Chuong 4a

Chöông 4
Heä thoâng tin yù nieäm

Muïc ñích yeâu caàu
Caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa moâ hình yù nieäm truyeàn thoâng, moâ hình yù
nieäm döõ lieäu, moâ hình yù nieäm xöû lyù, vai troø cuûa noù trong quaù trình
phaân tích thieát keá caùc heä thoâng tin.
Giôùi thieäu caùc coâng cuï cô baûn ñeå xaây döïng heä thoâng tin yù nieäm: moâ
hình yù nieäm truyeàn thoâng, moâ hình yù nieäm döõ lieäu, moâ hình yù nieäm
xöû lyù.
Ñöa ra ví duï cuï theå heä thoâng tin yù nieäm.
Noäi dung
I. MÔÛ ÑAÀU
I.1 Nhaéc laïi moät soá ñieåm cô baûn.
I.2 Lieân quan vôùi caùch thöùc tieán haønh phaân tích.
I.3 Noäi dung cuûa heä thoâng tin yù nieäm.
II. MOÂ HÌNH YÙ NIEÄM TRUYEÀN THOÂNG
II.1 Muïc tieâu cuûa moâ hình.
II.2 Hieåu caùc khaùi nieäm cuûa moâ hình yù nieäm truyeàn thoâng.
II.3 Moät soá lôøi khuyeân khi phaùc thaûo MHYNTrTh.
II.4 Ví duï veà MHYNTrTh.
105
III. MOÂ HÌNH YÙ NIEÄM DÖÕ LIEÄU
III.1 Caùc khaùi nieäm cô baûn.
III.2 Raøng buoäc toaøn veïn (RBTV, Constraintes d’inteùgriteùs,
integrated constraint- IC).
III.3 Heä thoáng hoùa caùc loaïi raøng buoäc.
III.4. Phaân raõ moät keát hôïp.
III.5. Caùc caáu truùc kieåu.
III.6 Moâ hình ñaëc bieät (Moâ hình nhò nguyeân).
III.7 Xaây döïng MHYNDL baèng moâ hình thöïc theå keát hôïp.
IV. MOÂ HÌNH YÙ NIEÄM XÖÛ LYÙ
IV.1 Môû ñaàu.
IV.2 Caùc khaùi nieäm cô baûn.
IV.3 Xaây döïng moâ hình yù nieäm xöû lyù.
V. HÔÏP THÖÙC HOÙA MÖÙC YÙ NIEÄM
V. 1 Muïc tieâu hôïp thöùc hoùa möùc yù nieäm.
V. 2 Hieåu khaùi nieäm hôïp thöùc.
V. 3 Hieän thöïc hôïp thöùc hoùa MHYNDL – MHYNXL.
VI. VÍ DUÏ VEÀ TRÌNH TÖÏ TIEÁN HAØNH VAØ CAÙCH THEÅ HIEÄN
HEÄ THOÂNG TIN YÙ NIEÄM.
CAÂU HOÛI VAØ BAØI TAÄP COÙ HÖÔÙNG DAÃN CHÖÔNG 4
106
I. MÔÛ ÑAÀU
I.1 NHAÉC LAÏI MOÄT SOÁ ÑIEÅM CÔ BAÛN
Heä thoâng tin yù nieäm (HTTYN) laø söï moâ taû heä thoâng tin, ñoäc
laäp vôùi caùc löïa choïn moâi tröôøng caøi ñaët, nhaèm laøm roõ taäp hôïp
caùc döõ lieäu caàn phaûi chòu caùc thao taùc bôûi heä thoáng vaø caùc
qui taéc quaûn lyù chæ ñaïo caùc thao taùc.
Caàn chæ roõ caùc muïc tieâu cô baûn cuûa HT khoâng tính ñeán moïi
söï löïa choïn toå chöùc, moät phaàn cuûa moâ hình toå chöùc. HTTYN
ñoùng ba vai troø:
1. Ñaây laø söï moâ taû hình thöùc ñaàu tieân toaøn veïn HTT theo
nghóa maø trong ñoù taát caû caùc döõ lieäu vaøo, ra ñöôïc löu
chöùa hoaëc söû duïng bôûi HTT ñeàu ñöôïc moâ taû cuøng vôùi caùc
QT höôùng daãn nhöõng phaùt trieån caùc döõ lieäu naøy.
2. Ñaây coøn laø ñieåm thoûa thuaän ñaàu tieân giöõa PTV vaø NSD.
Ñaëc bieät hôn taäp hôïp caùc QTQL caàn phaûi ñöôïc nhaát trí
hoaøn toaøn vôùi nhöõng ngöôøi QL.
3. Cuoái cuøng noù coøn laø soå ñieàu kieän thöùc ñöôïc xaây döïng bôûi
PTV, vaø ñöôïc ngöôøi söû duïng thoâng qua duø vôùi baát kyø söï
löïa choïn naøo veà toå chöùc sau naøy, caùc muïc tieâu ñöôïc moâ
taû trong möùc naøy caàn phaûi ñöôïc toân troïng.
I.2 LIEÂN QUAN VÔÙI CAÙCH TIEÁN HAØNH PHAÂN TÍCH
Söï hieåu bieát HTTYN khoâng taïo thaønh moät giai ñoaïn cuûa tieán
trình PT&TK. Ñieàu naøy coù nghóa laø hieåu bieát naøy taêng daàn
theo vôùi söï tieán trieån cuûa PT&TK.
Hình veõ döôùi ñaây theå hieän hieän töôïng treân:
Qua hình veõ chuùng ta nhaän thaáy raèng ôû giai ñoaïn thöïc hieän,
PTV hoaøn toaøn naém roõ moâ taû toaøn dieän HTT. Toång quaùt maø
xeùt thì thaønh phaàn "döõ lieäu" cuûa HTTYN deã naém hôn thaønh
phaàn "xöû lyù" ñoäng thaùi cuûa HTT. Nguyeân nhaân cuûa söï kieän
treân baét nguoàn töø nhaän thöùc ban ñaàu moät heä thoáng, thoâng qua
caùc döõ lieäu nhaäp vaø caùc döõ lieäu xuaát.
107
Boä Nhaâ n
xöû lyù löï c
Keá hoaï ch
Phaâ n tích hieä n traï ng
Phaâ n tích khaû thi
Soå ñieà u kieän thöù c
Phaâ n tích chöù c naêng
Thöï c hieä n
Khai thaù c
Baû o trì
Kyù hieäu söû duïng
Phaàn HTT yù nieäm coù lieân quan
Phaàn HTT yù nieäm khoâng lieân quan
Khi xaùc ñònh caùc keá hoaïch trung, daøi haïn, söï hieåu bieát töøng
phaàn cuûa HTTYN coù theå ñaït ñöôïc khi tìm hieåu HT ñang
ñöôïc nghieân cöùu.
Trong tieán trình nghieân cöùu, hieän traïng hieåu bieát veà döõ lieäu
vaø xöû lyù coù theå ñaït ñöôïc ñoàng thôøi. Söï khaùc bieät, neáu coù,
xuaát phaùt töø phöông phaùp maø nhoùm PT söû duïng. Phaân tích
tieán haønh baét ñaàu töø döõ lieäu nhaäp vaø döõ lieäu xuaát seõ daãn ñeán
hieåu bieát töôøng taän veà döõ lieäu. Ngöôïc laïi PT ñöôïc tieán haønh
baèng söï khaûo cöùu löu ñoà luaân chuyeån hoà sô vaø/ hoaëc nghieân
cöùu caùc VTLV seõ daãn ñeán hieåu bieát toát veà caùc DL cuøng caùc
taùc vuï (TV) QTQL taùc ñoäng leân chuùng.
Nghieân cöùu khaû thi ñöa ñeán vieäc xaùc ñònh khoái löôïng döõ
lieäu, vaø taát nhieân cho pheùp bieát ñöôïc caùc lôùp döõ lieäu chính.
108
Xaùc ñònh caùc kieán truùc coù theå coù, keát hôïp vôùi öôùc tính chi phí
töông öùng neáu coù hieåu bieát khaù toát caùc XL.
Nghieân cöùu chöùc naêng daãn ñeán söï hieåu bieát toaøn dieän caùc
Taùc vuï (TV), vì keát quaû cuûa giai ñoaïn naøy laø xaùc ñònh taäp
hôïp caùc chöông trình (CT) lieân tieáp, cung caáp caùc keát quaû döï
ñònh tröôùc. Tuy nhieân, ñoái vôùi döõ lieäu, moät soá kieán thöùc chi
tieát veà thuoäc tính coù theå coøn thieáu. ÔÛ caùc giai ñoaïn sau toaøn
boä HTT caàn phaûi ñöôïc bieát roõ. Trong giai ñoaïn hieän thöïc moät
soá khoù khaên xuaát phaùt töø söï löïa choïn tröôùc. Moïi thay ñoåi löïa
choïn caàn phaûi ñöôïc tham chieáu ñeán möùc treân, vaø trong
tröôøng hôïp caàn thieát ñeán möùc yù nieäm.
I.3 NOÄI DUNG CUÛA HEÄ THOÂNG TIN YÙ NIEÄM
HTTYN ñöôïc taïo thaønh töø ba boä phaän coù lieân quan maät thieát
vôùi nhau:
 Heä thoáng yù nieäm truyeàn thoâng (HTYNTrTh):
Moâ taû doøng thoâng tin xuaát phaùt töø ñaâu (nguoàn) vaø di
chuyeån ñeán ñaâu (ñích).
Heä thoáng yù nieäm truyeàn thoâng ñöôïc moâ taû baèng moät moâ
hình, goïi laø moâ hình yù nieäm truyeàn thoâng (MHYNTrTh)
ñoâi khi cuõng ñöôïc goïi ngaén goïn laø MHTrTh.
 Heä thoáng yù nieäm döõ lieäu (HTYNDL):
Moâ taû taäp hôïp caùc döõ lieäu maø HT ñöôïc nghieân cöùu taùc
ñoäng. Noù ñöôïc moâ taû bôûi caùc moâ hình ñöôïc goïi laø caùc moâ
hình yù nieäm döõ lieäu (MHYNDL). Ñaây laø nhöõng ngoân
ngöõ tuyeán tính hoaëc thoâng thöôøng laø caùc ñoà hình.
 Heä thoáng yù nieäm xöû lyù (HTYNXL):
Moâ taû taäp hôïp caùc taùc vuï (TV) taùc ñoäng vaøo caùc döõ lieäu
cuøng taäp hôïp caùc söï kieän (SK) trong ñoù coù söï xuaát hieän
daãn ñeán vieäc thöïc hieän caùc TV. HTYNXL baûn thaân cuõng
ñöôïc moâ taû bôûi MHYNXL. Vì söï hieåu bieát chi tieát caùc
haønh ñoäng (HaÑ) taùc ñoäng leân caùc döõ lieäu chæ coù ñöôïc
sau nhieàu böôùc cuûa quaù trình phaân tích vaø yù nieäm hoùa, do
ñoù ñeå moâ taû ñoäng thaùi cuûa HTT phaûi duøng khaùi nieäm
toång quaùt hôn khaùi nieäm TV. Thoaït tieân, chuùng ta seõ ñöa
109
khaùi nieäm HT nhö laø moät phaàn töû cuûa MHYNXL, sau ñoù
thöïc hieän quaù trình phaân chia lieân tuïc HT naøy thaønh caùc
phaân heä (PH), vaø cuoái cuøng thaønh caùc TV.
II. MOÂ HÌNH YÙ NIEÄM TRUYEÀN THOÂNG

II. 1 MUÏC TIEÂU CUÛA MOÂ HÌNH
Moâ hình yù nieäm truyeàn thoâng trình baøy khung nhìn hình
thöùc ñaàu tieân cuûa vaán ñeà. Noù cho pheùp thoáng keâ taäp hôïp
caùc trao ñoåi thoâng tin giöõa caùc taùc nhaân ñoái vôùi lónh vöïc
nghieân cöùu. Phaùc thaûo noù ñaëc bieät ñôn giaûn, song laïi laø moät
coâng cuï maïnh veà truyeàn thoâng vaø hôïp thöùc hoùa, caùc khaùi
nieäm ñöôïc duøng raát ñôn giaûn: taùc nhaân (acteur, actor) doøng
(flux, flow) moïi ngöôøi deã daøng hieåu noù.
Vì noù ôû möùc yù nieäm neân khoâng phaûn aùnh thaønh caùc coâng
cuï söû duïng cho vieäc trao ñoåi thoâng tin.
II.2 HIEÅU CAÙC KHAÙI NIEÄM CUÛA MOÂ HÌNH YÙ NIEÄM
TRUYEÀN THOÂNG
Taùc nhaân: Phaùp nhaân/ theå nhaân coù khaû naêng phaùt vaø thu
caùc thoâng tin goïi laø laø taùc nhaân. Taùc nhaân coù theå laø noäi hay
ngoaïi.
Ví duï: Moät khaùch haøng hay boä phaän thöông maïi cuûa coâng
ty ñeàu laø taùc nhaân cuûa lónh vöïc thöông maïi.
Taùc nhaân noäi laø taùc nhaân thuoäc lónh vöïc nghieân cöùu, ngöôïc
laïi vôùi taùc nhaân ngoaïi, beân ngoaøi lónh vöïc nghieân cöùu. ÔÛ ví
duï treân, khaùch haøng laø taùc nhaân ngoaïi trong khi ñoù boä phaän
thöông maïi laø taùc nhaân noäi.
Taùc nhaân ngoaïi ñöôïc bieåu dieãn baèng ñöôøng troøn giaùn ñoaïn
ACT trong khi ñoù taùc nhaân noäi ñöôïc bieåu dieãn baèng ñöôøng
ACT
troøn lieân tuïc .
Doøng: Trao ñoåi thoâng tin giöõa taùc nhaân phaùt vaø taùc nhaân
thu laø moät doøng.
110
Ngöôøi ta bieåu dieãn doøng baèng moät cung noái taùc nhaân phaùt
vaø taùc nhaân thu, treân cung coù teân cuûa doøng vaø muõi teân
höôùng töø phaùt ñeán thu.
ACT ACT
1 2
II.3 MOÄT SOÁ LÔØI KHUYEÂN KHI PHAÙC THAÛO

MHYNTrTh:
Tính keát haït: Tính keát haït coù lieân quan ñeán ñònh nghóa caùc
taùc nhaân, khoâng töông öùng vôùi baát kyø quy taéc naøo. Ñoái vôùi
nhöõng vaán ñeà phöùc taïp ngöôøi ta coù theå ñònh nghóa nhieàu
MHYNTrTh vôùi möùc chi tieát taêng daàn, baèng caùch phaân raõ
caùc taùc nhaân.
Ñaùnh soá caùc doøng: Ñeå vieäc ñoïc moâ hình ñöôïc deã daøng coù
theå ñaùnh soá thöù töï caùc doøng. Nhö vaäy, moãi teân doøng coù theå
coù haäu toá laø soá thöù töï tuaàn töï chæ roõ thöù töï cuûa noù trong
danh saùch caùc doøng xaùc ñònh, Caùch laøm coù tính thöïc tieãn
naøy khoâng phaûi laø qui öôùc chính thöùc trong MERISE.
Kieåu caùc doøng: Xeùt veà maët lyù thuyeát, MHYNTrTh giôùi
haïn trong vieäc trao ñoåi thoâng tin. Taát nhieân, moät soá ngöôøi
ñaõ khoâng do döï lieät keâ caû caùc doøng vaät lyù (trao ñoåi nguyeân
lieäu, taøi saûn…). Ñieàu naøy khoâng daãn ñeán lôïi ích gì ñaëc bieät
vì moâ hình hoùa aûnh höôûng tröôùc tieân ñeán thoâng tin cuûa heä
thoáng. Song neáu quyù vò nghó laø vieäc laøm treân giuùp quyù vò
hieåu toát vaán ñeà thì quyù vò coù theå choïn löïa.
Maõ hoùa: Doøng cuõng gioáng nhö taùc nhaân ñöôïc xaùc ñònh bôûi
moät teân vaø moät maõ. Teân töông öùng vôùi ñònh nghóa ngoaïi
cuûa ñoái töôïng vaø do ngöôøi söû duïng ñaët. Maõ tuaân thuû caùc
quy taéc maõ hoùa ñöôïc thieát laäp trong xí nghieäp.
Caên cöù ñeå phaùc thaûo MHYNTrTh chính laø baûng caùc doøng
thoâng tin ñaõ ñöôïc xaây döïng ôû muïc II.1.3 chöông 3.
II.4 VÍ DUÏ VEÀ MHYNTrTh
AÙp duïng quaûn lyù giao dòch baát ñoäng saûn
Xeùt hình veõ döôùi ñaây trình baøy caùc doøng giöõa taùc nhaân
ngoaïi khaùch haøng (KHG) vaø taùc nhaân noäi ñaïi lyù (DLY). Keå
111
töø thôøi ñieåm coù doøng trình baøy moät trao ñoåi thoâng tin coù theå
veõ caùc doøng phaûn xaï. Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo söï keát haït
ñöôïc hình dung ñeå ñònh nghóa caùc taùc nhaân.
Trình baøy MHYNTrTh, moâ hình hoùa trao ñoåi thoâng tin giöõa khaùch
haøng vaø ñaïi lyù baát ñoäng saûn.
Moâ hình treân trình baøy caùc trao ñoåi thoâng tin giöõa khaùch
haøng vaø moät ñaïi lyù baát ñoäng saûn trong phaïm vi moät giao
dòch. Khaùch haøng ñöôïc bieåu dieãn baèng ñöôøng troøn giaùn
ñoaïn vì theå hieän cho moät taùc nhaân ngoaïi. Ñeå hieåu moâ hình
khoâng ñoøi hoûi baát kyø moät kieán thöùc naøo cuûa MERISE vì
hình thöùc hoùa ñöôïc duøng khaù ñôn giaûn. Coù theå hieåu nhö
sau: heä thoáng baét ñaàu bôûi yeâu caàu giao dòch moät khaùch
haøng vôùi ñaïi lyù. Sau khi tìm kieám ñaïi lyù giao dòch gôûi ñeán
khaùch haøng moät ñeà nghò, khaùch haøng neâu yù kieán cuûa mình
cho ñaïi lyù baát ñoäng saûn bieát.
Moät hôïp ñoàng coù theå phaùc thaûo vaø gôûi cho khaùch haøng ñeå
khaùch haøng thanh toaùn. Caàn chuù yù khoâng coù baát kyø moät
tham chieáu naøo veà toå chöùc hay kyõ thuaät xuaát hieän trong
MHYNTrTh. Phuø hôïp vôùi caùc nguyeân taéc cuûa möùc yù nieäm,
khoâng coù baát kyø moät thoâng tin naøo veà heä thoáng coù ñöôïc tin
hoïc hoùa hay khoâng, truyeàn thoâng giöõa khaùch haøng vaø ñaïi
lyù thöïc hieän tröïc tieáp hay giaùn tieáp qua caùc loaïi phöông
tieän truyeàn thoâng khaùc nhau (ñieän thoaïi, thö tín, thoâng
baùo…) naøo?
112
III. MOÂ HÌNH YÙ NIEÄM DÖÕ LIEÄU
Khaùi nieäm MHYNDL xuaát phaùt töø caùc coâng trình coù lieân quan
ñeán CSDL. Trong caùc CSDL naøy ngöôøi ta moâ taû roõ caùc möùc
thoâng tin töông öùng vôùi caùc möùc nhaän thöùc HTT.
Nhieàu kieåu moâ hình ñaõ ñöôïc nghieân cöùu. Moät soá trong caùc MH
naøy coù muïc ñích vöøa laø moät ngoân ngöõ moâ taû HTTYN vöøa laø
ngoân ngöõ moâ taû CSDL. Muïc tieâu keùp naøy khoâng phaûi deã daøng
ñaït ñöôïc trong phaïm vi maø vieäc duøng noù phaûi söû duïng hai kieåu
ngoân ngöõ khaùc nhau.
Moät soá nhoùm nghieân cöùu trong quaù trình nghieân cöùu ñaõ ñi ñeán
thoûa thuaän söû duïng caùc MH goïi laø thöïc theå_keát hôïp (Entiteùs-
Associations-ThTh-KH). Ñaây laø tröôøng hôïp cuûa moät soá PP PT ñaõ
ñöôïc keå trong chöông II.
Trong phaàn naøy chuùng toâi seõ trình baøy moät moâ hình trong soá caùc
moâ hình loaïi naøy sau khi ñaõ chaét loïc, loaïi ñi nhöõng khaùi nieäm
phöùc taïp hoaëc voâ ích.
III.1 CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN
Döôùi ñaây, chuùng toâi trình baøy hai caùch tieáp caän ñeå moâ hình
hoùa döõ lieäu:
a. Tröïc giaùc
Ví duï 1: Coù danh saùch döõ lieäu:
. Ñòa chæ hoïc sinh;
. Moân hoïc;
. Teân moân hoïc;
. Giôø hoïc;
. Teân lôùp;
. Hoï hoïc sinh;
. Teân hoïc sinh;
. Ñieåm soá;
. Soá phoøng;
. Hoï giaûng vieân;
. Teân giaûng vieân.
113
Ñaây laø nhöõng thoâng tin ñaàu tieân maø ta quan taâm, sau khi
tìm hieåu vaø tieáp xuùc ôû moät tröôøng hoïc. Nhöõng thoâng tin
naøy seõ ñöôïc ñöa vaøo heä thoâng tin cuûa chuùng ta, nhöng
chuùng ta khoâng theå ñöa vaøo taát caû maø khoâng coù moät toå
chöùc cuï theå, phaân lôùp döõ lieäu thaønh nhieàu ñoái töôïng toàn
taïi ñoäc laäp töông ñoái. Trong moãi ñoái töôïng naøy caùc döõ
lieäu coù söï phuø hôïp noäi taïi.
Ñoái töôïng 1: Hoïc sinh
. Hoï
. Teân
. Ñòa chæ
Ñoái töôïng 2: Moân hoïc
. Teân moân hoïc
Ñoái töôïng 3: Giaûng vieân
. Hoï giaûng vieân
. Teân giaûng vieân
Ñoái töôïng 4: Lôùp
. Teân lôùp
. Soá phoøng
Nhöõng ñoái töôïng naøy khoâng toàn taïi ñoäc laäp tuyeät ñoái vôùi
nhau. Giöõa caùc ñoái töôïng coù söï lieân quan maät thieát vôùi
nhau. Coù loaïi döõ lieäu khoâng toàn taïi ñoäc laäp maø noù gaén
vôùi söï toàn taïi caùc ñoái töôïng khaùc nhau. Ví duï nhö ñieåm soá
khoâng theå gaén noù cho Moân hoïc maø cuõng khoâng theå gaén
cho Hoïc sinh, noù chæ coù nghóa trong keát hôïp hay keát hôïp
giöõa hai thöïc theå: Hoïc sinh vaø Moân hoïc.
Ñoái vôùi caùc loaïi döõ lieäu naøy, caàn phaûi phaùt bieåu chính
xaùc: ñieåm soá moân hoïc naøo cuûa hoïc sinh teân gì? Noùi caùch
khaùc döõ lieäu loaïi naøy chæ toàn taïi trong söï toàn taïi cuûa hai
thöïc theå Hoïc sinh vaø Moân hoïc.
Ví duï 2: Veà söï caàn thieát nhoùm caùc lôùp döõ lieäu vaøo caùc
daïng chính taéc caáp 2, caáp 3:
Coù caùc döõ lieäu cuûa xí nghieäp:
114
Soá maùy : S-MAY
Kieåu maùy : K-MAY
Soá phaân xöôûng : S-PX
Teân phaân xöôûng : T-PX
Soá coâng nhaân phaân xöôûng : SCN-PX
Maõ soá coâng nhaân : MS-CN
Hoï coâng nhaân : H-CN
Teân coâng nhaân : T-CN
Caáp baäc coâng nhaân CB-CN
Chæ soá caáp baäc : CS-CB
Thôøi löôïng ñöùng maùy : TL-ÑMAY
Hoï teân phaân xöôûng tröôûng : HVT-PXT
Toång soá giôø thöïc hieän cuûa moät maùy moät : TSG
phaân xöôûng trong moät thaùng xaùc ñònh
Thaùng hieän haønh THAÙNG
Phaân lôùp: Ñoái töôïng 1: MAY
. S-MAY
. K-MAY
. S-PX
Ñoái töôïng 2: PX
. S-PX
. T-PX
. S_CN
. HVT_PXT
Ñoái töôïng 3: CN
. MS-CN
. T-CN
. CS-CB
Ñoái töôïng 4: CB-CN
. CS-CB
Giaû söû chuùng ta muoán coù thoâng tin veà thieát bò vaø phaân
xöôûng; coù hai caùch: caùch moät, nhoùm caùc döõ lieäu coù lieân
quan vaøo moät quan heä; caùch hai, duøng ñoái töôïng 1 vaø ñoái
töôïng 2 nhö laø caùc quan heä.
* Caùch moät: Söû duïng moät quan heä:
115
PX-TB (S-MAY, K-MAY, S-PX, T-PX, S-CN, HVT-PXT)
Ñaây laø daïng chuaån taéc caáp 2 (trong ñoù moät soá caùc thuoäc
tính phuï thuoäc vaøo khoùa cuûa quan heä moät caùch sô caáp
nhöng khoâng tröïc tieáp, ví duï T-PX, S-CN, HVT - PXT)
Giaû söû nhaø maùy coù 30 PX, moãi phaân xöôûng coù 100 maùy,
toång soá maùy:
100 MAY * 30 PX = 3000 MAY.
Ñeå toå chöùc löu chöùa caùc döõ lieäu coù lieân quan ñeán maùy
theo phöông aùn 1, chuùng ta phaûi caàn 18.000 ñôn vò löu
chöùa, neáu giaû thieát moät thuoäc tính caàn 1 ñôn vò löu chöùa.
* Caùch hai: Duøng hai quan heä:
MAY (S-MAY, K-MAY, S-PX)
PX ( S-PX, T-PX, S-CN, HVT-PXT)
Ñaây laø caùc quan heä daïng chuaån taéc caáp 3, do ñoù ñeå chöùa
döõ lieäu cuûa 3000 maùy trong 30 phaân xöôûng, chæ toán 9.120
ñôn vò löu chöùa, ít hôn caùch thöù nhaát 8880 ñôn vò löu
chöùa.
Hai ví duï treân trình baøy hai caùch tieáp caän thieát keá ñeå moâ
hình hoùa döõ lieäu. Ví duï 1 trình baøy thieát keá cô sôû döõ lieäu
ôû möùc yù nieäm. Ví duï 2 trình baøy thieát keá cô sôû döõ lieäu ôû
möùc logic, choïn moâ hình quan heä. Theo quan ñieåm cuûa
phöông phaùp MERISE, chuùng toâi löïa choïn caùch tieáp caän
theo ví duï 1.
b. Tröøu töôïng
Muïc tieâu cuûa moät moâ hình döõ lieäu laø moâ taû caùc ñoái töôïng
cuûa theá giôùi thöïc cuøng caùc ñaëc tröng cuûa noù. Khaùi nieäm
thöïc theå laø khaùi nieäm ñöôïc duøng trong moâ hình yù nieäm döõ
lieäu ñeå moâ taû caùc thöïc theå cuûa theá giôùi thöïc.
ÔÛ ñaây, chuùng ta caàn phaân bieät ñöôïc kieåu ñoái töôïng vaø
nhöõng tröôøng hôïp cuï theå cuûa kieåu ñoái töôïng ñoù. Khi
ngöôøi ta ñeà caäp ñeán kieåu laø ngöôøi ta muoán ñeà caäp ñeán
moät taäp hôïp caùc thuoäc tính coù teân theå hieän moät kieåu naøo
ñoù.
116
Coøn khi noùi ñeán moät tröôøng hôïp cuï theå hay moät theå hieän
cuï theå cuûa moät kieåu laø ngöôøi ta muoán ñeà caäp ñeán moät ñoái
töôïng ñaëc bieät caàn phaûi thoûa maõn moïi ñaëc tính maø ñoái
töôïng ñoù thuoäc.
Ví duï:
. Kieåu thöïc theå: HS
. Caùc tröôøng hôïp cuï theå cuûa kieåu thöïc theå: hs1, hs2
HS hs1 hs2
HVT Ng. V. A Tr. V. B

ÑC 1MÑC 2THÑ
Ñònh nghóa:
Moät kieåu thöïc theå laø moät hình aûnh cuûa moät taäp ñoái
töôïng cuøng loaïi cuï theå hoaëc tröøu töôïng trong moâ hình
theá giôùi thöïc.
Moät kieåu thöïc theå thöôøng ñöôïc goïi ngaén goïn thöïc theå
(ThTh). Moät con ngöôøi, moät saûn phaåm, moät khaùch haøng
taát caû ñeàu coù theå theå hieän baèng moät thöïc theå. Kieåu thöïc
theå "Ngöôøi" moâ taû taäp hôïp nhöõng thuoäc tính cuûa töøng caù
theå rieâng bieät phaûi coù, sao cho tröôøng hôïp ñoù thuoäc vaøo
moâ hình cuûa theá giôùi thöïc ngöôøi. Ngoaøi nhöõng thöïc theå coù
tính chaát cuï theå laø caùc ñoái töôïng cuï theå, chuùng ta coøn coù
nhöõng ñoái töôïng tröøu töôïng trong nhöõng tröôøng hôïp naøy
chuùng ta vaãn coù theå duøng khaùi nieäm thöïc theå ñeå xaây döïng
moâ hình cuûa caùc ñoái töôïng tröøu töôïng naøy.
Ví duï: moät buùt toaùn laø moät thöïc theå cuûa moät ñoái töôïng coù
tính chaát tröøu töôïng ñöôïc duøng trong keá toaùn. Thöïc theå
toàn kho duøng ñeå xaây döïng moät moâ hình cuûa theá giôùi caùc
loaïi vaät tö cuûa moät xí nghieäp. Thöïc theå Doøng chöùng töø
duøng ñeå moâ taû caùc moâ hình cuûa caùc ñoái töôïng coù lieân
quan ñeán keá toaùn.
117
DONG CHUNG TU
STT
MS_MH
TEN_MH
Ñ_GIA
SLG
SO_TIEN
Chuù thích:
STT : Soá thöù töï;
MS_MH : Maõ soá maët haøng;
TEN_ MH : Teân maët haøng;
Ñ_GIA : Ñôn giaù;
SLG : Soá löôïng;
SO _TIEN : Soá tieàn.
Ñaây laø moät thöïc theå ñöôïc söû duïng trong keá toaùn.
Ñeå bieåu dieãn moät thöïc theå ngöôøi ta söû duïng moät hình chöõ
nhaät. Trong hình chöõ nhaät naøy ngöôøi ta vieát teân kieåu thöïc
theå baèng chöõ hoa.
Ví duï: bieåu dieãn thöïc theå hoïc sinh
HOÏC SINH hoaëc HOÏC SINH
Nhöõng tröôøng hôïp cuï theå cuûa thöïc theå ñöôïc bieåu dieãn
cuõng baèng hình chöõ nhaät, nhöng teân thöïc theå ñöôïc vieát
baèng chöõ thöôøng:
hoïc sinh 1 hoïc sinh 2
hoaëc
hoïc sinh 1 hoïc sinh 2
c. Thuoäc tính
Moät thöïc theå bieåu dieãn moät taäp ñoái töôïng cuûa theá giôùi
thöïc maø ngöôøi ta muoán moâ hình hoùa theá giôùi thöïc ñoù, chæ
coù theå ñaëc taû thöïc theå, moâ hình taäp caùc ñoái töôïng khi bieát
118
ñöôïc moät soá tính chaát chung naøo ñoù cuûa caùc ñoái töôïng. Do
ñoù, ngöôøi ta ñöa vaøo khaùi nieäm kieåu thuoäc tính.
Moãi kieåu thuoäc tính laø theå hieän moät taäp hôïp taát caû
nhöõng giaù trò cuûa caùc tröôøng hôïp cuûa nhöõng thuoäc
tính ñaëc tröng cho thöïc theå.
Toång quaùt maø noùi moät thöïc theå coù theå khoâng coù moät thuoäc
tính naøo caû, nhöng thöïc theå nhö vaäy ít coù yù nghóa. Do ñoù,
moät thöïc theå coù ít nhaát moät thuoäc tính. Moät thuoäc tính laø
duy nhaát trong MHYNDL vaø chæ thuoäc duy nhaát moät yù
nieäm (kieåu döõ lieäu). Ñeå bieåu dieãn thöïc theå cuøng moät soá
thuoäc tính ngöôøi ta duøng caùc ñoà thò sau:
CONG_NHAN CONG_NHAN
MS_CN MS_CN
T_CN T_CN
CB_CN CB_CN
Ñeå theå hieän moät tröôøng hôïp cuï theå:
CONG_NHAN
0015
NGUYEN VAN A
BAÄ C 5
+ Thuoäc tính sô caáp

Thaønh phaàn beù nhaát coù nghóa maø cô sôû thao taùc laø
thuoäc tính sô caáp
+ Thuoäc tính toång hôïp (thuoäc tính thöù caáp)
Trong moät soá tröôøng hôïp thay vì xöû lyù soá lôùn thuoäc
tính sô caáp ngöôøi ta nhoùm noù laïi thaønh moät thuoäc tính
toång hôïp.
119
HOC SINH HOC SINH
HO NHAN_DANG
TEN HO
TEN
Thuoäc tính "nhaän daïng" laø thuoäc tính toång hôïp cuûa hai
thuoäc tính Hoï & TEÂN.
+ Thuoäc tính laëp
Trong caùc ví duï vöøa trình baøy ôû treân ñoái vôùi moãi thuoäc
tính caùc tröôøng hôïp cuï theå cuûa noù chæ coù moät giaù trò,
song trong thöïc teá nhieàu khi chuùng ta ñuïng chaïm ñeán
caùc thuoäc tính coù tính chaát laëp. Ví duï nhö moät hoïc sinh
coù nhieàu teân khaùc nhau, trong tröôøng hôïp naøy TEÂN laø
thuoäc tính coù tính chaát laëp.
Ñeå bieåu dieãn caùc thuoäc tính coù tính chaát laëp, ngöôøi ta
söû duïng caùc hình veõ sau ñaây:
HOC SINH
HO
TEN (2)
+ Thuoäc tính toång quaùt

Moät thuoäc tính ñöôïc hình thaønh töø caùc thuoäc tính hôïp
vaø/ hoaëc caùc thuoäc tính laëp goïi laø thuoäc tính toång quaùt.
Ví duï:
HOC SINH
NHAN_DANG
HO TEN(2)
Möùc ñoä nguyeân töû hoùa cuûa thuoäc tính phuï thuoäc moâi
tröôøng ñöôïc nghieân cöùu. Ví duï ñòa chæ cuûa moät ngöôøi
coù theå xem nhö moät thuoäc tính sô caáp hay thaäm chí
moät thöïc theå trong phaïm vi cuûa vieäc göûi thö tín. Ngöôïc
laïi trong quaûn lyù hoà sô nhaân vieân ngöôøi ta thöôøng taùch
120
ra caùc thaønh phaàn: soá nhaø, ñöôøng, phöôøng… trong
tröôøng hôïp naøy noù laø thuoäc tính hôïp.
d. Söï raøng buoäc toaøn veïn treân caùc thöïc theå
+ Toång quaùt
Khi moät moâ hình caàn phaûi bieåu dieãn moät thöïc teá, ñieàu
toái caàn thieát laø laøm theá naøo ñeå moâ hình coù moät soá
thuoäc tính gaàn vôùi thöïc teá. YÙ töôûng cô baûn laø khi
chuùng ta nhaäp caùc tröôøng hôïp cuï theå cuûa thoâng tin vaøo
heä thoâng tin thì caùc thoâng tin naøy phaûi töông öùng vôùi
caùc sô ñoà hay moâ hình ñaõ ñöôïc xaây döïng. Noùi caùch
khaùc, chuùng ta taïo moät caùi saøng nhaèm loaïi boû nhöõng
thoâng tin khoâng thoûa maõn sô ñoà döõ lieäu maø chuùng ta
ñaõ xaây döïng.
Nhöng tính chaát duøng ñeå laøm tieâu chuaån saøng loïc
goïi laø söï raøng buoäc toaøn veïn.
+ Söï töông thích caùc giaù trò
Taäp hôïp caùc giaù trò cuûa caùc thuoäc tính cuûa moät thöïc
theå khoâng theå laø baát kyø. Moät soá chuùng phuï thuoäc vaøo
caùc giaù trò khaùc cuûa thuoäc tính. Trong thöïc teá thaûo
chöông ngöôøi ta thöôøng ñöa vaøo caùc bieåu thöùc logic
nhaèm kieåm chöùng taäp hôïp caùc giaù trò cuûa thuoäc tính
moät thöïc theå. Ngöôøi ta goïi bieåu thöùc treân laø söï raøng
buoäc töông thích caùc giaù trò.
Ví duï:
Thöïc theå DONG_CHUNG_TU, thuoäc tính SO_TIEN
phaûi baèng thuoäc tính Ñ_GIA * SLG .
+ Khoùa nhaän daïng cuûa moät kieåu thöïc theå
Khaùi nieäm naøy laø moät trong nhöõng khaùi nieäm cô baûn
cuûa moâ hình yù nieäm döõ lieäu. Moãi moät ñoái töôïng ñöôïc
theå hieän bôûi moät thöïc theå trong moâ hình, coøn trong theá
giôùi thöïc ñoái töôïng naøy phaûi ñöôïc nhaän dieän bôûi giaù trò
cuûa moät hoaëc nhieàu giaù trò cuûa caùc thuoäc tính. Khaùi
nieäm khoùa nhaän daïng cuûa moät thöïc theå phaùt sinh töø
nhaän xeùt naøy.
121
Khoùa nhaän daïng cuûa moät thöïc theå laø moät hoaëc taäp
hôïp toái thieåu caùc thuoäc tính khoâng laëp maø caùc
tröôøng hôïp cuûa noù xaùc ñònh caùc tröôøng hôïp cuï theå
cuûa thöïc theå. Khoùa nhaän daïng cuûa moät thöïc theå
coøn goïi laø khoùa cuûa noù.
Ví duï: thöïc theå hoïc sinh coù khoùa laø maõ soá hoïc sinh vì
2 giaù trò cuï theå khaùc nhau cuûa maõ soá hoïc sinh seõ xaùc
ñònh hai tröôøng hôïp khaùc nhau cuûa thöïc theå hoïc sinh.
e. Söï keát hôïp (quan heä/ keát hôïp)
Khaùi nieäm thöïc theå vaø thuoäc tính khoâng ñuû ñeå coù theå
bieåu dieãn höõu hieäu theá giôùi thöïc vì trong thöïc teá giöõa caùc
ñoái töôïng ñöôïc moâ taû coù toàn taïi nhöõng lieân heä vaø caùc lieân
heä naøy phaûi ñöôïc theå hieän trong moâ hình yù nieäm döõ lieäu.
Ví duï: muoán moâ hình hoùa söï lieân heä giöõa hai kieåu thöïc
theå NGUOI vaø NHA. Ngöôøi ta chæ coù theå laøm ñöôïc ñieàu
ñoù deã daøng khi taïo ñöôïc moät kieåu ñoái töôïng môùi goïi laø
kieåu keát hôïp noái giöõa thöïc theå NGUOI & NHA. Kieåu keát
hôïp ñoù coù teân laø "Sôû höõu" ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:
NGUOI SO HUU NHA
Ñeå bieåu dieãn moät kieåu keát hôïp ngöôøi ta duøng hình
ellipse, vaø moãi keát hôïp cuøng thuoäc tính cuûa noù cuõng ñöôïc
bieåu dieãn theo nguyeân taéc bieåu dieãn thöïc theå vaø thuoäc
tính.
Moãi moät thöïc theå töông öùng vôùi nhöõng tröôøng hôïp cuï theå
cuûa noù seõ keát hôïp vôùi nhau thoâng qua caùc tröôøng hôïp cuï
theå cuûa keát hôïp, vaø ñöôïc theå hieän nhö sau:
122
Ngöôøi 1 SO HUU Nhaø 1
1
SO HUU
2
Ngöôøi 2 SO HUU Nhaø 2

3
SO HUU Nhaø 3
4
Ngöôøi 3
Toång quaùt: Moät kieåu keát hôïp hay keát hôïp R xaùc ñònh
lieân quan giöõa hai hoaëc nhieàu kieåu thöïc theå A, B, C,
vaø coù theå ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc thuoäc tính AT1,
AT2... ñöôïc bieåu dieãn hình thöùc:
R ( A, B, C... : ( AT1, AT2,...))
Trong ñoù: A, B, C coù theå truøng nhau.
Moät tröôøng hôïp r cuûa keát hôïp R caùc kieåu thöïc theå A, B,
C… ñöôïc hình thaønh bôûi moät boä n caùc laàn xuaát hieän a, b,
c… cuûa A, B, C vaø cuõng ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc giaù trò
at1, at2, … cuûa AT1, AT2, … ñöôïc kyù hieäu nhö sau:
r <a, b, c : (at1, at2,... )>.
Ví duï treân:
R = SH (NGÖÔØI, NHAØ)
r1 = sh (ngöôøi 1, nhaø 1)
NHA C_CAP DONG CTU MAT HANG
STT
Ñ_GIA
123
Caùc thuoäc tính: ñôn giaù(Ñ_GIA), soá thöù töï doøng (STT)
cuûa keát hôïp DONGCHUNGTU chung cho caùc thöïc theå.
Hai tröôøng hôïp khaùc nhau cuûa keát hôïp: r1, r2 cuûa kieåu
keát hôïp R ñöôïc xaùc ñònh bôûi boä n thöïc theå a1, b1, c1 vaø
a2, b2, c2,...khaùc nhau. Ngöôïc laïi hai tröôøng hôïp hoaëc
hai theå hieän khaùc nhau cuûa keát hôïp coù theå ñöôïc ñaëc tröng
cuøng moät giaù trò cuûa thuoäc tính cuûa keát hôïp ñoù.
Thuoäc tính cuûa kieåu keát hôïp cuõng ñöôïc phaân loaïi nhö
thuoäc tính cuûa kieåu thöïc theå nghóa laø cuõng coù sô caáp, hôïp,
laëp, toång hôïp, toång quaùt, vaø cuõng chæ thuoäc duy nhaát moät
keát hôïp trong MHYNDL.
Qua ñònh nghóa, ta thaáy moät keát hôïp coù theå ñöôïc thöïc
hieän ít nhaát treân moät loaïi thöïc theå, loaïi keát hôïp thöïc
hieän giöõa hai thöïc theå goïi laø keát hôïp nhò nguyeân, keát
hôïp thöïc hieän giöõa nhieàu thöïc theå goïi laø keát hôïp ña
nguyeân.
Töông töï nhö kieåu thöïc theå, kieåu keát hôïp cuõng coù khoùa
nhaän daïng cuûa noù ñoù laø toå hôïp caùc khoùa cuûa caùc kieåu
thöïc theå tham gia vaøo keát hôïp.
Caùc kieåu thöïc theå tham gia vaøo moät keát hôïp goïi laø boä söu
taäp ñoàng thôøi cuõng theå hieän soá chieàu cuûa keát hôïp ñoù.
Thuoäc tính cuûa thöïc theå thuoäc duy nhaát moät kieåu thöïc theå
maø noù ñaëc tröng, ngöôïc laïi thuoäc tính cuûa keát hôïp laïi ñaëc
tröng cho caùc thöïc theå thuoäc boä söu taäp cuûa noù.
Ví duï keát hôïp ña nguyeân:
HOC SINH MON HOC

GIANG DAY
GIAO SU
Vaø keát hôïp 3 chieàu “GIANG DAY” coù boä söu taäp laø
“HOC SINH”, “MON HOC” vaø “GIAO SU”
124
Trong thöïc teá, soá löôïng thöïc theå tham gia vaøo keát hôïp (soá
chieàu keát hôïp) thöôøng nhoû hôn hoaëc baèng 3, neáu lôùn hôn
phaûi xem laïi phaân tích.
* Moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät:
Moät thöïc theå keát hôïp vôùi chính noù:
HP HC
NGUOI Keát Hoân* CHAT HT
HT ÑC
*
HT: Hôïp thaønh
HC: Hôïp chaát
ÑC: Ñôn chaát
** Taäp hôïp caùc thöïc theå:
Trong nhieàu tröôøng hôïp phaûi ñònh nghóa caùc kieåu thöïc
theå töông öùng vôùi moät boä phaän cuûa kieåu thöïc theå khaùc.
Trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta ñöa vaøo moät khaùi nieäm
môùi goïi laø aù keát hôïp (giaû keát hôïp) goïi laø LAØ. Noùi
raèng hai kieåu thöïc theå A vaø B trong ñoù B bao goàm
trong A toàn taïi moät aù keát hôïp LAØ: B LAØ boä phaän
A. Kieåu thöïc theå bao goàm trong coù theå coù caùc
thuoäc tính ñaëc bieät, vaø keá thöøa caùc kieåu thuoäc tính
cuûa thöïc theå chöùa noù.
Ví duï: giöõa caùc thöïc theå ngöôøi, nam, nöõ coù aù keát hôïp
LAØ:
(*) Trong tröôøng hôïp ThTh keát hôïp treân chính noù ñeå thuaän tieän khi xaùc ñònh khoùa
nhaän daïng cuûa KH ngöôøi ta ñöa vaøo khaùi nieäm vai troø cuûa laàn xuaát hieän cuûa ThTh
tham gia vaøo laàn xuaát hieän cuûa KH. ÔÛ ví duï naøy moät ngöôøi seõ coù vai troø laø hoân phu
(HP), ngöôøi kia seõ laø hoân theâ (HT) trong keát hoân.
125
NGUOI HO
TEN
NTNSinh
LAØ LAØ
NAM NU
Tình traïng NVQS Hoï thôøi con gaùi
Treân aù keát hôïp LAØ, cuõng coù xaùc ñònh chieàu nhaèm ñeå
chæ chieàu ñöôïc bao goàm:
ÔÛ thöïc theå NAM coù thuoäc tính "tình traïng nghóa vuï
quaân söï". ÔÛ thöïc theå nöõ coù thuoäc tính " Hoï thôøi con
gaùi" laø caùc thuoäc tính rieâng bieät, thuoäc tính HOï, TEÂN,
NTNS laø caùc thuoäc tính chung.
Ví duï 2: giöõa thöïc theå XE, XE DU LÒCH (XDL), XE
VAÄN TAÛI (XVT), coù aù keát hôïp:
XE Maõ soá khung

Hieä u
Coâ ng suaá t
LAØ LAØ
XDL XVT
Soá choã ngoài Taû i troïng
f. Raøng buoäc toaøn veïn treân caùc keát hôïp

Baûn soá
Ñoái vôùi moãi moät kieåu thöïc theå A thuoäc moät keát hôïp R,
ngöôøi ta xaùc ñònh moät raøng buoäc goïi laø "baûn soá" ñöôïc kyù
126
hieäu bôûi moät caëp soá nguyeân (I, J)*, theå hieän baèng hình veõ
sau ñaây:
A (I, J)
R
vaø ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:

Cho R<a> taäp hôïp caùc tröôøng hôïp (laàn xuaát hieän cuûa
keát hôïp R chöùa caùc tröôøng hôïp <a> cuûa thöïc theå A).
Vôùi:
A
|a| baûn soá laø caëp soá nguyeân (I, J) thoûa ñieàu
kieän: I <= card (R<a>) <= J.
trong ñoù card kyù hieäu soá laàn xuaát hieän cuûa keát hôïp cuï
theå thuoäc R<a>.
Noùi caùch khaùc, vôùi baát kyø tröôøng hôïp naøo cuûa kieåu thöïc
theå A, soá tröôøng hôïp cuûa kieåu keát hôïp R chöùa noù luoân
luoân thuoäc ñoaïn [I, J].
ÔÛ möùc yù nieäm thöôøng I nhaän giaù trò töø 0 hoaëc 1, coøn J
nhaän giaù trò 1 hoaëc N tuøy thuoäc vaøo caùc quy taéc quaûn lyù
maø toå chöùc löïa choïn.
Ví duï: giöõa caùc kieåu thöïc theå Ngöôøi, Nhaø coù caùc keát hôïp
ñaêng kyù, sôû höõu, keát hoân. Trong caùc keát hôïp treân coù caùc
baûn soá sau:
NGÖÔØI (1,1) (0,N) NHAØ

ÑANGKY
(0,N) (1,N)
(0,1) (0,1) SO HUU

KET HON
Moät ngöôøi chæ coù theå ñaêng kyù keát hoân vôùi moät ngöôøi.
Töông töï nhö vaäy moät ngöôøi chæ coù theå ñaêng kyù cö truù taïi
moät nhaø nhöng coù theå khoâng hoaëc sôû höõu nhieàu nhaø.
(*) Baûn soá coù theå ñöôïc ñaët trong ngoaëc hoaëc khoâng.
127
Ngöôïc laïi, moät nhaø coù theå khoâng coù ngöôøi naøo ñaêng kyù
cö truù hoaëc coù nhieàu ngöôøi ñaêng kyù cö truù, song phaûi coù ít
nhaát moät chuû sôû höõu.
Caên cöù vaøo raøng buoäc toaøn veïn keát hôïp treân chuùng ta haõy
xeùt moät soá tröôøng hôïp cuûa keát hôïp ñaêng kyù cö truù:
Ngöôøi 1 Nhaø 1
Ñaêng kyù
Ngöôøi 2 Nhaø 2
Ñaêng kyù
Ngöôøi 3 Nhaø 3
Ñaêng kyù
Do baûn soá (1,1) cuûa thöïc theå ngöôøi vôùi keát hôïp ñaêng kyù
cö truù seõ khoâng coù tröôøng hôïp naøo cuûa thöïc theå ngöôøi
khoâng tham gia vôùi keát hôïp ñaêng kyù cö truù.
Trong khi thöïc theå Nhaø coù theå tham gia moät laàn vôùi moät
keát hôïp ñaêng kyù cö truù (tröôøng hôïp nhaø 1), tham gia hai
laàn vôùi keát hôïp ñaêng kyù cö truù (tröôøng hôïp nhaø 2), vaø
cuõng coù theå khoâng tham gia vôùi keát hôïp ñaêng kyù cö truù
(tröôøng hôïp nhaø 3). Chuùng ta haõy xeùt ñeán keát hôïp sôû höõu,
vaø tieán haønh töông töï nhö treân, seõ coù caùc tröôøng hôïp sau:
128
Ngöôøi 1
Ngöôøi 2 Nhaø 1
Sôû höõu
Nhaø 2
Sôû höõu
Ngöôøi 3 Nhaø 3
Sôû höõu
Ngöôøi 4 Nhaø 4
Sôû höõu
Ngöôøi 5
Sôû höõu
Xeùt keát hôïp keát hoân, vaø caùc thöïc theå tham gia keát hôïp
naøy:
Ngöôøi 1 Ngöôøi 2
Keát hoân
Ngöôøi 3 Ngöôøi 4
Keát hoân
Ngöôøi 5
Ngöôøi 6
Qua caùc ví duï treân, ta coù theå toùm taét 4 tröôøng hôïp coù theå
xaûy ra ñoái vôùi baûn soá cuûa moät thöïc theå trong moät keát hôïp:
(0,1): Moät tröôøng hôïp cuûa thöïc theå khoâng bao giôø tham
gia vaøo baát kyø tröôøng hôïp naøo cuûa keát hôïp hoaëc nhieàu
nhaát laø moät tröôøng hôïp cuûa keát hôïp.
129
(1,1): Moät tröôøng hôïp thöïc theå luoân luoân tham gia moät vaø
chæ moät tröôøng hôïp cuûa keát hôïp.
(1,N): Moät tröôøng hôïp cuûa thöïc theå tham gia ít nhaát laø
moät laàn vaøo moät tröôøng hôïp cuûa keát hôïp.
(0,N): Khoâng xaùc ñònh chính xaùc nhöõng tröôøng hôïp cuûa
thöïc theå tham gia vaøo caùc tröôøng hôïp cuûa keát hôïp.
Tính chaát bao haøm cuûa caùc keát hôïp:
Xeùt caùc keát hôïp coù theå coù giöõa thöïc theå NGÖÔØI vaø NHAØ:
ÑAÊNGKYÙ (0,N)
(1,1)
NGÖÔØI (0,N) (1,N) NHAØ

SÔÛ HÖÕU
(0,N) (0,N)
THUEÂ
(1,N)
(1,N)
QUAÛN LYÙ
Quan heä giöõa caùc keát hôïp: ÑAÊNG KYÙ, SÔÛ HÖÕU, THUEÂ,
QUAÛN LYÙ nhö sau:
 Moät ngöôøi chæ coù theå ÑAÊNG KYÙ CÖ TRUÙ ÔÛ NHAØ do
mình SÔÛ HÖÕU hoaëc THUEÂ.
 Moät ngöôøi chæ coù theå quaûn lyù nhaø do mình SÔÛ HÖÕU
hoaëc THUEÂ.
 Moät ngöôøi khoâng theå vöøa THUEÂ vöøa SÔÛ HÖÕU moät
nhaø.
Töø caùc nhaän xeùt treân coù theå ñöa ra caùc tính chaát sau ñoái
vôùi caùc keát hôïp:
 Keát hôïp ÑAÊNG KYÙ bao haøm trong keát hôïp QUAÛN
LYÙ:
ÑAÊNG KYÙ  QUAÛN LYÙ.
 Giao cuûa keát hôïp SÔÛ HÖÕU vaø THUEÂ laø roãng:
SÔÛ HÖÕU  THUEÂ = 
 Hôïp cuûa SÔÛ HÖÕU vaø THUEÂ laø QUAÛN LYÙ:
130
SÔÛ HÖÕU  THUEÂ = QUAÛN LYÙ
 Hôïp cuûa SÔÛ HÖÕU VAØ THUEÂ laø ÑAÊNG KYÙ
SÔÛ HÖÕU  THUEÂ = ÑAÊNG KYÙ
Töø caùc tính chaát treân chuùng ta ñöa vaøo moät soá kyù hieäu
môùi bieåu dieãn caùc taùc töû bao haøm, giöõa caùc keát hôïp goïi
caùc taùc töø naøy laø caùc aù- keát hôïp (pseudo-association).
Ngöôøi ta qui öôùc bieåu dieãn taùc töû bao haøm thöïc hieän treân
caùc keát hôïp R1, R2, R3 nhö sau:
R1
R2 BAO HAM
R3
ÔÛ ñaây caùc cung coù theå xaùc ñònh chieàu.

Sau khi ñöa vaøo khaùi nieäm aù-keát hôïp bao haøm caùc quan
heä giöõa caùc keát hôïp: ÑAÊNG KYÙ, SÔÛ HÖÕU, THUEÂ,
QUAÛN LYÙ coù theå bieåu dieãn baèng ñoà hình sau:
ÑAÊNGKYÙ
NGÖÔØI NHAØ
SÔÛ HÖÕU
THUEÂ
QUAÛN LYÙ
Söï phuï thuoäc haøm
131
Khaùi nieäm phuï thuoäc haøm ñöôïc duøng roäng raõi trong
nhieàu moâ hình döõ lieäu, ñaëc bieät trong caùc moâ hình quan
heä duøng trong caùc heä quaûn trò cô sôû döõ lieäu (HQTCSDL).
Ñònh nghóa:
Cho hai kieåu (thöïc theå, keát hôïp giöõa caùc thöïc theå)
hoaëc hai thuoäc tính T1 vaø T2. Ngöôøi ta noùi raèng T2
phuï thuoäc haøm vaøo T1, neáu vaø chæ neáu luoân luoân xaùc
ñònh cuøng tröôøng hôïp cuï theå T2 khi cho cuøng tröôøng
hôïp cuï theå T1. Ngöôøi ta kyù hieäu söï phuï thuoäc haøm
treân : T1---->T2.
Xeùt caùc keát hôïp sau:
CONG NHAN VIEN (1,1) (0,N) XI NGHIEP
CNV_XN
MS_CNV MS_XN
HVT TEN XN
Vôùi moâ hình yù nieäm döõ lieäu treân seõ toàn taïi caùc phuï thuoäc
haøm:
MS-CNV ------> HVT
MS-XN ------> TEÂN-XN
Chuùng ta haõy khaûo saùt caùc tröôøng hôïp cuï theå cuûa keát hôïp
CNV-XN:
132
Cong nhan vien a XN a
Cnv_Xn
453 A1
Cong nhan vien b

Cnv_Xn
454
Cong nhan vien c XN b

Cnv_Xn
455 A2
XN c
A3
Cong nhan vien d XN d

Cnv_Xn
456 A4
Cong nhan vien e

Cnv_Xn
457
Cong nhan vien f

Cnv_Xn
458
Qua ví duï treân, chuùng ta thaáy trong keát hôïp CNV - XN coù
söï phuï haøm töø CNV höôùng veà xí nghieäp, chuùng ta kyù
hieäu:
133
COÂNG NHAÂN VIEÂN ----> XÍ NGHIEÄP
Ñoàng thôøi chuùng ta cuõng suy ñöôïc:
MS-CNV ----> MS-XN.
Söï phuï thuoäc haøm naøy theå hieän cho QTQL:
Moät coâng nhaân vieân luoân thuoäc veà moät xí nghieäp naøo ñoù.
Noùi caùch khaùc bieát moät coâng nhaân vieân giuùp ta bieát ñöôïc
xí nghieäp maø anh ta laøm vieäc. Söï kieän naøy theå hieän tính
chaát trong keát hôïp COÂNGNHAÂNVIEÂN vaø XÍNGHIEÄP
vôùi nhau, xaùc ñònh moät CNV seõ hoaøn toaøn xaùc ñònh ñöôïc
XN. Tính chaát naøy laø raøng buoäc, chuùng ta goïi noù laø raøng
buoäc toaøn veïn haøm (RBTVH).
Ta theå hieän ñieàu naøy treân moâ hình yù nieäm döõ lieäu treân
nhö sau:
CNV (1,1) (0,N) XN

CNV_XN
CIF
Hoaëc
CNV (1,1) (0,N) XN

CNV_XN
CIF
Chuù yù: ñoái vôùi moät keát hôïp hai chieàu, hieän dieän daïng
baûng soá (0,1) hoaëc (1,1) ôû moät thöïc theå chöùng toû toàn taïi
moät RBTVH höôùng veà moät thöïc theå khaùc, vaø keát hôïp loaïi
naøy ñöôïc goïi laø keát hôïp phaân caáp Cha – con(*)
Ví duï 2: xeùt moâ hình yù nieäm döõ lieäu sau:
(*) Keát hôïp phaân caáp cha-con khoâng coù thuoäc tính, (quyù vò ñoäc giaû thöû chöùng minh
tính chaát naøy).
134
HS (1,N) (0,N) MH
GD
(1,N) ÑS
GS
Neáu chuùng ta boå sung moät quy taéc quaûn lyù nhö sau:
Ñoái vôùi moân hoïc (MH), hoïc sinh (HS) cuûa moät lôùp ñöôïc
daïy bôûi moät thaày (GS).
Khi aáy ta noùi trong keát hôïp giaûng daïy (GD) toàn taïi moät
phuï thuoäc haøm töø (MH, HS) veà GS, chuùng ta kyù hieäu söï
kieän treân nhö sau :
MH, HS -----------> GS
Söï kieän naøy chöùng toû giöõa MH, HS vaø GS coù RBTVH.
Ñeå theå hieän tính chaát naøy, ôû moâ hình yù nieäm treân ta boå
sung theâm RBTVH nhö ôû ví duï 1:
CIF
HS (1, N) (0,N) MH
GD
1, N ÑS
GS
Qua hai ví duï treân, chuùng ta thaáy caàn thieát phaûi ñöa vaøo
khaùi nieäm môùi, khaùi nieäm raøng buoäc toaøn veïn haøm
(RBTVH)
Ñònh nghóa:
RBTVH treân nhieàu thöïc theå lieân keát vôùi nhau bôûi
cuøng moät keát hôïp theå hieän tính chaát moät trong caùc
135
thöïc theå treân hoaøn toaøn xaùc ñònh khi bieát caùc thöïc
theå khaùc.
Toång quaùt chuùng ta nhaän thaáy trong moät keát hôïp R giöõa n
thöïc theå A1, A2,..., An coù theå toàn taïi phuï thuoäc haøm
(PTH) giöõa (A1, A2,.., Ai) vaø Aj, kyù hieäu R(A1, A2,...,
Ai--->Aj). Phuï thuoäc haøm naøy laø moät RBTVH giöõa
nhoùm thöïc theå (A1, A2,...,Ai) vaø Aj thoâng qua keát hôïp
R.
Coù theå thaáy ñieàu naøy qua ví duï sau:
Ví duï 3:
(1,N) (0,N)
GD
(1,N) (1,N)
Giaû thieát boå sung moät QTQL: vôùi moät lôùp, moät moân hoïc
chæ moät giaùo sö thöïc hieän giaûng daïy.
Roõ raøng vôùi giaû thieát treân, chuùng ta nhaän thaáy: xaùc ñònh
caùc thöïc theå lôùp, moân hoïc, thöïc theå giaùo sö hoaøn toaøn xaùc
ñònh. Nhö vaäy, qua keát hôïp GD toàn taïi RBTVH giöõa thöïc
theå LÔÙP, MH vaø GS:
(LÔÙP, MH) ---> GS
Chuùng ta coù MHYNDL sau:
136
GS PHOC
(1,N) (0,N)
CIF GD
LOP MH
(1,N) (1,N)
Trong moät keát hôïp giöõa caùc thöïc theå coù theå toàn taïi
nhieàu PTH hay RBTVH giöõa caùc thöïc theå.
Chuùng ta haõy xeùt ví duï 4: keát hôïp ÑÖÙNG LÔÙP (ÑL) lieân
keát caùc thöïc theå: GIAÙO SÖ (GS), MOÂN HOÏC (MH),
NHOÙM SINH VIEÂN (NSV), THÔØI KHOAÙ BIEÅU (TKB),
PHOØNG HOÏC (PH) vôùi nhau.
MHYNDL ñöôïc theå hieän nhö sau:
CIF
GS
PHOC
(1,N) (0,N)
CIF ÑL
(1,N)
LOP (1,N) TKB
(1,N)
NSV
CIF
Qua keát hôïp ÑL theå hieän moät soá PTH, RBTVH:

ÑL (GS ----> MHOC)
ÑL (GS,TKB ---> PHOC)
ÑL (NSV,TKB ---> PHOC)
137
Caùc phuï thuoäc haøm hay caùc RBTVH naøy chöùa trong keát
hôïp ÑL. Trong nhöõng tröôøng hôïp khoâng gaây ra nhaàm laãn
teân keát hôïp chöùa caùc PTH hay RBTVH coù theå khoâng
hieän dieän ôû kyù hieäu bieåu dieãn chuùng.
Ví duï thay vì duøng kyù hieäu ÑL (NSV, TKB--->PHOC) coù
theå kyù hieäu NSV, TKB--->PHOC.
ÔÛ caùc ví duï treân, chuùng ta chæ xeùt caùc PTH giöõa caùc thöïc
theå toàn taïi beân trong moät keát hôïp lieân keát caùc thöïc theå ñoù.
Trong tröôøng hôïp giöõa caùc thöïc theå toàn taïi nhieàu loaïi keát
hôïp khaùc nhau, ñònh nghóa PTH beân trong caùc keát hôïp
naøy seõ nhö theá naøo?
Ñeå minh hoïa chuùng ta xeùt ví duï 5 döôùi ñaây:
Giöõa caùc thöïc theå KHO (KHO), SAÛN PHAÅM (SP), KHOÁI
HAØNG HOAÙ DÖÏ TRÖÕ (KHDTr), KHAÙCH HAØNG
(KHG) coù caùc keát hôïp sau: CUNG ÖÙNG (CÖ), TOÀN
TRÖÕ (TTr), TOÀN TRÖÕ CHIEÁN LÖÔÏC (TTrCL), ÑANG
ÔÛ (ÑGÔ):
KHO
(0,N)
(0,N) (0,N)
TTr ÑGO
TTrCL
(1,1) (1,1)
(0,1)
(0,N)
(0,N)
138
Qua MHYNDL ôû ví duï 5 naøy, chuùng ta ruùt ra tính chaát:
Vôùi moät KHDTr xaùc ñònh töông öùng moät KHO, moät SP
xaùc ñònh:
KHDTr--->(SP, KHO).
Tính chaát naøy laø keát quaû cuûa vieäc suy dieãn töø hai QTQL
sau ñaây ñöôïc theå hieän treân MHYNDL:
KHDTr--->KHO
(caên cöù vaøo keát hôïp TTr cuøng caùc baûng soá (1,1),(0,n))
KHDTr--->SP
(caên cöù vaøo keát hôïp ÑGÔ cuøng caùc baûng soá (1,1),(1,n))
Töø ñaây ta coù theå suy ra KHDTr--->(SP,KHO).
Tuy nhieân, ta chöa coù theå khaúng ñònh gì veà phuï thuoäc
treân.
(SP, KHO)--->KHDTr
Giaû thieát coù söï phuï thuoäc giöõa SP, KHO vôùi KHDTr.
PTH naøy laø moät RBTVH giöõa caùc thöïc theå treân thoâng qua
hai keát hôïp: TTr vaø ÑGÔ. Chuùng ta boå sung RBTVH naøy
vaøo MHYNDL treân vaø coù MHYNDL sau:
139
KHO TTr ÑGO
CIF
(0,N)
(0,N) (0,N)
TTrCL I TTr ÑGO
(1,1) (1,1)
(0,1)
(0,N)
LG-CÖ
(0,N)
Treân hình veõ ñeå nhaán maïnh caùc keát hôïp daãn ñeán RBTVH
naøy chuùng ta ghi teân leân caùc cung noái lieàn keát hôïp vôùi kyù
hieäu RBTVH ( / )
RBTVH cuøng caùc baûn soá ñeàu theå hieän caùc QTQL treân
caùc DL. Khaùc bieät giöõa RBTVH vaø QTQL laø chuùng ta
chæ phaùt hieän noù sau quaù trình PT saâu saéc, maø khoâng theå
nhaän ra töø ñaàu.
g. Môû roäng moät soá khaùi nieäm cô baûn
* Môû roäng khaùi nieäm keát hôïp:
Phöông phaùp MERISE ban ñaàu chæ xaùc ñònh “kieåu
keát hôïp” nhö laø moät khaùi nieäm duøng ñeå moâ hình hoùa
söï lieân heä giöõa caùc “kieåu thöïc theå”. Caùch ñònh nghóa
naøy cuûa “kieåu keát hôïp” haïn cheá phöông phaùp khi
phaûi moâ hình hoùa nhöõng lieân heä giöõa kieåu thöïc theå
vôùi kieåu keát hôïp khaùc hoaëc giöõa caùc kieåu keát hôïp vôùi
nhau. Do vaäy ñònh nghóa kieåu keát hôïp ñöôïc môû roäng:
140
 Kieåu keát hôïp giöõa moät thöïc theå vaø moät keát
hôïp khaùc.
Ví duï 1: Quy taéc quaûn lyù 1
Trong moät coâng ty cung öùng qui ñònh: Khaùch
haøng ñaët haøng (ÑHG) caùc saûn phaåm (SP), nhaân
vieân (NV) theo doõi (TD) caùc ñaët haøng naøy.
Söû duïng ñònh nghóa keát hôïp môû roäng chuùng ta coù
tieåu moâ hình yù nieäm sau:
NV
MS NV (1, N)
TD
..............
..............
(1, 1)
KHG SP
(1, N) (0, N)
MS KHG ÑHG MS SP
.............. ..............
Tieåu moâ hình yù nieäm 1

 Kieåu keát hôïp giöõa hai hoaëc nhieàu keát hôïp
khaùc.
Ví duï 2: Qui taéc quaûn lyù 2
Caùc saûn phaåm saûn xuaát (SX) taïi caùc phaân xöôûng
(PX). Saûn xuaát thöïc hieän (TH) theo caùc ñôn haøng
(ÑHG). Chuùng ta coù moâ hình yù nieäm döõ lieäu moâ
taû quy taéc quaûn lyù 2:
SP PX
0, N 1, n
MSSP SX MSPX
.............. ..............
1, n
TH
1, N
1, 1 KHG
0, N
ÑHG MS KHG
..............
Tieåu moâ hình yù nieäm 2
141
Trong moâ hình naøy chuùng ta coù keát hôïp “TH” moâ
hình hoùa söï lieân heä giöõa keát hôïp “SX” vôùi keát hôïp
“ÑHG”.
Tích hôïp tieåu moâ hình 1 vaøo tieåu moâ hình 2,
chuùng ta coù MHYNDL:
NV
MSNV TD
..............
..............
1, 1
NTN PX
KHG 1, N SP 1, N
0, N SX
MSKHG ÑHG MSSP MSPX
0, N ..............
.............. ..............
1, 1 1, N
TH
** Môû roäng khaùi nieäm khoùa:

Moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø: môû roäng khaùi nieäm keát
hôïp coù aûnh höôûng gì ñeán khaùi nieäm khoùa cuûa keát hôïp.
Veà nguyeân taéc khoùa cuûa keát hôïp môû roäng cuõng ñöôïc
ñònh nghóa nhö keát hôïp thöôøng, nghóa laø vaãn laø toå hôïp
cuûa khoùa cuûa caùc thöïc theå trong boä söu taäp cuûa noù.
ÔÛ caùc ví duï treân chuùng ta coù:
 Khoùa cuûa keát hôïp “TD” (keát hôïp giöõa thöïc theå vaø
keát hôïp khaùc):
MSNV  (MSKHG  MSSP)
 Khoùa cuûa keát hôïp “TH” keát hôïp giöõa caùc keát hôïp:
(MSKHG  MSSP)  (MSSP  MSPX).
Tuy nhieân, vôùi ñònh nghóa khoaù cuõ cuûa keát hôïp coù haïn
cheá: Khoâng theå moâ taû tröôøng hôïp hai toå hôïp gioáng
nhau cuûa caùc laàn xuaát hieän cuûa caùc thöïc theå thuoäc boä
söu taäp cuûa noù. Thöïc teá ñoâi khi laïi coù theå xaûy ra
tröôøng hôïp naøy.
Trong ví duï treân “SP”, “PX” coù theå xeùt hai hoaëc
nhieàu toå hôïp gioáng nhau caùc laàn xuaát hieän cuûa chuùng
trong caùc tröôøng hôïp cuõng SP ñoù laïi saûn xuaát taïi PX
142
cuõ ñaõ töøng saûn xuaát noù. Nhö vaäy laø vi phaïm tính duy
nhaát cuûa khoùa nhaän daïng. Ñeå traùnh tröôøng hôïp naøy,
tröôùc ñaây theâm moät thöïc theå môùi “TG” (Thôøi gian)
vôùi khoùa nhaän daïng “NTN” (Ngaøy thaùng naêm) vaøo
keát hôïp “SX”, vaø vieäc theâm naøy veà maët cuù phaùp giaûi
quyeát ñöôïc maâu thuaãn nhöng veà maët ngöõ nghóa khoâng
oån khi trong toå chöùc ñoù “Thôøi gian” khoâng ñuû ñieàu
kieän ñeå toàn taïi nhö moät thöïc theå ñoäc laäp.
Do vaäy caàn phaûi môû roäng ñònh nghóa khoùa nhaän daïng
cuûa keát hôïp.
Môû roäng 1: Khoùa nhaän daïng cuûa keát hôïp laø toå hôïp
cuûa caùc khoùa nhaän daïng cuûa caùc thöïc theå trong boä söu
taäp cuûa noù, trong tröôøng hôïp caàn thieát coù theå theâm soá
toái thieåu caùc thuoäc tính cuûa baûn thaân keát hôïp sao cho
coù khaû naêng nhaän daïng baát kyø moät xuaát hieän naøo cuûa
keát hôïp.
Ví duï: Trong ví duï treân khoùa cuûa keát hôïp “SX” laø
MSSP  MSPX  NTN (thuoäc tính cuûa “SX”) vôùi
khoùa ñöôïc ñònh nghóa theo môû roäng 1.
Môû roäng 2: Coù theå môû roäng ñònh nghóa khoùa nhaän
daïng cuûa keát hôïp, trong tröôøng hôïp keát hôïp coù thuoäc
tính, taäp hôïp toái thieåu caùc thuoäc tính cuûa keát hôïp, baûo
ñaûm raøng buoäc toaøn veïn khoùa nhaän daïng, nghóa laø
duy nhaát vôùi moãi laàn xuaát hieän cuûa keát hôïp. Moät soá
taøi lieäu ñeà nghò goïi khoùa naøy cuûa keát hôïp laø “khoùa
noäi” cuûa noù, tuy nhieân thuaät ngöõ naøy khoâng ñöôïc phoå
bieán.
Khaùi nieäm môû roäng 2 naøy ñaëc bieät höõu ích khi khoùa
nhaän daïng cuûa caùc thöïc theå trong boä söu taäp cuûa noù
quaù daøi.
Ví duï: Trong ví duï treân ngoaøi MSP  MPX  NTN laø
khoùa cuûa keát hôïp “SX” neáu keát hôïp “SX” coù thuoäc
tính TTSX, thuoäc tính naøy coù theå nhaän laøm khoùa noäi
143
cuûa noù. Trong tröôøng hôïp naøy noù “ngaén hôn nhieàu”
so vôùi khoùa MSP  MPX  NTN.
Ví duï: Khaùch haøng (KHG) mua (MUA) cuøng haøng
hoùa (HHOA) taïi cuøng cöûa haøng (CHG). Ñeå moâ hình
hoùa quy taéc treân chuùng ta söû duïng khoùa noäi.
KHG HHOA
1, n 0, n
MSKHG MUA MSHHOA
.............. ..............
1, n
CHG TTMUA
MSCHG ÑGIA
..............
III.2 RAØNG BUOÄC TOAØN VEÏN (RBTV, CONSTRAINTES

D’INTEÙGRITEÙS - CI, INTEGRATED CONSTRAINT- IC)
2.1 Toång quaùt
Moâ hình yù nieäm döõ lieäu khoâng ñuû theå hieän moät hình aûnh
hoaøn toaøn cuûa thöïc tieãn, chæ laø caùi nhìn toång hôïp caøng ñôn
giaûn caøng toát theo quan ñieåm trình baøy. Ñaáy laø lyù do vì sao
ngöôøi ta ñònh nghóa moät heä thoáng raøng buoäc toaøn veïn, ñöôïc
taïo thaønh töø taäp hôïp caùc vò töø coù lieân quan ñeán caùc thöïc theå,
caùc keát hôïp, ñeå cung caáp cho thöïc tieãn moät hình aûnh phuø
hôïp.
Caùc RBTV/ RBTVH (CI/CIF) naøy trình baøy moät taäp hôïp caùc
quy taéc caàn tích hôïp vaøo döõ lieäu, nhöng khoâng theå hieän ñöôïc
qua caáu truùc, nhôø noù maø moâ hình yù nieäm phaûn aùnh thöïc tieãn
trung thöïc hôn. Nhöõng quy taéc khaùc nhau naøy döïa theo caùc
quan taâm khaùc nhau cho pheùp “nhaân töû hoùa” moät taäp hôïp
caùc kieåm soaùt thöïc hieän treân taäp hôïp caùc thöïc theå, keát hôïp,
baûo ñaûm söï phuø hôïp (vôùi thöïc tieãn) cuûa chuùng.
Caùc RBTV coù theå phaân loaïi theo caùc kieåu khaùc nhau:
144
Loaïi thöù nhaát: hôïp nhaát caùc RBTV theo tính chaát theå hieän
gioáng moâ hình döõ lieäu. Chuùng thuaàn tuùy theå hieän caáu truùc
vaø ñöôïc lieân heä vôùi ñònh nghóa caùc khaùi nieäm moâ hình hoùa.
Ví duï phaùt bieåu “hai tröôøng hôïp cuûa moät kieåu thöïc theå khoâng
theå coù cuøng giaù trò thuoäc tính khoùa nhaän daïng” taïo neân moät
RBTV lieân heä vôùi moâ hình. Trong loaïi naøy, chuùng toâi cuõng
xeáp caùc RB ñöôøng daãn, noù dieãn dòch söï kieän theo hai ñöôøng
daãn khaùc nhau, trong moät moâ hình döõ lieäu, ngöôøi ta coù theå
ñaït ñöôïc cuøng moät theå hieän khi xuaát phaùt töø cuøng caùc theå
hieän ban ñaàu.
Loaïi thöù hai: ñöôïc taïo thaønh töø caùc RB khoâng lieân heä vôùi
moâ hình nhöng ñöôïc ñöa vaøo bôûi ngöôøi söû duïng, noù xaùc ñònh
caùc boå sung cho thöïc tieãn ñöôïc moâ hình hoùa song chöa ñöôïc
tính ñeán trong moâ hình. Chuùng cuõng quan troïng, song vi
phaïm chuùng ít haäu quaû hôn söï vi phaïm loaïi thöù nhaát.
Moät ngoân ngöõ ñöôïc gôïi yù bôûi ngoân ngöõ maø Flory ñeà nghò seõ
cho pheùp theå hieän nhöõng RB naøy. Ngoân ngöõ naøy haõy coøn
chöa ñöôïc hình thöùc hoùa hoaøn toaøn. ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ neâu
cuù phaùp vôùi muïc ñích chæ daãn.
2.2 Caùc raøng buoäc caáu truùc
Ñaïi boä phaän caùc RBTV naøy ñaõ ñeà caäp khi chuùng ta ñònh
nghóa caùc khaùi nieäm cuûa moâ hình. Vì vaäy, chuùng toâi chæ neâu
danh saùch cuøng moät soá chi tieát boå sung.
a. Toaøn veïn thöïc theå:
Giaù trò cuûa thuoäc tính khoùa nhaän daïng ñoái vôùi moät laàn
xuaát hieän cuûa thöïc theå caàn phaûi duy nhaát vaø khaùc
“troáng”. Nhö vaäy, hai laàn xuaát hieän cuûa thöïc theå khoâng
theå coù cuøng giaù trò cuûa khoùa nhaän daïng.
Ví duï: hai ngöôøi khoâng theå coù cuøng soá baûo hieåm xaõ hoäi.
b. Toaøn veïn tham chieáu:

Vôùi moïi xuaát hieän cuûa keát hôïp, caùc xuaát hieän cuûa kieåu
thöïc theå tham gia vaøo boä söu taäp nhaát thieát phaûi toàn taïi.
145
Vi duï: Ñoái vôùi xuaát hieän cuûa keát hôïp “Doøng ñôn haøng”
giöõa “Ñôn haøng” vaø “Maët haøng” xuaát hieän “Ñôn haøng”
vaø xuaát hieän “Maët haøng” caàn toàn taïi.
Kieåu toaøn veïn naøy cuõng aùp duïng cho phuï thuoäc haøm DF
vaø cho caùc RBTV haøm CIF. Thaät vaäy trong kieåu lieân heä
giöõa hai thöïc theå, thöïc theå nguoàn cuûa DF tham chieáu
ñeán thöïc theå ñích.
Thöïc theå nguoàn: coøn ñöôïc goïi laø thöïc theå chæ ñònh hay
tham chieáu thöïc theå ñích ñöôïc chæ ñònh hay ñöôïc tham
chieáu.
 DF yeáu: Trong tröôøng hôïp naøy coù theå taïo moät xuaát
hieän cuûa thöïc theå tham chieáu khoâng caàn chính xaùc söï
xuaát hieän cuûa thöïc theå ñöôïc tham chieáu.
Moät tình huoáng nhö theá naøy xaûy ra trong thöïc teá: khi
ñoái vôùi moät khaùch haøng xaùc ñònh coøn chöa xaùc ñònh
ngöôøi ñaïi dieän cuûa noù.
Do vaäy, söï lieân heä seõ khoâng coù nghóa ñoái vôùi moät soá
xuaát hieän naøo ñoù cuûa thöïc theå tham chieáu ôû moät thôøi
ñieåm naøo ñoù, nhöng sau moät kyø haïn, noù caàn thieát laäp
moät söï töông öùng giöõa thöïc theå tham chieáu vaø ñöôïc
tham chieáu cuûa thöïc theå. Khoâng theå toàn taïi caùc xuaát
hieän maø ñoái vôùi chuùng söï lieân heä khoâng bao giôø coù
yù nghóa.
 DF maïnh vaø CIF: Vôùi tröôøng hôïp naøy caám taïo moät
xuaát hieän cuûa thöïc theå tham chieáu khoâng xaùc ñònh baát
kyø moät xuaát hieän cuûa thöïc theå ñöôïc tham chieáu. Söï
lieân heä nhö vaäy seõ luoân luoân coù yù nghóa ñoái vôùi taäp
hôïp caùc xuaát hieän vaø ñieàu naøy cuõng coù yù nghóa ôû moïi
thôøi ñieåm. Hôn theá nöõa vôùi moät CIF khoâng theå
nhaät tu lieân heä.
c. Baûn soá
Baûn soá taïo neân caùc yeáu toá caàn thieát ñeå theå hieän caáu truùc.
Noù chæ roõ caùc khaû naêng lieân hôïp cuûa caùc thöïc theå tham
146
gia vaøo keát hôïp. Chuùng hoaøn thieän kieåm soaùt tính toaøn
veïn tham chieáu treân caùc xuaát hieän caùc thöïc theå cuûa boä
söu taäp. Hai tröôøng hôïp thích ñaùng cuûa giai ñoaïn naøy aûnh
höôûng ñeán soá toái thieåu cuûa baûn soá.
 Soá toái thieåu baèng 0: Toàn taïi xuaát hieän cuûa thöïc theå
khoâng tham gia vôùi baát kyø xuaát hieän cuûa keát hôïp.
Ñoái vôùi moät DF hay moät CIF coù theå toàn taïi caùc xuaát
hieän cuûa thöïc theå ñöôïc tham chieáu khoâng lieân quan
vôùi baát kyø xuaát hieän cuûa thöïc theå tham chieáu.
 Soá toái thieåu baèng 1: Tröôøng hôïp naøy ñeà caäp tôùi keát
hôïp hay moät DF hoaëc CIF moïi xuaát hieän thöïc theå
ñöôïc tham chieáu caàn lieân heä vôùi moät xuaát hieän cuûa
thöïc theå tham chieáu.
d. Raøng buoäc ñöôøng daãn
Loaïi RB naøy theå hieän trong moâ hình döõ lieäu bôûi © chæ
raèng töø moät xuaát hieän cuûa moät kieåu thöïc theå nguoàn, baèng
caùc con ñöôøng khaùc nhau, hôïp thaønh töø DF hay CIF coù
theå daãn ñeán cuøng moät xuaát hieän cuûa thöïc theå ñích.
2.3 Raøng buoäc ngöõ nghóa
Loaïi RB naøy, khoâng xuaát hieän trong trình baøy cuûa moâ hình
döõ lieäu, song töông öùng vôùi caùc quy taéc ngöõ nghóa cung caáp
bôûi NSD ñeå moâ hình hoùa caùc RB ñaëc thuø ôû theá giôùi thöïc maø
ngöôøi thieát keá caàn theå hieän.
Noù nhaèm muïc ñích baûo ñaûm moâ hình döõ lieäu coù vaø baûo toaøn
moät phaùn ñoaùn, moät yù nghóa, maø caùc bieán ñoåi khoâng ñuùng
luùc khoâng daãn ñeán moät trình baøy sai thöïc tieãn.
Loaïi RB naøy coù theå ñöôïc chia thaønh hai lôùp chuû yeáu, tuøy
thuoäc caùc phaàn töû cuûa moâ hình döõ lieäu vaø kieåu cuûa quy taéc
tham gia. Chuùng ta seõ coù caùc RB:
Tónh: RB naøy lieân quan ñeán traïng thaùi HTT, ñoäc laäp vôùi thôøi
gian.
147
Ví duï: Löông CNV caàn phaûi lôùn hôn (>)SMIC (Salaire
Minimum Inter-professionnel de Croissance - Löông toái
thieåu theo quy ñònh). Ñieàu naøy ñuùng vôùi moïi thôøi ñieåm.
Chuyeån ñoåi: RB loaïi naøy lieân quan vôùi söï phaùt trieån theo
thôøi gian cuûa döõ lieäu HTT. Moïi giaù trò seõ phuï thuoäc vaøo giaù
trò tröôùc ñoù.
Ví duï: Löông cuûa CNV khoâng theå giaûm. Moïi giaù trò môùi cuûa
löông caàn phaûi lôùn hôn giaù trò cuõ cuûa löông.
Beân trong caùch phaân loaïi naøy chuùng toâi ñöa vaøo moät caùch
phaân loaïi ôû möùc hai aûnh höôûng treân soá löôïng xuaát hieän lieân
quan trong theå hieän RB, chuùng ta seõ coù caùc RB:
 Ñôn giaûn: RB naøy daãn ñeán söï tham gia moät hoaëc nhieàu
xuaát hieän trong ñoù ñôn giaûn chæ so saùnh moät soá thaønh
phaàn naøo ñoù.
Ví duï: Ngaøy laäp hoùa ñôn lôùn hôn hoaëc baèng ngaøy hôïp
ñoàng.
 Taäp hôïp: RB loaïi naøy daãn ñeán söï tham gia cuûa taäp hôïp
caùc xuaát hieän khoâng mang yù nghóa so saùnh giöõa caùc
thaønh phaàn. Noù daãn ñeán vieäc goïi caùc taùc töû nhö: SUM,
AVG, MIN, MAX…
Ví duï: Toång löông cuûa CNV caàn lôùn hôn 500000 ÑV tieàn
teä.
a. Raøng buoäc tónh ñôn giaûn
1. Xeùt tröôøng hôïp trong ñoù chæ tham gia moät thuoäc
tính maø giaù trò cuûa noù so saùnh vôùi moät giaù trò
cuûa HTT.
Ví duï: RB “löông cuûa CNV caàn phaûi lôùn hôn
SMIC” seõ ñöôïc theå hieän bôûi:
CNV CNV
Neáu e  ........
K CNV
Coù LG CNV : Thì LG CNV (e) > SMIC
BP CNV Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: LG CNV < SMIC”
CSL CNV
Kyù hieäu: CNV- Coâng nhaân vieân
148
KCNV- Thuoäc tính nhaän daïng thöïc theå CNV
BP CNV- Boä phaän coâng nhaân vieân
CSL CNV- Chæ soá löông coâng nhaân vieân
2. Giaû söû coù moät RB gaây neân söï tham gia nhieàu
thuoäc tính cuûa cuøng moät kieåu thöïc theå nhöng chæ
aûnh höôûng ñeán moät xuaát hieän cuûa kieåu thöïc theå
naøy. Vieäc kieåm tra ngöõ nghóa khoâng nhaát thieát vì
moïi phaàn töû thuoäc cuøng moät thöïc theå neân khoâng
theå coù söï maäp môø ôû ñaây.
Ví duï: RB theå hieän ôû moâ hình treân: “Moïi coâng
nhaân vieân cuûa boä phaän hoùa ñôn coù chæ soá löông laø
210 caàn phaûi coù löông lôùn hôn 9000 ÑV tieàn teä”.
CNV
Neáu e  ........
Vaø BPCNV (e) = “Hoaù ñôn” vaø CSL CNV (e) = 210.
Thì LG CNV (e) > 9000.
Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù : LG CNV < 9000ÑV tieàn teä ”
3. RB gaây neân söï tham gia nhieàu thuoäc tính khaùc

nhau cuûa caùc kieåu thöïc theå.
VD: Ñòa phöông löu truù cuûa moät khaùch haøng caàn
truøng vôùi ñòa phöông cuûa ngöôøi ñaïi dieän cuûa noù.
Giaû söû coù moâ hình döõ lieäu moâ taû söï lieân heä giöõa
khaùch haøng (KHG) vaø ñaïi dieän (ÑD):
KHG ÑDI
(1,1) (0,N)
KKHG DF KÑDI
HVT-KHG HVT-ÑDI
DP - KHG DP - ÑDI
................ ................
Kyù hieäu:
KHG: Khaùch haøng ÑDI: Ñaïi dieän
KKHG: Nhaän daïng KHG KÑDI: Nhaän daïng thöïc theå ñaïi
HVT-KHG: Hoï vaø teân KHG dieän
DP-KHG: Ñòa phöông KHG HVT-ÑDI: Hoï vaø teân ñaïi dieän
DP-ÑDI: Ñòa phöông ñaïi dieän
149
KHG
Neáu e  ........
Thì DP - KHG (e) = DP - ÑDI (e)

Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: ñòa phöông khaùch haøng ñòa phöông ñaïi dieän”
Vôùi RB naøy caàn thieát phaûi kieåm tra söï phuø hôïp
cuûa bieåu thöùc. Thaät vaäy, RB chæ coù yù nghóa neáu
moät giaù trò cuûa thuoäc tính chòu aûnh höôûng RB chæ
cho moät xuaát hieän duy nhaát caùc thuoäc tính coù
trong bieåu thöùc. Ñaây chính laø tröôøng hôïp cuûa ví
duï cuûa chuùng ta. Trong moâ hình treân, khaùch haøng
chæ lieân heä duy vôùi moät ñaïi dieän.
4. RB aûnh höôûng ñeán nhieàu xuaát hieän khaùc nhau
cuûa cuøng kieåu thöïc theå.
Caùc RB naøy toàn taïi khi caùc xuaát hieän moät kieåu
thöïc theå ñeàu quan heä vôùi caùc xuaát hieän khaùc cuûa
chính noù.
Ví duï: Trong keát hôïp “keát hoân” nhöõng ngöôøi lieân
quan caàn phaûi coù phaùi tính khaùc nhau. Giaû söû coù
moâ hình yù nieäm:
(0,N)
NGUOI Neáu e  vaø
HTHE
KNG
HVT-NG KHOÂ N e’
PT-NG NTN KHOÂN
Va ø KHOÂN (e) = e’
TTrGD (0,N)
................ Thì PTNG (e) PTNG (e’)
HPHU Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù:
Keá t hoân giöõa nhöõ ng ngöôø i cuøng phaùi”
Kyù hieäu:
NGUOI: Ngöôøi
KNG: Thuoäc tính nhaän daïng
HVT-NG: Hoï vaø teân ngöôøi
PT-NG: Phuù tính ngöôøi
TTrGD: Tình traïng gia ñình
b. Raøng buoäc tónh taäp hôïp
150
Noù söû duïng caùc taùc töû ñöôïc ñöa vaøo ôû phaàn treân. Ñeå
trình baøy chuùng, chuùng toâi duøng laïi cuøng ñaëc tính caùc
thuoäc tính ñaõ duøng trong raøng buoäc ñôn giaûn.
1. Raøng buoäc daãn ñeán söï tham gia nhieàu xuaát
hieän cuøng moät thuoäc tính.
Ví duï: Löông bình quaân cuûa coâng nhaân vieân caàn
phaûi gaáp 2 laàn SMIC.
Coù: CNV CN
.......
KCNV Neáu e 
Thì: AVR (SUM (LG
CNV(e))) ≥ 2 * SMIC.
Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù:
Löông bình quaân < 2 laàn
SMIC”
2. Raøng buoäc daãn ñeán söï tham gia cuûa nhieàu laàn
xuaát hieän cuûa nhieàu thuoäc tính cuûa cuøng moät
kieåu thöïc theå.
Ví duï: Löông bình quaân cuûa boä phaän tin hoïc caàn
phaûi lôùn hôn 10000 ÑV.
Coù moâ hình yù nieäm nhö ôû ví duï b1:
CN
.......
Neáu e  vaø BP CNV (e) = “THOC”.
Thì ARV (SUM LG CNV (e)) ≥ 10.000
Neáu khoâng hieån thò “chuù yù: löông bình quaân cuûa
boä phaän tin hoïc ≤ 10.000”
3. Raøng buoäc daãn ñeán söï tham gia nhieàu laàn xuaát
hieän caùc thuoäc tính caùc kieåu thöïc theå khaùc
nhau.
Coù moâ hình yù nieäm:
CNV BPHAN
1, 1 1, n KBPHAN
KCNV DF
151
Ví duï: Xeùt moâ hình yù nieäm treân vaø raøng buoäc:
löông bình quaân cuûa boä phaän tin hoïc caàn phaûi lôùn
hôn 10000 ÑV.
CN
.......
Neáu e  vaø TEN BPHAN (e) = “THOC”.
Thì ARV (SUM LG CNV (e))) ≥ 10.000.
Neáu khoâng hieån thò “chuù yù: löông bình quaân cuûa
boä phaän tin hoïc < 10.000ÑV.”
4. Raøng buoäc gaây neân söï tham gia cuûa nhieàu laàn
xuaát hieän cuûa cuøng moät kieåu thöïc theå lieân
quan ñeán caùc xuaát hieän khaùc cuûa chính kieåu
thöïc theå.
Ví duï: Tuoåi trung bình cuûa nöõ giôùi coù gia ñình
baèng tuoåi trung bình cuûa nam giôùi coù gia ñình vôùi
sai soá 0,1.
Coù moâ hình yù nieäm trong ví duï ôû phaàn 4 muïc a:
Neáu (e, e’)  KHON
Thì ARV (SUM (TUOI – NG (e))) ≤ AVR (SUM
(TUOI – NGUOI (e’))) * 1,10 VAØ ARV (SUM
(TUOI – NG (e))) ≥ AVR (SUM (TUOI – NG
(e’))) * 0. 9.
Neáu khoâng hieån thò “chuù yù tuoåi trung bình cuûa nöõ
giôùi coù gia ñình quaù xa tuoåi trung bình cuûa nam
giôùi coù gia ñình”.
c. Caùc RB chuyeån ñoåi ñôn giaûn
1. Caùc RB trong ñoù moät xuaát hieän cuûa thuoäc tính
duy nhaát thay ñoåi theo thôøi gian.
Ví duï: Giaù ñôn vò saûn phaåm khoâng theå giaûm.
Neáu e  Kyù hieäu:

KSPH
SPH: Saûn phaåm
GDV
KSPH: Thuoäc tính nhaän daïng
GÑV: Giaù ñôn vò
Thì GÑV (e) > A (GÑV (e))
152
Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: GÑV cuûa saûn phaåm
giaûm”
Ghi chuù taùc töû “A” chæ roõ ñang xeùt giaù trò cuõ cuûa
thuoäc tính. Vaéng maët moät haøm loaïi naøy haøm yù
truy caäp ñeán giaù trò hieän haønh cuûa thuoäc tính.
Ví duï khaùc: Bieát caùc giaù trò cuûa tình traïng gia ñình
(TTrGÑ) cuûa moät ngöôøi, coù theå thieát laäp ñoà thò
cuûa daõy noái tieáp coù theå coù caùc giaù trò cuûa thuoäc
tính TTrGÑ.
Ly dò
Ñoäc thaân Coù gia ñình
Goùa
Neáu e 
- ÑTH: Ñoäc thaân
KNG - CGÑ: Coù gia ñình
TTrGÑ
................ - LDI: Ly dò
- GOA: Goùa
Tuøy theo A (TTrGÑ (e)), coù theå xaùc ñònh
TTrGÑ(e) hieän haønh caùc tröôøng hôïp sau:
 “Ñoäc thaân”
Khi ñoù TTrGÑ (e) = CGÑ
Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: Sai soùt trong
TTrGÑ môùi”
 “Coù gia ñình”
Khi ñoù TTrGÑ (e) = LDI hoaëc TTrGÑ (e) =
GOA
TTrGÑ môùi”
 Ly dò
TTrGÑ môùi”
 Goùa
153
TTrGÑ môùi”
2. RB trong ñoù tham gia nhieàu thuoäc tính cuøng
thöïc theå
Ví duï: Giaù saûn phaåm cuûa gian haøng tin hoïc caàn
phaûi taêng toái thieåu 0,5%
Coù:
KSPH
GDV
GHG
Kyù hieäu:
SPH: Saûn phaåm
KSPH: Thuoäc tính nhaän daïng
GÑV: Giaù ñôn vò
GHG: Gian haøng
Neáu e  vaø GHG (e) = “Tin hoïc”
Khi ñoù GÑV (e) ≥ A (GÑV(e))*1,005

Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: Taêng giaù ñôn vò
chöa ñuû”
3. RB trong ñoù coù söï tham gia nhieàu thuoäc tính
cuûa caùc thöïc theå khaùc nhau.
Haõy laáy laïi moät trong caùc ví duï treân.
Ví duï: Giaù ñôn vò cuûa saûn phaåm thuoäc gian haøng
tin hoïc phaûi taêng toái thieåu 0,5%
Giaû söû coù moâ hình yù nieäm sau:
SPH GHG
(1,1) (1,N)
KSPH DF KGHG
................
GÑV
Kyù hieäu:
154
GHG: Gian haøng
KGHG: Thuoäc tính nhaän daïng
SPH
Neáu e  ........
Vaø GHG (e)) “Tin hoïc”

Khi ñoù GÑV (e) ≥ A (GÑV (e)) * 1,005
Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: Taêng GÑV khoâng
ñaït yeâu caàu”.
d. Raøng buoäc chuyeån ñoåi taäp hôïp
Ñeå coù khaû naêng xöû lyù RB nhö theá naøy caàn thieát phaûi
coù cô sôû döõ lieäu lòch söû. Giaû thieát naøy vöôït khoûi muïc
ñích cuûa chuùng toâi.
Song coù theå tính ñeán chuùng baèng caùch tích hôïp vaøo
moâ hình döõ lieäu nhöõng thuoäc tính lòch söû cho pheùp
theo doõi caùc giaù trò tröôùc ñaây cuûa thuoäc tính ñang xeùt.
Nhö vaäy, vaán ñeà daãn ñeán theå hieän caùc RB taäp hôïp
tónh.
1. RB trong ñoù coù tham gia nhieàu tröôøng hôïp cuûa
cuøng moät thuoäc tính.
Ví duï: GÑV trung bình cuûa moãi naêm cuûa moïi saûn
phaåm khoâng vöôït quaù 6% giaù ñôn vò trung bình
cuûa naêm tröôùc. Giaû söû coù moâ hình yù nieäm:
SPH
KSPH
TEN- SPH
GDV- SPH
SPH
Vôùi V e 
..........
Khi ñoù AVR (SUM (GÑV (e))) ≤ (AVR (SUM (A

(GÑV (e))))) * 1,06.
Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: Taêng giaù trung bình
thaùi quaù”.
155
Neáu chuùng ta xeùt moâ hình xuaát phaùt thì moät RB
nhö treân khoù kieåm chöùng.
Thaät vaäy, ñeå coù khaû naêng laøm ñöôïc ñieàu naøy caàn
coù moät maët GÑV cuõ cho moãi saûn phaåm, maët khaùc
GÑV môùi. Moâ hình khoâng cung caáp caùc yeáu toá
naøy. Nhö vaäy, caàn hieäu chænh ñeå coù theå tính GÑV
cuõ vaø môùi. Trong ví duï treân, chuùng toâi ñeà nghò laøm
phong phuù moâ hình baèng caùch taïo neân thuoäc tính
boå sung: GÑVC (giaù ñôn vò cuõ). Moâ hình döõ lieäu
trôû neân coù moâ hình yù nieäm döõ lieäu.
SPH Kyù hieäu:
K SPH GÑV: Giaù ñôn vò
TEN- SPH
GÑV GÑVC: Giaù ñôn vò cuõ
GÑVC
RB seõ trôû thaønh:
Vôùi V e 
Thì AVR (SUM (GÑV (e))) ≤ (AVR(SUM(GÑVC

( e)))) * 1,06.
Neáu khoâng hieån thò “Chuù yù: taêng giaù trung bình
quaù lôùn”.
Caàn chuù yù chuùng ta ñaõ xeùt RB kieåu tónh khoâng coøn
kieåu chuyeån ñoåi.
2. RB coù nhieàu xuaát hieän cuûa nhieàu thuoäc tính
cuøng moät kieåu thöïc theå.
Trong tröôøng hôïp naøy teân gian haøng ôû trong SPH.
Ví duï: Taêng giaù trung bình cuûa caùc maët haøng cuûa
gian haøng tin hoïc khoâng ít hôn 6%.
Coù moâ hình döõ lieäu:
156
KSPH
GÑV
GHG
Vôùi V e 
Vaø GHG (e) = “Tin hoïc”

Thì AVR (SUM (GÑV (e))) ≥ (AVR (SUM (A
(GÑV (e)))) * 1,06.
chöa thoûa”.
Nhöõng nhaän xeùt khaùc nhau maø chuùng toâi neâu
tröôùc ñaây cuõng aùp duïng cho theå hieän RB naøy. Moâ
hình môùi vaø RB môùi lieân quan seõ:
KSPH
TEN-SP
GÑV
GÑVC
GHG
Vôùi V e 
Vaø GHG (e) = “Tin hoïc”

Thì AVR (SUM (GÑV (e))) ≥ (AVR (SUM (GÑV
(e)))) * 1,06.
chöa thoûa”.
157
III.3 HEÄ THOÁNG HOÙA CAÙC LOAÏI RAØNG BUOÄC
3.1 Raøng buoäc (RB) beân trong moät keát hôïp (contraintes
Intrarelation)
Nhaéc laïi ñònh nghóa phuï thuoäc haøm trong toaùn hoïc. Phuï
thuoäc haøm giöõa hai taäp A vaø B theå hieän vôùi moät phaàn töû
a  A töông öùng khoâng quaù moät phaàn töû b  B: A B.
Taäp hôïp xuaát phaùt/ nguoàn coù theå ñôn giaûn hoaëc hôïp bôûi
tích cuûa hai hay nhieàu taäp hôïp: vôùi moãi caëp (a, b) töông
öùng moät c duy nhaát.
CIF
EN T 1 EN T 2
(1,1)/(0,1) (1,N)/(0,N)
ASS
Thöïc theå nguoàn cuûa RB Thöïc theå ñích cuûa RB

Bieåu dieãn ñoà thò phuï thuoäc haøm treân moät keát hôïp phaân caáp
nhò nguyeân.
EN T 3
CIF
EN T 1 (0,N) EN T 2
ASS
(0,N) (0,N)
Bieåu dieãn ñoà thò phuï thuoäc haøm treân moät keát hôïp ba chieàu
 Moät voøng troøn trong ñoù chæ RB toaøn veïn (RBTV –
CIF) (coù theå coù chæ soá).
 Moät söï lieân heä theå hieän baèng caùc ñöôøng giaùn ñoaïn chæ
keát hôïp ôû ñaây aùp duïng RB.
 Moät söï lieân heä theå hieän baèng ñöôøng lieàn neùt khoâng coù
muõi teân chæ caùc thöïc theå nguoàn cuûa söï phuï thuoäc.
 Moät lieân heä theå hieän baèng ñöôøng lieàn neùt coù muõi teân
chæ thöïc theå ñích cuûa phuï thuoäc haøm.
158
1. Phuï thuoäc haøm treân moät keát hôïp nhò nguyeân coù theå
bieåu dieãn nhö sau:
Ví duï:
ENT 2 (1,1)/(0,1) (1,N)/(0,N) ENT 2
ASS
XE (1,1) (0,N) NG
SH
Ngöôøi (NG), Sôû höõu (SH), ít nhaát moät xe (XE) hoaëc

khoâng sôû höõu xe naøo.
2. Phuï thuoäc haøm treân moät keát hôïp ña nguyeân.
 Phuï thuoäc haøm ñôn giaûn (nguoàn ñôn)
 Phuï thuoäc haøm hôïp (nguoàn hôïp: moät boä n
nguoàn) nhöng khoâng bao goàm toaøn theå boä söu
taäp cuûa keát hôïp.
 Phuï thuoäc haøm hôïp bao goàm toaøn theå boä söu
taäp.
Tröôøng hôïp: phuï thuoäc haøm hôïp nhöng khoâng bao
goàm toaøn theå boä söu taäp.
Ví duï:
XN
CIF
(0,N)
ÑSH LOAIV
LAMV
(0,N) (0,N)
Trong phaïm vi keát hôïp LAMV (laøm vieäc), moãi xí
nghieäp (XN) chæ thöïc hieän moät loaïi vieäc
(LOAIV). ÑSH: ñoàng sôû höõu.
Tröôøng hôïp phuï thuoäc haøm hôïp goàm toaøn theå boä
söu taäp.
Ví duï:
159
OTKB
MS-OTKB
(0,N)
GS PHOC
GD
MSGS (0,N) (0,N) STT-PHOC
MHOC
CIF
OTKB (OÂ thôøi khoùa bieåu) Thôøi khoùa bieåu (ví duï
thöù ba töø 9 ñeán 10 giôø moät giaùo sö (GS) chæ giaûng
daïy (GD) moät moân hoïc (MHOC) trong moät phoøng
hoïc (PHOC) duy nhaát.
Theo ñònh nghóa thuoäc tính nhaän daïng keát hôïp:
MS-OTKB  MSGS  STT-PH MHOC (1)
Maët khaùc do RBTV:
MS OTKB  MSGS  STT – PHOC (2)
AÙp duïng tính chaát a’ baéc caàu vaøo (1), phuï thuoäc
haøm chuyeån thaønh:
MS OTKB  MSGS  MHOC (1’).
(1’) chöùng toû khoùa nhaän daïng cuûa keát hôïp thöïc
chaát laø MS OTKB  MSGS. Thoâng tin naøy laø
caên cöù ñeå phaân raõ keát hôïp “GD”
Khi kieåu RB naøy laø RB duy nhaát maø keát hôïp
mang, coù theå tích hôïp vaøo keát hôïp vaø theâm muõi
teân vaøo ñöôøng noái vôùi thöïc theå ñích.
ENT 1
(0,N)
ENT 2 (0,N) (0,N) ENT 3
ASS
3.2 Raøng buoäc giöõa caùc keát hôïp (Contraintes Interrelations)
160
Baûn soá vaø phuï thuoäc haøm treân aùp duïng daïng RB trong
phaïm vi cuûa cuøng moät keát hôïp. Tình huoáng khaùc theå
hieän caùc RB giöõa hai hoaëc nhieàu keát hôïp.
1. Raøng buoäc treân söï tham gia moät thöïc theå vaøo
nhieàu keát hôïp.
Nhöõng ñieàu kieän naøy thöôøng lieân quan ñeán söï cuøng
toàn taïi caùc tröôøng hôïp cuûa kieåu keát hôïp xuaát phaùt töø
moät thöïc theå chung.
Tröôøng hôïp cuûa Tröôøng hôïp cuûa thöïc
thöïc theå 1 tham theå 1 tham gia ASS3
gia ASS1
ASS1
ASS1 ASS3
ENT 1
ASS2
ASS2
ASS3
Tröôøng hôïp cuûa thöïc
theå 1 tham gia ASS2 Taäp hôïp caùc tröôøng
hôïp cuûa thöïc theå 1
Tham gia moät thöïc theå vaøo nhieàu keát hôïp.
Kieåu RB ñöôïc kyù hieäu nhö sau:
Voøng troøn trong ñoù chæ kieåu RB
 Lieân heä theå hieän baèng ñöôøng lieàn neùt chæ caùc keát
hôïp lieân quan.
 Lieân heä theå hieän baèng ñöôøng giaùn ñoaïn chæ kieåu
thöïc theå lieân quan.
ASS1
(0,N)
ENT 1
(0,N)
ASS2
Tröôøng hôïp 1: Loaïi tröø tham gia moät thöïc theå vaøo
nhieàu keát hôïp: ba tröôøng hôïp coù theå xaûy ra:
161
Tröôøng hôïp 1a: Khoâng theå coù söï tham gia keùp moät
kieåu thöïc theå A vaøo cuøng luùc hai keát hôïp ASS1 vaø
ASS2. Ngöôøi ta theå hieän loaïi RB naøy baèng kyù hieäu
:
ASS1
A
X
ASS2
Ví duï:
MUA
(1,N)
MUA NCC
(0,N)
MHG
X
(0,N) (0,N) ÑV
CÖ CÖ Tröôøng hôïp
laàn xuaát hieän MHG
Kyù hieäu söû duïng:
MHG: maët haøng; MUA: mua;
NCC: nhaø cung caáp; CÖ: cung öùng;
ÑV: Ñôn vò
Toùm laïi tröôøng hôïp 1 coù theå xaûy ra 3 khaû naêng:
1a 1b 1c
ASS1 ASS1 ASS1
A A A
X X X
ASS2 ASS2 ASS2
Tröôøng hôïp 1b: Cho A tham gia vaøo keát hôïp ASS1,
noù khoâng theå tham gia vaøo keát hôïp ASS2; ngöôïc laïi
A tham gia vaøo keát hôïp ASS2 khoâng loaïi tröø noù
tham gia ASS1.
162
Tröôøng hôïp 1c: Cho A tham gia vaøo keát hôïp ASS2,
noù khoâng theå tham gia vaøo keát hôïp ASS1; ngöôïc laïi
A tham gia vaøo keát hôïp ASS1 khoâng loaïi tröø noù
tham gia ASS2.
Tröôøng hôïp 2:
Ñoàng thôøi tham gia moät thöïc theå vaøo nhieàu keát hôïp
(VAØ LOGIQUE)
Moïi tröôøng hôïp cuûa thöïc theå tham gia ñoàng thôøi hai
hay nhieàu keát hôïp. Ngöôøi ta theå hieän raøng buoäc loaïi
naøy baèng kyù hieäu .
ASS1
A
S
ASS2
Ví duï:
Thuoäc CÑ
(1,N) KHG
CÑ
(0,1)
ÑHG
S
(0,N) (0,N) MHG

LQ Caùc tröôøng hôïp
cuûa ÑHG
Thuoäc LQ
Kyù hieäu:
ÑHG: Ñôn haøng; CÑ: Chuyeån ñeán;
KHG: Khaùch haøng MHG: Maët haøng;
LQ: Lieân quan.
Tính toaøn theå cuûa söï tham gia moät thöïc theå vaøo
nhieàu keát hôïp (HOAËC BAO HAØM OU INCLUSIF).
163
Cho moät kieåu thöïc theå tham gia vaøo hai hay nhieàu
kieåu keát hôïp  tröôøng hôïp cuûa thöïc theå tham gia ít
nhaát moät trong caùc keát hôïp. Ngöôøi ta theå hieän RB
loaïi naøy baèng kyù hieäu .
ASS1
ENT1
T
ASS2
(1,N) HÑG
BÑ BÑ
(0,1)
PTVT
T
(0,N) (0,N) TN GN
GN
Caùc tröôøng hôï p cuû a PTVT
Kyù hieäu:
PTVT: Phöông tieän vaän taûi;
BÑ: Baûo ñaûm; HÑG: Hôïp ñoàng
GN: Gaây neân; TN: Tai naïn.
Tính loaïi tröø vaø tính toaøn theå cuûa söï tham gia moät
thöïc theå vaøo nhieàu keát hôïp (HOAËC LOAÏI TRÖØ OU
EXCLUSIF).
Tröôøng hôïp naøy laø toång hôïp RB loaïi X vaø RB loaïi T.
Ngöôøi ta theå hieän RB loaïi naøy baèng kyù hieäu XT
ASS1
ENT1 XT
ASS2
Ví duï:
164
CHUYEN
(1,N) KHG
CHUYEN
(0,1)
ÑHG
XT
(0,1) (1,N) ÑV GIAO

GIAO
Caùc tröôøng hôïp cuûa ÑHG
Kyù hieäu:
ÑHG: Ñôn haøng; CHUYEN: Chuyeån;
KHG: Khaùch haøng; GIAO: Giao;
ÑV: Ñôn vò.
Bao haøm cuûa söï tham gia moät thöïc theå vaøo nhieàu keát
hôïp (bao haøm).
Giaû söû moät kieåu thöïc theå tham gia vaøo hai hay nhieàu
keát hôïp ASS1, ASS2…, moïi tröôøng hôïp cuûa kieåu thöïc
theå tham gia vaøo keát hôïp ASS1, tham gia vaøo keát
hôïp ASS2. Ngöôøi ta theå hieän loaïi raøng buoäc nguoàn
laø ASS1 vaø ñích laø ASS2 baèng kyù hieäu .
Ví duï:
ASS1
ENT1
I
ASS2
Ví duï:
165
THIEN
ÑK
(0,N) SACH
ÑK
(0,N)
NGUOI
I
(0,N) (1,1) MUON

THIEN
Caùc tröôøng hôïp cuûa

NGUOI
Kyù hieäu:
NGUOI: Ngöôøi; ÑK: Ñaêng kyù;
SACH: Saùch; THIEN: Thöïc hieän;
MUON: Möôïn
Moät ngöôøi ñaêng kyù ñoïc saùch coù quyeàn thöïc hieän
möôïn saùch.
3.3 Nhöõng raøng buoäc söï tham gia caùc thöïc theå vaøo nhieàu
keát hôïp.
Nhöõng RB naøy cho pheùp theå hieän caùc ñieàu kieän hieän
höõu cuûa caùc tröôøng hôïp caùc kieåu keát hôïp theo söï coù maët
hay vaéng maët vieäc tham gia vaøo caùc kieåu keát hôïp khaùc,
coù caùc kieåu thöïc theå chung trong boä söu taäp cuûa
chuùng. Ñaây laø moät tröôøng hôïp toång quaùt hoùa töø caùc RB
ñaõ trình baøy ôû phaàn treân. Coù theå minh hoïa tröôøng hôïp
naøy baèng hình veõ:
ASS1 ASS3
ASS1
ENT1 ENT2
ASS2
ASS2
ASS3 Caù c tröôøng hôïp cuûa toå hôïp
ENT1 * ENT2
166
Raøng buoäc bao haøm cuûa caùc keát hôïp treân caùc keát hôïp
khaùc: Coù moät raøng buoäc bao haøm, lieân quan ñeán caùc
thöïc theå, cuûa keát hôïp ASS1 trong moät keát hôïp ASS2,
neáu söï tham gia caùc laàn xuaát hieän cuûa thöïc theå vaøo keát
hôïp ASS1 keùo theo söï tham gia cuûa chuùng vaøo keát hôïp
ASS2. Ngöôøi ta kyù hieäu RB loaïi naøy baèng kyù hieäu
maø nguoàn laø keát hôïp ASS1 vaø ñích laø keát hôïp ASS2.
ASS1
(0,N)
ENT1 (0,N) ENT2
I
(0,N) (0,N)
ASS2
Ví duï: Neáu giaùo sö (GS) giaûng daïy (GD) moân hoïc

(MHOC) naøo ñoù thì oâng aáy seõ ñöôïc ñaùnh giaù (ÑGIA)
treân moân hoïc ñoù.
ÑGIA GD
(0,N)
ÑGIA MHOC
GS (0,N)
I
(1,N)
GD
(1,N)
LOP
Tröôøng hôï p cuûa
GS * MHOC
Raøng buoäc loaïi tröø cuûa keát hôïp treân caùc keát hôïp khaùc:
Coù raøng buoäc loaïi tröø, ñoái vôùi caùc thöïc theå, cuûa moät keát
hôïp ASS1 vaø keát hôïp cuûa ASS2, neáu söï tham gia cuûa
moät laàn xuaát hieän caùc thöïc theå vaøo keát hôïp ASS1 loaïi tröø
söï tham gia cuûa chính noù vaøo keát hôïp ASS2. Ngöôøi ta kyù
hieäu RB loaïi naøy baèng kyù hieäu .
167
ASS1
(0,N)
ENT1 (0,N) ENT2
X
(0,N) (1,1)
ASS2
Ví duï:
THUE
THUE
(0,N)
NGUOI (0,N) CHO
X
(0,N) (1,1)
SHUU
SHUU
Tröôøng hôïp cuûa
NGUOI * CHÔÛ
Ñoái vôùi hai kieåu thöïc theå choã ôû (CHO) vaø ngöôøi
(NGUOI) caùc keát hôïp thueâ (THUE) vaø sôû höõu (SHUU)
loaïi laãn nhau.
Hoaøn toaøn coù theå coù caùc RB treân söï tham gia nhieàu thöïc
theå vaøo nhieàu keát hôïp loaïi HOAËC LOAÏI TRÖØ XT ,
HOAËC BAO HAØM T
Ví duï:
KHO
(1,N)
LQ
(1,N)
(1,1) I
TTRU
(1,N)
ÑHG MHG
(1,N) (1,N)
CO
168
Ñoái vôùi caùc thöïc theå maët haøng (MHG) vaø Kho (KHO):
Khi moät maët haøng coù (CO) trong moät ñôn haøng (ÑHG)
vaø ñôn haøng lieân quan (LQ) ñeán moät kho haøng thì maët
haøng naøy baét buoäc phaûi ñöôïc toàn tröõ (TTRU) trong kho
haøng coù lieân quan.
Toùm taét caùc RB giöõa caùc keát hôïp.
* Tröôøng hôïp tham gia moät ThTh vaøo nhieàu KH
Loaïi tröø:
ASS1 Neáu moät laàn xuaát hieän cuûa
0,N
ThTh ENT1 tham gia vaøo KH
ENT1
X ASS1 thì noù khoâng theå tham gia
0,N
vaøo KH ASS2 vaø ngöôïc laïi (RB
ASS2 loaïi tröø naøy coù khaû naêng ñònh
höôùng.
Ñoàng thôøi:
ASS1 Moïi laàn xuaát hieän cuûa ThTh
0,N
ENT1 tham gia vaøo KH ASS1
ENT1
S tham gia ñoàng thôøi vaøo KH
0,N
ASS2.
ASS2
Toaøn theå:
0,N
ENT1 tham gia ít nhaát moät trong
ENT1
T hai KH ASS1 hoaëc ASS2.
0,N
ASS2
Loaïi tröø vaø Toaøn theå:
169
0,N
ENT1 tham gia ít nhaát hoaëc KH
ENT1
XT ASS1 hoaëc KH ASS2 nhöng
0,N
khoâng tham gia cuøng luùc caû hai.
ASS2
Bao haøm:
ASS1 Neáu moät laàn xuaát hieän cuûa ThTh
0,N
ENT1 tham gia vaøo KH ASS1
ENT1
I thì noù tham gia vaøo KH ASS2
0,N
(nhöng chieàu ngöôïc laïi khoâng
ASS2 ñuùng).
** Tröôøng hôïp tham gia nhieàu ThTh vaøo nhieàu KH.
Coù theå toång quaùt hoùa caùc tröôøng hôïp thuoäc (*) thaønh caùc
tröôøng hôïp thuoäc (**), vaø coù theå dieãn ñaït RB baèng lôøi:
Neáu caùc laàn xuaát hieän cuûa boä – n caùc ThTh: ENT1,
ENT2,… tham gia…
III.4 PHAÂN RAÕ MOÄT KEÁT HÔÏP

Tuy keát hôïp hai chieàu trong thöïc teá coù raát nhieàu trong caùc
moâ hình yù nieäm döõ lieäu (lieân quan ñeán thieân höôùng töï nhieân
cuûa nhaø thieát keá coù yù ñònh ñôn giaûn hoùa nhaän thöùc), söû duïng
keát hôïp n chieàu thöôøng ñöôïc xaùc nhaän laø caàn thieát.
Nhöng khi coù caùc phuï thuoäc haøm ñöôïc xaùc ñònh treân moät keát
hôïp n chieàu thì phaân raõ keát hôïp naøy thaønh nhieàu keát hôïp
coù soá chieàu ít hôn coù khaû naêng thöïc hieän ñöôïc.
Phaân raõ naøy coù 2 caùi lôïi: moät maët cuï theå hoùa toát soá phuï
thuoäc, maët khaùc giaûm soá chieàu keát hôïp laøm chuùng deã giaûi
thích.
Phaân raõ caùc keát hôïp n chieàu coù söû duïng phuï thuoäc haøm caàn
chia laøm 2 tröôøng hôïp:
170
a) Soá caùc thöïc theå coù lieân quan ñeán phuï thuoäc haøm nhoû
hôn soá chieàu cuûa keát hôïp.
Taùc vuï phaân raõ keát hôïp:
 Moâ hình hoùa moät keát hôïp maø boä söu taäp goàm nhieàu
thöïc theå tham gia vaøo phuï thuoäc haøm, keát hôïp naøy laø
caùi giaù mang söï phuï thuoäc haøm.
 Taùch thöïc theå ñích cuûa phuï thuoäc haøm (« caét chaân »
cuûa kieåu thöïc theå naøy, ra khoûi boä söu taäp ban ñaàu
cuûa keát hôïp).
 Gaùn baûn soá cho keát hôïp môùi:
 Thöïc theå ñích (ra khoûi boä söu taäp ban ñaàu) baûo
toaøn baûn soá maø noù coù ôû keát hôïp ban ñaàu.
 Neáu keát hôïp laø hai chieàu, soá toái thieåu trong baûn
soá cuûa thöïc theå nguoàn laø soá maø noù coù trong keát
hôïp ban ñaàu, soá toái ña laø 1.
 Neáu keát hôïp coù soá chieàu lôùn hôn 2, caùc baûn soá
cuûa thöïc theå nguoàn laø baûn soá maø noù coù trong keát
hôïp ban ñaàu.
 Baûo toaøn caùc thuoäc tính neáu coù cuûa keát hôïp ban ñaàu:
Ngoaøi nguyeân lyù toång quaùt cuûa söï phaân raõ ñaõ trình
baøy treân caàn chính xaùc moät soá tình huoáng ñaëc bieät:
 Neáu caùc thöïc theå nguoàn cuûa phuï thuoäc haøm coù soá
toái thieåu cuûa baûn soá laø 1, khi ñoù söï phaân raõ laø
nguyeân taéc.
 Neáu caùc thöïc theå nguoàn cuûa phuï thuoäc haøm maø
baûn soá toái thieåu laø 0, khi ñoù chæ tieán haønh phaân raõ
neáu baûo ñaûm hai keát hôïp: keát quaû cuûa söï phaân raõ
vaø keát hôïp cuõ coøn laïi coù moät lieân heä hieän höõu.
 Neáu coù moät keát hôïp khaùc mang moät phuï thuoäc
haøm chia seû moät boä phaän cuûa boä söu taäp cuûa keát
hôïp caàn phaân raõ, ngöôøi thieát keá tröôùc tieân phaûi
baûo ñaûm xem keát hôïp keát quaû cuûa söï phaân raõ vaø
171
mang phuï thuoäc haøm coù ñoàng hoùa vôùi keát hôïp ñaõ
theå hieän khoâng?
Xeùt moät soá ví duï veà söï phaân raõ trong tröôøng hôïp naøy.
Ví duï 1:
XN
K XN CIF
(0,N)
ÑSH (0,N) LV (0,N) LCV
K ÑSH TST K LV
Kyù hieäu:
XN: Xí nghieäp; ÑSH: Ñoàng sôû höõu;
LCV: Loaïi coâng vieäc; LV: Loaïi vieäc;
TST: Toång soá tieàn;
KXN: thuoäc tính nhaän daïng thöïc theå XN.
Phaân raõ theo quy taéc ñaõ neâu:
XN
(0,1)
KXN LV
(0,N) (0,N)
ÑSH (0,N)
SH
KÑSH LCV
KLCV
TST
Ví duï 2:
ÑHG
CIF KÑHG CIF

(1,1)
KHG (0,N) (0,N) KHO

CHUYEN
KKHG KKHO
Phaân raõ theo quy taéc ñaõ neâu:
172
(1,1) ÑHG (1,1)
CHUYEN KÑHG ÑEN
(0,N) (0,N)
KHG KHO
KKHG KKHO
Chuù yù: Soá cöïc ñaïi trong baûn soá laø 1 trong keát hôïp n
chieàu daãn ñeán, theo ñònh nghóa, PTH.
KHG: Khaùch haøng;
CHUYEN KKHG: Chuyeån khoùa nhaän daïng;
ÑHG: Ñôn haøng;
ÑEN – KÑHG: Ñeán khoùa nhaän daïng;
KHO: Kho;
KKHO: Khoùa nhaän daïng kho.
Chuù yù: Khi baûn soá trong keát hôïp n chieàu laø (0,1) caàn
phaûi theâm vaøo RB ñoàng thôøi S giöõa caùc keát hôïp keát quaû
cuûa söï phaân raõ.
Ví duï 3:
ÑHG
(0,1)
CHUYEN K ÑHG
(0,N)
(0,N)
KHO
KHG
K KHO
K KHG
Phaân raõ: Trong tröôøng hôïp naøy giöõa KH CHUYEN vaø

KH ÑEN caàn coù moät RB loaïi S .
(0,N) (0,1) ÑHG (0,1)
CHUYEN KÑHG ÑEN
(0,N)
KHG KHO
KKHG S KKHO
173
Ví duï 4:
Moät hôïp ñoàng baûo hieåm (HÑONG) kyù keát bôûi khaùch
haøng baûo hieåm lieân quan trong tröôøng hôïp tai naïn oâ toâ,
ngöôøi ñöôïc baûo hieåm (KBH) vaø xe (XE); trong tröôøng
hôïp khaùc chæ ngöôøi ñöôïc baûo hieåm.
Moâ hình yù nieäm coù lieân quan ñeán phaùt bieåu treân.
(0,N) XE
LQTNX
(0,N)
(0,1)
KBH T
KBH
HÑONG
(0,N)
LQTN
(0,1)
Phaân raõ:
Böôùc 1: Phaân raõ keát hôïp 3 (LQTNX): keát hôïp naøy phaân
raõ thaønh hai keát hôïp nhò nguyeân lieân quan vôùi nhau bôûi
raøng buoäc kieåu S :
(0,N) XE
LQTNX S BÑ
(0,N)
(0,1)
T
KBH (0,1)
HÑONG
(0,N)
LQTN (0,1)
Chuùng toâi duøng teân keát hôïp cuõ cho keát hôïp môùi vöøa ñöôïc
taùch ra coù lieân quan ñeán thöïc theå KBH, duøng teân BÑ cho
keát hôïp môùi ñöôïc phaân raõ coù lieân quan ñeán thöïc theå XE.
Raøng buoäc loaïi T mang sang keát hôïp vöøa ñöôïc phaân
raõ.
174
LQTNX LQTN
Böôùc 2: Chuùng toâi keát hôïp vaø
coù RB loaïi T . Hai keát hôïp naøy coù cuøng moät boä söu taäp
vaø coù ngöõ nghóa coù theå xem nhö ñoàng daïng. Hôïp hai keát
LQ
hôïp naøy laïi vaø goïi laø keát hôïp vaø soá toái thieåu 0
trong baûn soá (0,1) ôû thöïc theå HÑONG trôû thaønh (1,1),
RB loaïi T maát ñi:
S
(0,N) (1,1) (0,1) (0,N) XE

KBH LQ HÑONG BÑ
Ngöõ nghóa cuûa moâ hình ban ñaàu ñöôïc baûo toaøn: Moïi hôïp
ñoàng lieân quan vôùi moät vaø chæ moät khaùch haøng baûo
hieåm, moät soá trong chuùng coù theå baûo ñaûm cho moät xe.
KBH: Khaùch baûo hieåm;
LQTNX: Lieân quan tai naïn xe;
LQTN: Lieân quan tai naïn;
HÑONG: Hôïp ñoàng;
XE: Xe;
LQ: Lieân quan.
b) Soá caùc thöïc theå coù lieân quan ñeán phuï thuoäc haøm baèng
soá chieàu cuûa keát hôïp.
Taùc vuï phaân raõ keát hôïp:
Böôùc 1: Taùch thöïc theå ñích cuûa phuï thuoäc haøm (« caét
chaân » cuûa thöïc theå naøy) ra khoûi boä söu taäp ban ñaàu cuûa
keát hôïp.
Böôùc 2: Tìm caùc keát hôïp coù soá chieàu ít hôn soá chieàu cuûa
keát hôïp xuaát phaùt döïa vaøo tính chaát cuûa moâ hình treân:
Khoùa nhaän daïng cuûa moät keát hôïp: toå hôïp cuûa khoùa
nhaän daïng cuûa töøng thöïc theå tham gia vaøo keát hôïp ñoù.
175
Phuï thuoäc haøm xaùc ñònh treân keát hôïp: khoùa cuûa ThTh
nguoàn phuï thuoäc haøm xaùc ñònh khoùa cuûa ThTh ñích.
Söû duïng tính baéc caàu môû roäng: thay ñích baèng nguoàn
trong phuï thuoäc tìm ñöôïc do khoùa cuûa keát hôïp: giaûm
nguoàn phuï thuoäc haøm nghóa laø keát hôïp xuaát phaùt coù theå
thay baèng keát hôïp môùi maø nguoàn laø caùc khoùa coøn giöõ
laïi. Xem toaøn boä caùc thöïc theå vaø keát hôïp naøy nhö laø moät
caáu truùc toång hôïp (aù thöïc theå).
Böôùc 3: Tìm keát hôïp thöù hai:
Söû duïng tính chaát neáu coù moät phuï thuoäc haøm giöõa hai
khoùa khi ñoù coù toàn taïi moät keát hôïp phaân caáp cha con
giöõa caùc thöïc theå coù caùc khoùa töông öùng. Xaùc ñònh moät
keát hôïp phaân caáp cha con giöõa thöïc theå « bò caét chaân »
vaø aù thöïc theå.
Ta hoaøn thaønh phaân raõ keát hôïp trong tröôøng hôïp naøy.
Chuù yù: Caùc baûn soá cuûa keát hôïp xuaát phaùt vôùi caùc thöïc
theå vaãn ñöôïc baûo toaøn trong caùc keát hôïp môùi, rieâng baûn
soá phía con (aù thöïc theå) vôùi keát hôïp phaân caáp cha con
laø (1,1).
Ví duï coù moâ hình yù nieäm döõ lieäu daïng thöïc theå döôùi ñaây:
GS HPHAN
(0,N) (0,N)
MSGS GD MSHP
TLG
(0,N)
CIF PHOC
SPH
Böôùc 1: Taùch thöïc theå laø ñích cuûa phuï thuoäc haøm (caét
chaân ñích).
Böôùc 2: Phaân raõ theo nguyeân taéc sau:
176
Ñònh nghóa thuoäc tính khoùa nhaän daïng:
MSGS  MSHP  SPH  TLG (2)
AÙp duïng tính baéc caàu môû roäng: Thay SPH baèng MSGS
 MSHP trong (2) ñöôïc:
MSGS  MSHP  TLG (2’)
Ñieàu naøy chöùng toû thöïc chaát chæ coù keát hôïp giöõa GS vaø
HPHAN, vaø ñöôïc xem nhö moät toaøn theå (aù thöïc theå),
caáu truùc kieåu toång hôïp).
GS (0,N) (0,N) HPHAN

GD
MSGS MSHP
TLG
Böôùc 3: Tìm keát hôïp thöù hai:

Do phuï thuoäc (1) chöùng toû coù moät keát hôïp phaân caáp giöõa
kieåu thöïc theå PHOC vaø aù thöïc theå vöøa tìm ñöôïc. Trong
ñoù kieåu thöïc theå PHOC laø « cha » maø thöïc theå laø
« con »:
PHOC
SPH
............
(0,N)
CO
(1,1)
GS (0,N) (0,N) HPHAN

GD
MSGS MSHP
TLG

PHOC: Phoøng hoïc; SPH: Soá phoøng hoïc;
CO: Coù; GS: Giaùo sö;
MSGS: Maõ soá giaùo sö; GD: Giaûng daïy;
TLG: Thôøi löôïng; HPHAN: Hoïc phaàn;
MSHP: Maõ soá hoïc phaàn.
177
Chuù yù: Neáu vaän duïng ñònh nghóa môû roäng cuûa keát hôïp
ta coù theå tieán haønh nhö sau:
Thay böôùc 3 baèng böôùc 3’:
Böôùc 3’: Tìm keát hôïp thöù hai:
Do coù phuï thuoâc (1) chöùng toû coù moät keát hôïp phaân caáp
giöõa kieåu thöïc theå PHOC vaø keát hôïp GD tìm ñöôïc (giöõa
GS vaø HPHAN) ôû ñaây, ta coù keát hôïp giöõa ThTh vaø KH.
GS (0,N) HPHAN
(0,N)
MSGS GD
MSHP
............ ............
(1,1)
CO
0,n
PHOC
SPH
Roõ raøng nhôø môû roäng khaùi nieäm keát hôïp vaán ñeà ñöôïc
giaûi quyeát ñôn giaûn hôn laø ñöa vaøo khaùi nieäm aù thöïc
theå.
III.5 CAÙC CAÁU TRUÙC KIEÅU
Moãi moät moâ hình döõ lieäu taïo neân moät caáu truùc ñaëc tröng cuûa
HTT maø noù theå hieän. Tuy nhieân caùc moâ hình naøy thoâng
thöôøng laø söï keát hôïp caùc caáu truùc kieåu maø chuùng ta coù theå
tìm thaáy trong ña soá caùc moâ hình, vaø toå hôïp chuùng laïi cho
pheùp chuùng ta xaây döïng caùc moâ hình ñaëc thuø.
Caùc caáu truùc seõ ñöôïc trình baøy laø caùc caáu truùc sau ñaây:
Phieáu (Fiche), CHA-CON, BAÛNG - caùc caáu truùc cô sôû.
HOAÏCH ÑÒNH, COÙ-KHOÂNG, PHAÛN-XAÏ, BÌNH-ÑAÚNG,
KEÁ THÖØA, TOÅNG-HÔÏP - caùc caáu truùc kieåu laø caùc tröôøng
hôïp ñaëc bieät hoaëc toå hôïp caùc caáu truùc cô sôû.
5.1 Caùc caáu truùc kieåu cô sôû
178
a. Caáu truùc kieåu phieáu
Ñaây laø moät caáu truùc cô sôû cho pheùp laøm roõ caùc khaùi
nieäm thöïc theå, nhaän daïng cuûa moät thöïc theå, thuoäc
tính cuûa thöïc theå vaø söï phuï thuoäc haøm giöõa thuoäc tính
nhaän daïng vaø caùc thuoäc tính khaùc cuûa thöïc theå.
Ví duï:
Phieáu nhaän daïng khaùch haøng

Soá thöù töï khaùch haøng:
Hoï khaùch haøng:
Ñöôøng:
Thaønh phoá:
Ñieän thoaïi:
Doanh soá khaùch haøng:
Vôùi caáu truùc kieåu phieáu, chuùng ta deã daøng chuyeån noù
thaønh moät thöïc theå (goïi laø thöïc theå khaùch haøng).
KHANG
STT- KHANG
HO- KHANG
DUONG- KHANG
TPHO- KHANG
DTHOAI- KHANG
DSO- KHANG
STT-KHANG: ñöôïc choïn laøm thuoäc tính khoùa nhaän
daïng vì noù giuùp chuùng ta xaùc ñònh töøng theå hieän cuï
theå KHANG. Moãi giaù trò cuï theå cuûa thuoäc tính naøy
xaùc ñònh moät vaø chæ moät theå hieän KHANG.
Caùc thuoäc tính coøn laïi laø thuoäc tính cuûa thöïc theå
KHANG vì toàn taïi söï phuï thuoäc haøm giöõa STT-
KHANG vôùi chuùng.
179
STT-KHANG-->HO_KHANG, DÖÔNG_KHANG,
TPHO_KHANG,DTHOAI-KHANG, DSOKHANG.
b. Caùc caáu truùc kieåu cha-con
Ñaây laø caáu truùc cô sôû. Caáu truùc cô sôû naøy coù lieân
quan ñeán keát hôïp/ keát hôïp phaân caáp hay RBTVH, vaø
söï phuï thuoäc haøm giöõa nhieàu thuoäc tính nhaän daïng
cuûa nhieàu thöïc theå. Ví duï:
Phieáu kieåu ñòa ñieåm

Kieåu ñòa ñieåm:
ÑG/NGAY/NG:
Danh saùch caùc ñòa ñieåm:
Thöù töï Ñòa ñieåm Dieän tích Soá löôïng ngöôøi
toái ña
Phaân tích hoà sô chæ cho ta thaáy moät soá döõ lieäu chæ
nhaän moät giaù trò vôùi moãi hoà sô. ÔÛ ñaây kieåu ñòa ñieåm
(KIEU-ÑÑ), ñôn giaù- ngöôøi - ngaøy (ÑG/NG/NGAY)
Ngöôïc laïi caùc döõ lieäu khaùc coù theå nhaän nhieàu giaù trò.
ÔÛ ñaây laø soá thöù töï ñòa ñieåm (STT-ÑÑ), dieän tích
(DT-ÑÑ), soá ngöôøi toái ña (SNGMAX) vì ñoái vôùi moät
loaïi kieåu ñòa ñieåm coù theå coù nhieàu ñòa ñieåm.
Moâ hình döõ lieäu (xem hình veõ):
KIEÅU_ÑD (1,N) (1,1) ÑD
THUOC
MKÑD STT-ÑD
TEN-ÑD
CIF DTÑD
SNGMAX
Caáu truùc kieåu Cha _ Con

Hai thöïc theå vôùi keát hôïp THUOÄC vaø caùc baûn soá (1,1)
cho ta moät nhaän xeùt sau: moät ñòa ñieåm chæ thuoäc 1 vaø
1 kieåu, vaø baûn soá (1,N) cho ta thaáy moät kieåu coù ít
nhaát laø moät ñòa ñieåm. Baûn soá (1,1) vaø (1,N) chöùng toû
keát hôïp treân laø keát hôïp phaân caáp kieåu CHA-CON
180
Hai thöïc theå lieân keát nhau bôûi moät RBTVH taïo thaønh
caáu truùc kieåu CHA-CON.
Trong moät caáu truùc nhö theå toàn taïi moät phuï thuoäc
haøm giöõa hai thuoäc tính nhaän daïng:
STT-ÑÑ -------> KIEU-ÑÑ
c. Caáu truùc kieåu BAÛNG
Ñaây laø kieåu caáu truùc cô sôû cuoái cuøng, caáu truùc naøy
cho pheùp ta tieáp caän ñeán caùc khaùi nieäm keát hôïp
khoâng phaân caáp hoaëc coøn goïi laø RBTVH boäi
(Contrainte dínteùgriteù multiple-CIM), keát hôïp caùc
thuoäc tính khoùa nhaän daïng, vaø PTH giöõa caùc thuoäc
tính nhaän daïng cuûa ít nhaát hai thöïc theå vaø baát kyø
thuoäc tính naøo cuûa keát hôïp khoâng phaân caáp:
Ví duï: Coù maãu thu thaäp thoâng tin
Phieáu nhaän daïng khaùch haøng STT-KHG

STT-KHG
TEN-KHG
HO-KHG
DUONG-KHG
TPHO-KHG
DTHOAI-KHG
DSO-KHG
DSO-THANG
THANG 1 THANG 7
THANG 2 THANG 8
THANG 3 THANG 9
THANG 4 THANG 10
THANG 5 THANG 11
THANG 6 THANG 12
181
Moâ hình döõ lieäu
Ñoái vôùi moät khaùch haøng coù bao nhieâu thaùng thì seõ coù
baáy nhieâu doanh soá thaùng. Maët khaùc ñoái vôùi moät
thaùng coù bao nhieâu khaùch haøng trong cô sôû döõ lieäu seõ
coù baáy nhieâu doanh soá.
Ñaëc tính treân ñaây seõ ñöôïc theå hieän bôûi moät baûng 2
chieàu (2 loái vaøo)
THAÙNG 1 2 3 ……………………. 5
KHANG
KHG 1050 12543 8645 10432 ………………. 9568
KHG 1134 5467 6532 11768 ………………. 9000
KHG 15693 7824 12678 20790 ………………. 100000
……………….. ………… …………… …………… ………………. ………….
Baûng treân cho ta thaáy döõ lieäu doanh soá thaùng (DS-
THG) khoâng chæ phuï thuoäc moät thuoäc tính nhö laø
thuoäc tính cuûa thöïc theå maø laø hai thuoäc tính (ôû ñaây
STT-KHG vaø STT-THG).
Phieáu nhaän daïng khaùch haøng treân ñöôïc moâ taû baèng
moät lieân heä THUCHIEN (THIEN) lieân keát thöïc theå
khaùch haøng (KHG) vaø thaùng (THG):
(1,N) (1,N) THG

THIEN
TT-THG
TEN-KHG DS-THG TEN-THG
PTH (RBTVH): STT-KHG  TT-THG ----> DS-THG

Taäp hôïp goàm moät, hai hay n thöïc theå lieân heä vôùi
nhau bôûi keát hôïp khoâng phaân caáp laø caáu truùc baûng.
5.2 Caùc caáu truùc kieåu laø tröôøng hôïp rieâng hoaëc toå hôïp caáu
truùc kieåu cô sôû
a. Caáu truùc kieåu hoaïch ñònh
182
Ñaây laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa caáu truùc kieåu
BANG. Moät trong caùc thöïc theå baét buoäc theå hieän
ñaïi löôïng thôøi gian. Trong ví duï vöøa ñöôïc neâu leân
minh hoïa cho caáu truùc BAÛNG coù moät thöïc theå theå
hieän thôøi gian (THAÙNG) song noù khoâng phaûi laø moät
hoaïch ñònh. So saùnh ví duï naøy vôùi ví duï seõ ñöôïc trình
baøy döôùi ñaây seõ laøm saùng toû theá naøo laø kieåu HOAÏCH
ÑÒNH, theá naøo laø khoâng phaûi kieåu HOAÏCH ÑÒNH.
Ví duï:
Ñeå quaûn lyù vieäc thueâ caùc phoøng trong moät khaùch saïn
moät HOAÏCH ÑÒNH ñöôïc taïo neân cho pheùp bieát ñöôïc
tình traïng cuûa moãi moät phoøng nhôø vaøo maõ söû duïng coù
theå nhaän nhöõng giaù trò sau ñaây:
L : töï do (phoøng troáng)
O : baän (coù ngöôøi ôû)
R : ñaët tröôùc (coù ngöôøi ñaët tröôùc)
NGAØY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ....
PH
6 L L L L L R R R L L
5 O O O O L L L R R R
4 L L L L L L R R R R
3 L L L L R R R R R L
2 L L L L R R R R R L
1 O O O O R R R R R R
Thaùng baûy 1994
NGAØY HIEÄN HAØNH : 4-7
Moâ hình döõ lieäu
Chuùng ta tìm thaáy MHDL töông öùng vôùi caáu truùc
BANG. Caùc thöïc theå tham gia vaøo keát hôïp seõ laø
PHONG vaø THGIAN. Coù theå goïi lieân heä naøy laø
TTRANG vôùi thuoäc tính laø maõ söû duïng (MSD).
183
PHONG (1,N) (1,N) THGIAN
TTRANG
STT-PHG NGTN
GÑV MSD TENG
TANG
ÔÛ ñaây MSD thuoäc tính cuûa keát hôïp TTRANG seõ laø
ñích cuûa phuï thuoäc haøm maø nguoàn seõ laø STT.PHG +
NGTN:
STT.PHG + NGTN -----> MSD
Ñaây laø moät caáu truùc kieåu BANG nhöng muïc ñích söû
duïng cuûa noù ñeå hoaïch ñònh vieäc söû duïng PHONG. Do
vaäy noù coù teân laø caáu truùc kieåu Hoaïch ñònh.
Gioáng nhö caáu truùc kieåu baûng coù theå coù baûng coù soá
chieàu lôùn hôn 2, caáu truùc kieåu hoaïch ñònh coù theå
töông öùng vôùi moät baûng coù soá chieàu nhieàu hôn 2. Neáu
caàn coù moät xaùc ñònh chi tieát hôn veà thôøi gian ngöôøi ta
phaûi döï kieán moät soá löôïng thöïc theå cho pheùp ñaït
ñöôïc söï mong muoán chính xaùc.
Ví duï neáu muoán quaûn lyù caùc saân ñaùnh "tennis" chính
xaùc cho ñeán töøng giôø caàn phaûi coù theâm thöïc theå GIO.
Khi aáy MHDL coù daïng sau:
SAN (1,N) (1,N) THGIAN

TTRANG
TTSAN NGTN
ÑT-SAN MSD TENG
(1,N)
GIO
GIO
Nhö vaäy seõ coù moät giaù trò cuûa MSD cho moãi saân, moãi
ngaøy, moãi giôø:
TT-SAN + THGIAN + GIO ---> MSD
Chuù yù:
Ñoái vôùi thöïc theå thôøi gian coù moät soá ñieåm ñaëc bieät:
Khi naøo caàn phaûi taïo moät thöïc theå THGIAN?
184
Khi ñeà caäp ñeán thôøi gian ñaëc bieät, ngaøy ñaët haøng
hoaëc ngaøy chöùng töø luùc aáy khoâng caàn thieát taïo thöïc
theå THGIAN rieâng bieät maø chæ laø döõ kieän töông öùng
vaø ñaët chuùng nhö laø thuoäc tính cuûa caùc thöïc theå coù
lieân quan.
Ví duï: NG-HDONG seõ ñaët trong thöïc theå HDONG,
NG-HDON seõ ñaët trong thöïc theå HDON.
Ngöôïc laïi khi THGIAN laø nguoàn cuûa söï PTH nhö laø
moät döõ lieäu sô caáp hoaëc moät nguoàn keát hôïp. Caàn phaûi
taïo moät ThTh THGIAN. Caáu truùc kieåu HOAÏCH
ÑÒNH ôû treân minh hoïa cho nhaän xeùt naøy.
b. Caáu truùc kieåu COÙ-KHOÂNG
Caáu truùc naøy toå hôïp caáu truùc Cha-Con vaø Baûng.
Kieåu caáu truùc môùi naøy phaùt sinh döïa treân yù töôûng moät
laàn xuaát hieän cuûa moät ThTh khoâng phaûi bao giôø cuõng
töông öùng vôùi moät thöïc theå khaùc maëc duø hai ThTh
naøy lieân heä vôùi nhau.
Ví duï: Coù MHDL sau:
DHG (1,1) (0,N) MHG

CIF
TT-DHG MSMHG
MS-KHG MHG
NG-DHG
GT-DHG
MHDL ôû ví duï treân töông töï nhö caáu truùc kieåu Cha-
con.
Phaân tích baûng soá cuûa DHG trong lieân heä CIF cho ta
thaáy moät DHG chæ coù moät MHG vaø chæ moät. Soá toái
thieåu moät trong baûn soá chæ roõ raøng buoäc toaøn theå caàn
phaûi ñöôïc kieåm chöùng ñoái vôùi moïi laàn xuaát hieän cuûa
DHG töông öùng vôùi moät laàn xuaát hieän cuûa MHG.
Baûng soá MHG chæ roõ moät MHG coù theå khoâng laø ñoái
töôïng cuûa baát kyø moät DHG naøo, ngöôïc laïi moät MHG
cuõng coù theå ñöôïc ñaët nhieàu laàn.
185
Soá toái thieåu 0 chæ roõ ôû ñaây khoâng coù raøng buoäc
toaøn theå, ñaáy chính laø ñaëc tröng cho caáu truùc kieåu
COÙ-KHOÂNG: moät laàn xuaát hieän coù theå khoâng töông
öùng vôùi moät thöïc theå naøo hoaëc moät hoaëc nhieàu thöïc
theå. Baûng soá coù theå laø (0,1), (0,N).
Toàn taïi hoaëc khoâng trong caáu truùc kieåu naøy ñöôïc theå
hieän qua giaù trò 0 hoaëc 1 cuûa giaù trò cöïc tieåu baûn soá laø
theå hieän cho QTQL. Nhö vaäy vaán ñeà caàn phaûi bieát
ngöôøi ta muoán theå hieän ñieàu gì.
c. Caáu truùc kieåu phaûn xaï
Caáu truùc kieåu naøy coù theå toå hôïp vôùi taát caû caùc caáu
truùc kieåu khaùc.
Moät soá caùc keát hôïp khoâng thieát laäp söï lieân heä giöõa
hai thöïc theå maø treân cuøng moät thöïc theå. Khi aáy ta noùi
chuùng coù tính chaát phaûn xaï vaø ñöôïc caáu truùc kieåu
phaûn xaï.
Ví duï 1:
(0,N)
SP
TT-SP
TE-SP THAY THE
DTrTh
DTrBÑ (0,N)
Kyù hieäu:
SP : Saûn phaåm
TT-SP: Thöù töï saûn phaåm
TE-SP: Teân saûn phaåm
Dtr-Th: Döï tröõ thöïc
DtrBÑ: Döï tröõ baùo ñoäng
Giaûi thích moâ hình: moät saûn phaåm coù theå ñöôïc thay
theå bôûi caùc saûn phaåm khaùc hoaëc khoâng, ngöôïc laïi
186
moät saûn phaåm coù theå hoaëc khoâng thay theá cho nhieàu
saûn phaåm khaùc.
Ví duï 2:
(1,N)
SP
TT-SP
HTHANH
TE-SP
DTrBÑ
(1,1)
Giaûi thích moâ hình: moät saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø
nhieàu saûn phaåm thaønh phaåm. Coù theå nhaän thaáy raèng
nhieàu caáu truùc kieåu taïo neân caùc ví duï treân: caáu truùc
kieåu BAÛNG, kieåu Coù- Khoâng.
d. Caáu truùc kieåu Bình ñaúng
Noù lieân keát hai caáu truùc kieåu Phieáu bôûi moät keát hôïp.
Ñaëc tröng: keát hôïp ñaëc bieät, baûn soá vôùi soá toái ña ôû
phía naøy hay phía kia cuûa keát hôïp ñeàu baèng 1. Coù theå
xem laø moät RBTVH ñaëc bieät thuaän nghòch, cuõng coù
theå goïi moät caáu truùc kieåu Cha-con chæ coù moät con
duy nhaát. Ví duï:
HDON (0,1) (1,1) PTT
CIF
TT-HDON TT-PTT
NG-HDON NG-PTT
Giaûi thích MH moãi moät trong hai thöïc theå öùng vôùi
khoâng quaù moät laàn xuaát hieän cuûa ThTh. Ñaáy chính laø
ñaëc tröng cuûa caáu truùc kieåu COÙ-KHOÂNG.
Laøm theá naøo ñeå giaûi thích MHDL treân. Moät hoùa ñôn
(HDON) khoâng töông öùng quaù moät phieáu thanh toaùn
(PTT). Khi maø vieäc thanh toaùn chöa thöïc hieän khi noù
khoâng coù PTT töông öùng vôùi laàn xuaát hieän cuûa
HDON. Ñaây laø lyù do coù soá 0 ôû baûn soá phía HDON.
187
Moät PTT keå töø luùc ñaõ ñöôïc ghi vaøo CSDL seõ töông
öùng vôùi moät vaø chæ moät HDON.
Chuù yù:
Coù theå söû duïng MHDL chæ coù moät thöïc theå:
HDON
TT-HDON
NG-HDON
TT-PTT
NG-TT
Vôùi MHDL naøy coù caùc vaán ñeà sau:

 Caùc ThTi TT-PTT vaø NG-TT seõ coù giaù trò
"roãng" khi maø vieäc thanh toaùn chöa ñöôïc thöïc
hieän.
 Khoâng theå truy xuaát moät PTT neáu khoâng bieát
soá TT-HDON.
 NG-TT laø ñích cuûa PTH maø TT-PTT laø nguoàn,
maët khaùc noù laïi laø ñích cuûa PTH maø nguoàn laø
TT-HDON:
TT-HDON ------> TT-PTT
TT-PTT ------> NG-TT
Theo tính baéc caàu thì töø caùc PTH treân coù theå suy ra:
TT-HDON ----> NG-TT
Noùi caùch khaùc thuoäc tính NG-TT phuï thuoäc baéc caàu
vaøo thuoäc tính khoùa (ñieàu naøy vi phaïm yeâu caàu veà
caùc ThTi cuûa moät thöïc theå).
e. Caáu truùc kieåu keá thöøa
Vieäc ñöa caáu truùc kieåu keá thöøa vaøo caùc MHDL nhaèm
laøm phong phuù veà maët ngöõ nghóa cuûa MHDL thöïc
theå-keát hôïp.
Ví duï:
Trong MHDL ngöôøi ta quan taâm ñeán nhieàu kieåu xe:
xe du lòch (XDL) vaø xe chuyeân duøng (XCD).
188
Thoaït nhìn coù theå nghó ñeán hai caùch MHH:
* Moät thöïc theå duy nhaát:
XE
SÑK
H-XE
CS-XE
SCN-XE
TRT-XE
* Hai thöïc theå:
XDL XCD
SÑK SÑK-XCD
H-XDL H-XCD
CS-XDL CS-XCD
SCN-XDL SCN-XCD
Phaân tích hai phöông aùn moâ hình hoùa treân chuùng ta
thaáy khoâng moâ hình naøo thoûa.
Trong MH vôùi moät ThTh duy nhaát, döõ lieäu SCN chæ
ñöôïc tham khaûo khi xe laø XDL, TRT-khi ñeà caäp ñeán
XCD.
Trong MH vôùi hai ThTh, ThTr chung cho caû hai kieåu
ThTh (H-XE, CS-XE) ñeàu coù trong caû hai.
Ñeå khaéc phuïc thieáu soùt veà maët ngöõ nghóa cuûa hai loaïi
moâ hình treân, chuùng ta ñöa ra moät phöông aùn MHH:
Xeùt taäp hôïp caùc thöïc theå (kieåu thöïc theå laø boä phaän
cuûa kieåu ThTh khaùc).
 Caùc döõ lieäu chung cho caû hai kieåu xe ñöôïc nhoùm
laïi trong moät ThTh-coù teân laø XE (MH1).
 Caùc döõ lieäu rieâng leû cuûa moãi kieåu xe ñöôïc taäp
hôïp töông öùng vaøo caùc thöïc theå XDL vaø XCD
(MH2).
 Giöõa caùc kieåu ThTh XDL vaø XE, XCD vaø XE coù
keát hôïp LAØ.
Chuùng ta coù moâ hình yù nieäm döõ lieäu:
189
(1,1) XE (0,1)
LAØ LAØ
SÑK
(1, 1) H-XE (1, 1)
CS-XE
XDL XCD
SÑK-XDL SÑK-XCD
SCN-XDL X TRT-XCD
Neáu chuùng ta ñi töø MH1, ñeà caäp ñeán vieäc ñaëc tröng
hoùa (caùc döõ lieäu ñaëc bieät vôùi moãi kieåu xe ñeàu hieän
dieän trong caùc ThTh töông öùng).
Neáu chuùng ta ñi töø MH2 chuùng ta ñeà caäp ñeán vieäc
khaùi quaùt hoùa, nhoùm caùc DL chung cuûa hai kieåu xe
trong moät ThTh toång quaùt XE.
Ñaây laø caùc caáu truùc kieåu bình-ñaúng vaø kieåu COÙ-
KHOÂNG taïo thaønh caáu truùc kieåu keá thöøa. Moät laàn
xuaát hieän cuûa XDL nhaát thieát töông öùng vôùi moät laàn
xuaát hieän cuûa ThTh XE. Töông töï nhö vaäy vôùi ThTh
XCD.
Ñoái vôùi TTh XE phöùc taïp hôn. Moät laàn xuaát hieän cuûa
ThTh naøy khoâng nhaát thieát töông öùng vôùi moät laàn
xuaát hieän cuûa ThTh XCD. Laäp luaän töông töï nhö vaäy
vôùi tröôøng hôïp ThTh XDL. Song caàn phaûi theå hieän
moät ñieàu moät laàn xuaát hieän cuûa ThTh XE nhaát thieát
phaûi töông öùng vôùi ThThe XDL hoaëc XCD. Thöïc vaäy
vì XE thì hoaëc laø XCD hoaëc laø XDL. Daáu "x" (hoaëc
loaïi tröø) xaùc ñònh moät RB coù tính chaát loaïi tröø giöõa
hai keát hôïp lieân keát XE vaø XDL, XE vaø XCD.
Moâ hình treân theå hieän cho ñaëc thuø caáu truùc keá thöøa
vì: caùc ThTh XDL, XCD ngoaøi caùc ThTi cuûa ThTh
Xe (ThTh toång quaùt) coøn coù caùc ThTi ñaëc thuø.
Môû roäng caùc khaùi nieäm keát hôïp: Caùc naêm gaàn ñaây
MERISE tieáp nhaän caùc khaùi nieäm cuûa phöông phaùp
phaân tích höôùng ñoái töôïng ñaõ ñöa vaøo “keát hôïp keá
190
thöøa” ñeå moâ hình hoùa söï lieân heä giöõa caùc boä phaän vôùi
toaøn theå.
Söû duïng khaùi nieäm keát hôïp keá thöøa ( ) chuùng ta coù
moâ hình sau:
XE
SÑK
H-XE
CS-XE
XDL XCD
SÑK - XDL SÑK - XCD
SCN-XDL TRT - XCD
f. Caáu truùc kieåu toång hôïp

Ñaây laø caáu truùc kieåu cuoái cuøng ñöôïc giôùi thieäu. Noù
chæ cho chuùng ta thaáy ñoâi khi caàn phaûi thöïc hieän vieäc
MHH moät HTT töøng böôùc.
Ví duï: xeùt thö vieän cho sinh vieân tin hoïc caùc taùc
phaåm ñeà caäp ñeán nhieàu ñeà taøi. Maët khaùc cuøng moät ñeà
taøi coù theå coù ôû nhieàu taùc phaåm.
MHDL cuûa thö vieän coù theå coù daïng sau:
(1,N) (1,N) DTAI

DCAP
M-DTAI
TEN-DTAI
...................
....................
Ñaây laø caáu truùc kieåu baûng thieát laäp söï töông öùng giöõa
taùc phaåm (T-PHAM) vaø ñeà taøi (D-TAI).
191
Ñeå laøm deã daøng vaø naâng cao hieäu naêng quaûn lyù thö
vieän, sinh vieân ñeà xuaát yù töôûng laäp moät danh saùch
caùc töø khoùa ñeå coù theå duøng coâng ngheâ thoâng tin hoã
trôï vieäc tìm kieám nhanh caùc taùc phaåm coù trong thö
vieän. Hoï mong muoán coù khaû naêng xaùc laäp nhöõng töø
khoùa naøo caàn coù maët trong caùc taùc phaåm. Ví duï
nhöõng töø khoùa naøo seõ tìm thaáy trong taùc phaåm
BD143 maø coù töïa laø cô sôû döõ lieäu, veà ñeà taøi "Moâ hình
quan heä".
Moät thöïc theå töø khoùa (T-KHOA) ñaët ra, nhöng laøm
theá naøo ñeå lieân keát vôùi moâ hình treân? Noù khoâng theå
lieân keát tröïc tieáp vôùi thöïc theå TPHAM vaø cuõng khoâng
lieân keát tröïc tieáp vôùi thöïc theå D-TAI.
Thöïc theå caàn phaûi noái thöïc theå TKHOA vôùi taäp hôïp
moâ hình hoaëc baèng caùch toång hôïp laïi hoaëc baèng caùch
caù theå hoùa keát hôïp ñeà caäp (D-CAP).
192
* Toång hôïp
(1,N) (1,N) DTAI

DCAP
M-DTAI
TEN-DTAI
..................... .....................
(1,N)
GOM
(1,N)
TKHOA
MTKHOA
Chuù yù moät phaàn cuûa TPHAM laø moät DTAI ñöôïc ñeà
caäp trong TPHAM naøy, MH treân chæ raèng ñoái vôùi
moãi phaàn cuûa moãi TPHAM ngöôøi ta seõ thaáy ñöôïc
söï töông öùng vôùi 1 cho ñeán n TKHOA, vaø ngöôïc
laïi moät TKHOA coù theå tìm thaáy trong moät cho ñeán
n phaàn khaùc nhau cuûa TPHAM. MH khoâng theå
thieát laäp ñöôïc neáu khoâng chuyeån sang giai ñoaïn
toång hôïp.
** Caù theå hoùa
Caù theå hoùa moät keát hôïp khoâng phaân caáp laø thay theá
noù bôûi moät thöïc theå vaø moät soá caùc keát hôïp phaân
caáp baèng soá thöïc theå tham gia vaøo keát hôïp khoâng
phaân caáp naøy. Nhö vaäy laø chuùng ta ñaõ chuyeån MH
thaønh MH nhò nguyeân. Tieáp theo laø lieân keát thöïc
theå môùi vôùi caùc thöïc theå khaùc bôûi caùc keát hôïp nhò
nguyeân phaân caáp. Keát quaû laø chuùng ta thu ñöôïc
moät MH maø yù nghóa gioáng nhö MH treân.
193
(1,N) (1,1)
BPHAN (1,1) (1,N) D-TAI
CIF M-TPHAM CIF
M-TPHAM M-DTAI
M-DTAI
(1,N)
GOM
(1,N)
TKHOA
M-TKHOA
*** Söû duïng khaùi nieäm keát hôïp môû roäng

Coù theå giaûi quyeát vaán ñeà moâ hình hoùa ñaët ra baèng
caùch söû duïng keát hôïp giöõa moät keát hôïp vaø thöïc theå.
Chuùng ta moâ hình hoùa moái lieân heä giöõa ThTh töø
khoùa vôùi toång hôïp goàm ThTh TPHAM keát hôïp vôùi
ThTh ÑTAI.
Chuùng ta coù moâ hình sau:
(1,N) (1,N) DTAI

DCAP
M-DTAI
..................... 1,N .....................
GOM
1,N
TKHOA
MTKHOA
.....................
III.6 MOÂ HÌNH ÑAËC BIEÄT (MOÂ HÌNH NHÒ NGUYEÂN)

6.1 Ñònh nghóa moâ hình nhò nguyeân
Moâ hình nhò nguyeân laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa moâ
hình n-nguyeân. Moâ hình nhò nguyeân coù moät soá tính chaát
ñaëc bieät sau:
 Moâ hình deã hieåu, deã duøng.
194
 Trong nhieàu phöông phaùp vieäc chuyeån moät MHYN
sang moâ hình noäi hoaëc moâ hình logic ñeàu ñöôïc thöïc
hieän qua moät moâ hình trung gian, moâ hình naøy laø
moâ hình nhò nguyeân
 Khoâng coù moâ hình n-nguyeân naøo khoâng theå chuyeån
thaønh moâ hình nhò nguyeân.
Ñònh nghóa
Moâ hình nhò nguyeân laø moâ hình maø trong ñoù moïi keát
hôïp laø keát hôïp hai chieàu:
 Kieåu thöïc theå chính laø kieåu thöïc theå trong keát
hôïp hai chieàu
 Kieåu thuoäc tính chính laø kieåu thuoäc tính cuûa
thöïc theå trong keát hôïp hai chieàu.
 Kieåu keát hôïp chính laø kieåu keát hôïp hai chieàu
phaân caáp cha – con, khoâng coù thuoäc tính.
6.2 Chuyeån töø moâ hình n-nguyeân sang moâ hình nhò
nguyeân (MHNhNg)
Nguyeân taéc ñôn giaûn, tuaân thuû caùc quy taéc sau:
a. Taát caû caùc kieåu thöïc theå trong moâ hình n-nguyeân
chuyeån thaønh kieåu thöïc theå cuûa moâ hình nhò
nguyeân.
b. Taát caû caùc kieåu keát hôïp nhò nguyeân phaân caáp
khoâng thuoäc tính cuûa moâ hình n-nguyeân vaãn laø keát
hôïp nhò nguyeân cuûa moâ hình nhò nguyeân
c. Taát caû caùc keát hôïp nhò nguyeân coù thuoäc tính cuûa
moâ hình n-nguyeân trôû thaønh kieåu thöïc theå trong
moâ hình nhò nguyeân mang caùc thuoäc tính cuûa keát
hôïp tröôùc ñaây, vaø keát hôïp vôùi caùc thöïc theå goác
baèng hai keát hôïp nhò nguyeân phaân caáp.
d. Taát caû caùc kieåu keát hôïp n nguyeân, coù hoaëc khoâng
coù thuoäc tính ñeàu ñöôïc chuyeån thaønh kieåu thöïc theå
coù hoaëc khoâng coù thuoäc tính, vaø keát hôïp vôùi thöïc
theå goác baèng n keát hôïp nhò nguyeân phaân caáp.
195
e. Caùc RBTV lieân quan vôùi caùc keát hôïp ñöôïc chuyeån
nhö theå hieän ôû hình veõ döôùi ñaây:
R2
R1
C
C
A (I,J) R (I,J) B
KA D KB
R1 (1,N) (1,N) R2
LA LA
KR1 KR2
(1,1) (1,1)
R
D
(1,1) (1,1)
(1,N) LA LA (1,N) B
A
KA KB
f Caùc baûn soá vaø raøng buoäc bao haøm ñeàu ñöôïc
chuyeån theo.
g Moät PTH ngoaïi giöõa taäp hôïp caùc kieåu thöïc theå lieân
keát nhau trong moâ hình n-nguyeân höôùng veà thöïc
theå vöøa taïo thaønh ñeå thay theá keát hôïp tröôùc ñaây
ñöôïc taïo ra.
h Nhöõng PTH noäi ñöôïc chuyeån thaønh PTH ngoaïi.
Hình veõ döôùi ñaây theå hieän MHYNDL trong ví duï 4
muïc f ñöôïc chuyeån thaønh MHYNDL nhò nguyeân
nhö theá naøo?
196
Caùc PTH noäi tröôùc ñaây nay ñöôïc chuyeån thaønh PTH
ngoaïi vaø ñöôïc theå hieän treân hình veõ nhö treân ñaây,
PTH ngoaïi vöøa ñöôïc taïo thaønh sau khi chuyeån theå
hieän treân hình veõ baèng ñöôøng ñoâi, ñoù laø CIF 4.
III.7 XAÂY DÖÏNG MHYNDL BAÈNG MOÂ HÌNH THÖÏC THEÅ
KEÁT HÔÏP
7.1 Hai phöông phaùp xaây döïng MHYNDL
Maëc duø coù nhieàu kyõ thuaät xaây döïng MHYNDL, song
nhöõng kyõ thuaät döïa vaøo moâ hình thöïc theå-keát hôïp tröïc
quan, deã duøng. Chuùng coù theå nhoùm thaønh hai phöông
phaùp:
197
Phöông phaùp thöù nhaát: Chuyeån tröïc tieáp töø theá giôùi
thöïc sang MHYN thoâng qua caáu truùc kieåu.
Phöông phaùp thöù hai: Lieät keâ caùc döõ lieäu tieáp theo laø
xaùc ñònh caùc PTH giöõa chuùng treân cô sôû phaân tích ñeå töø
ñoù taïo ra caùc kieåu thöïc theå, keát hôïp vaø nhöõng thuoäc tính
cuûa chuùng taïo thaønh MHYNDL toång quaùt.
Phöông phaùp thöù nhaát laø xaây döïng tröïc tieáp, phöông
phaùp thöù hai laø xaây döïng giaùn tieáp.
7.2 Caùc böôùc cuûa tieán trình xaây döïng MHYNDL
Böôùc 1: taïo caùc thöïc theå vaø caùc keát hôïp.
Döïa treân tìm hieåu vaø phaân tích, PTV xaùc ñònh caùc
MHYNDL coù theå coù. Khi xaây döïng caàn phaûi tuaân thuû
caùc qui taéc sau:
* Khoâng coù caùc thuoäc tính laëp laïi hoaëc khoâng coù
nghóa:
Vôùi moät tröôøng hôïp cuûa thöïc theå hay keát hôïp coù thuoäc
tính töông öùng vôùi moät, chæ moät tröôøng hôïp cuûa thuoäc
tính.
Ví duï: neáu moät giaùo sö daïy nhieàu moân hoïc thì khoâng
theå ñeå thuoäc tính moân hoïc ôû thöïc theå giaùo sö.
Neáu moät giaùo sö daïy moät moân hoïc nhöng taát caû caùc
nhaân vaät trong cô sôû ñeàu ñöôïc moâ hình hoùa qua thöïc
theå "coâng nhaân vieân" trong tröôøng hôïp naøy khoâng theå
gaùn thuoäc tính moân hoïc cho thöïc theå "coâng nhaân
vieân".
* Moãi thöïc theå ñeàu toàn taïi moät khoùa nhaän daïng:
Moät tröôøng hôïp cuûa kieåu thöïc theå coù theå nhaän daïng
moät caùch duy nhaát nhôø vaøo tröôøng hôïp cuûa khoùa.
* Söï phuï thuoäc ñaày ñuû (hoaøn toaøn) cuûa caùc thöïc theå
trong caùc keát hôïp:
Caùc thuoäc tính cuûa moät keát hôïp caàn phuï thuoäc vaøo
toaøn theå caùc thöïc theå lieân keát trong keát hôïp naøy. Neáu
198
moät soá thuoäc tính chæ phuï thuoäc vaøo moät soá caùc thöïc
theå thì hoaëc gaén chuùng vôùi moät thöïc theå hoaëc taïo neân
moät hoaëc nhieàu keát hôïp phuï trôï ñeå mang chuùng.
Ví duï: soá phoøng chæ phuï thuoäc vaøo thöïc theå "lôùp" vaø
thöïc theå "moân hoïc" khi aáy noù khoâng theå laø thuoäc tính
cuûa keát hôïp "giaûng daïy" coù söï tham gia cuûa thöïc theå
"giaùo sö".
* Tuaân thuû caùc qui taéc quaûn lyù:
Taäp hôïp caùc QTQL phaùt hieän trong hieän höõu caàn phaûi
theå hieän trong moâ hình. Ñaëc bieät caàn kieåm tra baûn soá
phuø hôïp vôùi caùc QTQL.
Böôùc 2: chuaån hoùa thöïc theå vaø keát hôïp
Nhaèm traùnh vieäc truøng laép thoâng tin vaø ñaït ñöôïc daïng
chuaån caàn chuaån hoùa moâ hình xaây döïng ñöôïc baèng
caùch kieåm chöùng caùc thaønh phaàn cuûa noù theo caùc qui
taéc sau ñaây:
 QT1: Caùc thuoäc tính cuûa thöïc theå hoaëc keát hôïp
phaûi sô caáp, vaø chæ ñaëc tröng cho moät thöïc theå
hoaëc (loaïi tröø) keát hôïp.
 QT2: Caùc thuoäc tính cuûa thöïc theå hoaëc keát hôïp
phuï thuoäc hoaøn toaøn vaøo thuoäc tính khoùa.
 QT3: Caùc phuï thuoäc vaøo thuoäc tính khoùa khoâng
coù caùc phuï thuoäc baéc caàu.
 QT4: Thöïc theå hoaëc keát hôïp thoûa daïng chuaån
Boyce-Codd.
Chuùng ta haõy xem MHYN nhö theá naøo laø thoûa caùc qui
taéc neâu treân: QT1 ñoøi hoûi taát caû caùc thuoäc tính trong
moät thöïc theå hoaëc keát hôïp tham gia vaøo MH laø sô
caáp.
Ví duï: Trong moät HT döõ lieäu ñòa chæ ñöôïc xeùt laø moät
toaøn theå thì vieäc taùch ñòa chæ: soá nhaø, teân ñöôøng, teân
thaønh phoá laø khoâng caàn thieát. Khi ñoù ta hoaøn toaøn coù
199
theå xem "ñòa chæ" laø moät thuoäc tính thoûa maõn qui taéc
1.
Traùi laïi neáu HT yeâu caàu quaûn lyù ñeán teân ñöôøng, soá
nhaø, thaønh phoá, luùc aáy ñòa chæ khoâng theå laø thuoäc tính
sô caáp maø teân ñöôøng, soá nhaø, thaønh phoá laø caùc thuoäc
tính sô caáp vaø chính chuùng ñöôïc xem laø thuoäc tính sô
caáp cuûa thöïc theå ñang xeùt.
QT2 ñoøi hoûi neáu moät thuoäc tính ñaõ ñöôïc gaùn cho moät
thöïc theå hoaëc keát hôïp thì thuoäc tính naøy phaûi phuï
thuoäc hoaøn toaøn vaøo thuoäc tính nhaän daïng vaø caùc
thuoäc tính nhaän daïng döï tröõ khaùc cuûa thöïc theå hoaëc
keát hôïp.
Neáu moâ hình xaây döïng vi phaïm QT naøy seõ taïo neân söï
dö thöøa thoâng tin ñaùng keå vì ñaõ taäp hôïp laïi moät caùch
voâ ích nhöõng thuoäc tính khoâng chuaån.
Chuùng ta xeùt thöïc theå khoái lôùp (KLOP) coù thuoäc khoùa
nhaän daïng: trình ñoä- phaân ban (TÑ-PB).
 Caùc tröôøng hôïp thuoäc tính cuûa trình ñoä :10, 11,
12...
 Caùc tröôøng hôïp thuoäc tính phaân ban (PB): A, P, N
(Anh, Phaùp, Nga)
 Caùc thuoäc tính cuûa thöïc theå lôùp laø: soá phoøng (SP),
tuoåi toái ña ñöôïc pheùp hoïc (TMAX), ngaøy hoïp hoäi
ñoàng lôùp (NHÑ)...
Chuùng ta coù theå taïo thöïc theå nhö sau:
KLOP
TÑ-PB
TMAX
NHÑ
SP
Chuùng ta haõy xeùt xem thöïc theå treân khoâng thoûa QT2
nhö theá naøo? Haäu quaû cuûa vieäc vi phaïm naøy?
Thuoäc tính TMAX theo luaät ñònh chæ phuï thuoäc vaøo
TÑ hoaøn toaøn khoâng phuï thuoäc vaøo TÑ-PB (khoùa
200
nhaän daïng cuûa ThTh khoái lôùp) caùc thuoäc tính coøn laïi
thoûa qui taéc 2.
Xeùt caùc tröôøng hôïp cuï theå cuûa caùc thöïc theå treân:
KLop KLop KLop
10-A 10-P 10-N
17 17 17
KLop KLop KLop

11-A 11-P 11-N
18 18 18
KLop KLop KLop

12-A 12-P 12-N
19 19 19
Roõ raøng TMAX ñaõ laëp laïi 3 laàn thay vì chæ caàn 1 laàn
theo QTQL.
Neáu chuùng ta khoâng xeùt khoái lôùp laø thöïc theå maø laø keát
hôïp vôùi caùc thöïc theå trình ñoä vaø thöïc theå phaân ban nhö
trong moâ hình döõ lieäu döôùi ñaây:
TÑ PB
(1,1) KLOP (0,N)
MTÑ MSPB
TMAX SP TrNPB
NHÑ
Chuùng ta haõy xeùt caùc tröôøng hôïp cuûa MHYNDL, so

saùnh hai tröôøng hôïp chuùng ta thaáy vôùi caùch hình thöùc
hoùa thöù nhaát moãi phaân ban chuùng ta laïi laäp laïi nhieàu
laàn TMAX, cuï theå:
Ñoái vôùi:
- Khoái Lôùp 10, TMAX laëp laïi 3 laàn.
201
Trong khi ñoù vôùi caùch hình thöùc thöù hai moãi phaân ban
chæ ghi moät laàn TMAX. Caùch thöù hai ñaõ giaûm ñi 6 laàn
xuaát hieän TMAX. Noùi caùch khaùc do vi phaïm QT2 maø
thuoäc tính TMAX ñaõ xuaát hieän thöøa.
Moät thuoäc tính A phuï thuoäc baác caàu vaøo thuoäc tính C
thoâng qua B neáu toàn taïi thuoäc tính B sao cho: A phuï
thuoäc B vaø B phuï thuoäc C. Noùi caùch khaùc neáu ta coù
caùc phuï thuoäc haøm (1),(2) taát nhieân seõ coù phuï thuoäc
haøm (3).
(1) B ----> A
(2) C ----> B
==>C -----> A (3)
Muoán cho caùc thuoäc tính khoâng vi phaïm QT3 caàn tìm
trong chuùng coù nhöõng thuoäc tính naøo phuï thuoäc baéc
caàu vaøo thuoäc tính nhaän daïng ñeå loaïi caùc thuoäc tính
naøy ra.
Ví duï: coù moät soá döõ lieäu sau ñaây: HVT sinh vieân, teân
thaønh phoá nôi sinh (TP-ST), teân nöôùc nôi sinh (N-ST).
Giaû thuyeát chuùng ta choïn theâm thuoäc tính nhaân taïo
MSSV ñeå nhaän daïng cho thöïc theå sinh vieân:
SV
MS-SV
HVT
TP-ST
N-ST
Chuùng ta haõy xem trong caùc phuï thuoäc cuûa caùc thuoäc
tính cuûa ThTh sinh vieân vaøo MSSV coù phuï thuoäc vaøo
baéc caàu khoâng?
MSSV ------> HVT (1)
MSSV ------> TPST (2)
MSSV ------> NST (3)
202
Maët khaùc thoâng thöôøng chuùng ta deã daøng xaùc ñònh phuï
thuoäc sau ñaây:
Thaønh phoá -------> Nöôùc
Nhö vaäy ôû ñaây: (3) baéc caàu caàn phaûi loaïi khoûi thöïc theå
sinh vieân. Vaäy chuùng ta caàn xaây döïng moâ hình döõ lieäu
nhö theá naøo ñeå baûo ñaûm ngöõ nghóa cuûa thöïc theå theo
yeâu caàu quaûn lyù (bieát hoï vaø teân, xaùc ñònh thaønh phoá vaø
nöôùc nôi sinh vieân sinh ra)
Phöông aùn 1
SV TP
(1,1) SRO (0,N)
- MS-SV -T-TP
- HVT - T-N
SRO: Sinh ra ôû
T-TP: Teân thaønh phoá
T-N: Teân nöôùc
Phöông aùn 2
SV TP
(1,1) SRO (0,N)
- MS-SV -T-TP
- HVT - T-N
(1,1)
NUOC
(0,N) TNUOC
- MS-NUOC
- T-NUOC
TNUOC: Thuoäc nöôùc
Choïn phöông aùn naøo trong hai phöông aùn treân seõ tuøy
thuoäc vaøo MHDL toång theå, vaøo söï phaân boá cuûa caùc
tröôøng hôïp döõ lieäu thaønh phoá.
Tröôùc khi kieåm tra thoûa maõn qui taéc 4, chuùng ta caàn
xaùc ñònh kieåu ThTh naøo coù theå vi phaïm qui taéc naøy.
203
Neáu moät kieåu thöïc theå coù khoùa nhaän daïng laø hôïp cuûa
nhieàu thuoäc tính thì moät trong caùc thaønh phaàn cuûa
khoùa nhaän daïng khoâng theå phuï thuoäc vaøo thuoäc
tính khaùc cuûa ThTh. Neáu coù söï phuï thuoäc ThTh seõ vi
phaïm qui taéc 4 khoâng thoûa daïng BOYCE-CODD.
Ví duï 1: söû duïng moâ hình sau ñaây:
LOPGIANG
MHOC
MSLOP
MSGS
Neáu coù qui taéc moãi giaùo sö (GS) chæ daïy moät moân hoïc
(MHOC), töùc MSGS  MHOC thì moâ hình treân vi
phaïm qui taéc 4.
Ñeå traùnh vi phaïm qui taéc 4, coù theå duøng moät trong hai
moâ hình döôùi ñaây:
GS 1,N
LOP
0,N GIANGDAY
MSGS MSLOP
...........
1,1
MHOC
GD
1,N MSMHOC
Hay:
GS 0, N 1, N LOP
GD
MSGS MSLOP
................ ................
1, N
CIF
MHOC
MS MHOC
................
204
Vôùi moät trong hai moâ hình treân chuùng ta khaéc phuïc
ñöôïc dö thöøa daïng “Giaùo sö coù maõ soá (ví duï GS01)
giaûng daïy moân (ví duï CSDL) cho lôùp L01, Giaùo sö maõ
soá (GS01) giaûng daïy moân (CSDL) cho lôùp L02” cuøng
nhieàu baát bình thöôøng khi nhaät tu.
Ví duï 2: Xeùt veà söï vi phaïm qui taéc 4:
Xeùt taäp hôïp caùc nhoùm theå thao cuûa moät tröôøng phoå
thoâng. Moãi nhoùm seõ ñöôïc nhaän daïng bôûi daïng theå thao
vaø caáp baäc cuûa nhöõng ngöôøi tham gia:
 Nhoùm boùng ñaù C
 Nhoùm boùng chuyeàn A
 Nhoùm boùng ñaù B
Giaû thieát chuùng ta coù hai huaán luyeän vieân cho boä moân
boùng ñaù oâ.A, oâ.B. Ñeå quaûn lyù caùc nhoùm ngöôøi ta ñöa
vaøo moät thöïc theå nhoùm theå thao (NTTh) vaø ñöôïc nhaän
daïng bôûi taäp hôïp thuoäc tính daïng theå thao vaø caáp baäc
(DTTh,Cb) vaø coù thuoäc tính laø hoï vaø teân huaán luyeän
vieân (HVT HLV).
NTTh
DTTh, Cb
HVT HLV
Chuùng ta haõy xeùt caùc tröôøng hôïp cuï theå cuûa thöïc theå
NTTh:
NTTh NTTh NTTh
BD, A BD, B BD, C
NVA NVA NVB
Vôùi caùch xaây döïng thöïc theå nhö treân thì thuoäc tính A
(teân huaán luyeän vieân boùng ñaù xuaát hieän nhieàu laàn).
Thöïc teá laø moãi huaán luyeän vieân chæ phuï traùch moät
daïng theå thao duy nhaát, ñieàu naøy daãn ñeán moät söï
phuï thuoäc giöõa caùc thuoäc tính HVT huaán luyeän
vieân vôùi moät boä phaän cuûa thuoäc tính nhaän daïng cuûa
205
thöïc theå, HVT ñaõ ñöôïc laäp laïi moät caùch voâ ích ñoái vôùi
moät NTTh.
Chuùng toâi xoùa dö thöøa naøy baèng caùch taïo hai ThTh vaø
moät keát hôïp nhö sau:
HLV CB
(1,1) HD (0,N)
HVT-HLV MCB
DTTh
Thoâng tin ñöôïc theå hieän nhö treân ñöôïc baûo toaøn nhöng
ngöõ nghóa ñaõ bò bieán daïng bôûi vieäc xoùa khaùi nieäm
NTTh.
Neáu vôùi taát caû caùc khoùa hôïp chuùng ta loaïi tröø daïng
PTH kieåu treân. Chuùng ta noùi raèng MH phuø hôïp vôùi QT
chuaån hoùa theo Boyce-Codd (FNBC).
Böôùc 3: giaûm soá chieàu cuûa caùc keát hôïp:
Thöôøng caùc MHDL coù soá chieàu lôùn hôn/ baèng 4 khoâng
tröïc quan vaø khoù khaên khi chuyeån sang möùc logic, sau
ñoù laø möùc vaät lyù. Maët khaùc moät moâ hình nhö vaäy
thöôøng laø keát quaû cuûa vieäc PT chöa ñaày ñuû. Do vaäy
khi trong MHYNDL coù caùc keát hôïp coù soá chieàu lôùn
hôn hoaëc baèng 4 caàn phaûi giaûm soá chieàu. Coù theå tieán
haønh hai caùch:
Xuaát phaùt töø caùc PTH: toàn taïi trong caùc keát hôïp giöõa
caùc thöïc theå taïo caùc keát hôïp môùi coù soá chieàu giaûm. Ví
duï: MHDL 4 chieàu döôùi ñaây:
GS PHOC
GD
LOP MHOC
CIF
206
Trong keát hôïp "GD" toàn taïi PTH giöõa LOP, MHOC vaø
GS:
GD (LOP, HOC---> GS).
PTH naøy theå hieän QTQL moät lôùp, moät moân hoïc chæ
thöïc hieän giaûng daïy bôûi moät giaùo sö.
Söû duïng caùc giaûi thuaät phaân raõ keát hôïp ñaõ trình baøy
trong phaàn III.4.
Thay theá MHDL treân baèng MHDL döôùi ñaây:
GS PHOC
THEO
DAY
LOP MHOC
ÔÛ MHDL môùi naøy thöïc theå GS (ñích cuûa PTH) ñöôïc

taùch khoûi keát hôïp cuõ. Keát hôïp GD ñöôïc thay baèng hai
keát hôïp THEO vaø DAY.
Moãi keát hôïp naøy lieân keát ba thöïc theå
Böôùc 4: chuyeån MHDL-n nguyeân veà MHDL-nhò
nguyeân (khoâng baét buoäc)
Theo qui taéc ñaõ neâu trong muïc III.6 thöïc hieän böôùc
naøy. Tuy nhieân trong thöïc teá nhieàu khi khoâng caàn thöïc
hieän böôùc 4, neáu vaán ñeà khoâng phöùc taïp.
Böôùc 5: hôïp thöùc hoùa MHYN.
Kieåm chöùng MHYN xaây döïng ñöôïc coù phuø hôïp vôùi
caùc MHNg cuûa töøng loaïi ngöôøi söû duïng.
Trong phaàn sau chuùng toâi seõ trình baøy chi tieát tieán
trình naøy.
207
7.3 Ví duï veà xaây döïng moät moâ hình yù nieäm döõ lieäu theo
phöông phaùp tröïc tieáp
Böôùc 1: Xaây döïng caùc thöïc theå vaø keát hôïp:
Chuùng ta haõy xem laøm theá naøo ñeå coù theå xaây döïng moät
moâ hình döõ lieäu baèng caùch söû duïng caùc caáu truùc kieåu moät
caùch nhanh choùng vaø ít tröøu töôïng, nghóa laø khaù gaàn vôùi
caùc caáu truùc quan saùt ñöôïc trong HTT. Trình baøy vieäc
xaây döïng naøy qua vieäc taïo MHYNDL cho moät coâng ty
xaây döïng.
Caùc thoâng tin toång quaùt:
ABC, moät coâng ty xaây döïng chuyeân veà nhaø cöûa daân
duïng. Sau khi laøm vieäc vôùi BGÑ nhoùm phaân tích thu thaäp
caùc thoâng tin sau:
a. Coâng ty coù khaû naêng thieát keá vaø xaây döïng khoaûng
hôn chuïc moâ hình (kieåu) nhaø. Thieát keá vaø xaây döïng
caùc kieåu nhaø khaùc nhau bao goàm moät soá caùc böôùc
lieân tieáp ñaëc tröng cho töøng kieåu vaø theå hieän bôûi teân
cuøng thôøi löôïng.
b. Moät ngöôøi phuï traùch ñöôïc boå nhieäm cho töøng coâng
tröôøng, tuøy theo tình hình cuï theå moät ngöôøi coù theå phuï
traùch nhieàu coâng tröôøng xaây döïng hoaëc khoâng phuï
traùch coâng tröôøng naøo caû.
c. Chæ löu thoâng tin ñoái vôùi nhöõng khaùch haøng coù caùc
coâng trình ñang xaây döïng vaø giöõ laïi saùu thaùng sau khi
ñaõ trao chìa khoùa. Khoâng xeùt tröôøng hôïp moät khaùch
haøng coù nhieàu coâng trình ñang tieán haønh.
d. Tröôùc khi tieán haønh moät coâng ñoaïn (haïng muïc) khaùch
haøng caàn phaûi thanh toaùn tröôùc moät phaàn chi phí cuûa
haïng muïc ñaáy.
e. Taïi thôøi ñieåm hôïp ñoàng coù hieäu löïc khaùch haøng nhaát
thieát phaûi thanh toaùn taïm öùng ñaàu tieân cho coâng ty,
chöông trình thöïc hieän caùc böôùc khaùc nhau seõ ñöôïc
baøn giao cho khaùch haøng, thôøi haïn thöïc hieän töøng
haïng muïc seõ ñöôïc toân troïng nghieâm tuùc neáu khaùch
208
haøng thanh toaùn taïm öùng ñuùng haïn vaø khoâng xaûy ra
baát kyø söï chaäm treã ñaùng phaøn naøn naøo (thôøi tieát xaáu,
chaäm treã do cung öùng).
Caùc hoà sô
Trong böôùc PTSB/PTHTr nhoùm ñaõ thu thaäp ñöôïc caùc hoà
sô sau ñaây:
* Phieáu khaùch haøng: moãi phieáu goàm:
 Soá thöù töï khaùch haøng.
 Hoï vaø teân khaùch haøng.
 Ñòa chæ khaùch haøng.
 Soá taøi khoaûn cuûa khaùch haøng.
 Teân vaø ñòa chæ ngaân haøng cuûa khaùch haøng.
 Maõ soá kieåu nhaø ñöôïc löïa choïn.
 Soá thöù töï coâng tröôøng töông öùng.
 Ngaøy hôïp ñoàng coù hieäu löïc.
* Phieáu kieåu nhaø/ moâ hình: moãi phieáu goàm:
 Maõ soá kieåu nhaø.
 Teân kieåu nhaø.
 Giaù thaønh kieåu nhaø.
 Dieän tích ôû.
 Soá phoøng.
* Chöông trình thöïc hieän / Tieán ñoä döï kieán:
Baûn döï kieán tieán ñoä naøy seõ giao cho khaùch haøng khi kyù
hôïp ñoàng.
209
- Maõ soá kieåu nhaø
- Ngaøy hôïp ñoàng coù hieäu löïc
- Soá giaáy pheùp xaây döïng
- Soá coâng tröôøng
- Ngöôøi phuï traùch coâng tröôøng
Hoï vaø teân:
Soá ñieän thoaïi:
Thöù töï haïng muïc Ngaøy baét ñaàu haïng muïc Taïm öùng
1.
2.
3.
4.
5.
6
7
* Tieán trieån cuûa coâng tröôøng:
Moät baûn giuùp chuùng ta theo doõi tieán trieån moãi coâng
trình lieân quan ñeán taïm öùng cuûa khaùch haøng ôû moãi
haïng muïc.
Soá thöù töï coâng
tröôøng
104
103
102
101
1 2 3 4 5 Soá thöù töï haïng muïc

ÔÛ moãi haïng muïc taïi moãi coâng tröôøng töông öùng vôùi
moät phieáu goàm:
 Maõ thanh toaùn taïm öùng.
 Ngaøy thanh toaùn.
 Ngaøy khôûi ñaàu thöïc teá.
 Ngaøy keát thuùc thöïc teá.
210
* Theo doõi caùc coâng tröôøng:
Ñaây laø moät hoà sô toång hôïp cho pheùp giaùm saùt caùc
cheânh leäch ngaãu nhieân trong tieán trình cuûa caùc coâng
tröôøng cho ñeán khi giao chìa khoùa cho khaùch haøng.
- Soá thöù töï coâng tröôøng : Hoï vaø teân: Ngöôøi chòu traùch nhieäm
- Ngaøy giao chìa khoùa
Thöù töï haïng Ngaøy khôûi coâng döï kieán Ngaøy khôûi coâng thöïc teá
muïc
1.
2.
3.
Chuùng toâi tieán haønh xaây döïng MHYNDL theo caùc
böôùc ñaõ trình baøy trong muïc III.7.2.
GÑ1: Tìm caùc caáu truùc kieåu/ Xaây döïng caùc tieåu moâ hình
Moãi hoà sô, moãi vaên baûn coù theå dieãn dòch bôûi moät hoaëc
nhieàu caáu truùc kieåu.
Thieát keá vaø xaây döïng MHDL theå hieän cho HTT cuûa
coâng ty xaây döïng nhaø daân duïng treân baét ñaàu baèng vieäc
laøm roõ caùc caáu truùc kieåu ñaëc thuø cho moãi hoà sô hoaëc
phaàn cuûa vaên baûn.
* Phieáu khaùch haøng: laø caáu truùc kieåu phieáu
KHG
STT-KHG
HVT-KHG
ÑC-KHG
TK-KHG
TEN-NGH
MS-KNHA
STT-CTRG
NG-HLUC
211
STT_KHG: thuoäc tính nhaän daïng vì noù xaùc ñònh KHG
duy nhaát.
Caùc thuoäc tính khaùc laø thuoäc tính cuûa thöïc theå vì toàn
taïi PTH giöõa thuoäc tính nhaän daïng vaø moïi thuoäc tính
coøn laïi.
* Phieáu kieåu nhaø: caáu truùc kieåu phieáu
KNHA
MS-KNHA
TEN-KNHA
GT-KNHA
DT-KNHA
SP-KNHA
MS-KNHA laø thuoäc tính nhaän daïng vì noù xaùc ñònh duy
nhaát KNHA.
Caùc thuoäc tính coøn laïi phuï thuoäc vaøo KNHA
* Chöông trình thöïc hieän/ tieán ñoä döï kieán
Moät soá caùc döõ lieäu coù lieân quan ñeán coâng tröôøng, soá
khaùc lieân quan ñeán caùc haïng muïc caàn thöïc hieän, haïng
muïc khoâng laø ñaëc tröng cho töøng coâng tröôøng maø laø
kieåu nhaø ñoái töôïng cuûa coâng tröôøng (baûng phía döôùi
cuûa hoà sô).
Nhö vaäy laø noù coù caáu truùc kieåu BANG. Thaät vaäy moät
maët moät coâng tröôøng seõ tieán haønh qua nhieàu haïng muïc,
maët khaùc moät haïng muïc coù theå lieân quan ñeán nhieàu
coâng tröôøng:
CTRUONG HMUC
- MS-CTRUONG (1, N) (1,N) - MSHMUC
THIEN
NKCDK
TUNG
212
* Tieán trieån coâng tröôøng
Noù coù caáu truùc kieåu töông töï nhö ñoái vôùi tieán ñoä döï
kieán tieán ñoä song coù moät vaøi döõ lieäu caàn boå sung vaøo
cho thuoäc tính cuûa keát hôïp THIEÄN: maõ thanh toaùn taïm
öùng, NKCTTE, NKTTTE. Do ñoù moâ hình hoaøn chænh
seõ laø:
CTRUONG HMUC
THIEN
NKCDK
TUNG
MTTOAN
NTTOAN
NKCTTE
NKTTTE
* Theo doõi coâng tröôøng:
Hoà sô naøy cuõng ñöa ñeán caáu truùc kieåu töông töï nhö
treân chæ coù moät döõ lieäu caàn boå sung laø NGCKHOA. Döõ
lieäu naøy thuoäc vaøo töøng CTRUONG do ñoù seõ theâm vaøo
cho thöïc theå CTRUONG.
CTRUONG HMUC
THIEN
NGCKHOA
* Caùc yeáu toá cuûa caùc vaên baûn/ caùc qui ñònh quaûn lyù:
Qui taéc a: lieân quan giöõa kieåu vaø haïng muïc.
Caên cöù vaøo qui taéc naøy chuùng ta thaáy thöïc theå kieåu nhaø
vaø thöïc theå haïng muïc coù lieân heä coù tính chaát cha-con.
Ñaây laø caáu truùc kieåu CHA-CON:
KNHA HMUC
- MS-KNHA (1, N) (1,1) - MSHMUC
GOM
- TEN-MUC
- TLGTHIEN
213
Ñeán ñaây moät vaán ñeà xuaát hieän, thuoäc tính nhaän daïng
cho thöïc theå HMUC ñöôïc choïn nhö theá naøo?
Trong caùc hoà sô nghieân cöùu chuùng ta nhaän thaáy moãi
haïng muïc coù theå coù soá thöù töï trong moät kieåu nhaø. Ñoái
vôùi moät kieåu thì roõ raøng coù theå laáy soá thöù töï naøy ñeå
tham chieáu ñeán HMUC. Song nhö chuùng ta ñaõ bieát
trong MHDL maø chuùng ta ñang xaây döïng caàn phaûi
tuaân thuû qui taéc laø moãi giaù trò cuûa thuoäc tính nhaän daïng
cho moãi thöïc theå caàn phaûi duy nhaát trong CSDL. Neáu
laáy soá thöù töï HMUC trong caùc kieåu nhaø thì roõ raøng
khoâng thoûa yeâu caàu naøy.
Caâu hoûi ñaët ra ôû treân ñöôïc bieán thaønh caâu hoûi sau ñaây:
döõ lieäu hay toå hôïp döõ lieäu naøo cho pheùp nhaän daïng duy
nhaát baát kyø moät HMUC cuûa baát kyø moät KNHA naøo?
Coù theå coù hai lôøi giaûi cho vaán ñeà ñöôïc ñaët ra:
Giaû thieát laø soá thöù töï haïng muïc laø duy nhaát trong CS ñeå
coù theå thoûa giaû thieát naøy coù theå ñaùnh soá caùc haïng muïc
nhö sau: ñoái vôùi kieåu nhaø thöù nhaát: chuùng ta ñaùnh soá
haïng muïc tuaàn töï töù 1 ñeán n vaø kieåu nhaø thöù hai töø n+1
ñeán m vaø cöù nhö theá cho ñeán khi heát 12 kieåu nhaø. Lôøi
giaûi naøy khaù thuaän tieän song ít tính khaû thi.
Giaûi ñaùp thöù hai thöïc tieãn hôn: moãi haïng muïc seõ ñöôïc
nhaän daïng bôûi soá thöù töï vaø thuoäc tính nhaän daïng moâ
hình. Nhö vaäy MSHMUC: MSKNHA  TTHMUC.
Chuùng toâi seõ choïn giaûi phaùp thöù hai naøy.
Qui taéc b: caên cöù vaøo qui taéc naøy seõ coù thöïc theå
NCTNh lieân heä giöõa CTRUONG vaø NCTNh theå hieän
cho caáu truùc kieåu COÙ-KHOÂNG.
CTRUONG (1,1) (0,N) NCTNh

THUOC
STTCTR HVT
SDTH
214
Qui taéc c: theo qui taéc naøy chuùng ta seõ coù lieân heä giöõa
CTRUONG vaø KHANG taïo thaønh caáu truùc BINH
DANG:
CTRUONG KHG
(1,1) (1,1)
CIF STT KHG
HVT
STKHOAN
NHL
Qui taéc d: ñaõ ñöôïc theå hieän qua caáu truùc moâ hình hoùa
tieán trieån coâng tröôøng.
Qui taéc e: khoâng aûnh höôûng ñeán vieäc xaây döïng
MHYNDL.
Maëc duø khoâng theå hieän thaønh qui taéc roõ raøng song
chuùng ta thaáy thöïc teá coù söï lieân heä giöõa thöïc theå
CTRUONG vaø thöïc theå KNHA, vaø söï lieân heä naøy taïo
thaønh caáu truùc COÙ-KHOÂNG.
CTRUONG KNHA
(1,1) (0,N)
CIF
 Giai ñoaïn 2 : Keát hôïp caùc caáu truùc kieåu

(caùc tieåu moâ hình)/ Xaây döïng moâ hình yù nieäm toång quaùt
Chuùng ta ñaõ xaây döïng caùc tieåu moâ hình, baây giôø seõ baét
tay xaây MHYNDL hay coøn goïi laø MH toång quaùt baèng
caùch toå hôïp caùc tieåu moâ hình vöøa ñöôïc xaây döïng.
Trong giai ñoaïn naøy chuùng ta thöïc hieän vieäc chuaån
hoùa sô boä caùc thöïc theå vaø keát hôïp ñoàng thôøi xaùc laäp
caùc raøng buoäc toaøn veïn (cuù phaùp laãn ngöõ nghóa).
Chuùng ta thöïc hieän ñieàu treân baèng caùch theâm vaøo MH
laàn löôït nhöõng tieåu moâ hình baét ñaàu baèng tieåu moâ hình
thöù nhaát. Ñaây laø moät tieán trình laëp:
Coù theå moâ hình hoùa nhö sau:
MHYNDL1 = TMH1
215
MHYNDLi = MHYNDLi-1 * TMHK
Chuù thích:
* : hôïp caùc moâ hình
i = 2,…N, K = 2,…S
i: Böôùc laëp;
S: Soá löôïng caùc tieåu moâ hình (TMH);
TMH: Tieåu moâ hình.
Tröôùc khi keát hôïp hai vaán ñeà caàn phaûi quan taâm:
 Maëc duø moät soá thöïc theå hieän dieän ôû nhieàu tieåu moâ
hình, song noù caàn hieän dieän moät laàn ôû MHTQ.
 Moät soá döõ lieäu (thuoäc tính) coù theå xuaát hieän trong
nhieàu thöïc theå hoaëc keát hôïp khoâng phaân caáp, ñaáy
laø bình thöôøng ôû möùc tieåu moâ hình song ôû möùc
MHTQ khoâng theå toàn taïi tình traïng naøy.
Chuùng ta nhoùm ba moâ hình ñaàu tieân: phieáu khaùch
haøng, phieáu kieåu nhaø vaø chöông trình thöïc hieän.
KHG KNHA
STT-KHG MS-KNHA
CTRUONG (1,N) (1,N) HMUC

THIEN
STT-CTRUONG MS-HMUC
Caên cöù vaøo qui taéc keát hôïp vöøa neâu treân thì thuoäc tính
NGHLUC khoâng theå coù maët trong hai thöïc theå: KHG
vaø CTRUONG. Do NGHLUC lieân quan maät thieát vôùi
töøng KHG neân sau khi keát hôïp noù chæ coù maët trong
thöïc theå KHG vaø bò xoùa trong thöïc theå CTRUONG.
216

Chuong 4a

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 4a

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chöông 4

Heä thoâng tin yù nieäm

Phaâ n tích hieä n traï ng

Phaâ n tích khaû thi

Soå ñieà u kieän thöù c

Phaâ n tích chöù c naêng

Kyù hieäu söû duïng

Phaàn HTT yù nieäm coù lieân quan

Phaàn HTT yù nieäm khoâng lieân quan

II. MOÂ HÌNH YÙ NIEÄM TRUYEÀN THOÂNG

II.3 MOÄT SOÁ LÔØI KHUYEÂN KHI PHAÙC THAÛO

HVT Ng. V. A Tr. V. B

Ñeå theå hieän moät tröôøng hôïp cuï theå:

+ Thuoäc tính sô caáp

+ Thuoäc tính toång quaùt

NGUOI SO HUU NHA

Ngöôøi 2 SO HUU Nhaø 2

NHA C_CAP DONG CTU MAT HANG

HOC SINH MON HOC

Tình traïng NVQS Hoï thôøi con gaùi

XE Maõ soá khung

Soá choã ngoài Taû i troïng

f. Raøng buoäc toaøn veïn treân caùc keát hôïp

vaø ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:

NGÖÔØI (1,1) (0,N) NHAØ

(0,1) (0,1) SO HUU

NGÖÔØI (0,N) (1,N) NHAØ

ÔÛ ñaây caùc cung coù theå xaùc ñònh chieàu.

Söï phuï thuoäc haøm

Cong nhan vien b

Cong nhan vien c XN b

Cong nhan vien d XN d

Cong nhan vien e

Cong nhan vien f

CNV (1,1) (0,N) XN

CNV (1,1) (0,N) XN

Qua keát hôïp ÑL theå hieän moät soá PTH, RBTVH:

TTrCL I TTr ÑGO

Tieåu moâ hình yù nieäm 1

Tieåu moâ hình yù nieäm 2

** Môû roäng khaùi nieäm khoùa:

III.2 RAØNG BUOÄC TOAØN VEÏN (RBTV, CONSTRAINTES

b. Toaøn veïn tham chieáu:

Kyù hieäu: CNV- Coâng nhaân vieân

3. RB gaây neân söï tham gia nhieàu thuoäc tính khaùc

Thì DP - KHG (e) = DP - ÑDI (e)

Neáu e  Kyù hieäu:

Neáu e  vaø GHG (e) = “Tin hoïc”

Khi ñoù GÑV (e) ≥ A (GÑV(e))*1,005

Vaø GHG (e)) “Tin hoïc”

Khi ñoù AVR (SUM (GÑV (e))) ≤ (AVR (SUM (A

Thì AVR (SUM (GÑV (e))) ≤ (AVR(SUM(GÑVC

Vaø GHG (e) = “Tin hoïc”

Vaø GHG (e) = “Tin hoïc”

Thöïc theå nguoàn cuûa RB Thöïc theå ñích cuûa RB

Ngöôøi (NG), Sôû höõu (SH), ít nhaát moät xe (XE) hoaëc

3.2 Raøng buoäc giöõa caùc keát hôïp (Contraintes Interrelations)

ASS2 ASS2 ASS2

(0,N) (0,N) MHG

Caùc tröôøng hôï p cuû a PTVT

(0,1) (1,N) ÑV GIAO

Caùc tröôøng hôïp cuûa ÑHG

(0,N) (1,1) MUON

Caùc tröôøng hôïp cuûa