TAKIM ÇELİKLERİ

Endüstride kullanılan bilumum malzemelerin şekillendirilmesi için kullanılan

çeliklerdir.

Bu çeliklerden, imalat çeliklerinin aksine zorlanma şartları tamamen başka yönde

olduğu cihetle, isteklerde daha değişiktir.

Bu çeliklerde istenen,

Sertlik, yüksek aşınma mukavemeti, normal ve yüksek sıcaklıkta kesicilik kabiliyeti,

darbe ve vuruntulara karşı hassasiyetsizlik, korozyon dayanıklılığı vs. gibi önemli hususlardır.

Bu hallere göre bu özelliklerden bir veya birkaçını temin etmek ve çalışma şartlarını
yerine getirebilmek için bu çelikler:

a. Alaşımsız takım çelikleri

b. Alaşımlı takım çelikleri

Olarak iki gruba ayrılır.

ALAŞIMSIZ TAKIM ÇELİKLERİ:

Alaşımsız takım çeliklerinden yapılacak takımların kullanma alanları çok taraflıdır ve

karbon miktarına bağlıdır.

Yüksek sertliğe rağmen takımlarda yeterli bir mukavimlilikte gereklidir. Bu

takımlarda bilhassa vuruntu ve darbelere maruz takımlarda yüksek mukavimlilik şartından
dolayı en yüksek sertlik değeri üzerinde ısrar edilmez. Takım çeliklerinde artan karbon
miktarı ile Martenzitin sertliği de artar ve % 0,8 C’da 64 HRC max. değere ulaşır.

En uygun bir sertleşme bünyesinde (yapısına) erişebilme için ötektoid üstü çelikler
yumuşak tavlama işlemine tabi tutulur.

Karpit miktarının bünyede artması ile doğru ve tam sertleştirilmiş ötektoid üstü
çeliklerin aşınma mukavemeti ve kesme dayanıklılığı artar.

1. C % 1’in altında; darbeli zorlama takımları için çelikler

C % 1’in üstünde; aşınma ve kesme zorlamalarına karşın takımlar için çelikler

2. Alaşımsız takım çelikleri esas itibariyle % 0,65 ile 1,40 C’u ihtiva ederler
(eriyik analizinde). Erişilebilecek sertlik ve mukavimlik, bu karbon miktarına
bağlıdır.
 3. Arıklık derecesine göre:

Dört grup olarak ön görülür. En düşük P ve S değerlerine Elektro ocaklarında

erişilebilir.

1. Soğuk şekillendirmeler için kullanma alanlarına göre çelikler:

2. Kesici takımlar (Bıçaklar, makaslar vs.)

3. Talaş kaldırıcı takımlar (torna kalemleri, eğeler, testereler, matkap uçları vs.)

4. Soğuk talaşsız şekillendirme takımları (Soğuk haddeler, çekme halkaları, derin

çekme baskıları, matrisler vs.)

5. Öğütme ve darbeli işler takımları (çekiçler, tazyikli havalı keski ve diğer

takımlar)

6. Ziraatta kullanılan aletlerde (tırmık, pulluk vs.)

7. Ölçme aletlerinde vs.

8. Özel maksatlar için (metalik ve metal olmayan şekillendirmeler – ufalanma

vs.)

Alaşımsız Takım Çeliklerinde Sertleşme Durumu

Bu çeliklerin kritik soğutma hızları, fazla olduğundan ekserisi suda soğutulup

sertleştirilir. Bu ani soğumadan dolayı da çıtlama tehlikesi mevcuttur, ayrıca hacimsel şekil
değiştirmede fazladır. Bilhassa fazla karışık şekilli parçalarda ıskartayı azaltabilmek maksadı
ile kesintili sertleştirme usulü uygulanır.

Çeliklerin üretim şekillerinin ve kimyasal analiz durumlarının karşılıklı hali sertleşme

üzerine büyük etki yaratır. Mesela % 0,4 Si ve % 0,8 Mn’lı bir çelikte sertleştirilmede % 0,2
Si ve % 0,3 Mn’lı (Aynı C lu) çeliğe nazaran sertleşme derinliği daha fazladır.

C 70 W2 = Makas, çakı, ağaç matkapları, büyük sıcak iş takımları, perçin ıstampaları,

kaba talaş keskileri, yumuşak taşların işlenmesi için takımlar, el keskileri.

C 85 WS = Katrak ve tepsi testereler, sair ağaç testereleri (ormancılıkta)

C 80 WS = Yağda sertleşmiş testere ve marka kalemleri vs. ve kısmen C 85 W2 gibi

ALAŞIMLI TAKIM ÇELİKLERİ

Ağır şartlar altında şekillendirilmeleri mümkün kılmak ve takımların ömrünü arttırmak

için takım çeliklerini, alaşımlı olarak kullanmak gerekir.
 Bunlar düşük ve yüksek alaşımlı hallerde olur ve ekserisi yağda bazı hallerde hava ile
soğutularak sertleştirilir.

Alaşım elemanlarının tesirleri çeşitlidir. Ni, Mn, Cr gibi elemanlar bilhassa

mukavimliliğin ve W, Mo, V ve Co gibi elemanlar kesme dayanıklılığını arttırmak ve ayrıca
sıcakta mukavemeti yükseltmek ve korozyon dayanıklılığını arttırmak için kullanılır.

Sıcak İş Takım Çelikleri

Halis ve hususi çelik olarak üretilir ve sıcak şekillendirmeler için takım imal edilir.
Sıcak şekillendirmeler 800 0C den sonra başlar. İmal tekniği bakımından da fazla derecede
sıcaklık değişmeleri zorlamaları ve bu ekstrem şartlarından dolayı aşınma mukavemeti daima
göz önünde tutulur. Darbelere karşıda mukavemet önemlidir.

Sıcak iş takım çeliklerinden istenen hususlar;

1. Sıcakta mukavemet

2. Sıcakta aşınma mukavemeti

3. Meneviş dayanıklılığı

4. Sıcaklık farklarına dayanıklılık

Bu çelikler esas itibari ile krom – wolfram veya molibden ve vanadyumlu nikel
esasına göre veya yüksek kromla alaşımlama esasına dayanır.

Soğuk İş Takım Çelikleri

Bu çelikler ender bazı özel şekillendirmeler (mesela boru ağızlarına via açmada),
bilhassa soğukta talaşsız şekillendirmeler (ayırma, kesme, ufalama vs. gibi) için kullanılır. Bu
tür şekillendirmeler takımlarda yüksek sertlik, aşınma mukavemeti ve kesme kabiliyetini şart
koşar.

Hız Çelikleri (Yüksek Sürat Çelikleri)

Bu çelikler esas itibarı ile yüksek kesme verimli talaşlı şekillendirme takımları olarak
kullanılır. Torna kalemi, freze, matkap ucu, kılavuz vs.

Takımların çelikleri sıcakta sertliklerini muhafaza etmelidir ve uçlar 600 0C sıcaklığa

kadar ısındığında (sertlik) meneviş dayanıklılığı, bünye durumu bozulmamalıdır. Kesici
ağızlar uzun süre kesiciliğini muhafaza etmelidir. Çeliklerin tamamı yüksek alaşımlıdır. Eski
yüksek wolframlı çelikler yerine bugün daha düşük wolframlı çeliklerde geliştirilmiş.
Bu çelikler dört grupta bir araya toplanabilir;

1. a. Yüksek wolframlı (% 18 W)

b. Yüksek wolfram ve Kobaltlı (% 18 W - % 3 – 5 – 10 – 15 Co)

2. a. Düşük wolframlı (% 12 W)

b. Düşük wolfram ve kobaltlı (% 12 W - % 5 Co)

3. a. Wolfram – molibdenli (% 6,5 W - % 5 Mo)

b. Wolfram – Molibden ve kobaltlı (% 6,5 W - % 5 Mo - % 5 Co)

4. a. Yüksek molibdenli (% 9 Mo - % 2 W)