THT THU THU V CC BIN PHP CHNG THT THU THU Thc s NGUYN VNH HNG I.

THT THU THU Thu l ngun ng vin GDP vo ngn sch nh nc chnh ph c tin thc hin cc nhim v chi tiu cng, nhm thc hin vic phn phi li tng sn phm cho x hi. Hin nay, thu chim khong 20% tng sn phm quc ni (GDP). "Thu c mt khp ni v gn gi i vi chng ta", nn vic ng thu l ngha v ca mi ngi cng dn, ca mi t chc kinh t. Chnh sch thu phi m bo nguyn tc c bn l : bnh ng v cng bng, va m bo mc sng ti thiu cho ngi th thu, va gp phn thc y nn kinh t pht trin ca chnh ph trong tng thi k. Thu cng phi t yu cu trong hnh thu v hiu qu, ngha l s thu thu c phi cao hn cc chi ph t chc thu thu. D chnh sch thu c hon thin n u vn cn tnh trng tht thu thu, khng nhng Vit Nam m cc nc, cc chnh ph c nhiu n lc trong vic chng tht thu thu m bo ngun thu cho ngn sch nh nc. Song, tnh trng tht thu thu vn thng xuyn xy ra khp cc nc trn th gii, k c cc nc pht trin v km pht trin. II. TNH TRNG THT THU THU VIT NAM

1. Kt qu thu thu v ph
- Mc huy ng thu v ph trn GDP cng ngy cng tng. Nm 1991, t l huy ng l 12,36% trn GDP, nm 1992 l 16,42%, nm 1993: 20,51%, nm 1994 l 21,4% v nm 1995 l 21,8%, nm 1996 l 20,9%, nm 1997 l 20,3%, nm 1998 l 19%. So vi s huy ng nm 1992 mt s nc pht trin trong khu vc nh Indonesia : 18,75%, Hn Quc : 18,22%, Pakistan : 17,88%, Philippines : 17,8%, Thi Lan : 18,61%, th kt qu trn l kh quan. T L NG VIN GDP VO NGN SCH NH NC (1991 - 1998) iu y chng minh h thng thu vi c cu v ni dung cc loi thu hin hnh v c bn ph hp vi yu cu i mi v thc trng nn kinh t nc ta trong thi gian qua, nn pht huy tc dng tch cc ca mnh v t kt qu tng i kh.Tuy nhin, trc yu cu nhim v pht trin kinh t n nm 2000 theo nh hng "a t nc pht trin theo con ng cng nghip ha, hin i ha", i hi mc ng vin ngy cng tng, nn vn chng tht thu thu l cng vic phi c ngnh thu quan tm hng u. ng thi nh nc cn hon thin chnh sch thu mt mt tng mc ng

vin vo ngn sch nh nc, mt mt tc ng n s pht trin kinh t, cng bng x hi vi hiu qu cao nht

2. Thc trng tht thu thu Vit Nam.

Hu ht cc nc trn th gii u b tht thu thu trong mc c khc nhau, mt phn do h thng thu km hiu lc, i ng nhn vin ngnh thu thiu nng lc, mt phn do i tng np thu khng chu khai bo cc khon thu nhp ln c ngun gc bt hp php, hoc khai bo t hn thc t, khng khai cc khon thu nhp bn hng phi np th, ghi thm cc khon chi tiu khng c thc, thc hin thanh ton trn hai h thng s sch k ton v.v... Cc x nghip ln thng khng ghi chp trung thc, chnh xc, khng lu gi cc s liu k ton tnh thu, nu c gi cng ch l cc bo co k ton s b, khng xc thc, thng lm gi rt nhiu. Hin tng tht thu thu thng xy ra nhiu ngnh, lnh vc c thu sut cao, hot ng kim ton t c tin hnh, nhiu cng ty v c nhn c tnh trn thu, gy tnh trng ti chnh yu km, lm gim cc khon thu ngn sch nh nc v t ra nhng thch thc ln i vi h thng ti chnh ca cc nc. Cho nn nhim v ca chnh ph cc nc l lun tm nhng gii php kh thi v hu hiu khc phc tnh trng tht thu thu, v np thu dy da. Nh Trung Quc, mc d chng trnh ging dy thng nu rng : "La o v trn thu" l hnh vi khng o c, l phm ti, nhng tnh trng trn lu thu Trung Quc vn xy ra nghim trng. n , tnh trng trn lu thu khng ngng tng ln. Theo tnh ton ca gio s Caldor, mt nh kinh t ni ting cho bit, nm 1960 c 2 t rupi "lang thang" ngoi h thng ti chnh, thu ca Cng Ha n v trn trnh cc khon thu np ngn sch nh nc, cui nhng thp k 60 ln n 70 t Rupi, n nm 1980 trn 370 t rupi, nm 1990 ln 1.000 t rupi v nm 1994 l trn 2.000 t rupi. Vit Nam cng c y cc dng tht thu thu nh thng xy ra cc nc. Ph bin l ngi np thu c tnh tm mi cch np thu thp hn s thu phi np theo lut thu hoc khng phi np thu nh khai gim doanh thu, khai tng chi ph tnh thu thp i...

a. Tht thu v c s kinh doanh

Mt trong nhng nhim v c bn hng u ca chng tht thu thu l phi qun l cho c i tng np thu, nn trong cc lut thu, nh nc quy nh, cc c s sn xut kinh doanh c ngha v k khai ng k thu trc khi bt u hot ng. Trong thc t, cc doanh nghip v cc c s ngoi quc doanh khng lm ngha v trn mt cch y , m tm cch n trnh, c trng hp x nghip c thnh lp nhng khng ng k kinh doanh, hoc c ng k kinh doanh nhng khng ng k np thu, hoc np bng kinh t quc doanh hot ng v.v...

Theo bo co nm 1995 ca Tng cc thu v kinh t ngoi quc doanh, c khong 1.100.000 h c th hot ng kinh doanh, c quan thu thu thu mn bi c 975.000 h, chim t l 86,4%, nh vy cn 13,6% s h cha np thu mn bi. Ti TP.H Ch Minh t chc k khai c: 167.304 c s kinh t ngoi quc doanh. Trong c nhn kinh doanh theo Ngh nh 66 l 146.083 c s, 3.239 Cty TNHH, 2.553 doanh nghip t nhn . qua k khai cho thy c 1.917 trng hp Cty TNHH, DNTN, Cty C phn khng k khai, trong qun huyn qun l c 1.170 DN, cn c ti 757 DN khng c trong danh sch qun l. ng thi ngnh thu qun l t hn cp php n 400 DN. H Ni, c s cp giy php ng k kinh doanh l 1.464 cng ty, qun l thu thu c 1.209 cng ty, chim t l 82,7%. Thm ch c mt s c s k khai nhng khng hot ng, hoc hot ng khc vi a ch ng k kinh doanh, nn c h thu khng tm c c s.

b. Tht thu v cn c tnh thu, v n ng dy da tin thu

C s tnh thu l cn c xc nh s thu phi np, st vi thc t hot ng ca tng n v. Mun vy c s phi thc hin nghim chnh ch ha n, s sch k ton, k khai y , kp thi doanh thu, li tc chu thu. nc ta, ch k ton ngoi quc doanh c ban hnh nhng cha c thc hin y l do : - Hu ht cc c s ngoi quc doanh c quy m nh, nn khng cn t chc hch ton k ton y v khoa hc, h vn kim sot c vn v ti sn ca mnh. - Nu thc hin ghi s k ton y , vi phng php ghi chp khoa hc v tn trng nguyn tc khch quan k ton, h s np s thu cao hn nhiu ln so vi p dng c ch thng lng vi c quan thu, c nhn thu khon. - Cc hnh thc gian ln k ton trn trnh thu rt a dng v phc tp t khu lp chng t, qu trnh vn hnh ca hng ha, cho n vic ghi s sch k ton. - Cn b thu phi thc hin nghim tc quy trnh qun l v thu thu. Nh c quan thu ch cn kim tra s tin thanh ton qua ti khon ca n v ngn hng, doanh s tnh thu xc nh c s m bo mc tin cy. Thc t va qua, trong cc k kim tra quyt ton cc ngn hng thng mi cho thy, c nhng doanh nghip c doanh s thanh ton qua cc ti khon ngn hng ln n vi chc t ng, nhng doanh s tnh thu phn nh h thng s sch k ton trnh c quan thu ch c vi t ng.

Theo bo co ca Tng cc thu, nm 1994, doanh thu qun l thu i vi cc c s kinh doanh thuc kinh t ngoi quc doanh ca cc nc t khong 50 60% doanh s iu tra. i vi khu vc kinh t t nhn, nm 1995, Tng cc Thu kim tra chng tht thu thu 278 doanh nghip t nhn thu v cho nh nc c 28,1 t ng (gm thu n ng dy da 15 t, chim 53,4%, thu n lu 13,1 t, chim 46,6%)

c. Tht thu thu do bun lu, trn thu qua bin gii
Trong iu kin thc hin chnh sch m ca ca nn kinh t, tnh trng bun lu qua bin gii khng ngng tng ln. Mc d chnh ph c nhiu bin php ngn chn, chng bun lu, nn s lng v bun lu c gim, nhng quy m bun lu li ln hn nhiu. Th tng Chnh ph Ch th 853/TTg giao cho ngnh hi quan phi hp vi cc ngnh chc nng cng cc a phng thu thu v chng gian ln thng mi, bun lu. Chn thng u nm 1997, ngnh hi quan bt 12.000 v, tr gi hng tch thu l 400 t ng (gp 2 ln nm 1996). Cc lc lng cng an, qun l th trng, bin phng cng tch thu mt s lng hng lu tr gi 1.000 t ng, mc tnh thu sut bnh qun hng vi phm l 30% th s tin tht thu ln ti 300 t ng. Cng tc chng gian ln thng mi Hi quan Thnh ph H Ch Minh lm kh tt, 9 thng u nm 1997 tch thu 41 container hng phm php tr gi 80 t ng. Tm li, tnh hnh tht thu thu ca nn kinh t Vit Nam vn cn nghim trng. Theo nh gi ca cc chuyn gia thu v, th mc tht thu khu vc ngoi quc doanh t 40 - 60% trn doanh s, lm nh hng ln n kh nng thu ca ngn sch nh nc. ng thi khng m bo cho s cnh tranh lnh mnh gia cc thnh phn kinh t, lm cho k cng php nc khng nghim.

d. Tht thu thu do ghi hai gi trn ha n ti chnh

Hin nay, vic cc h kinh doanh s dng ha n ti chnh ty tin, vi phm php lut v thu ang c xu hng gia tng. Nm 1977, Cc thu H Ni ra 108 quyt nh truy thu v pht thu, tng cng s tin thu truy thu l hn 5,1 t ng, tin pht ln 800 triu ng. Thng thng l c s kinh doanh khi bn hng ghi gi trn lin lu np thu thng thp hn lin giao cho khch hng, thm ch c c s x lin 2 giao cho khch hng t khch hng mun ghi bao nhiu th ghi, v mc ch ca h l bn c hng. Theo bo co m Cc thu Thnh ph H Ch Minh, Cng ty Du lch Saigon nhp t lnh Sanyo SR 110F vi gi 280USD, thu nhp khu phi ng 30% l 84USD/ci, trong khi Cng ty Cholimex ghi trn hp ng nhp t lnh Sanyo

SR 110F ch vi gi 129USD, thu xut nhp khu l 38,7USD/ci, vy trn thu hn phn na (43,3USD/ci), l hng ny 176 ci, vy Cholimex trn thu c 7.972USD thu xut nhp khu.

3.Nguyn nhn tht thu thu a. Ngi dn cha c quan nim ng v ngha v ng gp.
cc nc tin tin, c th cc nc gn Vit Nam nht nh Trung Quc, a vn thu kha vo ging dy bc ph thng, thm ch vo bc tiu hc, sau khi ngi cng dn hc xong trung hc cng s l thi im phi ng gp cho x hi, th ngi dn khng nhng thc c s cn thit m cn hiu r rng v lut thu. V vy, h c th t k khai v t np thu m khng lo s nhn vin thu lm kh d vi mc ch khng r rng. Tri li, v khng c gio dc v ngha v ng gp cho t nc, ngi dn Vit Nam hin ang quan nim cho rng ng thu l s p buc ca nh nc, lm thit hi ti sn ca ngi dn, nn h lun lun tm mi th on, k c vic gi mo chng t ha n, mua chuc nhn vin thu, ng hu trn thu cng nhiu cng tt. Do , i hi cng tc tuyn truyn gio dc phi c quan tm hng u, cho ngi dn thy r vai tr ca thu l "ca dn, do dn, v dn", qua tng bc khi dy nim t ho ca nh doanh nghip khi np c nhiu thu cho cng cuc xy dng t nc, dn yn tm t nguyn k khai v np thu.

b. Vn thu thu cha tr thnh nhim v chung ca quc gia, m cc ngnh cc cp phi tham gia.
- Hin nay, nhim v thu thu vn cn cho l trch nhim ca B Ti chnh, ni c th hn, l nhim v ca Tng cc Thu, cha tr thnh nhim v chung ca cc c quan cng quyn, v bn phn v trch nhim ca cc c quan cng quyn cha c t ra i vi nhim v thu thu bng cc quy nh ca php lut. Cho nn cc cuc phi hp gia cc c quan cng quyn h tr Tng cc Thu trong vic thu thu, th cho l s gip cho c quan thu. Khi Lut ngn sch nh nc c hiu lc t 1.1.1997, quy nh t l iu tit gia ngn sch trung ng v ngn sch a phng, nht l i vi ngn sch cp huyn khng c iu tit thu doanh thu, thu li tc, thu tiu th c bit, thu trc b, ny sinh tnh trng a phng no cng lo tp trung thu phn ngn sch a phng c hng 100% v phn thu c iu tit cho a phng, cn cc khon thu do huyn thu nhng ngn sch tnh v ngn sch trung ng gi, khng iu tit cho a phng, th khng cn quan tm, dn n tnh trng tht thu thu rt ln.

c. B my thu v hin nay qu nng n, km hiu qu.

Hin nay, c nc c hn 38.000 cn b, nhn vin lm vic trong c quan thu, a s c tuyn chn t b i chuyn ngnh, hc sinh mi ra trng, mt s cn b ngnh khc. Cc anh ch vo ngnh thu nhng cha qua trng lp o to, bi dng, khng hiu g hoc khng thng tho v ch k ton, k c s sch k ton n gin. B my thu ca ta hin nay va cng knh va km hiu qu. V d thnh ph H Ch Minh, phi s dng 70% lc lng cn b thu, thu thu khu vc kinh t ngoi quc doanh (tc thu khong 10% khon thu thu ni a) nhng vn cn tht thu thu ngoi quc doanh, theo nh gi ca cc chuyn gia thu v l khong 40%.

d. H thng thu sut cng bc l mt s khuyt nhc im nh :

- Cc mc tiu, yu cu ch yu cn nng v l lun, mi lut thu thc hin nhiu chc nng v kinh t, ti chnh, x hi, ni dung phc tp, biu thu qu chi li, cha tht s ph hp vi s bin ng a dng ca nn kinh t ang chuyn sang c ch th trng theo nh hng x hi ch ngha. Cc c quan thu cha s dng ta n hnh chnh, ta n kinh t tham gia cng ch c hiu lc i vi cc vi phm nng, cha n mc vn dng lut hnh s. - H thng thu vi nhiu thu sut, nhiu trng hp min gim thu, va gy kh khn trong vic qun l thu thu, va to s h cho vic trn thu. - H thng thu Vit Nam va cha bao qut ht ngun thu, va chng cho, trng lp. III. CC GII PHP KHC PHC TNH TRNG THT THU THU VIT NAM 1. Gii php 1 : m bo cho i tng np thu phi chp hnh nghim chnh lut thu. C quan thu phi chng minh cho i tng np thu tin rng : - Trn thu trc sau g cng b khm ph. - Trn thu s b ch ti nghim khc. - Mi ngi dn u phi ng thu y . Do nhng bin php ch ti phi c th ng mc v c p dng mt cch cng bng v kp thi. Nhng trng hp khai man thu phi c ch ti nng hn vi nhng th tc n gin. Bin php ch ti phi khin cho ngi vi phm thc s lo lng, khng mun mo him, d ri ro b khm ph tng i nh.

Mt khc, c quan thu cn c thc quyn cho vic hnh thu lun gi thi khch quan v kin quyt hnh thu, bt k i tng np thu cng v no. to iu kin cho i tng np thu, t trc ti nay trong tnh trng n thu ko di c c hi tn trng lut thu, chnh ph cn c bin php gii quyt dt im cc trng hp n thu dy da, tn ng nhiu nm m i tng np thu hin nay khng c kh nng ng gp, nh bin php xa n, ch p dng mt ln, sau k lut thu phi c thc thi mt cch kin quyt. 2. Gii php 2: Phi tuyn truyn, gio dc, ph bin lut thu n mi ngi dn V mt php l, mi ngi dn u phi hiu lut thu v c trch nhim k khai thu v ng thu. Tuy nhin, trn thc t, lut thu thng t khi c ch , v nu i tng np thu khng hiu lut thu th khng chp hnh nghim chnh c. Do , cn thng xuyn tuyn truyn lut thu n mi ngi dn dn hiu lut th mi chp hnh tt ngha v np thu cho nh nc. 3. Gii php 3 : m bo s chp hnh lut thu ca cn b thu. Trc ht, cn b, nhn vin thu phi c th lao xng ng, m bo c cuc sng. hn ch s cm d ca tin ti do s thng ng vi i tng np thu mang li. Do , cn c bin php hu hiu nhn vin thu bit rng, mi hnh vi tham nhng sm mun g cng b pht hin v trng tr. 4. Gii php 4 : Tng cng nng lc b my ngnh thu t c hiu nng mong mun. - Tng cng cn b thu c v s lng v cht lng cao, tng xng vi nhu cu hnh thu v kim sot thu. H cn c hun luyn, o to thng sut k thut hnh thu. T chc ni b ngnh thu phi kin ton hp l ha s phn cng, phn nhim v m bo s phi hp cht ch gia cc ngnh, cc cp. - V t chc hnh thu thu, chuyn t ch tin kim sang ch hu kim, quy nh ch t k khai v t chu trch nhim ca i tng np thu. C quan thu ch yu lm nhim v hng dn k khai theo php lut v hu kim khi xt thy cn thit. Cn tp cho ton x hi thi quen t k khai thu. ng nhin l phi ch ti nghim khc i vi ngi man khai trn thu. - Tng cng cng tc thanh tra thu : L bin php ht sc quan trng trong vic qun l thu thu, khai thc thm ngun thu, chng tht thu thu, m bo cho lut thu c thc hin nghim chnh, m bo cng bng hp l trong ngha v np thu i vi nh nc, gia cc i tng np thu, gp phn xy dng i ng cn b thu trong sch, vng mnh.

5. Gii php 5 : Tip tc ci cch v hon thin h thng thu. Trong thi gian ti, Vit Nam cn phi tip tc thay i cn bn trong h thng thu hin ti, nhm m bo mi quan h thng nht v hon chnh gia cc lut thu nng cao hiu qu ca ton h thng thu v chng tht thu thu ngay t khi hoch nh chnh sch v xy dng php lut v thu. Vy, chnh sch thu phi n gin, n nh, bnh ng gia cc th nhn v php nhn hot ng trong nn kinh t th trng, c ngha l c cu thu sut phi c thay i theo hng gim thu sut, nhng to iu kin cho t l ng vin va phi v ph hp vi mc thu nhp dn c va kch thch tng trng va tng thu NSNN, mi i tng chu thu phi bit chnh xc v d hiu ngha v np thu. Hn na, mi lut thu ch nn hng vo thc hin mt hoc vi mc tiu ch yu. Mt khc, h thng thu phi n nh, s gip cho chnh ph iu hnh ngn sch nh nc v gip cho ngi chu thu an tm, ch ng trong quyt nh sn xut kinh doanh ca mnh. H thng thu phi gn vi h thng lut php c lin quan, to ra mi trng php l thng nht, nh lut thu phi ph hp vi lut khuyn khch u t trong nc, lut u t nc ngoi, lut thng mi v.v... ng thi x l tt c nhng mu thun ang chng cho trong cc vn bn di lut ang tn ti, to s thng thong trong kinh doanh v s yn tm ca cc nh u t v k khai np thu theo quy nh hn ch k h, tht thu thu. 6. Gii php 6: Nng cao hiu lc ca php lnh ca k ton thng k. p dng kin quyt ch ha n chng t, s sch k ton trong hot ng SXKD ca tt c mi thnh phn kinh t, hn ch ti a vic khon thu. chng tht thu thu c hiu qu v chun b iu kin cn thit cho thc hin lut thu tr gi gia tng c hiu lc t 1.1.1999 . (1) Bo Si gn gii phng s 7477, ngy 6/5/1998.