Προϊζηορική ηέχνη: κεραμεική, ηοιχογραθία, μεηαλλοηεχνία, μνημειακή

γλυπηική
Εσή Γθίλε

Γεκνζηεύζεθε: 16 Wednesday November @ GTB Standard Time

Θεκαηηθή Δλόηεηα: Τέρλε

Ζ πξνζπάζεηα αλάδεημεο ησλ ζηνηρείσλ ηεο πξντζηνξηθήο ηέρλεο είλαη κηα

δηαδηθαζία de facto πνιύπινθε θαη απαηηεί ζπγθεθξηκέλεο ηππνινγηθέο θαη
εηδνινγηθέο θαηαηάμεηο. Βάζεη ησλ παξαπάλσ, ε παξνύζα κειέηε εθηείλεηαη ζε δύν
επί κέξνπο ελόηεηεο. Σηελ πξώηε πεξηγξάθνληαη ηξία πξντζηνξηθά έξγα -έλα
θπθιαδηθό αγγείν, κία κηλσηθή ηνηρνγξαθία θαη έλα κπθελατθό εγρεηξίδην- θαη
αλαδεηθλύνληαη ηα ηερλνηξνπηθά αιιά θαη πνιηηηζκηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά. Σηε
δεύηεξε ελόηεηα πεξηγξάθεηαη έλα επηηύκβην αηηηθό γεσκεηξηθό αγγείν θαη κία
αρατθή αηηηθή ζηήιε θαη επηρεηξείηαη ε έληαμε ζην ηζηνξηθό πιαίζην ηεο επνρήο
ηνπο.

Κυκλαδικό αγγείο

Τν Κπθιαδηθό αγγείν πνπ επηιέρζεθε είλαη έλαο δίσηνο πίζνο κε δηαθνξεηηθά

εηθνληζηηθά ζέκαηα ζηηο δύν ηνπ όςεηο. Βξέζεθε ζην Αθξσηήξη ηεο Θήξαο ζηε
δπηηθή νηθία. Βξίζθεηαη ζήκεξα ζην Πξντζηνξηθό Μνπζείν Θήξαο κε αξ.4854.[1]
Φξνλνινγείηαη ζηε κέζε Κπθιαδηθή πεξίνδν, πεξίπνπ ην 1600 π.Φ.[2]

Ο πίζνο έρεη ύςνο 0,86κ.[3] κε ρξσκαηηζηέο κειαλέο θαη εξπζξέο απιαθώζεηο ζην
επάλσ κέξνο ηνπ αγγείνπ. Τν ρείινο ηνπ είλαη παρύ. Έρεη δύν νξηδόληηεο ιαβέο
ηνπνζεηεκέλεο θάησ από ηηο απιαθώζεηο ηνπ ιαηκνύ. Τν σνεηδέο ζώκα
θαιύπηεηαη κε δύν ρξώκαηα κειαλό θαη εξπζξό ζε αλνηρηό βάζνο θαη ζηελεύεη
αξθεηά θνληά ζηε βάζε.

Ζ κία όςε δηαθνζκείηαη κε ηελ παξάζηαζε ηαύξνπ πνπ απνηειεί ηελ θεληξηθή
κνξθή ηεο εηθνληζηηθήο παξάζηαζεο θαη αίγαο, ελώ ην ηνπίν δειώλεηαη κε
θξόθνπο, θξίλν θαη θπηά κε ινγρνεηδή θύιια. Τα δώα θαη ηα θπηά έρνπλ ζρεδηαζηεί
κε κειαλό πεξίγξακκα. Παξαηεξνύκε όηη ν ηαύξνο εηθνλίδεηαη κε καθξύ ζώκα ελώ
δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ απόδνζε ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ πξόζσπν ηνπ
δώνπ. Ζ αίγα πνπ βξίζθεηαη κπξνζηά από ηνλ ηαύξν είλαη ε κηζή ζην κέγεζνο ζε
ζρέζε κε ηνλ ηξάγν. Ο ηαύξνο θαη ε αίγα παξηζηάλνληαη ζε θαηαηνκή. Τα θέξαηα
ηνπ ηαύξνπ θαη’ ελώπηνλ.

Σηελ άιιε όςε ηνπ αγγείνπ κε ζαιάζζηα παξάζηαζε, θύξην ζηνηρείν ηεο νπνίαο
είλαη ηα δειθίληα, παξνπζία ζαιαζζόπνπισλ πηζαλώο γιάξσλ θαη βπζνύ. Τα
δειθίληα παξηζηάλνληαη λα θνιπκπνύλ θαη λα εθηεινύλ άικαηα. Ο γιάξνο κε
πςειό ιαηκό αξηζηεξά ηνπ θεληξηθνύ δειθηληνύ εηθνλίδεηαη ζε πηήζε.Τα δειθίληα
θαη ν γιάξνο απνδίδνληαη κε κειαλό ρξώκα, θπζηνθξαηηθό σο πξνο ηε κνξθή θαη
ηε ρξσκαηηθή απόδνζε.[4]

Ο αγγεηνγξάθνο πξνζπάζεζε λα ζπλδπάζεη ηα δύν ρξώκαηα πνπ δηέζεηε επάλσ

ζην αγγείν ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ λα απνδώζεη ηα δηαθνζκεηηθά ζηνηρεία
θπζηνθξαηηθόηεξα.[5]

Μινωική ηοιχογραθία

Τν κηλσηθό έξγν πνπ επηιέρζεθε είλαη νη ηαπξνκάρνη ή ηαπξνθαζάςηα ή

ηαπξνπαηδηάο. Ζ ηνηρνγξαθία δηαθνζκνύζε δηακέξηζκα ζηελ αλαηνιηθή πηέξπγα[6]
ηνπ αλαθηόξνπ ηεο Κλσζνύ.[7] Βξίζθεηαη ζήκεξα ζηνλ πξώην όξνθν ζηελ
αίζνπζα XIV ζέζε 15 ζην Μνπζείν Ζξαθιείνπ Κξήηεο.[8] Φξνλνινγείηαη, πηζαλόλ
θαηά ηελ ΥΜΗΗ.[9] Ο Έβαλο ζεσξνύζε όηη ε ηνηρνγξαθία δεκηνπξγήζεθε θαηά ζηελ
Υζηεξνκηλσηθή Η ή ζηελ κεηάβαζε από ηελ ΥΜ ΗΑ ζηελ ΥΜ ΗΒ[10].

«Απνηειείην από νξζνγώληνπο πίλαθεο ύςνπο 0.78κ.»,[11] θαη δηαηεξείηαη

απνζπαζκαηηθά. Ζ ηνηρνγξαθία[12] κε ην νξηδόληην θαη θάζεην ηαηληνεηδέο
δηαθνζκεηηθό πιαίζην[13] ζε ιεπθό βάζνο κε ξόδηλν, ιεπθό, γαιάδην, κειαλό θαη
θίηξηλν ρξώκα, νλνκάδεηαη θαη «θόζκεκα ηνπ βξάρνπ».[14]

Σηελ εηθνληζηηθή απηή παξάζηαζε έρνπκε ηελ πιεξέζηεξε εηθόλα ησλ

ηαπξνθαζαςίσλ, ησλ αγσληζκάησλ κε ηαύξν.[15] Λάκβαλαλ κέξνο, άλδξεο
αζιεηέο θαη γπλαίθεο αζιήηξηεο ληπκέλεο ζαλ άλδξεο.[16] Παξαθνινπζνύκε ηηο
δηαδνρηθέο θάζεηο ηνπ αγσλίζκαηνο,[17] ηελ αλάξηεζε από ηα θέξαηα ηνπ ηαύξνπ
πνπ ηξέρεη νξκεηηθά ζην ιεγόκελν ζρήκα ηνπ ηπηάκελνπ θαιπαζκνύ, ην άικα ηνπ
ζαλάηνπ επάλσ από ηε ξάρε ηνπ δώνπ θαη ην ηειηθό άικα ζηε γε.

Οη ηξείο αλζξώπηλεο κνξθέο θέξνπλ θνζκήκαηα θαη πςειά ππνδήκαηα.[18] Δίλαη

ραξαθηεξηζηηθό όηη θαη νη γπλαίθεο θνξνύλ αλδξηθό έλδπκα, πεξίδσκα κε
αηδνηνζύιαθα.[19] Ζ θόκε θαη νη θνκκώζεηο ηνπο απνηεινύλ ελδείμεηο γηα ηελ
ειηθία, ην θύιν αιιά θαη ηελ θνηλσληθή ηνπο ζέζε.[20] Οη άλδξεο εηθνλίδνληαη κε
εξπζξό δέξκα, ελώ νη γπλαίθεο κε δέξκα ιεπθό.[21] Ζ εηθνληζηηθή παξάζηαζε έρεη
γαιάδην βάζνο. Οη κνξθέο αλζξώπσλ θαη δώνπ απνδίδνληαη ζε θαηαηνκή ίζσο κε
κνλνθνλδπιηά.[22]

Ζ απόδνζε ηνπ αζιήκαηνο ζηελ ηέρλε ζπκβνιίδεηαη κε δαθηπιησηή κέζε, ζθηθηά

δσζκέλε, θαινζρεκαηηζκέλνπο κεξνύο θαη αλεπηπγκέλν ζηήζνο. Σηε δεκηνπξγηθή
δηαδηθαζία ηεο ηνηρνγξαθίαο ηεο κηλσηθήο ηερληθήο, ν θαιιηηέρλεο πξνζρεδίαδε ηελ
ζεκαηνινγία[23] θαη έπεηηα ρξσκάηηδε. Τα ρξώκαηα, νξπθηήο πξνέιεπζεο ή νμείδηα
ζηδήξνπ όπσο ην εξπζξό, θίηξηλν, ιεπθό, κειαλό, θπαλό, θαζηαλό[24] έκεηλαλ
αλεμίηεια.

Οη επηδξάζεηο, ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ηέρλεο. Ίζσο λα επεξεάζηεθαλ από

ηα ηερλνπξγήκαηα ηεο Αηγύπηνπ θαη ηεο Σπξίαο ,[25] θαζώο ζήκεξα γλσξίδνπκε όηη
ζηελ Αίγππην πξαγκαηνπνηνύληαλ ηέηνηνπ είδνπο αγώλεο.[26] Από ηελ Κξήηε, ε
ηέρλε ηεο ηνηρνγξαθίαο κεηαιακπαδεύηεθε θαη δηαδόζεθε ζηελ επεηξσηηθή
Διιάδα. [27]

Τν πξσηόηππν θαιιηηερληθό αηζζεηήξην ησλ Μηλσηηώλ εθθξάζηεθε ειεύζεξα[28].

Οη δσγξάθνη έδηλαλ ηνλ ηόλν ηεο κόδαο ηεο επνρήο, έξρνληαλ ζε επηθνηλσλία κε
ηνλ βαζηιηά αθνύ πξόθεηηαη γηα αλαθηνξηθή δηαθόζκεζε[29] ζηελά ζπλδεδεκέλε κε
ηελ αξρηηεθηνληθή.[30]Οη θαιιηηέρλεο, ίζσο επέιεγαλ ην εηθνληζηηθό ηνπο ζέκα από
ηελ θαζεκεξηλή δσή, από ηνπο αγώλεο θαη από ηηο ζξεζθεπηηθέο ηειεηνπξγίεο[31]

«Γελ γλσξίδνπκε αλ ηα αγσλίζκαηα απηά είραλ νξηζκέλε ζξεζθεπηηθή έλλνηα ή

απιώο απνηεινύζαλ ζεακαηηθή επίδεημε έπ’ επθαηξίαο ηεο γηνξηήο»[32]. Ζ
ζεκαηνινγία ηεο ηνηρνγξαθίαο, όρη ζε επξεία θιίκαθα, απαληάηαη επίζεο ζε αγγεία
κεηαιιηθά, πήιηλα ή ιίζηλα αιιά θαη ζε ζθξαγηδόιηζνπο.[33]

Μυκηναϊκό εγχειρίδιο
Δηθόλα 4. Φάιθηλε ιεπίδα εγρεηξηδίνπ κε εκπίεζηε δηαθόζκεζε από ρξπζό, αζήκη
ζε βάζνο από ληέιιν. Παξάζηαζε θπλεγηνύ ιηνληαξηώλ ζηε κία όςε θαη ιηνληαξηώλ
πνπ θπλεγνύλ αληηιόπεο ζηελ άιιε. Από ηνλ ηάθν IV ηνπ Ταθηθνύ Κύθινπ Α΄ ησλ
Μπθελώλ πηζαλόο ην δεύηεξν κηζό 16νπ αηώλα π.Φ. Σήκεξα ζην εζληθό
αξραηνινγηθό κνπζείν Αζελώλ αξ.394

Ζ ράιθηλε,[34] ηζνζθειήο ιεπίδα εγρεηξίδηνπ από ρξπζό, αζήκη θαη ραιθό ζε

βάζνο από λίειιν, ρσξίο ιαβή, κε εκπίεζηε, έλζεηε[35] δηαθόζκεζε απνηειεί
θηέξηζκα ηνπ ηάθνπ IV, ηαθηθόο πεξίβνινο Α ησλ Μπθελώλ θαη πηζαλόλ λα
ηνπνζεηείηαη ρξνλνινγηθά θαηά ηελ ΥζηεξνΜηλώηθε I[36] ή ΥζηεξνΔιιαδηθή I.[37]
Έρεη κήθνο 0,237κ. θαη πιάηνο 0,063 κ. θαη ζήκεξα βξίζθεηαη ζην Δζληθό
αξραηνινγηθό κνπζείν Αζελώλ κε αξηζκό 394.

Τνλ ώκν ηνπ θνζκνύλ ηέζζεξα ρξπζά θαξθηά ηα νπνία ζηεξέσλαλ ηελ ιεπίδα ζην
όπιν. Σην εγρεηξίδην κε ηηο δύν ειαθξά θακππιόζρεκεο όςεηο απεηθνλίδνληαη,
ζηελ επηθάλεηα κεηαμύ ησλ αθκώλ ηνπ, δηαθνξεηηθά εηθνληζηηθά ζέκαηα. Σηελ
πξώηε όςε ηεο ιεπίδαο από αξηζηεξά παξαηεξείηαη έλα ιηνληάξη πνπ έρεη
αηρκαισηίζεη κηα αληηιόπε σο ζήξακά ηνπ, ελώ νη ππόινηπεο ηέζζεξηο ηξέπνληαη
ζε θπγή επάλσ ζε βξάρνπο.

Σηε άιιε ηνπ όςε, αλαπαξηζηάηαη ην θπλήγη ελόο ιηνληαξηνύ θαζώο ηα άιια δύν
ιηνληάξηα κε ηπηάκελν θαιπαζκό ηξέπνληαη ζε θπγή, κε πέληε νπιηζκέλνπο[38]
άλδξεο πνπ θνξνύλ πεξηδώκαηα κε θξνζζνύο. Οη ηέζζεξηο πεδνί θπλεγνί,
ακύλνληαη ζηελ επίζεζε ελόο ιηνληαξηνύ. Ο πξώηνο θπλεγόο, θνληά ζην θαξθί ηνπ
ώκνπ ηνπ όπινπ, πξνζηαηεύεηαη από νιόζσκε νθηώζρεκε αζπίδα εηθνληδόκελε
από ηελ πίζσ πιεπξά θαη θξαηά καθξύ δόξπ, ν δεύηεξνο είλαη ηνμνθόξνο ζε ζέζε
βνιήο, ν ηξίηνο ζεξεπηήο θξαδαίλεη νξζνγώληα ππξγνεηδή αζπίδα θξεκαζκέλε
από ηνλ αξηζηεξό ηνπ ώκν θαη θέξεη δόξπ, ν ηέηαξηνο νπιηζκέλνο θη απηόο κε
νθηώζρεκε αζπίδα ζε θαηαηνκή θαιππηόκελνο νιόθιεξνο εθηόο από ην θεθάιη
θαη ηα θάησ άθξα θαη θαηέρεη δόξπ ελώ ν πέκπηνο εηθνλίδεηαη θη απηόο κε
νξζνγώληα ππξγόζρεκε[39] αζπίδα ηξαπκαηηζκέλνο από ην ιηνληάξη, ίζσο θξαηά
δόξπ.

Οη κνξθέο αλζξώπσλ θαη δώσλ παξνπζηάδνληαη ζε θαηαηνκή. Ζ παξάζηαζε απηή

κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί πνιύρξσκε. Ο κεηαιινηερλίηεο, ίζσο Μηλσίηεο[40]
απέδσζε κε ρξπζά ειάζκαηα ηα γπκλά κέξε ησλ αλδξώλ θαη ηα ζώκαηα ησλ
ιηνληαξηώλ. Με αξγπξά[41] ειάζκαηα ηα ελδύκαηα θαη ηηο αζπίδεο. «Τα δόξαηα κε
ράιθηλν ζύξκα».[42]
Ζ θόκε ησλ αλδξώλ θαη νη ραίηεο ησλ ιηνληαξηώλ κε λίειιν. Ο κηλσηθόο
ζσκαηόηππνο ησλ θπλεγώλ αιιά θαη ν ζεκαηηθόο θύθινο ηνπ κπθελατθνύ θπλεγηνύ
θαλεξώλνπλ ηελ ηερλνηξνπηθή ηνπο δηαθνξά. Τν εγρεηξίδην απηό είλαη ακάιγακα
ηεο κηλσηθήο θαη ηεο κπθελατθήο ηέρλεο.[43]

Επιηύμβιο γεωμεηρικό αγγείο

Δηθόλα 5. Ο απνθαινύκελνο ακθνξέαο ηνπ Γηπύινπ από λεθξόπνιε ηνπ Γηπύινπ.

Πξώην κηζό 8νπ αηώλα. Ύςνο 1,55 , Δζληθό αξραηνινγηθό κνπζείν Αζελώλ αξ.
804

Ο πήιηλνο Αηηηθόο ππεξκεγέζεο δίσηνο ακθνξέαο[44] βξέζεθε ζηελ λεθξόπνιε

ηνπ Γηπύινπ[45] ζηνλ Κεξακεηθό θαη ρξεζίκεπε σο ζήκα επάλσ ζε ηάθν λεθξήο.
Σήκεξα εθηίζεηαη ζην αξραηνινγηθό κνπζείν Αζελώλ κε λνύκεξν 804. Έρεη ύςνο
έλα κέηξν θαη πελήληα πέληε εθαηνζηά. Φξνλνινγείηαη γύξσ ζην 750 π.Φ. ή θαηά
ηελ Υζηεξνγεσκεηξηθή ΗΑ.[46] Τν ζρήκα ηνπ είλαη ξαδηλό κε ςειό ιαηκό, κειαλό
ζην θάησ κέξνο ηνπ ρείινπο, ζηελ έλσζε κεηαμύ ιαηκνύ θαη ζώκαηνο, θαη ζηε
βάζε. Ο ππζκέλαο ηνπ είλαη δηάηξεηνο.

Ο δσγξάθνο ηνπ Γηπύινπ[47], θάιπςε όιε ηελ επηθάλεηα ηνπ αγγείνπ κε

επαλαιακβαλόκελα γεσκεηξηθά, δσηθά θαη θπηηθά ζρήκαηα θαηά δώλεο[48].
Σπκκεηξηθά ησλ ώησλ κε πεξηζζόηεξν βάζνο,[49] απεηθόληζε κεηόπε πξόζεζεο κε
άλδξεο θαη πηζαλόηεξα γπλαίθαο κε επαλαιακβαλόκελνπο ζξελσδνύο
εθαηέξσζελ.

Σηε λεθξηθή ζθελή νη πελζνύληεο[50] παξνπζηάδνληαη όξζηνη κε ρέξηα ζε αλάηαζε.

Ο θνξκόο ηνπο είλαη ηξηγσληθόο κε καθξηά θαη ιηγλά θάησ άθξα θαη «αζηαζή»
γόλαηα.[51] Ζ λεθξή εηθνλίδεηαη ζε θιίλε ζθεπαζκέλε κε ύθαζκα. Κάησ από ηελ
θιίλε θαη ην αβαθσηό λεθξηθό θάιπκκα αλαθαίλνληαη δύν γπλαίθεο γνλαηηζηέο θαη
δύν θαζήκελεο ζε ρακειά θαζίζκαηα. Οη κνξθέο δσηθέο θαη αλζξώπηλεο
απεηθνλίδνληαη κε ζθηαγξαθήκαηα. Τν θεθάιη θαη ηα θάησ άθξα ησλ ζξελσδώλ
παξηζηάλνληαη ζε πιάγηα όςε ελώ ν ζώξαθαο θαηά πξόζσπν.[52]

Ο δσγξάθνο ηνπ Γηπύινπ είλαη θαηλνηόκνο θαη ραξαθηεξίδεηαη σο «ε πξώηε

αλαγλσξίζηκε πξνζσπηθόηεηα ηεο Διιεληθήο ηέρλεο».[53] Παξαζηάζεηο κε
πξόζεζε λεθξνύ, κε γπλαίθεο θαη άλδξεο ζξσλσδνύο, δίλνπλ κηα ηδέα πνιπηέιεηαο
κε ηελ νπνία γηνξηάδνληαλ νη λεθξώζηκεο ηειεηέο θαηά ηε γεσκεηξηθή πεξίνδν.