mİ








 Ğ  İİ
İ

V
 

KONU BAŞLIKLARI

Õ
Õ   

Õ 

Õ
  Õ
  
Õ 
 

Õ
Õ 
 

 Õ
Õ   

İnsanoğlu ve diğer canlılar, milyonlarca yıldan beri

evrenden gelen kozmik ışınlar ve yerkürede bulunan
doğal radyoaktif maddelerden yayılan radyasyonla
ışınlanmakta olup; tüm canlılar varoluşlarından bu yana
sürekli olarak doğal radyasyonla iç içe yaşamaktadırlar.

   Õ

Doğal Kaynaklı
Radyasyon %82
Yapay Kaynaklı
Radyasyon %18
 Õ
 

 Õ
 




 

  
Õ Õ



 

  
Õ  Õ
  
 Õ
 

!" Õ #

-

  0,28

- Nö
  0,10 &'(* +'&
KOZMOJENİK RADYOİZOTOPLAR 0,01
Yaruz kalınan ortalama radyasyon
$ % &'()
değerleri:
,!, # -Õ..#- # 
0,07
- B

0,41 &'(* &'12
XDeniz seviyesinden yüksekliğe
- B
  XToprak ve yapı malzemelerinin
$ % &'/0 karışımlarına
-3#3-3"-.#- #  X Radon gazı konsantrasyonuna
0,006
XYiyecek ve içme sularındaki radyoizotop
- U
  T
   
- R

 ( R 222) 1,15 &'4* +&5 konsantrasyonlarına
0,10
- T

 ( R 220)
bağlı olarak değişmektedir.
$ % +'41
6-#-3"-.#- # 

- K40 0,17 &'4* &'0

0,12
- U
  T
   

$ % &'4)
#-$7-  4'/
oücudumuza solunum ve sindirim yollarıyla, hava, su, tüm
bitkisel ve hayvansal besinlerde az da olsa bulunan
radyoaktif maddeler alınmakta, bunlarda zamanla çeşitli
organlarda birikmektedir.

Buna ek olarak kozmik ışınlardan ve yerkürede bulunan

doğal radyoaktif maddelerden etkilendiğimiz de
düşünüldüğünde, insan vücudu hem À hem de

radyasyon ışınlanmasına
 olarak maruz kalmaktadır.
Doğal radyasyondan kaynaklanan ışınlanma,
Uzaydan dünya atmosferine gelen yüksek enerjili
 À 
 ait paracıklardan ve Yer kabuğunda
(toprak, hava, su, bitkiler ve diğer canlılar) bulunan

 
 À À 

olmak üzere iki ana
nedenden kaynaklanır.

Doğal radyasyon yolu ile alınan ortalama yıllık etkin

doz 2,4 mSv civarındadır. Ancak, bu değer ülkeden
ülkeye değişmektedir.
Ú
 






   


M  (Akk) 0.53 

Ak

0.44 

Iğ (A
) 0.88 

Ç

kk
 1.23 

K
 (D
) 1.58 

H
 (K 
) 15.80 

İ
(R

) 148.92 

B 
(G


 k

) 788.40 
Õ    
.
Dünyanın oluşumundan itibaren yerkabuğunda doğal
olarak bulunan radyoizotoplar, vücudumuzu iki şekilde
ışınlanmaya maruz bırakırlar:

XDış ışınlanma

Xİç ışınlanma
Dış ışınlanma
İnsan vücudunun dış kaynaklı ışınlamaya maruz
kalmasının temel nedeni doğal olarak bulunan U-238 ve
Th-232 serilerinden ve K-40 radyoizotoplarından
kaynaklanan gama ışınlarıdır. Dış ışınlamalarda özellikle
gama ve betalar etkili olmaktadırlar.
İç ışınlanma
İnsan vücudu içerisinde de ayrıca bulunmakta olan bu
radyoizotoplar alfa ve beta parçacıkları ile çeşitli
organlarda iç ışınlamaya neden olmaktadır.
Õ
Õ   


Õ



Radon haricinde doğal radyoizotopların solunum yolu ile

vücuda alınmasından kaynaklanan iç ışınlamaya katkısı
oldukça azdır. Genelde toprak içerisindeki U-238 ve Th -
232 konsantrasyonunun hava içerisinde yol açacağı
aktivite değeri 1 ± 2 µ Bq /m3' tür.

Toprak haricinde özellikle sanayi bölgelerinde ve kış

aylarında havada bulunan kül parçacıkları içerisinde
uranyum konsantrasyonu yüksek olabilmektedir.
Õ 
Õ 



 
Õ     
Õ Õ  

ÕÕ 
 Õ 
Renksiz, kokusuz, tatsız, 86 atom numarası ile periyodik
cetvelin soy gazlar sınıfında yer alan radon kaya, toprak
ve sudaki doğal uranyumun radyoaktif bozunması
sonucunda oluşur. Bu bozunma zincirinin ana atomları
bütün doğal malzemelerde bulunabilir. Bu yüzden radon,
tüm yüzey kaya ve toprak parçalarından ve yapı
malzemelerinden ortama salınır.
Radon çevrede doğal olarak bulunan radyoaktif soy gazdır.
Radon 1900 yılında Darn tarafından keşfedilmiş ve
havadaki varlığı, ilk olarak 1901 yılında Elster tarafından
ortaya çıkartılmıştır.

Radonun, kuru topraktaki bozunmadan önce ortalama

yayılma mesafesi yaklaşık l m'dir. Toprağı terkeden
radonun yaklaşık % 50'si, yüzeyden l m derinlikte ve
yaklaşık% 75'i de 2 m içinde üretilir. Radonun havadaki
yayılma hızı yüksektir. Bu nedenle radon ve ürünleri
atmosferin her yerinde bulunur
Õ !"




#$ %#%

Radonun reaktivitesi zayıftır. Bu

nedenle teneffüs edildiğinde dokulara
kimyasal olarak bağlanmaz. Ayrıca,
dokulardaki çözünürlüğü çok düşüktür.
Ancak, radon bozunma ürünleri, toz ve
diğer parçacıklara tutunarak radyoaktif
aerosoller oluştururlar. Bu nedenle,
taşınarak solunum yoluyla alınabilirler.
Bozunma ürünleri kararlı hale
gelinceye kadar bozunma devam eder;
bozunma sürecinin her aşamasında
radyasyon salımı olur.
Gerçekte çevredeki radon dozunun büyük bir kısmı, radon
gazının kendisinden çok, radonun ürünlerinin katkısı ile
oluşur.
Bu parçacıkların bozunması devam ettiğinde ortaya çıkan
enerji, akciğer dokusunda hasara, dolayısıyla, zaman
içerisinde kansere sebep olur. Ancak bu, yüksek dozda
radona maruz kalmış herkes akciğer kanserine
yakalanacak anlamına gelmez.

Solunum borusunda olan bozunma sonucunda, bronşal

epiteldeki radyasyon dozu artar. Bozunma ürünlerinin
bazılarının alfa yayıcı olmaları nedeniyle alfa
radyoaktivitesinin biyolojik etkileri önem kazanmaktadır.
Sigara, kanser riskini arttırmaktadır. Hem sigara içip hem
de yüksek dozda radona maruz kalmış kişilerde kansere
yakalanma riski oldukça yüksektir.

Sigaranın bırakılıp, maruz kalınan radon seviyesinin

düşürülmesiyle kanser riski azaltılacaktır.

Ancak, sigara içiminin az bilinen bir zararı da içindeki

radyoaktif maddelerin soluma yoluyla insan vücuduna
alınmasından kaynaklanmaktadır.
Epidemiyolojik çalışmalar, yüksek seviyede radon ve
bozunma ürünleri dolayısıyla radyasyona maruz kalmış
bireylerde akciğer kanseri oranlarının yüksek olduğunu
göstermiştir. İngiltere Yilli Radyasyondan Korunma
Komitesi (NRPB), İngiltere¶deki yıllık toplam 41.000
akciğer kanserinden en az 2.500¶ünü, ABD Halk Sağlığı
Servisi ise yıllık akciğer kanseri vakalarının, sigara
içmeyenlerden 5.000, sigara içenlerden ise 15.000¶ini,
Uluslararası    &  '
()*
 + ,  -./0&& 
12 Ancak bu durum yüksek dozda radona
maruz kalmış herkesin akciğer kanserine yakalanacağı
anlamına gelmemekte ve maruz kalınma ile hastalığın
oluşması arasında geçen zaman yıllarca sürebilmektedir
ABD yıllık karşılaştırmalı ölüm nedenleri araştırması
sonuçları
    

Kapalı ortamlarda radon gazı konsantrasyonunun kontrolu

amacıyla gerek ülkeler gerekse uluslararası kuruluşlar
tarafından limit değerler belirlenmiştir. Söz konusu limit
değerlerin aşılması halinde, radon konsantrasyonunu
düşürücü tedbirlerin alınması tavsiye edilmektedir.

Uluslararası Atom Enerji Ajansı Temel Güvenlik

Standartları (IAEA-BSS) çerçevesinde, radon için tavsiye
edilen düzeyler 200-600 Bq /m3 olarak belirlenmiştir.

Türkiye'de müsaade edilebilir radon konsantrasyonu ise

3// 45 67 'tür.
§
§  §§

§    

Radon, uranyum bozunma serisinde bir ara ürün olarak

oluşur. Uranyum dünyanın her yerinde, yer kabuğunda
mevcuttur, fakat derişimi büyük farklılıklar gösterir.
222 238
Rn, U'nun bozunma serisinde ortaya çıkar.
220 232
Rn ise, Th' nin bozunma serisinde ortaya çıkar ve
thoron adını alır.
222 220
Doğada Rn, Rn den 20 kat daha bol bulunmaktadır.

Radon, topraktaki radyum bozunumuyla oluştuktan sonra

atmosfere yayılır.
Bu bakımdan radon seviyeleri yüksek olarak belirlenen
bölgelerde uranyum ve toryum rezervine rastlamak
büyük bir olasılık dahilinde bulunmaktadır.
 Õ Õ#)# %%8 %%

TÜBİTAK, deprem tahmininde önemli bir bulguya ulaştı.

Uzmanlara göre büyük depremlerden iki üç gün önce
bölgedeki radon gazı¶ çıkışı ciddi oranda artmaktadır.

TÜBİTAK Yarmara Araştırma Yerkezi¶nde (YAY),

depremin önceden tahminine yönelik hayli ciddi bulgular
elde edilmiş ve radon gazındaki artışla depremler arasında
bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır.
  § !" #
$ %
&
% '"("

$+ ! % & &    +9:

.; +$+ ! <9 ,= '& ./* & &   +
>;  $+ ! <9? & ,= '+=&, (@
:A..*
7@3@B;  $+ ! <9 ,= + 
A;    +
&   & 9 ,=@  1  
 4%Õ Õ 

Genelde insanlar zamanlarının hemen hemen %90'ını

kapalı mekanlarda geçirdikleri için radona maruz kalmaları
önemli bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Binalardaki
radon kaynağının büyük bir kısmı, binanın temelindeki
toprak ve kayalardır. Radonun büyük kısmı, binalara,
altındaki toprak ya da kayalardan girer. Radon ve diğer
gazlar, toprak boyunca yükselir, binanın altında hapsolur .
Hapsolan bu gazlar, basınç oluşturur.
Evlerdeki hava basıncı genelde topraktaki basınçtan
daha düşüktür. Binanın altındaki bu yüksek basınç
nedeniyle gazlar, zemin ve duvarlardaki çatlak ve
boşluklardan, bina içlerine sızarlar.
"C
!
Radon özellikle yeraltı suyu olmak üzere, suda da
çözünebilir. Tipik olarak, musluktan akan su içindeki
radonun 10000'de biri havaya yayılır. Sudaki radon
miktarı arttıkça, bina içindeki radon düzeyi de artacaktır.

İnşaat sektöründe kullanılan yapı malzemelerinde

bulunan eser miktardaki uranyum da binalardaki radon
düzeyini arttırıcı etmenlerden birisidir.

Doğal gaz, evlerde ısıtma ve yemek pişirmede

kullanıldığında da radon gazı ortaya çıkarak, ev içi radon
seviyesini artırır. Eğer yanma ürünleri havalandırma ile
dışarı atılırsa, radon kaynağı ihmal edilir.
4 !

.2" 9

>2+1 
72Õ& 9
32  1&
B2$ 1& 1&
A2Õ&  1&
D2%9 & &
! &&EÕ
!4 Õ
4   && 4 
F&

lTopraktaki ve yapı malzemelerindeki Ra -226 miktarı

lToprak ve yapı malzemelerinin nem oranı
lToprak ve yapı malzemelerinde yayılma ( difüzyon )
potansiyeli
lToprakla temasta olan yapının yüzey alanı ve izolasyon
niteliği
lBina zemini
lBinadaki havalandırma kapasitesi
lİklim koşulları
lİç-dış hava sıcaklık ve basınç farkı binalardaki radon
konsantrasyonunu etkileyen temel unsurlardır.
Õ
  Õ

   Õ 

 

ARAŞTIRMANIN AMAÇLARI

lë


 









l  
 





 








l
 
 

 ë
 


 ë


 

 


 






 8$
  )
Õ)

C
8 
1. Planlama

2.Gerekli Yasal İzinlerin Alınması için Resmi Yazıların

Hazırlanması

3.İlgili Resmi Kurumlarla Ön Görüşmeler

4.Radon ölçüm Cihazları ve Anket formlarının

Hazırlanması

5.Resmi Kurumlarla Koordinasyon Çalışmaları ve Resmi

İzin Yazılarının Takibi
6.Koordinasyon çalışmaları Sırasında Belirlenen Üç Ana
Kurumla Detaylı Örneklem Çalışmaları

7.1.Dağıtım 24-25 Ocak 2009: İl Çevre Orman Yüdürlüğü

ile Koordineli 122 radon gazı ölçüm cihazının Adapazarı
Nüfusu, Yüzölçümü ve Kanser Hastalıkları Sıklıkları
göz önünde bulundurularak homojen olarak konutlara
dağıtımı, Bu cihazlara ait anket formlarının
doldurulması, Halkın bilinçlendirilmesi


§

§
 §  )§ )   *§
ë








  






  





  

 


 
 

ë 



! "
"
 

 
 


 




  
+,
#%&-
Ȍë


"
 È#ë


"
 È$% 
"
 È&% 
"

P,
#.&""$"."-
ȌŒ


 ' È#Œ

Œ &( È$Œ (
 Œ  È&Œ 
Œ  È(Œ 
Œ  È
#


È#


 

‰,
#/#%##%0"".&"!-
Ú
"
ȌÚ

 È# È$ ë

Ú

Ȍ È#ë
 È$ 





Ȍ È#Ú
È$ ë
È& Ú
È(

Î,12///-
Ȍ ) '

'

È#) '

'


!
È$) '

*!'

 È& ) '

*!'


!
,3#"%- Ȍ





È#+






å,3#"///- Ȍ,



È#ë 



È$-*




·,"("""%%- Ȍ.

!
È#.
"
 È$

È&

•,, ($"40(/4"///!,

/ 


# "0


'0


   

#
5,6.""0/#.(".//!7
ȌŒ


È#Œ
#
 È$#
$
 È& $
&
&
(
È(

!


+8,
#.(.".(2.%4#6"(4"4"-
++,/#.(.9642$4#.0/9%"4%//7
$#.9%#
.("2.%#."""0%!,
8.2.Dağıtım 27 Ocak 2009: İl Yilli Eğitim Yüdürlüğü ve
İlçe Kaymakamlığı ile koordineli 61 radon gazı ölçüm
cihazının Adapazarı İlçesi Sınırları içerisindeki tüm
okullara dağıtımı, Bu cihazlara ait anket formlarının
doldurulması, Halkın bilinçlendirilmesi

9.3.Dağıtım 28 Ocak 2009: Sakarya organize Sanayi

Bölgesi Yüdürlüğü ile koordineli 56 radon gazı ölçüm
cihazının Sakarya organize Sanayi Bölgesi nde bulunan
tüm fabrika ve üretim tesislerine dağıtımı, Bu cihazlara
ait anket formlarının doldurulması, Halkın
bilinçlendirilmesi
 8$
  )
ÕÕ#G #Õ#
C
8 

1. 60 gün kalması planlanan 259 adet radon gazı ölçüm

cihazının takip işlemleri

2. Cihazlara ait formların değerlendirilmesi

 Radon düzeyi (Bq/m3 )

Düşük Orta Yüksek p değeri

Konuta ait özellikler 0-49,9 50-99 100+
n % n % n %
Ev tipi Apartman bodrumlu 21 28,8 41 56,2 11 15,1
Apartman bodrumsuz 14 31,8 23 52,3 7 15,9 0,01
Yüstakil bodrumlu 19 63,3 9 30,0 2 6,7
Yüstakil bodrumsuz 42 27,3 82 53,2 30 19,5
Yapım yılı 1979¶dan önce 28 32,6 38 44,2 20 23,3
1980-1989 33 33,0 53 53,0 14 14,0 0,325
1990¶dan sonra 35 30,4 64 55,7 16 13,9
Taban malzemesi Toprak 7 41,2 6 35,3 4 23,5
Beton 84 31,5 141 52,8 42 15,7 0,621
Ahşap 5 29,4 8 47,1 4 23,5
Tavan malzemesi Beton 68 29,2 131 56,2 34 14,6
Ahşap-diğer 28 41,2 24 35,3 16 23,5 0,009
Duvar malzemesi Beton 44 29,1 87 57,6 20 13,2
Tuğla 40 33,6 57 47,9 22 18,5 0,151
Ahşap-taş-diğer 12 38,7 11 35,5 8 25,8
Pencereler Tek camlı ısı yalıtımı iyi 29 29,3 54 54,5 16 16,2
Tek camlı ısı yalıtımı zayıf 30 32,6 44 47,8 18 19,6 0,784
Çift camlı ısı yalıtımı iyi 32 34,4 46 49,5 15 16,1
Çift camlı ısı yalıtımı zayıf 5 29,4 11 64,7 1 5,9
Havalandırma sistemi Doğal 95 31,9 153 51,3 50 16,8 0,726
Cihazla 1 33,3 2 66,6
Havalandırma durumu İyi 85 31,5 140 51,9 45 16,7
Az 11 35,5 15 48,4 5 16,1 0,901
Isıtma sistemi Kalorifer 22 28,2 43 55,1 13 16,7
Kömür sobası 53 30,5 91 52,3 30 17,2 0,489
Diğer 21 42,9 21 42,9 7 14,3
Kullanım alanı 90 m2¶den küçük 25 30,5 39 47,6 18 22,0
90-110 m2 44 32,1 76 55,5 17 12,4 0,424
110 m2¶den büyük 27 32,9 40 48,8 15 18,3
Oda sayısı 3¶den az 6 20,7 18 62,1 5 17,2
3 32 34,8 46 50,0 14 15,2 0,822
4 44 32,1 71 51,8 22 16,1
4¶den fazla 14 32,6 20 46,5 9 20,9
Salon büyüklüğü 20 m2¶den küçük 14 19,2 43 58,9 16 21,9
20-25 m2 46 35,4 65 50,0 19 14,6 0,266
26-30 m2 19 36,5 25 48,1 8 15,4
30 m2 den büyük 17 37,0 22 47,8 7 15,2
Akciğer CA oar 7 46,7 4 26,7 4 26,7 0,140
Yok 89 31,1 151 52,8 46 16,1
Yerleşim birimi türü Kent 48 31,2 80 51,9 26 16,9
Kır 48 32,7 75 51,0 24 16,3 0,961
Sigara içilme durumu İçiliyor 67 35,4 94 49,7 28 14,8
İçilmiyor 28 25,5 60 54,5 22 20,0 0,164
 8$
  )
Õ)
( 
C
8 
1. Dedektör Toplama Planı

2. İlgili Resmi Kurumlarla Ön Görüşmeler

3. Resmi Kurumlarla Koordinasyon Çalışmaları ve Resmi

İzin Yazılarının Takibi

4. 1. Toplama 24-25 Yart 2009: Çevre Orman Yüdürlüğü

ile Koordineli 122 radon gazı ölçüm cihazının ilgili
muhtarlıklar aracılığı ile toplanması
5. 2. Toplama 27 Yart 2009: İl Yilli Eğitim Yüdürlüğü ve
İlçe Kaymakamlığı ile koordineli 61 radon gazı ölçüm
cihazının Adapazarı İlçesi Sınırları içerisindeki tüm
okullardan toplanması

6. 3. Toplama 28 Yart 2009: Sakarya organize Sanayi

Bölgesi Yüdürlüğü ile koordineli 56 radon gazı ölçüm
cihazının Sakarya Organize Sanayi Bölgesi nde bulunan
tüm fabrika ve üretim tesislerinden toplanması

7. Toplanan radon gazı ölçüm cihazlarının ÇEKYECE

NÜLEER ARAŞTIRYA oE EĞİTİY YERKEZİNE
getirilerek ölçüm çalışmaları yapılması
#;9    9 +H @ (;7I +
 &  +2 )H      H H
     @ ,  (;7I    1
+  ,= 2 Õ  1 &
H  ,2   1&    H ,
H  + 9        
 , 1   &&2

detektör

detektör üzerinde görülen alfa izleri

A/    & +   H 
1 = 1 9      & &,2 4& 
9       ,= 3  1   
1 &&, '    1 &*2 Õ=  1  1 
1 +   HJ &    & ,= > 
 & +        
,2

0
 


.

 

"

8. Çıkan sonuçlara göre Adapazarı-Yerkezi radon
haritasının hazırlanması ve değerlendirmelerin
yapılması
9. Konut-Okul-İş Yerleri arasında karşılaştırmalı sonuç
çizelgelerinin çıkarılması ve değerlendirmelerin
yapılması

İş yerlerinde kullanılan kimyasal maddelerin ihtiva

ettiği radyoaktif parçacıklar yüzünden İş yerlerinde
Konut ve Okullara oranla daha yüksek doz
beklenmektedir.

Konutlarda içilen sigara miktarına bağlı olarak Okullara

nazaran daha yüksek doz beklenmektedir.
10. Radon risklerinin azaltılması için alınabilecek
tedbirlerin değerlendirmesi ve uygulanmasının
sağlanması

lYapı malzemelerinin radyoaktivite analizleri ve doz

değerlendirmeleri yapılarak, değerlendirme sonuçları
tavsiye edilen radyoaktivite düzeylerinin üzerinde olan
malzemeler bina yapımında kullanılmamalıdır.

lBinaların, özellikle bodrum katlarının toprakla izolasyonu

iyi yapılmalıdır. Bodrum katların ve zemin katların tabanına
şap, beton vb. dökülmelidir. Toprak ile temas eden yüzeyler
sızıntıya imkan vermeyecek şekilde izole edilmelidir.
lYerden ve duvarlardan bina içine sızan radon gazı bina
dışına çıkamazsa bina içindeki konsantrasyon artacaktır. Bu
nedenle kapalı ortamların havalandırılmasına özen
gösterilmelidir.

lEvlerde, kapı ve pencerelerde izolasyon yapıldıysa

havalandırma süresi arttırılmalıdır.

lRadonun kanser riskini arttırdığından, kapalı ortamlarda

sigara içilmemelidir.
§# 3#"
)+9 
&11&&
, ,
1H  +
1=1&&
= 1
4 
1++
 +

=
 11&,
= 12
9
&1
H  
1&, 
 = 12
$+
=
+
&11&
,  
1, 
 
12
4
=,
 =
11&&&&
++
 19
&&& 
&12
E1& 1
H,

1&&&&2
 )C
1.Adapazarı-Yerkezi radon haritası ile kanser oranları
arasındaki ilişkilerin belirlenmesi ve bölgelere göre
radon kaynaklı kanser risklerinin hesaplanması

2.Adapazarı-Yerkezi radon haritası ile olası yüksek

radyasyon değerleri için derinleştirilmiş toprak, su
örnekleri ile yüzey gama ölçümlerinin yapılarak olası
uranyum veya toryum rezervlerinin belirlenmesi

3.Adapazarı-Yerkezi radon haritası ile bölgenin özellikle

deprem fay hattı üzerinde kalan kısımların doğal
radyasyon seviyeleri belirlenerek olası ani radon
yükselişlerinde deprem öncesi uyarı projelerinin radon
verilerinin oluşturulması
F)(
 !!"