Egik Yuzeylere Gelen Gunes Isiniminin

T.C.
HARRAN NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

EK YZEYLERE GELEN GNE IINIMININ ANALZ VE CAM
YZEYLERDEN GEEN GNE IINIMININ TESPT

Asm Fatih DURMAZ

MAKNA MHENDSL ANABLM DALI

ANLIURFA
2007

Do. Dr. Hsamettin BULUT danmanlnda, Asm Fatih DURMAZn
hazrlad Eik Yzeylere Gelen Gne Inmnn Analizi ve Cam Yzeylerden
Geen Gne Inmnn Tespiti konulu bu alma 11/09/2007 tarihinde aadaki
jri tarafndan Makina Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans Tezi olarak
kabul edilmitir.

Danman : Do. Dr. Hsamettin BULUT

ye : Do. Dr. Blent YELATA

ye : Yrd. Do. Dr. Kasm YENGN

Bu Tezin Makina Mhendislii Anabilim Dalnda Yapldn ve Enstitmz Kurallarna Gre
Dzenlendiini Onaylarm.

Prof. Dr. brahim BOLAT
Enstit Mdr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn
kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere
tabidir.
NDEKLER

Sayfa No
Z ........................................................................................................................................................... i
ABSTRACT........................................................................................................................................... ii
TEEKKR.......................................................................................................................................... iii
ZELGELER DZN ......................................................................................................................... iv
EKLLER DZN................................................................................................................................ v
SMGELER DZN.............................................................................................................................. vi
1. GR ................................................................................................................................................. 1
2. NCEK ALIMALAR.................................................................................................................. 4
3. MATERYAL ve YNTEM..............................................................................................................12
3.1. Gne Enerjisi ...........................................................................................................................12
3.2. Gne Inm ............................................................................................................................14
3.3. Gne Inm Modelleri .............................................................................................................16
3.3.1. Yatay dzleme gelen saatlik difz nm modelleri ..........................................................16
3.3.1.1. Liu ve Jordan modeli..................................................................................................17
3.3.1.2. Orgill ve Hollands modeli..........................................................................................18
3.3.1.3. Erbs ve arkadalar modeli .........................................................................................18
3.3.1.4. Spencer modeli...........................................................................................................18
3.3.1.5. Reindl ve arkadalar modeli......................................................................................18
3.3.1.6. Lam ve Li modeli.......................................................................................................18
3.3.1.7. Louche ve arkadalar modeli ....................................................................................19
3.3.1.8. Climed2 modeli........................................................................................................19
3.3.1.9. Macagnan ve arkadalar modeli................................................................................19
3.3.1.10. Hollands ve Crha modeli..........................................................................................19
3.3.2. Eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm ..............................................................20
3.3.3. Eik dzleme gelen saatlik difz nm modelleri ............................................................20
3.3.3.2. Koronakis modeli.......................................................................................................20
3.3.3.3. Circum modeli ...........................................................................................................21
3.3.3.4. Temps ve Coulson modeli..........................................................................................21
3.3.3.5. Klucher modeli...........................................................................................................21
3.3.3.6. Orjinal Hay modeli ....................................................................................................22
3.3.3.7. Ma ve Iqbal modeli ....................................................................................................22
3.3.3.8. Reindl modeli.............................................................................................................22
3.3.3.9. Muneer-bl modeli.......................................................................................................22
3.3.3.10. Muneer-bs modeli ....................................................................................................23
3.3.3.11. Skarveit ve Olseth modeli ........................................................................................23
3.3.3.12. Gueymard modeli.....................................................................................................23
3.3.4. Eik dzleme gelen saatlik direkt nm modelleri...........................................................24
3.3.4.2. Jimenez ve Castro modeli ..........................................................................................25
3.3.5. Eik dzleme gelen saatlik yansyan nm modeli ..........................................................25
3.4. Camdan Mahal ine Geen Gne Inm ...............................................................................26
3.5. statistiksel Kavramlar...............................................................................................................26
3.6. Gne Inm lmnde Kullanlan Cihazlar.........................................................................27
3.6.1. Piranometre........................................................................................................................28
3.6.2. Pirradiometre .....................................................................................................................28
3.6.3. Pirheliometre .....................................................................................................................28
3.7. Gne Inm lm................................................................................................................28
4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA.................................................................................36
4.1. Modellerin statistiksel Analizi .................................................................................................36
4.2. Camdan Mahal ine Geen Gne Inmnn Tespiti ..............................................................46
5. SONULAR ve NERLER............................................................................................................49
5.1. Sonular.....................................................................................................................................49
5.2. neriler......................................................................................................................................50
KAYNAKLAR .....................................................................................................................................52
ZGEM ..........................................................................................................................................56
EKLER..................................................................................................................................................57
ZET ..................................................................................................................................................110
SUMMARY........................................................................................................................................111

i
Z

Yksek Lisans Tezi

EK YZEYLERE GELEN GNE IINIMININ ANALZ VE CAM YZEYLERDEN
GEEN GNE IINIMININ TESPT

Asm Fatih DURMAZ

Harran niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Makina Mhendislii Anabilim Dal

Danman : Do. Dr. Hsamettin BULUT
Yl: 2007, Sayfa: 111

Gne enerjisi sistemlerinin tasarm ve analizi iin eimli yzeylere gelen gne nmnn bilinmesi
gerekir. Genellikle meteorolojik istasyonlarada yatay dzleme gelen gne nm llmektedir. Bu
lm istasyonlarnda eimli yzeye gelen gne nm lmleri mevcut deildir. Bundan dolay
eik dzleme gelen gne nm, yatay dzleme gelen gne nmndan yararlanan deiik tahmin
yntemlerinden hesaplanmaktadr. Bu almada anlurfa iklim koullarnda eimli yzeye gelen
gne nm be farkl a iin llmtr. Elde edilen veriler literatrde verilen modellerden elde
edilen sonular ile karlatrlarak, en uygun modeller tespit edilmitir. En uygun modele gre
camdan geen gne nm hesaplanm ve tablo deerleri ile karlatrlmtr.

ANAHTAR KELMELER: Saatlik gne nm, gne nm modelleri, eik yzey, anlurfa

ii
ABSTRACT

Master Thesis

ANALYSIS OF SOLAR RADIATION ON INCLINED SURFACES AND DETERMINATION
OF SOLAR RADIATION TRANSMITTED THROUGH GLASS SURFACES

Asm Fatih DURMAZ

Harran University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Mechanical Engineering

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Hsamettin BULUT
Year: 2007, Page: 111

Solar radiation incident on the tilted surfaces must be known for design and analysis of solar radiation
systems. Generally, only solar radiation incident on horizontal surface is measured at many
meteorological stations. At these meteorological stations, there aren't any measurements of solar
radiation incident on the tilted surface. Therefore, solar radiation on tilted surface is measured by
various prediction ways that benefit from incident solar radiadion on horizontal surface. In this study,
hourly global solar radiation on tilted surfaces is measured at five different slope angles in anlurfa.
The data obtained from measurements are compared with solar models for inclined planes and the best
solar model for tilted surface is determined. According to the best model solar radiation transmitted
through glass is calculated and compared with the data given in literature.

KEY WORDS: Hourly solar radiation, solar radiation models, tilted surface, anlurfa

iii
TEEKKR

Bu tez almasnn bandan sonuna kadar her aamasnda bana yardmc olan, danmanm Do. Dr.
Hsamettin BULUTa, tezimi okuyarak deerli katk ve nerileri iin Do. Dr. Blent YELATA,
Yrd. Do. Dr. Kasm YENGN ve Yrd. Do. Dr. M. Azmi Aktacire, ayrca desteini benden hibir
zaman esirgemeyen eime, aileme ve Aratrma Grevlisi arkadalarma teekkrlerimi sunarm.

iv
ZELGELER DZN

Sayfa No
izelge 3.1. Deiik maddelerin yzey yanstma oranlar ....................................................................25
izelge 3.2. Aylk ortalama gn deerleri.............................................................................................30
izelge 4.1. Her bir a iin srasyla en uygun konfigrasyon........................................................36
izelge 4.2. Camdan mahal ierisine geen gne nm....................................................................47

v
EKLLER DZN

Sayfa No
ekil 3.1. Yer yzne gelen gne nm eitleri................................................................................15
ekil 3.2. CM11 piranometresi .............................................................................................................29
ekil 3.3.Gne nm iddeti lm iddeti ........................................................................................30
ekil 3.4. Fiber muhafazal veri kaydedicisi (datalogger) ve bataryas.................................................31
ekil 3.5. Tasarlanan kaidenin gvde ksmnn proje resmi ..................................................................32
ekil 3.6. Tasarlanan platform boyutlu grn.............................................................................33
ekil 3.7. Eimi ayarlanabilen platform ve CM11 piranometre............................................................34
ekil 3.8. Ak emas ...........................................................................................................................35
ekil 4.1. 15 iin Liu ve Jordan-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu ..........38
ekil 4.2. 15 iin Macagnan ve Arkadalar-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan
kombinasyonu .....................................................................................................................38
ekil 4.3. 15 iin Lam ve Li-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu................39
ekil 4.4. 30 iin Liu ve Jordan-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu ..........39
ekil 4.5. 30 iin Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu ...........40
ekil 4.6. 30 iin Liu ve Jordan-Muneer(bs)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu .........40
ekil 4.7. 45 iin Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu ...........41
ekil 4.8. 45 iin Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu........41
ekil 4.9. 45 iin Liu ve Jordan-Liu ve Jordan-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu......42
ekil 4.10. 60 iin Liu ve Jordan-Liu ve Jordan-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu....42
ekil 4.11. 60 iin Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu .........43
ekil 4.12. 60 iin Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu......43
ekil 4.13. 90 iin Orgill ve Hollands-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan kombinasyonu.........44
ekil 4.14. 90 iin Hollands Crha-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan kombinasyonu ...............44
ekil 4.15. 90 iin Louche ve Arkadalar-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan kombinasyonu ..45
ekil 4.16. Camdan mahal ierisine geen gne nmnn karlatrlmas ......................................47

vi
SMGELER DZN

k
t
Saatlik berraklk indeksi
k
d
Difz nm oran
k
D
Difz nm katsays
k
b
Direkt nm katsays
I
t
Yatay dzleme gelen saatlik toplam nm
I
o
Atmosfer d yatay dzleme gelen saatlik toplam nm
I
d
Yatay dzleme gelen saatlik difz nm
I
b
Yatay dzleme gelen saatlik direkt nm
I
sc
Gne sabiti
u
Atmosfer st tabakasnn iletme oran
Eim as
r
b
Direk nm dnm katsays
I
d,
Eik dzleme gelen saatlik difz gne nm
I
b,
Eik dzleme gelen saatlik direkt gne nm
I
r,
Eik dzleme gelen saatlik yansyan gne nm
I
t,
Eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm
z
Zenit as
d Deklinasyon as
e Enlem as
Saat as
Gne ykseklik as
I
g
Camdan geen gne nm
y
Difz nmda camn geirgenlik katsays
Yzey yanstma oran
d
Direkt nmda yzeyin geirgenlik katsays
n Gn says

1. GR Asm Fatih DURMAZ
1

1. GR

Gerekte, btn enerji kaynaklar gneten tremitir. Gne enerjisi, gnein
ekirdeinde yer alan fzyon sreci ile aa kan ma enerjisidir, gneteki
hidrojen gaznn helyuma dnmesi eklindeki fzyon srecinden kaynaklanr.
Gne enerjisinin dier enerji trlerine gre ok sayda avantaj mevcuttur. Her
eyden nce, bol ve tkenmeyen tek enerji kayna gnetir. Temiz enerji trdr;
evreyi kirletici, duman, gaz, karbon monoksit, kkrt ve radyasyon gibi atklar
yoktur. Yerel uygulamalar iin elverilidir. Enerjiye ihtiya duyulan, hemen her
yerde gne enerjisinden yararlanmak mmkndr. Bir akman, saatin, hesap
makinesinin veya deniz fenerinin, orman gzetleme kulesinin enerji ihtiyac yerinde
karlanabilir. Da bal olmadndan, doabilecek ekonomik bunalmdan
bamszdr. Birok uygulamas iin karmak teknolojiye gerek duyulmamaktadr.
letme masraflar ise birok sisteme gre ok dktr (Uyarel ve z, 1987; Trs ve
ark., 1997; Gngr ve ark., 2005).

nsanolu gnmze kadar kendilerinin yaam artlarn daha uygun hale
getirebilmek iin aba sarf etmilerdir. nsanlarn kendileri iin konforlu ortam
hazrlamalar enerji harcayarak salanmaktadr. Enerjinin byk bir ksm, binalarda
sl konfor artlarn salamak iin tketilmektedir. Binalarn uygun bir ekilde
tasarm ve binalarda enerjinin byk miktarda tketiminden sorumlu olan
iklimlendirme sistemlerinin doru bir ekilde boyutlandrlmasyla, bu enerji
tketiminin nemli bir derecede aaya ekilmesi mmkndr. klimlendirme
cihazlarnn boyutlandrlmasnda soutma yk hesaplamalarnn yaplmas
gereklidir. Gne nmnn dnya yzeyinde deiik enlemlerdeki blgelere gelen
miktarnn kesin tespiti birok gne uygulamasnda nem tamaktadr. Gelen gne
nm deerlerinin bilinmesi halinde, binalarn soutma amal s yklerinin
bulunmas, pasif bina stma sistemlerinin deerlendirilmesi ve performans
2
sonularnn irdelenmesi, gne enerjisi toplama ve dnmn salayan
sistemlerinin alma performanslarnn analiz edilmesine olanak salar (Ylmaz ve
Bulut, 1996; Doan, 2002; Gngr ve ark., 2005; Bulut ve ark., 2006).

Gne gren aklklardan, zellikle pencerelerden gelen s kazanc, yazn
soutma yknn nemli bir ksmn oluturmaktadr. Bundan dolay, doru gne
s kazanc bilgileri, pik soutma yknn tahmini ve cihaz boyutlandrlmas iin
binann tasarm ilemi srasnda her zaman nemli olmutur. Gne s kazanc,
literatrde baz enlemler iin verilen tablolardan veya tm yerel parametreler
biliniyorsa hesaplama sonucu tahmin edilebilir. Ancak bu tablolar kullanldnda
elde edilen iklimlendirme sisteminin kapasite hassasiyeti az olmaktadr. zellikle
byk sistemlerde kapasite, farkl tablolar kullanldnda ok fazla olmaktadr.
Tablo kullanldnda ortaya kan farkllklarn birka nedeni bulunmaktadr.
Bunlardan ilki, kullanlan tablolarn belirli enlem derecelerine gre hazrlanm
olmasdr. Ara enlemlerde bu tablolar byk farkllklara neden olmaktadr. Dier bir
neden ise, ayn enlemlerde bulunan deiik illerde farkl iklimsel zelliklerin ve
nm deerlerinin olmasdr. Oysa kullanlan tablolarda ayn enlem derecesinde
bulunan yerleim yerleri iin gelen nm iddeti de ayn olarak kabul edilmektedir.
Bir baka neden ise iklim artlarnn gnmzde sanayilemenin de byk etkisi ile
deiiklik gstermesidir. Dolaysyla kullanlan bir tablo zamanla hassasiyetini
yitirmektedir (Hsieh 1986; Ylmaz ve ark., 1996; Bulut ve ark., 2006).

Bu almann temel amalarndan biri deiik gne nm modellerini
inceleyerek elde edilen sonular karlatrdktan sonra anlurfa iklim artlarna
uyan gne modelini belirlemektir. Ayrca belirlenen bir cam eidine gre s
kazanc olarak gney yne bakan camdan geen gne nm iddeti deerlerinin
anlurfa iin hesaplanmas da temel hedeflerdendir.

Eik dzleme gelen gne nm ve scaklk deerlerini lebilmek amac ile
bir kaide tasarlanm ve imalat gerekletirilmitir. Tasarlanan platform sayesinde
er derece ara ile 0-90 alar aralnda gne nm iddeti llebilmektedir.
3
Eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm iddeti deiik alar
(15,30,45,60 ve 90) iin ayn ortalama gnlerinde ya da ortalama gne yakn
gnlerde lm yaplm, lmler sonucu elde edilen deerler literatrden tespit
edilen modellerle yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen deerlerle istatistiksel
olarak karlatrlm ve uygun modeller belirlenmitir. 90 iin belirlenen uygun
modele gre camdan geen gne nm, anlurfa artlarnda gney yne bakan
cepheler iin hesaplanmtr.

2. NCEK ALIMALAR Asm Fatih DURMAZ
4

2. NCEK ALIMALAR

Birok mhendislik uygukamasnda eik dzleme gelen gne nm
verilerine olan ihtiyatan ve eik dzleme gelen gne nm lmleri
olmamasndan dolay, aratrmaclarn birou gne nm modelleri ile ilgili
almalar yrtmlerdir. Aada konu ile ilgili baz almalar verilmitir.

Kl ve ztrk (1983), yatay dzleme gelen gnlk toplam ve anlk nm,
eik yzeye gelen anlk gne nmn deiik modellerde kullanlan matematiksel
denklemlerle ifade etmitir.

Hsieh (1986), gne nm alarn, yatay dzleme gelen gnlk toplam ve
anlk nm, eik yzeye gelen anlk gne nmn farkl modellerle aklamtr.

Srivastava ve ark. (1995), gnlk ve saatlik difz nm lmek iin bir
pranometre ve glgelendirme halkas kullanmlardr. ltkleri gnlk difz nm
ile Duffe ve Beckman, Liu ve Jordan, Erbs ve ark. ve Bruno yntemleriyle
hesaplanan deerleri karlatrmlardr. ltkleri saatlik difz nm ile Hottel,
Orgill ve Holland, Liu ve Jordan yntemleriyle hesaplanan deerleri
karlatrmlardr.

Miguel ve ark. (1995), spanyann Burgos kentinde 1981 ve 1986 yllar
arasnda yatay dzleme gelen toplam gne nm iddetini lmlerdir. Bu llen
deerlerden faydalanlarak eimli yzeye gelen saatlik ve gnlk nm deerlerini
farkl gne nm modeli kullanarak hesaplamlardr.

Ylmaz ve ark. (1996), s kazanc olarak camdan geen toplam gne
radyasyonunu zamana bal olarak hesaplayan eitlikleri ilem srasn gz nne
alarak vermilerdir. CAMRAD isminde Pascal programlama dilinde bir bilgisayar
5
program gelitirerek, Adana, Ankara, Bursa, stanbul, zmir ve anlurfa ehirleri
iin camdan s kazanc olarak geen toplam gne radyasyonunu izelgelerde
gstermilerdir.

Behr (1997), eik dzleme gelen nmn hesaplanmas iin model
kullanlmtr. Bu modellerden faydalanmak iin on iki yllk zaman dilimi ierisinde
yatay dzleme gelen toplam, difz ve yansyan nmlar ve eik dzleme gelen
toplam gne nm llmtr. Modellerden elde edilen deerler ile llen
deerler istatistiksel olarak deerlendirilmitir.

Kambezidis ve ark. (1997), lmler sonucu elde edilen eimli yzeylere gelen
gnlk toplam gne nm iddeti ile kaynaklarda yer alan deiik modellerden elde
edilen gne nm deerleri birbiri ile mukayese edilmitir. Eik dzleme gelen
nmn hesaplanmas iin, Temps ve Coulson, Bugler, Reindl ve Gueymard
modellerini kullanmlardr.

Rehman ve Halawani (1997), on bir farkl lke (Hindistan, Msr, Sri Lanka,
spanya, Zimbabwe, Yemen, Sudan, talya, Zambiya, Hong Kong ve Malezya) iin
Angstrm denklemi kullanlarak yatay dzleme gelen toplam gne nmn
hesaplamlardr. llen deerler ile hesaplanan deerler istatistiksel adan
karlatrlmlardr.

Fakolu ve Ecevit (1998), gnlk toplam ve saatlik olmak zere direkt ve
difz gne nm deerlerini analitik olarak bulmak iin bir metod sunmutur.
Yntem Trkiyedeki 32 istasyon iin geniletilmi ve gnlk toplam nm
deerine yalnzca gn says deeri girilerek ulalabilen bir denklem vermitir.

Hijazin (1998), rdnn Amman ehri iin yatay dzleme gelen gne
nmna bal olarak saatlik berraklk indeksi ve saatlik difz nm oranlarn
incelemi ve tablolar halinde sunmutur. Saatlik difz nm orann belirlerken
Orgill ve Hollands modelini kullanmtr.

6
Remund ve ark. (1998), svirede altm drt istasyonda on yllk sre
ierisinde eik dzleme gelen toplam gne nm ve scaklk deerleri llmtr.
lm sonucu elde edilen deerler modellerden elde edilen deerler birbiri ile
karlatrlmtr.

Bulut ve ark. (1999), Adana, Kayseri, Ankara ve stanbul illeri iin yatay
dzleme gelen gne nm iddetini, gnelenme sresi ve berraklk indeksi
deerleri lmlerini dikkate alarak analiz etmilerdir. 1990 1996 yllar arasnda
Devlet Meteoroloji lerinden temin edilen 7 yllk verileri kullanarak, yatay dzleme
gelen gnlk toplam gne nm iddetini veren trigonometrik fonksiyonlar
tretmilerdir.

Torul ve ark. (2000), Elaz ehri iin aylk yatay dzleme gelen toplam
gne nmn hesaplamak iin Angstrm denkleminde bulunan denklem sabitleri
hakknda alma yapmlardr. nceledikleri denklemler yaz ve k olmak zere iki
farkl dnemi temsil etmektedir.

Nijmeh ve Mamlook (2000), rdn iin Liu ve Jordan modeli ile Hay modelini
kyaslamtr. Bu kyaslama iin rdnn bakenti Ammanda yatay dzleme gelen
gnlk toplam gne nm, yatay dzleme gelen difz gne nm ve 45 eimli
yzeydeki toplam gne nm llmtr. almada rdn iin bir yl boyunca
iki modelin llen deerlere gre yzdelik hatalarn ve dier istatistiksel
deerlerini grafiksel olarak gstermitir.

Li ve Lam (2000), farkl eim as iin Hong Konga ait 1996 ve 1997
yllarna ait iki yllk datalar kullanarak Klucher, Hay ve Perez modellerini
deerlendirmilerdir. Bu modelin istatistiksel analizlerine yer verilmitir.

Ertekin ve Yaldz (2000), Antalya iin yatay dzleme gelen gnlk toplam
gne nm deerlerini literatrde bulunan yirmi alt farkl gne nm modeli ile
karlatrm ve istatistiksel olarak deerlendirmitir.

7
Vartiainen (2000), Finlandiyann Turku ehrinde yirmi drt farkl eimli
yzeye gelen saatlik toplam gne nm iddetini lm ve literatrden tespit etmi
olduu be farkl modelden (Liu ve Jordan, Hay, Reindl, Klucher ve Perez) elde
ettii deerlerle llen deerleri karlatrmtr.

Miguel ve ark. (2001), kuzey Akdeniz blgesinde yaplan lmler sonucu elde
edilen gne nm deerlerini kullanarak yatay dzleme gelen gnlk ve saatlik
difz nm deerlerini veren modellerin performansn irdelemilerdir.

Wong ve Chow (2001), gnlk ve saatlik olarak toplam, direkt ve difz
radyasyonunu farkl gne radyasyon modelleriyle incelemitir. Saatlik toplam gne
radyasyonlar ele alnp sonular karlatrlmtr.

Li ve ark. (2002), dik yzeye gelen toplam gne nmna direkt nm ve
yer yanstma katsaysnn etki ettiini belirtmitir. 1996 ve 1998 yllar arasnda
Hong Kong iin saatlik veriler alnm ve birok matematiksel model arasnda
Muneer ve Perez modeli seilmi ve bu iki model kullanlarak karlatrmalar
yaplmtr.

Notton ve ark. (2002), farkl yntemi saatlik toplam gne nmn
kullanarak karlatrmlardr.

Ulgen ve Hepbasli (2002), almalarnda yatay dzleme gelen toplam ve difz
gne nm deerlerini evre scaklna bal olarak beinci dereceden polinominal
bir denklem ile ifade etmilerdir. Tablolarla scaklk ve toplam-difz gne nm
deerleri arasndaki ilikiyi gstermilerdir. Ayrca lm yaplan son be yllk
deerler gz nne alnarak difz ve toplam nm oranlarna yer verilmitir.

Oliveira ve ark. (2002), Brezilyann Sao Paulo kenti iin yeryzne gelen
toplam ve difz gne nm deerlerini 1994 ve 1999 yllar arasnda lmlerdir.
Yatay dzleme gelen saatlik, gnlk ve aylk difz gne nm deerlerinin
hesaplanabilmesi iin modeller gelitirmilerdir.
8
lgen ve Hepbal (2003), zmir ili iin gnlk berraklk indeksi ile gnlk
difz katsays arasndaki ilikiyi tespit etmilerdir. 1994 ve 1998 yllar arasndaki 5
yllk sre zarfnda yatay dzleme gelen saatlik toplam ve difz gne nm
deerlerini literatrde bulunan modellerle kyaslamlardr.

Sebaii ve Trabea (2003), yatay dzleme gelen gnlk toplam, difz gne
nm iddetlerini ve gnelenme srelerini Msrn drt ehri iin lmlerdir.
Birinci, ikinci ve nc dereceden denklemlerle yatay dzleme gelen difz gne
nmnn toplam gne nmna oran, berraklk indeksi ve gnelenme sreleri
hesaplanm ve llen deerlerle kyaslamas yaplmtr.

Bashahu (2003), Senegalin Dakar eyaleti iin dokuz difz radyasyon modeli
incelenmitir. On alt yllk zaman dilimi ierisinde toplam ve difz gne nm,
gnelenme sresi, berraklk indeksi ve scaklk deerlerini lmlerdir.
Modellerden elde edilen deerleri istatistiksel olarak test etmilerdir.

Bilbao ve ark. (2003), spanyada ki Kastilya ve Leon ehirlerinde yatay ve
eik dzleme gelen saatlik toplam ve difz nm iddetlerini lmler, eimli
yzeyler iin be farkl modelin performansn irdelemilerdir.

Mefti ve ark. (2003), Algeria lkesi iin eik dzleme gelen saatlik toplam
gne nm deerlerini, ayn ortalama gnnde llen gnlk gnelenme
sresinin fonksiyonu olarak belirlemi ve hesaplamlardr. Gnlk gnelenme
sresi elli drt istasyonda gereklemitir.

zel ve Phtl (2004), yaz ve k iklim artlarnda tek tabaka ve ift tabaka
camdan oluan pencerelerin s kazan ve kayplarn, MATLABda gelitirilen bir
program yardmyla hesaplamlardr. Bunun iin binalardaki pencerelerin ynleri
dikkate alnarak tek cam ve ift cam olma durumlarna gre s aklarnn zamana
gre deiimleri grafikler halinde gsterilmitir.

9
Babur ve Demirkol (2004), GAP (anlurfa) blgesi iin meteorolojide kaytl
deneysel lmlere ait gnlk gne radyasyon bilgilerini, literatrde mevcut teorik
modellere uyumluluunu grafiksel olarak karlatrmlardr.

Ulgen ve Hepbasl (2004a), Trkiye geneli ve baz iller iin literatrde bulunan
gne radyasyon modellerini incelemitir. 19832002 yllar arasnda toplam 41
modele yer verilmitir. Bu modellerden 15 tanesi Trkiyenin tm dier modeller
ise deiik yerleim merkezleri iindir. Bu modeller drt grupta toplanmtr. Bunlar;
lineer modeller, polinominal modeller, asal modeller ve dier modellerdir.

Ulgen ve Hepbasl (2004b), Trkiyedeki byk ehirler (stanbul, Ankara ve
zmir) iin yatay dzleme gelen toplam gne nmn veren baz ampirik
denklemleri incelemilerdir. ncelenen modellerin hata oranlar saptanm ve tablo
halinde gsterilmitir.

Al-Mohamad (2004), toplam, difz ve direkt gne nm iddetleri, Angstrm
denkleminden balayarak deiik modellerle Suriye iin hesaplamtr. Hesaplamalar
meteorolojik datalarla karlatrlmtr. Bu hesaplama iin bilgisayar program
gelitirilmitir.

Notton ve ark. (2004), mhendislikte gne enerjisi uygulamalar iin eik
dzleme gelen saatlik toplam gne nm deerinin hesaplanabilmesi gerektiini
vurgulamlardr. Birok site iin yatay dzleme gelen saatlik toplam gne nm
deerinin lld belirtilmi ve eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm
deerlerinin hesaplanmas iin modeller zerinde almalar yapmlardr.

Chen ve ark. (2004), inde bulunan krk sekiz istasyonda 1994 ve 1998 yllar
arasnda yatay dzleme gelen gnlk toplam gne nm deerlerini lmler ve
be farkl modeli kullanarak hesapladklar deerler ile kyaslamlardr.

10
Gngr ve ark. (2005), yatay ve farkl eim alarna sahip dzlemler zerine
gelen aylk ve saatlik ortalamalar bilgisayar ortamnda yazlan bir program
algoritmas ile Mersin ili iin hesaplanmtr.

Jin ve ark. (2005), yatay dzleme gelen gnlk toplam gne nmnn
hesaplanmas ve denklem gelitirmek amacyla ine ait 69 farkl meteoroloji
istasyonundan deerler alnmtr.

Diez-Mediavilla ve ark. (2005), eik dzleme gelen on farkl saatlik difz
nm modelini incelemilerdir. spanyann Valladolid kentinde gney yne bakan
42 eim asnda lm yapmlar ve modellerle karlatrmlardr.

Tarhan ve Sar (2005), Orta Karadeniz blgesinde bulunan be il (Amasya,
orum, Ordu ve Tokat) iin alt farkl modeli kullanarak yatay dzleme gelen gnlk
toplam gne nm iddetini hesaplamlardr.

Bulut ve ark. (2006), eik yzeye gelen gne nmn deneysel olarak
anlurfa iin lmlerdir. 15, 30, 45, 60 ve 90 eimli yzeylere gelen gne
nm iddetini, bir piranometre ve veri kaydeticisi ile bilgisayar ortamna
aktarmlardr. llen eik yzey gne nm deerleri literatrdeki deiik
modellere gre hesaplanan deerlerle karlatrmlardr.

Notton ve ark. (2006), Fransa iin yatay dzleme gelen saatlik toplam ve difz
gne nm iddetlerini lmler ve llen bu gne nm deerlerini, on bir
adet difz gne nm modeli ile hesaplanan deerleri ile istatistiksel olarak
karlatrmlardr.

Resheng ve ark. (2006), inde bulunan seksen alt istasyonda yatay dzleme
gelen gnlk toplam gne nmn lmler, bu lmler nda Angstrm ve
Bahel modellerini lmlerden elde ettikleri deerlere gre kyaslamlardr.

11
Aras ve ark. (2006), Trkiyenin Anadolu blgesinde bulunan on iki il
(Afyon, Ankara, ankr, orum, Eskiehir, Kayseri, Krehir, Konya, Nevehir,
Nide, Sivas ve Yozgat) iin yatay dzleme gelen yirmi adet gnlk difz nm
modelini incelemilerdir.

Alam (2006), Hindistanda bulunan drt farkl istasyonda 1995 ve 2002 yllar
arasnda lmler sonucu elde edilen yatay dzleme gelen toplam gne nm
deerleri ile farkl model kullanarak elde edilen deerlerle karlatrmlardr.

Menges ve ark. (2006), Konya ili iin yaplan lm sonucu elde edilen yatay
dzleme gelen gnlk toplam gne nm deerleri ile literatrde bulunan elli farkl
model kullanlarak yaplan hesaplamalardan elde edilen deerleri istatistiksel olarak
deerlendirmilerdir.

Eik dzleme gelen gne nm lmlerinin analizi ile ilgili Trkiyede
herhangi bir almaya rastlanmamtr. Gne nm ile ilgili yaplan almalar
genellikle yatay dzleme gelen gne nm modelleri zerinedirler.

3. MATERYAL ve YNTEM Asm Fatih DURMAZ
12

3. MATERYAL ve YNTEM

3.1. Gne Enerjisi

Enerji retimi ve tketimi, amzda milletlerin refah seviyesini gsteren bir
l olmutur ve ekonomik gelime enerji tketimiyle aa yukar orantl
deimektedir. 1976 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde kii bana tketilen
enerji 11.5 TET (Ton Edeer Takmr7x10
6
kcal) iken, bu miktar Kanadada
10.0, Belika, svete 6.0, ngiltere, Norve ve Polonyada 5.3, svire ve talyada
3.3, spanya ve Yunanistanda 2.2, Trkiye ve Suriyede 0.74, Pakistanda 0.2,
Nijerya, Mali, Banglade ve Etiyopyada 0.01den daha azdr (Kl ve ztrk,
1983).

Enerji kaynaklar kendi ierisinde yenilenemez ve yenilenebilir olmak zere
ikiye ayrlmtr. Yenilenemez enerji kaynaklar fosil kaynaklar (kmr, petrol, v.s.),
hidrolik enerji ve nkleer enerji, yenilenebilir enerji kaynaklar ise; gne enerjisi,
jeotermal enerji, gel-git enerjisi, dalga enerjisi, rzgr enerjisi v.s.dir. Dnyada
tketilen enerjinin %90na yakn fosil kaynaklardan temin edilmektedir. Fosil
kaynaklar ierisinde de en ok kullanlan petroldr. Yaplan tahminlere gre fosil
yaktlar, bugnk oranda kullanlmaya devam edilirse, yakn gelecekte tkenmeye
balayacaktr. (Kl ve ztrk, 1983; Hsieh, 1986).

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn nemi, lkelerdeki potansiyeline gre
deiir. rnein gel-git enerjisinden, gel-git olaynn sk rastlanld Fransa, A.B.D,
kanada ve Avustralya gibi lkelerde yararlanlrken, jeotermal enerji uygulamalar
zlanda, Yeni Zelanda, Japonya ve Rusyada mevcuttur.

Gerekte, btn enerji kaynaklar gneten tremitir. Gne enerjisi, gnein
ekirdeinde yer alan fzyon sreci ile aa kan ma enerjisidir, gneteki
13
hidrojen gaznn helyuma dnmesi eklindeki fzyon srecinden kaynaklanr. Bu
enerjinin dnyaya gelen kk bir blm dahi, insanln mevcut enerji
tketiminden kat kat fazladr. Dnya gneten gelen enerjinin sadece milyarda birini
alr. Bu enerji miktar 15 dakika depo edilebilse toplam dnya nfusunun yllk enerji
ihtiyac karlanabilirdi. Gne enerjisi yeni ve yenilenebilir bir enerji kayna oluu
yannda, insanlk iin nemli bir sorun olan evreyi kirletici artklarn bulunmay,
yerel olarak uygulanabilmesi ve karmak bir teknoloji gerektirmemesi gibi
stnlkleri sebebiyle son yllarda zerinde, youn almalarn yapld bir konu
olmutur. Binalarn stlmas, soutulmas, endstriyel, bitkilerin kurutulmas ve
elektrik retimi gne enerjisinin yaygn olarak kullanld alanlardr (Kl ve
ztrk, 1983; Trs ve ark., 1997).

Gne enerjisinin dier enerji trlerine gre ok sayda avantaj mevcuttur.
Her eyden nce, bol ve tkenmeyen tek enerji kayna gnetir. Temiz enerji
trdr; evreyi kirletici, duman, gaz, karbon monoksit, kkrt ve radyasyon gibi
atklar yoktur. Yerel uygulamalar iin elverilidir. Enerjiye ihtiya duyulan, hemen
her yerde gne enerjisinden yararlanmak mmkndr. Bir akman, saatin, hesap
makinesinin veya deniz fenerinin, orman gzetleme kulesinin enerji ihtiyac yerinde
karlanabilir. Da bal olmadndan, doabilecek ekonomik bunalmdan
bamszdr. Birok uygulamas iin karmak teknolojiye gerek duyulmamaktadr.
letme masraflar ise birok sisteme gre ok dktr (Uyarel ve z, 1987).

lkemiz, corafi konumu nedeniyle sahip olduu gne enerjisi potansiyeli
asndan birok lkeye gre ansl durumdadr. Devlet Meteoroloji leri Genel
Mdrlnde (DM) mevcut bulunan 19661982 yllar arasnda llen
gnelenme sresi ve nm iddeti verilerinden yararlanarak EE tarafndan yaplan
almaya gre, Trkiye'nin ortalama yllk toplam gnelenme sresi 2640 saat
(gnlk toplam 7,2 saat), ortalama toplam nm iddeti 1311 kWh/m-yl (gnlk
toplam 3,6 kWh/m) olduu tespit edilmitir. Trkiye'nin en fazla gne enerjisi alan
blgesi Gney Dou Anadolu Blgesi olup, bunu Akdeniz Blgesi izlemektedir.

14
3.2. Gne Inm

Gne nmnn ou, fotosfer denilen nispeten daha souk olan gnein
yzeyinden gelir. Gne nmlar dnyaya geliinde mortesi, gama ve X nlarn
da ihtiva eder. Gne nlar dnya atmosferinden geerken zararl olan nlarn
ou, grlebilir dalga boyundaki n da bir ksm filtrelenir.

Atmosfer dnda gne nlarna dik birim alana btn dalga boylarnda bir
anda gelen gne nmnn deeri dnya-gne mesafesi deitiinden sabit
deildir. Bunun iin ortalama dnya-gne uzaklndaki gne nm deerinin
kullanlmas hesaplamalarda kolaylk salar. Bu deere gne sabiti denir. Atmosfer
dna gelen gne nm atmosferi geerken atmosferde bulunan paracklar
tarafndan tutularak azalr. Kalan gne nm (atmosferik nm) atmosfer iindeki
partikl, toz ve havadaki molekller vastas ile yansmaya urar ve ynnn
deimesi ile salr ve binalar, dalar, su yzeylerinden yansmaya urar. Gne
nmnn bu blmne difz ve yansyan gne nm, dorudan yeryzne ulaan
ksmna da direkt gne nm denir. Difz nmla yansyan nm arasndaki
temel fark, difz nmn atmosferdeki cisimlerden gelmi olmas, yansyan nmn
ise yeryzndeki aa, kar, ayna vb. dier yeryz cisimlerinden yanstlarak alnm
olmasdr. Yeryzne gelen toplam gne nm, direkt, difz ve yansyan gne
nmlarnn toplamna eittir (Santamouris ve ark., 1999; Gueymard, 2000; Li ve
ark., 2002; Notton ve ark., 2006;).
15

ekil 3.1. Yer yzne gelen gne nm eitleri

Gne nmnn enerji younluu olduka dktr. Gneli bir yaz gnnde
optimum yndeki bir metrekare alana gelen enerji miktar hemen hemen bir litre
petroln verebilecei enerji miktarna eittir. Bununla beraber yalnz dnyann kara
alanlarna den gne nm ile elde edilecek enerji miktar, dnyann yllk enerji
tketiminden yaklak 2900 kat daha fazladr. (Ylmaz ve ark., 1996 ; Trs ve ark.,
1997).

Yeryzne gelen gne nmn ok sayda deiken fonksiyonudur (Bulut ve
ark., 1999). Bu faktrler;
Astronomik faktrler (gne sabiti, dnya gne mesafesi, deklinasyon
as).
Corafik faktrler (bulunan yerin enlemi, boylam ve deniz seviyesinden
ykseklii).
Geometrik faktrler (yzeyin azimut as, yzeyin eimi, gne ykseklik
as, gnein azimut as).
Fiziksel faktrler (hava molekllerin samas, atmosferdeki su buharnn
azalmas, tozlarn samas, ozon ve karbondioksitin yutmas vs.).
16
Meteorolojik faktrler (bulutlarn tesiri, evrenin yanmas) olarak
snflandrlmaktadr

Belirlenen bu faktrlerin hepsinin tesiri teorik olarak hesaplamak zordur. Bu
sebeple gne nm hesaplarnda, daha ok llen, gne nm verilerinden
yararlanarak gelitirilen ampirik bantlar kullanlr.

3.3. Gne Inm Modelleri

Gne enerjisinden faydalanan sistemlerin tasarmnda ncelikle
faydalanlabilir gne nmnn bilinmesi gerekir. Toplayclarn boyutlandrlmas,
binalardaki s kazancnn hesaplanmas, binalarn aydnlatma yknn tayini, gne
frnlar, gnesel g sistemleri ve dier btn gne enerjisi uygulamalarnda
yeryzne gelen gne nm miktar esas alnr.

Eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm iddetinin hesaplanmas iin
literatrde deiik modeller bulunmaktadr. Literatrde yatay dzleme gelen gnlk
ve saatlik toplam gne nmnn, yatay dzleme gelen saatlik difz gne
nmnn, eimli yzeylere gelen saatlik toplam, direkt, difz ve yansyan gne
nmnn belirlenmesi iin ok sayda model mevcuttur. Eik dzleme gelen saatlik
toplam gne nmn hesaplamak iin yatay dzleme gelen saatlik difz, direkt ve
yansyan gne nmnn bilinmesi veyahut hesaplanmas gerekmektedir.

3.3.1. Yatay dzleme gelen saatlik difz nm modelleri

Yatay dzleme gelen saatlik toplam ve difz nmn iddetlerinin bilinmesi
zel aratrmalar ve mhendislik uygulamalar iin gereklidir. Yatay dzleme gelen
saatlik toplam gne nmnn llmesi birok istasyonda yaplmakta olup llen
deerlere ulama imkn kolaydr. Ancak yatay dzleme gelen saatlik difz nm
iddetini ok az sayda istasyon zel almalar iin lmekte olup bu verilere ulama
imkn olduka kstldr. Bundan dolay deiik kaynaklarda yer alan yatay dzleme
gelen saatlik difz nm modellerinden faydalanlarak mhendislik uygulamalar ve
17
zel almalar iin gerekli yatay dzleme gelen saatlik difz nm
hesaplanabilmektedir. Yatay dzleme gelen saatlik difz gne nm iddetinin
belirlenmesinde kullanlan modeller saatlik berraklk indeksi ve difz nm oran
gibi parametrelerin fonksiyonu olarak verilmitir (Miguel ve ark., 2001; Wong ve
Chow, 2001).
0
I
I
k
t
t
= (3.1)
t
d
d
I
I
k = (3.2)
0
I
I
k
d
D
= (3.3)
0
I
I
k
b
b
= (3.4)
k
t
saatlik berraklk indeksi, k
d
difz nm oran, k
D
difz nm katsays, k
b
direkt
nm katsays, I
t
yatay dzleme gelen saatlik toplam nm, I
0
atmosfer d yatay
dzleme gelen saatlik toplam nm iddeti, I
d
yatay dzleme gelen saatlik difz
nm, I
b
yatay dzleme gelen saatlik direkt nm miktarn gstermektedir.
[ ]

\
|
+ + =
365
2
033 . 0 1 ) ( ) ( ) ( ) ( ) (
24
0
n
Cos d Sin e wSin w Sin d Cos e Cos I I
sc
(3.5)
Burada I
sc
gne sabiti deeri 1353 W/m
2
dir. e enlem as, d deklinasyon as, n
Ocak 1den itibaren gn says, w gn dou saat asdr.
( )
+ = 284
365
2
45 . 23 n
n
Sin d

(3.6)
( ) ) tan( ) tan( d e ArcCos w = (3.7)

3.3.1.1. Liu ve Jordan modeli

b D
k k 2939 . 0 271 . 0 = (3.8)
( )
D b d b t
k k I I I k + = + =
0
/ (3.9)
t D
k k 416 . 0 384 . 0 = (3.10)

18
3.3.1.2. Orgill ve Hollands modeli

35 . 0 ; 249 . 0 1 < =
t t d
k k k (3.11)
75 . 0 35 . 0 ; 84 . 1 577 . 1 =
t t d
k k k (3.12)
75 . 0 ; 177 . 0 > =
t d
k k (3.13)

3.3.1.3. Erbs ve arkadalar modeli

22 . 0 ; 09 . 0 1 =
t t d
k k k (3.14)
8 . 0 22 . 0 ; 336 . 12 638 . 16 388 . 4 1604 . 0 9511 . 0
4 3 2
< + + =
t t t t t d
k k k k k k (3.15)
8 . 0 ; 165 . 0 > =
t d
k k (3.16)

3.3.1.4. Spencer modeli

75 . 0 35 . 0 ;
3 3
=
t t d
k k b a k (3.17)
e a 0118 . 0 94 . 0
3
+ = (3.18)
e b 0135 . 0 185 . 1
3
+ = (3.19)

3.3.1.5. Reindl ve arkadalar modeli

3 . 0 ; 248 . 0 02 . 1 =
t t d
k k k (3.20)
78 . 0 3 . 0 ; 67 . 1 45 . 1 < < =
t t d
k k k (3.21)
78 . 0 ; 147 . 1 =
t d
k k (3.22)

3.3.1.6. Lam ve Li modeli

15 . 0 ; 977 . 0 =
t d
k k (3.23)
7 . 0 15 . 0 ; 361 . 1 237 . 1 < =
t t d
k k k (3.24)
7 . 0 ; 273 . 0 > =
t d
k k (3.25)
19
3.3.1.7. Louche ve arkadalar modeli

002 . 0 059 . 0 994 . 0 205 . 5 307 . 15 627 . 10
2 3 4 5
+ + + =
t t t t t b
k k k k k k (3.26)
b d
k k =1 (3.27)

3.3.1.8. Climed2 modeli

21 . 0 ; 081 . 0 995 . 0 =
t t d
k k k (3.28)
76 . 0 21 . 0 ; 967 . 4 32 . 8 738 . 2 724 . 0
3 2
< + + =
t t t t d
k k k k k (3.29)
76 . 0 ; 180 . 0 > =
t d
k k (3.30)

3.3.1.9. Macagnan ve arkadalar modeli

18 . 0 ; sin 7033 . 0 3979 . 2 995 . 0
2
+ =
t t d
k k k (3.31)
gne ykseklik asdr.
81 . 0 18 . 0 ; sin 000273 . 0 220 . 1 123 . 1 < =
t t d
k k k (3.32)
81 . 0 ; sin 0810 . 0 466 . 1 479 . 1 > =
t t d
k k k (3.33)

3.3.1.10. Hollands ve Crha modeli

( )( )
( )

=
x x
x x x
I I
t d
* 1 * 2
1 1 4
2 2 2
1 1

(3.34)
u
t
k
x
= (3.35)
u
atmosfer st tabakasnn iletim oran ve
1
alt tabaka yanstma orandr.
( ) x x 2 1 1
2
1
1
+ =
(3.36)
Burada; yzey yanstma oran olup, 985 . 0 ; 855 . 0
1
= =
u
olarak alnabilir.

20
3.3.2. Eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm

Mhendislik uygulamalarnn ve gne enerjisi ile ilgili almalarn byk
bir ksm eimli yzeylerde gereklemektedir. rnein; haval gne kollektrleri,
sulu gne kollektrleri, PV (fotovoltaik) paneller v.b. Ancak birok meteoroloji
istasyonunda eimli yzeye gelen saatlik toplam nm, direkt nm, difz nm ve
yansyan nm llmemektedir. Eimli yzeye gelen saatlik toplam nm (I
t,
);
eimli yzeye gelen saatlik direkt (I
b,
), difz (I
d,
) ve yansyan (I
r,
) nmlarn
toplamyla hesaplanr (Santamouris, 1999; Gueymard, 2000; Li ve ark., 2002;
Mediavilla, 2005).
, , , , r d b t
I I I I + + = (3.37)

3.3.3. Eik dzleme gelen saatlik difz nm modelleri

Eimli yzeylere gelen saatlik difz gne nm literatrde bulunan modeller
yardm ile hesaplanabilmektedir. Bu modeller, yatay dzleme gelen saatlik difz
nm modeli, eim as ve direkt nm dnm katsaysnn fonksiyonu olarak
ifade edilmitir (Bulut ve ark., 2006; Notton ve ark., 2006; Notton ve ark., 2002;
Vartiainen, 2000; Miguel ve ark., 2001).


Eik dzleme gelen saatlik difz gne nm;
( )
cos 1
2
1
,
+ =
d d
I I (3.38)
denklemi ile bulunabilir (Notton ve ark., 2006). eim as, I
d
ise yatay dzleme
gelen saatlik difz gne nmdr.

3.3.3.2. Koronakis modeli

Bu modelde eik dzleme gelen saatlik difz nm Liu ve Jordan modeli
modifiye edilerek aadaki denklem oluturulmutur (Notton ve ark., 2002).
21
( )
cos 2
3
1
,
+ =
d d
I I (3.39)

3.3.3.3. Circum modeli

Bu modelde difz gne radyasyonu direkt nm dnm katsaysnn
fonksiyonudur (Bulut ve ark., 2006).

b d d
r I I *
,
=
(3.40)

3.3.3.4. Temps ve Coulson modeli

Temps ve Coulson, Liu ve Jordan denklemine iki anisotropik terim eklemiler
ve aadaki denklemi bulmulardr (Miguel ve ark., 2001).

( )
z
P
3 2
1
sin cos 1+ = (3.41)
|
\
|
+ =
2
sin 1
3
2
P (3.42)
( )
2 1 ,
cos 1
2
1
P P I I
d d

+ = (3.43)

3.3.3.5. Klucher modeli

Klucher, Temps ve Coulson modelini ksmen bulutlu bir gn iin deitirmitir
(Vartiainen, 2000).
( )
2
1
t d
I I F = (3.44)
( ) ( ) [ ]
z d d
F F I I

3 2 3
,
sin cos 1
2
sin 1
2
cos 1 5 . 0 +
\
|
+
|
|
\
|
|
\
|
+ = (3.45)

22
3.3.3.6. Orjinal Hay modeli

Hay, eik dzleme gelen saatlik difz nm, yatay dzleme gelen saatlik
gne nmnn ve isotropik F
Hay
katsaysnn fonksiyonu olarak vermitir
(Vartiainen, 2000).
0 0
I
I
I
I I
F
b d t
Hay
=
= (3.46)
( )
\
| +
+
|
|
\
|
=
Hay
z
Hay d d
F F I I 1
2
cos 1
cos
cos
,
(3.47)

3.3.3.7. Ma ve Iqbal modeli

Ma ve Iqbal eik dzleme gelen saatlik difz nm farkl bir kolerasyonla
ifade etmilerdir (Bulut ve ark., 2006).

( )
\
|
+ =
2
cos 1
2
,
t b t d d
k r k I I (3.48)

3.3.3.8. Reindl modeli

t
b
I
I
f = (3.49)
( )

+
|
|
\
|
|
\
|
+ |
\
| +
=
b Hay Hay d d
r F f F I I
2
sin 1
2
cos 1
1
3
,

(3.50)

3.3.3.9. Muneer-bl modeli

Bulutlu bir gn iin;
( )

|
|
\
|
|
\
|

+
+ |
\
|
=
2
sin sin sin
2 3
2
2
cos
2 2
,
b
b
I I
d d
(3.51)
b nm yaynm katsaysdr (Notton ve ark., 2006).
23
( ) [ ]
2
0026 . 2 82 . 0 04 . 0
2 3
2
Hay Hay
F F
b
b
=
+
(3.52)

3.3.3.10. Muneer-bs modeli

Bulutsuz bir gn iin;
( )

|
|
\
|
+ =
z
Hay Hay d d
F F T I I
cos
cos
1
,
(3.53)
( )
2
2 2
2
sin sin sin
2 3
2
2
cos

|
|
\
|
|
\
|

+
+ |
\
|
=

b
b
I T
d
(3.54)
denklemi ile ifade edilir (Notton ve ark., 2006).

3.3.3.11. Skarveit ve Olseth modeli

Hay
F Z 2 3 . 0 = ve 15 . 0
Hay
F olduunda Z=0 (3.55)
( ) ( )
\
|
+ + + =
i i Hay b Hay d d
w S Z F Z r F I I ,
2
cos
1 1 cos
,
(3.56)
burada son terim ihmal edilebilir (Vartiainen, 2000).

3.3.3.12. Gueymard modeli

( ) [ ]
1 0 ,
1
d G d G d d
R N R N I I + =
(3.57)
( ) [ ] 0 , 1 , min max Y N
G
= (3.58)
227 . 0 ; 4167 . 1 6667 . 6
|
|
\
|
=
t
d
t
d
I
I
I
I
Y (3.59)
Dier durumlar iin;
1758 . 0 2121 . 1
|
|
\
|
=
t
d
I
I
Y (3.60)
( ) ( ) ( ) h G F a a a a R
d
+ + + + =
3
3
2
2 1 0 0
cos cos cos exp
(3.61)
24
3 2
0
' 909 . 1 ' 960 . 3 ' 364 . 3 897 . 0 h h h a + =
(3.62)
4 3 2
1
' 511 . 27 ' 784 . 48 ' 60 . 34 ' 962 . 12 448 . 4 h h h h a + + = (3.63)
4 3 2
2
' 014 . 13 ' 776 . 23 ' 876 . 18 ' 164 . 9 270 . 2 h h h h a + + = (3.64)
3 2
3
' 318 . 0 ' 805 . 0 ' 217 . 0 312 . 0 h h h a + = (3.65)
( )
( ) ( ) ( )
( ) 2249 . 0 1
4 sin 0342 . 0 2 sin 1231 . 0 sin 2249 . 0 1
2
+
=

F (3.66)
( )
3 2
' 170 . 0 ' 384 . 0 ' 323 . 0 408 . 0 h h h h G + = (3.67)
w h 01 . 0 ' = 5 . 1 2 1 = b b (3.68)
( )
( )
|
\
|
+
)
`
+
=
b
R
d
2
3
1
2
cos 1 sin cos
2
cos 1
1
(3.69)
bantlar ile hesaplanmaktadr (Miguel ve ark., 2001).

3.3.4. Eik dzleme gelen saatlik direkt nm modelleri


Bu modelde eik dzleme gelen saatlik direkt gne nm aadaki denklem
ile ifade edilir.
b b b
r I I *
,
=
(3.70)

I
b
yatay dzleme gelen saatlik direkt gne nmdr.
b
r direkt nm dnm
katsays olup;
z
b
r
cos
cos
= (3.71)
denklemi ile ifade edilir.
z
zenit as olup aadaki denklemle hesaplanr.
w e d e d
z
cos cos cos sin sin cos + = (3.72)
d deklinasyon as, e enlem as, ise saat asdr. ise gne ykseklik as
olup gneye yneltilmi eimli yzeyler iin aadaki eitlik ile ifade edilir.
25
( ) ( ) w e d e d cos cos cos sin sin cos + = (3.73)

3.3.4.2. Jimenez ve Castro modeli

Bu modelde eik dzleme gelen saatlik direkt gne nmn eik dzleme
gelen saatlik toplam nmn %80sine eit olduunu gsterilmitir. Bu model yatay
dzleme gelen saatlik toplam gne nmnn fonksiyonu olarak dikkat
ekmektedir.
|
|
\
|
=
z
t b
I I
cos
cos
8 . 0
,
(3.74)

3.3.5. Eik dzleme gelen saatlik yansyan nm modeli

( )
cos 1
2
1
,
=
t r
I I (3.75)
denklemi ile hesaplanmaktadr. Burada yzey yanstma orann ifade etmektedir.

izelge 3.1. Deiik maddelerin yzey yanstma oranlar
Yzey Yzey yanstma oran
Taze kar 0.75
Su yzeyi 0.07
Toprak 0.14
Kara yolu 0.04
Kozalakl orman (kn) 0.07
Sonbahar orman 0.26
Asfalt kapl zemin 0.10
Beton kapl zemin 0.22
l yapraklar 0.30
Kuru im 0.20
Yeil taze im 0.26
Bitml kumlu at 0.13
Krlm ta yzeyler 0.20
Bina yzeyleri, koyu (krmz tula vb.) 0.27
Bina yzeyleri, ak (ak renk boyalar) 0.60
26
3.4. Camdan Mahal ine Geen Gne Inm

Is kazancna etki eden faktrlerin ou zamana bal olarak deiim gsterir.
Camdan geen gne nm zamana ve yere bal olarak deiir ve s kazancnn
nemli bir ksmn oluturur. Camdan geen snn tespit edilebilmesi iin dikkatli bir
enerji analizi yaplmas gerekmektedir. nk yanl hesaplamalar, istenen sl
konforu vermeyecei gibi stma ve soutma sisteminin ilk yatrm masraflarnn ve
iletme giderlerinin artmasna neden olacaktr. Literatrde camdan geen toplam
gne radyasyonunu gsteren tablolar mevcuttur. Bu tablolar baz artlar iin
hazrlanmtr. Trkiyede 40 enlem iin hazrlanm tablo deerleri, tm ehirler
iin kullanlmaktadr. Fakat Trkiyedeki ehirler 36-42 kuzey enlemleri arasnda
kalmakta ve deiik iklim artlarna sahiptirler (Ylmaz ve ark., 1996; zel ve Phtl,
2004).

Camdan mahal iine geen gne nm;
( )

, , , r d y b d g
I I I I + + = (3.76)
denklemi ile hesaplanmaktadr.
y
difz nmda camn geirgenlik katsays olup
79 . 0 =
y
alnabilir.
d
direkt nmda yzeyin geirgenlik katsays olup nm
geli asna ve cam tipine baldr. Tek cam iin;
3 6 2 4 3
* 10 * 137 . 4 * 10 * 48 . 3 * 10 * 39 . 7 88 . 0

+ =
d
(3.77)
hesaplanr. ift cam iin;
3 6 2 4 3
* 10 * 548 . 2 * 10 * 16 . 1 * 10 * 47 . 2 76 . 0

+ =
d
(3.78)
olarak hesaplanabilir. , derece olarak gne nm geli asdr.

3.5. statistiksel Kavramlar

Modellerin istatistiksel analizi iin, ortalama sapma hatas (MBE), standart
hata (RMSE) ve korelasyon katsays (CC) aadaki denklemlerle hesaplanmtr.

Ortalama sapma hatas, bir dalmdaki tm deerler arasndaki farklarn
ortalamas olan bir dalm lsdr (Tekin, 2006).
27
( )
N
x y
MBE
N
i
i i
=

=
1
(3.79)
Burada; y
i
hesaplanan deeri, x
i
lm deerini, N toplam veri saysn ifade
etmektedir.

Standart hata, merkezi eilim ls olarak ortalama kullanldnda, bir
dalmdaki tm deerlerin, o serinin aritmetik ortalamasndan sapmalarnn
karelerinin toplamnn, serinin deer saysna blmnn kare kknn alnmasyla
elde edilen bir dalm lsdr (Gndz, 1996).
( )
2 / 1
2
1

=

=
N
x y
RMSE
N
i
i i
(3.80)
x ; x deerlerinin ortalamasn, y ise y deerlerinin ortalamasn vermektedir.

Korelasyon katsays (CC) 3.81 nolu denklem ile ifade edilmektedir.
( )( )
( ) ( )
2 / 1
2
1
2
1
1
)
`

=

= =
=
N
i
i
N
i
i
i
N
i
i
x x y y
x x y y
CC (3.81)

3.6. Gne Inm lmnde Kullanlan Cihazlar

Inm lme teknikleri ve nm lerlerle ilgili almalar ondokuzuncu
yzylda balamtr. Daha ziyade ikinci dnya sava srasnda askeri amalar iin
nem verilmi ve daha sonra uzay aratrmalarnda gelitirilmitir. Dnyada ve
lkemizde farkl trden nm lmleri yaplmaktadr. Bunlardan bazlar; normal
dorultuda gelen direkt gne nm, yatay dzleme gelen toplam gne nm,
atmosfer nm, yer ve yzeylerden yansyan nm, eik yzeye gelen toplam
gne nm lmleridir.

28
3.6.1. Piranometre

Tm gne nm llr. Piranometre iin; solarimetre, aktinometre veya
llen nm kaydetme imkn varsa, piranograf, solarigraf veya aktinograf
isimleri de kullanlmaktadr. Dier taraftan piranometrelerin zerine bir
glgelendirme eleman konarak gneten gelen direkt gne nm nlenerek difz
nm lmekte mmkndr.

Piranometrelerin ou yzeylerin nm, yutma ve yanstma zellii esas
alnarak gelitirilmitir. Inm dt ksmda biri siyah dieri beyaz iki yzey
bulunmakta, siyah yzeyin scakl yutulan nm sebebi ile artmakta ve yzeyler
arasndaki scaklk fark llmektedir. Piranometrelerin duyarl blm d scaklk
ve rzgardan etkilenmemesi iin yarm kre eklindeki cam kapakla kapatlr ve nem
miktarn kontrol iin i ksma bir kurutma kovan yerletirilir.

3.6.2. Pirradiometre

Pirradiometre ile ksa ve uzun dalga boylu (toplam) nm llr. Bunlardan
baka yer nm llen pirgeometre ve kresel bir yzeye gelen toplam nm
llen (kresel pirradiometre) ve tm nm llen nm dalga lerler de
mevcuttur. Spektrometrelerle de kk dalga boyu aralklarndaki gne nm
llr.

3.6.3. Pirheliometre

Normal dorultuda gelen direkt gne nm llr. Gnei gren hacimsel
ann eksenine dik olarak gne nlarn dar bir adan grrler ve gnei izlerler.

3.7. Gne Inm lm

anlurfa iklim artlarnda gne nm iddetini tespit etmek iin anlk gne
nm iddetini ve scakln lp kaydeden bir sistem kurulmutur. Gne nm
29
iddetini lmek iin Dnya Meteoroloji Tekilat (WMO) tarafndan da nerilen ve
genellikle aratrma amacyla kullanlan Kipp & Zonen CM11 piranometresi
kullanlmtr. Piranometre, bataryal bir veri kayt ve depolama aygt olan
dataloggera balanmtr. Belli aralklarla dataloggerdaki anlk gne nm iddeti
deerleri RS-232 kablosu ile bilgisayar ortamna aktarlmtr. ekil 3.2de kullanlan
piranometre grlmektedir. ekil 3.3de anlk gne nm iddeti lm sistemi
ematik olarak gsterilmitir. ekil 3.4te bataryal veri kayt ve depolama aygt
grnmektedir. Ek 1 ve 2de srasyla CM11 piranometresinin teknik zellikleri ve
kalibrasyon belgesi verilmitir.

ekil 3.2. CM11 piranometresi

lm sistemi Harran niversitesi Mhendislik Fakltesi binasnn atsna
kurulmutur. lm noktasnn corafik konumu GPRS ile llmtr. lm
noktas 37
o
10 N enlem, 38
o
59
E boylam ve 511 m rakmdadr.

30

Akl
Datalogger

Bilgisayar
Balant
Kablosu
Piranometre
RS-232
Platform

ekil 3.3.Gne nm iddeti lm iddeti

lmler, aylk ortalama gn deerlerinde yada aylk ortalama gn deerlerine
yakn gnlerde 20052007 yllar arasnda alnmtr. Baz lmlerin aylk ortalama
gn deerlerinde alnmamasnn sebebi; aylk ortalama gn deerinin hafta sonuna
denk gelmesi veya aylk ortalama gn deerini temsil eden gnden farkl iklimsel
yapda olmasdr. Tablo 3.2de ay temsil eden ortalama gn ve n=1den 365e kadar
olmak zere gn deerleri yer almaktadr.

izelge 3.2. Aylk ortalama gn deerleri
Aylar Ortalama gn Gn deeri, n
Ocak 17 17
ubat 16 47
Mart 16 75
Nisan 15 105
Mays 15 135
Haziran 11 162
Temmuz 17 198
Austos 16 228
Eyll 15 258
Ekim 15 288
Kasm 14 318
Aralk 10 344
31

ekil 3.4. Fiber muhafazal veri kaydedicisi (datalogger) ve bataryas

Eik dzleme gelen gne nm lmnn istenilen alarda yaplabilmesi
ve kullanm kolayl salayabilmek iin gne nm ve scaklk lm
platformunun tasarm ve imalat yaplmtr. Tasarlanan platform ile er derece ara
ile 090 arasndaki istenilen ada eik dzleme gelen gne nm
llebilmektedir. Bu platform anlurfa Meteoroloji leri l Mdrlne gidilerek
standartlara yakn imal edilmeye allmtr.

Platform, 1640 mm yksekliinde 400600 mm geniliinde tasarlanmtr.
Platformun iskeleti 4040 mm kare profillerden olumaktadr. Scaklk lm iin
tabandan bir metre mesafede tahtadan panjurlar yaplmtr. Panjurlar tahtadan
yaplarak scaklk llen haznenin sy emerek scakln artmas engellenmitir.
Panjurlarn yapmnda kullanlan tahtalar 10 mm kalnlnda 47 mm geniliindedir.
ekil 3.4te ve ekil 3.5te platformun projeleri, ekil 3.6da ise CM11 piranometresi
ve platform grlmektedir.
32

ekil 3.5. Tasarlanan kaidenin gvde ksmnn proje resmi

33

ekil 3.6. Tasarlanan platform boyutlu grn

34

ekil 3.7. Eimi ayarlanabilen platform ve CM11 piranometre

Literatrden tespit edilen modellerle eik dzleme gelen toplam gne nm
hesaplanrken izlenen yol ekil 3.8de gsterilmitir. Eik dzleme gelen saatlik
toplam gne nm ve yatay dzleme gelen saatlik toplam gne nm
piranometre ile llmtr. Yatay dzleme gelen saatlik direkt ve difz nm,
yatay dzleme gelen saatlik toplam gne nm kullanlarak hesaplanmtr. Eik
dzleme gelen saatlik direkt nm, yatay dzleme gelen saatlik toplam ve direkt
gne nm kullanlarak hesaplanmtr. Eik dzleme gelen saatlik difz nm,
yatay dzleme gelen saatlik difz gne nm kullanlarak hesaplanmtr. Eik
35
dzleme gelen saatlik yansyan nm, yatay dzleme gelen saatlik toplam gne
nm kullanlarak hesaplanmtr. Hesaplamalar ve lmler sonucunda elde edilen
eik dzleme gelen saatlik toplam nm deerleri birbirleri ile karlatrlm ve her
bir a iin uygun modeller belirlenmitir.

ekil 3.8. Ak emas

Eik dzleme gelen
saatlik toplam gne
nm lm

Yatay dzleme gelen
saatlik direk nm hesab
(1 Model)

Yatay dzleme gelen
saatlik toplam gne
nm lm

Yatay dzleme gelen
saatlik difz nm hesab
(10 Model)

Eik dzleme gelen
saatlik difz nm hesab
(12 Model)

Eik dzleme gelen
saatlik direkt nm
hesab (2 Model)

Eik dzleme gelen
saatlik yansyan nm
hesab (1 Model)

Eik dzleme gelen
saatlik toplam gne
nm (24 farkl sonu)

En uygun model tespiti
Karlatrma
4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA Asm Fatih DURMAZ
36

4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA

4.1. Modellerin statistiksel Analizi

almann bu blmnde kullanlan yntemin gvenirliliini belirlemek
amacyla ortalama sapma hata (MBE), standart hata (RMSE) ve korelasyon katsays (CC)
deerleri hesaplanmtr. Ek 3te 15, 30, 45, 60 ve 90 alar iin modellerden elde
edilen deerlerle yaplan lmler sonucunda elde edilen deerlerin istatistiksel olarak
karlatrmalar izelgeler halinde yer almaktadr. izelge 4.1de farkl alar (15,
30, 45, 60 ve 90) iin istatistiksel hesaplamalar sonucu elde edilen en iyi
konfigrasyon sras ile verilmitir.

izelge 4.1. Her bir a iin srasyla en uygun konfigrasyon
A
Yatay Difz Inm
Modeli
Eik Difz
Inm Modeli
Eik Direkt Inm
Modeli
Eik Yansyan
Inm Modeli
15 (1) Liu ve Jordan Muneer(bl) Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
15 (2) Macagnan ve Arkadalar Muneer(bl) Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
15 (3) Lam ve Li Muneer(bl) Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
30 (1) Liu ve Jordan Muneer(bl) Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
30 (2) Liu ve Jordan Koronakis Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
30 (3) Liu ve Jordan Munerr(bs) Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
45 (2) Liu ve Jordan Orijinal Hay Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
45 (3) Liu ve Jordan Liu ve Jordan Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
60 (1) Liu ve Jordan Liu ve Jordan Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
60 (3) Liu ve Jordan Orijinal Hay Jimenez ve Castro Liu ve Jordan
90 (1) Orgill ve Hollands Koronakis Liu ve Jordan Liu ve Jordan
90 (2) Hollands ve Crha Koronakis Liu ve Jordan Liu ve Jordan
90 (3) Louche ve Arkadalar Koronakis Liu ve Jordan Liu ve Jordan

37
Yukardaki izelgede modeller istatistiksel olarak karlatrlmtr. Ortalama
sapma hata (MBE) ve standart hata (RMSE) deerlerinin kk, korelasyon
katsaysnn (CC) ise byk olmas, o modelin gvenirliini gstermektedir.
statistiki deerler her bir a iin ayr ayr hesaplanm ve her bir a iin en iyi
model belirlenmitir.

15 iin, Liu ve Jordan-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonun
hata pay dier modellere gre daha dktr. 15 iin, srasyla dier uygun model
kombinasyonlar ise; Macagnan ve Arkadalar-Muneer(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan
ile Lam ve Li-Muneer(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordandur. Bu kombinasyondaki
modeller srasyla yatay dzleme gelen difz nm modeli, eik dzleme gelen difz nm
modeli, eik dzleme gelen direkt nm modeli ve eik dzleme gelen yansyan nm
modelini ifade etmektedir.

30 iin, Liu ve Jordan-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonun
kombinasyonlar ise; Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan ile Liu ve
Jordan-Munerr(bs)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordandur.

45 iin, Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonun
kombinasyonlar ise; Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan ile Liu ve
Jordan-Liu ve Jordan- Jimenez ve Castro- Liu ve Jordandur.

60 iin, Liu ve Jordan-Liu ve Jordan-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan
kombinasyonun hata pay dier modellere gre daha dktr. 60 iin, srasyla dier
uygun model kombinasyonlar ise; Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez ve Castro-Liu ve
Jordan ile Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordandur.

90 iin, Orgill ve Hollands-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan kombinasyonun
kombinasyonlar ise; Hollands ve Crha-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan ile Louche
ve Arkadalar-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordandur.

38
Aadaki ekillerde deiik alar iin (15, 30, 45, 60 ve 90) llen eik
dzleme gelen saatlik toplam gne nm deerleri ile hata pay dier modellere gre daha
dk model kullanlarak hesaplanan eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm
deerleri grafiksel olarak gsterilmitir.

ekil 4.1. 15 iin Liu ve Jordan-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

ekil 4.2. 15 iin Macagnan ve Arkadalar-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan
kombinasyonu

39

ekil 4.3. 15 iin Lam ve Li-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

ekil 4.4. 30 iin Liu ve Jordan-Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

40

ekil 4.5. 30 iin Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

ekil 4.6. 30 iin Liu ve Jordan-Muneer(bs)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

41


ekil 4.8. 45 iin Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

42

ekil 4.9. 45 iin Liu ve Jordan-Liu ve Jordan-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

ekil 4.10. 60 iin Liu ve Jordan-Liu ve Jordan-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

43


ekil 4.12. 60 iin Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan kombinasyonu

44

ekil 4.13. 90 iin Orgill ve Hollands-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan kombinasyonu

ekil 4.14. 90 iin Hollands Crha-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan kombinasyonu

45

ekil 4.15. 90 iin Louche ve Arkadalar-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan kombinasyonu

ekil 4.1., 4.2., ve 4.3te grld gibi 15 iin modellerle elde edilen gne
nm deerlerinin lmler sonucu elde edilen deerlere paralellik gsterdii
grlmektedir. Baz noktalarda modellerden elde edilen deerler lm sonularna gre
ksmen byk kmtr.

ekil 4.4., 4.5., ve 4.6da grld gibi 30 iin modellerle elde edilen gne
nm deerlerinin lmler sonucu elde edilen deerlere paralellik gsterdii
grlmektedir. Dk gne nm deerinin lld noktalarda modellerden elde edilen
deerler lm sonularna gre daha byk sonular verdii grlmektedir.

ekil 4.7., 4.8., ve 4.9da grld gibi 45 iin modellerle elde edilen gne
nm deerleri zellikle yksek gne nm deerlerinin lld noktalarda daha iyi
sonular vermektedir. lm yaplan baz gnlerde modellerle lm deerleri arasnda bir
parelelliin olduu gzlemlenmitir.

ekil 4.10., 4.11., ve 4.12da grld gibi 90 iin modellerin birbiri ile
uyumlu olduklar gzlemlenmitir. llen gne nm deerlerine modellerle elde
edilen deerler baz gnlerde yaklam olsa bile modeller genelde yksek gne
nmnn lld gnlerde dk deerler vermektedir.

46
Genel itibari ile modellerin kendi aralarnda uyumlu olduu grlmektedir.
Modellerden elde edilen deerler zellikle kk alarda daha iyi sonular verdii
ve llen gne nmna paralellik gsterdii grlmektedir.

4.2. Camdan Mahal ine Geen Gne Inmnn Tespiti

Is kazancna etki eden faktrlerin ou zamana bal olarak deiim gsterir.
Camdan geen gne nm zamana ve yere bal olarak deiir ve s kazancnn
nemli bir ksmn oluturur. Camdan geen snn tespit edilebilmesi iin dikkatli bir
enerji analizi yaplmas gerekmektedir.

Bu almada deiik alar (15, 30, 45, 60 ve 90)iin eik dzleme gelen
saatlik toplam gne nm deerleri llm ve literatrde bulunan deiik
modeller vastas ile eik dzleme gelen toplam saatlik gne nm hesaplanmtr.
Hesaplanan ve llen gne nm deerleri istatistiksel olarak karlatrlm ve
uygun gne nm modeli her a iin ayr ayr belirlenmitir.

Camdan geen saatlik toplam gne nm deerini belirlemek iin 90
eiminde bir yzeye gelen, direkt nmn, difz nmn ve yansyan nmn
bilinmesi gerekmektedir. anlurfa iklim artlarnda gney ynne bakan 90 eimli
yzey iin belirlenen Orgill ve Hollands-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan
konfigrasyonu yardm ile bu nmlar hesaplanm ve camdan mahal ierisine
geen gne nm deeri belirlenmitir. Belirlenen deerler, Bayndrlk ve skan
Bakanl tarafndan hazrlanan tablo deerleri ile karlatrlmtr. anlurfa iklim
artlarnda soutma yaplabilecek Mart-Ekim aylar arasnda camdan geen gne
nm aadaki tablo 2004-2005-2006 yllar belirlenmitir.

47
izelge 4.2. Camdan mahal ierisine geen gne nm
Ay Saat Model (2004) Model (2005) Model (2006)
Tablo
deerleri
Mart
15:00 435.52 228.18 367.00 255.81
Nisan
15:00 303.71 307.25 303.67 160.46
Mays
15:00 239.15 248.59 235.85 82.56
Haziran
15:00 225.41 218.12 203.78 60.46
Temmuz
15:00 230.11 240.38 216.87 82.56
Austos
15:00 262.15 287.07 310.70 160.46
Eyll
15:00 353.93 320.57 443.60 255.81
Ekim
15:00 428.17 500.24 553.64 327.90

ekil 4.16da her ayn ortalama gn deerlerinde ya da ortalama gn deerine
yakn gnlerinde camdan mahal ierisine geen gne nm iddeti modelden elde
edilen deerler ile tablo deerleri grafiksel olarak karlatrlmtr.

ekil 4.16. Camdan mahal ierisine geen gne nmnn karlatrlmas

Grafiktede grlecei zere tablo deerleri ile modelden elde edilen deerler
arasnda belirgin bir fark vardr. anlurfa iin belirlenen en uygun model
48
kullanlarak elde ettiimiz deerler tablo deerlerinden daha yksek kmtr.
Yllara gre modelden elde edilen deerler arasnda bir uyum sz konusudur. Baz
aylardaki kk farkllklar o gnn iklimsel zelliklerinden kaynaklanmaktadr.
Tablo deerlerinin izdii eri ile modelden elde edilen deerlerin izdii eri
arasnda paralellik sz konusudur. Tablo deerleri 40 kuzey enlemi ve gney
ynne bakan yzeyler iin hazrlanmtr. Camdan geen gne nm iddeti, yaz
aylarnda bir azal gstermekte olup k aylarna doru ise artmaktadr. Bunun
sebebi k aylarnda gne nmnn eimli yzeylere daha dik geliyor olmasdr.
Yaz aylarnda ise gne nm eimli yzeylere daha eik geldiinden deerlerde
bir d grlmektedir. Hazrlanan tablolar zamanla yenilenmediinden deien
iklim koullarn tam olarak yanstamamaktadr. Ayrca tablolar belirli enlem alar
iin hazrlanm olup, her enlem as iin tablo bulunmamaktadr. Kald ki her
enlem as iin bir tablo hazrlanm olsa bile ayn enlemde bulunan iki farkl
yerleim merkezinin farkl iklimsel koullara sahip olmasndan dolay yine hatalara
sebebiyet verecektir.
5. SONULAR ve NERLER Asm Fatih DURMAZ
49

5. SONULAR ve NERLER

5.1. Sonular

Yaplan bu tez almas ile aadaki sonular elde edilmitir.
Eik dzlemler iin gne nm modellerden elde edilen sonularn
birbirleri ile parelelik gsterdii,
Modellerden elde edilen eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm
deerlerinin, lmler sonucu elde edilen deerlere gre genellikle daha
byk olduu,
Kk al eimlerde modeller daha iyi sonular verdii,
statistiksel incelemeler sonucunda eik dzleme gelen saatlik toplam nm
deerlerini anlurfa iklim artlarnda 15 eimli yzey iin iin en az hata ile
hesaplanmasn salayan kombinasyon sras ile; Liu ve Jordan-
Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan, Macagnan ve Arkadalar-
Muneer(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan ile Lam ve Li-Muneer(bl)-
Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan olduu,
hesaplanmasn salayan kombinasyon sras ile; Liu ve Jordan-
Munerr(bl)-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan, Liu ve Jordan-Koronakis-
Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan ile Liu ve Jordan-Munerr(bs)-Jimenez ve
Castro-Liu ve Jordan olduu,
hesaplanmasn salayan kombinasyon sras ile; Liu ve Jordan-Koronakis-
Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan, Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve
Castro-Liu ve Jordan ile Liu ve Jordan-Liu ve Jordan- Jimenez ve Castro- Liu
ve Jordan olduu,
50
hesaplanmasn salayan kombinasyon sras ile; Liu ve Jordan-Liu ve
Jordan-Jimenez ve Castro-Liu ve Jordan, Liu ve Jordan-Koronakis-Jimenez
ve Castro-Liu ve Jordan ile Liu ve Jordan-Orijinal Hay-Jimenez ve Castro-
Liu ve Jordan olduu,
hesaplanmasn salayan kombinasyon sras ile; Orgill ve Hollands-
Koronakis-Liu ve Jordan-Liu ve Jordan, Hollands ve Crha-Koronakis-Liu ve
Jordan-Liu ve Jordan ile Louche ve Arkadalar-Koronakis-Liu ve Jordan-Liu
ve Jordan olduu,
Camdan mahal ierisine geen gne nm iin belirlenen model yardm ile
hesaplanan deerler ile tablo deerleri arasnda belirgin bir fark olduu,
Model yardm ile hesaplanan camdan geen gne nm deerlerinin,
Bayndrlk ve skan Bakanlnn tespit etmi olduu tablo deerlerinden
daha byk olduu,
2004-2005 ve 2006 yllarna gre modelden elde edilen deerler arasnda bir
uyum sz konusu olduu ve baz aylardaki kk farkllklarn o gnn
iklimsel zelliklerinden kaynakland,
K artlarnda gney ynne bakan camdan mahal ierisine geen gne
nmnn yaz artlarnda gney ynne bakan camdan mahal ierisine geen
gne nmnn gne geli asndan dolay daha fazla olduu tespit
edilmitir.

5.2. neriler

Modellerden yaplan hesaplamalar iin yazlan bilgisayar program
gelitirilebilecei,
Eik dzleme gelen saatlik difz nm llerek daha salkl sonular elde
edilebilecei,
51
Eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm deerlerinin bir nm ler
ile llmesi bilgilerin kullanlaca almalarda daha salkl sonular
verecei,
Trkiyede her il veya blge iin uygun modelin ayr ayr tespit edilmesi
uygulamalarda daha iyi sonu verecei,
Trkiye Tesisat Mhendislii Derneinin ve Makine Mhendisleri Odasnn
camdan geen gne nm iin alma yapp her il iin tablolar
hazrlamalar iklimlendirme ve tesisat ilerinde grev yapan mhendisler iin
uygulamalarda faydalanabilecei bir kaynak olaca,
Literatrde eik dzlem nm analizleri gney yn iin yaplmtr. Dier
ynler iin de gne nm analizlerinin yaplmasnn faydal sonular
verecei,
Camdan geen gne nmnn uzun yllar llp aylara gre her yerleim
yeri iin tablo oluturulmasnn uygulamalarda daha net sonular verecei
dnlmektedir.

52
KAYNAKLAR

ALAM, S., 2006. Predicting of direkt and global solar irradiance using broadband
models: Validation of REST model. Renewable Enegy, 31: 12531263.
AL-MOHAMAD, A., 2004. Global, direkt and diffuse solar-radiation in Syria.
Applied Energy, 79: 191200.
ARAS, H., BALLI, O., and HEPBASLI, A., 2006. Estimating the horizontal diffuse
solar radiation over the Central Anatolia Region of Turkey. Energy
Conversion and Management, 47: 22402249.
BABUR, Y., DEMRKOL, S., 2004. Yer Yzne Den Toplam Gne In
Miktarn Belirlemede Kullanlan Modellerin Deneysel Sonularla
Karlatrlmas. V. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, 2628 Mays,
s.227231.
BASHAHU, M., 2003. Statistical comparison of models for estimating the monthly
average daily diffuse radiation at a subtropical African site. Solar Energy,
75: 43-51.
BEHR, H.D., 1997. Solar radiation on tilted South oriented surfaces: validation of
transfer-models. Solar Energy, 61: 399413.
BILBAO, J., MIGUEL, A.D., AYUSO, A., and FRANCO, J.A., 2003. Iso-radiation
maps for tilted surfaces in the Castile and Leon region, Spain. Energy
BULUT, H., BYKALACA, O., YILMAZ, T., 1999. Baz ller in Gne Inm
iddeti, Gnelenme Sresi ve Berraklk ndeksinin Yeni lmler
Inda Analizi. Gne Gn Sempozyumu, 2527 Haziran, Kayseri,
s.2229.
BULUT, H., DURMAZ, A.F., ve YELATA, B., 2006. Eik dzleme gelen gne
nm deerlerinin deneysel olarak incelenmesi. I. Ulusal Gne ve
Hidrojen Enerjisi Kongresi, 2123 Haziran, Eskiehir, s.143149.
CHEN, R., ERSI, K., YANG, J., LU, S., and ZHAO, W., 2004. Validation of five
global radiation models with measured daily datain China. Energy
DOAN, H., 2002. Uygulamal Havalandrma ve klimlendirme Teknii. Sekin
Yay., Ankara, 304s.
ERTEKN, C., and YALDIZ, O., 2000. Comparison of some existing models for
estimating global solar radiation for Antalya (Turkey). Energy
FAKIOLU, T., ECEVT, A., 1998. Trkiyedeki eitli stasyonlarda Toplam ve
Saatlik Gne Ima Hesap Deerleri. Is Bilimi ve Teknii Dergisi, 19:
2732.

53
GUEYMARD, C., 2000. Predicting and performance assessment of mean hourly
global radiation. Solar Energy, 68: 285303.
GNDZ, A., 1996. Mhendislikte Olaslk, statistik, Risk ve Gvenilirlik. Kre
Basm Yaym, stanbul, 373s.
GNGR, A., YILDIZ, A., KARTAL, Y., 2005. lkemiz Enlemleri Ak Gn
Inmnn Hesaplanmas in Bir Algoritma, rnek Uygulama: Mersin.
TMMOB Makine Mhendisleri Odas Gne Enerjisi Sistemleri
Sempozyumu ve Sergisi, 2425 Haziran, s.161174. HIJAZIN, M.I.,
1998. The diffuse fraction of hourly solar radiation for Amman/Jordan.
Renewable Enegy, 13: 249253.
HSIEH, J.S., 1986. Solar Energy Engineering. Prentice-Hall, 542s.
JIN, Z., YEZHENG, W., and GANG, Y., 2005. General formula for estimation of
monthly average daily global solar radiation in Chine. Energy Conversion
and Management, 46: 257268.
KAMBEZIDIS, H.D., PSILOGLOU, B.E., and SYNODINOU, B.M., 1997.
Comparison between measurements and models for daily solar irradiation
on tilted surfaces in Athens, Greece. Renewable Enegy, 10: 505518.
KILI, A., ZTRK, A., 1983. Gne Enerjisi. Kipa Datmclk, Caalolu-
stanbul 331s.
LI, D.H.W., LAM, J.C., and LAU, C.C.S., 2002. A new approach for predicting
vertical global solar irradiance. Renewable Energy, 25: 591606.
LI, D.H.W., and LAM, J.C., 2000. Evaluation of slope irradiance and illuminance
models against measured Hong Kong data. Building and Environment,
35: 501509.
MEDIAVILLA, M.D., MIGUEL, A.D., and BILBAO, J., 2005. Measurement and
comparison of diffuse solar irradiance models on inclined surfaces in
Valladolid (Spain). Energy Conversion and Management, 46: 20752092.
MEFTI, A., BOUROUBI, M.Y., and ADANE, A., 2003. Generation of hourly solar
radiation for inclined surfaces using monthly mean sunshine duration in
Algeria. Energy Conversion and Management, 44: 31253141.
MENGES, H.O., ERTEKIN, C., and SONMETE, M.H., 2006. Evaluation of global
solar radiation models for Konya, Tutkey. Energy Conversion and
Management, 47: 31493173.
MIGUEL, A.D., BILBAO, J., AGUIAR, R., KAMBEZIDIS, H., and NEGRO, E.,
2001. Diffuse solar irradiation model evaluation in the North
mediterranean belt area. Solar Energy, 70: 143153.
MIGUEL, A.D., BILBAO, J., and DIEZ, M., 1995. Solar radiation incident on tilted
surfaces in Burgos, Spain: Isotropic models. Energy Conversion and
Management, 36: 945951.
NIJMEH, S., and MAMLOOK, R., 2000. Testing of two models for computing
global solar radiation on tilted surfaces. Renewable Enegy, 20: 7581.

54
NOTTON, G., CRISTOFARI, C., MUSELLI, M., and POGGI, P., 2004. Calculation
on an hourly basis of solar diffuse irradiations from global data for
horizontal sufaces in Ajaccio. Energy Conversion and Management, 45:
28492866.
NOTTON, G., CRISTOFARI, C., POGGI, P., and MUSELLI, M., 2002. Calculation
of solar irradiance profiles from hourly data to simulate energy systems
behaviour. Renewable Energy, 27: 123142.
NOTTON, G., CRISTOFARI, C., and POGGI, P., 2006. Performance evaluation of
various hourly slope irradiation models using mediterranean experimental
data of Ajacco. Energy Conversion and Management, 47: 147173.
NOTTON, G., POGGI, P., and CRISTOFARI, C., 2006. Predicting hourly solar
irradiations on inclined surfaces based on the horizontal mesurements:
Performances of the association of well-known mathematical models.
Energy Conversion and Management, 47: 18161829.
OLIVEIRA, A.P., ESCOBEDO, J.F., MACHADO, A.J., and SOARES, J., 2002.
Correlation models of diffuse solar radiation applied to the city of Sao
Paulo, Brazil. Applied Energy, 71: 5973.
ZEL, M., ve PIHTILI, K., 2004. Tek Ve ift Caml Pencerelerde Is Kazan Ve
Kayplarnn Aratrlmas. Termodinamik Dergisi, 141: 114118.
REHMAN, S., and HALAWANI, T.O., 1997. Global solar radiation estimation.
Renewable Enegy, 12: 369385.
REMUND, J., SALVISBERG, E., and KUNZ, S., 1998. On the generation of hourly
shortwave radiation data on tilted surfaces. Solar Energy, 62: 331344.
SANTAMOURIS, M., MIHALAKAKOU, G., PSILOGLOU, B., EFTAXIAS, G.,
and ASIMAKOPOULOS, D.N., 1999. Modeling the global solar
radiation on the Earths surface using atmospheric deterministic and
intelligent data-driven techniques. Journal of Climate, 12: 31053116.
SRIVASTAVA, S.K., GAUR, A., SINGH, O.P., and TIWARI, R.N., 1995.
Comparison of methods for estimating daily and hourly diffuse solar
radiation. Applied Energy, 51: 119123.
TARHAN, S., and SARI, A., 2005. Model selection for global and diffuse radiation
over the Central Black Sea (CBS) region of Turkey. Energy Conversion
and Management, 46: 605613.
TEKN, V.N., 2006. statistie Giri. Sekin Yaynclk, Ankara, 312s.
TOGRUL, I.T., TOGRUL, H., and EVIN, D., 2000. Estimation of monthly global
solar radiation from sunshine duration measurement in Elaz. Renewable
Enegy, 19: 587595.
ULGEN, K., and HEPBASLI, A., 2003. Comparison of the diffuse fraction of daily
and monthly global radiation for Izmir, Turkey. Energy Sources, 25: 637
649.
ULGEN, K., and HEPBASLI, A., 2002. Estimation of solar radiation parameters for
Izmir, Turkey. International Journal of Energy Research, 26: 807823.

55
ULGEN, K., HEPBASLI, A., 2004. Solar Radiation Models Part 2: Comparison and
Developing New Models. Energy Sources, 26: 521530.
ULGEN, K., HEPBASLI, A., 2004. Solar Radiation Models Part 1: A Review
Energy Sources, 26: 507520.
VARTIAINEN, E., 2000. A new approach to estimating the diffuse irradiance on
inclined surfaces. Renewable Energy, 20: 4564.
WONG, L.T., CHOW, W.K., 2001. Solar Radiation Model. Applied Energy,
69:191224.
YILMAZ, T., BULUT, H., ZGREN, M., 1996. Is Kazanc Olarak Camdan
Geen Toplam Gne Radyasyonunun Hesaplanmas. . . Mh. Mim.
Fak. Dergisi, 11(2):133146.
YILMAZ, T., BULUT, H., 1996. anlurfa li iin Meteorolojik Deerlerin Gnlk,
Yllk Deiiminin Srekli Fonksiyonlarla fadesi. 4. Ulusal Soutma ve
klimlendirme Teknii Kongresi Bildiriler Kitab, s.188198, Adana.

56
ZGEM

Krkkale ilinin Keskin ilesinde 02.06.1981 tarihinde dodu. lkretimini
smet Aydnl lkretim okulunda ve lise renimine Cumhuriyet Sper Lisesinde
balayp Krkkale Lisesinde tamamlad. 2000 ylnda Harran niversitesi
Mhendislik Fakltesi Makina Mhendislii blmn kazand. 2004 yl gz
dneminde Harran niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makina Mhendislii
Anabilim Dalnda Yksek Lisans yapmaya hak kazand.

57

EKLER

58

CM 11 Piranometresinin Teknik zellikleri

Ek ekil 1. CM 11 piranometresinin teknik zellikleri

59
CM 11 Piranometresinin Kalibrasyon Belgesi

Ek ekil 2. CM 11 Piranometresinin Kalibrasyon Belgesi

60
statistiki Tablolar

Ek izelge 1. 15 iin Climmed-2 modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen
istatistiki deerler
Modeller MBE RMSE CC
Liu ve Jordan-Liu ve Jordan
0.1092 0.1896 0.6808
Liu ve Jordan-Jimenez ve Castro 0.1849 0.2421 0.6759
Koronakis-Liu ve Jordan 0.1107 0.1902 0.6820
Koronakis-Jimenez ve Castro 0.1864 0.2433 0.6746
Circum-Liu ve Jordan 0.1624 0.2317 0.6249
Circum-Jimenez ve Castro 0.2381 0.2915 0.6032
Temps ve Coulsen-Liu ve Jordan 0.1659 0.2268 0.6773
Temps ve Coulsen-Jimenez ve Castro 0.2407 0.2916 0.6186
Klucher-Liu ve Jordan 0.1624 0.2242 0.6803
Klucher-Jimenez ve Castro 0.2380 0.2876 0.6399
Orijinal Hay-Liu ve Jordan 0.1397 0.2168 0.6329
Orijinal Hay-Jimenez ve Castro 0.2154 0.2680 0.6621
Ma ve Iqbal-Liu ve Jordan 0.1505 0.2248 0.6231
Ma ve Iqbal-Jimenez ve Castro 0.2261 0.2789 0.6381
Reindl-Liu ve Jordan 0.1400 0.2169 0.6332
Reindl-Jimenez ve Castro 0.2156 0.2682 0.6619
Muneer(bl)-Liu ve Jordan 0.0796 0.1697 0.6699
Muneer(bl)-Jimenez ve Castro 0.1516 0.2200 0.6577
Muneer(bs)-Liu ve Jordan 0.1138 0.2046 0.6146
Muneer(bs)-Jimenez ve Castro 0.1894 0.2481 0.6598
Skarveit ve Olseth-Liu ve Jordan 0.2051 0.2512 0.7232
Skarveit ve Olseth-Jimenez ve Castro 0.2807 0.3336 0.5200
Gueymard-Liu ve Jordan 0.8970 0.9822 0.3845
Gueymard-Jimenez ve Castro 0.9727 1.0992 0.2537

61
Ek izelge 2. 15 iin Erbs ve arkadalar modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde
edilen istatistiki deerler
0.0952 0.1922 0.6418
Liu ve Jordan-Jimenez ve Castro
0.1658 0.2319 0.6337
Koronakis-Liu ve Jordan
0.0966 0.1927 0.6428
Koronakis-Jimenez ve Castro
0.1672 0.2331 0.6325
Circum-Liu ve Jordan
0.1462 0.2261 0.6014
Circum-Jimenez ve Castro
0.2168 0.2775 0.5622
Temps ve Coulsen-Liu ve Jordan
0.1494 0.2207 0.6509
Temps ve Coulsen-Jimenez ve Castro
0.2204 0.2786 0.5814
Klucher-Liu ve Jordan
0.1466 0.2210 0.6434
Klucher-Jimenez ve Castro
0.2173 0.2740 0.6036
Orijinal Hay-Liu ve Jordan
0.1230 0.2148 0.6037
Orijinal Hay-Jimenez ve Castro
0.1953 0.2566 0.6071
Ma ve Iqbal-Liu ve Jordan
0.1330 0.2200 0.5997
Ma ve Iqbal-Jimenez ve Castro
0.2038 0.2645 0.5947
Reindl-Liu ve Jordan
0.1232 0.2148 0.6040
Reindl-Jimenez ve Castro
0.1938 0.2547 0.6164
Muneer(bl)-Liu ve Jordan
0.0641 0.1758 0.6639
Muneer(bl)-Jimenez ve Castro
0.1347 0.2130 0.6174
Muneer(bs)-Liu ve Jordan
0.0925 0.1952 0.6240
Muneer(bs)-Jimenez ve Castro
0.1638 0.2294 0.6512
Skarveit ve Olseth-Liu ve Jordan
0.1832 0.2322 0.7330
Skarveit ve Olseth-Jimenez ve Castro
0.2593 0.3204 0.4760
Gueymard-Liu ve Jordan
0.8661 0.9585 0.3533
Gueymard-Jimenez ve Castro
0.9367 1.0747 0.2185

62
Ek izelge 3. 15 iin Hollands ve Crha modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen
istatistiki deerler
0.1050 0.1877 0.6810
0.2059 0.2657 0.5974
0.1065 0.1881 0.6831
0.2074 0.2672 0.5951
0.1624 0.2317 0.6249
0.2633 0.3207 0.4862
0.1649 0.2237 0.6941
0.2658 0.3216 0.5108
0.1601 0.2233 0.6768
0.2605 0.3136 0.5525
0.1364 0.2154 0.6329
0.2372 0.2922 0.5829
0.1494 0.2245 0.6221
0.2502 0.3061 0.5396
0.1366 0.2155 0.6332
0.2375 0.2924 0.5825
0.0718 0.1688 0.6625
0.1726 0.2438 0.5691
0.1096 0.2030 0.4563
0.2105 0.2709 0.5845
0.2115 0.2553 0.7356
0.3123 0.3742 0.3767
0.9562 1.0691 0.2955
1.0571 1.2257 0.1655

63
Ek izelge 4. 15 iin Louche ve arkadalar modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde
0.1056 0.1877 0.6875
0.1722 0.2657 0.5566
0.1057 0.1881 0.7031
0.1736 0.2672 0.5542
0.1624 0.2317 0.6249
0.2303 0.3207 0.3553
0.1577 0.2237 0.6921
0.2256 0.3216 0.4707
0.1556 0.2233 0.6865
0.2235 0.3136 0.4922
0.1379 0.2154 0.6473
0.2058 0.2922 0.4501
0.1514 0.2245 0.6235
0.2198 0.3061 0.3799
0.1383 0.2155 0.6477
0.2060 0.2924 0.4499
0.0712 0.1688 0.6746
0.1391 0.2438 0.5701
0.1121 0.2030 0.6454
0.1800 0.2709 0.4659
0.1976 0.2553 0.7084
0.2655 0.3742 0.3348
0.8252 1.0691 0.3047
0.8931 1.2257 0.1225

64
Ek izelge 5. 15 iin Liu ve Jordan modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen
istatistiki deerler
0.1469 0.2186 0.6439
0.0081 0.1551 0.6910
0.1473 0.2188 0.6443
0.0084 0.1552 0.6902
0.1620 0.2312 0.6260
0.0234 0.1611 0.6646
0.1639 0.2304 0.6416
0.0247 0.1581 0.6847
0.1646 0.2303 0.6457
0.0256 0.1583 0.6843
0.1578 0.2287 0.6260
0.0189 0.1596 0.6679
0.1588 0.2295 0.6249
0.0198 0.1600 0.6663
0.1579 0.2287 0.6261
0.0190 0.1595 0.6684
0.1346 0.2107 0.6251
0.0060 0.1552 0.6896
0.1490 0.2252 0.6113
0.0093 0.1610 0.6497
0.1693 0.2361 0.6290
0.0331 0.1602 0.6856
0.3613 0.4062 0.5834
0.2479 0.3097 0.5362

65
Ek izelge 6. 15 iin Lam ve Li modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen
istatistiki deerler
0.0799 0.1774 0.6705
0.2260 0.2667 0.7451
0.0969 0.1770 0.7080
0.2276 0.2681 0.7455
0.1585 0.2269 0.6371
0.2932 0.3324 0.6658
0.1616 0.2204 0.7006
0.2917 0.3259 0.7229
0.1587 0.2190 0.6975
0.2895 0.3234 0.7282
0.1347 0.2120 0.6396
0.2639 0.3038 0.6980
0.1496 0.2241 0.6226
0.2803 0.3207 0.6696
0.1346 0.2097 0.6515
0.2641 0.3040 0.6982
0.0570 0.1563 0.6867
0.0060 0.2439 0.7192
0.1005 0.1923 0.6345
0.2312 0.2773 0.6859
0.2080 0.2533 0.7239
0.3387 0.3703 0.7029
0.9902 1.0420 0.5921
1.1210 1.1815 0.5161

66
Ek izelge 7. 15 iin Macagnan ve arkadalar modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde
0.1142 0.1925 0.6789
0.1640 0.2234 0.7006
0.1155 0.1931 0.6799
0.1653 0.2245 0.6995
0.1624 0.2317 0.6249
0.2122 0.2670 0.6434
0.1653 0.2255 0.6836
0.2151 0.2669 0.6590
0.1644 0.2255 0.6808
0.2142 0.2655 0.6668
0.1429 0.2183 0.6341
0.1927 0.2479 0.6799
0.1517 0.2253 0.6242
0.2015 0.2565 0.6636
0.1431 0.2183 0.6343
0.1929 0.2480 0.6798
0.0845 0.1735 0.6380
0.0060 0.2050 0.6835
0.1181 0.2068 0.6133
0.1679 0.2294 0.6802
0.1999 0.2485 0.7098
0.2497 0.3000 0.6076
0.8375 0.9049 0.4605
0.8873 0.9880 0.3311

67
Ek izelge 8. 15 iin Orgill ve Hollands modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen
istatistiki deerler
0.1079 0.1889 0.6813
0.1956 0.2531 0.6458
0.1094 0.1895 0.6826
0.1972 0.2545 0.6441
0.1624 0.2317 0.6249
0.2502 0.3043 0.5642
0.1658 0.2250 0.6899
0.2534 0.3057 0.5768
0.1622 0.2241 0.6811
0.2500 0.3006 0.6033
0.1384 0.2161 0.6338
0.2262 0.2787 0.6370
0.1493 0.2241 0.6228
0.2376 0.2906 0.6077
0.1393 0.2176 0.6289
0.2264 0.2790 0.6366
0.0745 0.1695 0.6669
0.1623 0.2309 0.6240
0.1098 0.2009 0.6231
0.1996 0.2577 0.6400
0.2084 0.2535 0.7281
0.2962 0.3514 0.4692
0.9311 1.0257 0.3539
0.9898 1.1410 0.2790

68
Ek izelge 9. 15 iin Reindl ve arkadalar modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde
0.1105 0.1909 0.6781
0.1836 0.2417 0.6703
0.1120 0.1915 0.6793
0.1850 0.2429 0.6690
0.1624 0.2317 0.6249
0.2355 0.2898 0.5990
0.1658 0.2253 0.6876
0.2388 0.2911 0.6076
0.1632 0.2247 0.6808
0.2362 0.2871 0.6285
0.1401 0.2172 0.6329
0.2132 0.2664 0.6612
0.1505 0.2247 0.6238
0.2235 0.2770 0.6371
0.1403 0.2172 0.6332
0.2134 0.2666 0.6609
0.0777 0.1720 0.6607
0.1536 0.2232 0.6397
0.1144 0.2056 0.6125
0.1874 0.2464 0.6646
0.2035 0.2487 0.7342
0.2786 0.3324 0.5115
0.8958 0.9822 0.3745
0.9441 1.0764 0.3533

69
Ek izelge 10. 15 iin Spencer modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen
istatistiki deerler
0.1391 0.2126 0.6521
0.0441 0.1645 0.6879
0.1398 0.2129 0.6527
0.0448 0.1647 0.6876
0.1624 0.2317 0.6249
0.0666 0.1791 0.6357
0.1637 0.2284 0.6547
0.0687 0.1768 0.6569
0.1647 0.2292 0.6542
0.0697 0.1771 0.6574
0.1546 0.2268 0.6237
0.0596 0.1738 0.6543
0.1568 0.2284 0.6245
0.0618 0.1755 0.6483
0.1546 0.2269 0.6263
0.0597 0.1739 0.6543
0.1213 0.2000 0.6300
0.0251 0.1596 0.6977
0.1427 0.2217 0.6131
0.0477 0.1700 0.6524
0.1775 0.2355 0.6735
0.0835 0.1872 0.6214
0.4921 0.5469 0.4124
0.3971 0.5084 0.2014

70
istatistiki deerler
0.2441 0.3338 0.5604
0.3329 0.3919 0.4633
0.2502 0.3373 0.5623
0.3388 0.3970 0.4628
0.3357 0.4198 0.4407
0.4246 0.4895 0.2094
0.3096 0.3906 0.4983
0.3984 0.4586 0.3189
0.3170 0.3970 0.5148
0.4058 0.4627 0.3654
0.2915 0.3852 0.5040
0.3803 0.4413 0.3767
0.3105 0.4007 0.4783
0.3993 0.4619 0.3138
0.2933 0.3861 0.5045
0.3821 0.4428 0.3760
0.2420 0.3295 0.5450
0.3262 0.3866 0.4574
0.2771 0.3776 0.5005
0.3620 0.4238 0.3918
0.3659 0.4293 0.5064
0.4547 0.5120 0.2505
1.2609 1.3411 0.1024
1.3473 1.4492 0.0371

71
0.2486 0.3398 0.5549
0.3081 0.3761 0.4086
0.2545 0.3432 0.5564
0.3136 0.3808 0.4075
0.3357 0.4198 0.4407
0.3931 0.4672 0.1567
0.3109 0.3925 0.4954
0.3695 0.4393 0.2548
0.3173 0.3985 0.5128
0.3745 0.4399 0.3163
0.2933 0.3881 0.5030
0.3514 0.4198 0.3399
0.3111 0.4016 0.4785
0.3689 0.4394 0.2715
0.2950 0.3889 0.5034
0.3531 0.4213 0.3384
0.2421 0.3346 0.5485
0.3004 0.3711 0.3956
0.2796 0.3812 0.5002
0.3374 0.4080 0.3496
0.3606 0.4295 0.4720
0.4229 0.4917 0.1673
1.2580 1.3269 0.0446
1.3067 1.4353 0.1313

72
istatistiki deerler
0.2417 0.3312 0.5856
0.3381 0.4096 0.2690
0.2479 0.3347 0.5862
0.3445 0.4156 0.2592
0.3357 0.4198 0.4407
0.4265 0.5110 0.0943
0.3082 0.3885 0.5086
0.4047 0.4808 0.0362
0.3120 0.3935 0.5281
0.4084 0.4802 0.1260
0.2873 0.3829 0.5203
0.3838 0.4582 0.1721
0.3091 0.3999 0.4860
0.4056 0.4837 0.0630
0.2894 0.3839 0.5212
0.3856 0.4598 0.1695
0.2377 0.3300 0.5678
0.3319 0.4047 0.2632
0.2724 0.3755 0.5192
0.3689 0.4447 0.1951
0.3680 0.4304 0.5014
0.4636 0.5409 0.0789
1.3153 1.4191 0.1448
1.4118 1.5825 0.1313

73
0.2760 0.3920 0.4355
0.3483 0.4765 0.3895
0.2895 0.3980 0.4409
0.3619 0.4890 0.3920
0.3879 0.5132 0.3174
0.4502 0.6294 0.2506
0.3475 0.4661 0.3788
0.4198 0.5687 0.2554
0.3757 0.4760 0.3915
0.4465 0.5897 0.2731
0.3300 0.4488 0.3890
0.4050 0.5391 0.2947
0.3521 0.4750 0.3650
0.4244 0.5775 0.2442
0.3356 0.4542 0.3908
0.4087 0.5448 0.2968
0.3369 0.4386 0.4329
0.4093 0.5272 0.4338
0.3641 0.4769 0.4074
0.4365 0.5650 0.3382
0.4112 0.4974 0.4056
0.4845 0.6372 0.2461
1.3604 1.6458 0.1522
1.4328 1.8608 0.0303

74
istatistiki deerler
0.3114 0.3975 0.4709
0.1665 0.2836 0.3767
0.3132 0.3985 0.4718
0.1499 0.2578 0.4890
0.3362 0.4198 0.4428
0.1725 0.2777 0.4426
0.3292 0.4126 0.4553
0.1665 0.2715 0.4602
0.3340 0.4158 0.4567
0.1707 0.2730 0.4658
0.3154 0.3925 0.4931
0.1640 0.2710 0.4613
0.3287 0.4144 0.4512
0.1652 0.2719 0.4601
0.3277 0.4135 0.4533
0.1645 0.2712 0.4615
0.3090 0.3956 0.4595
0.1453 0.2558 0.4852
0.3236 0.4113 0.4516
0.1597 0.2689 0.4604
0.3429 0.4216 0.4567
0.1797 0.2780 0.2232
0.5881 0.6290 0.5077
0.4360 0.4945 0.3251

75
istatistiki deerler
0.2140 0.3072 0.5549
0.3705 0.4161 0.5925
0.2339 0.3210 0.5529
0.3817 0.4239 0.6146
0.3357 0.4198 0.4407
0.4785 0.5311 0.4200
0.3043 0.3844 0.4974
0.4484 0.4947 0.5065
0.3140 0.3916 0.5129
0.4563 0.5015 0.5206
0.2831 0.3749 0.4954
0.4277 0.4773 0.5156
0.3086 0.3983 0.4723
0.4515 0.5037 0.4709
0.2852 0.3761 0.4964
0.4262 0.4779 0.5009
0.2191 0.3109 0.5455
0.3656 0.4121 0.5834
0.2663 0.3650 0.4876
0.4100 0.4631 0.5047
0.3667 0.4284 0.5257
0.5105 0.5499 0.5207
1.4305 1.4601 0.5544
1.5742 1.6130 0.4333

76
Ek izelge 17. 30 iin Macagnan ve arkadalar modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu
elde edilen istatistiki deerler
0.2507 0.3398 0.5425
0.3163 0.3721 0.5434
0.2566 0.3432 0.5450
0.3221 0.3769 0.5447
0.3357 0.4198 0.4407
0.4013 0.4619 0.3593
0.3137 0.3971 0.4752
0.3773 0.4336 0.4433
0.3212 0.3998 0.5043
0.3861 0.4402 0.4593
0.2965 0.3882 0.4913
0.3621 0.4205 0.4639
0.3127 0.4020 0.4723
0.3783 0.4377 0.4257
0.2982 0.3891 0.4920
0.3638 0.4219 0.4641
0.2440 0.3347 0.5289
0.3127 0.3676 0.5619
0.2832 0.3809 0.4857
0.3487 0.4098 0.4606
0.3536 0.4227 0.5252
0.4281 0.4782 0.4362
1.2386 1.2786 0.3847
1.2803 1.3567 0.1647

77
Ek izelge 18. 30 iin Orgill ve Hollands modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde
0.2395 0.3292 0.5659
0.3458 0.4072 0.4228
0.2460 0.3330 0.5677
0.3524 0.4130 0.4193
0.3357 0.4198 0.4407
0.4421 0.5116 0.1696
0.3086 0.3893 0.5006
0.4150 0.4794 0.2685
0.3151 0.3951 0.5189
0.4215 0.4824 0.3192
0.2878 0.3817 0.5087
0.3941 0.4580 0.3425
0.3068 0.3985 0.4839
0.4156 0.4825 0.2719
0.2897 0.3827 0.5092
0.3960 0.4597 0.3414
0.2327 0.3238 0.5584
0.3391 0.4017 0.4170
0.2690 0.3697 0.5080
0.3764 0.4411 0.3689
0.3679 0.4304 0.5096
0.4742 0.5362 0.2015
1.3485 1.4207 0.1048
1.4549 1.5704 0.0725

78
0.2479 0.3386 0.5516
0.3279 0.3862 0.4833
0.2540 0.3421 0.5536
0.3172 0.3766 0.5248
0.3301 0.4092 0.4620
0.4158 0.4793 0.2453
0.3126 0.3947 0.4873
0.3935 0.4521 0.3525
0.3189 0.3989 0.5106
0.3989 0.4551 0.3885
0.3122 0.4040 0.4317
0.3735 0.4332 0.4022
0.3112 0.4013 0.4768
0.3912 0.4524 0.3448
0.2952 0.3881 0.5004
0.3756 0.4347 0.4061
0.2413 0.3334 0.5420
0.3213 0.3809 0.4778
0.2793 0.3799 0.4955
0.3593 0.4213 0.4053
0.3663 0.4297 0.5072
0.4463 0.5023 0.2901
1.2838 1.3440 0.1588
1.3638 1.4627 0.0353

79
istatistiki deerler
0.2958 0.3827 0.5016
0.1861 0.2874 0.4030
0.2985 0.3844 0.5017
0.1888 0.2892 0.4009
0.3357 0.4198 0.4407
0.2260 0.3276 0.2778
0.3244 0.4076 0.4669
0.2152 0.3152 0.3224
0.3305 0.4120 0.4680
0.2204 0.3185 0.3253
0.3196 0.4077 0.4693
0.2099 0.3112 0.3466
0.3304 0.4146 0.4443
0.2141 0.3155 0.3295
0.3204 0.4081 0.4692
0.2106 0.3117 0.3455
0.2922 0.3799 0.4857
0.1824 0.2849 0.4024
0.3138 0.4046 0.4695
0.2041 0.3074 0.3525
0.3472 0.4226 0.4605
0.2375 0.3327 0.2877
0.7570 0.8122 0.0983
0.6472 0.7517 0.1753

80
istatistiki deerler
0.2527 0.3905 0.4607
0.3930 0.4662 0.4289
0.2676 0.3959 0.4703
0.4088 0.4787 0.4352
0.3837 0.5132 0.3131
0.5240 0.6080 0.1529
0.3367 0.4616 0.3884
0.4816 0.5561 0.2881
0.3683 0.4820 0.4053
0.5086 0.5775 0.3095
0.3136 0.4522 0.4029
0.4539 0.5311 0.3284
0.3397 0.4752 0.3678
0.4820 0.5619 0.2617
0.3201 0.4552 0.4051
0.4622 0.5376 0.3321
0.3220 0.4453 0.4473
0.4622 0.5243 0.4722
0.3531 0.4884 0.4212
0.4935 0.5654 0.3706
0.4108 0.4986 0.4344
0.5483 0.6076 0.3445
1.5230 1.5673 0.2400
1.6633 1.7368 0.0259

81
Ek izelge 22. 45 iin Erbs ve Arkadalar modeli kullanlarak yaplan hesaplamalar sonucu elde
0.2450 0.3975 0.4546
0.3639 0.4600 0.4144
0.2595 0.4041 0.4606
0.3781 0.4716 0.4213
0.3632 0.5132 0.3131
0.4821 0.5951 0.1359
0.3209 0.4644 0.3858
0.4413 0.5429 0.2758
0.3497 0.4838 0.4022
0.4686 0.5662 0.2920
0.3001 0.4563 0.3997
0.4204 0.5225 0.3189
0.3247 0.4781 0.3683
0.4437 0.5503 0.2482
0.3060 0.4590 0.4018
0.4249 0.5264 0.3169
0.3080 0.4495 0.4434
0.4269 0.5148 0.4620
0.3350 0.4902 0.4183
0.4548 0.5529 0.3672
0.3899 0.5002 0.4281
0.5098 0.6031 0.2760
1.4093 1.5442 0.1659
1.5282 1.7078 0.0258

82

istatistiki deerler
0.2475 0.3920 0.4611
0.4016 0.4765 0.3932
0.2638 0.3980 0.4684
0.4172 0.4890 0.3997
0.3837 0.5132 0.3131
0.5378 0.6294 0.0834
0.3376 0.4661 0.3852
0.4883 0.5687 0.2177
0.3620 0.4760 0.4177
0.5160 0.5897 0.2550
0.3059 0.4488 0.4121
0.4600 0.5391 0.2970
0.3388 0.4750 0.3741
0.4929 0.5775 0.2054
0.3168 0.4542 0.4068
0.4667 0.5448 0.2958
0.3093 0.4386 0.4533
0.4633 0.5272 0.4450
0.3319 0.4769 0.4253
0.4906 0.5650 0.3469
0.4132 0.4974 0.4496
0.5673 0.6372 0.2073
1.5580 1.6458 0.0967
1.7120 1.8608 0.0488

83

0.2760 0.3920 0.4355
0.3483 0.4765 0.3895
0.2895 0.3980 0.4409
0.3619 0.4890 0.3920
0.3879 0.5132 0.3174
0.4502 0.6294 0.2506
0.3475 0.4661 0.3788
0.4198 0.5687 0.2554
0.3757 0.4760 0.3915
0.4465 0.5897 0.2731
0.3300 0.4488 0.3890
0.4050 0.5391 0.2947
0.3521 0.4750 0.3650
0.4244 0.5775 0.2442
0.3356 0.4542 0.3908
0.4087 0.5448 0.2968
0.3369 0.4386 0.4329
0.4093 0.5272 0.4338
0.3641 0.4769 0.4074
0.4365 0.5650 0.3382
0.4112 0.4974 0.4056
0.4845 0.6372 0.2461
1.3604 1.6458 0.1522
1.4328 1.8608 0.0303

84
istatistiki deerler
0.3447 0.4765 0.3603
0.2231 0.3655 0.4165
0.3285 0.4987 0.3619
0.2041 0.3471 0.3560
0.3837 0.5132 0.3131
0.2386 0.3809 0.2842
0.3698 0.4983 0.3366
0.2247 0.3660 0.3185
0.3832 0.5066 0.3375
0.2377 0.3731 0.3169
0.3679 0.4991 0.3352
0.2229 0.3666 0.3171
0.3706 0.5014 0.3316
0.2255 0.3690 0.3118
0.3699 0.4999 0.3355
0.2247 0.3673 0.3176
0.3776 0.4982 0.3456
0.2331 0.3626 0.3736
0.3886 0.5121 0.3448
0.2419 0.3741 0.3439
0.3896 0.5087 0.3394
0.2445 0.3747 0.3217
0.7279 0.7699 0.4703
0.5828 0.6315 0.4511

85
istatistiki deerler
0.2345 0.3665 0.4683
0.4207 0.4917 0.4623
0.2520 0.3757 0.4754
0.4375 0.5048 0.4706
0.3837 0.5132 0.3131
0.5699 0.6520 0.2567
0.3302 0.4532 0.3878
0.5164 0.5899 0.3521
0.3664 0.4779 0.4059
0.5525 0.6198 0.3758
0.3048 0.4394 0.4020
0.4909 0.5686 0.3751
0.3391 0.4729 0.3679
0.5252 0.6057 0.3295
0.3121 0.4432 0.4047
0.4983 0.5743 0.3780
0.3133 0.4297 0.4616
0.5009 0.5643 0.4876
0.3558 0.4853 0.4234
0.5401 0.6160 0.3978
0.4081 0.4964 0.4414
0.5943 0.6501 0.4116
1.6365 1.6593 0.5726
1.8226 1.8489 0.4610

86
0.2676 0.4036 0.4409
0.3643 0.4443 0.4306
0.2805 0.4103 0.4474
0.3785 0.4549 0.4375
0.3837 0.5132 0.3131
0.4805 0.5676 0.2154
0.3471 0.4717 0.3760
0.4391 0.5194 0.3190
0.3741 0.4886 0.3905
0.4708 0.5445 0.3369
0.3247 0.4613 0.3872
0.4215 0.5046 0.3452
0.3466 0.4805 0.3620
0.4428 0.5275 0.2999
0.3308 0.4640 0.3893
0.4275 0.5090 0.3470
0.3364 0.4565 0.4250
0.4349 0.5039 0.4588
0.3672 0.4961 0.4066
0.4627 0.5399 0.3764
0.4067 0.5010 0.4153
0.5034 0.5675 0.3617
1.4064 1.4393 0.3889
1.5032 1.5552 0.1663

87
0.2386 0.3803 0.4843
0.4139 0.4875 0.3826
0.2556 0.3876 0.4898
0.4309 0.5015 0.3849
0.3796 0.5095 0.3107
0.5591 0.6485 0.0406
0.3315 0.4566 0.4004
0.5069 0.5857 0.1856
0.3602 0.4742 0.4235
0.5365 0.6077 0.2302
0.3009 0.4420 0.4261
0.4762 0.5539 0.2775
0.3363 0.4716 0.3805
0.5117 0.5945 0.1741
0.3080 0.4451 0.4280
0.4838 0.5599 0.2799
0.3072 0.4341 0.4697
0.4826 0.5447 0.4375
0.3364 0.4745 0.4463
0.5136 0.5858 0.3322
0.4092 0.4955 0.4499
0.5846 0.6483 0.2029
1.6065 1.6573 0.1145
1.7819 1.8688 0.1072

88
0.2536 0.3920 0.4581
0.3890 0.4626 0.4314
0.2689 0.3984 0.4656
0.4046 0.4749 0.4377
0.3837 0.5132 0.3131
0.5191 0.6047 0.1532
0.3368 0.4617 0.3881
0.4556 0.5491 0.2746
0.3678 0.4814 0.4052
0.5032 0.5731 0.3088
0.3139 0.4527 0.4019
0.4493 0.5273 0.3285
0.3419 0.4767 0.3693
0.4773 0.5584 0.2612
0.3203 0.4555 0.4042
0.4557 0.5324 0.3295
0.3215 0.4450 0.4405
0.4569 0.5194 0.4731
0.3480 0.4854 0.4152
0.4878 0.5609 0.3684
0.4099 0.4976 0.4356
0.5453 0.6071 0.3106
1.5060 1.5521 0.2373
1.6414 1.7198 0.0281

89
istatistiki deerler
0.3270 0.4604 0.3851
0.2436 0.3632 0.3524
0.3343 0.4635 0.3875
0.2509 0.3671 0.3541
0.3837 0.5132 0.3131
0.3003 0.4221 0.2173
0.3634 0.4909 0.3497
0.2800 0.3976 0.2820
0.3822 0.5017 0.3516
0.2988 0.4103 0.2783
0.3581 0.4914 0.3511
0.2747 0.3956 0.2896
0.3644 0.4967 0.3421
0.2720 0.4050 0.2740
0.3612 0.4925 0.3517
0.2778 0.3972 0.2890
0.3675 0.4875 0.3680
0.2842 0.3898 0.3750
0.3825 0.5077 0.3626
0.2991 0.4120 0.3040
0.3972 0.5061 0.3568
0.3138 0.4185 0.2748
0.9085 0.9581 0.2082
0.8251 0.9170 0.0436

90
istatistiki deerler
0.1658 0.3601 0.5182
0.3116 0.4498 0.3371
0.1900 0.3681 0.5241
0.3114 0.4424 0.3636
0.3033 0.4882 0.3279
0.4236 0.5822 0.0657
0.2575 0.4199 0.4604
0.3777 0.5098 0.2412
0.3063 0.4495 0.4967
0.4300 0.5446 0.2996
0.2264 0.4247 0.4458
0.3480 0.4949 0.2637
0.2576 0.4488 0.4042
0.3779 0.5286 0.1902
0.2373 0.4282 0.4480
0.3576 0.5006 0.2652
0.3591 0.4941 0.5936
0.4793 0.5633 0.5382
0.3862 0.5437 0.5484
0.5065 0.6077 0.4668
0.3146 0.4587 0.4277
0.4434 0.5700 0.1894
1.0242 1.0960 0.2667
1.1185 1.2289 0.0143

91

0.1724 0.3694 0.5080
0.2769 0.4219 0.3412
0.1961 0.3758 0.5146
0.3013 0.4375 0.3383
0.3033 0.4882 0.3279
0.3989 0.5595 0.0817
0.2657 0.4324 0.4324
0.3699 0.5075 0.2021
0.3068 0.4534 0.4817
0.4130 0.5322 0.2742
0.2296 0.4304 0.4414
0.3361 0.4859 0.2530
0.2589 0.4510 0.4026
0.3635 0.5174 0.1698
0.2398 0.4335 0.4432
0.3443 0.4911 0.2475
0.3727 0.4963 0.6202
0.4618 0.5480 0.5270
0.3788 0.5415 0.5420
0.4833 0.5863 0.4584
0.3151 0.4619 0.4166
0.4225 0.5555 0.1066
0.9941 1.0703 0.2029
1.0987 1.2061 0.1138

92

istatistiki deerler
0.1666 0.3601 0.5228
0.2949 0.4354 0.2826
0.1927 0.3670 0.5258
0.3209 0.4529 0.2698
0.3165 0.4882 0.3279
0.4448 0.6017 0.0283
0.2638 0.4176 0.4612
0.3921 0.5239 0.1308
0.3125 0.4490 0.4787
0.4355 0.5499 0.1994
0.2284 0.4220 0.4536
0.3567 0.5019 0.1917
0.2620 0.4475 0.4094
0.3938 0.5426 0.1021
0.2398 0.4254 0.4540
0.3680 0.5095 0.1858
0.3428 0.4764 0.5766
0.4709 0.5544 0.4329
0.3684 0.5288 0.5238
0.4967 0.6023 0.3603
0.3249 0.4571 0.4252
0.4531 0.5781 0.0439
1.0593 1.1164 0.0820
1.1875 1.2892 0.1944

93
0.1962 0.3601 0.4917
0.2623 0.4354 0.2781
0.2186 0.3670 0.4923
0.2847 0.4529 0.2660
0.3165 0.4882 0.3279
0.3826 0.6017 0.0039
0.2770 0.4176 0.4345
0.3431 0.5239 0.1462
0.3188 0.4490 0.4529
0.3898 0.5499 0.1788
0.2502 0.4220 0.4307
0.3225 0.5019 0.1826
0.2753 0.4475 0.3963
0.3415 0.5426 0.1256
0.2599 0.4254 0.4301
0.3260 0.5095 0.1897
0.3726 0.4764 0.5333
0.4350 0.5544 0.4266
0.3913 0.5288 0.4979
0.4574 0.6023 0.3498
0.3277 0.4571 0.3946
0.3939 0.5781 0.0536
0.9501 1.1164 0.0780
0.9752 1.2892 0.1505

94

istatistiki deerler
0.2948 0.4731 0.3670
0.1329 0.3459 0.3893
0.2832 0.4516 0.3883
0.1353 0.3531 0.3619
0.3165 0.4882 0.3279
0.1694 0.3872 0.2817
0.3029 0.4677 0.3680
0.1556 0.3680 0.3301
0.3254 0.4791 0.3680
0.1756 0.3774 0.3166
0.3001 0.4736 0.3550
0.1525 0.3736 0.3164
0.3028 0.4760 0.3508
0.1551 0.3759 0.3107
0.3036 0.4749 0.3540
0.1557 0.3743 0.3155
0.3624 0.4915 0.3987
0.2162 0.3764 0.4283
0.3677 0.5039 0.4005
0.2221 0.3925 0.3681
0.3189 0.4799 0.3516
0.1735 0.3811 0.3009
0.5163 0.6186 0.2938
0.3807 0.4908 0.3087

95
istatistiki deerler
0.1596 0.3378 0.5361
0.3253 0.4351 0.4570
0.1890 0.3476 0.5474
0.3534 0.4514 0.4735
0.3165 0.4882 0.3279
0.4823 0.6060 0.2038
0.2651 0.4101 0.4773
0.4308 0.5277 0.3757
0.3336 0.4512 0.5060
0.4993 0.5767 0.4170
0.2320 0.4124 0.4449
0.3977 0.5156 0.3515
0.2662 0.4421 0.4081
0.4340 0.5548 0.2953
0.2456 0.4171 0.4491
0.4114 0.5238 0.3551
0.3903 0.4939 0.6071
0.5560 0.6126 0.5859
0.4400 0.5602 0.5596
0.5596 0.6760 0.5160
0.3298 0.4527 0.4595
0.4955 0.5804 0.3480
1.1571 1.1673 0.4976
1.3229 1.3273 0.3846

96

0.1688 0.3620 0.5109
0.2867 0.4150 0.4068
0.1939 0.3686 0.5195
0.3118 0.4293 0.4137
0.3165 0.4882 0.3279
0.4344 0.5833 0.1156
0.2637 0.4175 0.4543
0.3915 0.5129 0.2695
0.3171 0.4496 0.4893
0.4350 0.5316 0.3514
0.2314 0.4236 0.4434
0.3493 0.4838 0.3099
0.2668 0.4473 0.4042
0.3845 0.5240 0.2314
0.2429 0.4270 0.4455
0.3608 0.4905 0.3097
0.3649 0.4807 0.5918
0.4846 0.5443 0.5844
0.4032 0.5312 0.5617
0.5182 0.5958 0.4988
0.3160 0.4526 0.4416
0.4415 0.5483 0.2607
1.0357 1.0591 0.3863
1.1536 1.1964 0.1488

97
0.1750 0.3615 0.5371
0.2956 0.4233 0.3351
0.2001 0.3690 0.5377
0.3217 0.4395 0.3322
0.3165 0.4882 0.3279
0.4367 0.5816 0.0530
0.2693 0.4191 0.4727
0.3923 0.5093 0.1604
0.3212 0.4496 0.4961
0.4417 0.5395 0.2271
0.2354 0.4239 0.4593
0.3560 0.4889 0.2095
0.2654 0.4485 0.4105
0.3888 0.5255 0.1033
0.2466 0.4271 0.4607
0.3671 0.4958 0.2060
0.3659 0.4856 0.5813
0.4865 0.5474 0.5233
0.3899 0.5305 0.5470
0.5096 0.5881 0.4223
0.3287 0.4564 0.4377
0.4492 0.5585 0.0534
1.0037 1.0430 0.1858
1.1668 1.2140 0.3852

98
0.1737 0.3602 0.5152
0.2950 0.4219 0.3783
0.1998 0.3677 0.5221
0.3210 0.4377 0.3810
0.3165 0.4882 0.3279
0.4378 0.5780 0.0891
0.2684 0.4193 0.4603
0.3897 0.5046 0.2638
0.3244 0.4521 0.4855
0.4456 0.5414 0.3100
0.2372 0.4239 0.4431
0.3585 0.4904 0.2778
0.2693 0.4485 0.4028
0.3905 0.5249 0.2076
0.2488 0.4274 0.4450
0.3701 0.4975 0.2764
0.3727 0.4884 0.5834
0.4939 0.5556 0.5507
0.3987 0.5345 0.5452
0.5235 0.6025 0.4694
0.3273 0.4571 0.4313
0.4544 0.5589 0.2103
1.0587 1.0855 0.2984
1.1658 1.2114 0.0566

99
istatistiki deerler
0.2534 0.4308 0.4236
0.1666 0.3679 0.3114
0.2652 0.4348 0.4233
0.1782 0.3720 0.3081
0.3165 0.4882 0.3279
0.2298 0.4300 0.1550
0.2957 0.4583 0.3881
0.2089 0.3980 0.2434
0.3275 0.4750 0.3844
0.2407 0.4149 0.2286
0.2866 0.4644 0.3813
0.1998 0.4000 0.2483
0.2940 0.4698 0.3689
0.2072 0.4071 0.2257
0.2921 0.4659 0.3793
0.2053 0.4023 0.2420
0.3658 0.4960 0.4294
0.2790 0.4179 0.3903
0.3733 0.5126 0.4272
0.2839 0.4344 0.3255
0.3223 0.4761 0.3605
0.2356 0.4184 0.1900
0.6491 0.7250 0.1971
0.5623 0.6810 0.0988

100
istatistiki deerler
0.0392 0.4317 0.3204
0.0214 0.4399 0.1434
0.0033 0.4240 0.3136
0.0639 0.4409 0.1294
0.0810 0.5398 0.1647
0.1416 0.5686 0.0012
0.0342 0.4400 0.2831
0.1045 0.4784 0.0610
0.1555 0.4607 0.2761
0.2161 0.4999 0.0837
0.0231 0.5024 0.2562
0.0838 0.5149 0.0980
0.0503 0.5230 0.2167
0.1110 0.5420 0.0566
0.0400 0.4997 0.2482
0.1007 0.5162 0.0860
0.4863 0.6940 0.6468
0.5278 0.6867 0.4598
0.6254 0.7714 0.6121
0.6861 0.7913 0.5943
0.0878 0.4976 0.2068
0.1485 0.5275 0.0289
0.3508 0.6682 0.0725
0.4114 0.7276 0.0921

101
0.0326 0.4393 0.3162
0.0158 0.4414 0.1332
0.0080 0.4322 0.3071
0.0564 0.4424 0.1153
0.0810 0.5398 0.1647
0.1293 0.5608 0.0126
0.0374 0.4472 0.2770
0.0857 0.4628 0.0823
0.1518 0.4660 0.2659
0.2002 0.4960 0.0624
0.0259 0.5061 0.2562
0.0742 0.5106 0.0902
0.0510 0.5236 0.2174
0.0994 0.5346 0.0475
0.0419 0.5036 0.2475
0.0902 0.5119 0.0770
0.4670 0.6797 0.6298
0.5154 0.6831 0.4170
0.5848 0.7309 0.6356
0.6365 0.7364 0.5880
0.0884 0.5016 0.2019
0.1367 0.5239 0.0129
0.3394 0.6627 0.0552
0.3877 0.7145 0.1231

102
istatistiki deerler
0.0426 0.4398 0.3335
0.0134 0.4557 0.0901
0.0028 0.4346 0.3134
0.0533 0.4622 0.0565
0.0810 0.5398 0.1647
0.1370 0.5852 0.0658
0.0281 0.4500 0.2774
0.0842 0.4858 0.0178
0.1336 0.4745 0.2442
0.1897 0.5284 0.0226
0.0170 0.5044 0.2730
0.0730 0.5256 0.0542
0.0486 0.5253 0.2226
0.1047 0.5574 0.0002
0.0328 0.5022 0.2620
0.0888 0.5286 0.0374
0.3859 0.6796 0.5004
0.4419 0.7002 0.2598
0.4809 0.7343 0.4814
0.5271 0.7480 0.3551
0.0845 0.5017 0.2006
0.1405 0.5481 0.0475
0.3438 0.6900 0.0093
0.3817 0.7520 0.1765

103
0.0771 0.4398 0.2901
0.0314 0.4557 0.1587
0.0028 0.4346 0.2877
0.0772 0.4622 0.1504
0.0810 0.5398 0.1647
0.1895 0.5852 0.0482
0.0053 0.4500 0.2631
0.1138 0.4858 0.1264
0.1291 0.4745 0.2585
0.2376 0.5284 0.1205
0.0059 0.5044 0.2321
0.1026 0.5256 0.1173
0.0444 0.5253 0.2067
0.1530 0.5574 0.0911
0.0127 0.5022 0.2261
0.1212 0.5286 0.1089
0.4233 0.6796 0.5755
0.5229 0.7002 0.4034
0.5675 0.7343 0.5199
0.6760 0.7480 0.4708
0.0694 0.5017 0.1956
0.1780 0.5481 0.0702
0.3731 0.6900 0.1099
0.4817 0.7520 0.0069

104

istatistiki deerler
0.0460 0.5016 0.2104
0.0699 0.4547 0.1657
0.0580 0.5016 0.2066
0.0583 0.4516 0.1617
0.0810 0.5398 0.1647
0.0349 0.4853 0.1132
0.0659 0.5089 0.1961
0.0490 0.4565 0.1503
0.1069 0.5147 0.1813
0.0108 0.4514 0.1341
0.0684 0.5278 0.1872
0.0425 0.4800 0.1221
0.0719 0.5334 0.1807
0.0440 0.4798 0.1325
0.0740 0.5310 0.1805
0.0424 0.4769 0.1335
0.2633 0.5651 0.2235
0.1474 0.4722 0.2004
0.2821 0.5207 0.2636
0.1599 0.4225 0.2417
0.0823 0.5308 0.1730
0.0335 0.4759 0.1221
0.1562 0.5661 0.1279
0.0403 0.4987 0.0689

105
istatistiki deerler
0.0635 0.4046 0.3137
0.0486 0.4310 0.2068
0.0119 0.3925 0.3243
0.1002 0.4325 0.2160
0.0810 0.5398 0.1647
0.1931 0.5990 0.0818
0.0256 0.4115 0.2974
0.1377 0.4610 0.1923
0.1767 0.4389 0.3292
0.2888 0.5173 0.2260
0.0125 0.4860 0.2434
0.1246 0.5289 0.1556
0.0490 0.5209 0.2093
0.1575 0.5647 0.1314
0.0338 0.4824 0.2417
0.1459 0.5302 0.1527
0.5629 0.7482 0.7531
0.6751 0.8299 0.5097
0.7999 0.9535 0.6633
0.9120 1.0403 0.6359
0.0892 0.4790 0.2244
0.2014 0.5400 0.1309
0.4074 0.6984 0.1807
0.5195 0.7955 0.1039

106

0.0448 0.4201 0.3246
0.0162 0.4461 0.1541
0.0041 0.4132 0.3204
0.0530 0.4499 0.1443
0.0810 0.5398 0.1647
0.1420 0.5986 0.0171
0.0279 0.4305 0.2898
0.0889 0.4747 0.1144
0.1463 0.4542 0.2811
0.2073 0.5166 0.1020
0.0193 0.4938 0.2560
0.0803 0.5317 0.1064
0.0527 0.5256 0.2111
0.1137 0.5744 0.0650
0.0356 0.4918 0.2490
0.0966 0.5335 0.0966
0.4734 0.7013 0.5798
0.5344 0.7492 0.3678
0.6352 0.8435 0.5218
0.6962 0.8923 0.4330
0.0795 0.4907 0.2174
0.1350 0.5420 0.0761
0.3465 0.6824 0.1071
0.4025 0.7716 0.0311

107
0.0436 0.4315 0.3312
0.0245 0.4409 0.1341
0.0001 0.4233 0.3225
0.0680 0.4427 0.1165
0.0810 0.5398 0.1647
0.1491 0.5748 0.0215
0.0394 0.4398 0.2870
0.1038 0.4668 0.0851
0.1541 0.4591 0.2803
0.2222 0.5043 0.0630
0.0189 0.5008 0.2651
0.0869 0.5160 0.0881
0.0486 0.5219 0.2206
0.1167 0.5454 0.0407
0.0363 0.4980 0.2565
0.1044 0.5177 0.0748
0.4781 0.6877 0.6241
0.5462 0.7087 0.4245
0.6005 0.7463 0.6323
0.6799 0.7831 0.5910
0.0866 0.4961 0.2106
0.1547 0.5312 0.0103
0.3563 0.6729 0.0538
0.4244 0.7419 0.1312

108
0.0542 0.4215 0.3245
0.0388 0.4335 0.1759
0.0059 0.4104 0.3268
0.0871 0.4347 0.1739
0.0810 0.5398 0.1647
0.1739 0.5831 0.0307
0.0287 0.4269 0.2972
0.1216 0.4597 0.1439
0.1669 0.4482 0.3130
0.2599 0.5066 0.1576
0.0142 0.4936 0.2579
0.1161 0.5104 0.1525
0.0474 0.5191 0.2180
0.1404 0.5511 0.0870
0.0340 0.4901 0.2531
0.1269 0.5185 0.1189
0.5156 0.7090 0.7426
0.6138 0.7622 0.4963
0.7013 0.8387 0.7006
0.7942 0.8998 0.6610
0.0881 0.4870 0.2222
0.1811 0.5305 0.0768
0.3818 0.6775 0.1226
0.4748 0.7583 0.0080

109

istatistiki deerler
0.0139 0.4810 0.2472
0.0445 0.4537 0.1486
0.0344 0.4808 0.2393
0.0240 0.4525 0.1374
0.0810 0.5398 0.1647
0.0231 0.5074 0.0590
0.0503 0.4905 0.2228
0.0081 0.4611 0.1186
0.1161 0.5052 0.1934
0.0577 0.4725 0.0811
0.0550 0.5243 0.2056
0.0035 0.4914 0.1072
0.0633 0.5303 0.1938
0.0048 0.4975 0.0932
0.0629 0.5242 0.1985
0.0045 0.4915 0.0978
0.3290 0.6090 0.3209
0.2706 0.5477 0.2379
0.3713 0.5776 0.3682
0.3128 0.5242 0.2851
0.0810 0.5247 0.1791
0.0258 0.4939 0.0596
0.2109 0.5951 0.0876
0.1524 0.5595 0.0297

110
ZET

nsanolu gnmze kadar kendilerinin yaam artlarn daha uygun hala
getirebilmek iin aba sarf etmilerdir. nsanlarn kendileri iin konforlu ortam
hazrlamalar enerji harcayarak salanmaktadr.

Mhendislik uygulamalarnn ve gne enerjisi ile ilgili almalarn byk bir
ksm eimli yzeylerde gereklemektedir. rnein; haval gne kollektrleri, sulu
gne kollektrleri, PV (fotovoltaik) paneller v.b. Ancak birok meteoroloji
istasyonunda eimli yzeye gelen saatlik toplam nm, direkt nm, difz nm ve
yansyan nm llmemektedir. Eik yzeye gelen saatlik toplam gne nm,
literatrde baz enlemler iin verilen tablolardan veya tm yerel parametreler
biliniyorsa hesaplama sonucu tahmin edilebilir. Ancak kullanlan bu tablolar,
gncellenmediinden ve her yerleim birimi iin ayr ayr hazrlanmadndan dolay
byk farklara neden olmaktadr.

Bu almada eik dzleme gelen saatlik toplam gne nm iddeti deiik
alar (15,30,45,60 ve 90) iin ayn ortalama gnlerinde yada ortalama gne
yakn gnlerde llmtr. lm sonucu elde edilen bu deerler, literatrden tespit
edilen modellerle yaplan hesaplamalar sonucu elde edilen deerlerle istatistiksel
olarak karlatrlm ve her a iin ayr ayr uygun modeller belirlenmitir. 90 iin
belirlenen uygun model kullanlarak camdan geen gne nm hesaplanm ve
tablo deerleri ile karlatrlmtr.

111
SUMMARY

Human beings have struggled to make the life better as today as. Preparing
comfortable environment needs energy.

Many of engineering practices and studies about solar radiation are made at
inclined surfaces. For example; airy solar collector, watery solar collector, PV
(photovoltaic) panels. However, at many meteorological stations hourly global solar
radiation on inclined surfaces, beam, diffuse and reflected solar radiadion arent
measured. If hourly global radiation on inclined surfacesare known in the charts or
all local parameters, the result of measurement can be estimated. But these charts
results in many differences because they werent updated and prepared separately
according to each location.

In this study, hourly global solar radiation on tilted surfaces is measured at five
different slope angles (15,30,45,60 ve 90) at average days in a month in
anlurfa. The data obtained from measurements are compared with solar models for
inclined planes and the best solar model for tilted surface is determined. By using
suitable model for 90 degree solar radiation transmitted through glass was measured
and the results of charts of compared.

Egik Yuzeylere Gelen Gunes Isiniminin

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Egik Yuzeylere Gelen Gunes Isiniminin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

E boylam ve 511 m rakmdadr.

You might also like