27 MAYIS ASKER MDAHALESNN KONYA BASININDAK YANSIMALARI Melek NALBANTOLU Yksek Lisans Tezi Danman: Yrd. Do. Dr.

Fehmi AKIN Afyonkarahisar 2008

27 MAYIS ASKER MDAHALESNN KONYA BASININDAK YANSIMALARI

Melek NALBANTOLU

YKSEK LSANS TEZ Tarih Ana Bilim Dal Danman: Yrd. Do. Dr. Fehmi AKIN

Afyonkarahisar Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Nisan 2008

YKSEK LSANS TEZ ZET

27 MAYIS ASKER MDAHALES NN KONYA BASININDAK YANSIMALARI

Melek NALBANTOLU Tarih Anabilim Dal

Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Nisan 2008

Danman: Yrd. Do. Dr. Fehmi AKIN

almada 27 Mays Askeri Mdahalesinin Konya basnna yansmalar incelenmitir. Bu yansmalarn deerlendirilebilmesi iin Trkiyenin ok partili hayata gei sreci, Demokrat Partinin iktidar ve askeri mdahaleye ortam hazrlayan gelimeler, tarihsel geliim asndan ele alnmtr. Konya basn temel olarak ele alnm, 27 Mays Askeri Mdahalesi karsnda Konya basnnn nasl bir tutum taknd ve kamuoyu oluturmadaki gc ortaya konmutur. 1960 ve 1961 yllarna ilikin Konya basnnn incelenmesi sonucunda; basnn Konyada kamuoyu oluturmada etkili olduu grlmtr.

ii

ABSTRACT THE REFLECTIONS of THE 27th MAY MILITARY INTERVENTION on KONYA PRESS

Melek NALBANTOLU Department of History

Afyon Kocatepe University, The Institute of Social Sciences April 2008

Advisor: Yrd. Do. Dr. Fehmi AKIN In this study, the reflections of 27th May Military ntervention on the Konya Press were researched. In order to appreciate these reflections, the process of Turkeys multiparty life and the power of Democrat Party and the developments which caused the military intervention were all taken up in the light of historical developments. Local press in Konya was fundamentally taken up, their attitudes towards the 27th May Military ntervention. Their power of forming public opinion were all put forward. As a result of this study which includes the years 1960-1961 it was seen that local press in Konya was effective in forming public opinion.

iii

TEZ JRS VE ENSTT MDRL ONAYI mza Danman ye Jri yeleri : Yrd. Do. Dr. Fehmi AKIN : Prof. Dr. Sadk SARISAMAN : Yrd. Do. Dr. A. Kemal BAYRAM ... ............ ....

Tarih Anabilim dal yksek lisans rencisi Melek NALBANTOLUnun 27 Mays Askeri Mdahalesinin Konya Basnndaki Yansmalar balkl tezini deerlendirmek zere 10.04.2008 gn saat 14:00de Lisansst Eitim ve retim Snav Ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul edilmitir.

Do. Dr. Mehmet KARAKA MDR

iv

NSZ Demokrat Partinin (DP) iktidara gelii ok partili idareye gei asndan bir dnm noktasdr. Ancak bu dnemin eitli sebeplerle askeri bir mdahaleler ile sona ermesi demokrasi tarihimiz asndan nemli bir olaydr. almamzn ad 27 Mays Askeri Mdahalesinin Konya Basnndaki Yansmalardr. Tezimiz 27 Mays 1960-31 Aralk 1961 tarihleri arasndaki gelimeleri kapsyorsa da konuyu bir btnlk iinde incelemek amacyla kinci Dnya Sava srasnda ve sonrasnda Trkiyenin izledii tutumundan balamak gerektii uygun grlmtr. Bu alma, 1960-1961 yllarn kapsamaktadr. Bu yllarda Konya yayn hayatndaki balca gazeteler olan Yeni Konya, Yeni Meram, z Demokrat Konya, Ik, gazetelerinin askeri mdahaleden nce ve sonra izledikleri tutum, takndklar tavr ele alnmtr. Esas dikkate deer nokta Konyada yerel gazeteciliin iinde bulunduu durum ve kamuoyu oluturmada Konya basnnn gcdr. Yerel basnn bu dnemde Konyann dnce hayatnn ekillenmesinde, askeri mdahaleden yana bir tavr sergilenmesinde nemli bir rol oynad ortaya konulmaya allmtr. letiim aralarnn bugnk hznda olmad bir dnemde yerel basnn kamuoyu oluturmada byk bir gce sahip olduu dnlebilir. Gazetelerde yer alan askeri mdahale ve sonrasnda ortaya kan siyasi yap ile ilgili haberler belli bir sistem iinde incelenmitir. Gazetelerde yer alan ve kamuoyu oluturmada etkili olan makaleler konu ile ilikilendirilerek incelenmitir. Buradaki amacmz, gazetelerin zellikle bayazar ve yazarlarnn kamuoyu oluturmadaki etkilerini ortaya koymak olmutur. almamz iki blmde ele alnmtr: Birinci blmde, kinci Dnya Sava srasnda Trkiyenin sava d kalmak iin harcad olaanst aba ve bu konudaki baars ortaya konulmutur. Savan sonunda ortaya kan demokratik ynetimlerin, Trkiye zerindeki basklar, Trkiyedeki tek parti ynetiminin demokrasiye geme konusunda lml bir tavr sergilemesi ve yeni dnya dzeninin bunu gerekli klmas bunlarn yannda Milli ef dneminin sona ermesi ve 7 Ocak 1946da DPnin kurulmas konular ele alnmtr.

Trk siyasi tarihine usulsz seim olarak geen 1946 seimleri, seim sisteminde yaplan deiiklerle Cumhuriyet Halk Partisinin (CHP) iktidar 14 Mays 1950de yaplan seimlerle DPye devretmesinin tarihi geliimi incelenmeye allmtr. DPnin 10 yllk iktidar, 1950-1954, 1954-1957, 1957-1960 yllar arasnda ana hatlar ile ortaya konulmaya allmtr. Bu blmde 27 Mays Askeri Mdahalesi kapsaml olarak ele alnmaya allmtr. Daha sonraki dnemlerde ok tartlan bu dnemin genel zellikleri ve ortaya kan siyasi ve sosyal yap incelenmeye allmtr. Sivil idareye geme abalar ve askeri idarenin glgesinde demokrasi faaliyetleri ele alnmtr.Yaanan seim sreci ve bu srecin sonunda basnda askeri ynetim lehinde kamuoyu oluturma gayretlerine ramen DPnin tabann oluturan Adalet Partisi (AP), Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi (CKMP) ve Yeni Trkiye Partisinin (YTP) % 62 oy almalar, gei srecinde yaanacak yeni skntlarn habercisi olarak deerlendirilmitir. kinci blmde, 27 Mays Askeri Mdahalesinin Konya basnna nasl yansd ve kamuoyuna etkileri incelenmitir. Bu almada Yeni Konya, Yeni Meram, Ik, z Demokrat Konya, Zaman gazeteleri incelenmitir. Bu gazetelerin byk bir ksm askeri mdahale ncesinde DP taraftar olarak yayn yapmlardr. Askeri mdahale sonras ise tutumlarnda deiiklik olmu ve DP karsnda yer almlardr. Askeri mdahaleden sonra 26 Austos 1960 tarihinde yayna balayan ve CHPnin yayn organ olarak faaliyet gsteren Zaman gazetesi ise doal olarak askeri ynetimi destekleyen ve DP kart bir gazete olmutur. Bu gazetelerin 27 Mays ncesi ve sonras izledikleri tutum, DPlilerin yarglanmalar, Anayasa oylamas ve yeni seim srecinde takndklar tavr incelenmitir. Sonu ksmnda ise basnn gc ve bu gcn doru ekilde kullanlmasnn, demokrasinin olmazsa olmazlarndan olan basn zgrlnn salanmasnn nemi zerinde durulmutur. Konya basnnn 27 Mays Askeri Mdahalesindeki tutumu deerlendirilmitir. almamzn esasn 27 Mays Askeri Mdahalesinin Konya basnndaki yansmalar oluturmutur. Tezimiz eksiksizdir denilemez, ancak benzeri konularda yaplacak almalara yol gsterebilir nitelikte olduu dnlmektedir.

vi

ncelikle bu almann tamamlanmasnda her trl yardm esirgemeyen deerli hocam Yrd. Do. Dr. Fehmi Akn bata olmak zere, tezi okumak suretiyle yanllarm dzeltmeme olanak tanyan deerli jri yesi hocalarm Prof. Dr. Sadk Sarsaman ve Yrd. Do. Dr. Ahmet Kemal Bayrama, Seluk niversitesi Ktphanesi personeline, Afyon Kocatepe niversitesi personeline, Milli Ktphane personeline gsterdikleri fedakarlktan dolay eime ve ocuklarma teekkr bir bor bilirim.

Melek Nalbantolu

vii

ZGEM Melek NALBANTOLU Tarih Anabilim Dal Yksek Lisans

Eitim Lisans: 1987 Seluk niversitesi, Eitim Fakltesi Lise: 1983 Konya Atatrk Kz Lisesi, Edebiyat Blm / stihdam 1987 Tarih retmeni, Afyonkarahisar Cumhuriyet Lisesi Kiisel Bilgiler Doum yeri ve yl: Konya, 23 Temmuz 1965 Cinsiyet: Kadn Yabanc Dil Franszca

viii

NDEKLER

Sayfa

YKSEK LSANS TEZ ZET ....................................................................................... i ABSTRACT .................................................................................................................. ii TEZ JRS VE ENSTT MDRL ONAYI ........................................................ iii NSZ .........................................................................................................................iv ZGEM ................................................................................................................ vii NDEKLER .......................................................................................................... viii KISALTMALAR ...........................................................................................................ix GR ............................................................................................................................1 BRNC BLM 27 MAYIS ASKER MDAHALESNE KADAR YAANAN GELMELER I. KNC DNYA SAVAI VE OK PARTL HAYATA GE........................................ 7 A) KNC DNYA SAVAI SIRASINDA TRKYENN TUTUMU ................................. 7 B) MLL EF DNEMNN SONA ERMES........................................................................ 11 C) OK PARTL DNEME GE....................................................................................... 14 D) DEMOKRAT PARTNN KURULUU VE KTDARA GELMES ................................ 16 II. DEMOKRAT PART KTDARI ......................................................................................... 20 A) 1950-1954 DNEM ........................................................................................................... 20 B) 1954-1957 DNEM............................................................................................................ 22 C) 1957-1960 DNEM............................................................................................................ 23 III. 27 MAYIS ASKER MDAHALES.................................................................................. 25 A) ASKER MDAHALELERE GENEL BAKI................................................................... 25 B) 27 MAYIS 1960 ASKER MDAHALES ........................................................................ 26 C) MLL BRLK KOMTES................................................................................................. 33 D) DEMOKRAT PARTLLERN YARGILANMA SREC................................................ 36 E) ORDU VE NVERSTEDE YAPILAN DZENLEME ................................................... 40 F) 1961 ANAYASASI VE SVL DAREYE GE .............................................................. 41 KNC BLM 27 MAYIS ASKER MDAHALESNN KONYA BASININDAK YANSIMALARI I. KTDAR-BASIN LKLER.............................................................................................. 45 II. KONYADA YEREL BASIN................................................................................................. 48 III. 27 MAYIS ASKER MDAHALESNN KONYA BASININDAK YANSIMALARI 49 A) 27 MAYIS ASKER MDAHALESNE GDEN SRECN KONYA BASININDAK YANSIMALARI ....................................................................................................................... 49 1. 27 Mays ncesi Konya Basn....................................................................................... 49 2. 27 Mays Askeri Mdahalesi Sonrasnda Konya Basn.............................................. 54 B) 27 MAYIS ASKER MDAHALES VE KONYA KAMUOYU ...................................... 70 1. 27 Mays Askeri Mdahalesinin Lehindeki Faaliyetler ............................................. 70 2. 27 Mays Askeri Mdahalesinin Aleyhindeki Faaliyetler .......................................... 74 C) DEMOKRAT PARTLLERN YARGILANMA SRECNDE KONYA BASINI .......... 77 D) KONYA BASININDA ANAYASA OYLAMASI VE YEN SEM SREC................. 85 SONU ......................................................................................................................107 KAYNAKA ..............................................................................................................112

ix

KISALTMALAR ABD a.g.e. a.g.m. AP B Bnb. BMM C. CHP CMKP CMP CENTO ev. DP Ed. EMNSU HP IMF Kur. MBK MGK MKB MP MSB NATO Org. Ord. s. SSCB : Amerika Birleik Devletleri : Ad geen eser : Ad geen makale : Adalet Partisi : Bask : Binba : Byk Millet Meclisi : Cilt : Cumhuriyet Halk Partisi : Cumhuriyeti Kyl Millet partisi : Cumhuriyeti Millet Partisi : Central Treaty Organisation, Merkezi Antlama rgt : eviren : Demokrat Parti : Editr : Emekli nklap Subaylar : Hrriyet Partisi : nternational Monetary Fund, Uluslararas Para Fonu : Kurmay : Milli Birlik Komitesi : Milli Gvenlik Kurulu : Milli Kalknma Partisi : Millet Partisi : Milli Savunma Bakanl : North Atlantic Treaty Organisation, Kuzey Atlantik Antlamas rgt : Orgeneral : Ordinaryus : sayfa : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii

SBK TBMM THK TKP TP TSK YAD YSK YSK YTP Yzb.

: Silahl Kuvvetler Birlii : Trkiye Byk Millet Meclisi : Trk Hava Kurumu : Trkiye Kyl Partisi : Trkiye i Partisi : Trk Silahl Kuvvetleri : Yksek Adalet Divan : Yksek Soruturma Kurulu : Yksek Seim Kurulu : Yeni Trkiye Partisi : Yzba

GR Kamuoyu, belli bir toplum iinde yaayan insanlarn belli bir olgu veya inan zerindeki yargsdr.1 Kamuoyu zgrlk demokrasilerde oluup bir g olarak kendisini gsterdii iin, demokrasinin ileyiinde nemli bir grev almaktadr. Bu nedenle demokrasilerde kamuoyunun varln dikkate almak gereklidir. Basnn temel grevi haber vermek, bireyi yaanlan evre, toplum, lke ve uluslararas ortamda gelien olaylara ilikin aydnlatmak, onun kanaatlerini srdrmesini, glendirmesini ya da deitirmesini salamaktr.2 Basn tek bana ve tek ynl bir kamuoyu oluturma arac deildir. Kamuoyunun olumasnda baka etkenler de vardr. Ancak en etkili kamuoyu oluturma aralarndan olan basnn gc bugn ok tartlmaktadr. Hatta drdnc g olarak bile kabul edenler vardr. Tek yanl ve tarafl bir yaklam demokratik yapnn tehlikeye dmesine neden olabilir. Basn, kamuoyunun olumasnda etkili olduu kadar, kamuoyunun sesinin duyurulmasndan da sorumludur. Dnce ve kanaatlerin ifade edilmesi ve bunlar yayma zgrl salkl bir kamuoyu olumasnda nemli bir demokrasi olgusudur. Siyasetilerde kamuoyundan gelen tepkileri dikkate alarak yeni tutumlar belirleyebilirler. Trkiyede i ve d datm yaplan basn ulusal basn olarak ifade edilmektedir. Ancak yaygn basn olarak adlandranlar da vardr. lkemizde ulusal kamuoyu oluturulmasnda ve

ynlendirilmesinde stanbul basn nemli bir yer tutmaktadr. Yerel basn ise lkenin deiik blgelerinde, byk kentler dndaki il, ile ve beldelerde gnlk, haftalk ya da daha fazla aralklarla yaymlanan, blgesel haber veren, sorunlar dile getiren halkn isteklerini ilgililere ulatrmay hedefleyen yazl basn organlardr. Anadolu basn, tara basn olarak da adlandrlmtr. Ulusal basn kadar yerel basn da blgesel olarak kamuoyu olumasnda etkili bir aratr. Basn, yerel dzeydeki kamuoyunun olumasna katkda bulunarak, yerel ynetimleri eletirerek denetim grevi

yapmaktadr. Milli Mcadele yllarnda lkemizin igallerden kurtulmasnda ve bamszln kazanlmasnda yerel basnn nemi byktr.3

Ali Murat VURAL, Yerel Basn ve Kamuoyu, T.C. Anadolu niversitesi Ak retim Fakltesi Yaynlar, No. 607, Eskiehir, 1999, s.46. 2 Atilla GRGN, Trk Basn Tarihinde Yerel Gazetecilik, nklap Kitabevi, stanbul, 2001, s.141. 3 VURAL, a.g.e., s.39-54; GRGN, a.g.e, s.142-147, 161.

Yerel basn, devlet yetkilileri ile kamu grevlilerinin amalarna ulamasnda bir ara olarak grlse de blgesel anlamda idareciler ile halk arasnda bir ba kurulmasnda da nemli bir yere sahiptir.4 Devlet faaliyetlerini duyurmak, hkmet icraatlarn bildirmek, yerel kamu hizmetlerinin duyurulmasn salamak, zel ve kamu kurulularnn denetisi olmak, belirli konularda kamuoyu olumasna yardmc olmak, eitici olmak, ynetim-vatanda ilikisini gelitirmek, halkn kltr dzeyini ykseltmek, demokrasi kltrn gelitirmek, dinlendirici ve elendirici olmak, yerel basnn ilevleri olmaldr. 5 Kitle iletiim aralar, gnmzde demokrasinin ve toplum yaamnn vazgeilmez unsurlarndandr. Bu aralarn toplumun bilgilendirilmesi ve olaylardan haberdar edilmesi, salkl bir kamuoyunun oluturulmasna katkda bulunmak gibi nemli grevleri vardr.6 Kamuoyunun fikir, kanaat ve eletirilerinin yneticilere ulatrlmas, yneticilerin mesajlarnn da kamuoyuna iletilmesi asndan demokratik sistemin salkl ilemesini salayan kurumlardan biri olarak grlen kitle iletiim aralar, ayn zamanda byk bir sorumluluk da tamaktadrlar. 7 Trkiyede yasama, yrtme, yarg diye adlandrlan gce son dnemlerde medyann da katld, kabul edilmesi gereken bir gerektir. Yurtta ve dnyadaki gelimeler gazete, televizyon gibi iletiim aralaryla gnlk, saatlik, hatta anlk olarak renilebilmektedir. zellikle son dnemde yazl, sesli ve grntl basnn gc ve nemi ok artmtr. Kamu grevi yapan basn hem kendisinden hem de basna tannan hak ve zgrlklerden kaynaklanan etkisini ve gcn, sorumluluk bilinciyle kamu yararn gzetecek biimde kullanmaldr. Gazeteciliin, yani yazl basnn, Trkiyede bu kadar uzun gemii olmasna ramen, lkenin tm dikkate alndnda yerel gazetelerin yap ve dalm bakmndan gsterdikleri zellikler bir hayli ilgintir. Hala dnyann hemen her lkesinde aydnlar arasnda en etkin kitle haberleme arac olma zelliini koruyan gazetelerin, Trkiye asndan oynad rol ve tad nem ise zerinde durulmaya deerdir. Trk
4 5

VURAL, a.g.e., s.162. GRGN, a.g.e., s.203,204. 6 VURAL, a.g.e., s.24-27. 7 VURAL, a.g.e, s.31.

gazetecilik tarihinde genellikle ulusal basnn bir yan kolu olarak alglanmak istenen yerel basn, oluumunu tamamlamaya almaktadr. Tarihi vilayet gazetelerine kadar dayanan yerel basn hala geliimini tamamlayamamtr. Trkiyede yerel basn zerine yaplan tanmlara baktmz da eitli grlerin ifade edildiini syleyebiliriz. Bu farkl tanmlarn ortak noktas yerel gazetelerin yalnzca belli bir blgede yaymlanan ve okunan, ulusal haberlerden farkl olarak yerel haberlerin ve konularn yer ald gazeteler ya da genel olarak bir kasaba ya da kentte yaayan insanlar ilgilendiren haberlerin yer ald sadece o kentte yaymlanan gazeteler olarak grlmesidir.8 Yerel basn her ne kadar farkl tanmlarla, izah edilmeye allrsa allsn ulusal basn kadar geni apl olmayan, il, ile ve beldelerde gnlk, haftalk ya da daha fazla aralklarla kan, dar evrede blge haberlerine yer veren, yresel gelimeyi, sorunlar n planda tutmaya alan, ulusal gazeteler gibi bayilerde ok bulunmayan ve biraz da ulusal basnn glgesinde kalm basn olarak grlmektedir.9 Toplum yaamnda, yerel gazeteler ok nemli ilev stlenmektedir. Bu gazeteler yaymlandklar kentlerin hatta ilelerin insanlaryla i iedir, onlardan bir paradr. O kentin btn sorunlar iinde yorulmakta ve okur-gazete ilikisi ou kez, aile yaknl ve ilikileri boyutlarna kadar varmaktadr. 10 Ulusal gazetelerin bir trl ulaamadklar noktalar bunlardr. Trkiyede basnn hareketlenmesinin balangc, 1 Kasm 1831 tarihinde yaymlanmaya balayan ilk Trke gazete olan Takvim-i Vakayi ile gereklemitir.11 Daha sonra basn hareketleri eitli dnemlerde, Tanzimat, Merutiyet ve stibdat dnemlerinde, kendini gstermitir. Takvim-i Vakayiden sonra yaynlanan gazeteler genellikle lke aydnlar tarafndan karlan zel teebbs gazeteleridir. 12 Trk basn tarihinde gazete yaynlarnn balangc saylan bu dnemde, gazetecilii daha ok edebiyatlar, yurtdnda eitim grm insanlar yapmlardr. Bu dnemdeki

8 9

VURAL, a.g.e., s.41. VURAL, a.g.e., s.43-44. 10 GRGN, a.g.e., s. 141. 11 Turgut ER, Trkiyede Basn ve Yayn, mit Yaynclk, Ankara, 2003, s.23. 12 Enver Behnan APOLYO, Trk Gazetecilik Tarihi ve Her Yn ile Basn, Gven Matbaas, Ankara, 1969, s.157.

gazetecilik z itibariyle habercilik ilkesiyle deil de daha ok halkn eitim seviyesinin ykselmesine yardmc olabilmek amacyla yaplmtr. 13 1864te yerel ynetimlerle ilgili yaplan dzenleme erevesinde eyalet sistemi kaldrlarak yerine vilayet sistemi getirilince her vilayette ihtiyalarn karlanmas iin basmevlerinin kurulmas, o dneme kadar snrl bir kltrel yap iinde bulunan blgelerin gelimesi hedeflenmitir.14 lkede yaplan bu yasal deiiklikle vilayet gazeteleri olumaya balam ve her vilayette kendi blgesinin haberlerine yer veren gazeteler oalarak yerel gazeteciliin olumasna yardmc olmutur. Ksaca vilayet gazeteleri yerel basna nderlik, nclk etmitir. Yerel basnn olumasn salayan vilayet gazeteleri olmutur. Trkiyede yerel basn vilayet gazeteleri adyla 1860lardan sonra olumaya balam, Kurtulu Savan ap gnmze kadar varln srdrmtr. Cumhuriyet tarihi boyunca grnm olarak ulusal basnn glgesinde kalmtr. Yerel ynetimler demokrasinin ilk basamadr. Halk, kendini ynetenlerin hatalarn, baarlarn, baarszlklarn yerel basndan dorudan doruya daha yakndan renme hakkna sahiptir. Bu hakk yerine getirecek olan da yerel basndr. Yerel ynetimler nasl demokrasinin ilk basama ise yerel basn da demokrasinin salkl ilemesi greviyle ykml, basn iinde basnn zdr. Yerel basn asndan Konya, kmsenmeyecek bir neme sahiptir. lk matbaa 1869 ylnda Konya Valisi Burdurlu Ahmet Tevfik Paa tarafndan getirilmitir. 1870 ylnda vilayet gazetesi Konya yayna balamtr. 1928 ylnda Latin harfleriyle yenilenen Konya Vilayet Matbaas 1933e kadar devam etmitir. kinci Merutiyet dneminden itibaren Vilayet matbaasndan baka Rehber, Merk- rfan, Babalk, d, slah- Medaris, bret, Halk matbaalar Cumhuriyet dnemine kadar srmtr. Cumhuriyet dneminde bu say daha da artmtr.15 kinci Dnya Savann sona ermesi, zellikle Avrupadaki totaliter ynetimlerin de sonunu hazrlamtr. kinci Dnya Savandan sonraki dnemde
13

Orhan KOLOLU, Osmanldan Gnmze Trkiyede Basn, letiim Yaynlar, stanbul, 1994, s.19. 14 GRGN, a.g.e., s.85. 15 Mehmet NDER, Cumhuriyetten nce ve Cumhuriyet Dneminde Basn, Milli Mcadeleden Gnmze Konya ( 1915-1965), C. I ,T.C. Konya Valilii l Kltr Mdrl, Ar Ofset Matbaaclk, Konya, 1999, s.21-22.

zgrlklerin kazanlmas ve gvence altna alnmas mcadelesinin yaanmas kanlmaz olmutur. Bu deiimden, Trkiye de etkilenmitir. Bir yandan d etkenler, dier yandan sosyo-ekonomik koullarn etkisi ve bunun yannda, bir ksm basnn direnmesiyle olumaya balayan toplumsal muhalefet ve bunun parlamentoya da yansmas, ok partili hayata gidiin yolunu aan nemli faktrler olmutur. Basn Birlii Kanunu,16 Trkiyedeki tek parti rejiminin eskisine oranla yumuamaya ve liberallemeye balad 1945 yl ortalarnda eletirilmeye

balanmtr. Bu eletiriler, sz edilen yumuamann verdii rahatlkla, basnda da dile getirilmitir. DP de iktidar eletirirken zgrlklerin iinde basn zgrln en nemli yere koyduunu belirtmitir.17 Grld gibi Trkiyede ok partili hayata gei, demokratik haklarn hayata geii ve basn hrriyeti birbirine paralel gelimitir. Trk basnnda kendi kendini kontrol sistemi, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinden nce, DP iktidar dneminde zerinde durulan bir fikirdi. zellikle 1950de, basnla ilgili mevzuatta yaplan deiiklikle basna geni zgrlkler salanmtr. 18 Bu zgrlklerin sonradan kstlanmasnda basnn tutumu etkili olmutur. Basnn hkmetin d politikasn Amerika Birleik Devletlerine (ABD) baml olduu iddiasyla eletirmesi ve lke kaynaklarnn kullanmnda grd aksaklklar kamuoyuna aktarmas zgrlklerinin kstlanmasna sebep olmutur. 27 Mays Askeri Mdahalesinden sonraki gelimeler ise, z denetim fikrinin uygulamaya konulmasn zorunlu klmtr. Girgine gre ynetime el koyan Milli Birlik Komitesinin (MBK), basn zgrlklerini kstlayan yasalarn uygulanmasn durdurmas zerine, basn DP iktidarna kyasla rahat bir nefes almtr. 19 Ancak MBKnin da basna ynelik kstlamalar beklenen zgrlklerin gereklemesini geciktirmitir. Toplumun serbeste bilgilendirilmesi ve aydnlatlmas asndan demokrasinin temel koullarndan olan basn zgrlnn insan hak ve zgrlklerine zarar vermeyecek biimde uygulanmas gerektiini belirtmek gerekmektedir.

16 17

GRGN, a.g.e.,s.126. KOLOLU, a.g.e., s.68. 18 GRGN, a.g.e., s.129. 19 GRGN, a.g.e., s.132.

Basnn toplum ve devlet karsnda byk bir g durumuna gelmesinden beri, bu gcn nasl kullanlmas gerektii tartma konusu olmutur. zellikle,

demokrasilerin gelimeye balad, insan hak ve zgrlklerinin n plana kt 20. yzyln balarndan itibaren basnn elindeki bu gcn, yine basn tarafndan denetlenmesi, ulalabilecek en ideal zm yolu olmaldr.

BRNC BLM 27 MAYIS ASKER MDAHALESNE KADAR YAANAN GELMELER

I. KNC DNYA SAVAI VE OK PARTL HAYATA GE A) KNC DNYA SAVAI SIRASINDA TRKYENN TUTUMU Trkiye kinci Dnya Savana askeri olarak katlmamakla birlikte, bu savan etkilerini eitli biimlerde yaamtr. Trkiye, Mttefik Devletler ile Almanyann ban ektii Mihver Devletler arasnda bir denge siyaseti izleyerek savaa dahil olmamaya almtr. Almanlar Trkiyeyi tarafsz tutmaya abalarken, ngilizler kendi yanlarnda savaa girmeye ikna etmek hatta zorlamak eklinde bir tavr izlemitir. Mttefik Devletlerin basklarna ramen Trkiye, tarafsz kalma politikasn devam ettirmitir. 20 Trkiyenin sava d kalma konusundaki ilk giriimleri 1939 ylnda grlr.Trkngiliz grmeleri sonunda 12 Mays 1939 gn Trk-ngiliz Demeci yaymlanmtr. Fransa ile ayn nitelikteki bildirinin imzalanmas 23 Haziran 1939da gereklemitir.Ortak demete yaplacak kesin antlamaya kadar yalnz Akdeniz Blgesinde bir saldr karsnda -talyann olas bir saldrs- yardm ngrlm (Mad.2), Balkanlarn gvenlii konusunda ise danma iinde bulunduklar (Mad.6) belirtilmitir. Ortak deme, Almanya ve talyada olumsuz karlanmtr. 21 ngilizlerin Trklerle byle bir ittifakn iine girmelerinin nedeni, Boazlarn stratejik nemidir. 22. Sava 1 Eyll 1939da Almanyann Polonyaya saldrs ile balamtr. Bu arada Trk Hkmeti Sovyetlerle de bir ttifak yaplmas iin Dileri Bakan Saraolunu Moskovaya gndermitir. Bu arada Almanlarn Sovyetlerle bir dostluk antlamas imzalamas Trk- Sovyet ilikilerinin olumsuz etkilemitir. 1 Ekimde 1939da Stalininde bulunduu toplantda Sovyetler Trk tarafnn beklemedii nerilerde

bulunmulardr. Almanlarn etkisinde kalan Sovyetler, Trkiyenin tarafsz kalmasn salamak iin kabul edilmesi mmkn olmayan, zellikle Boazlarn ortak savunulmas gibi teklifler yapmlardr. Teklifler Trk heyeti tarafndan Ankaraya bile sorulmadan reddedilmitir. Sovyetlerin tutumunda deiiklik olmaynca Saraolu 17 Ekimde
20 21

Edip ELK, 100 Soruda Trkiyenin D Politika Tarihi, Gerek Yaynevi, stanbul, 1969, s.118. smail SOYSAL, Trkiyenin Siyasal Antlamalar, C. 1 ( 1920- 1945), 2. Bask, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1989, s.593. 22 Necdet EKNC, 2.Dnya Savandan Sonra ok Partili Dzene Geite D Etkenler, Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul, 1997, s.153.

8 Moskovadan ayrlmtr. 23 Bu ekilde Kurtulu Savanda nemli bir yeri olan Sovyet dostluu yerini gerginlie brakmaya balamtr.24 Bu gelime karsnda 19 Ekim 1939 gn Trkiye-ngiltere-Fransa l ttifak Antlamas imzalanmtr. Antlamann 1. Maddesi Trkiyeye kar bir Avrupa Devletinin (Almanya) saldrs halinde ngiltere ve Fransann yardma gelmesini gerektirmektedir. Antlamann 4. Maddesi ise bir Avrupa Devletinin (Almanya) ngiltere yada Fransaya saldrs durumunda Trkiye iki mttefiki iin anlayl tarafszlk ngrmektedir. 25 Bu ekilde Trkiye dorudan doruya saldrya urarsa savaa katlacaktr. Bu antlama ile nemli derecede maddi yardm alabilecek, silahlanabilecek, Mttefikler saldrya urad takdirde ise msamahakr tarafszlk uygulayacaktr. Bu hkmler Trkiyenin d politikasna uygun bir antlama yapldn gstermektedir.26 Trk kamuoyunun gelimelere tepkisine bakldnda Trkiyede belirgin iki tavr ortaya kt grlmektedir: Savaa kar isteksizlik ve Sovyet Rusyaya kar genel bir gvensizlik olumutur.27 Gazetelerde talyann tarafszln bozabileceinden duyulan endieler yer almtr. talyann tarafsz tutumunu destekleyen yazlar yaynlanmtr. Vakit gazetesi talyann tarafnn denizlerle evrili olmas nedeniyle kolaylkla abluka altna alnabileceini, denizlerde Mttefiklerin stnln vurgulamtr. Almanya karsnda daha belirgin bir tavr alan basn, Almanyann saldrgan tutumunu srdrdne dikkat ekmitir. Trkiye iin savan ilk gnlerinde talyann tutumu nemli bir konu olmutur. Basn, olaylarn hzl gelimesi karsnda artan bir karamsarlk havas yanstmtr. Basnda Sovyet mzakerelerinin baarszlkla sonulanmasnn nedenleri arasnda Sovyetlerin elikili tutumlar, Montr Anlamas karsnda tavr almalar ve Trkiyenin ngiltereye kar sorumluluklar gsterilmitir. Sovyetlerin Finlandiyaya saldrlar da basnda tedirginlik yaratmtr.28 Almanlarn Balkanlar istilasndan hemen sonra Alman Hkmeti Trkiyeye bir saldrmazlk antlamas nermitir.. Trk ynetiminin bu neriyi kabul etmesi, Mttefiklerle ilikisini zora sokmutur.29 18 Haziran 1941de Trk-Alman Saldrmazlk Antlamas

23 24

SOYSAL, a.g.e., s.593-594. ELK, a.g.e., s.103, 104. 25 SOYSAL, a.g.e., s.594-596. 26 Selim DERNGL, Denge Oyunu, 3. Bask, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2003, s.95, 96; Tevfik AVDAR, Trkiyenin Demokrasi Tarihi 1839-1950, mge Kitabevi Yaynlar, 3. Bask, Ankara, 2004, s.404 27 Edward WESBAND, 2. Dnya Sava ve Trkiye, rgn Yaynevi, stanbul, 2002,s.72. 28 DERNGL, a.g.e., s.98. 29 AVDAR, a.g.e., s.409.

9 imzalanmtr. Sovyetler Birliine saldrmay planlayan Almanya Trkiyenin tarafszln salamak istemitir. Trkiye bu Antlamayla cephe deitirmediini kantlamaya aba harcamtr. Bu Antlama Trkiyenin Almanya ile olan ilikilerinde bir dnm noktas olmutur. Trk Hkmeti bu Antlama ile 1939 Trk-ngiliz-Fransz ttifak ile kaybettii tarafsz konumunu tekrar elde etmek amac tamtr. Oysa bu mmkn deildir. Trkiye Mttefiklerin gznde gvenilirliini kaybetmitir. Zaten kinci Dnya Savanda Trk d politikasnn temel elikisi bu anlama ile domutur.30 Antlama ngilterenin houna gitmemitir. 31 En olumsuz tepkiyi Sovyetler Birlii gstermitir. Trk-Alman Saldrmazlk Anlamasnn imzalanmasndan drt gn sonra yani 22 Haziran 1941de Almanlar, Sovyetler Birliine saldrmtr. ngilterenin Sovyetlere kaytsz artsz desteini bildirmesi Trkiyede birok evrede olumsuz tepki yaratmtr.32 lerleyen yllarda Mttefikler, Trkiyenin Trk-ngiliz-Fransz ttifaknn gereklerini yerine getirerek Almanyaya sava amas ve kendi saflarnda savaa girmesi konusunda basklarn artrmlardr. 33 Sovyetlere yardm ulatrlabilmesi iin ngiliz-Sovyet ortak saldrs ile ran igal edilmitir.34 1941 yl sonunda Japonyann Pearl Harboura saldrmas, ABDnin fiilen savaa katlmasna neden olmutur. Almanlar da Rusyada ilerlemeye devam etmiler, bu ekli ile sava btn dnyay sarmtr.35 Trkiye, ngiltere ve Almanya ile yapt anlamalarda dorudan bir saldr gelmedike savan dnda tutulmas maddesini btn sava boyunca kullanm, ngiltere ve Almanyann yannda savaa katlmaktan uzak durabilmitir. 36 Alman Kuvvetleri, Polonya, Hollanda, Belikay ksa srede igal etmitir. Fransz ordusu da Almanlar karsnda dalmtr. talya ise Yunanistan igal etmitir.37 zleyen yllar, Mttefiklerin Trkiyeyi kendi cephelerinde savaa girmesi konusunda basklarn gittike artt yllar olmutur. Mttefikler Yunanistan koruma grevini Trkiyeye verirken talyaya da sava amasn istemilerdir. Ancak Trkiye savunmada kalmay tercih etmitir.
30 31

SOYSAL, a.g.e., s.637, EKNC, a.g.e.,168, 169; DERNGL, a.g.e., 145. SOYSAL, a.g.e., s.637. 32 DERNGL, a.g.e., s.147. 33 EKNC, a.g.e., s.170. 34 DERNGL, a.g.e., s.152. 35 AVDAR, a.g.e., s.412; DERNGL; a.g.e., s.167. 36 DERNGL, a.g.e., s.170. 37 EKNC, a.g.e., s.171.

10 1943 yl kinci Dnya Savann Trkiye iin en kritik yl olmutur. 19 Ocak 1943te toplanan Kazablanka Konferansnda Trkiyenin savaa girmesini salamak kararlatrlmtr. 38 Savata stnlk Mttefiklere gemi ve onlarda Trkiyeye

ykmllklerini yerine getirmesi iin basky artrmlardr. Mihver Kuvvetleri ise savunmaya gemekle beraber Trkiyeye zarar verebilecek mesafedeydiler. Adanada Churchill-nn grmesi Ocak 1943te gereklemitir. Basklarn artmas karsnda Trkiye savaa girmeyi ilke olarak kabul etmekle beraber askeri hazrlklarn yetersizliini ileri srerek bir sre daha sava d kalmay baarabilmitir.39 Adana grmesinin tek somut sonucu, Trkiyeye askeri malzeme aknn hzlandrlmas olmutur. 1944 yl ilkbaharnda Trk-ngiliz ilikileri krize girmi, Trkiye uluslararas ilikilerde yalnzla doru itilirken bir taraftan da Sovyetlerin Balkanlara doru ilerlemesinden doan endielerin azaltlmas amacyla ngilizleri memnun etmek iin baz nlemler almaya almtr. Almanyaya krom ihracatnn durdurulmas gibi tedbirler alnmtr.40 Trk hkmeti savan kaderinin belli olduunu anlayarak Mttefiklerle anlama yoluna gitmi, 2 Austos 1944te Trkiye Almanya ile diplomatik ilikilerini kesmitir.41 Hemen ardndan Japonya ile diplomatik ve ekonomik ilikilerini kesme karar almtr. Mttefik liderleri ubat 1945te toplanan Yalta Konferansnda, yeni kurulacak olan Birlemi Milletlere yalnzca 1 Mart 1945 tarihine kadar Almanyaya sava am lkelerin katlmasn ieren bir karar almalar zerine, Trkiye 23 ubat 1945te Almanyaya sava ilan etmitir. 42 Trkiye Almanya ve Japonyaya sava ilan ederek Birlemi Milletlere katlma artn gerekletirmitir.43 Gstermelik bir sava ilan olan bu karar, Trkiyenin savaa fiilen katlmasn gerektiren bir durum ortaya koymamtr. nn, Mttefiklerin Trkiyeyi savaa sokma abalarn yokua srerek, bekle gr taktii uygulayarak engellemi ve lkeyi byk felaketlerden kurtarmtr.44 Kurtulu Savann hemen ardndan yeni bir savaa girmemek konusundaki kararlln savan sonuna kadar denge politikas izleyerek salayan Trkiye, sava sonras
38 39

ELK, a.g.e., s.105 ; EKNC, a.g.e., s.172. DERNGL, a.g.e., s.187; ELK, a.g.e., s.105-106. 40 Ylmaz SARAOLU, kr Saraolu ve Dnemi Hakknda Basnda kan Yazlardan Bazlar, C. 2, Geliim Matbaaclk, stanbul, 2001, s.155. 41 DERNGL, a.g.e., s.244 ; WESBAND, a.g.e., s.259. 42 WESBAND, a.g.e., s.286-289 ; Bernard LEWS, Modern Trkiyenin Douu,(ev. Metin Kratl) Trk Tarih Kurumu Basmevi, 9. Bask, Ankara, 2004, s.295. 43 ELK, a.g.e., s.119. 44 EKNC, a.g.e., s.179.

11 oluacak yeni dnya dzeni iinde yerini alabilmek iin i politikasnda da kkl deiikliklere yol aabilecek bir tutum deiiklii gstermitir. B) MLL EF DNEMNN SONA ERMES Ebedi ef Atatrkn lmnden sonra, Cumhurbakanlna 11 Kasm 1938de smet nnnn getirilmesiyle Trkiyede yeni bir dnem balamtr. nnnn iktidar mcadelesine girimeden Cumhurbakanlna seilmesi, lkede rejim ve tek parti sisteminin devam olarak kabul edilmitir. 45 Atatrkn ld sralarda smet nnnn Babakanlk grevinde bulunmamas ve bir anlamda uzanda kalmasna karn, nnnn

Cumhurbakan seilmesi olaan bir gelime saylmaldr.. nk smet nn 1937 ylnda Babakanlktan ayrlmakla birlikte, CHP iindeki gcn ve arln korumu, orduyla olan temasn da hi kesmemitir. Bu anlamda partiye egemen olan smet nnnn, Atatrkten sonra oy birliiyle Cumhurbakan seilmesi doal bir siyasi gelime olarak deerlendirilmesi gerekir. smet nn, Kurtulu Sava yllarndaki askeri baarlar ve CHP iindeki etkinliiyle 1950 ylna kadar lkeyi tek bana ynetmeyi baarm ve bu dneme damgasn vurmutur. smet nn CHP ve meclis iindeki gcn korumu ve parti tznde yaplan deiiklikle milli ef ve deimez genel bakan sfatlaryla lke kaderini dorudan etkileyen kii olmutur.46 26 Aralk 1938de toplanan CHP nc Byk Kurultay, smet Paann deimez genel bakan ve Milli ef ilan edilmesiyle sonulanmtr. Bylece smet Paa iin yaklak 8 yl (1938-1946) srecek olan Milli eflik dnemi balamtr. smet Paann

Cumhurbakanlnn ilk yllar ayn zamanda sava yllar olduu iin tm ekonomik ve siyasi giriimler, Trkiyeyi bu savan olumsuz etkilerinden uzak tutmak adna gerekletirilmitir. Ne zaman sonulanaca bilinmeyen sava nedeniyle ok sayda gencin askere alnmas ve temel rnlerle ilgili olarak devlet stoklarnn geni tutulmas nedeniyle i piyasada byk bir darlk yaanm ve rnlerin fiyatlar olaanst artmtr. 1940-1945 yllar arasnda lkenin ekonomik ve toplumsal yapsn etkiyecek temel yasa; Milli Korunma Yasas, Varlk Vergisi Yasas, iftiyi Topraklandrma Yasas kabul edilmitir. Bu yasalarn ilerideki demokratikleme giriimini biimlendirecei iddia edilmitir. 47 Ayn dnemde hkmet ekonomik sorunlarla mcadele etmise de bu mcadele toplumun geni kesimlerini tatmin etmemitir.
45

Cemil KOAK, Siyasal Tarih 1923-1950, Trkiye Tarihi 4, (Ed. Sina AKN), Cem Yaynevi, 2. Bask, stanbul, 1990, s.122. 46 AVDAR, a.g.e., s.393; KOAK, a.g.e., s.124. 47 AVDAR, a.g.e., s.424.

12 Yaklak 12 yllk bir dnemi kapsayan nn dneminin i politikadaki en kayda deer olay, kukusuz ok partili siyasi hayata gei iin atlan admlardr. Aslnda demokrasiyle ilgili ilk admlar, Mays 1939da toplanan CHPnin 5. Kurultaynda hkmeti denetlemekle ilgili olarak 21 kiilik bir Mstakil Grubun kurulmasna kadar gtrmek mmkndr.48 Ancak hkmeti denetleme ilevini stlenen bu giriim, CHPnin dorudan denetiminde olduu iin demokrasi konusunda umulan fayday salayamamtr. Kazm Karabekir, Fethi Okyar, Hseyin Cahit Yaln 49 gibi kiilerin milletvekili olmalar siyasette yaanacak deiikliklerin nemli belirtileri olmutur. Fakat demokratikleme yolunda asl ciddi ve kalc giriim 1945 ylnda i ve d evrelerin etkisiyle gereklemitir. Trkiyenin Birlemi Milletlere girmesi ve demokratik toplum yapsnn oluturulmas i ve d evrelerce tevik edilmitir. smet nnnn 19 Mays 1945teki sylevi ok partili hayata geiin dnm noktas olarak deerlendirilmitir.50 smet nny bu karar almaya iten i dinamiklerin banda, kinci Dnya Sava yllarnda izlenen ekonomik politikalardan dolay ortaya kan toplumsal tepki gelmektedir. 51 Sava yllarnda uygulanan ekonomi politikalar krsal kesimlerde yaayanlarla, esnaf-tccar gruplar olumsuz etkilenmilerdir. Bu durum iktidarn yeni siyasi zmlere ynelmesine neden olmutur. Bir baka i etken 1923ten beri iktidarda bulunan CHPnin ciddi bir ypranma srecine girmitir. Bu nedenle kendini yenileme, ihtiyacn hissetmitir. smet nnnn tutumu da demokrasiye geii hzlandrmtr. Trkiyenin demokrasiye ynelmesinde etkili olan d dinamiklerin banda ABD ngiltere ve Fransa gibi lkelerin oluturduu demokratik lkelerin kinci Dnya Savan kazanmas gelmitir. Gerekten de kinci Dnya Sava ile birlikte Batda yeni bir dnya dzeni kurulmu ve yeni dengeler oluturulmutur. Trkiyenin bu yeni oluum iinde yerini alabilmesi iin Batnn standartlarn benimsemesi zorunlu hale gelmitir. Trkiyenin Batya ynelmesini hzlandran asl nemli gelime, 1945 ylndaki Sovyet tehdidi olmutur. Stalin ynetimindeki Sovyet Rusyann 1925 ylndaki anlamay uzatmayacan aklamas ve bununla yetinmeyerek Kars, Ardahan ve Artvini isteyen ve Boazlarn ortaklaa savunulmasn neren bir nota vermesi52 Trkiyede byk bir tepkiye neden olmutur. Moskova Bykelimiz Selim Sarper bu istekleri Ankaraya bile bildirmeden geri

48 49

KOAK, a.g.e., s.127. Sina AKN, Ana izgileriyle Trkiyenin Yakn Tarihi, maj Yaynclk, 3. Bask, Ankara, 1998, s. 214. 50 KOAK, a.g.e., s.135. 51 AVDAR, a.g.e., s.446, 447, 448. 52 Oral SANDER, Siyasi Tarih 1918-1994, mge Kitabevi Yaynlar, 12. Bask, Ankara, 2004, s.252-253.

13 evirmitir.53 Bu ekilde TrkSovyet ilikileri ok gergin bir ortama girmi, ar bir Sovyet basks balamtr.54 Bu bask ve tehdit yzn zaten Batya dnm olan Trkiyenin bata ABD olmak zere, Bat dnyasyla ilikilerini gelitirmesini hzlandran temel etken olmutur. Birlemi Milletler Tekilatna katlabilmek iin demokratik rejime sahip olunmas gerektii eklinde hkmler yer almtr. Bu durumda Trkiyenin San Fransisco Konferansna katlmasnn bir koulu da demokratik ynetime gemesidir.55 Ayn dneme denk gelen ve birbirleriyle iice gemi tm bu i ve d gelimelere bal olarak Trkiyede, CHP dnda baka siyasal partilerin de kurulmas gerektii yolundaki ilk ciddi aklama Birlemi Milletler rgtnn kuruluu iin San Fransiscoda bulunan Trk heyetinden gelmitir. San Fransiscodaki Trk temsilciler, artk Trkiyede demokrasinin kurulacan aklamlardr. smet Paann 19 Mays 1945te savan sona ermesiyle ilgili olarak yapt konumada, demokrasiye geileceini aklamas, ok partili siyasi hayata gei iin en ciddi gelime olmutur. nn Siyasi hayatmzda demokratik prensipler daha byk lde hakim olacaktr. diyerek bunun iaretini vermitir.56 nn 1 Kasm 1945te Meclisin yedinci dnem a nutkunda kinci Dnya Savanda izledii politikay savunmutur. Konumas gerekleri gz nne sererek gnah karma belgesi olarak deerlendirilmitir. 57 Bu nutkunda demokrasi konusundaki kararlln bir kez daha belirtmesi nemlidir. lk birka ay saymazsak, Milli ef Dnemi ile kinci Dnya Sava ayn yllar kapsamaktadr. Trkiyenin bu dnem iindeki politikas; ne pahasna olursa olsun, bu savan dnda kalmak olmutur. Trkiyeyi sava d tutabilmesi, smet nnnn siyasal yaam boyunca gerekletirmi olduu byk baarlar arasnda kabul edilmitir. Ancak Trkiye savaa girmemekle birlikte, bu savan etkilerini, sava yllarnda ve sonrasnda en derinden hisseden lke olmutur.58 smet nnye verilen Milli ef ve Deimez Genel Bakan unvanlar veriliinden sekiz yl sonra 10 Mays 1946da toplanan CHP kinci Olaanst Kurultaynda kaldrlmtr. Ancak bir dnemin, alnan bir kararla hemen sona ermesi beklenemeyeceinden Milli efliin bir sre iinde sona erdii sylenebilir. 59 CHPnin 1314 Kasm 1947de toplanan 7. Olaan Kurultaynda parti genel bakannn seimle i bana gelmesi, genel bakann Cumhurbakan olmas durumunda parti ynetimini genel bakan
53 54

EKNC, a.g.e., s.264-265 ; WESBAND, a.g.e., s.292; DERNGL, a.g.e., s.255-256. ELK, a.g.e., s.123. 55 EKNC, a.g.e., s.274. 56 LEWS, a.g.e., s.303 , EKNC, a.g.e.,s.280. 57 DERNGL, a.g.e., s.260-261. 58 EKNC, a.g.e., s.135-148. 59 KOAK, a.g.e., s.134.

14 vekiline brakmas kabul edilirken, valilerin parti il bakan olmas gibi uygulamalara son verilmitir. 60 Grld gibi demokratik uygulamalara adm adm gidilmitir. C) OK PARTL DNEME GE Bat ttifak iinde yer alabilmenin yolunun i politikada bir rejim deiiklii olduunu dnen Trkiye, serbest seimlere dayanan, ok partili bir rejimi hayata geirme zorunluluunu hissetmitir. D politikadaki gelimeler i politika zerinde de etki yapmtr. Bu dnemi oluturan d etkenlerin varlnn bu srecin balamas ile sona ermedii DPnin iktidar ele geirdii tarih olan 14 Mays 1950ye kadar srd ileri srlmektedir.61 Tek parti ynetiminde temsil olana bulamayan muhalefet akmlarnn, ynetime kar oluan birikimlerden kinci Dnya Sava yllarnda izlenen ekonomik politikalarn yaratt honutsuzluktan kendilerine taban bulmalar mmkn olmutur.62 smet Paann 19 Mays 1945teki sylevinde demokrasiye geileceini sylemesi demokrasiye gei yolunda en nemli adm olmutur. Bu gelimeleri tamamlayan olay, CHP Meclis Grubuna verilen Drtl Takrirdir. Aslnda CHP iindeki ilk muhalefet 1945 yl bte tartmalar srasnda grlmtr. Celal Bayar, Feridun Fikri Dnsel, Adnan Menderes, Hikmet Bayur ve Emin Sazak, hkmetin bata ekonomi politikas olmak zere kararlarn eletirmilerdir. Celal Bayarn bte eletirisi basnda byk yer bulmutur. Mecliste olumaya balayan muhalefetin bir baka k da iftiyi Topraklandrma Kanununun 17. ve 21. maddelerinin tartmalar srasnda grlmtr. Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Emin Sazak yasay ok sert bir ekilde eletirmilerdir. avdara gre bu yasalarn tartlmas srasnda, gelecekteki ana muhalefet partisinin kimlerden oluaca belli olmutur.
63

Muhalefete izin smet nn tarafndan, kendi belirledii bir zamanda ve kendisinin belirledii bir biimde, kendisinin onaylad siyasal kadrolar iinde 1945 yl boyunca verilmitir. 64 iftiyi Topraklandrma Kanununun kt gnlerde Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Kprl sonralar Drtl Takrir olarak bilinecek nergeyi CHP Grubuna vererek nemli bir adm atmlardr. Bu nergede milli hkimiyetin tek tecelli yeri olan
Byk Millet Meclisinde, hakiki bir murakabenin salanmasna, demokratik messeselerin serbeste doup yaamasna engel olan ve Anayasann halk ruhunu takyit eden baz kanunlarda deiiklik yaplmasn ve parti tznde yine bu maksatlarn icap ettirdii tadillerin hemen icrasn istemilerdir. nerge sert
60 61

EKNC, a.g.e., s. 313. EKNC, a.g.e., s.308. 62 KOAK, a.g.e., s. 139. 63 AVDAR, a.g.e., s. 454-455. 64 KOAK, a.g.e., s.140.

15 tartmalardan sonra reddedilmitir. 65 Takriri veren milletvekillerine CHPden baz milletvekillerinin susturulmalar eklindeki yaklama karlk smet nn Bunu parti iinde
yapmasnlar. ksn karmza gelsinler, tekilatlarn kursunlar ve ayr bir parti olarak mcadeleye girsinler

diyerek muhalefet partisi kurulmasn tevik etmitir. Akine gre de nnnn Drtl Takriri reddettirmesi, CHP iindeki muhaliflerin ayrlarak ayr bir parti kurmalarn salamaktr. Bylece parti ii muhalefetten kurtularak ok partili dzene geilmesi hedeflenmitir.66 smet nnnn yeni parti kurma fikrini hzlandrmak iin Bavekil ve Meclis Bakan kr Saraoluna Takririn sert ekilde reddedilmesini tavsiye etmitir nn, Kazm zalpi Bayar ile grmeye gndermi ve Bayarn yeni parti kurma konusundaki cevab olumsuz olmutur.67 Havann yumuamas ile ilk olarak 5 Eyll 1945te Milli Kalknma Partisi (MKP) kurulmutur. nl sanayici Nuri Demiran ara seimler dneminde kurduu bu parti, gazetecilere verdii ziyafetler nedeniyle Kuzu Partisi olarak anlacak, iinde deneyimli politikaclarn olmay, mecliste temsilcilerinin olmamas nedeniyle varlk gstermeyecektir. Partinin program ekonomide liberallemeyi ve serbest giriimin getirilmesini iermektedir. 68 MKPnin liberalizm iinde slamc, ulusu bir program savunmas nedeniyle hem CHPnin, hem de Sava Sonras Dnya Dzeninin temel ilkelerine ters dtnden, uyumlu bir muhalefet sergileyemeyecei belli olduundan adeta grmezlikten gelinerek yeni bir muhalefet partisi oluturulmas abalar balamtr.69 Drtl Takririn CHP iinde reddedilmesi ile parti ii muhalefet sona ermemitir. 15 Austos 1945te Birlemi Milletler Anayasasnn grlmesi srasnda da Adnan Menderes Birlemi Milletler Anayasas ile Anayasann uyum iinde olduunu, ancak fiili durum ile Anayasadaki baz tutarszlklarn kaldrlmasn talep etmitir. Parti ii muhalefet Tan ve Vatan gazetelerinde CHPyi eletirmeyi srdrmlerdir. Bunun zerine CHP ynetimi, muhalefeti partiden kartmaya balamtr. 21 Eyllde Menderes ve Kprly, 27 Kasmda da Refik Koraltan CHPden karmtr. Bayar ise 3 Aralkta CHPden ayrlmadan milletvekilliinden istifa etmitir. nn 1 Kasm 1945te Meclisi a konumasnda MKPnin varlna ramen yukarda bahsettiimiz sebeplerden dolay gerek bir muhalefet partisinin eksikliini vurgulamtr. Aralk aynda Bayarn yeni bir parti
65 66

AVDAR, a.g.e.,s. 455 ; EKNC, a.g.e., 298. EKNC, a.g.e., s.298 ; AKN a.g.e., s.227. 67 smet BOZDA, Bilinmeyen Ynleriyle Celal Bayar, Emre Yaynlar, stanbul, 2005, s.109. 68 cen BRTCENE, ok Partili Demokrasiden 1980 Mdahalesine,75 ylda Dnceler, Tartmalar, (Ed. Mete Tunay), Tarih Vakf Yaynlar, stanbul, 1999, s.68. 69 EKNC, a.g.e., s.300.

16 kuraca haberi basnda yer almtr. nnnn, Celal Bayar ile grmesinden sonra kurulacak siyasal parti konusunda gr birliine varlmtr. Dikkat edilecek nemli hususlar olarak, cumhuriyet ilkelerinden taviz vermemesi, irtica ya kamamas, d politika asndan polemiklere girmemesi, CHPnin yeni kurulacak partiye engeller kartmamasdr. ok partili dneme smet nnnn kontroll bir muhalefetle girmeyi hedefledii anlalmaktadr. 70 avdar kontrol ile kastedilenin CHP gdmnde bir kontrol olmayp belirli ilkelerin snrlandrld bir alanda oynama biiminde alglanmas gereken bir denetim olduunu vurgulamtr. 71 Ahmada gre, CHP muhalefet partilerinden siyasi hayatta bir denge unsuru olarak lml eletiri yapp hkmetin kk orta olmalarn beklemitir.
72

CHPnin daha

sonraki uygulamalarna bakarak ikinci grn daha isabetli olduu deerlendirmesi yaplabilir. ok partili hayata gei srecinde etken olan temel sebeplerin banda d dnyada oluan yeni uluslararas dengeler, Trkiyenin iinde bulunduu durum, ekonomik ve siyasi sorunlarn atlatlmasnda bir zm aray etkili olmutur. CHP ok partili hayata gei srecinin kendi belirledii koullar iinde olumasn, oluan resmi muhalefetin rolnn, CHPnin yannda bir denge unsuru ve iktidarn sarsmayan bir yapda olmasn istemitir. 73 D) DEMOKRAT PARTNN KURULUU VE KTDARA GELMES CHPden ayrlm olan Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuad Kprlnn nderliinde 7 Ocak 1946da DP resmen kurulmutur.74 DP programnn temelini liberalizm ve demokrasi oluturmutur. Ekonomi asndan ilgi eken nokta lke kalknmasnn tarma dayandrlmasdr. Programda, Birlemi Milletler nsan Haklar Beyannamesi ve Ana Szlemesince kabul edilen temel hak ve zgrlklere geni yer verilmi, dernek kurma hrriyeti, tek dereceli seim sistemi, seim gvenlii vurgulanm, ekonomik faaliyetlerde zel giriimin ve sermayenin esas olduu, laiklii dinsizlik olarak alglamayp, din zgrlnn dier zgrlkler kadar nemli olduu savunulmutur. Bunlarn uygulamas konusunda yeterince aklk olmad anlalmaktadr. Ksa zamanda byk halk kitlelerinin partiyi destekledikleri anlalmtr.75 Sava yllarnda ihmal edilen krsal kesimde yaayanlarla, yine savatan olumsuz etkilenen byk ve kk sermaye evreleri iin bir umut
70 71

KOAK, a.g.e., s. 140-141; AVDAR, a.g.e., s.455. AVDAR, a.g.e., s.456. 72 Feroz AHMAD, Demokrasi Srecinde Trkiye ( 1945- 1980) (ev. Ahmet Fethi), Hil Yayn, stanbul, 1992, s.49. 73 Hrriyet KONYAR, Ulus Gazetesi, CHP ve Kemalist lkeler, Balam Yaynlar, stanbul, 1999, s.116,283. 74 AHMAD, a.g.e., s.27. 75 AVDAR, a.g.e, s.456-457; KOAK, a.g.e., 141.

17 olan DP, ayn zamanda demokrasiye susam aydnlar iin de ideal bir siyasi oluum gibi grlmtr. DP, tek parti dneminin olumsuzluklarn muhalefet dnemi boyunca ok iyi deerlendirmi ve 1950 ylnda iktidar devralmtr. 76 DPnin kuruluu CHP tarafndan olumlu karlanmtr. Ancak CHP yeni partiyi bir denetim organ olarak grme eilimindedir. DPnin en byk sorunu dankl bir parti olmadn kabul ettirmek olmutur. Bayar, baz insanlarn partisini, ktidar Partisi ile dankl dv iinde gibi deerlendirmesinden duyduu rahatszl basna ikayet ederek ifade etmitir. 77 Ancak zamanla geni kitlelerin desteini salad anlalnca CHPnin tutumunda deiiklik olmu ve muhalefet partisine bask uygulamaya balamtr. 78 CHP, kinci Olaanst Kurultaynda Milli ef ve Deimez Genel Bakan sfatlarnn kaldrlmas yannda nemli bir deiiklik de tek parti sisteminde hkmeti denetlemek amacyla oluturulan Mstakil Grubun artk ok partili hayatta anlam kalmad gerekesi ile kaldrlmas olmutur.79 DP, 21 Nisan 1946da milletvekili ara seimine ve 26 Mays 1946 da belediye seimine katlmamtr. DPnin tek dereceli seim ve seim gvenlii, gizli oy-ak saym ilkesi konusundaki srarlar sonu vermitir. Genel seimlerin tek dereceli olmas kabul edildiyse de ounluk sistemi ve ak oy- gizli sayma devam edilmesi kararlatrlmtr. Cemiyetler Kanununda deiiklik yaplarak sendikalarn kurulmas, niversiteler Kanunu, Matbuat Kanununda gazete kapatma yetkisi gibi anti-demokratik uygulamalar kaldrlmtr. 80 Genel seimlere kadar DP rgtlenmeye altysa da CHP ile yaramamtr. CHPlilerden bazlar yeni partinin kapatlmasn istedilerse de smet nn tarafndan partinin rgtlenme hakknn olduu savunulmutur. CHPnin egemen olduu Meclis, tek dereceli seim yasasn ve seimlerin 21 Temmuz 1946da yaplmasn kabul ederek kendini feshetmitir. DPnin seimlere katlp katlmamas parti iinde ve basnda ok tartldktan sonra rgtlenmesini tamamlamamas gibi btn olumsuzluklara ramen DP, kamuoyundan grd byk destek nedeniyle 1946 seimlerine katlma karar vermitir. DPnin seimlerde

76 77

EKNC, a.g.e., s.307. AHMAD, a.g.e., s.28. 78 KOAK, a.g.e., s.142. 79 KOAK, a..g.e, 142. 80 KOAK, a.g.e., s.142-143.

18 kulland slogan Yeter, sz milletindir afilere dur iareti veren bir el olarak geni halk kitleleri zerinde olduka etkili olmutur.81 1946 seimleri Trk siyasal tarihine usulsz seim olarak gemitir. Seim yasasnn istenilen gvenceleri salamamas, iktidar partisinin hile yapt iddialarna yol amtr. DP ise bu durumun yaratt artlardan yararlanmasn bilmitir. 21 Temmuzdaki tartmal seimlerin sonucuna gre CHP 395, DP 66 ve Bamszlar ise 4 yelik kazanmlardr. Meclis aldktan sonra durumu incelemek iin kurulan komisyonlar itirazlar deerlendirmemitir. Baz milletvekillerinin seim tutanaklarnn onaylanmamas sonucu CHP 403, DP 54, Bamszlar 8 milletvekili eklinde deimitir. 82 Bu sonutan da anlald gibi DPnin halktan grd youn ilgi, seim sistemi nedeniyle sanda ve dolaysyla da meclise yansmamtr. 1946 seimlerinden sonra kan deiikliine gitmek isteyen nn, Babakanla kr Saraolunun yerine Recep Pekeri getirmise de, 83 DPnin bymesine engel olamamtr. 7 Eyll 1946da Cumhuriyet dneminin ilk byk ll devalasyonu yaplarak Trk parasnn deeri drlmtr. Bu durumun yoksul kesimlerin olumsuz etkilenmesi, lkede yeni zenginler tremesi ve hayat artlarnn daha da arlamas DPnin iine yarayan baka bir gelime olmutur.84 Aralk aynda bte grmeleri srasnda Adnan Menderesin hkmeti eletirmesi karsnda, eletirilerin Recep Pekerin Psikopat bir ruhun ifadesi olduunu sylemesi zerine DP Milletvekillerinin Meclisi topluca terk ederek boykot etmeleri dokuz gnlk bir bunalma sebep olmutur. nnnn Bayarla grmesi ve benzer durumlarn yaanmayaca gvencesinin verilmesi zerine DP Meclise dnmtr.85 DP 1. Byk Kongresi 7 Ocak 1947de Ankarada yaplmtr. Bu kongre demokratik gsterilerin ilki olarak deerlendirilmektedir. Kongrede hibir delegenin konumasnn kstlanmamas demokrasi zleminin giderilmesi olarak yorumlanmtr. Kongrede Hrriyet Misak ad verilen bir bildiri kabul edilmitir. DPnin siyasal taleplerinin karlanmamas durumunda meclisten ayrlma karar verilmitir. Bundan sonra iktidar-muhalefet ekimesinin boyutlar byynce nn devreye girmitir. Grmeler sonunda nn, nl 12 Temmuz Beyannamesini yaymlamtr. Beyannamede DPnin yasal ve meru bir muhalefet partisi
81

Stanford J. SHAW, Ezel Kural SHAW, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, C.2, 3. Bask, E Yaynlar, stanbul, 2000, s.476; AVDAR 457-458. 82 KOAK, a.g.e., 143-144. 83 AVDAR, a.g.e, s. 460. 84 EKNC, a.g.e.,s. 330. 85 AVDAR, a.g.e., s. 461; KOAK, a.g.e.,s. 144 ; Samet AAOLU,, Siyasi Gnlk: Demokrat Partinin Kuruluu, letiim Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1993, s.50.

19 olduunu belirtmesi DP asndan nemli olmutur. Beyanname her iki partide de olumlu etki yapmasna ramen partilerin kendi ilerinde atmalar yaanmasna ve partiden ayrlmalara neden olmutur.86 Ekinciye gre smet nny byle davranmaya iten en nemli d etken SSCB karsnda ABDnin desteinin belirgin bir ekilde artmasdr. 87 smet nn bir denge unsuru olmay baarmtr. CHPde tek parti dncesini devam ettirmek isteyenler ile yeni dnya dzenine uyum salamak isteyenler arasnda atma olmu, bu ikili durum 12 Temmuz Beyannamesi ile sona ermi ve yeni dzen yanllar galip gelmilerdir. 88 Recep Peker i ve d gelimelere uyum salayamamas ve tek partili dzene dnlmesi isteini imkansz klan 12 Temmuz Beyannamesi nedeniyle bu grevde daha fazla kalamayarak istifa etmitir. Pekerin istifas sonucu 9 Eyll 1947de daha liberal ve hogrl Hasan Saka yeni hkmeti kurmutur.89 ktidar iinde kaynamalarn devam ettii bir dnemde DP iinde de tartmalar km ve Fevzi akmak nderliindeki bir grup lml parti yesi istifa ederek, 20 Temmuz 1948de Millet Partisini (MP) kurmulardr. CHP cephesinde ise Peker gibi sertlik yanls olmayan Hasan Saka da istifa etmek zorunda kalm ve yerine bu kez emsettin Gnaltay babakan olmutur. Gnaltay, smet nnnn son babakan olmutur.90 DPnin kinci Byk Kongresi, 20 Haziran 1949da toplanmtr. Kongreyi Samet Aaolu DPnin CHP ile ve parti ii ekimelerini bir tarafa brakarak, iktidara hazrlk yaplan bir kongre olarak anlatmtr.91 Kongrede alnan kararlar Milli Teminat And olarak kabul edilmitir. Bu kararlar CHP tarafndan Milli Husumet And olarak ifade edilmitir. 92 ktidar evresinde alnan kararlar 12 Temmuz Beyannamesinin partilerin bar iinde yaamas ilkesine ters dt iin tepki uyandrmtr. Yeni seim yasas kabul edilmitir. Bu yasaya gre gizli oy ve ak tasnif ilkesi getirilmi, partilere radyodan propaganda imkannda eitlik salanmtr. DPnin istedii nispi seim ilkesi kabul edilmemitir. Seimlerin 14 Mays 1950de yaplmas kabul edilmitir. 93 CHPliler zaferden emin olduklar iin DPlilere

86 87

AVDAR, a.g.e., s.462; KOAK, a.g.e., s 147 ; AKN, a.g.e.,s. 228. EKNC, a.g.e., s. 335. 88 KONYAR, a.g.e., s. 117. 89 KOAK, a.g.e., s.148-149 ; SHAW, a.g.e., 477. 90 AVDAR, a.g.e., s.462 ; SHAW, a.g.e., s.478 ;AKN, a.g.e.,s.228; BOZDA, a.g.e., s.137. 91 AAOLU, a.g.e., s. 332. 92 AKN, a.g.e., s.229. 93 AVDAR, a.g.e., s. 463; KOAK, a.g.e., s. 153.

20 yeni mecliste milletvekili bile nermilerdir. 94 1950 yl seimleri dzenli ve gvenli bir ortamda gemitir. CHP iktidar boyunca sknt ekenlerin destei DPden yana olmutur.95 Seim yasasnda yaplan deiikliklerden sonra 14 Mays 1950de yine ounluk sistemine gre olmakla birlikte gizli oy-ak tasnif esasna gre yaplan genel seimlerde, bu kez DP stnlk salam ve 27 yllk CHP iktidar sona ermitir. ounluk sistemine gre yaplan bu seimlerde milli iradeyi tam olarak yanstmamtr. nk oylarn %53ten biraz fazlasn alan DP 408 milletvekili kararak parlamentonda % 84 lk bir g elde etmitir. %40 oy alan CHP ise 69 milletvekili kararak parlamentoda %15lik bir oranla temsil edilme imkan bulmutur. Bu seimde MP % 3.1 oyla 1 milletvekili karm, % 4.8 oyla da 9 Bamsz milletvekili seilmitir.96 Bu seimler sonucu 1923 ylnda devleti kurmu olan CHP, medeni bir ekilde iktidar DPye devretmitir. Bylece Trk demokrasi tarihinde yeni bir dnem balamtr. 1950 seimiyle Trk milleti, iktidar bar yollarla deitirebileceini gstermitir. II. DEMOKRAT PART KTDARI A) 1950-1954 DNEM 14 Mays 1950 tarihinde yaplan genel seimlerde elde edilen sonular sonrasnda DPnin seimi kazanmasyla smet nn Cumhurbakanlndan ayrlm ve yerine Celal Bayar, Trkiye Cumhuriyetinin 3. Cumhurbakan olarak greve gelmitir. Adnan Menderes Babakan olarak atanrken, DPnin kurucularndan Fuat Kprl Dileri Bakan, Refik Koraltan ise Meclis Bakan olmulardr. ktidarda olmalarna ramen DPlileri rahatsz eden en nemli durum CHP ve nnye ball bilinen, kendilerini devireceklerinden korktuklar ordu olmutur. Hkmet gvenoyu almasndan birka gn sonra 6 Haziran 1950de orduda tasfiye yaparak yeni bir komuta heyeti oluturmutur. Ordu iindeki CHPye yaknlk duyan kadrolarn tasfiyesi, Brtcenenin ifadesi ile Korkunun ecele faydas yoktur. giriimleri olarak kalmtr.97 DP iktidarn tek partili rejimden bkan ii kyl, basn, hatta askerler desteklemilerdir. Parlamenter demokrasiye DPnin zaferi ile ulalabileceini dnen aydnlar da tam destek vermilerdir.98 Ama bu destek uzun srmemitir. DPnin ilk icraat 16 Haziranda Arapa ezan yasan kaldrmak olmutur. DPnin bu karar, birok adan dnm noktas olmutur. DPye destek vermi baz aydnlar bu karardan sonra DPden koparken,
94 95

AHMAD, a.g.e., s. 44. SHAW, a.g.e., s. 479. 96 KOAK, a.g.e., s.154. 97 BRTCENE, a.g.m., s.70. 98 AHMAD, a.g.e., s.63.

21 Atatrk devrimleri konusunda hassas olan orduda da ilk rahatszlklar balamtr. 99 19501954 yllar DPnin geni halk kitleleri tarafndan beenilmesini salayacak nemli ekonomik rahatlamaya sahne olmutur. D ticarette lehimize saylabilecek gelimeler olmutur. Siyasal yalnzln giderilmesi iin NATOya girmek hedeflenmitir. Trk Hkmeti, Trkiyenin NATOya girme isteini Sovyet tehdidine kar gvenlik salamak yannda modern Trkiye iin gerekli grmtr. Yani ekonomik, siyasi ve askeri gelimede NATO hedefi ok nemli grlmtr.100 Ancak bavurular hep reddedilmitir. 101 NATOya girmemizi hzlandrmas iin Koreye Temmuz 1950de 4500 kiilik bir tugay gnderilmesi ie yaram, 17 Ekim 1951de NATOya davet edilerek, 1952de tekilata ye olma hedefine ulalmtr.102 Bylece kinci Dnya Savandan sonra yaanan yalnzlk sona ermitir. D siyasetteki bu olumlu gelimeler i politikaya yansrken, DPnin halk kitlelerinden ald destek artmtr. kinci Dnya Sava yllarnda ihmal edilen krsal kesim ve tarm alanlar, DPnin iktidar olmasyla canlanmaya balamtr. zellikle Marshall yardm sayesinde ilk yllarda bata traktr olmak zere, tarm aletlerinin yaygnlatrlmas gereklemitir. 103 Sava yllarnda biriken altn, dviz rezervi yannda ABDnin askeri ve ekonomik yardm sayesinde hzl bir ekonomik byme olmutur.104 Olumlu ve olumsuz eitli gelimeler karsnda DP yneticilerinin iktidara yeterince hazrlkl olmamalar ve CHPnin muhalefet deneyimsizlii, iki siyasal parti arasndaki ilikileri gn getike gerginletirmi ve lke ksa zamanda sonu gelmeyen siyasal ekimelere doru srklenmeye balamtr. Halk zerinde olumlu etkiler yapan ekonomik canlanma, i siyasette DPlilerin izledikleri tutum nedeniyle tam yaanamamtr. 1951 ylnn Austos aynda Halkevleri ve Halkodalarnn devletletirilmesi, bu rgtlerin mal varlklarnn hazineye aktarlmas; 1953 ylnda CHPnin tm mal varlnn haksz iktisap olduu iddia edilerek Hazineye

99

Mehmet Ali BRAND, Can DNDAR, Blent APLI, Demirkrat: Bir Demokrasinin Douu, 9. Bask, Doan Kitaplk, stanbul, 2001, s.72-73. 100 SANDER, a.g.e., s.266-267. 101 BRAND ve dierleri, a.g.e., s.78. 102 Tevfik AVDAR, Demokrat Parti Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, C. 8, letiim Yaynlar, stanbul, 1995, s.2068; Mete TUNAY, Siyasal Tarih 1950-1960 Trkiye Tarihi 4, (Ed. Sina AKN), 2. Bask, Cem Yaynevi, stanbul, 1990, s.178-179. 103 Erik Jan ZRCHER, Modernleen Trkiyenin Tarihi, (ev. Yasemin Saner GNEN), 16. Bask, letiim Yaynlar, stanbul, 2003, s.326. 104 TUNAY, a.g.e., s.181.

22 geirilmesi,105 1953 ylnda Cumhuriyeti ykmak iin dini kulland gerekesiyle MPnin yasaklanmas ve nihayet basn zerindeki basklarn arttrlmas iktidar-muhalefet ilikilerini olumsuz etkilemitir.106 B) 1954-1957 DNEM 1954 ylnda yaplan seimleri de DP kazanmtr. CHPnin meclisteki milletvekili saysnn 31e dt bu seimlerde DP oylarn arttrm ve oy orann %57ye ykseltmitir. Bu oran btn ok partili demokratik rejim boyunca bir partinin alabildii en yksek oy oran olarak tarihe gemitir.107 CHP ise oylarn ancak %35ini alabilmitir. ounluk sistemi nedeniyle sandk sonular meclise DPnin % 93 olarak yansmtr. DPnin gcn arttrmas, izlenen i ve d politikann toplum tarafndan onaylanmas anlam tamaktayd. DPnin ilk ii CHPye ve Cumhuriyeti Millet Partisine (CMP) oy veren illeri cezalandrmak olmu, Malatya ikiye blnerek Adyaman oluturulmu, Krehir ise ileye evrilmitir.108 DP, muhalefet zerindeki basklarn 1954 ylndan sonra daha da arttrmtr. ktidar muhalefet ilikilerinin gerildii 1954 ylnda klalarda da tedirginlik artmtr. Drt yl nce DPye sempati ile bakan orduda, ihtilal planlar yaplmaya balanmtr. Ordudaki rahatszlk ezann Arapa okunmas yasann kalkmas ile balamtr. taat edilecek bir komutan olarak grdkleri CHP Genel Bakanna iktidarn izledii tutumu ordu kendisine yaplm olarak kabul etmitir. 109 Gazetecilere hapis ve para cezalarnn verilmesiyle CHP Genel Sekreteri Kasm Glek in 1955te bir gn gzaltnda tutulmas ve daha sonraki gnlerde 6 ay hapse mahkm olmas, Ulus Gazetesi ve drt gazetenin kapatlmas iktidarmuhalefet ilikilerini byk bir kmaza doru srklemitir. 110 Bayardan sonra, Menderesin ABD ziyareti srasnda talep edilen kredinin alnamamas ekonomik skntlarn balayacan gstermitir. D borlanmann artmas, eldeki rezervlerin erimesi, DP iktidarnn ekonomik anlamda skntl bir dneme girmesine neden olmutur.111 1954-1957 yllar arasndaki DP iktidarnn belki de en nemli olay 6-7 Eyll olaylardr. 6 Eyll 1955te Atatrkn Selanikteki evine bomba atld ynnde kan aslsz haberler zerine galeyana gelen bir grup, stanbuldaki Rumlarn ev ve iyerlerini,
105 106

TUNAY, a.g.e., s.179. ZRCHER, a.g.e., s.324-325; SHAW, a.g.e., s.484. 107 BRAND ve dierleri, a.g.e., s.91. 108 TUNAY, a.g.e, s. 181; BRAND ve dierleri, a.g.e., s.95. 109 BRAND ve dierleri, a.g.e.,s.98. 110 SHAW, a.g.e., s. 485. 111 AVDAR, a.g.m., s.2068; BRAND ve dierleri, a.g.e., s.95.

23 mezarlk ve kiliseleri tahrip etmitir. Ordu birliklerinin mdahalesiyle bastrlan olaylar sonucunda skynetim ilan edilmise de Trkiyenin d politikada ald yara kapatlamamtr.112 Olaylardan iktidar partisi de etkilenmitir. ileri Bakan Namk Kemal Gedik istifa etmitir. Menderes, Meclis Grubundan kendisi iin gvenoyu alarak durumunu dzeltmitir. Parti iindeki muhalifler partiyi ieriden demokratikletiremeyeceklerini anlaynca partiden ayrlarak 25 Aralk 1955 de Hrriyet Partisini (HP) kurmulardr. 113 Ordu da gelimelere kaytsz kalmamtr. Ynetime el koymak iin frsat bekleyen onlarca cunta olumutur. 29 Ekim 1956da Talat Aydemirin darbe iin nerdii tarih 29 Ekim 1957 idi. Bu tarih DPnin seimlerde kaybedecei ama brakmak istemeyecei varsaylarak hesaplanmtr. Ama seimleri DPnin kazanmas planlar bozmutur.114 DP-CHP gerginliinin had safhaya ulamas ve iktidarn g kaybetmeye balamas nedeniyle seimler bir yl nceye alnarak 1957 ylnda yaplmtr. C) 1957-1960 DNEM Cumhuriyet tarihinin en sert siyasi mcadelesinin 1957 seim kampanyas olduu aratrmaclar tarafndan belirtilmitir. CHP iin varolma, DP iin lm kalm sava olan 1957 seimlerine iki dman parti olarak katlan CHP ve DP uzlamaz bir tavr sergilemilerdir.115 27 Ekim 1957de yaplan seimlerde de ounluk sisteminin uygulanmas neticesinde DP meclisin te ikisinden fazlasn almtr. Ancak DP oylarnda byk d grlmtr. DP % 48 oy oran ile 424, CHP % 41 oy oran ile 178, CMP 4, HP 4 milletvekili meclise sokmulardr. Sonular Menderes bata olmak zere tm DPlileri tedirgin etmitir. Bu durum iktidarn daha da sertleerek antidemokratik uygulamalarn arttrmasna yol amtr. 1958 yl balarnda Dokuz subay 116 tutuklamas yaplmtr. 14 Temmuz 1958de Irak ta yaanan darbede ordunun ynetime el koymas, DP iktidarnn da bir askeri darbeyle devrilmesinden ekinmesine neden olmutur.117 Potansiyel bir tehlike olarak grlen CHP ve basn zerinde basklar artmtr. Muhalefetin ordu ile ibirlii yaptn dnen iktidar, kukularn artmasndan dolay ABD ile ikili bir anlama yapmtr. Anlama Dolayl bir saldr ya da bir hareket olmas halinde hkmetin armas zerine, ABD birliklerinin
112 113

TUNAY, a.g.e., s.184; BRAND ve dierleri, a.g.e.,s. 109. AHMAD, a.g.e., s. 67. 114 BRAND ve dierleri, a.g.e.,s.124. 115 BRAND ve dierleri, a.g.e.,s. 121. 116 AHMAD, a.g.e., s. 157-158 117 BRAND ve dierleri, a.g.e., s. 130-131; AKN, a.g.e.,s. 237.

24 Trkiyeye gelmesini ngrmektedir. CHPnin kar kmasna ramen anlama meclisten gemitir. 118 1957 seimlerinde muhalefetin g birlii yapmas engellenmi, ancak 1958 sonbaharnda partiler aras birlemeler salanmtr. Trkiye Kyl Partisi (TKP), CMPye; HP, CHPye katlmtr. Muhalefete kar duyulan kuku ve muhalefetin g birlii arayna DPnin 12 Ekim 1958de Vatan Cephesini kurarak cevap vermesi, olaylara yeni bir boyut kazandrmtr. lkedeki siyasal kamplama ve dolaysyla da gerginlik geri dnlmez bir hal almtr.119 Menderes, taraftarlarn bu oluumda toplanmaya davet ederken kar grubu kin ve husumet cephesi olarak gstermitir. Bir buuk yl devam eden ve ye olanlarn saysnn bir milyona ulat Vatan Cephesi uygulamas askeri mdahalenin yapld gne kadar devam etmitir.120 Uyar, DPnin Vatan Cephesini ne olursa olsun iktidarda kalmak ve muhalefete kar kendini savunma refleksi olarak ortaya kardn belirtmektedir. DPnin ekonomideki temel amac tm yurt apnda ekonomik kurumsallamay gerekletirmek ve zel sektrn gelimesine ncelik tanmak olmutur. Bunun sonucunda ilk yllarda milli gelirde % 15lik bir art gereklemi ve ekonomide ciddi bir hareketlenme ortaya kmtr. Fakat 1954 ylndan sonra ekonomide, zellikle de d ticarette denge bozulmaya yz tutmu ve sonuta hkmet kanlmaz bir biimde d borlanmaya ynelmitir. Bu dnemde DP iktidar ortaya kan ekonomik bunalmlar karsnda aresiz kalm ve IMF ile Dnya Bankasnn dayatmalarna direnememitir. Yaanan dviz darboaz dengeleri alt st etmitir. Ancak bu borlanma siyaseti de 4 Austos 1958de devalasyon sonucu Trk parasnn deerinin drlmesine yol amtr. Ekonomik durumun bu ekilde bozulmas, muhalefeti cesaretlendirerek erken seim isteklerini dile getirmesine neden olmutur.121 1958 ylnda ekonomik bunalm artka kuyruklar ve karaborsalar da artmtr. Ancak, DPnin saygnlk kazanmasna neden olacak iki nemli gelime olmutur. Birincisi 1958 ylnda alacakl devletler konsorsiyumu sonucu uygulanmaya balanan istikrar tedbiridir. Trk Lirasnn yabanc paralar karsnda deerinin drlmesi gibi kamuoyunun holanmayaca tedbirler olmusa da mal bolluunun yaanmas, kuyruklarn kalkmas bu honutsuzluu
118 119

BRTCENE, a.g.m., s. 72; TUNAY, a.g.e., s. 185 TUNAY, a.g.e., s. 185; AVDAR, a.g.m., s.2069; BRAND ve dierleri a.g.e.,s.133; AKN, a.g.e.,s. 238. 120 Hakk UYAR, Vatan Cephesi Trk Siyasal Yaamnda Cephelemelere Bir rnek, Bke Yaynlar, stanbul, 2001, s.21-22, 125. 121 TUNAY, a.g.e., s. 186.

25 gidermitir. kinci gelime ise ubat 1959da Londradaki uak kazasdr. Menderes hafif yaral olarak kurtulmasna ramen bu olay propaganda arac olarak kullanlmtr. Byyen sorunlar karsnda muhalefetle aralarnda geici bir rahatlama salamtr. 122 Menderesin kurtulmas lkede bir mucize olarak gsterilmitir. Konya Milletvekili Himmet lmen in szleri bu konudaki yaklam ortaya koymaktadr. Bu milletin banda Peygamberin, Allahn tayin
ettii bir lider var, bu da Menderestir.
123

ktidar ile muhalefet arasnda gerginlik ileri bir aamaya gelmitir. Bunu Adnan Menderesin 1960 Yl Bte Kanununun kabul sebebiyle yapt konumann bir blmn alarak yanstacaz. Muhterem arkadalar; karmzda bir muhalefet var ki, ak denilene mutlaka kara, kara
denilene mutlaka ak demektedir. Tahamml ve msamaha deil, insaf bile akla getirmemektedir. Kendisini bu Meclis camiasnn dnda ve hatta stnde telakki etmektedir. Hkmeti ise, Meclisin dnda veya Meclise yabanc bir teekkl sanmaktadr. Hkmetin Meclis iinde, Meclisle beraber ve Meclisin murakabesi altnda alan bir icra heyeti olduu, vazife banda olduu mddete Yksek Meclisin itimadna sahip bulunduu hakikatini bilmemekte veya bilmez grnmektedir.
124

1959 ylndan itibaren lkede gerginlik tekrar trmana gemitir. Birandn ifadesi ile
lke soluk solua, geliyorum diyen bir ihtilale komutur. Bu demokrasinin intihar kousudur.
125

III. 27 MAYIS ASKER MDAHALES A) ASKER MDAHALELERE GENEL BAKI Cumhuriyetin kuruluundan gnmze kadar demokrasiyi koruma ve gelitirme grevini askerlerin stlendii varsaym vardr. Cumhuriyetin 85 ylnda iki askeri mdahale yaplmtr. ok partili hayata geile birlikte her 20 ylda bir askeri mdahale yaanmtr. Bunlar 27 Mays 1960, ve 12 Eyll 1980 askeri mdahaleleridir. Artk askeri mdahale gelenei sona erse de gn gemiyor ki basndan benzer giriimler ile ilgili bir haber duyulmasn. En kt demokrasinin bile diktatrlklerden iyi olduu, askeri mdahalelerin modern ada toplumlar, ekonomik ve sosyal alanda geriye gtrd yaanan tecrbelerden karlabilecek bir sonutur. Cumhuriyet tarihinin ilk askeri mdahalesi olan 27 Mays dnyada yaplan dier askeri mdahalelerden farkl olarak demokrasiyi kaldrmak iin deil demokrasiyi iletmek iddiasyla yaplmtr. Tek parti dneminin getirdii alkanlklardan DPnin de kurtulamay karsnda askerler demokrasiyi koruma ve gelitirme grevini stlenerek ynetimi ellerine almlardr.
122 123

AVDAR, a.g.m., s. 2069; TUNAY, a.g.e., s.186; BRAND ve dierleri, a.g.e., s. 135. AHMAD, a.g..e, s. 75. 124 Faruk SKAN, Babakan Adnan Menderesin Meclis Konumalar (1950-1960), Kltr Ofset, Ankara, 1991, s.463. 125 BRAND ve dierleri, a.g.e.,s. 140.

26 27 Mays Askeri Mdahalesi iin bak asna gre ihtilal, inklap, devrim, darbe gibi deiik adlar verilmitir. Hikmet zdemir, 27 Maysn Kurtulu Sava anlamnda bir ihtilal olmadn, siyasi iktidarn bir snftan tekine gemesi anlamnda devrim olmadn fakat, gereklemesinde geni evrelerin destei olduu iin darbe olarak ta grlmemesi gerektiini belirtmitir.
126

Sina Akin ise 27 Mays Atatrk ve nnnn kurduklar

demokrasi temellerini geniletip pekitirdii, sosyal devlet anlayn,ve eitli kurumlar getirdii iin darbe olmasnn yannda devrim olarak kabul etmitir. 127 Mdahaleyi gerekletiren subaylar arasnda da bu konuda fikir birlii yoktur. 27 Mays bir hkmet darbesi midir, yoksa bir inklbn balangc mdr? Hkmet darbesi diyenlerin adil bir seim kanunu ile yaplacak seimlerde iktidarn kazanan partiye verilmesi gerektiini dnenler olduu, inklap diyenlerin ise en az drt sene ordunun ynetimi elinde tutmas gerektiini aksi takdirde demokratik rejime ulalamayacan savunanlar olduu iddia edilmitir.128 27 Maysn bir darbeden ksa bir sre iinde hzla bir ihtilale dntn iddia eden evket Sreyya Aydemir ise, ayn zamanda hareketin balangcnda lider eksikliinin ve programlarnn olmadn da belirmitir.129 Btn bu deerlendirmelere ramen 27 Mays askeri bir mdahale zellii tamtr. B) 27 MAYIS 1960 ASKER MDAHALES ktidarn muhalefet ile gerginlik yaamas CHP liderlerinin yurt gezilerinde olaylar kmasna neden olmutur. nnnn Ege gezisinde nemli olaylar yaanmtr. Uakta talanmas ve Topkapda saldr dzenlenmesi gibi. 130 nnnn Kayseri gezisi ordunun tavrn belli etmesi asndan ok nemlidir. nk burada nnye bir parti lideri gibi deil, bir komutan gibi davranld .131 iddia edilmitir. DP iktidarnn sonunu hazrlayan gelimelerin en nemlisi 18 Nisan 1960ta Tahkikat Komisyonunun kurulmas olmutur. DPlilerden oluan komisyon tarafsz olamamtr. Komisyona mahkeme ve meclisin yetkilerini bile aan olaanst yetkiler verilmitir.
132

Tahkikat Komisyonu bata CHP olmak zere Meclis ii ve d tm muhalefeti hemen her trl siyasi faaliyetten men etmeyi hedeflemi ancak sorunlar zememitir. 3 Maysta Kara
126

Hikmet ZDEMR, Siyasal Tarih 1960-1980, Trkiye Tarihi 4, (Ed. Sina AKN), 2. Bask, Cem Yaynevi, stanbul, 1990, s.194. 127 AKN, a.g.e., s.245. 128 mit ZDA, Menderes Dneminde Ordu-Siyaset likileri ve 27 Mays htilali, Boyut Yayn Grubu, stanbul, 1997, s.353. 129 evket Sreyya AYDEMR, htilalin Mant ve 27 Mays htilali, 6. Bask, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999, s.313-315. 130 TUNAY, a.g.e., s.186 131 BRAND ve dierleri, a.g.e.,s. 140. 132 AHMAD, a.g.e., s. 79.

27 Kuvvetleri Komutan Orgeneral Cemal Grsel, Milli Savunma Bakan Ethem Menderese bir mektup yazmtr. Bu mektupta Celal Bayarn Cumhurbakanlndan istifa edip yerine Adnan Menderesin getirilmesinin iyi olacan, nk hala DPnin hatalarna ramen byk bir halk kitlesinin Menderese sevgi duyduunu ve gvendiini belirterek deiikliin memleketi yattracan yazmtr.133 Askeri mdahaleden sonra mektup gndeme geldiinde mektubun Menderesin cumhurbakanlna getirilmesi blm gizlenmitir. Ekonomik durumun gittike bozulmas muhalefeti glendirmitir. CHP erken seim istemeye balamtr. 1960 ylnda iktidar, muhalefeti ihtilal kkrtclyla, muhalefet ise iktidar istibdat idaresi ile sulamtr. lkbaharda gerginlik artmtr. 27 Nisan 1960da mecliste soruturma kurullarn geni yetkilerle donatan bir yasa karlmtr. nn bu durumu bask rejimi olarak nitelemitir. Eer bir idare insan haklarn tanmaz, bask rejimi kurarsa, o
memlekette ihtilal behemehal olur. Byle bir ihtilal dmzda, bizimle mnasebeti olmayanlar tarafndan yaplacaktr. Bu yolda devam ederseniz, ben de sizi kurtaramam. artlar tamam olduu zaman milletler iin ihtilal meru bir haktr. htilal meru bir hak olarak kullanlacaktr. szleriyle adeta askeri mdahaleyi

haber vermitir. stanbul ve Ankara niversitelerindeki hukuk profesrleri Tahkikat Komisyonlarnn kurulmasn anayasaya aykr olmakla sulamtr. Profesrlere siyasetle uratklar iin disiplin cezas verilmitir. Bu durum renci gsteri ve ayaklanmalarna neden olmutur. Yetki Yasasnn ertesi gn stanbul niversitesi rencilerinin yapt gsteri de polis aresiz kalm, ordu birlikleri arlmtr. Sonraki gn Ankarada Siyasal Bilgiler ve Hukuk Fakltesi rencileri 555 K Beinci ayn beinci gn saat 5te Kzlayda anlamna gelen parolas ile renciler sokaklara dklmtr. Skynetim ilan edilmise de tepkiler denetlenememitir. Hkmete 30 Nisanda Prof. Dr. Ali Fuat Bagil in istifa etmesi ars da etkisiz kalmtr. 134 21 Maysta Harp Okulu rencileri hkmete tepki niteliinde yry yapmlardr. Harp Okulunun yry ile ordunun cephe ald aka belli olunca DP genel idare kurulu toplantsnda tutum ve kadro deiiklii karar alnmtr Ancak bu karar Menderes tarafndan reddedilmitir.135 Ancak Mays ortalarnda yapt Ege gezisinde Menderese halkn byk sevgi gsterileri olmutur. Menderes bundan cesaret almtr. stifay dnyorsa da bu geziden sonra vazgemitir.136 DPnin Silahl Kuvvetler ile ilikisi de iktidara geldikleri ilk gnden beri iyi olmamtr. 1950 ylndan balayarak orduyu yok yerine koyduklar, ilgisizlik, kmseme eilimi gsterdikleri iddia edilmitir. 27 Mays gerekletirenlerin hafzalarnda kt
133 134

BRAND ve dierleri, a.g.e.,s.152; AKN, a.g.e., s. 242. BRAND ve dierleri, a.g.e., s.152-154. 135 AKN, a.g.e., s.241-242; TUNAY a.g.e., s. 187. 136 TUNAY, a.g.e., 187; BRAND ve dierleri, a.g.e., s.156-157.

28 muamelenin etkisinin nemli. 137 olduu ileri srlmtr. 1960 askeri mdahalesinin rgtleyicilerinden biri ve mdahale sonras MBK yesi olarak grev yapan Ahmet Yldz anlarnda bu konuya yle temas etmitir. Menderes ihtilalden gn nce nbet tutan askerleri gstererek htilal olacakm, bir teranedir tutturmular, ihtilal u karmzda gnahsz, bizi
korumak iin sabaha kadar nbet tutan Mehmetik mi, bize kar ate edecek? Bunlar m bize kar kacak? Biz ne yaptk Mehmetie? Ne gnah iledik? dediini hatrlattktan sonra Battal Gazi ordusu dedii orduya, valye ruhunu kracam dedii subaya, ihtilal korkusuna kaplnca, vgler ve sayglar sunarken, onlardan bir ekince gelmeyeceine, ihtilal olmayacana da kendisini ve yanndakileri inandrmak istemekteydi derken

bu ruh halini yanstmaktadr.138 smet nnnn 27 Maystan 40 gn nce syledii gibi artk ordu iin ihtilal meru bir hakt.139 Ne olmutu da ordu ynetime el koymutur? Yukarda aklamaya allan ekonomik ve siyasi artlar, iktidar muhalefet atmas, ordunun ihmal edilmesi gibi sebepler genel bir memnuniyetsizlik yaratm olsa da seimlere bir yl kala bu ekilde ordunun mdahalesi demokrasi konusundaki tecrbesizliimizin bir sonucudur. 27 yl boyunca CHPnin tek parti iktidarnn olumsuzluklar, DP iktidara geince eletirdii hatalar kendisinin yapmas, kinci Dnya Savann olumsuz etkileri bu konuda gerekli birikimin edinilmesini engellemitir. Ordu ise DP iktidarnn bandan itibaren ynetime el koymak iin frsat kollamtr. 5 Haziran 1950de bir albayn Menderese nnye bal generallerin darbe hazrl iinde olduunu bildirmesi zerine byk bir tasfiye hareketine girimitir.140 Bylece yeni iktidara kar koymayacak, onu tanyacak bir komuta heyeti oluturulmutur. Darbe giriimi belgelendirilmemi olmasna ramen DP bu kukuyu ortadan kaldrmsa da ileriki yllarda bu giriiminin sonusuz kaldn grecektir.141 DP iktidarna kar 1951 ylndan itibaren ordu iinde ok sayda rgt kurulmutur. Tuzla Uaksavar Okulu rgt, Harp Akademisi rgt, Okan-Aydemir rgt, Koa rgt, Yksek Kumanda Akademisi rgt (Talat Aydemir Hcresi), Birleik rgt, zda-Esin Grubu.142 Aralk 1957 ylnda hkmete kar komplo kurmakla dokuz subay sulanarak tutuklanmlardr. 1958 yl balarnda Dokuz Subay tutuklamas kamuoyuna aklanmtr. Konu ile ilgili aratrma srerken ordu sessiz kalm, sadece, kinci Ordu Komutan Orgeneral Rt Erdelhunun Babakana telgraf ekerek olay knamas ve hkmete balln bildirmesi onun Genelkurmay Bakanlna ykseltilmesini salamtr
137

Mevlt BOZDEMR, Trk Silahl Kuvvetleri Ordu-Siyaset likileri, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, C.10, letiim Yaynlar, stanbul, 1995, s.2655. 138 Ahmet YILDIZ, htilalin inden Anlar, Deerlendirmeler, Alan Yaynclk, stanbul, 2001, s.171. 139 BRAND ve dierleri, a.g.e., s.169. 140 ZDA, a.g.e., s.23-24; AVDAR, a.g.m, s. 2068; AHMAD a.g.e., s. 152. 141 BRTCENE, a.g.e., s.70. 142 ZDA, a.g.e., s.75-87.

29 Darbe yapmay dnen subaylar daha ihtiyatl davranmay bir sre daha beklemeyi uygun grmlerdir. Soruturmann bir yere varmayacan anlaynca da byk bir gizlilik iinde almaya balamlardr. Bu subaylar hareketi idare edecek yksek rtbeli bir subay araynda Cemal Grsel de karar klmlardr. Grsel sayesinde kritik noktalara atamalar yaparak askeri mdahale giriimlerini hzlandrmlardr. 143 htilal nlenemez miydi sorusuna yazar Aydemir Elbette nlenebilirdi. Tek are seimdi. Hi deilse bir hkmet deiiklii.cevabn vermitir.144 Hkmet ise askeri mdahaleyi durdurmak iin darbeden 15 gn nce ordunun artlarn iyiletirici tedbirler sz vererek ge kalm dnler vermitir. Genelkurmay Bakannn gsterilerin nemsiz olduu konusunda hkmeti rahatlatmas, oyalanmasna neden olmutur. Hatta Menderesin ordunun kendisine kar geeceine inanmad bile sylenmitir. Milli Savunma Bakan General Namk Argn zrhl tugay Konyadan bakente getirme teklifini reddetmitir. Byle bir giriimin aslnda darbe giriimcilerini olumsuz etkilemesi mmkn iken reddetmitir.145 Grld gibi hkmet tedbir almada gecikmitir. Menderesin 25 Maystaki grup toplantsndan sonra bir an nce Eskiehir ziyaretine gitmek istemitir. Ama Eskiehirde uaktan indiinde beklemedii bir sahneyle

karlamtr. Subaylar Menderesin uzatlan elini havada brakarak isyan fiilen balatmlardr. ehir meydannda ise krsde yapaca konumay hoparlrlerinin tellerinin kesilmesinden dolay yapamamtr. Gece ziyafet salonunda da subaylarn davranlar rahatsz edici olmutur.146. Yazar .S. Aydemir Menderesin Eskiehirden sonra Ankaraya dnmeyi deil Konyaya gitmek istediini belirtmitir. Menderesin burada kendisini karlayacak cokun kalabalktan destek arayacan Konyaya gidemeden ordu ynetime el koymutur. 27 Mays 1960 sabah Trk Silahl Kuvvetlerinden kendilerine MBK denilen bir grup albay ve alt rtbeli subaylar hkmet, meclis ve askeri hiyerariyi etkisiz duruma getirerek idareyi ele geirmilerdir. 148
147

iddia etmitir. Ancak Menderes

143 144

ZDA, a.g.e., 106, 107, 117; AHMAD, a.g.e., 157-158. evket Sreyya AYDEMR, Menderesin Dram, B. 7, Remzi Kitapevi, stanbul, 2001, s.341. 145 AHMAD, a.g.e., s.162-163. 146 ZDA, a.g.e., s. 188. 147 AYDEMR, Menderesin Dram, s.413- 415. 148 ZDEMR, a.g.e., s.193-194.

30 Ktahyada tutuklanan Menderes uakla Ankara hava alanna getirilmitir. Harp Okuluna arka yollardan ve mutfak kapsndan alnmtr. Heyecanl ve endieli olduu belirtilmitir. Bayara yaplan istifa teklifi ise Seimle geldim, seimle giderim. eklinde reddedilmitir.149. Askeri Mdahalenin ilk bildirisini Ahmet Yldz radyodan okumutur. Sabaha kar okunan stanbul Bildirisi yledir:
-Byk Trk Milleti! Btn Trkiyede Silahl Kuvvetlerimiz 27 Mays saat 3ten itibaren idareyi ele alm bulunmaktadr. Btn vatandalarmzn ve emniyet kuvvetlerinin Silahl Kuvvetlerle yakn ibirlii sayesinde, bu harekat hibir can kayb olmadan baarlmtr. stanbulda ikinci bir teblie kadar Silahl Kuvvetler mensuplar hari sokaa kma yasa konmutur. Vatandalarmzn Silahl Kuvvetlerin vazifelerini kolaylatrmalarn ve btn millete mit edilen demokratik rejimin en ksa zaman iinde tesisine yardmc olmalarn rica ederiz.-

MBKnn ilk bildirisi ise 27 Mays 1960 sabah saat 5: 25te Alparslan Trkein radyodan okuduu bildiridir:
-Dikkat Dikkat Muhterem Vatandalar. Radyolarnzn bana geiniz. Gvendiiniz Silahl Kuvvetlerinizin sesi bir dakika sonra size hitap edecektir. Bugn demokrasimizin iine dt buhran ve son messif hadiseler dolaysyla ve karde kavgasna meydan vermemek maksadyla Trk Silahl Kuvvetleri memleketin idaresini eline almtr. Bu harekete, Silahl kuvvetlerimiz, partileri iine dtkleri uzlamaz durumdan kurtarmak ve partiler st tarafsz bir idarenin nezaret ve hakemlii altnda, en ksa zamanda, adil ve serbest seimler yaptrarak, idareyi hangi tarafa mensup olursa olsun, seimi kazananlara devir ve teslim etmek zere, girimi bulunmaktadr. Giriilmi olan bu teebbs, hibir ahsa veya zmreye kar deildir. daremiz hi kimse hakknda, ahsiyata mteallik tecavzkar bir fiile teebbs etmeyecei gibi, edilmesine de asla msamaha etmeyecektir. Kim olursa olsun ve hangi partiye mensup bulunursa bulunsun, her vatanda kanunlar ve hukuk prensipleri esaslarna gre muamele grecektir. Btn vatandalarn partilerin stnde, ayn milletin ayn soydan gelmi evlatlar olduklarn hatrlayarak ve kin gtmeden, birbirine kar hrmetle ve anlayla muamele etmeleri straplarmzn dinmesi ve milli varlmzn selameti zaruri grlmektedir. Kabineye mensup ahsiyetlerin Trk Silahl Kuvvetlerine snmalarn rica ediyoruz. ahsi emniyetleri kanun teminat altndadr. Mttefiklerimize, komularmza ve btn dnyaya hitap ediyoruz. Gayemiz Birlemi Milletler Anayasasna ve insan haklar prensiplerine tamamyla riayettir. Byk Atatrkn Yurtta Sulh, Cihanda Sulh prensibi bayramzdr. Btn ittifaklarmza ve taahhtlerimize sadz. NATOya inanyoruz ve balyz. CENTOya inanyoruz ve balyz. Tekrar ediyoruz dncemiz: -Yurtta Sulh, Cihanda Sulh- tr.Trkiye dahilinde
149

AYDEMR, Menderesin Dram, s.427-431; BRAND ve dierleri, a.g.e., s.178.

31
btn garnizonlardaki Garnizon Kumandanlar, o yerin mlki ve askeri idaresine el koyacaklar ve vatandalarn her hususta gvenliini salayacaklardr. Trk Silahl Kuvvetleri150

Sabah erken saatlerde Ankara Radyosundan, tek haberleme arac olan devlet radyosundan evlere ulaan bu anonsla Trk halk askeri mdahale ile ilk defa tanmtr. Yaynlanan bildiriye gre TSK, en ksa zamanda seimlerin yaplarak demokratik dzeni devam ettirmek amacnda olduklarn aklamtr. Askeri mdahaleyi yapan subaylar hareketin hibir ahs veya zmreye kar yaplmadn aklamlarsa da DP ynetimini hedef aldklar belli olmutur.151 TSK, 27 Maysta hkmete el koymasnn gerekelerini ana temele dayandrmtr. Birinci gereke, DPnin demokrasiden sapm olmasdr. kinci gereke DPnin kendi yandalarna deiik ve ayrcalkl ilem yaparak halk ikiye blmesidir. nc gereke olarak DPnin Atatrk Devrimlerinden dnler vermesi ileri srlmtr. 27 Mays eyleminin uzun ideolojik hazrlklarn sonucu olmaktan ok son dnemdeki gelimelerin ortaya kard bir hareket olduu anlalmaktadr. Bakanlar Kurulu ve Tahkikat Komisyonu yeleriyle DP milletvekilleri de bulunduklar mekanlardan toplanarak Harp Okuluna gnderilmilerdir. DP iktidar ile iyi ilikiler iinde bulunan dnemin Genelkurmay Bakan Rt Erdelhun bata olmak zere st rtbeli askerler ve brokratlar cezaevlerine konulmutur. 152 Askeri mdahaleyi gerekletiren subaylardan 38inin yer ald MBK ilk aklandnda (bu komite, 13 Kasm 1960taki tasfiyeden sonra kalan yelerce 25 Ekim 1961e kadar srdrlmtr) u adlardan olumaktadr: Bakan: Orgeneral Cemal Grsel yeler: Orgeneral Fahri zdilek Tmgeneral Cemal Madanolu (8 Haziran 1961de istifa etti) Tugeneral rfan Batu (13 Eyll 1960ta trafik kazasnda ld) Tugeneral Stk Ulay Albay Ekrem Acuner Albay Mucip Atakl Albay Osman Kksal
150 151

YILDIZ, a.g.e., s.174-175. ZDEMR, a.g.e., s.195. 152 ZRCHER, a.g.e., s.350.

32 Albay Fikret Kuytak Albay Sami Kk Albay Haydar Tunkanat Albay Alparslan Trke (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Albay Muzaffer Yurdakuler Yarbay Refet Aksoyolu Yarbay Orhan Kabibay (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Yarbay Mustafa Kaplan (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Yarbay Suphi Karaman Yarbay Sezai Okan Binba Fazl Akkoyunlu (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Binba Ahmet Yldz Binba Emanullah elebi Binba Orhan Erkanl (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Binba Vehbi Ers Binba Suphi Grsoytrak Binba Kadri Kaplan Binba Muzaffer Karan (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Binba Mehmet zgne Binba kran zkaya Binba efik Soyuyce (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Binba Dndar Taer (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Binba Selahattin zgr Yzba Mnir Kseolu (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Yzba Rfat Baykal (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Yzba Ahmet Er (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi)

33 Yzba Numan Esin (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Yzba Kamil Karaveliolu Yzba Muzaffer zda (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) Yzba rfan Solmazer (13 Kasm 1960ta tasfiye edildi) 153 27 Maysta harekata giriildii zaman askerlerin fiilen banda bulunan en yksek rtbeli subay Korgeneral Cemal Madanoludur. Gnn ilk saatlerinde Harp Okulu alayna sade bir nutukla seslenmitir: Bu ii ne sefirlik, ne vekillik iin yapyoruz. Yurdun yksek menfaatleri iin
yapyoruz. Bu nutkun sonunda elinde olmadan Eh, oldu bir kere szleri kendisinden

nakledilmitir.154 ktidarn Orgeneral Cemal Grsel bakanlndaki MBKnin elinde olduu duyurulmutur. Komitenin ilevi ve kimlerden olutuu bir sre belirsiz kalmtr. Ancak Cemal Grselin Devlet Bakan, Babakan ve Milli Savunma Bakan olduu aklanmtr. Bu yetkiler Atatrkn sahip olduu yetkilerden daha fazlasnn verildii155 iddia edilmitir. 10 yl nce byk bir iyimserlikle balayan DP dnemi sona ermitir. Muhalefeti bask altna alma abalar ordunun ilk kez Trk politikasna el atmasna neden olmutur. Bundan sonra en nemli sorun dier modernleme srecinde olan lkelerde olduu gibi ordunun iktidar m stlenecei, yoksa Trk demokrasisinin gerekte dzenli bir seyir izleyen ilerlemesinin devam edip etmeyecei156. olmutur. C) MLL BRLK KOMTES 27 Mays 1960 gn ordu adna lke idaresine el koyan ve kendilerine MBK adn veren gen subaylardan oluan bu grup nasl ortaya kmt? DP ynetimine son vermek isteyen ok sayda rgt 1951 ylndan itibaren kurulmutur. 27 Mays 1960 askeri mdahalesini gerekletiren ekip ilk olarak Kasm 1954te Tuzla Uaksavar Okulunda, Yzba Orhan Kabibay tarafndan rgtlenmitir. Daha sonra dier ordu iindeki rgtlerle birlemitir. kinci Birleik rgt daha sonra 1959da Trkein nerisi zerine Milli Birlik Komitesi adn almtr.
157

MBK ordunun ynetime el koyduu haberini de radyodan

Trkein sesi ile duyurmutur. Trke, MBK adna yapt basn toplantsnda sorulan bir soru zerine mdahalenin nedenini yle aklamtr: Trkiyede demokrasiyi sapland kmaz
153

Hayati TEK, Darbeler ve Trk Basn, C. 1, Atlm Yaynlar, Ankara, 2003, s.24; ZDEMR, a.g.e.,s.195196. 154 Ylmaz ZTUNA, Ayvaz GKDEMR, Trkiyede Askeri Mdahaleler, Tercman Tesisleri, stanbul, 1987, s.109. 155 ZRCHER, a.g.e., s.352; AHMAD, a.g.e.,164. 156 SHAW, a.g.e. ,s.488. 157 ZDA, a.g.e., s.75, 129.

34
sokaktan kurtarmak istedik. Hibir ahsi ihtirasmz yoktur. Sadece millete hr ve serbest seimlerin yaplmas imkann salamak gayesiyle hareket ettik.
158

MBKda kimlerin yer ald ilk gnlerde belirsiz kalmtr. Hatta bu konuda komitenin yeleri de kendi aralarnda anlamazla dmlerdir. Sonunda 38 kiiden olumasna karar verilmitir. 159 MBKnin ilk bildirisi sokaa kma yasann ilan ve vatandalarn bu yasaa uymas ile ilgilidir. 3 numaral tebli ile her trl siyasi parti neriyat ve faaliyetleri, gsteri yryleri ve her trl toplant yasaklanmtr. MBK faaliyetlerinin aksamamas iin telsiz ve telefon grmelerini kstlayan 4 ve 5 numaral tebliden sonra, ordunun grevini aklayan 6 numaral tebliin ilk blmnde, Trk ordusu bir kere daha tarihi bir vazife karsnda
bulunuyor. Bu vazife; dahilde memleketi buhran ve felakete srklemek isteyen hrsl politikaclarn elinden kurtarmaktr. demektedir.
160

MBK yaynlad teblilerle kontrol salamaya almtr.

MBKyi oluturan subaylar arasnda gr birlii olmad ilk gnlerden belli olmutur. ki farkl dnce ortaya kmtr. Arlar olarak adlandrlacak grup uzun yllar darbe hazrl yapanlardan olumu ve lkeyi uzun yllar askeri bir rejim ile ynetmek istemiler, lmlar ise hukuki ve siyasi dzenlemeler yapldktan sonra seimlere gidilerek parlamenter sistemin tekrar ilemesinden yana olanlardan olumutur. Grsel ve generallerin ynettii lmllar, albay ve daha alt rtbede olanlar radikal veya arlar olarak anlmtr.
161

13 Kasm 1960 tarihinde arlardan on drd eitli lkelere atae olarak gnderilerek tasfiye edilmilerdir. Yurt dna gnderilenlerin banda Alparslan Trke vardr. Bu harekat 13 Kasm Operasyonu olarak adlandrlmtr. 27 Maystan 12 Haziran 1960a kadar olan srede anayasa olmadan ounluunu sivillerin oluturduu bir Bakanlar Kurulu oluturulmutur. Askeri mdahalenin yapld gn stanbul niversitesinden Rektr Sddk Sami Onar bakanlnda, Hseyin Nail Kubal, Naci ensoy, Ragp Sarca, Hfz Veldet Velidedeolu, Tark Zafer Tunaya smet Giritli162den oluan hukuk profesrleri Ankaraya getirilerek kendilerine yeni bir anayasa hazrlama grevi verilmitir. Bu profesrler fetvaya163benzetilen bir bildiri yaynlamlardr. Profesrler anayasaya aykr davran

158 159

ZDA, a.g.e., s.243. AHMAD, a.g.e., s.164. 160 AHMAD, a.g.e, s. 164. 161 AHMAD, a.g.e.; s. 167. 162 ZDA, a.g.e., 251. 163 ZTUNA, GKDEMR, a.g.e. , s.110, ZDA, a.g.e., s.246-251.

35 yznden hkmetin meruluunu yitirdii gerekesiyle askeri mdahaleyi hakl bularak mdahaleyi hakl gstermilerdir.164 On Drtlerin uzaklatrlmas alt rtbedeki subaylar arasnda memnuniyetsizlik yaratmtr. Komuta mevkilerindeki st rtbeli subaylar, rahatsz gruplar kontrol etmek iin Silahl Kuvvetler Birlii (SKB) adnda bir rgt kurmulardr. Bu rgt ayn zamanda MBKnin faaliyetlerini de takip etmitir. rgt zaman iinde parlamenter ynetime geri dnn garantr ve ileride ok tartlacak idam kararlarnn uygulanmasna sebep olmutur. rnein MBK tarafndan yurt d grevi ile uzaklatrlmak istenen Hava Kuvvetleri komutan rfan Tanselin grev yerinde kalmasn salam, 1962 ve 1963te Albay Talat Aydemirin darbe giriimlerini nlemitir. Grsel ve nnye ramen Menderes, Zorlu ve Polatkann idamlarnda etkin rol almlardr. 165 Cemal Grsel in CHP lideri smet nn ile de temas olmutur. 28 Mays gn erken saatlerde Cemal Grsel smet nny telefon ile arayarak yle demitir: Size kar kusurluyuz
Paam. Hareketimizi size nce haber vermedik. Fakat verseydik, bizi bundan caydrmak isteyeceinizi biliyorduk. Yapacak baka bir eyimiz kalmamt. Bizi affetmenizi rica ediyoruz. Emirleriniz bizim iin daima peygamber buyruudur. Sayn Paam smet nn de cevaben hareketi desteklediini ve

yardmc olacan sylemitir. nn bu grmeden sonra Metin Tokere yapt deerlendirmede, askerlerin kendisi ile ak bir ilikide olmak istememelerine ramen desteini istediklerini sylemi ve biraz dndkten sonra kendilerine btn yardm yapacan, ilerinin gletirilmemesi gerektiini belirtmitir. 166 nn ile Grselin ilk grmelerinde ise nn nemli tavsiyede bulunmutur. Orduyla mnasebetlerinizi iyi
muhafaza ediniz ve orduya hakim kalnz, kendi aranzda blnmemeye dikkat ediniz, seimlere bir an nce gidiniz. Cemal Grsel in bu basit tavsiyeleri yzeysel ve deersiz bulduunu baz komite

yeleri ifade etmilerdir. Nitekim tecrbeli askerin syledikleri tek tek gereklemitir. rfan Tanselin grevden uzaklatrlmas srasnda ankaya zerinden jetlerin alaktan uuu, 13 Kasmdaki operasyonda On drtlerin tasfiyesi gibi. Seimlere abuk gidilmemesi sadece komiteye deil orduya ve lkeye de byk zararlar vermitir. Eer gidilebilseydi infaz ayb yaanmayacakt.167 Ordu 31 Austos 1960ta DPnin almalarn durdurmu, 29 Eyllde parti kapatlmtr. MBKye yasal bir dayanak ile geici bir anayasa yaynlanmtr.168 6 Ocak
164 165

ZRCHER, a.g.e., s.353. AHMAD, a.g.e., s. 171; ZDEMR. a.g.e. ,s. 201- 206. 166 Metin TOKER, Demokrasimizin smet Paal Yllar 1944-1973, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1991, s.21. 167 TOKER, a.g.e., s. 24-25. 168 ZRCHER , a.g.e., s.353; AYDEMR, Men. Dram a.g.e., s.448.

36 1961de kurulan Kurucu Meclis MBK ve Temsilciler Meclisinden olumutur. Temsilciler Meclisi ise DP dndaki partiler ve meslek ya da benzeri sivil kurulularn temsilcilerinden olumutur. Kurucu Meclisin yapt Anayasa 9 Temmuz 1961de yaplan halk oylamasnda % 60.4 evet oyu ile kabul edilmitir. 25 Ekimde nisbi temsil usul ile seimler yaplmtr. 169 25 Ekim 1961de yaplan genel seimlere kadar olan dnem 27 Mays askeri ynetim dnemidir. Bu dnemdeki eylemler, MBK eylemleri olarak deerlendirilir. Eylemlerin en nemlisi DPlilerin yarglanmas ile ordu ve niversitede uygulanan tasfiyeler olmutur.170 D) DEMOKRAT PARTLLERN YARGILANMA SREC Yassadada Yksek Adalet Divan (YAD) ad verilen zel mahkemelerde, DPnin liderleri, milletvekilleri, DPye yakn olarak bilinen yksek rtbeli askerler ve eitli sularla sivillerin yarglanmalar sadece o dnem iin deil, gnmze kadar etkileri devam eden tartlan bir konu olmutur. Bu mahkemelerin yarglama biimleri, lm ve ar hapis cezas kararlar uzun yllar tartlm ve tartlmaya devam etmektedir. Askeri komite tarafndan grevlendirilen zel mahkeme, bir bakan (Salim Erol), sekiz asil (Selman Yrk, Rza Tun, Abdullah ner, Hfz Tz, Hasan Grsel, Mehmet okgler, Vasfi Gksu, Ali Doan Toran) ve alt yedek ye, bir basavc (mer Altay Egesel) ve be yardmcsndan olumutur.171 1960 Mays aynn sonunda eski Cumhurbakan, Babakan, Bakanlar, DP milletvekilleri asker ve sivil brokratlar Yassadaya gnderilmitir. Yarglamalar iin hazrlklar Hazirandan itibaren hzlandrlmtr. Mahkeme salonunun hazrlanmas, iletiim iin telefon ve telgraf hatlarnn kurulduu haberleri basnda yer almtr. Bu faaliyetleri komite adna Orhan Erkanl ynetmitir. 172 Yarglamalarda nasl bir yol izlenecei konusundaki belirsizlii gidermek iin stanbul niversitesi Hukuk Fakltesinden gr alnmtr. Uzun tartmalardan sonra Usul Komisyonu ve Ceza Komisyonu eklinde iki komisyon olarak alma karar almlardr. Ceza Kurulu almalar srasnda, Komiteden Orhan Erkanl 65 yan stndekiler iin idam hkmn kaldran kanun hkmn deitirmelerini, eer bu madde deitirilmezse 65 yan zerindeki Celal Bayarn btn sular stleneceini ve adaletin gereklemeyeceini syleyerek daha yarglama balamadan infaz kararn vermitir. Trk Ceza Kanununun 146. maddesine hkm eklenerek cezalar arlatrlmtr. Komisyonlarda alnan kararlar Komite

169 170

AKN, a.g.e., s.242. ZDEMR, a.g.e., s.197-200. 171 ZDEMR, a.g.e., s.198. 172 ZDA, a.g.e, s.347.

37 tarafndan kabul edilerek 11 Temmuzda Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Askeri mdahale hukuk zeminine oturtulmaya allmtr. Barolarn sanklar savunmama kararn komiteye bildirmeleri dikkat ekmitir. 173 DPliler askeri mdahalenin tevik ve tahrikisi olmakla CHPyi sulamlardr. CHPnin yayn organ haline gelen Akis Dergisini karan Metin Tokere sorulan Akis
Mecmuas olarak 27 Mays tevik ettiinizi mi sylyorsunuz? sorusuna, Hayr tevik etmek deil. 27 Maysn bu kafayla gidilirse, geleceini bin defa syledik, yazdk, uyar grevimizi yaptk. Ama iktidar o kafada olmad iin, balarna bu geldi.
174

diyerek 27 Mays oluumundaki etkisini aklamtr.

27 Mays Askeri Mdahalesinde dier DPliler gibi tutuklanp Yassadaya srlen mebbet hapis cezas ile mral ve Kayseri cezaevinde yatan Samet Aaolu anlarnda ilk duruma gnnden bahsederken Adnan Menderesin sank olarak yapt ilk konumay yle aktarmtr. Drt buuk aydan beri bir odada yalnz bama kapal tutuluyorum. Muhterem kumandann arada
bir arp konumas dnda bir kimse ile temasm yok! Akl melekelerim, konuma takatim zayflyor. Odamda, gece gndz tek kelime bile sylemeleri yasak edilmi iki subayn gz hapsi altndaym ayrca! Okuyacak ne gazete, ne kitap veriyorlar. Bu artlarn deitirilmesini rica ediyorum Sesini melankolik ve

acndrc olduunu da eklemitir. Adnan Menderesin avukat Burhan Apaydnn savunmas da dikkat ekici olmutur. imdiye kadar ne siyasi tarihimizde ve ne de adli tarihimizde seim yolu ile i
bana gelmi kanun yapc organn kaza kuvveti karsnda muhakeme edilmesi grlmemitir. Bu ilk defa olmaktadr. Bu dnya hukuku bakmndan da ok ehemmiyet tamakta, dnyann dikkatini ayrca zerimize ekmektedir. Savcnn bu bakmdan da insan haklar prensiplerine sayg gstermesi lazmdr. Halbuki bir yandan kendi savunacamz kimselerle gremiyoruz, bir yandan da radyoda Yassada saati diye mahkemeler zerine tesir edecek yaynlar yaplyor. Bunu da durdurmak icap eder
175

Durumalarla ilgili izlenimlerini Metin Toker yle anlatmtr: Durumalarn en ilgi

ekici gn, ilk gnyd. O gn Cumayd. Biz gazetecileri daha nceden Adaya gtrm, oray gezdirmilerdi ama tutuklulardan kimseyi gstermemilerdi. Birounu pek yakndan ve uzun yllardr tandm o adamlar, balarndan geen mthi maceradan sonra ilk defa gryordum Bir zamanlarn kudret sahiplerini birerli kolda, tomsonlu askerlerin arasnda, jimnastikhaneden bozma duruma salonuna getirmiler ve tahta sandalyelerin zerine oturtmulard. Hemen hepsi akn ve periand Btn o grup iinde en hazin olan Adnan Menderesti. Zayflam, sararm, solgundu. Ayaa kalktnda titriyordu. O ilk gn mikrofonun bana geldiini, yapt ikayeti hatrlyorum. Hatrann devamnda Menderesin ok zor konutuunu,

derdini anlatmakta zorlandn belirttikten sonra Menderesin yaam koullar hakknda bilgi vermitir. 23 saat odasnda tutulduunu bir saat dolamasna izin verildiini, gece ve gndz odasnda nbet tutan subayn kendisi ile konumadn, konumak ihtiyacnda olduunu ve
173 174

ZDA, a.g.e., s.276-279. Nazl ILICAK, 15 Yl Sonra 27 Mays Yarglanyor,C. 1, Kervan Kitaplk, stanbul, 1978, s.21. 175 Samet AAOLU, Marmarada Bir Ada, 2. Bask, Baha Matbaas, Basld yer yok, 1972, s.28-29.

38 kendisine acndrma hissi verdiini belirtmitir.176 Bu anlardan sanklarn zor koullarda yaad ve psikolojilerinin bozulduu anlalmaktadr. Adnan Menderesin tutukluluk sresince zor koullar altnda tutulmas, ailesiyle yalnz iki defa grtrlmesi, denizle evrili adada tecrit edilmesi, hcrede ar ve gereksiz bir ikence ve bask uygulanmas, bu durumun makul sebeplerinin hala aklanmamas kabul edilemez bir durum177 olarak deerlendirilmitir. Tutuklularn Yassadaya getirilileri srasnda kt muamele yapld, baz kiilere elme atlp drld, yumruklanp tekmelendii ve hakaretlerde bulunulduu Yassada sanklarndan M. Kemal Biberolu tarafndan iddia edilmitir. Askeri ynetimin kamuoyuna misafir olarak tantt Yassada tutuklularnn Yassadada kaldklar srece yedikleri yiyeceklerin bedellerinin ailelerinden alnd ayn kii tarafndan anlarnda belirtilmitir. 178 Yksek Soruturma Kurulunun (YSK) kii hrriyeti, fikir hrriyeti, haberlemenin mahremiyeti gibi tabii haklar ihlale gtren karar verdii iin Meclisin meruiyetini kaybettii iddialarna, Bir iktidar meruiyetini ne zaman ve nasl kaybeder? sorusuna M. Kemal Biberolu u cevab vermitir: Ancak kanuni sresi iinde seime gidilmez ya da seimlerde hile ve oy
hrszl yapld sabit olur ve buna ramen fiilen iktidarda kalmay yelerse o zaman iktidarn meruiyetini kaybettii ileri srlebilir. Biberolu, savunmasn nnnn bir mesaj ile salamlatrr. Drt yllk normal seim sresi 27 Ekim 1961 de dolacaktr. ....27 Ekim 1961 Akam gne battnda seimleri yenilememilerse kendilerini gayri meru ilan edeceim. Bu srenin dolmasna on yedi ay olduunu

belirttikten sonra Biberolu Cunta elini abuk tuttu ve silahl darbesini yapt. Gecikse idi iktidar yakn bir
tarihte seime gidecek ve o takdirde darbecilerin Millete makul grlebilecek hibir mazeret ve gerekeleri kalmayacakt
179

demektedir.

14 Ekim 1960tan itibaren davalarn grlmesine balanmtr. Kamuya ak durumalar siyasi ortam gerginletirmitir. lkede mahkeme karar byk bir gerginlik iinde beklenmitir.180 Yarglamann balamasndan bir gn sonra Cemal Grsel, komitenin etkin yelerinden Orhan Erkanl ile yapt grmede yarglama iinin uzun sreceini, kacak idam kararlarnn infaz edilmesinin lkeyi kartracan syleyerek grn sormutur.
176 177

TOKER, a.g.e., s. 176-177. AYDEMR, Men,Dram, a.g.e., s.462 178 M. Kemal BBEROLU, Demokrat Parti ve Sonras Anlarm, Demokratlar Kulb Yaynlar No: 15, Ankara, 1997, s.33,39-40. 179 M. Kemal BBEROLU, Yassada Kararlar ve Tahkikat Komisyonunun Bilinmeyen Gerekleri, Demokratlar Kulb Yaynlar, No: 10, Ankara, 1996, s. 36-37. 180 AHMAD, a.g.e., s.173.

39 Grmede Orhan Erkanl, Cemal Grsele karlacak kanunlarla yarglama sresinin ksaltlacan, alnacak kararlar ne olursa olsun MBKnin ar ceza alanlar srgne gndererek, hapis cezas vererek, bir ksmn da affederek sorunu zeceklerini belirtmitir.181 YADn ald kararlarn uygulanmas MBKnin insafna kalmtr. Yassadada kurulan mahkemede sanklar eitli sulardan yarglanmlardr. 4 Ekimde Celal Bayara hediye edilen Afgan tazsnn hayvanat bahesine satlmas ile ilgili olan Tarm Bakan ve Cumhurbakannn yarglanmas ile ilk dava balamtr. 20 Ekimde 6-7 Eyll olaylar, 31 Ekimde Bebek Davas grlmtr.182 14 Ekim 1960tan 15 Eyll 1961e kadar 11 ay sren Marmara Denizindeki Yassada Mahkemelerinde 592 kii yarglanm, Adnan Menderes 15 arkada ile lm cezasna arptrlm, Bayarn yandan dolay cezas mr boyu hapse evrilmi, lkede endieli bir bekleyiten sonra MBK, Adnan Menderes, Fatin Rt Zorlu ve Hasan Polatkann lm cezalarn onaylam ve karar uygulanmtr.183 Bu gelimeler ncelikle demokratik lkelerde tepkilere yol am, idamlar birok evre tarafndan knanmtr. damlar nlenebilir miydi? Bu konuda herhangi bir giriim olmu muydu? Tokere gre smet nnnn iki tane mektubu olmutu. Biri kararlardan ok evvel, dieri kararla infaz
arasnda. Ama szn dinletemedi. Metin Toker kiinin idamn ac bir olay olarak

deerlendirmekle birlikte memleketin demokrasi iinde yrmesi ve o rayda yrmesine yardm etmek,
onu rndan karmamak iin bu idamlar gerekliydi diyerek idamlarn yaplmas gerektiini

savunmutur.184 Hkm gn sanklar bahede toplanmlardr. Sadece Menderes yoktur. nk intihara teebbs ettii iin komadadr. stanbuldan getirilen doktorlar midesini ykar ilac etkisiz hale getirirler. Menderes hayata dndrlmtr. Fakat daha sonra, hayattan ayrlmak iin, infaz yeri mral Cezaevinin bahesi olmutur. Son szleri Hi muber (kskn) deilim. Hi bir dargnlk duymuyorum.185 olmutur. dam, ad bir karar olarak byk acma ve nefret duygular uyandrm, sonraki dnemlerde de baka siyasal idamlara yol amtr. 186 Mahkemenin verdii kararlar

181 182

ZDA, a.g.e., s.347-349. ZDA, a.g.e., s.349. 183 ZDEMR, a.g.e., s. 198-199; AKN, a.g.e., s.242. 184 ILICAK, a.g.e, s.29. 185 AYDEMR, Menderesin Dram, s.493, 504; BRAND ve dierleri, a.g.e., s.236. 186 AKN, a.g.e., s. 247.

40 kamuoyunda tartmalara yol am, sonradan siyasi partilerle ordu arasnda gerginlik yaratm ve Trkiye gndemindeki yerini korumutur.187 TBMM 1990da kabul ettii bir yasayla Adnan Menderes ve iki bakann itibarlarnn geri verilmesini kararlatrmtr.188 E) ORDU VE NVERSTEDE YAPILAN DZENLEME 3 Austos 1960ta yirmi be fiili yln dolduran subaylar hkmetin 42 sayl kanunu gereince 235 general ve amiral emekliye ayrlmlardr. Orduda 20 general kalmtr. Emekliye sevk edilen generaller eitli byklk ve gteki birliklerin banda olmalarndan dolay tasfiyeye kar olabilecek bir tepki Komitenin tasfiyesi ile sonulanabilecekken, emekliye ayrlanlarn bu emre uymalar bu durumu nlemitir. 189 Cemal Grselin 4 Austos 1960ta yapt konumada DPnin ordu ile ilgilenmediini, 50 generalin bulunmas gerekirken 240 general kadrosu aarak rtbenin deerinin drdn, ordunun ihtiyalarnn yeni dnemde karlanacan sylemitir. 190 Bu szlerden tasfiyenin general saysnn fazlalndan yapldn syleyebiliriz. 20 Austos 1960 ile 2 Eyll 1960 tarihleri arasnda 3672 subay emekliye ayrlmtr. Bu ilem yaplrken de bir tepki ile karlalmamtr. Sadece emekli subaylar Ankarada bir yry yaparak Antkabire elenk brakmlardr. Genelkurmay Bakan Ragp Gmpala da kendinden habersiz yaplan bir operasyonla emekli edilmi ve yerine Orgeneral Cevdet Sunay getirilerek Trk ordusu genletirilmitir. 191 Emekli nklap Subaylar (EMNSU) ad verilen kiilerin emekli edilmeleri, ordunun yenilenmesi ve genletirilmesi kadar, MBKnin ordu zerindeki hakimiyetini glendirmeye yaramtr. 192 MBKnin dier nemli icraat da niversitede yapt dzenlemedir. MBKnin yeni bir niversite kanunu karmaya ve niversitelerde tasfiye yapmaya gen retim yelerinden gelen isteklerin sebep olduu, bu yelerin 1946 tarihli niversiteler Kanununun eskidiini, bu kanunun niversitede profesrlerin basklarna sebep olduunu ve gen bilim adamlarnn nn kapadn iddia etmeleri zerine giriimde bulunduu anlalmaktadr. 193

187 188

AYDEMR, a.g.e, s.504. Temel Britannica Ansiklopedisi, C. 12, Ana Yaynclk, stanbul, 1993, s.147. 189 ZDA, a.g.e., s.307, 308; zdemir, a.g.e., s.199-200. 190 ZDA, a.g.e., s. 308. 191 ZDA, a.g.e., s.311-312. 192 ZDEMR, a.g.e., s.200. 193 ZDA, a.g.e., s.355.

41 MBKnin tembel, yeteneksiz veya reform dman olduklar iddiasyla veya baka sebeplerle 28 Ekim 1960ta 147 retim yesini niversitelerden uzaklatrmas 147ler Olay olarak anlacaktr. Bu olay orduda yaplan hareketten farkl olarak tepkilere yol am ve rektrlerin istifa ederek MBKyi protesto etmelerine yol amtr. 147 retim yesi ancak 28 Mart 1962de kartlan yasa ile grevlerine dnerek bu olumsuz hareket giderilmitir. 147ler olay MBKye destek veren sivillerin kendi aralarnda srtmeye ve krgnlna yol amtr. 194 Komiteye gre bu hareketin ad niversiteyi bilimselletirmekti. Komitenin niversiteyi adam etmek iin yapt harekete tepkiler sadece rektrlerin istifasndan ibaret kalmam, niversite genlii ve basnda195 tepki gstermitir. renciler 1 Kasmda niversitenin alnda boykot yaparak gsteri dzenlemilerdir. smet nn de bu konuda Cemal Grseli uyarm: Paa hazretleri, bir dzelme yolunun bulunmasnda fayda gryorum. Sizleri ok ypratacaktr. diyerek dikkatini ekmitir. 196 MBKnin radikal grubu ilerin kendi aleyhlerine dndn grnce soruna zm bulacaklarna sz vermilerdir. 147lerin tasfiyesinin hatal olduunu kabul etmilerdir. Ancak ilerleyen gnlerde verilen szlerin aksine 147lerle ilgili bir dzeltme yaplmaynca lml hava bozulmu, ksknlk ve tepkiler oalmtr.197 147 retim yesinin grevden alnmalar, bandan beri MBKya destek veren bu insanlar kstrmtr.198 F) 1961 ANAYASASI VE SVL DAREYE GE MBK yeleri arasnda ilikiler Kurucu Meclisin oluturulup oluturulmamas konusunda ciddi gr ayrlklar olumutur. 3 Kasmda Cemal Grsel, Turhan Feyzioluna Kurucu Meclisin grev ve yetkileri ile alma ekli konusunda bir kanun tasars hazrlamasn istemesi radikallerin iddetli tepkisine yol amtr. 199 MBK 13 Kasm 1960ta arlar veya radikaller olarak anlan askeri ynetimin devamndan yana olanlarn uzaklatrlmas yani On Drtler Olayndan sonra MBKnin lml diye bilinen yeleri iktidar sivil bir ynetime devretmek iin Kurucu Meclisi oluturmaya karar vermilerdir. MBKnin ekonomik ve siyasi bir programnn olmay200 ve karlatklar glkler bu sreci hzlandrmtr. 7 Aralk 1960ta kabul edilen 16 Aralkta yaymlanan yasaya gre
194 195

ZDEMR, a.g.e, s. 200. ZDA, a.g.e., s. 358. 196 TOKER, a.g.e., s.183-185. 197 TOKER, a.g.e., s.189. 198 AHMAD, a.g.e., s.169. 199 ZDA, a.g.e., s. 362; AHMAD, a.g.e., s.169. 200 ZDEMR, a.g.e., s.202.

42 MBK ve Temsilciler Meclisi olmak zere Kurucu Meclis iki kanattan olumutur. Temsilciler Meclisi 67 ilde DP dnda siyasi partiler ve eitli meslek kurulularnn temsilcilerinden olumutur. DPliler dlandklar iin CHPliler ounlukta olmular, ancak bu durum Temsilciler Meclisinin siyasi eilimini ortaya koymamtr. nk CHP iinde de toplumun deiik gruplarnn varl bilinmektedir. Dolaysyla DPlilerin yani toplumun belli bir ksmn darda braklarak hazrlanacak 1961 Anayasas bu durumu ile bir uzlama belgesi olma zelliine glge drmtr.201 Metin Toker, On Drtlerin datlmasndan sonra oluan Yeni Komitenin sivil demokratik rejime geii vazgeilmez bir ilke olarak benimsediini belirtmitir. Yazar, Kurucu Meclisin alnn byk bir bayram havas iinde yaandn yazmtr. Kurucu Meclis ilk toplantsn 6 Ocak 1961de yapm, yasama grevlerini MBK ile paylamaya balamas ile sivil idareye doru ilk adm atlmtr. 202 smet nnnn 1961 seimlerinde babakan oluncaya kadar sivil bir idarenin varlndan sz edilmese de bu konuda nemli bir gelime olduu muhakkaktr. Kurucu Meclis CHPli, CKMPli ve bamszlardan olumutur. Yeni kabine 5 Ocakta ilan edilmitir. Ancak Grsel bir ay sonra kabinede deiiklik yapmtr. Yeni partilerin kurulma hazrlklar da bu dnemde yaplmtr. 13 ubat 1961e kadar tannan bu srede DPnin oylarnn hangi parti tarafndan ekilecei dikkatle izlenmitir. Eski Genelkurmay Bakan Ragp Gmpala 11 ubatta AP ba kurucusu olmutur. YTP kurucusu ise Ekrem Alicandr. Bylece partilerin kurulmas ile siyasi faaliyetler yeniden balamtr. Ancak AP, mevcut ynetim tarafndan eitli glklerle karlam, buna karlk YTP desteklenmitir. Cemal Grselin bunu CHPye kar kendisine yakn bir partiyi istedii iddia edilmitir.203 CHP ile CKMP dnda kurulan AP, YTP, Trkiye i Partisi (TP) gibi partiler siyasi hayatta nemli etkiler yaratacak partiler olmulardr. 204 6 Ocak 1961- 27 Mays 1961 tarihlerinde hazrlanan anayasa tasars 9 Temmuz 1961 halk oyuna sunulmu ve katlanlarn % 60.4 tarafndan kabul edilmi ve 1980 ylna kadar yrrlkte kalmtr. Oylarn oran anayasay kabul etmekten ok, askeri ynetimi tasvip edip etmemek olarak alglanmtr. 205 Yeni anayasa semenlerden souk bir destek almtr. 206

201 202

ZDEMR, a.g.e., s.202, 203. TOKER,a.g.e., s.211, 215; AHMAD, a.g.e., s. 170. 203 TOKER, a.g.e., s. 222. 204 ZDEMR, a.g.e., s. 206. 205 ZDEMR, a.g.e, s.204. 206 AHMAD a.g.e., s. 173.

43 Yeni anayasann nceki anayasadan temel farkll iki meclisli bir parlamentoyu oluturmasdr. Milli Meclis nisbi temsil sistemiyle 4 yllna seilen 450 yeden, Senato, her iki ylda bir te birinin emekliye ayrld ve salt ounluk oyuyla 6 yllna seilen 150 yeden, tabii senatr olan eski MBK yelerinden ve Cumhurbakannn 6 yllna atad 15 yeden olumaktadr. Cumhurbakannn 15 yeyi atamas ve mdahaleyi gerekletiren MBKnin yelerinin doal senatr olarak mr boyu Cumhuriyet Senatosunda bulunmalar demokratiklii konusunda tartmalara neden olmutur.207 ki Meclis birlikte Byk Millet Meclisini oluturmutur. Cumhurbakan TBMMnin kendi yeleri arasndan te iki oy ounluuyla 7 yllna seilmektedir. Cumhurbakan Babakan atamaktadr. Kabine Meclise kar sorumludur. Bir baka yenilik de yasalarn anayasaya uygunluunu denetlemekle grevli Anayasa Mahkemesidir. Bu kurum en nemli ve tartmal kurumlardan biri olmutur. Dnce, ifade, rgtlenme ve yayn zgrlklerinin aka garanti edilmesi de ok nemlidir. Sosyal devlet olmann gerekleri208de anayasada belirtilmitir. Bu anayasa ile liberal bir siyasete gei yaplm vatandaa devlet karsnda daha fazla haklar tannmtr. 12 Eyll 1980 mdahalesi ile 1961 Anayasasnn uygulanmas durdurulmu, 1982 Anayasas uygulanmaya baladnda yrrlkten kaldrlmtr.209 Milli Gvenlik Kurulu (MGK) ilk defa 1961 Anayasas ile oluturulmutur. Bu kurumun oluturulmasnn sebebi, sivil idare ile askeri ynetim arasndaki iletiimi salamak, yeni bir askeri mdahale giriimini nlemektir. Ancak gelimeler bu amacn

gerekletirilemediini, askerlerin yrrle koyduu anayasay deitirmek iin yeni mdahalelerin yaplmasna sebep olduu grlmtr. 1961 Anayasasnn askeri mdahaleyi gerekletiren ve destek verenler tarafndan hazrland bilinmektedir. Yeni Anayasa, iilere yeni haklar ve rgtlenme imkanlar salamtr. stelikte dorudan veya dolayl yollardan ii ve bunlara ait kurululardan bir bask veya istek gelmeden gereklemitir. 210 Demokratik kazanmlarn demokratik mcadeleler sonucu elde edilmemesi nedeniyle yeterince benimsenememesi, siyaseti ve toplumun deiik kesimlerinin yeni Anayasann salad zgrlkleri kendi karlar dorultusunda kullanmalar, yeni mdahaleleri getirmitir.
207

Ahmet MUMCU, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi I, 2. Bask, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No: 998, Eskiehir, 1998, s.269. 208 AHMAD, a.g.e, s. 186. 209 MUMCU, a.g.e., s. 270, 274. 210 Stefanos YERASMOS, Az gelimilik Srecinde Trkiye (ev. Babr Kuzucu), Gzlem Yaynlar, stanbul, 1980, s.890.

44 15 Ekim 1961de yaplan genel seim sonularna gre de oylarn % 62sini CHPye kar olan ve DPnin tabann oluturan AP, CKMP ve YTP almtr. Bu durum 27 Mays gerekletirenlere kar gelenlerin baars kabul edilmi Menderesin Zaferi olarak deerlendirilmitir. CHP % 36 oy oran ile 173 milletvekillii, AP % 34.7 ile 158 milletvekillii, YTP % 13.9 oy oran ile 65 milletvekillii, CKMP % 13.7 oy oran ile 54 milletvekillii almtr. Bu sonular gei srecinde yaanabilecek skntlarn da habercisi olmutur. AP yneticileri ordu tarafndan yaplan dayatmalar kabul etmek zorunda kalmtr. Nitekim seim sonularna gre CHPnin karsnda yer alan partilerin koalisyona gitmeleri gerekirken, ilk hkmet CHP- AP Koalisyonu olarak kurulmutur.211 Anayasann kabul edilmesi, seimlerin yaplarak hkmetin kurulmas ile MBK askeri ynetimi sona ermekle birlikte silahl kuvvetlerdeki gruplarn faaliyetleri devam etmitir. Parlamentonun almasndan bir gn nce siyasi parti liderleri, 27 Maysa kar kmayacaklar, Grsel dnda kimseyi cumhurbakanl iin destelemeyecekleri, Yassada mahkumlar ile ilgili af talebinde bulunmayacaklar eklinde dzenlenen protokol komutanlarn nnde imzalamak zorunda kalmlardr. 212 Bu durum askerlerin siyasetten hemen uzaklamayacaklarn gstermitir.

211 212

ZDEMR, a.g.e, s. 206-208. ZDEMR, a.g.e., s. 209 ; TOKER, a.g.e, s. 308-309.

KNC BLM 27 MAYIS ASKER MDAHALESNN KONYA BASININDAK YANSIMALARI

I. KTDAR-BASIN LKLER ktidarlar durumlarn muhafaza edebilmek amacyla basndan destek almay ihmal etmemilerdir. rnein 1946 erken genel seimlerinde CHPnin, Ulus Gazetesinde DP aleyhinde yazlar kartmas ve Ankara Radyosunun partinin propaganda arac haline getirilmesi basnn gcnden kendi lehine almalar yapmasna rnek oluturabilir. 213 Seimlerin ardndan Recep Peker Hkmeti 25 Eyll 1946da yeni bir kanun kararak basn hrriyetine kstlamalar getirmi, yeni basn kanununa gre Yeni Sabah ve Gerek gazeteleri skynetim kanunlarna uymadklar gerekesi ile kapatlmlardr. Daha sonraki dnemlerde Tasvir ve Demokrasi gazeteleri sresiz kapatlm, Ankarada Kuvvet, zmirde Yeni Asr ve Demokrat zmir gazetelerinin yneticileri hakknda soruturma balatlm ve basklar artmtr.214 Grlyor ki basn, gerektiinde iktidarda kalmann nemli bir arac olmu, muhalif basn bask veya sindirme ile etkisiz hale getirme yollarna

bavurulabilmitir. DPnin basn ile olan ilikileri iktidarlarnn balangcnda olumludur. DP Yeter Sz Milletindir slogan ile ve basnn desteini de alarak 1950de iktidar ele geirmitir. Bu ekilde basn demokrasinin nemli bir paras olduunu da gstermitir.215 Basnn byk bir ounluu DPyi desteklemitir. Byk mitler balanan DP ynetime geldikten sonra basn sorunlarnn byk lde zlecei kanaati hakim olmutur. DP iktidar CHP yanls gazetecilerin ve tarafszlarn bile desteini almtr. Bir takm deiikliklerle gnmze kadar yrrlkte olan Basn Kanunu 21 Temmuz 1950de yrrle girmitir. Liberal bir kanun olarak kabul edilen kanun ile hkmetin basn zerindeki denetimleri kalkmtr. 216 19501954 dneminde de iktidar-basn ilikilerinin iyi olduu sylenebilir. Balangta 1945

213

Sleyman YELYURT, Bayar Gerei, Ser Ajans Stratejik Aratrma ve Kltr Yaynlar, Ankara, 1997, s. 132, 134. 214 YELYURT, a.g.e., s. 143,156. 215 Nilgn GRKAN, Trkiyede Demokrasiye Geite Basn (1945-1950), letiim Yaynlar, stanbul, 1998, s. 472. 216 Hfz TOPUZ, Trk Basn Tarihi, B. 2, Gerek Yaynevi, stanbul, 1996, s.105.

46

ylnda sadeletirilen Anayasa dilinin eski haline evrilmesi, CHPnin baz mallarnn kamulatrlmas ve Arapa ezan okunmas konular dnda iyi ilikiler olmutur.217 1950de Basn Yasasnda gazete ve dergi karmak iin izin alma zorunluluu kalkm, bildirimde bulunmak yeterli olmu, gazete sahiplerinin cezai sorumluluu kalkm, basn davalarnn zel mahkemelerde grlmesi ve 1952de ise gazetecilerin sendika kurma hakk, sosyal gvenlik, kdem tazminat i szlemesi gibi basnda alanlarn mesleki haklarn gvence altna alan yasa nedeniyle olumlu yaklamlar olumutur. DP iktidarnn ilk yllar basn ile mutlu bir ekilde gemi bu dnem Ahmet Emin Yalman tarafndan altn devir olarak nitelendirilmitir. 218 Ancak daha sonra iktidarn zgr basn yerine, denetimi altnda basn yaratmak istedii eklinde yorumlanabilecek davranlar olmutur. Temelde ekonomik nedenlerle basnn iktidarla aras almtr. Basnnn ABD baml d politikay eletirmesi, lke kaynaklarnn kullanmnda grlen aksaklklarn kamuoyuna yanstmas DPnin basna kar tutumunu da etkilemi 1953ten itibaren yasal nlemler almalarna sebep olmutur. 1954 ylnn sonunda gazeteci Hseyin Cahit Yalnn hapse girmesi rneinde olduu gibi. 1954 ve 1956 ylnda karlan yasalar ile basn sularna ar yaptrmlar getirilmitir. 6-7 Eyll olaylarnda ise skynetim ilan edilmi, 1955 ylnda yayn yasa ve kapatlma gibi cezalar gndeme gelmitir. 1957 sonunda Meclis Bakannn yetkileri arttrlarak, milletvekili konumalarnda yaynlanmas istenmeyen blmleri TBMM tutanaklarndan karma yetkisi verilmesi, muhalefetin etkisizletirilmesi yannda,

gelimelerden kamuoyunun bilgilendirilmemesinin hedeflendii eklinde yorumlanmtr. Hkmet, 28 Nisan 1960ta renci olaylar ile ilgili olarak muhalif yayn yapan gazeteleri eitli srelerde kapatmtr. ktidarn, sorunlarn kayna ve kkrtcs olarak basn grmesi, gazetecilerin gzaltna alnmas balangtaki olumlu ilikileri olumsuz etkilemitir. 219 Ulus, Akis, Cumhuriyet, Vatan gibi gazeteler iktidara eletiriler ynelten gazeteler olmutur.220 Basnn iktidar eletirmesi, demokrasi ynetiminin yerlemesine ynelik olumlu gelimeler olarak deerlendirilebilir. Kemal Biberolu, Meclis Tahkikat Komisyonlarnn yayn yasaklar ile ilgili olarak, Trkiyede toplam bini aan gazete ve dergiden 12 gazete dnda konulan yayn yasaklarna
217

Hakk UYAR, Vatan Cephesi, Trk Siyasal Yaamnda Cephelemeye Bir rnek, Bke Yaynlar stanbul, 2001, 30-31. 218 TOPUZ, a.g.e., s.106. 219 Korkmaz ALEMDAR, letiim ve Tarih, mit Yaynclk, Ankara, 2001, s.201-206; UYAR, a.g.e., s.32, 33 ; TOPUZ, a.g.e., s.107-113. 220 APOLYO,a.g.e, s. 271.

47

uyulduunu belirtmitir. Gazetecilik ve basn zgrlnn yazarlarn yasaklar ihlal etmesi ve onlara su ileme ayrcal olarak alglanmamas gerektii ayn yazar tarafndan aklanmtr.221 Bu durum olayn iktidar tarafndan alglannn bir ifadesidir. 1959da Vatan Cephesine katlmlarn radyodan okunmas222 iktidarn devlet radyosunun bir ara olarak kullanmas halk zerinde olumsuz bir hava yaratmtr. Tahkikat Komisyonu Basn Kolu yesi Kemal Biberolu anlarnda Trkiyenin byk ehrinde grevli Skynetim Komutanlklarnn abartl ve igzar olarak nitelendirdii kararlarnn iktidara kar olan evrelerce Tahkikat Komisyonun kararlar olarak yanstldn ve kamuoyunun bu ekilde bilgilendirildiini anlatmtr. Konu ile ilgili ilgin bir rnek vermitir. stanbul Skynetim Komutan olan sonradan MBK yesi ve Tabii Senatr olan Fahri zdilekin basna kar tutumunun ok hrsl ve kararl olduunu, bir dergide yaynlanan karikatrde izilen byk bir gz resminin gzbebeine Menderes yazldn, gz hedef alan bir avcnn ok atmaya hazrlandn, Paann bunu Menderese kar silah ekmek olduu eklinde yorumlad iin kapatma cezas almas gerektiini dndn anlatmtr. Biberolunun Paaya karikatrle ilgili yapt yorumda, Babakann milletin gzbebei olarak yorumlanabileceini belirtmesi zerine cezay uygulamaktan vazgetiini ifade etmektedir.223 Grsel basn ise DPnin iktidarnn ilk yllarnda Celal Bayar ve Adnan Menderesin d lkelere yaptklar ziyaretlerin nemine gre oaltarak sinemalarda filmlerden nce halka gstermiler, yani bugn yaplan icraatn iinden benzeri bir uygulama yapmlardr. Yabanc devlet adamlarnn lkemize yapt ziyaretlerde d ve i kamuoyunu aydnlatmak iin benzeri almalar yaplmtr. 224 27 Mays 1960tan sonra ise basn Yassada durumalarn ok sayda yerli ve yabanc gazetecinin izlemek istemesi zerine, rtibat Mdrlkleri kurulmutur. Gazetecilerin durumalar izlemesini salamtr. ve d kamuoyunda Trkiye zerindeki rejim kayglarn silmek grevi ise Basn-Yayn ve Turizm Genel Mdrlnn olmutur.225 Basnn en nemli grevinin kamuoyu oluturmaktr. DP dneminde iktidar-muhalefet tartmas skc bir hal alnca basn bu durumu yorumsuz yanstma durumunu tercih etmitir.
221 222

BBEROLU, Yassada Kararlar ve Tahkikat Komisyonunun Bilinmeyen Gerekleri, , s.48-49. UYAR, a.g.e., s.22. 223 BBEROLU, Demokrat Parti ve Sonras Anlarm, s.33-34. 224 ER, a.g.e., s.128. 225 ER, a.g.e, s.134.

48

Bu tartmalar, demokrasiyi ksr dngl bir havaya sokmutur. Basnn bu tutumu tepkisiz bir toplum yaratm, 27 Maysta da halk bu tavrn srdrmtr.226 II. KONYADA YEREL BASIN Konyada yerel basnn gemii 1870 ylna kadar dayanmaktadr. Konya Valisi Ahmet Tevfik Paa zamannda alan matbaada vilayet gazetesi Konya baslmtr. Bu gazeteden baka Anadolu, Hakem, Merk-i rfan, ifti, ems, Babalk, Meram, Osmanl, Tekaml, d, Telgraf Haberleri, ntibah, bret, Halk Gazeteleri Cumhuriyetten nce Konyada yaymlanan gazetelerdir. Bu gazetelerden Babalk, Anadolunun gazetecilik okulu olmu, buradan yetien yazarlar gazetecilik hayatna balamlardr. Babalk ve Konya vilayet gazetesi Cumhuriyet dneminde de yayma devam etmi, 1924te kan Hedef gazetesi ilk saysndan sonra bir daha yaymlanmamtr. Cumhuriyetten sonra Konyada yaymlanan dier gazeteler ise; Duygu, Yeni Ticaret Gazetesi, Yeni Anadolu Gazetesi, Zaman Gazetesi, Yeni Ses Gazetesi, a Gazetesi, Seluk Gazetesi, Akyoku Gazetesi, Yeni Konya Gazetesi, leri Gazetesi, Yeni Meram Gazetesi, t Gazetesi, Grses Gazetesi, Okul Postas Gazetesi, Bizim ehir Gazetesi, Mengene Gazetesi, Bizim Mengene Gazetesi, Ney-Sanat-Edebiyat Gazetesi, Durak gazetesi, Kervan Gazetesi, z Demokrat Konya Gazetesi, Ik Gazetesi, Sabah Gazetesi, afak Gazetesi, ehir Postas Gazetesi, Anadoluda Hamle, Trkiyede Yarn, Konyann Sesi, Konya Postas, Merhaba, Anadoluda Manet, Yeni Gazete, Anadolu Gnl gazeteleridir. Konyada Cumhuriyetten nce ve sonra edebi ve ilmi dergiler de yaymlanmtr.227 27 Mays 1960 dneminde yayn yapan gazeteler ise Yeni Konya Gazetesi, Yeni Meram Gazetesi, z Demokrat Konya Gazetesi, Ik Gazetesi, Sabah Gazetesi ve Zaman Gazeteleridir. Bu gazetelerden Yeni Konya, 1949dan itibaren gnlk olarak yaynn aksatmadan devam ettirmi, Konyann en ok tannm, okunmu, gl kadrosu ile bir fikir gazetesi olmutur. Edebiyat sanat ve tarih ilaveleri vererek eitici grevini yerine getirmitir. Yeni Meram gazetesi ise 1950den itibaren gnlk olarak yaymlanm, 1966da dier Konya gazeteleri ile birleerek Yeni Konya adyla kmaya balam ancak iki yl sonra yeniden eski adyla yayn hayatna devam etmitir. Bu gazete de Konyann fikir ve dava gazetesi olarak tannm ve okunmutur. z Demokrat Konya gazetesi 1957 tarihinden itibaren yayna balam, 1960 ylnda kapanmtr. Ik gazetesi 1958den itibaren gnlk olarak yaynlanm
226 227

KOLOLU, a.g.e.,s. 75. NDER, a.g.m., s.21- 34.

49

ve 1964 ylnn Aralk aynda kapanmtr. Sabah gazetesi gnlk olarak 1960 ylnn Temmuz aynda yayna balam ve 1966 ylnda kapanmtr. Zaman gazetesi ise, 26 Austos 1960 tarihinde gnlk olarak yaynlanmaya balam, 7 Aralk 1961 tarihinde kapanmtr. 228 III. 27 MAYIS ASKER MDAHALESNN KONYA BASININDAK YANSIMALARI A) 27 MAYIS ASKER MDAHALESNE GDEN SRECN KONYA BASININDAK YANSIMALARI 27 Mays Askeri Mdahalesine giden srecin Konya basnna yansmalar iki blmde incelenmitir. Birinci blmde 27 Mays ncesinde Konya basnnn DP iktidar, Babakan ve muhalefet ile ilgili tutumu incelenmitir. kinci blmde DPnin iktidardan indirilmesi ile basnn tutumundaki deiiklik ortaya konulmutur. 1. 27 Mays ncesi Konya Basn 27 Mays Askeri Mdahalesine basnn yaklamn deerlendirebilmek iin mdahaleden nce basnn iktidara ynelik tutumunu incelemek yerinde olacaktr. 1960 ylnn Ocak ayndan itibaren Konya basn incelendiinde, 4 Ocak tarihli bir Konya gazetesinde Babakan Adnan Menderesin Adana gezisi haberi bulunmaktadr. Babakann byk bir tezahratla karland, muazzam bir kalabalk olduu bu sebeple babakann arabasnn 3 kmlik yolu bir saatte alabildii ve bir konuma yapt yazlmtr. Menderesi 150 bin kiinin karlad ve Adanadaki faaliyetleri haberi yer almtr.229 ktidar ve muhalefet arasnda gerginlie ilikin bir haber dikkati ekmektedir. Adnan Menderesin nnye Cevab balkl haberde Saidi Nursinin seimlerde grevlendirildii yolundaki iddialar, Babakann DPnin teden beri maruz brakld isnat ve iftiralardan olduu ve nny szlerini geri almaya davet ettii haberi verilmitir. Ayn gazetede orgeneral ve korgeneraller hakkndaki kanun teklifine yer verilmitir. Buna gre bu rtbeleri kazanm subaylarn hayatlarnn sonuna kadar grevde kalacaklar bildirilmitir. 230 ktidarn ordu ile arasn iyi tutmaya alt anlalmaktadr. Babakann yurt ii gezileri ve bu gezilerden halkn duyduu memnuniyetini ieren haberlere ska rastlanmaktadr. Yeni Meram gazetesinde, Menderesin Krehir ve Uak

228 229

NDER, a.g.m., s. 25-26. Yeni Konya, Yeni Meram, 4 Ocak 1960, s.1. 230 Yeni Meram, 10 Ocak 1960, s.1.

50

gezileri, bu geziler dolaysyla bu illerin ehir, kasaba ve kylerindeki bir ok vatandan memnuniyeti ve parti tekilatlarndan gnderilen yzlerce telgrafta duyulan memnuniyet belirtilmi ve vatandalarn Babakan sabrszlkla bekledikleri ifade edilmitir.231 Yeni Konya gazetesinde DPnin 15 yanda olduu haberi ereve iinde verilmi ve siyasi gemii hakknda bilgi verilmitir.232 Babakann radyodaki konumas sebebiyle yazlan yazda hkmet azndan millete duyurulan gereklerin Konyada kranla karland belirtilmitir. Muhalefetin hareketini iftira metotlar iinde ynetilen bir taarruza benzeten gazete, Babakan tarafndan vatandalarn hakemlii nnde milli birlie davet etmesini saygyla karlamann grev olmas gerektiini belirterek233 iktidardan yana olan tutumunu ortaya koymutur. Bavekil Yaknda Konyaya Geliyor. haberinde bakanlarla birlikte Konyaya gelecek olan Babakann ziyaretinin ubat aynda gerekleecei ve ehrin imar ile ilgili bir ziyaret olduu belirtilmitir. 234 Konyann 24 kynde yaplan Muhtar Seimleri sonular ile ilgili bir haber verilmitir. Haberde DPnin seime katlan 24 kyn tamamnda muhtar seimini kazand haberi verilmitir.235 Gazete de DPyi destekleyen haberlere yer ska yer verilmitir. CHP l Kongresinin yaplaca haberinde smet nnnn nemli bir konuma yapaca haberi kk bir yaz ile duyurulmutur. Ayn tarihli gazetede naat ileri Sendikas Konya Blgesi Kongresi nedeniyle Babakana ekilen ballk telgrafna Babakann verdii cevap ve teekkr haberi yer almtr. 236 Muhalefet ile ilgili haberler gazetede fazla yer tutmazken, iktidar ile ilgili haberlere geni yer ayrlmtr. Konyann nemli isimlerinden Hac Mustafa Kurucunun vefat nedeniyle Babakann telefonla taziye dileklerini ilettii haberi yer almtr. Ayn gazetede Babakann Konyaya gelecei haberi verilmitir. 237 Yeni Konya gazetesinde DP Menderes Oca Kongresi ile ilgili haberler yer almtr. Btn Konya mebuslarnn hazr bulunaca kongreye byk nem verildii baz bakanlarn da kongre iin ehre gelmelerinin muhtemel olduu duyurulmutur. Kongrenin hararetli
231 232

Yeni Meram, 31 Ocak 1960, s1. Yeni Konya, 8 Ocak 1960, s.1. 233 Ik, 22 Ocak 1961, s.1 234 Yeni Konya, 25 Ocak 1960, s.1. 235 Yeni Meram, 3 ubat 1960, s.1. 236 Yeni Konya, 6 ubat 1960, s.1. 237 Yeni Konya, Ik, 8 ubat 1960, s.1.

51

geecei ve nnnn Konyada yapt konumalara cevap verecei belirtilmitir. Ertesi gn kongrede Remzi Birantn daha nce yaplan CHP l Kongresindeki konumalara cevap verdii ve baz hcumlarda bulunduu aklanmtr. Ik gazetesi kongreye binlerce vatandan katldn ve kongrenin ok muhteem olduunu belirtmitir. Yeni Meram gazetesi de kongrede 8 DP Konya milletvekilinin sz alarak muhalefetin iftiralarn tamamen rttklerini belirterek iktidar yanls bir tavr sergilemitir. Yeni Meram gazetesinde Babakann Londra uak kazasnn birinci yldnmne rastlayan 17 ubatta mevlit okutaca ve mevlidin radyodan yaynlanaca238. haberi de yer almtr. siyasetteki gerginliin artmas zerine erken seimle ilgili haberler de yer almtr. DP Genel Bakannn tekilata duyurduu genelgede, i siyaset mcadelelerinin dikkati ekici bir durum ald ktlklerin hzn kesmek gerektii ve genel seimlerin tarihi olarak 22 Mays Pazar gn yaplaca,duyurulmutur. Ayn kaynaklara gre Nisan ortasnda TBMMnin feshedilerek 2 Maysta gnlk propaganda kampanyasnn alacan ve kampanyann 19 Maysta sona erecei bildirilmitir.239 Mart aynda da Menderesin muhtemel Konya ziyareti en nemli konu olarak ilenmitir. Menderesi 1000 kiilik bir heyet Konyaya davet edecek. Hemerilerimizin bu arzusu Himmet lmen tarafndan kendisine arz edilince bavekilimiz memnuniyet ve teekkrlerini ifade etti.240 eklinde yer almtr. ktidara mensup Koraltann Konyay ziyaretinde halkn cokun tezahrat ile karland241 haberine yer verilmitir. ktidar muhalefet ekimesinin basna yansmalarn da gryoruz. Muhalefetin lsz konumalarna Devlet Bakan zzet Akal cevap verdi: Seim vatandan namusudur. Buna kimse el atamayacaktr. Yeni Meram gazetesi muhalefetin konumalarn lsz olarak nitelemekle aka taraf olduunu ortaya koymutur. Akaln Konya ziyaretinden haberler veren gazete konumasna geni yer ayrmtr. Haberde muhalefete mensup bir mebusun beyanatna cevaben Bu memlekette bir nizam, sanki meru bir hkmet, sanki kanunlar yoktur ve sanki biz devletilik, hkmetilik oyunu oynamaktayz. Onlar gazetelerle ve kulaktan kulaa yaydklar bu ekil szlerle bir ihtilalin tohumlarn ekmek sevdasndadrlar. Halk buna tahrik etmeye ve inandrmaya gayret etmektedirler.
238 239

Yeni Konya, 14, 15 ubat 1960, s.1, Yeni Meram 13, 15 ubat 1960, s.1, Ik, 14 ubat 1960, s.1. Yeni Meram, 21 ubat 1960,.s.1. 240 Yeni Meram, 14 Mart 1960, s.1. 241 Ik, 19 Mart 1960, s.1.

52

Dokunulmazln zrhna brnerek alabildiine konuan muhaliflerimiz, hamamda ark syler gibidirler ve yalnz kendileri, kendi seslerine inanyorlar. Bu konumadan askeri mdahalenin artk ifade edildii ve iktidarn bundan rahatszlk duyduu anlalmaktadr. Yeni Konya gazetesi ayn haberi iktidarn Konyada byk bir toplant yapaca eklinde duyurmutur.242 Milletvekili Himmet lmenin DP stanbul Haznedar Oca al treninde yapt konumas gazetelerde blmler halinde yaynlanmtr. lmen, gnn siyasi olaylarnn deerlendirmesini yapt konumasnda, basn hrriyetinin olmadn iddia eden muhalefete kendi devirlerini hatrlatmtr. Bu iddialarn serbeste ne srlmesini basn zgrlnn ispat olduunun aklamtr. lmen konumasnda muhalefete destek veren basn eletirerek muhalefetin iktidara gelmeleri iin aralksz olarak destek verdiklerini belirtmi ve ilgin bir benzetmede bulunmutur. Nasl Trkiyede pilavsz yemek listesi olmazsa bizim hrriyetilik
mzevirleri iin de ba sahifenin bir yerine yahut fkra ve makalelere hrriyet mevcut olmad iddiasn sktrmadan gazete kamaz yahut politika yaplmaz. zgrlk olmad iin ihtilal olacaktr

eklindeki fikirlerin ve eletiri yerine hakarete bavurarak gazetecilerin hapse girmelerinin kastl olduunu, bu gibi olaylarn kastl ekilde arttn, bunlarn hesapl tertipler olduunu sylemitir. rencilerin kkrtlmas, sessiz yry ve derslere girmeyilerin ardnda hrriyet yok fikrinin topluma kabul ettirmek ve ihtilali tevik plannn paralar olduunu243 iddia etmitir. Gazeteler iktidar ile ilgili haberlere geni yer vermeye devam etmilerdir. DP Meclis grubunun yaynlad bir teblide CHPnin gizli ve ykc faaliyeti hakknda Meclis Tahkikat alaca haberine yer veren gazete tarafl tutumunu srdrmtr.244 Ayn gazetenin bu konuda ki bayazsnda CHP hakknda alacak Meclis Tahkikatn tarihimizin en nemli olaylarndan biri olarak deerlendirmitir. Yazda CHPnin DPye kar olan tutumunu insaf llerinin dnda, gereklere aykr propagandalarnn karsnda Meclis tahkikatnn almasn kesin ve kararl bir cevap olarak245 yorumlanm ve iktidar yanls bir tutum sergilenmitir. ktidarn grlerine geni yer veren Konya gazeteleri muhalefetin eletirilerine fazla yer vermemilerdir. Yine Himmet lmenin Malatya DP Kongresinde Millet reyi ile geldik, sz yine milletindir. diyerek gerekirse yine milletin oylaryla gidecek olan bir parti
242 243

Yeni Meram, 24 Mart 1960, s.1; Yeni Konya, 23 Mart 1960 s.1. Yeni Konya, 1, 2 Nisan 1960, s.1,2 , Yeni Meram, 1 Nisan 1960, s.1, 2. 244 Ik, 8 Nisan 1960, s.1 245 Ik, 8 Nisan 1960, s.1

53

olduklarn syleyerek muhalefetin olumsuz ve ykc propagandasn eletirdii haberi ile gazete tarafl tutumunu srdrmtr. Bu seimlerde hile yapacaklar iddialarna hileli diye anlan 1946 seimlerini hatrlatarak seim ampiyonlar, kiiyi nasl bilirsin? Kendin gibi diyerek cevap verdii246 yazlmtr Celal Bayar ehrimize geliyor. balkl yazda Cumhurbakanndan sonra Babakann da Konyaya gelecei ancak gnnn henz bilinmedii247 bildirilmitir. Askeri mdahaleden ok ksa bir sre nce yerel basn, Babakan Adnan Menderesin Konyaya daveti ile ilgili geni yer ayrmtr. Ik gazetesinde Babakan iin dnya barnn nderi, ekonomik bamszlk savann bakomutan, demokrasimizin ba kurucu ve kollaycs gibi vg dolu szlere yer verilmitir. Yz binlerce hemehrimizle beraber barmza basmaya hazrlandmz Byk Bavekilimize Konya ehrinin sevgi ve ball eklindeki ifadeler bu ziyaretten duyulan memnuniyeti yanstmtr. Babakann Konyaya gelecei haberleri ilk sralarda yer almtr. Adnan Menderesin Belediye Bakan Stk Bilginin davet telgrafna verdii cevapta davetten duyduu memnuniyet ifade edilmitir.248 Mays ay boyunca yerel gazeteler srekli olarak bu konuyu ilemiler, Babakan Konyada grmekten duyacaklar memnuniyeti ifade etmilerdir: Konya Yarn Tarihi Bir Gn Yaayacak.249, Bavekil Cuma Gn ehrimize Geliyor. Balklaryla

duyurmulardr. Eskiehirden uakla Konyaya gelecei bildirilen Adnan Menderesin hava meydannda karlanaca ve Konya Hemehrilii ve Reislii berat takdim edilecei bildirilmitir.250 Babakan grmek amac ile evre yerleimlerden on binlerce vatandan akn halinde ehre gelmeye baladklar ifade edilmitir. Babakann Konyada nemli bir konuma yapaca haberi de yer almtr. Haberin devamnda karlama treninin nasl yaplaca, hava alanna protokoln gidecei, halkn hkmet meydannda yer alacana kadar ayrntlara yer verilmitir. Babakann kalaca 2-3 gn iinde Sille Barajnn al, 60.000 tonluk silonun al, Kolej ve Kz Enstitsnn temel atma treni ve ileleri ziyareti eklinde duyurulmutur.251 ehrin scak bir karlama faaliyeti iinde bulunduu, eitli kurumlar tarafndan taklar kurulduu, duyulan sevgi ve balln iareti olarak yzlerce dviz

246 247

Yeni Meram, 3 Nisan 1960, s.1. Yeni Konya, 12 Nisan 1960, s.1. 248 Ik, 6 Mays 1960, s.1; Yeni Konya, 9 Mays 1960, s.1;Yeni Meram 8 Mays 1960 s.1; z Demokrat Konya; 7 Mays 1960, s.1. 249 Ik, 24,26 Mays 1960, s.1. 250 Yeni Konya, 25 Mays 1960, s.1. 251 Yeni Meram, 25, 26 Mays 1960 s.1; Yeni Konya, 26 Mays 1960, s.1.

54

hazrland, bu iler iin 400 kiinin grevlendirildii aklanmtr. Ayrca btn Konya milletvekillerinin Konyaya geldikleri, valilik tarafndan yaplacak karlama program duyuru olarak gazetede yer almtr.252 2. 27 Mays Askeri Mdahalesi Sonrasnda Konya Basn 27 Mays Askeri Mdahalesinden sonra gazetelerin tutumlarnda belirgin bir deiiklik olmutur. Gazeteler vg ile haberler verdikleri DP hakknda olumsuz bir tutum iine girmilerdir. Bu gazetelerin 27 Mays Askeri Mdahale ncesinde ve sonrasnda sahipleri ve sorumlu mdrleri yledir: Yeni Meram gazetesinin sahibi ve yaz ilerinden sorumlu mdrleri ayn kiilerdir deiiklik olmamtr: Sahibi Ahmet Bahvan ve yaz ierinden sorumlu mdr M. Yaln Bahvandr. Yeni Konya gazetesinin sahibi M. Naci Gcyener ve sorumlu mdr nal Gcyenerdir. Bu gazetenin kadrosunda deiiklik olmamtr. Yeni Konya gazetesi 1 Haziran 1960 tarihinde kurulu yldnmnde yeni yazarlar kadrosuna aldn duyurmutur. z Demokrat Konya gazetesinin sahibi Hasan Gcyener ve yaz ileri mdr Sadettin G. Elgindir. Ancak yaz ileri mdr 1 Haziran 1960 tarihinden itibaren deimitir. Yeni yaz ileri mdr Birol Yksel olmutur. Ik gazetesinin kadrosunda bir deiiklik olmamtr. Sahibi M. Ali Batav ve yaz ileri mdr B. Stk nerdir. 27 Mays Askeri Mdahalesinden sonra yayn hayatna balayan Zaman gazetesinin sahibi CHP Konya l Ynetim Kurulu Bakan Samet Kuzucu ve yaz ileri mdr A. Rdvan Blbldr. Gazetenin yaz ileri mdr 10 Temmuz 1960tan itibaren Erdoan Bakkalba olmutur. Askeri Mdahalenin yapld 27 Mays gn Konya gazetelerinin ilk sayfalarnda Babakan Menderesin Konya ziyareti ile ilgili haberlere geni yer ayrlmtr. Yeni Meramda Aziz Bavekilimiz Bugn Konyay ereflendirecek253, z Demokrat Konya Gazetesinde Konya Mstesna Bir Gn Yayor. Bugn Milletimizin Gzbebei Byk Menderesi Sevin Ve Heyecanla Barmza Basyoruz.254 eklinde duyurmutur. Yeni Konya ise konuyu Bavekilimiz Bugn ehrimizde. On binlerce Konyal Menderesi Aralarnda Grmenin Sevinci inde balklaryla haber vermitir. 255 Bu gazetelerden farkl olarak Ik gazetesi Askeri Mdahaleyi ilk haber veren gazete olmutur: Trk Silahl Kuvvetlerinin Baard Milli nklap. Gvendiimiz Silahl Kuvvetlerin Sesi Ayn gazetede
252 253

z Demokrat Konya, 26 Mays 1960, s.1. Yeni Meram, 27 Mays 1960, s.1. 254 z Demokrat Konya, 27 Mays 1960, s.1. 255 Yeni Konya, 27 Mays 1960, s.1.

55

MBKnn 6 ve 12 Numaral Teblileri yer almtr. Baka bir haberde de Menderesin Ktahya yolunda yakaland haberi verilmitir.256 26 Maysa kadar hkmet ile ilgili olumlu yazlar yazan gazetelerin mdahaleden bir gn sonraki manetleri ve ilk sayfalar dikkat ekmitir. Sanki gazeteler bir gn nceki gazeteler deildir. Mdahalenin ertesi gn Konya gazeteleri bu olay geni ekilde ele almlardr. Trk Silahl Kuvvetleri Memleket daresini Ele Ald., 26 Mays 1960 Gecesi Saat 24.00den tibaren Btn Yurtta Askeri dare Kuruldu., MBKnin Teblileri, TSK Btn Yurtta Duruma Hakim. 257 Gazetelerin yaynlad teblilerde 27 Mays 1960tan itibaren uyulacak kurallar, vatandalarn sokaa kabilecekleri, ancak genel caddelerde toplanmamalar, memurlarn mesaiye balamalar, asayiin garnizon komutanlar tarafndan salanaca, Trk Milletinin mlki ve askeri makamlara yardmc olmalar TSK Bakomutan MBK Bakan Org. Cemal Grsel imzas ile duyurulmutur. Tebliler gazetelerin ilk sayfalarnda yer almtr. 258 29-30 Mays 1960 tarihli gazetelerde yeni hkmet kurulduu ilan edilerek yelerinin isimleri ereve iinde veriliyor. 27 Numaral Teblie gre Hkmet yelerinin isimleri verilmitir. Babakan ve Milli Savunma Bakan: Cemal Grsel Devlet Bakan: Amil Artus Devlet Bakan: efik nan Adalet Bakan: Abdullah Gzbyk ileri Bakan: Tmgeneral Muharrem hsan Kzlolu Dileri Bakan: Selim Sarper Maliye Bakan: Ekrem Alican Bayndrlk Bakan: Dani Koper Milli Eitim Bakan: Prof. Fehmi Yavuz Ticaret Bakan: Cihat ren

256 257

Ik, 27 Mays 1960, s.1. Yeni Meram; Yeni Konya,; z Demokrat Konya; Ik, 28 Mays 1960, s.1. 258 Yeni Meram; Yeni Konya,; z Demokrat Konya; Ik, 28, 29 Mays 1960, s.1.

56

Tarm Bakan: Feridun stn Salk Bakan: Prof. Nusret Karasu Gmrk ve Tekel Bakan: Fethi Akn Ulatrma Bakan: Tugeneral Stk Ulay alma Bakan: Prof. Cahit Talas Sanayi Bakan: Muhtar Uluer Basn-Yayn ve Turizm Bakan: Zht Tahran mar ve skan Bakan: Orhan Kubat259 Teblide Hkmet yelerinin hibir parti ile iliii olmayan tarafsz kimselerden kurulduu bildirilmitir. Mdahale ile ilgili Cemal Grsele basn toplantsnda sorulan sorulara verilen cevaptan, bu iin daha nce planland ancak sonraya braklmasnn askeri gereklerden deil, hkmetin olumlu yola girecei midinden kaynakland anlalmaktadr. Grsel Daha nce ben hkmete memleketin iinde bulunduu ciddi durumun dzeltilebilmesi iin alnmas lazm gelen tedbirleri ve kararlar arz etmitim. Bu hususta Milli Savunma Bakan Ethem Menderese yazdm mektup imdiye kadar neredilmemitir. Fakat artk bunu matbuata vermekte bir mahzur grmyorum. Bir iki gn iinde bu mektup matbuata verilecektir. Biz her zaman mitle beklemitik. Fakat midimiz tahakkuk etmeyince netice byle oldu. Mdahaleye ne zaman karar verildii sorusuna Bu kadar muazzam bir hareket tabiidir ki bir gnde olamaz. Bilhassa hi kan dklmeden hareketin muvaffak olmas ciddi tedbirlerin alndn gstermektedir. biiminde verilen cevaptan hareketin nceden planland neticesi karlmtr.260 Trk Silahl Kuvvetlerini dnya gvenle karlad. haberinde Londrann Trkiyede ordunun idareyi ele aln byk bir srprizle karlamad haberi ile dnyadaki akislerine yer verilmitir. 261 Seimlerin aya kadar yaplaca haberinde Cemal Grsel in ilk basn toplantsnda bu konuya ynelik sorulara cevap verirken seimin nisbi temsil esasna gre yaplaca, bir
259 260

Ik, 29 Mays 1960, s.1; z Demokrat Konya, Yeni Meram, Yeni Konya, 30 Mays 1960, s.1. z Demokrat Konya, 30 Mays 1960, s.1. 261 Yeni Konya, 29 Mays 1960, s.1.

57

ayan meclisi kurulaca ve yeni hazrlanmakta olan Seim Kanununun bu esaslara gre dzenlenecei belirtilmitir. Kahraman ordu mensuplarnn nazik ve candan muamelelerinin halk arasnda byk bir sevinle karland duyurmutur. 262 Ancak Grsel, Temmuz aynda seimler hakknda sorulan bir soruya Seim sahasna girmek iin epeyce vakte ihtiya olduu
kanaatindeyim. Fakat bu seimin pek yle abuk da yaplmayaca yaplan almalardan anlalyor. Alelacele bir Anayasa ortaya getirmek veya mevcut Anayasay yeni ihtiyalara gre tamamlamak olduka zaman icap ettirir. Ama seim tarihini kati olarak sylemek benim iin mmkn deildir. eklinde cevap vererek

gei sresinin uzun olabileceine iaret etmitir.263 MBKnin basn toplantsnda da baz gazetelerde yaplan tahminlerin aksine seimlerin tarihi hakknda hibir karara varlamad bildirilmitir.264 10 Austos tarihinde Grsel, gazetecilerin sorularna verdii cevapta seim iin tarihin 27 Mays 1961 olarak dndklerini265 duyurulmutur. lerleyen gnlerde Ik gazetesinde Grselin seim iin ilk hedefin 27 Mays 1961 olduu ancak bu tarihe seimlerin yetimemesi halinde mutlaka 29 Ekim 1961de normal dzene geilmi olaca beyanat yer almtr.266 Sabk ktidarn Yarda Kalan Tertibi balkl haberde stanbulda eski iktidar mensuplarna ait olduu bildirilen 7 bin silahn, asker elbisesinin, depolarn bulunduu, bu silahlarla yz binlerce kiinin tutuklanp ldrlecei iddia edilmitir. Haberin devamnda eski iktidar sahipleri arm diktatr olarak nitelendirilip halk ile ordu arasndaki kardelik balarnn koparlmasnn hedeflendii belirtilmitir.267 Ayn gazetenin 24 Mays 1960 tarihli saysnda Babakandan Konyaya yapaca ziyaret ile ilgili olarak Konyay ereflendirecei haberini memnuniyet duygular ile ifade etmesi, dikkat ekici bir tutum deiiklii olarak deerlendirilebilir. Baka bir haberde de Menderesin Konyaya yapaca ziyaret iin hazrlanan taklarn askeri birlikler tarafndan kaldrld, bu ve dier hazrlklar iin 500 bin liralk masraf yapld, karlama gn iin evre yerleim yerlerinden kamyonlarla getirilenlere 15er lira para dendii de iddia edilmitir. Gnaydn adl kede Konyann deerli ahsiyetlerinden Fevzi Halc Selam Sana Mehmetik balkl yazsnda 27 Maysta gerekleen olay yediden yetmie halkmzn arzulad demokrasi anlayn, gerek vicdan, basn, sz, yaz ve konuma hrriyetinin

262 263

Yeni Meram, z Demokrat Konya, Yeni Konya, 30 Mays 1960, s.1. Yeni Meram, 7 Temmuz 1960, s.1. 264 Yeni Meram, 21 Temmuz 1960, s.1. 265 Yeni Meram, Yeni Konya, 10 Austos 1960, s.1. 266 Ik, 27 Austos 1960, s.1. 267 Ik, 30 Mays 1960, s.1.

58

gerekletii, mutlu bir gelecei mjdeleyen kahraman ordumuza kranlarn bildirmitir.268 Bu yazdan da mdahaleye scak bakld anlalmaktadr. anl Ordumuza Genliin kran haberinde, nceki gn ordu iin byk sevgi gsterileri yapld, Konyal Yksek Tahsil Genliinin Garnizon Komutann ziyaret ederek kran ve minnetlerini bildirdikleri haberi yer almtr. Habere gre millet ordunun mdahalesinden olduka memnundur.269 Ayn haber baka bir gazetede Yksek Tahsil Genlerinin Orduya Kar Asil Bir Jesti balyla duyurulmutur.270 ileri Bakannn Konyada yapt konumada lkede huzur ve skunun hakim olduu
271

haberine yer verilmitir.

Yeni Konya gazetesinin bayazsnda 1954ten bu yana gen demokrasinin her gn ktye gittii, zgrlklerin kstland, hrsl politikaclarn kt ynetiminin grmezlikten gelinmesinin imkansz olduu, politikaclarn szlerinde durmad, genliin tepkisinin grmezden gelindii, dmanlar iin hazrlanan silahlarn genlere yneltildii, genlerin bu uurda ehit olduu, olaylarn boyutlarnn byd, bunun zerine Trk ordusunun asil subaylarnn duruma mdahale ettii, 27 Mays 1960ta gzn iktidar hrs bryenlere, Trk Milletinin zgrl ile oynayanlara byk bir ders verildii yazlmtr. Yaz Yaa,
Varol Trk Ordusu, Sana Her Zaman Olduu Gibi nanyoruz, Gveniyoruz. szleriyle bitirilmitir. Ayn

sayfada yer alan haberde iki resim grlmektedir. Resimdeki ahslarn DP iktidarna ilk bakaldran Rt zal ve Muammer Obuz olduu ve bu ahslarn yaknda gazetede yazmaya balayacaklar bildirilmitir. 272 ve d siyasete ilikin haberlere de ska rastlanmtr. Btn ittifaklara bal kalnaca, Zrih ve Londra Anlamalarna harfiyen uyulaca duyurulmutur.273 Yeni Konya gazetesinde bir makalede yazar tarafsz bir gazeteci olarak CHP iktidarn ekinmeden eletirdii gibi DP iktidarn da ayn ekilde eletirdii iin susturulduunu yazmtr. Birka gn nce iktidardan indirilen diktatrler in Konya temsilcilerinin canna kastettiini, iftira ve tertibe uradn, polisin sk bir gz hapsinde olduunu iddia etmitir. stanbul ve Ankara olaylarn btn akl ile Konyallara duyurduu iin hakknda

268 269

Fevzi HALICI, Selam Sana Mehmetik,z Demokrat Konya, 30 Mays 1960, s.1. Yeni Meram, 31 Mays 1960, s.1. 270 Yeni Konya, 31 Mays 1960, s.1. 271 Yeni Meram, 2 Haziran 1960, s.1. 272 Yeni Konya, 1 Haziran 1960, s.1. 273 Yeni Meram, 1 Haziran 1960, s.1.

59

dzenlenmi bir inceleme balatldn belirten yazar, ordunun mdahalesini adaletin yerini bulmas olarak yorumlad grlmtr. Suunun diktatrlere kar kalemini harekete geirmek olduunu kanunlar ineyenlere ters bakmasnn, memleketini sevmesinin olduunu yazmtr. Trk ordusunun mdahalesiyle yeniden kaleminin bana getiini, Konyada evrilen oyunlar ortaya dkeceini belirten yazar, Trk ordusuna kranlarn iletmitir.274 Ankara ve stanbul olaylarn Konyallara duyurduu iin takibe uradn iddia eden yazarn Yeni Konya gazetesinde byle bir haberine rastlanmamtr. Gazetede Ankara ve stanbul olaylar ile ilgili herhangi bir haber yer almamtr. Yeni Konya gazetesinin kuruluu ile ilgili yazlan 3868 balkl yazda yazar, 12 yan doldurmas nedeniyle gazetenin hangi artlar altnda karldn anlatmtr: Gn oldu, yaz kadromuz kendini memleketin deimez iktidar sahipleri sananlar tarafndan tehdit edildi, susturuldu diye ikayet eden yazar her trl tehdide boyun emeden grevlerini yapmaya altklarn iddia etmitir.275 Ancak gazetenin 1 Haziran 1949 tarihinde yayn hayatna balad halde 11 yln doldurduu tarihte 13. yan kutlamas dikkati ekmitir. Yeni Konya Gazetesinin bir baka bayazsnda ilk gnk heyecann glgelenmeye balad ama bu atein hibir zaman snmemesi gerektii, o gnden bu yana birok gerei rendiklerini yaplan ihtilalin nemini ve kanlmazln daha iyi anlam bulunduunu, bir oklarnn iinde yaayan phelerin sona erdiini, yurdun her ynden dzensizlii, kt yolda kullanlmas, bouna harcamalar olduunu276 syleyerek eski iktidar eletirmi ve askeri mdahaleyi desteklemitir. Yeni Konya gazetesinde Atilla Gcyenerin Trk ordusunu ve askeri mdahaleyi ven bir yazs yer almtr. Eski ynetimin olumsuzluklarn anlatan yazda basnn btn olaylar artk olduu gibi duyurabilecei iin duyduu sevinci anlatmtr. Gazetenin 13 yl boyunca iktidarlarn btn bask ve tehditlerine ramen baarl bir izgisi olduunu ifade eden yazar doruluktan hi ayrlmadn, bundan sonraki refah ve saadet gnlerinde de hi ayrlmayacan belirtmitir.277 Ayn gn Mutluluk inde balkl yazsnda yazar, Yeni Konyann 13. yan ve zgrle kavumay cokun bir ekilde kutladn aklamtr. Yeni Konyann son yllarda en ar basklar karsnda tarafsz kalmay bildiini Yeni Konya

274 275

Rdvan BLBL, Susturulmu Kalemim ve Yeni Konyann Ya, Yeni Konya, 1 Haziran 1960, s.4. Adil GCYENER, 3868, Yeni Konya, 1 Haziran 1960, s.3. 276 Ali Doan SNANGL, lk Hamle, Yeni Konya, 9 Haziran 1960, s.1. 277 Atilla. GCYENER, ifte Sevin, Yeni Konya, 1 Haziran 1960, s.4.

60

gazetesinin sabk iktidarn davuluna tokmak tutmaya asla tenezzl etmediini278 belirtmitir. Gazete mdahaleden yana bir tavr sergileyerek bir kamuoyu oluturma gayreti iine girmitir. Gazete bu tutumunu dramatik bir mektupla pekitirmek istedii anlalmtr. ehit Temenimizin Son Yazs haberinde 27 Maysta saat 4.00 da ehit olan Harp Okulu rencilerinden Topu Temeni Ali hsan Kalmazn hatra defterine yazd son yazs alnmtr: Trk tarihinde yeni bir sahife balamak zere. Saat 22.45te memleket mukadderatn ellerine tevdi
etmeye hazrlanan, tarihinde ikinci defa erefli bir vazifeye arlan Harbiyenin gen temenlerine 20er mermi verildi. Kader glerse yarn 27 Mays 1960 Cuma namaz kalplerde huzur, gnllerde iman ile klnacak, inandmz sancak altnda yrrken talihin gadrine urarsam inanarak leceim. Kalbimde huzur var. Arkamda kalan anam, babam ve kardelerim msterih olsunlar. Bugn iin dodum, severek gidiyorum.13 Haziran

1960 tarihli Yeni Konya gazetesinde Uyandr, Hala Uyanmayanlar Varsa.. balnda dikkat ekilmi ve Temen Ali hsan Kalmaz tarafndan 27 Maystan 10 gn nce kaleme alnm iire yer verilmitir.
Darda artk bahar havas deil, ehirden ehire, dnceden dnceye esen, Bir bahar havas, Beyinleri yakan, ruhlar dolduran.
279

Ali hsan Kalmaz 27 Mays 1960 tarihinde ordunun Ankarann stratejik noktalarndan PTTyi ele geirme srasnda nbeti jandarmann atei sonunda ehit olmutur.280 Askeri mdahale iin Ankaraya giden askeri birliin Konyaya dnmesi ile ilgili olarak verilen Milli nklap Kahramanlar Bugn Geliyor. Konya Yine Bayram Havas Yaayacak. Ankarada Milli nklap Hareketine Katlan Mehmetikleri Layk Olduklar ekilde Karlyoruz.281 haberinde sevin ifadeleri yer almtr. Konyadan Ankaraya giden Mehmetiklerin ehre dn haber verilmitir. Milli nklap hareketinden nce harekete itirak etmek iin garnizonumuzdan bir tabur asker Ankaraya gitmitir. Milli nklabmzn baarlmasnda byk rol oynayan kahraman Mehmetiklerimiz bugn tekrar ehrimize geleceklerdir. Karlama iin valilike bir program hazrland ve ehrin deiik yerlerine taklar kurulduu bildirilmitir.282 Birliin ehre gelmesinden nce adiye Ky civarnda,

278 279

Namk AYAS, Mutluluk inde, Yeni Konya, 1 Haziran 1960, s.1. Yeni Konya,1 Haziran 1960,s.1, 13 Haziran 1960, s.1. 280 ZDA, a.g.e., s.196; Tekin ERER, Yassada ve Sonras, Yeni Matbaa, stanbul, 1965, s.367. 281 Yeni Konya, 1 Haziran 1960, s.1. 282 z Demokrat Konya, 11 Haziran 1960, s.1.

61

2.Ordu Bandosu, memurlar, retmenler ve ok kalabalk bir topluluk tarafndan cokun gsterilerle karland283 haberi yer almtr. Eski iktidar mensuplarnn akbeti ile ilgili haberler de verilmitir. Eski liderlerin seimden sonra muhakeme edilecekleri, Grselin basn toplantsnda duyurulmutur. Basn toplantsnda sulu olanlar Yce Divann yarglayaca, tutuklu bulunanlarn hesap vermedike kendilerinin seime katlamayacaklarn, mahkeme yaplp hesap vereceklerini duyurulmutur. Ayrca eski iktidara ait olduu iddia edilen nemli miktarda silah ele geirildii, gzetim altnda bulunan sabk hkmet mensuplarnn yeni ynetimi

onayladklar, eski Konya milletvekilleri Muhittin Gzelkln, Mustafa Barak ve mer ekerin yakalanarak Ankaraya gnderildikleri gibi haberler yer almtr.284 Gazetelerin uakla kylere atlaca haberleri basnda yer almtr. Kyllerin okumas amacyla ehirde okunmu gazetelerin Emniyet Mdrlne teslim edilecei haberinde, Konya valiliinin kyl vatandalarn son olaylar takip edebilmeleri iin gazetelerin uakla kylere atlaca kararndan285 bu yllarda gazetelerin merkezden uzak yerlere ulaamad anlalmaktadr. Dokuz ay sonra ayn gazetede ordunun kylere kitap, gazete gnderme iine devam ettii duyurulmutur.286 Hkmetin Mhr Deiiyor haberinde eski hkmetin mhrnn iptal edilerek Trkiye Cumhuriyeti mhr hazrland ve oaltlarak eliliklere gnderilecei bildirilmitir. Ayn gazetede retmenlerin miting yapt, Devlet Bakan ve orduya ekilen telgraflarla balln gsterildii haberi de yer almtr. Haberden eitim camiasnn yeni ynetime byk destek verdii anlalmtr. Yksek Tahsil Genliinin yapacaklar mitingden niversite rencilerinin de destek verdii anlalmtr.287 Yeni Hkmetin d devletler tarafndan tannmas ile ilgili haberler verilmitir. Geici Trk Hkmetinin birok devlet tarafndan resmen tannmaya balad, ABDnin de Hkmetimizi resmen tand belirtilmitir. Haberin devamnda imdiye kadar 23 devlet tarafndan tannd Sovyet Rusyann da bunlarn arasnda yer ald bilgileri yer almtr. nklabmz Tetkik in Yabanc 40 retmen Geliyor. balkl haberde Alman ve talyan retmenlerin, inklabn olumlu etkilerini grmek zere geldiklerini ve Konyaya da
283 284

Yeni Meram, 12 Haziran 1960, s.1. z Demokrat Konya, 3 Haziran 1960, s.1; Yeni Konya, Ik, 2 Haziran 1960, s.1. 285 Yeni Konya, 2 Haziran 1960, s.1. 286 Yeni Konya, 22 Mart 1961. 287 Yeni Meram, 4 Haziran 1960,.s.1.

62

urayacaklar haberine yer verilmitir.288 Amerika Hkmeti Trkiyeye Gveniyor. haberinde Eisenhovern seimlerin yaplaca haberini sevinle karlad, Hkmetin, NATO ve CENTO ile balarn devam ettirmek konusundaki kararn da memnuniyet verici bulduu bildirilmektedir. 289 Konya Valiliine atanan Muhlis Babaolunun grevine balayaca haberinde yeni vali ile ilgili olarak Trabzon Valisi olduu srada eski ileri Bakannn keyfi emirlerine boyun emedii iin Merkez Valiliine alnd bilgileri verilmitir. 290 Ayn gazetede Eski Uak Jandarma Komutan Yarbay Abbas Yavuzdemir in de Konya Jandarma tekilatnda grevine balayaca, bu kiinin de nnnn Uak ziyaretinde askerine vur emri vermeyen erefli kumandan olduu vurgulanmtr. Bu atamalardan yle anlalyor ki, eski iktidar karsnda olanlar bu dnemde yeni grevlere tayin edilmilerdir. Yeni Valinin kalabalk bir halk topluluu ve ordu bandosu tarafndan karland291 bildirilmitir. Konya Orduevinde vatani grevini yapan bir Mehmetik tarafndan yazlan bir iirde orduya vgler dizilmitir:
Hrriyet ve nklap Siyasi btn parti birbirini boarken Ah ekti Cemal Paam genlikten kan karken Yalvard iktidara bu kt yoldur derken stifa teklif oldu hrriyeti isterken
292

Konya Valisinin Partizan dareye Paydos szleri altnda icraatlarndan bilgi verilmitir. Ankara giri yolunun tamamlanaca, belediyenin hesaplarnn mfettiler tarafndan inceleneceini, THKnn hesaplarna el konulduunu, Meram geit yolunun Kara Yollarna devredileceini ve valinin ileleri gezeceini duyuruyor. 293 Geici Anayasa Evvelki Gece Akland. balkl haberde nceki anayasadaki msadere uygulamasnn kalkt, seimlerin en ksa zamanda yaplaca, ynetimin yeni meclise devredilinceye kadar Trk Milleti adna hakimiyeti MBKnin kullanaca, Devlet Bakannn tutuklularn cezalarn hafifletme veya kaldrma yetkisine sahip olmad
288 289

Yeni Meram, 9 Haziran 1960, s.1. Yeni Meram, Yeni Konya, 18 Haziran 1960, s.1. 290 z Demokrat Konya, 11 Haziran 1960, s.1 291 Yeni Konya, 12 Haziran 1960, s.1. 292 Yeni Meram, 24 Haziran 1960, s.1. 293 z Demokrat Konya, Yeni Meram, 23 Haziran 1960, s.1.

63

aklanyor.294 Tutuklularn sorumluluklarn aratracak ve yarglama kararn verecek YSKnin 1 Bakan ile 30 yeden, Yksek Adalet Divannn 1 Bakan, 8 asil ye ile 6 yedek yeden meydana gelecei haberi veriliyor.295 MBK yelerinin ant ime trenlerinin yapld, trende Devlet Bakan Grselin nemli bir konuma yapt, sonrasnda yelerin alfabetik sra ile ant itikleri duyuruluyor.296 Gazetenin Fiske adl kesinde Adil adnda biri tarafndan kaleme alnm, eski iktidara eletiri ieren bir yaz vardr:
EER !....

Kymetli arkadam Gneri Ergine Eer, Hukuk devleti kurulsayd, Eer, Adil hakime el uzanmasayd, Eer, Genlik kim oluyor ? denmeseydi, Eer, Radyo ile vatandaa kfredilmeseydi, Eer, Tenkitlere tahamml edilseydi, Eer, lme kymet verilseydi, Eer, Hrriyetler tahdit edilmeseydi, Eer, Yaplanlar baa kaklmasayd, Eer, Midecilere gz yumulmasayd, Eer, Mnevvere kymet verilseydi, Eer, Onlarda biraz vatan ve millet sevgisi olsayd, Kahpece plan dnmeseler, millete sr muamelesi yapmayp, milli iradeye sayglar olsayd, Bugn Yassada sefas da olmazd, Selamlar.
297

Basnda ordudan vg ile bahseden yazlan yazlara ska rastlanmtr. Yeni Meram gazetesinde hsan Hner tarafndan yazlm Orduma adl iire yer verilmitir:
Sayende dman her yzylda kahreden Kahraman bir milletin olamaz bir tek yas stiklal iin sava, sana miras dedemden
294 295

Yeni Meram, 14 Haziran 1960, s.1. Yeni Konya, 14 Haziran 1960, s.1. 296 Yeni Meram, 25 Haziran 1960, s.1. 297 Yeni Konya, 12 Haziran 1960, s.1.

64

Gnln balayamaz milletinden bakas

298

Milli nklap Hkmeti ve Sakt ktidar balkl bayazda eski iktidarn ekonomik bnyemizde yaratt olumsuzluklar, halkmzn 27 Maysa kadar aldatld, yeni hkmetin kt gnlerin etkisinden kurtulmada isabetli ve ak konumalarnn etkili olduu belirtilmitir. Devlet hazinesinin ann kapatlmasnda halkn parmandaki yzklerini vermesinin her trl fedakarla hazr olduunu gsterdiine iaret edilmitir. Aklk politikasnn Milli nklap hareketinin en karakteristik zellii olduundan vgyle bahsedilmitir. Tarih boyunca herhangi bir inklap hareketinin halktan bu kadar ksa srede tevik ve onay grmesinin grlmedii belirtilmitir.299 Konyadan Ankaraya Bin Silahl arlm balkl yazda eski DPli Konya Milletvekili Remzi Birant ile DP l Bakan Muammer elik arasnda getii iddia edilen banda alnm telefon konumasnn ayrntlar yer almtr.300 Konya Tertibi Sorumlular Belli Oldu.balkl haberde Konyadaki sulularn tespit edildii, sulular arasnda Bayar ve Menderesin de olduu haberleri yer almtr.301 Ancak ilerleyen gnlerde Yassada Mahkemelerinde bu konu ile ilgili dava konusu grlmedii anlalmaktadr. Babakann Konyaya gelecei gn yaplaca iddia edilen karde katliam ile ilgili MBK yesi Karaveliolunun konumasndan sonra resmiyet kazanmas zerine yazar bunu dzenleyecei iddia edilen DPliler hakknda ar eletiriler yapmtr. Ayn gazetenin 27 Maysta Babakann gelii ile ilgili yazlarnda On binlerce Konyal Menderesi Aralarnda Grmenin Sevinci indeler. eklinde yaklarken 2 Eyll tarihli yazda Demek o gn ekavet etesinin ba olan uursuz herife Konya evladnn kanndan bir len verilecekti302 derken aradan geen zaman iinde ortaya kan tutum deiiklii grlmektedir. Ayn yazarn Bu Basit Bir Yklt adl makalesinde DP iktidarnn 10 yl iinde bu duruma gelmesinin mmkn olmad, DPlilerin iktidara gelmeden nce kt niyet besledikleri iddia edilmitir. Gerek Yz adl makalesinde de milletin en kutsal deeri olan din unsurunun Menderes tarafndan kullanld iddia edilmitir.303

298 299

Yeni Meram, 10 Haziran 1960, s.1. Afif EVREN, Milli nklap Hkmeti ve Sakt ktidar, Yeni Konya, 15 Haziran 1960, s.1. 300 z Demokrat Konya, Yeni Konya, 22 Eyll 1960, s.1. 301 z Demokrat Konya, 11 Ekim 1960, s.1. 302 Sofu TURUL, Korkun Hakikat Yeni Konya, 2 Eyll 1960, s.1. 303 Sofu TURUL, Bu Basit Bir Yklt Yeni Konya, 7 Eyll 1960, s.1 , Gerek Yz Yeni Konya, 11 Eyll 1960, s.1.

65

Ayn gazetenin baka bir yazar da askeri mdahaleye sahip kmtr. Konya basnnn 27 Maystan sonraki tutumlarn takdir etmitir. 304 Yetmez ki imdik kesinde stanbul gazetelerinin birinde bir okuyucunun Celal Bayar ve Menderesin salarnn kesilmesini talep ettii haberinden yola kp eski iktidar on yl iinde lkeyi felakete srkledikleri iin YAD bakalm daha nerelerini keserek cezalandracak. Yalnz salarn kesmek yetmez ki 305 diye bir yorum yaparak yaklamlarn ortaya koymulardr. Eski iktidar mensuplarna ilikin Adalet Bakan Abdullah Pulat Gzbykn ifadelerine yer veren haberde, sabklarn sularnn son derece ar olduu, Anayasay devaml olarak inedikleri, zellikle iddet idaresini hakim klmak iin hukuk d adalet tesinde ve devlet stnde Meclis Tahkikat Komisyonlar kurmalar, bir ok vatandan birbirini ldrmeye tevik edilmesi, hibir sorumluluk korkusu tamadan, rvet, memuriyet nfuzunun ktye kullanlmas gibi sular iledikleri iddia edilmitir. Bakann eski iktidar aleyhine kamuoyu oluturmaya alt anlalmaktadr. Eski iktidarn yolsuzluk haberlerine de ska rastlanmtr. Menderes svirede Villa Satn Alm, 32 Milyon Liraya Alnan Villann Boya, Badana ve Tanzim leri Tamamlanm.306 Koraltann Vergi Borcu balkl haberde eski iktidar mensuplarna ait stanbulun Tarabya ve Kalender semtlerinde yaplm ve yaplmakta olan villalar tespit edildii, eski Meclis Bakan Refik Koraltann da Kalenderdeki 35 Numaral villasna ait vergi borcu olduu duyurulmutur.307 Baka bir gazetede Hkmet kaynaklarnn parti ileri gelenlerinin hizmetin sunulduu ve

yolsuzluklarn kapatmak iin Tahkikat Komisyonlarnn kurulmas ile yok etme planlarn uygulamaya koyduklar308 iddia edilmitir. DP yanls bu gazetenin askeri mdahale ncesi ile tutarsz yaklam dikkat ekmitir. Eski iktidar mensuplarnn 1950den sonra sahip olduklar gayri menkullerin tespiti iine devam edildii haberinde; Menderesin iktidarda bulunduu devre iinde milletvekili maa ile seyahatlerde denen yolluklar dnda ald paralarn toplamnn 480 bin lira olduu duyurulmutur. Bayarn sahip olduu gayrimenkul ile ilgili haberlere de rastlanmtr. Fatin

304 305

Enver evki BOTSALI 27 Mays Ve Konya Basn Yeni Konya, 7 Eyll 1960, s.1. Ik, 24 Haziran 1960 ,s.1. 306 Yeni Konya, 13 Haziran 1960, s.1; Ik, 10 Haziran 1960,s.1. 307 Yeni Meram, 18 Haziran 1960, s.1. 308 z Demokrat Konya, 23 Haziran 1960, s.1.

66

Rt Zorlunun Ankara ve stanbulun en gzel semtlerinde bir ksm kendi adna, bir ksm da akrabalar adna kaytl gayrimenkulleri olduu iddia edilmitir. 309 Sabklarn gayrimenkul suiistimaline ait bir haberde; fabrika yaplmas kararlatrlm yerlerin nceden ucuza alnarak hkmete yksek fiyata satldnn tespit edildii duyurulmutur.310 Eski Babakann halasnn syledii iddia edilen szlere yer verilmitir. Menderes ikazlara kulak verseydi bu hale gelmezdi. Adnan etrafna toplad dalkavuklara kanarak memleketi bu hale getirdi.311 MBK, tebliler yaynlayarak mevcut uygulamalara aklk getirmitir. Bu teblilerde vatandalardan suistimallerin nlenmesi yolunda yaplan ve alnacak nlemler bildirilmitir. Babakanln yaynlad bir tamimde de Grsele deiik blgelerden yaplan zel ziyaretlerin tasarruf amacyla yaplmamas istendii duyurulmutur. Kararda aynen yle deniliyor: Eski alkanln tesiri ile memleketin muhtelif yerlerinden birok klfet ve masraflara katlanmak
sureti ile heyetler halinde ziyaretiler gelmektedir. Btn vatandalarn ileriyle megul olmalarn ve tasarrufa riayetlerini temin maksad ile bu ziyaretlere son verilecektir.
312

Yeni hkmet programnn aklandna ait haberde Anayasa, insan haklar ve Trk vatandalarnn zgrlklerini ineyerek gayri meru hale gelmi olan iktidar i bandan uzaklatran 27 Mays nklabn baaran Kahraman Ordumuzun idareyi ele ald belirtilmitir. Yeni Hkmetin adalet, milli savunma, d politika, mali politika, d ticaret, milletleraras ilikiler, devlet teekklleri, eitim, ulatrma, ziraat, salk konularnda izleyecei siyaset aklanmtr.313 Antidemokratik 12 kanunun kaldrld, bu ile ilgili alan komisyonun almalarn bitirdii, bunlarn basn yolu ile ilenen sular ve Trk Ceza Kanununun baz maddelerinin deitirilmesi ile ilgili olduu belirtilmitir.314 MBKnin 34 Numaral Tebliinde inklabn resmi belgelere dayanan tarihinin yazlaca, eitli gazete ve dergilerde yer alan inklabn yapl ekline ait kiisel dnce ve

309 310

Yeni Meram, 13 Temmuz 1960, s.1; 14 Temmuz 1960, s.1. Yeni Meram, 10 Temmuz 1960, s.1. 311 Yeni Konya, 3 Temmuz 1960, s.1. 312 Yeni Meram, 10 Temmuz 1960, s.1. 313 Yeni Meram, 13 Temmuz 1960, s.1. 314 Yeni Meram, 14 Temmuz 1960, s.1.

67

yorumlarn sonucu olan bilgilerin yaymlandnn grlmesi zerine bu karara varld315 duyurulmutur. Radyo yaynlar ile ilgili Danma Kurulu oluturulduu, kurul toplantlarna Konya Gazeteciler Cemiyeti adna katlacak olan Rdvan Blbln Ankaraya gittii haberi yer almtr.316 nklap Mahkemeleri kurulaca haberinde, mahkemelerin mevcut idarenin devam sresince milli birlik ruhunu bozucu faaliyetlere engel olaca bildirilmitir. Bu mahkemelerin devrimi baltalamaya yeltenenler iin idam cezasna varan ar hapis cezalar verebilecei, cezalarn derhal infaz edilecei, mahkemelerin bir gnde karar verebilecei, belli yerlerde kurulacak mahkemelerden baka gezici mahkemelerin kurulaca, bu mahkemelerle ilgili geici kanunun Devlet Bakan Cemal Grsel in onayndan sonra yrrle girecei duyurulmutur.317 Kurulacak bu mahkemeler Milli Mcadele dneminde kurulan stiklal Mahkemelerine benzetilebilir. lerleyen gnlerde Devlet Bakannn bu konuda gazetecilere verdii beyanatta Devrim Mahkemelerine imdilik ihtiya grlmedii, fakat gerektiinde yldrm hzyla kurulabilecei, bu mahkemelerin devlet ve milletimizin korunmas iin belirecek tehlikelere kar nleyici bir tedbir olduu 318 bildirilmitir. Birka gn sonra nklap Mahkemeleri Kanununun 18.08.1960 gn MBK tarafndan kabul edilip Resmi Gazetede ilan edilerek yrrle girdii duyurulmutur.319 Gazetelerde eski iktidar sahiplerinin ne zaman yarglanmaya balanacaklar konusu da ele alnmtr. Grselin YSKyi ziyaret ederek almalar hakknda bilgi ald srada mahkeme tarihi zerinde durulduu aklanmtr. Devlet Bakan Amil Artus tarafndan mahkeme tarihinin Grsel tarafndan bildirilecei alamasna yer verilmitir. Bu konu ile ilgili Dklerin mahkemesine Ekim aynn ilk haftasnda balanacak, Menderes ve Bayarn 28 Nisan Topkap ve 6-7 Eyll hadiseleri ile ilgili soruturmalar tamamlanmtr.320 eklinde bilgilere yer verilmitir. MBK nn 8 numaral gezi ekibinden Deniz Kur. Bnb. Selahattin zgr ile Kur. Yzb. Kamil Karaveliolunun Konyada yaptklar konumada da Sulular hibir zaman affedilmeyecek ve verilecek ceza derhal infaz edilecek eklinde aklamada bulunmalar haberine geni yer verilmitir. Konumaclar eski iktidarn hatal bir ekonomik
315 316

Yeni Meram, Yeni Konya, 18 Temmuz 1960, s.1. Yeni Meram, 17 Temmuz 1960, s.1. 317 Yeni Meram, Yeni Konya, 5 Austos 1960,s.1. 318 Yeni Meram, 20 Austos 1960, s.1. 319 Yeni Meram, 24 Austos 1960, s.1. 320 Yeni Meram, 24 Austos 1960, s.1.

68

politika izlediini, partizan bir idare kurduklarn, devleti idare edecek nitelikten yoksun olduklarn btn amalarnn muhalefeti yok etmek olduunu, 1957 seimlerinin gayri meru olduunu, huzursuzluun bundan sonra arttn syleyerek 321 ordu lehine kamuoyu oluturmaya altklar anlalmaktadr. Zaman gazetesinde Biz Bize adl kede gazetenin k ulusal evrimin bir sonucu olarak deerlendirilmi, mdahaleden iki- ay ncesi dklere kafa tutan birka arkadan ehirde muhalif bir gazete karmak istedikleri, bavurmadk matbaa kalmad, olumsuz cevap aldklar anlatlmtr. Basnn o anki tutumunu da eletiren yazar basn ucuz kahramanlar olarak eletirmitir. 322 Baka bir gn ayn kede mdahaleden nceki dnemin olumsuzluklarnn anlatld yazda tek umut nn CHP olduu ve on yl erefli bir sava yapld belirtiliyor. Yazda nnnn mehur Gideceksiniz hem de fena gideceksiniz. Sizi ben bile
kurtaramam. szlerine DP milletvekilinin Paa, paa asl biz seni kurtaramayacaz szleri

hatrlatlarak, devrim hkmetini yrekten desteklediklerini, CHPye saldranlarn yenilgiye urayacaklarn belirtmitir.323 27 Mays askeri mdahalesinden sonra Konyada yayna balayan Zaman gazetesinin bayazs Besleme Basn baln tamaktadr. Yazda DPnin iktidara getii ilk yllarda yeni yeni gazetelerin piyasaya kt, bu gazetelerin kr krne DPyi desteklemek iin karld ve iktidarn bunlara yardm ettii iin besleme basn haline geldikleri belirtilmitir. Trk basnnn bu gazeteler ile thmet altnda kald hatta baz gazetecilerin satn alnarak rtl denekten paralar dendii324. iddia edilmitir. Zaman gazetesinin bayazsnda DP dnemi eletirilmi, Neron, Mussolini, Hitler dnemlerinin karlatrlmas yaplarak bu kiilerin DPden daha masum olduklar, kardei kardee ldrtmedikleri yazlmtr. Yazda CHPden vg ile bahseden yazar, inklap hareketinin hasretini ektiklerini, basn ve ordunun oluturduu ortamn gzel gnlerin temeli olduunu anlatmtr. 325 DPnin kapatlacana ilikin haberlere de rastlyoruz. Bir gazetecinin DP kapatlacak m? sorusu zerine Cemal Grsel Bir messese veya cemiyet muayyen mddet iinde kongresini
yapmam ise meru olmay kaybetmitir, herhalde DP hakknda mahkeme kapatma karar verecektir.

321 322

Yeni Meram, z Demokrat Konya, Yeni Konya, 27 Eyll 1960, s,1. Ali Rdvan BLBL, Selam Zaman, 26 Austos 1960, s.1 323 BLBL, Tm Gzler CHPde Zaman, 27 Austos 1960, s.1. 324 Suad ABANAZIR, Besleme Basn, Zaman, 4 Kasm 1960, s.1. 325 Fakih ZFAKH, Neler Oldu? Zaman, 28 Austos 1960, s.1.

69

cevabn vererek326 DPnin gelecei hakknda iaret vermitir. Nitekim 2 Eyll tarihli gazetelerde DP hakknda mahkeme karar yer almtr. Haberde Partinin faaliyetten men edildii mahkeme sonuna kadar evrak ve emvaline el konulduu bu karara gereke olarak DPnin Anayasay inemi olmas gsterilmitir. Bu konuda Konya Valiliine yaplan tebligata uyularak DPnin evrak saymna baland haberi yer almtr.327 1 Ekim 1960 tarihli gazetelerde mahkeme tarafndan DPnin kapatld haberi verilmitir. Partinin btn mallarnn hazineye geecei ve karara bir hafta iinde itiraz edilebilecei duyurulmutur. Haberde ilgin diyaloglar yer alyor. Mustafa Gaygel adndaki bir DPli tarafndan alan fesih davasnn durumas srasnda Ankara Barosuna kaytl bir avukatn DPye krgnlnz
olabilir. Demokratik rejimin tabii icab saylan koskoca bir DPnin kapatlmasna nasl muvafakat ediyorsunuz?

sorusu zerine Burada yalnz mahkeme reisi ile konuulur eklinde geen konumalara yer verilmitir.328 Dk Konya Milletvekillerinin mal ve mlklerinin tespit edildiini, 1950-1960 yllar arasnda edinilen haksz servetin meydana karlaca haberleri yer almtr.329 DPnin kapatlmas ile ilgili olarak yazlan bayazda; 10 yl kt idare, ekonomik sknt, kiisel kar, hkmet gcnn halka kar kullanlmas gibi olumsuzluklardan bahsedilmitir. Bunun yannda, partinin program ve tz ile eksiksiz bir parti olmasna ramen programna sahip olsayd kapatlmayacan ve partideki en byk eksikliin parti ii muhalefetin olmamas olarak deerlendiren yazar, bunun sebebinin kar hesaplar olduunu vurgulamtr. 330 CHPnin Konyadaki yayn organ olan Zaman gazetesinde bu partinin propagandas saylabilecek haberlerine ska rastlanmtr. CHP l Ynetim Kurulunun bildirisinde ihtilalden bu yana partiye yneltilen haksz sulamalara yer verilmi, kurulun ihtilale yardmc, birbirini seven ve kardelik duygular iinde olduu belirtilmitir.
331

Cemal Grselin seimlerde aday olup olmayaca konusunda haberlere de rastlanmtr. Grselin adayln koymayaca, fakat milletin istemesi halinde bu vazifeyi yapaca duyurulmutur.332

326 327

Yeni Meram, Yeni Konya, 10 Austos 1960, s.1. Yeni Meram, Yeni Konya,Zaman, 2 Eyll 1960, s.1. 328 Yeni Meram, 1 Ekim 1960, s.1. 329 z Demokrat Konya, Zaman 5 Ekim 1960, s.1. 330 Suad ABANAZIR, Kapanan Parti, Zaman, 2 Ekim 1960, s.1 331 Zaman, 4 Ekim 1960, s.1 332 Yeni Meram, 29 Eyll 1960,s.1;z Demokrat Konya, 12 Ekim 1960, s.1.

70

27 Mays Askeri Mdahalesini izleyen gnlerde belli bir kesimin tepkileri gazetelere yansm, gazetelerde eski iktidar mensuplar ile ilgili olumsuz haberler yer alm, d bankalara karlan paralar, haksz servet haberleri, Harbiye katliam gibi sylentilerin sk sk yaynlanmas, eski iktidar mensuplar hakknda olumsuz bir kamuoyu oluturmaya yardmc olmutur. Konyada yerel basn yazarlarnn 27 Mays yorumlar ve haberleri ile destekledikleri anlalyor. 27 Mays Askeri Mdahalesi bir dnm noktas olarak deerlendirilmi, yazlan yazlarla vatandalarn orduya destek vermesi iin kamuoyu oluturulmutur. Bu tutumda DPnin basn zgrl konusunda taknd tavrn rol olduu dnlmektedir. B) 27 MAYIS ASKER MDAHALES VE KONYA KAMUOYU 1. 27 Mays Askeri Mdahalesinin Lehindeki Faaliyetler Konya basnnda, Konyada askeri mdahaleye ynelik olarak mdahalenin hemen ardndan Devlet Bakan ve MBKya ekilen kutlama telgraflar, eitli kurulularn dzenledii mitingler ve Ankaraya yaplan kutlama ziyaretleri, kii ve kurumlarn hazineye yapt balar, yeni yneticilerin cokun bir ekilde karlanmalar eklinde olumlu tepkiler gsterilmitir. Konya retmenleri askeri mdahaleye destek veren bir miting dzenlemilerdir. Miting sonunda retmenler askeri ynetimine ballklarn ifade etmiler, Milli Hkmet Bakanna ve anl ordumuza balklarn ieren telgraflar ekmilerdir. Milli Eitim Bakannn retmenlere gnderdii mesajda Btn retmenlerin vatandalarn hakikatleri renmesi
ve Milli nklab yaymalar iin gayretle almalarnn istendii
333

belirtilmitir.

Konya Yksek Tahsil Genliinin dzenledii mitinge binlerce Konyalnn katld toplantnn samimi ve heyecanl bir ekilde devam ettii duyurulmutur. Haberin devamnda on binin stnde toplanan halkn ve genlerin ellerinde Atatrkn ve Org. Cemal Grselin resimleri ile bir sel halinde Anta vardn, gnn anlam ve nemini belirten veciz konumalarn yapldn belirtmitir. Gsteri srasnda Konya Valisi Sait Orhon un omuzlar zerinde tand Yaasn Trk Ordusu eklinde barlarak, marlar eliinde gsterinin sona erdii334 bildirilmitir. Milli nklap Dolaysyla Erelide Yaplan Toplant haberinde Erelide iki byk gsteri yapld, valinin binlerce kii tarafndan karland, valinin

333 334

Yeni Konya, 19 Haziran 1960, s.1. Yeni Meram, 9 Haziran 1960, s.1.

71

omuzlar zerine alnd, Ya ya ya, a a a Trk Ordusu ok yaa szlerinin tekrarland, kurbanlar kesildii haberi yer almtr. Dere kynde gsteri yapld, davul zurna alnarak kurbanlar kesildii, uzun sre devam eden mitingin orduya gven ve ballk ifadeleriyle sona erdii335 belirtilmitir. Konya 2. Ordu Kumandanlna tayin edilen Korgeneral Cemal Alkoun Konyaya geldii, askeri trenle karland ve kendisine yeni grevinde baarlar dileyen bir yaz yer almtr.336 Askeri Mdahaleye katlan birliin Ankaradan Konyaya dn nedeniyle yaplan karlama treninde hazrlanan dvizler, ev ve dkkanlarn bayraklarla sslenmesi, birliin ehre giriinden bir saat nce aralarla ok kalabalk bir topluluk tarafndan karlanmas337 haberi de olumlu tepkilere rnek oluturacak trdendir. 27 Mays Askeri Mdahalesi ile birlikte DP iktidarnn ekonomi politikasnn hazineyi olumsuz etkilemesi nedeniyle hazine iin btn lkede yardm kampanyalar balatlmtr. Bu konuda basn yaplan balar zendirmi ve ba yapanlar listeler halinde yaynlanmtr. Tekin Erer kitabnda ordunun piyasaya byk basks olduunu, bankalardaki paralara el konulduunu, altn satnn yasak edildiini, evli ve nianllardan yzk toplandn, zenginlerden balar alndn, be yz milyonluk Hrriyet tahvillerinin piyasaya karldn ve herkesin bunlar almas iin propaganda yapldn iddia etmitir. 338 Bu durum Konya gazetelerinde yaplan balarn uzun listeler halinde verilmesi eklinde grlmtr. Hazineye Yardm Sratle Artyor haberinde vatandalarn bata bulunabilmek iin birbirleriyle yar halinde olduklar duyurulmutur.339 stanbuldaki Yksek Tahsil Genlii Milli nklp hareketinin n safnda yer ald. balkl haberde 28 Nisan olaylar srasnda tutuklanan genlerin ordu tarafndan serbest brakld, stanbul yurtlarndaki rencilerin hazineye 1.616 lira yardmda bulunduklar eklinde verilmitir.340 Hazineye yaplan balarla ilgili haberlere de ska rastlanmaktadr. Askerlik dairesinin ve ubesinin, cezaevindeki hkmllerin, vriz retmen Okulunun, eker Fabrikas iilerinin ve memurlarnn ba haberleri yer almtr. 341 Eski iktidarn devlet hazinesine at yaray
335 336

Yeni Meram, 10 Haziran 1961, s.1. Yeni Meram, 9 Haziran 1960, s.1. 337 Yeni Meram, z Demokrat Konya, 12 Haziran 1960 s.1; Ik, 10 Haziran 1960, s.1. 338 ERER, a.g.e., s.92. 339 Yeni Konya, 21 Haziran 1960, s.1. 340 Yeni Meram, 24 Haziran 1960, s.1. 341 Yeni Meram,18, 23 Haziran 1960, s.1; z Demokrat Konya, 21 Haziran 1960, s.1.

72

kapatmak iin halk yardma aran yazlar dikkat ekmitir. Sigara ien vatandalarn gnde bir adet bata bulunmas, sigara paketlerinin 20 deil 19 adet olmasnn istendii haber ilgin bir balkla duyurulmutur: Bir Sigara Yz Milyon Lira. 342 Yeni Konya Gazetesinde Adil imzal bir yazda da Konya DP l Bakannn partisinden istifa etmesinin Zaten btn kayplar bunlarn ge kallarnda deil mi? 343 biiminde karlanmas, duruma yaklamlarn ortaya koymutur. Meram Spor Kulbnn kongresi nedeniyle Cemal Grsele ekilen telgrafta orduya duyulan kran duygular ifade edilmitir. Hrriyet Kupas Boks Msabakalarndan elde edilen haslatn hazineye verilecei duyurulmutur.344 Trkiye Sanat Okullar Mezunlar Cemiyetinin Konya dare Heyetinin Cemal Grsele ektii telgrafta Kahraman Ordumuzun hareket ve baarlarna olan kranlarmzn derecesini izah edebilmekte aciziz.345 eklinde kran duygular dile getirilmitir Benzer bir durum Konya Trk Demiryollar Derneinin Grsel ve nnye ektikleri ballk telgraflarnda grlmtr.346 Et Kombinasnda yaplan konferansta Milli nklpn manas anlatlm,

demokrasinin anlam aklanm, eski iktidar sulayan konumalar yapld haberi verilmitir.347 ehrimizde nklpla lgili Sergi Alacak balkl haberde Konya ile ilgili manzara ve kompozisyonlar, Milli inklpla ilgili 20 tablo sergilenecei348 bildirilmitir. Konya Genleri smet nny Ziyaret Etti. balkl haberde Konya niversite Genliinden bir grubun Grsel ve nny ziyaret ettikleri bilgilerine yer verilmekte, nnnn Konyallara selam ve sevgilerimi gtrn. Tarih ehrinin yiit ocuklar, her trl baarya layktr. Kurtulu Savanda Konyallar bana byk yardm ettiler. Varolsunlar.349 Szlerine yer verilmitir. Cemal Grsel ve nny ziyaret iin gidecek 150 kiiden oluan bir heyetin, Mevlana Trbesinden alnan topra ehitlerin mezarna koyaca, Antkabiri ve 28 Nisan olaylarnda hayatlarn kaybedenleri ziyaret edecei350 duyurulmutur.

342 343

Ik, 11, 19 Haziran 1960, s.1. Yeni Konya, 13, 14 Haziran 1960, s.1. 344 Yeni Meram, 29 Haziran 1960, s. 345 Yeni Konya, 10 Haziran 1960, s.1. 346 Zaman, 12 Aralk 1960, s.1 347 Yeni Meram, 5 Austos 1960,s.1. 348 Yeni Konya, 2 Austos 1960, s.1. 349 z Demokrat Konya,22 Haziran 1960,s.1. 350 z Demokrat Konya,30 Haziran 1960, s.1.

73

MBK yelerinden Alparslan Trke ve Tahsin naln Trk Kltr Dernei Konya ubesi tarafndan Konyaya davet edildikleri ve bir konuma yaptklar haberi yer almtr.351 Konya kylerine devrimi anlatmak amacyla stanbul niversitesinden Prof., Do. ve asistanlardan oluan bir heyetin geldii352 haberi verilmitir. Bir ke yazsnda zmir, Ankara, stanbul, Uak ve lkenin deiik blgelerinde eski iktidar mensuplarnn yakalandklar halde Konyada bu konuda bir gelime olmadn, ilgili makamlarn bu konuda olduka ilgisiz bulunduu belirtilmitir. Bunun yannda Konyallarn kendi huzurlarn bozanlar aralarnda grmek istemediklerini, onlar aralarnda grdklerinde memnuniyetsizliklerini her zaman ifade ettiklerini bu konuda yaknmalara rastladklarn da belirterek, onlar bu konuda hesap vermeye armtr. Yazda Konyal vatandalarn huzur bulmas ve ehitlerin ruhlarnn rahat etmeleri gerektii yazlmtr. 353 Ayn gazetede bir baka yazda TSKnin idareye el koyduu gnlerde zihinlerde beliren smet nnnn ve CHPnin bu ile alakal olup olmad konusunun zamanla aydnla kavutuu, nn ve partisinin rol olmad, hatta haberi dahi olamadnn anlalmasna ramen CHPnin alt kademelerinde zellikle kylerde bu zaferi CHPnin kazanm gibi hareket ettikleri, DP iktidarn frenlemek iin muhalefetin ve basnn gayretlerinin takdir edildii, ancak byle oldu diye muhalefete mensup vatandalarn DPlilere kar ar tutumlarnn kabul edilemez olduu, demokrasi rejiminde muhtelif partilere mensup vatandalarn kt duygulardan saknmalar gerektii belirtilmitir.354 Ayn gazetede ayn gn yazlan bu yazlar birbiri ile uyumamaktadr. DP dmanlna rnek olarak 27 Mays sonrasnda yaynlanan Konya Zaman Gazetesinde Ali Rdvan Blbl tarafndan yazlan yaz, basnn tutumu hakknda ilgin bir durum sergilemitir.
Fkra: DPnin Mezar Ta: Burada katiller yatar! Burada yalanclar yatar! Burada dolandrclar yatar! Burada anayasann rzna geenler yatar!

351 352

Yeni Meram, 11 Kasm 1960, s.1. Zaman, 23 Eyll 1960, s.1 353 Yaar KARA, Dikkat! 27 Mays nklabnn Manas Sarslyor, Yeni Konya, 16 Haziran 1960, s.3. 354 hsan Ceylan, Bize Gre, Yeni Konya, 16 Haziran 1961, s.2.

74

Burada genlie ate aanlar yatar! Burada devrim dmanlar yatar! Burada din simsarlar yatar! Burada vatan satanlar yatar! Burada gazete kapatanlar yatar! Burada nny ldrecek ller yatar! Burada zr deliler yatar! Burada Demokrat Parti yatar! Burada demokrasi illeti yatar! Fatiha okumaynz!
355

Doanhisar ilesinde Menderes adn mahkemeye bavurarak Erdener, olarak deitiren kii356 toplumun baz kesimlerinde askeri mdahaleye olumlu yaklaldna rnek oluturabilir. 2. 27 Mays Askeri Mdahalesinin Aleyhindeki Faaliyetler 27 Mays Askeri Mdahalesine olumsuz tepkiler, kiisel apta veya kk gruplarn basna yansyan olaylar olarak anlalmaktadr. Kitlesel tepkiler basna yansmamtr. Askeri mdahaleye tepki niteliindeki haberlere fazla yer verilmemekle birlikte verilenlerde bile taraf olma durumu anlalmaktadr. Bu durumla ilgili bir haber: Edirnede Milli nklp aleyhtar bir toplant. Taraftar toplamaya ve onlar zehirlemeye alanlar yakalanarak tevkif edildiler. Haberin ayrntsnda Geliboluya sevk edilen ancak evinde oturmak kaydyla Uzunkprye getirilen DP le Bakanlarnn evlerinde toplantlar dzenledikleri ve bu toplantlarda inklp aleyhtar telkinlerde bulunulduu, datlmak zere rejimi ktleyen beyannameler hazrland, bu kiilerin adalete teslim edilerek tutuklandklar yer almtr.357 Konyada DP iin para topland yolundaki haberler, askeri ynetime kar bir hareket olarak deerlendirilmitir. Olay, siyasi faaliyet saylarak para toplayan DPliler hakknda savclk soruturma balatmtr.358

355 356

UYAR, a.g.e., s.125-126. Zaman, 29 Ekim 1960, s.1. 357 Yeni Meram, 18 Haziran 1960, s.1. 358 Zaman, 20 Eyll 1960, s.1.

75

Yassada durumalarnn balamas sebebiyle sknu bozanlarn idama kadar ar ceza grecekleri duyurulmutur. Haberde durumalar srasnda kiisel veya kk topluluklar halinde yaplacak olumsuz propagandalarn iddetle nlenmesi kararlatrld, suun zelliine gre 1 yldan 10 yla kadar muhakeme edilip, cezalarn idama kadar arttrlaca duyurulmutur. 359 MBK nin sert nlemler ald anlalmaktadr. Kzlviran Bucana bal kyllerin vilayete verdikleri dilekede CHPye oy vermemeleri iin kyllere yemin ettirdikleri, dini siyasete alet edenler hakknda ikayeti olduklar bildirilmitir.360 Konya Kylerinde Devrimi Ktleyenler Yakalanyor. Yalbayat kyne giden drt kiilik retmen grubuna yaplan ihbarda ykc propaganda yapan kiinin yakalanarak ehre getirildii duyurulmutur. Ereli ve Ermenek, Sarayn, Bozkr lelerinde benzeri durumlar ile ilgili haberler verilmitir.361 nklap Dmanlar Bakaldryor mu? yaplan bir ihbarda Uaki tarikat ile bir ksm DPlilerin ibirlii yaparak ikinci bir inklp yapmak amacyla harekete getikleri, 27 Mays aleyhine sistemli bir faaliyete giritikleri362 haberi de olumsuz tepkilere rnek oluturmutur. skenderunda Atatrkn antna yaplan bombal saldr nedeniyle Atatrk antlarnn koruma altna alnd ve saldry protesto iin retmenler Derneinin dzenledii mitinge kalabalk bir grubun katld, Devlet Bakan Grsele, saldry knayan telgraflar ekildii363 haberleri geni yer almtr. nklaba kar olan hareketlerin sulularn yarglamak zere stanbul, Ankara, zmir ve Sivasta nklap Mahkemelerinin kurulmas364 haberi lke genelinde az da olsa askeri idareye kar bir hareketin olduunu, ancak bunun basna yeterince yansmadn gstermektedir. Milli nklap hareketi aleyhinde bulunan mft haberinde Cihanbeyli Mftsnn gazetecilerin yalan haber yazdn iddia ettii ve hkmetin icraat aleyhinde propaganda

359 360

Ik, 16 Ekim 1960, s.1 z Demokrat Konya, 23 Haziran 1960, s.1. 361 z Demokrat Konya. 11 Temmuz 1960, s.1; Yeni Konya, 11, 13, 14 Temmuz 1960,s.1; Yeni Meram,16 Aralk 1960, s.1. 362 Yeni Konya, 27 Eyll,1960, s.1. 363 z Demokrat Konya, 22, 27 Aralk 1960, s.1; Yeni Meram, 25 Aralk 1960, s.1. 364 Zaman, 2, 3 Mart 1961

76

yapmaktan sank olarak adliyeye verildii haberi yer almtr. nklap Aleyhinde Konuan Adam haberinde Erelide hkmet aleyhine konutuu iin ikayet zerine tutukland haberine yer verilmitir.365 Devrim Dman Yakaland. Karapnara gelmekte olan otobsn muavini otobste aleyhte konutuu ve Devlet Bakanna hakarette bulunduu iin tutukland366 haberi yer almtr. Devrim Dman Eitmen haberinde Kadnhan lesinin Tahsin Kyndeki eitimcinin ordu aleyhinde konutuu, Devlet Bakanna hakarette bulunduu iin yakalanarak adalete verildii bildirilmitir.
367

Devrim Dman

Lokantac haberinde Yunak lesinde olumsuz propaganda yaptndan tutuklanmas368 eklindeki haberler olumsuz hareketlere rnek oluturmutur. Deiik illerde inklap aleyhtar sekiz DPlinin yakaland haberi de benzer bir rnek oluturmutur.369 Zaman gazetesinin Zamann Aynasndan adl kesinde Karapnara bal iki ky muhtarnn devrim aleyhinde propaganda yaparken yakalandklar haberi zerine yazy kaleme alan yazar, 27 Mays sabah korkularndan kaacak yer bulamayan bu kiilerin ileri geri konumalarna, hala DPnin yolunda olmalarna ardn belirterek doru yolu semelerini istemitir.370 Kurucu Meclis aleyhinde propaganda yapan 21 kiinin tutukland haberi olumsuz hareketlerin varlna baka bir rnek oluturmutur.371Drt Devrim Dman balnda verilen haberde Beyehir ilesinin kynden drt kiinin hkmet aleyhinde propaganda yaptklar iin yakalandklar bilgisi yer almtr. 372 Devrim aleyhtar 65 kii nezarete alnd haberinde de yeni dzen karsnda olan bu kiilerin Ankarada kurulacak nklap Mahkemelerinde yarglanaca belirtilmitir.373 Devrim aleyhtar 9 kii yakaland. haberinde ise hepsi DPli olan sanklarn devrim hkmeti aleyhinde tekilat kurduklar, Tirede sanklarn evine yaplan basknda devrim aleyhtar vesikalar ile silahlarn ele geirildii duyurulmutur.374 Bursada da 72 kii nezaret altna alnd. haberinde nezarete

365 366

Yeni Meram, 24 Haziran -20 Austos 1960, s.1. z Demokrat Konya, Zaman, 12 Ekim 1960, s.1. 367 Zaman, 8 Ekim 1960, s.1. 368 Zaman, 22 Ekim 1960, s.1. 369 Zaman, 6 Mart 1961, s.1 370 Fakir USMAN, Devrim Dmanlar, Zaman, 15 Nisan 1961, s.1 371 Zaman, 27 Aralk 1960, s.1 372 Zaman, 3 Ocak 1961, s.1 373 Yeni Meram, 28 Aralk 1960, s.1. 374 Yeni Konya, 8 ubat 1961, s.1.

77

alnanlar arasnda bir eski DP mebusu, bir mft ile birka APli devrim aleyhtar olduu, belirtilen silahl kiilerin Ankara, stanbul ve Bursada tutuklandklar bildirilmitir. 375 Seydiehirin Taal kynde Anayasann halk oyuna sunulmasndan birka gn sonra, ky retmeninin evine saldr, Atatrke hakaret, Milli Birlik Hkmeti aleyhinde olumsuz propaganda zerine Konya retmenlerinin olay lanetlemek iin bir miting yapaca belirtilmitir.376 MBK, Bakanlar Kurulu, Devlet Bakan, Kurucu Meclis devrimler hakknda yaz ve szle olumsuz propaganda yapanlarn 5 yldan 15 yla kadar hapsi ve daha ar sular iin lm cezas verilmesi hakkndaki kanun teklifinin Temsilciler Meclisine verildii haberi377 aleyhteki davranlarn devam ettiini gstermitir. 27 Mays benimsetme konusunda askeri idarenin basnn gcnden yararlanma giriimleri olmutur. nklab Yayma Program Hazrland haberinde gazetecilerin ve Gazeteciler Cemiyetinin yapabilecekleri ilerle ilgili kararlar alnd duyurulmutur. 27 Mays nklabn gerektii ekilde kutlama ve inklap gayelerinin belirtilmesi, kavratlmas amacyla kapsaml bir program hazrland, gazetelerin haftada bir defa zel sayfalar hazrlayacaklar378 haberi. Askeri Mdahalenin benimsetilmesinde basnn gcnden faydalanma faaliyeti olarak deerlendirebilir. C) DEMOKRAT PARTLLERN YARGILANMA SRECNDE KONYA BASINI Konya basn 1960 ylnn Haziran ve Temmuz aylarnda sanklarn yarglanma ekilleri, zaman ve sular ile ilgili haberlere geni yer vermitir. Sanklarn stanbulda yarglanaca, durumalarn radyo yayn ile takip edilebilecei duyurulmutur. Yassadaya sevk edilen sank DPlilerin saysnn 400e yaklat haberine yer verilmitir.379 Sabklarn Durumas Yassadada Yaplacak haberinde sabklar yarglayacak YADn Muhakeme usulne ait geici kanunun ilan edildii ve yaknda balayacak olan durumalarn ak ve aralksz olaca380 belirtilmitir. Sanklarn Yassadada yarglanaca, durumann kolay izlenmesi iin nlemlerin alnd bildirilmitir. 381

375 376

Yeni Meram, 12 Mays 1961, s.1. Yeni Konya, 7 Austos 1961, s.1. 377 Ik, 31 Austos 1961, s.1 378 Yeni Konya, Zaman 25 Nisan 1961, s.1. 379 z Demokrat Konya, 15 Haziran 1960, s.1. 380 Yeni Konya, 20 Haziran 1961, s.1. 381 Yeni Meram, 21 Temmuz 1960, s.1.

78

lerleyen gnlerde Yassadadaki tutuklu saysnn 460 bulduu Bayar ile Menderesin kar karya gelmemelerine alld, Menderesin sinir krizi geirdii ve normale dnd382 bildirilmitir. Adalet Bakannn genel af karlmayaca haberi ve Trk Ceza Kanunun 116. maddesine bir fkra eklendii 65 yan dolduranlara idam cezas verilebilecei haberi383 eski DPlilerin ve Cumhurbakan Celal Bayarn hedef alnd anlalmaktadr. YADn eski Cumhurbakann vatana ihanet suundan, idam cezas ile yarglayaca haberi verilmitir. Haberde MBKnin Bayarn Hkmetin ald Anayasa d tertip ve kararlarn fiilen sorumlusu olduu kararn ittifakla verdii bildirilmitir. 384 stanbul rfi dare Kumandanlnn 9 numaral Tebliinde Yassada dakilerle ilgili yayn yasa koyulduu duyurulmutur.385 Adalet Bakan tarafndan yaplan aklamada eski iktidar ileri gelenleri ile emrinde alanlarn yarglanmasna Eyll ay iinde balanaca ve devrim mahkemelerinin kurulaca bildirilmitir. Bakanlar Kurulunda, durumalarn olu ekli ile ilgili konularn grld, Yassada durumalarnn devam boyunca zel bir bro kurulaca386 duyurulmutur. Mahkemelerin lm cezas vermesi ile ilgili kanunun MBKde kabul edildii, Devlet Bakannn onayndan sonra yrrle girecei, mahkemelere bir gnde karar verme yetkisinin tannd, devrimi baltalamaya yeltenenlere ar cezalarn verilecei387

duyurulmutur. Basnda ska Sanklarn durumas ne zaman yaplabilecek? eklinde sorularla karlalmtr. lerleyen gnlerde Ekim aynda mahkemelerin yaplacana kesin olarak bakld, ancak Ankara gazetelerinden birinin durumalara kasm ay iinde balanabileceini duyurduu haberlerine388 yer verilmitir. Yarglama ekli ile ilgili olarak kurulacak nklap Mahkemelerinin gerektiinde lm cezalar dahi verebilecei389 duyurulmutur.

382 383

z Demokrat Konya, 21 Haziran 1960, s.1. Yeni Konya, 13 Temmuz 1960, s.1. 384 Yeni Meram, Yeni Konya, 14 Temmuz 1960, s.1. 385 Yeni Meram, 30 Temmuz 1960, s.1. 386 Yeni Meram, 15 Austos 1960, s.1; Yeni Konya, 12 Austos 1960, s.1. 387 Yeni Konya, 6 Austos 1961, s.1. 388 Yeni Meram, 19 Austos 1960, s.1, 11 Eyll 1960, s.1. 389 Yeni Meram, 20 Austos 1960, s.1.

79

Su dosyalarnn 8 bin civarnda olduu, durumalarn ak yaplaca ve dile evrilecei, durumalar 200 gazetecinin izleyecei, Anadolu gazetecilerine kolaylk salanaca haberleri390 yer almtr. Anayasay ihlalden sulu olarak yarglanacak Celal Bayar ve Adnan Menderesin soruturmalarnn tamamland, bir gnde 60-70 kiinin ifadesinin alnd haberlerine yer verilmitir.391 Anayasay ihlal suundan 450 kiinin tutukland haberi baka bir gazetede verilmitir. 392 Anayasa Mahkemesi esaslarnn belirlendii, Mahkemenin Yce Divan ve Seim Mahkemesi olarak alaca, yelerinin kimlerden oluaca bilgilerinin Anayasa Komisyonu Bakan Onar tarafndan akland393 haberleri yer almtr. Tarihi yarglamann plan ile ilgili bilgilerin MBKnn sekreter yesi Orhan Erkanl tarafndan gazetecilere duyurulduu bildirilmitir. yenin soruturmann basit bir i olmad ve 10 yllk bir iktidarn hesabnn grleceini syledii aktarlmtr. MBKnin basn toplantsnda radyoda Yassada saatinin yaynlanaca ve her gn 15-30 dakika mahkemeden teybe alnm ksmlarn halka duyurulaca394 bildirilmitir. Durumalar 600 kiinin takip edecei, sanklarn birinci derecede yaknlarnn bulunaca, mahkemeyi takip etmek isteyen vatandalar iin MBK nin her ile bir kontenjan ayrd, Konya linden 50 kiinin gidebilecei395 duyurulmutur Adalet Bakan Amil Artusun yapt aklamalar sanklarn yarglanma ekillerine aklk getirmitir. Artus, her su iin ayr iddianameler hazrlandn, benzer dosyalarn birletirileceini, iddianamelerin sululara tebliinden sonra yarglanmaya balanaca, sanklarn yabanc avukat tutamayacaklarn bildirmitir. 396 lenen sularn alt gruba ayrld, bunlarn Anayasay ihlal, vatana ihanet, 28 Nisan niversite olaylar, nnye dzenlenen eitli suikastlar, yolsuzluklar, dviz ve kaaklk olduu aklanmtr.397 Sanklar hakknda iddianamelerin Eyll ay sonuna kadar tamamlanaca,

iddianamelerin en ksa zamanda hazrlanaca, ayn olaylarn bir dosyada toplanaca bilgileri

390 391

Yeni Meram, 25 Austos 1960, s. 1. Yeni Meram, 9 Eyll 1960, s.1. 392 Zaman, 10 Eyll 1960, s.1 393 Yeni Meram, 11 Eyll 1960, s.1. 394 Yeni Meram, Ik, z Demokrat Konya, 4 Eyll 1960, s.1. 395 Yeni Meram, 12 Eyll 1960, s.1. 396 Yeni Meram, 14 Eyll 1960, s.1. 397 Zaman, 18 Eyll 1960, s.1.

80

ile kamuoyu gelimelerden haberdar edilmitir.398 Yaplacak af ile ilgili bilgilere de rastlanmtr. Aftan hangi sulularn yararlanaca ile ilgili geni malumatlar verilmitir.399 Adnan Menderesin ei Berrin Menderesin YSKna ifade verdii haberinin yan sra yolsuzluk iddialaryla ilgili deiik kiilerin ifadelerinin alnd duyurulmutur.400 Eski Cumhurbakan Celal Bayarn intihara teebbs ettii ancak baarl olamad haberi yer almtr.401 Konyada dzenlenecei iddia edilen olayn sulularna 20 yl hapis istendii, Bayar ve Menderesin de Konya olaynn sulular olarak yarglanaca duyurulmutur.402 Anayasay ihlalden suu grlmeyen eski DP Milletvekillerinden 30 sank iin serbest brakma karar verildii duyurulmutur. lerleyen gnlerde YSKnin Anayasay ihlal suundan kimlerin YADye verileceine dair haberler yer almtr. Habere gre TBMM Bakanlk Divan yeleri, Meclis Tahkikat Komisyonu kurulmas iin nerge veren drt milletvekili, Tahkikat Komisyonu yeleri ve btn Bakanlar Kurulu yeleri idam talebiyle yarglanacaktr. dam istenenlerin says ile ilgili haberler de yer almtr. niversite olaylarndan 33, Anayasay ihlalden 38 kiinin idam talebi ile yarglanacaklar duyurulmutur. Ksmi Affn Ekim ay iinde ilan edilebilecei, tahliyenin 29 Ekimde olma ihtimalinin kuvvetli olduu bildirilmitir. Cumhuriyet Bayram da kastedilerek haber ifte bayram403 olarak duyurulmutur. Adalet Bakannn durumalarla ilgili aklamalar basnda ska yer almtr. Af kanununun yaknda kabilecei, sanklarn hkimleri reddedebilecekleri, durumalara sansr konulmayaca, durumalarn en ge 12 Ekimde balanaca, iddianamelerin hazrland 404 bildirilmitir. Cemal Grselin durumalar takip edip etmeyecei sorusuna verdii cevap, duruma yaklamn ortaya koymas asndan bir hayli ilgin bulunmutur. -im gcm yok mu? Mamafih durumalar takip etmek elenceli olurdu. Sanklarn savunmas ile ilgili haberlere

398 399

Yeni Meram, 20 Eyll 1960, s.1. Yeni Meram, 23 Eyll 1960, s.1. 400 Yeni Meram,25 Eyll 1960, s.1. 401 Yeni Meram, Yeni Konya, z Demokrat Konya, 27 Eyll 1960, s.1. 402 Ik, 10 Ekim 1960, s.1. z Demokrat Konya, 11 Ekim 1960, s.1 403 Yeni Meram, 1, 6 Ekim 1960, s.1; Zaman, 6 Ekim 1960, s.1, Yeni Konya, 27 Ekim 1960, s.1. 404 Yeni Konya, 7 Ekim 1960, s.1, Zaman, 6 Ekim 1960, s.1.

81

de rastlanmtr. Menderesin 3 avukat tuttuu, Avukat Talat Asaln davay almakta tereddt etmedii bildirilmitir. 405 Duruma ile ilgili hazrlklarn yapld, Yassadaya bir radyo istasyonu kurulduu, telefon hatlar ekildii, duruma salonunun geniletildii duyurulmutur.406 Durumalarn 14 Ekim Cuma gn balayaca, durumalar 279 gazetecinin takip edecei, bunlarn 79unun yabanc olduu haberinden d basnn da durumalara byk ilgi gsterdii anlalmtr. Radyolarda Yassada saati program ile halkn en doru bilgilere hzl bir ekilde ulaaca duyurulmutur.407 6-7 Eyll ve Topkap olaylar ile ilgili Bayar ve Menderesin alnan ifadelerinin ayrntlarna yer verilmitir.408 Yassada durumalarnn yapl tarz ve YADn nasl alaca, sanklarn mesleklere gre tasnifleri hakknda basnda bilgiler yer almtr. Sanklarn soruturma kapsamnda verdikleri ifadeler de zaman zaman basna yansmtr. Celal Bayarn ifadesinde halk silahlandrma konusunda suu Adnan Menderese ykledii, Menderesin amacnn seimlere hazrlanmak olduunu syledii nakledilmitir. Nedim ktenin ifadesi Bayar ve Menderes Mutabktlar. eklinde verilmitir.409 Menderes Ar Bir Suunu tiraf Etti haberinde halk silahlandrma suunda Menderesin suu kabul ettii, Eski Konya milletvekili Remzi Birantn da sulularn banda yer ald410 duyurulmutur. Duruma gn gazeteler olay byk puntolarla vermilerdir. Asrn Mahkemesi, Tarihi Durumaya Bugn Balanyor.,Tarihimizin Byk Davas Bugn.411 Durumann ertesi gn durumaya ilikin haberler yer almtr. Menderesin perian bir halde ve moralinin bozuk olduu bildirilmitir. Menderesin mahkemedeki durumu ile ilgili bilgi verilmitir: Menderes kendisine ve arkadalarna kar ordunun gsterdii nezakete teekkr etti. Gazetelerde sanklarn birinci celsede Anayasay ihlal suundan yarglandklar, kararnamelerin okunduu, leden sonraki oturumda Kpek Davasna bakld haberleri yer almtr.412 Daha sonraki gnlerde de durumalarn ayrntlar
405 406

Yeni Konya, 10 Ekim 1960, s.1. Yeni Meram, 23 Temmuz,1960, s.1. 407 Yeni Meram, 9 Ekim 1960, s.1. 408 Yeni Meram, 10 Ekim 1960, s.1. 409 Yeni Meram 11 Ekim 1960, s.1. 410 z Demokrat Konya, 12 Ekim 1960, s.1. 411 Zaman, 12, 14 Ekim 1960, s.1, Yeni Meram, Yeni Konya, 14 Ekim 1960,s.1. 412 Zaman, Yeni Meram, Yeni Konya,Ik 15 Ekim 1960,s.1.

82

gazetelerde byk yer tutmutur. Menderesin gayri meru ocuunu itiraf ettii eklinde haberler verilmitir..413 ki Yeni Dava Daha Balyor. eklindeki haberde eski bakanlardan Yrcalnn bir deirmen satnda grevini ktye kullanmaktan, Koraltann ise karsna ila getirmek iin ald dvizi Trk parasnn kymetini koruma kanununa aykr hareket etmekten sank olarak yarglanacaklar duyurulmutur. Radyo davasnn konusu ise Devlet radyosunu on yl parti radyosu gibi kullanmak 414 olarak duyurulmutur. Basavcnn aklamalarna yer verilmi, idam isteneceklerin saysnn 43ten 60a kaca duyurulmutur.415 Kararnameleri tamamlanp YADa intikal eden davalarn srasnn Basavc mer Altay Egesel tarafndan duyurulduu bildirilmitir.416 Dkler Yassadada,Dklerin Filmi Konyada gsteriliyor. haberlerinde ise filmlerde eski iktidar mensuplarnn yakalan, Harbiyeye ve daha sonra Yassadaya gtrlmeleri ve mahkeme nne karlmalar, sorgulanmalar, Kpek ve Bebek Davalarnn gsterilecei duyurulmutur.417 Yassada durumalarnn kitap eklinde bastrlaca, ilk basmda 500 bin adet baslaca ve gelirinin hazineye verilecei, ngilizce ve Franszca nshalarnn da yaynlanaca418 haberi verilmitir. PTT tarafndan eski iktidar mensuplarnn yarglanmalar nedeniyle Yassada hatra pullarnn tedavle karld haberi419 yer almtr. Konya basnnda Adalet Bakan Amil Artusun basn toplantsnda yapt aklamalara yer verilmitir. Bir yldaki dava saysnn iki milyon olduu, durumann uzamasna yol aan hkmlerin kaldrld belirtilmitir. Bakan, YADn bir inklap rejimi iinde kurulmu bir ihtilal mahkemesi gibi deil, hukuka ve adalet prensiplerine uyan tam anlamyla tarafsz bir mahkeme olarak vazife grmesinin salandn, bu durumun i ve d basnda tekrar tekrar ifade ve kabul edilmi olduunu belirtmitir. Bakan, 27 Maystan sonra bir taraftan normal adaletin hizmetlerini tatmin edici bir ekilde yrtmek, dier taraftan da

413

Zaman, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 Ekim 1960,s.1.,Yeni Meram, 16,19, 20, 21, 25 Ekim 1960, s.1; Yeni Konya, 15, 17, 20, 21 Ekim 1960, s.1; Ik, 15, 20 Ekim 1960, s.1. 414 z Demokrat Konya, 18, 28 Kasm 1960,s.1. 415 Yeni Konya, 17 Ekim,1960, s.1. 416 Yeni Konya, 27 Ekim 1960, s.1. 417 Yeni Konya, 31 Ekim 1960, s.1. 418 Yeni Meram, 5 Kasm 1960, s.1. 419 Ik, 15 Ekim 1960, s.1.

83

gemiin tasfiyesinde zerine deni yapmak grevi ile kar karya kaldn ve bu amala alnan tedbirleri aklamtr. 420 Demokrat zmir gazetesinin matbaasnn tahribi ile ilgili davann devam ettii haberi de basna yansmtr. 421 Uak Olaylarnn Durumas Yaknda haberinde Divan Basavcsnn aklamalarna da basnda yer verilmitir. Vatan Cephesi kurmaktan sank olanlara dair kararnamenin hazrland belirtilmitir. 422 Sarntan adl blmde Aaolunun Yassadada Menderes iin syledii iddia edilen Bitmi Menderes ve biz sz zerine Aman Aaolu hakszlk ediyorsun. Ne vard da ne bitecek?423 diyerek eski iktidara bak asn yanstan bir yorum yapmtr. Babakanlk tarafndan yaymlanan teblide Yassada davalaryla ve ihtilalle ilgili mnakaa ve propagandaya izin verilmeyecei424 bildirilmitir. Yassadada Son Oturum Yapld. balkl haberde Anayasay ihlal ve bununla ilgili davalarn karara balanarak 15 Eyllde duyurulaca aklanmtr. Bakan Salim Baol durumann bittiini, dosyalarn incelenerek 15 Eyll Cuma gn saat 9.30da kararn aklanacan 425 bildirmitir. MBKnin tebliinde yaplan durumalarn sona erdii YAD n millete yaynlanacak kararlar hazrlamak zere almaya balad belirtilmitir.426 Aklanacak Yassada kararlar zerinde konumann, yorum yapmann ve eletirmenin yasakland haberleri yer almtr.427 Kararlarn aklanmasndan bir gn nce Yassadada 18 Davann Karar Yarn Aklanyor. haberinde duruma srasnda tutukluluk sebepleri ortadan kalkt iin serbest braklan btn sanklarn Yassadada bulunacaklar aklanmtr. 428 Yassada kararlar gazetelerde nemli yer tutmutur. Yeni Meram gazetesinde Son Dakika eklinde manetten duyurulan haberde gece saat 2de alnan haberde idam kararlarn
420 421

Yeni Konya, 1 Ocak 1961, s.1. Yeni Konya, 5 ubat 1961, s.1. 422 Yeni Konya, 5 Mart 1961, s.1. 423 Yeni Konya, 30 Nisan 1961, s.1. 424 Yeni Konya, 19 Temmuz 1961, s.1; Yeni Meram, 17 Temmuz, 1961, s.1. 425 Yeni Konya, Yeni Meram, !5 Austos 1961,s.1. 426 Yeni Meram, Zaman, 23 Austos 1961, s.1. 427 Yeni Meram, 13 Eyll 1961, s.1. 428 Yeni Meram, 14 Eyll 1961, s.1.

84

yorumsuz vermitir. Ceza alanlarn listeleri verilmitir.429 Zaman gazetesinde Tarihi Karar Dn Akland. Kararda 123 beraat, 418 muhtelif hapis cezas, 31 mebbet hapis, 15 lm cezasnn akland, idam cezalarndan Adnan Menderes, Fatin Rt Zorlu, Hasan Polatkann infaz edilecei, dier lm cezalarnn mebbet hapse evrildii bildirilmitir. Konya milletvekillerinin durumu hakknda da bilgi verilmitir. Fahri Aaolu beraat, dierleri 4 yl 2 ay hapis, 1 yl 4 ay 7 gn emniyet gzetiminde kalma ve btn kamu hizmetlerinden mahrumiyet olarak aklanmtr.
430

Yeni Konya gazetesinde haber Yassadada Tarihi

Karar Verildi. eklinde verilmitir. Gazeteci Sofu Turulun bildirdiine gre MBK yeleri Bakan Cemal Grsel hari hepsinin niformalarn giymi olarak toplant yapmlar, saat 15.30da jet uaklar YAD kararlarn bakent hava alanna getirmiler, kararlar alandan kurye ve helikopterlerle, Meclis binasna getirilmi ve MBK yelerine teslim edilmitir.431 Yassada kararlarnn infaz edildii haberleri Polatkan ve Zorlunun idam edildikleri ancak Menderesin hastal sebebiyle idamn gerekletirilemedii eklinde yansmtr. 432 Adnan Menderesin de dam Hkm Dn nfaz Edildi. eklinde yorumsuz olarak verilen haberde Adnan Menderesin iktidardaki gnlerinden bir resim ile haber 433 duyurulmutur. Sarntan adl kede San Molozu balkl yorumda dini siyasete alet edenleri uyarmtr: Dini siyasete alet etmek, kutsal dinimizi basamak yapp sandalyeye yapmakFakat sandalyenin zerinde her zaman oturulmuyor, ayakta da duruluyor434 szleri ile idam edilen Adnan Menderesin kastedildii anlalmaktadr. Fahri Aaolu Geldi. eklinde duyurulan haberde Yassada durumalar sonunda beraat eden Aaolunun Konyaya geldii ve matbaay ziyaret ettii, tutuklu bulunduu srece ok iyi muamele grdklerini, rahat ve huzurlarnn yerinde olduunu syledii belirtilmitir.435 Menderesin Vasiyeti Eine Veriliyor haberinde YAD savcs Egeselin Berrin Menderese vasiyetnameyi verdii belirtilmitir. 436

429 430

Yeni Meram, 16 Eyll 1961, s.1. Zaman, 16 Eyll 1961, s.1. 431 Yeni Konya, 16 Eyll 1961, s.1. 432 Zaman, 17 Eyll 1961, s.1 433 Yeni Meram, Yeni Konya, 18 Eyll 1961, s.1. 434 Yeni Konya, 18 Eyll 1961, s.1. 435 Yeni Konya, 30 Eyll 1961, s.1. 436 Yeni Konya, 5 Kasm 1961, s.1.

85

Son dakika haberi olarak verilen haberde ileri Bakan Nasr Zeytinolunun Adnan Menderes iin okutulan mevlitler konusunda inceleme balatt duyurulmutur.437 27 Mays 1960ta ordunun idareyi eline almasna Trkiyede olduu gibi Konyada yaynlanan btn yazl basn olumlu yaklam, DP yanls gazeteler bile eski iktidarn karsnda yer almlardr. Bugnk iletiim olanaklar ile kyaslanamayacak bir dnemde toplumun olaylardan haberdar olmasnda basnn ne kadar nemli rol olduu tartlmaz bir gerektir. Basnn tutumu olduka nemlidir. Basn Konyada ordu lehine bir kamuoyu oluturulmasna nemli katkda bulunmutur. D) KONYA BASININDA ANAYASA OYLAMASI VE YEN SEM SREC Konya basnnda Kurucu Meclis oluturulmas ile ilgili haberlere ska rastlanmtr. Kurucu Mecliste 150 partili ye olaca ve partilere ayrlan kontenjana MBKnin karar verecei, birka gn sonra ayn gazetede Kurucu Meclisin 21 gn sonra toplanaca ve bakann tarafszlardan seilecei duyurulmutur.438 Konyada Kurucu Meclis almalar da basna yansmtr. Sabah Sabah adl kede yazar, baz kiilerin Kurucu Meclise CHPlilerin girdii ynndeki ikayetine karlk demek ki ounluk CHPyi seviyor ve destekliyor"439 diyerek tarafl tutumunu ortaya koymutur. Kurucu Meclise giren 7 Konyal yenin isimleri verilmitir: Fakih zfakih, Mustafa Dinekli, Adnan Ertank, hsan Kabaday, brahim ktem, Rza Gksu, Hulusi Selek. 440 Ankara CHP Genel merkezinde yaplan seimle Kurucu Mecliste CHPyi temsil edecek 49 temsilcinin seiminin yapld ve Genel Bakan smet nnnn Kurucu Meclise temsilci seildii haberi yer almtr.441 Temsilciler Meclisinin 2 Ocakta toplanaca, toplantnn en yal ye tarafndan alaca ve Bakan Grselin bir konuma yapaca, Konya temsilcilerinin aramba gn Ankaraya gidecei ve yelerin iecekleri ant metnine442 yer verilmitir. Temsilciler Meclisi iin Sofu Turul tarafndan kaleme alnan ke yazsnda yazar: CHPnin Kurucu Meclis seimlerinde izledii yolu yanl bulduunu kendi tekilatndan gayr
olarak hemen her teekklde kendi taraftarlarn desteklemek ve her yenin ilk art olarak CHPli olmasn art

437 438

Yeni Konya, 9 Kasm 1961, s.1. Zaman, 23, 25 Kasm 1960, s.1. 439 BLBL, Ik Gzlerini Kamatryor, Zaman, 30 Aralk 1960, s.1. 440 Zaman, 2 Ocak 1961, s.1. 441 Yeni Konya, 1 Ocak 1961, s.1. 442 Yeni Konya, 2 Ocak 1961, s.1.

86

komak gibi yanl bir anlayla Kurucu Meclis bnyesine bir CHP damgas vurmak istemesini eletirmitir.

Bunun CHPnin bir zaaf olarak Kurucu Meclis almalarnda aksaklklara yol aacan, CHPnin Kurucu Meclis seimlerinde doal bir iktidar aday olarak daha ar bal davranabileceini443 belirtmitir. MBKnin Kurucu Meclis yelikleri ile ilgili bir karar basnda yer almtr.Haberde 16/12/1960 tarihinde bakanlk grevinde bulunanlarn yelik sfatlarnn devam edecei duyurulmutur. 6 Ocakta alacak Kurucu Mecliste hasta olan Grselin yapaca konumay alklar yznden heyecanlanma ihtimali nedeniyle Devlet Bakan Fahri zdilekin okumasnn muhtemel grld haberine yer verilmitir.444 Bakanlar Kurulunun toptan istifa ettii haberinde istifalarn Grsel tarafndan kabul edildii belirtilmitir. Konya Kurucu Meclis Temsilcilerinin Ankaraya gittikleri, temsilcilerin gazetelere bir mesaj gndererek hemerilerine veda ettikleri haberleri yer almtr. Kurucu Meclisin yarn alaca, MBKnin bir teblii ve trenin ayrntlar verilmitir. 6 Ocakn resmi tatil olduu ve bugnn milli gnler arasnda yer alaca haberine yer verilmitir. 445 Yeni Konya gazetesinde Kurucu Meclisin alnn btn yurtta ve Konyada trenlerle kutland, btn resmi dairelerin bayraklarla donatld ve gece klandrld haberlerine yer verilmitir Yeni Meram gazetesi de Kurucu Meclisin al haberlerine geni yer vermitir. 446 Zaman gazetesinde Kurucu Meclisin al Bugn Demokrasinin Bayram Trk Milletinin demokrasiyi anlad gn, eklinde duyurulmutur.447 Zaman gazetesi Kurucu Meclisin ald gn halkn smet nnye byk sevgi gsterisinde bulunduunu, Ankarann bir bayram havas yaadn yanstmtr.
448

CHP yanls Zaman gazetesinde

smet nnnn yemin ederken grntlenen fotorafna Alklanan Adam yazlm ve Meclise gelmesinde, and imesinde alkn dakikalarca srd aktarlmtr. Kurucu Meclisin al iin mesaj gnderen Cemal Grselin memleketin bir an nce seimlere hazr hale gelmesini istedii belirtilmitir. 449 Anayasa Komisyonunun almalar ska haber yaplmtr. Anayasa Komisyonu almalarna devam etmektedir. Her il, ikinci Meclis iin bir senatr seecektir. kinci Meclis
443 444

Sofu TURUL, Temsilciler Meclisi in Bizim Seimden Ksa Notlar, Yeni Konya, 2 Ocak 1961, s.1. Yeni Konya 4 Ocak 1961, s.1. 445 Yeni Konya,Yeni Meram, 5 Ocak 1961, s.1 446 Yeni Konya, 7 Ocak 1961, s.1. 447 BLBL, Bugn Bayram, Zaman, 6 Ocak 1961, s.1 448 Zaman, 7 Ocak 1961, s.1. 449 Zaman, 8 Ocak 1961, s.1.

87

seimle kurulacaktr. Seim zaman koordinasyon kabinesi kurulacaktr. ve Anayasa ve Seim Kanunu Komisyonu Faaliyete Geti.eklinde haberler yer almtr..450 Anayasa Komisyonunda ift meclis olumas esasnn kabul edildii ve meclislerin birbirlerinin tamamlaycs olmalarnn daha faydal olaca haberleri yer almtr.451 Kanunun kabul edilmesi haberi ift Meclis Usul Alkla Kabul Edildi. eklinde duyurulmutur. kinci Meclisin ad Cumhuriyet Senatosu olarak deitirildii ve baz durumlarda iki meclisin birlikte toplanaca belirtilmitir.452 Anayasa Komisyonu raporunda semen yann 18den 21e karlmas ve senatrlerin 40, mebuslarn 30 yanda olmasnn planland duyurulmutur. Semen iin okuryazar olma artnn kabul edilmedii, partilerin Demokrat ismini alamayaca duyurulmutur. lgililer, bu kararn alnmasna sebep olarak isimden faydalanmak suretiyle oy avlama amacyla hareket etme olasln gstermilerdir. Adayln koyan memurun istifasna gerek yok.453 Yeni Seim Kanunu Tamamlanmak zere. haberinde ilgi ekici bir bilgi dikkat ekmitir. Seim Komisyonu Bakan efik nann DP ile ilgili Menderes iktidarnn bir ara 1960ta seimleri yapmak fikrinde olduunu, bunun iin hazrlatt 25 milyon zarfn Devlet Malzeme Ofisi ambarnda ele getii belirtilmitir.454 Anlalan o ki darbeyi yapanlar, seimlerin yaplmasna kadar bekleyememi ve Trkiyeye askeri mdahale geleneini armaan etmilerdir. lerleyi Yolu Demokrasi Yolu balkl bayazda Kurucu Meclisin faaliyete gemesi, Trkiyenin demokrasi yolunu bulmas olarak yorumlanmtr. Yazda Yassada mahkemelerinin n yarglardan uzak bir adalet rnei olarak devam ettiini, yeni partilerin kurulu faaliyetlerini demokrasinin gelimesi olarak grdn ifade eden yazar 455 kamuoyu oluturma faaliyetini yerine getirmitir. Kabinedeki deiiklikler haber yaplmtr. Muharrem hsan Kzlolunun Devlet Bakan ve Babakan Yardmclna getirildii, Devlet Bakan Nasr Zeytinolunun ileri Bakanlna, Ulatrma Bakan Orhan Mersinlinin mar ve skan Bakanl Vekilliine tayin edildikleri yer almtr.456

450 451

Yeni Konya, 26 Ocak 1961, s.1; Yeni Meram, 12 Ocak 1961, s.1. Yeni Meram, Zaman, 24 Ocak 1961, s.1. 452 Yeni Meram, 20 Nisan 1961. 453 Yeni Konya, Zaman, 2 ubat 1961, s.1. 454 Yeni Konya, Zaman, 3 ubat 1961, s.1. 455 Ali Doan SNANGL, lerleyi Yolu Demokrasi Yolu, Yeni Konya, 4 ubat 1961, s.1. 456 Yeni Konya, Zaman, 5 ubat 1961, s.1.

88

Konyada siyasi partilerin faaliyetleri de haber konusu yaplmtr. Osman Blkba ehrimize Geliyor. balyla CKMP Genel Bakan Osman Blkbann partililerle grmelerde bulunaca ve Konyada iki gn kalaca duyurulmutur. Daha sonraki gnlerde konu ile ilgili haberler yer almtr. Osman Blkba Dn Konyadan Ayrld.ve parti tekilat ile grmelerde bulunduu, Blkbann vatandaa sinemiz aktr dedii belirtilmitir.457 Yeni Seim Kanununun kabul edildii haberleri basnda nemli yer tutmutur. Haberde Nisbi Temsil Sisteminin uygulanaca belirtilmitir.
458

Alt Komisyon raporunun

Anayasa Komisyonundaki grmelerinde ift Meclisin yaps hakknda bilgi verilmi, ye saylarnn 450 ve 150 mevcutlu olaca, Cumhurbakannn Millet meclisi tarafndan seilecei, Cumhuriyet Senatosunun 6 yl sre iin seilecei haberi yer almtr.459 Nisbi Temsil Sistemi Nihayet Kabul Edildi. Milletvekili saysnn 350ye indirilmesine dair teklifin reddedildii ve 450 olarak dondurulduu haberi verilmitir. lerleyen gnlerdeki haberlerde seim kanunlarnn yrrle girdii bildirilmitir.460 Seimlerle ilgili gnn yazs kesinde yazar yaplacak seimlerin ikinci Cumhuriyeti getirecei ve demokrasinin yerine geleceini belirtmitir.461 Tahminlerin Aksine Seim Zaman Aklanmad haberinde Bakan Grselin Bu konuda seim zamannn ilan henz erkendir. Her eyden nce seime elverili zemini hazrlamak faydaldr szlerine yer verilmitir.462 Devrim Aleyhtar Planlarn Hemen Cezalandrlaca haberinde Ankarada kurulacak Devrim Mahkemesinin ayn zamanda gezici olarak alaca belirtilmitir. Siyasi faaliyetlerin balamas ile baz politikaclarn askeri mdahale aleyhine konuma ve propaganda yapabilecekleri, eskileri tahrik edebilecekleri belirtilirken siyasi faaliyetlerin kstl bir erevede yrtlecei

anlalmaktadr. 27 Mays Devrimi ve devrimin getirdiklerini yaymak amacyla geni lde devrim propaganda kampanyas balatlaca haberi yer almtr. 463 Seim Kanunu Temsilciler Meclisine Geliyor haberinde Temsilciler Meclisine verilen tasarnn 190 madde olduu, ktk yolsuzluu cezasnn 2 yla kadar hapis olduu
457 458

Yeni Konya, Zaman, 8, 14 ubat 1961, s.1. Yeni Konya, Yeni Meram, 12 ubat 1961, s.1. 459 Yeni Konya, Zaman, 17 ubat 1961, s.1. 460 Yeni Meram, 12 Mays 1961, 1 Haziran 1961 s. 1. 461 ABANAZIR, Seimler, Zaman, 24 ubat 1961, s.1. 462 Yeni Konya, 3 Mart 1961, s.1. 463 Yeni Konya 3 Mart 1961, s.1.

89

belirtilmitir.

464

D ilikilere dair haberlere de yer verilmitir. Trk Sovyet Anlamasnn

40. yl dnm mnasebetiyle Bakan Grsel ile Hruev arasnda mesajlar gnderildii belirtilmitir. Trkiye Mterek Pazara girecek haberinde ise grmelerin 10 Nisanda balayaca465 duyurulmaktadr. Anayasann halk oyuna sunulaca haberine yer verilmitir. Vatandalar seim sandklarna evet veya hayr eklinde oy kullanacaktr. Referandum sonucunda Anayasann bylece halk tarafndan kabul edilip edilmedii anlalacaktr. Referandum gnn MBKnin tespit edecei ve o tarihten itibaren siyasi partilerin Anayasa konusunda propaganda yapabilecekleri466 duyurularak toplumu bilgilendirme vazifesini yerine getirmitir. Devlet Bakan Cemal Grselin basn toplantsndan gndeme ilikin nemli aklamalar aktarlmtr. Aklamada siyasi faaliyete ok yaknda izin verilecei ve Cumhurbakan seiminin tek dereceli olmasnn uygun bulduu bildirilmitir.467 Anayasa Mzakeresi Mnakaal Geti haberinde grmeler srasnda kan tartmalar haber yaplmtr.468 Baka bir haberde de ayn konu ilenmi, komisyon szcs Muammer Aksoyun sert karlkta bulunduu haberi verilmitir.469 Partilerin siyasi faaliyetlerinin kademeli olarak serbest braklaca 470 haberi demokratik ortama geite nemli bir adm olarak deerlendirilebilir. Parti kongrelerinde milli birlik ruhunu zedeleyici ve eski iktidar ven telkinlerde bulunan konumalar yaplmasna izin verilmeyecei belirtilmitir. Haziran aynda siyasi partilerin faaliyetlerine izin verilecei haberi yer almtr.471 Basnda Anayasa ile ilgili yazlar olduka nemli bir yer kaplamtr. Zamann Aynasndan adl kede yazar kinci Cumhuriyetin kurulu esaslarn ierecek Anayasann halk oyuna sunu eklinin referandum olarak belirlendii, evet ve hayr eklinde oy kullanlacan aklamtr. Yeni Anayasann bir ilim heyeti tarafndan hazrland ve bu Anayasa ile gemi devrin olumsuzluklarnn sona erdirildii472 belirtilmitir.

464 465

Yeni Konya, Zaman, 5 Mart 1961, s.1. Yeni Konya, Zaman, 22, 25 Mart 1961, s.1. 466 Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman, 14 ubat 1961, s.1. 467 Yeni Konya, , Zaman, 26 Mart 1961, s.1. 468 Yeni Meram, 2 Nisan 1961, s.1. 469 Yeni Meram, 5 Nisan 1961, s.1. 470 Yeni Meram, 28 Mart 1961, s.1. 471 Yeni Meram, 22 Nisan 1961, s.1. 472 USMAN, Anayasa ve Referandum, Zaman, 29 Mart 1961, s.1.

90

Kurucu Mecliste Konya Temsilcisi Fakih zfakihin Anayasa zerine yapt aklamalara yer verilmitir. Aklamada Cumhurbakanl makamnn bir denge unsuru olmas gerekirken ayr bir g haline geldii, ferdiyetilii esas ald, askeri ynetim ile sivil ynetimin ayrlmas iinin dzeltilerek birlie gidilmesi gerektii, Anayasann milli bir karakter tamad, memleket gereklerinin dile getirilmedii, devrimcilik ve milliyetiliin ifade edilmedii, bylece Anayasada Atatrkn sesinin ksld473 ifade edilmitir. 2829 Nisan olaylarnn Konyadaki yldnm kutlamalarna 4 MBK yesinin ve Konya temsilcilerinin katlaca haberi yer almtr.474 Konu ile ilgili Karnca Kararnca adl bir kede yazar 27 Mays devriminin baarlmasnda gen niversitelilerin byk rol olduu, genlerin at bayra ordunun yerine indirmeden takmasn bildiini belirtmi, kran duygularn aklamtr.475 Ertesi gn kutlamalarla ilgili haberlere yer verilmitir. htilalin balangc 28 Nisan dn ehrimizde vakar ve heyecanla kutland. Hrriyetlerinin tamam azar azar, birer birer merhametsizce elinden alnan Trk Milletinin yerine Onun genlii geen yl 28 Nisan gn ateini gsndeki kordan kvlcmla alevlendirdi.476 eklinde yer almtr. 27 Mays yldnmnn Konyada geni bir katlmla heyecanla kutland, ehir halknn sokaklar doldurduu477 haberlerine yer verilmitir. Zaman gazetesinde ska CHPye katlanlarla ilgili bilgiler yer almtr. ehrimizde CHPye iltihaklar devam ediyor. ve baka bir haberde CHPye bir iktidar partisi gz ile baktklar iin eski DPlilerin CHPye katldklar eklinde yer verilmitir. 478 Konya basnnda seim tarihi olarak kesin olmayan tarihler verilmitir. Anayasa ve Seim Komisyonunun alma temposuna bakarak seimlerin Temmuzda yaplaca tahminleri yer almtr. Baka bir haberde29 Ekimden nce Seim Yaplacak. denilmitir.479 Gnn meselelerini aydnlatmak iin MBKnn bir bildiri yaynlad haberinde seim tarihi hakknda bir aklama yer almtr. Kurucu Meclisin TBMMnin en ge 29 Ekim 1961de toplanmasn salayacak ekilde bir seim tarihini tespit edilecei belirtilmitir.480

473 474

Yeni Konya, 4 Nisan 1961, s.1. Yeni Konya, 28 Nisan 1961, s.1. 475 Celaleddin KMR, 28-29 Nisan Genlii ,Yeni Konya, 28 Nisan 1961, s.2. 476 Yeni Konya,Zaman, 29 Nisan 1961, s.1. 477 Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman, Ik, 29 Mays 1961. 478 Zaman, 24, 28 Nisan 1961, s.1. 479 Yeni Meram, 7 ubat 1961, s., 12 Nisan 1961, s.1. 480 Yeni Konya, 15 Nisan 1961, s.1.

91

lerleyen gnlerde ayn habere yer verilmitir. MBK seimlerin mutlaka 29 Ekimden nce yaplacan, fakat gn tespitinin Kurucu Meclisin yetkileri iinde olduunu aklad481 haberlerine yer verilmitir. AP Genel Bakan Gmpalann Konyaya gelii ve dn haberlerine yer verilmitir. Gmpalann gezisinde tarafsz idareden duyduu memnuniyeti ifade eden aklamalarna yer verilmitir..482 Anayasann halkoyuna sunulmas masraf iin 23 milyon lira ayrld haberi yer almtr.483 Gazetelerde Anayasa ile ilgili siyasi partilerin grlerine geni yer verilmitir. CKMP Karapnar Kongresinin yapld, kongrede konumaclardan M. ahinin vatandalar kardee geinmeye davet ettii, Avukat Mehdi Halcnn Anayasay hukuki ynden tahlil ettii ve partilileri evet demeye ard aklanmtr.484 Partililerin Anayasa konumalarnn saatleri verilmitir. YTP Genel Bakan Ekrem Alicann nceki gn yapt radyo konumasnda parti olarak Anayasa konusunda olumlu yargya varldn, evet diyeceklerini aklamtr. Dier partilerden Kemalist Genlik Partisi, Memleket Partisi ve Gven Partisinin de Anayasaya evet diyecekleri belirtilmitir. 485 Partilerin hepsi olumlu gr belirtmilerdir. Anayasann halkoyuna sunulmas tarihi olarak nce 12 Haziran sonra 9 Temmuz tarihleri verilmitir.486 Konya basnnn halk oylamasnda halk ynlendirme abalar grlmektedir. Yeni Konya gazetesinde Bugnlk adl kede Evet balkl ve Yeni Konya mzasyla kan yazda gazetenin gr verilmitir. Yazda Anayasa ile ilgili yorum yaplm, 9 Temmuzda halkoyuna sunulacak olan Anayasaya milletini seven her vatanda gibi biz de Evet diyeceiz diyerek tavrn ortaya koymutur. Sarntan adl kede ise benzer bir tutum grlmektedir: .Anayasay oylamak veya oylamamak tarih nnde ok ar bir
mesuliyeti yklenen neslimiz yeni bir mesuliyet daha alacaktr. Yeni Anayasamzn Trk Milletinin kara gnlerine bir perde ekeceine inanmaktayz.
487

Bugnlk adl kede farkl gnlerde yazlan

Alk, nceki, Semen balkl yazlarda yeni Anayasann en medeni milletlerde

481 482

Yeni Konya, 24 Haziran 1961, s.1. Yeni Konya, 23, 25 Nisan, 1961, s.1. 483 Yeni Konya, 22 Haziran 1961, s.1. 484 Yeni Konya, 24 Haziran 1961, s.1. 485 Yeni Konya, 29 Haziran 1961, s.1. 486 Yeni Konya, 30 Nisan, 22 Haziran 1961, s.1; Yeni Meram, 31 Mays 1961, s.1. 487 Yeni Konya, 22 Haziran 1961, s.1.

92

olduundan daha fazla hrriyeti kapsad, toplumun btn kesimlerini iine ald, nemelazmclktan kanarak halkoylamasna katlmaya halk davet ederek, evet488 demeye ararak kamuoyu oluturma gayretleri grlmtr. Zaman gazetesinde Gnn Yazs kesinde Anayasa konusu yazarlar tarafndan ele alnmtr. Anayasaya Evet, Anayasa Kampanyas ve Evet yazlaryla Anayasaya destek vermilerdir.489 Yeni Meram gazetesinde Gereklerin I adl kede Anayasa ve Toplum balkl yazsnda Anayasann kamuoyunda benimsenmedike, demokrasinin

gerekleemeyeceini ve yolunu aracan kalp deitireceini belirterek Anayasay halka tantmann490 nemi vurgulanmtr. Ik gazetesinde Devlet Bakan Grselin halkn Anayasaya evet oyu vermesi iin radyoda konuaca haberi yer almtr.491 Devlet Bakannn halk evet demeye davet eden resimleri grlmtr. Anayasay tantma gezileri haberlerine ska yer verilmitir. Temsilciler Meclisi yelerinden Fakih zfakih, Mustafa Dinekli, hsan Kabaday, Adnan Ertankn katld Sarayn, Kadnhan, Ilgn, Doanhisar ve dier ilelere Anayasay tantma gezilerinin dzenlendii haberleri yer almtr.492 Anayasay tantma gezileri arasnda MBK yesi Kadri Kaplann Konyallara yapt konumann dinleyiciler tarafndan byk bir tezahratla karland belirtilmitir.493 Ayn haberde Anayasay halka tantm kampanyasnda Kaplann blc, ykc, paralayc bir zmrenin kmasna meydan verilmeyecei, hayr diyenlerin vatan sevmezlerin, huzursuzluk karmak isteyenlerin ii olduu eklindeki beyanat vermitir. O gnk koullarda Anayasaya hayr kampanyasnn ak bir ekilde yrtlmesinin zor olduu anlalmaktadr. Zaten hayr oyu verme konusunda basnn veya herhangi bir partinin giriimlerine rastlanmamtr. MBK yelerinin Anayasay tantma programlarna arlk verdikleri gazetelere yansmtr. MBK yelerinin memleket gezileri haberlerine yer verilmitir. Haberlerde Mucip Ataklnn Siirtte yapt konumada Trk Milleti arasnda gzele, doruya, mkemmele hayr diyecek insan yoktur., baka bir MBK yesi Osman Kksaln Sivasta Dini inanlar ktye kullanmak isteyenlere kar 9 Temmuzda Millet en doru cevab verecektir. Anayasann ustalar bu millettir, Onun
488 489

Yeni Konya, 23, 24, 26 Haziran 1961, s.1. Zaman, 16, 20 Haziran, 4 Temmuz, 1961, s.1 490 Cemal AKIN, Gereklerin I, Yeni Meram, 18 Haziran 1961, s.2. 491 Ik, 28 Haziran 1961, s.1. 492 Yeni Konya, 28 Haziran 1961, s.1. 493 Yeni Meram, 2 Temmuz 1961, s.1.

93

iin Onun takdir ve kabulne mahzar olacaktr szleri ile halk evet demeye ardklar eklinde duyurulmutur. APnin Anayasaya destek verdikleri, AP Merkez dare Kurulu yesi Kamuran Evliyaolunun szleri ile yanstlmtr. nnnn radyo konumas da Anayasann kabul ynnde olmutur. nn konumasnda Anayasann en nemli zelliinin btn zgrlkleri ve sosyal haklar gvence altna almas olduunu belirtmitir.494 Anayasay vatandalara tantmak iin Trk Kltr Derneinin Konya ubesinin 5 bin bror halka parasz datt haberi yer almtr. YTP Genel Bakan Alicann Anayasay Mspet Karlamak En Byk Memleket Meselesidir.495 rneinde olduu gibi siyasi partilerin Anayasaya evet ynnde gr belirtmeleri basnda geni yer alrken olumsuz propagandaya hi rastlanmamtr. Anayasann halkoyuna sunulmas sebebiyle Devlet Bakan Grselin Trk Milletine hitab yer almtr: Baz bedbahtlar, sizleri yanltmak iin, yolunuzu artmak isterler. Bu gibilere
kanmaynz, aldanmaynz. Bunlar bizim ve milletimizin dostlar deildirler. Bunlar bedbaht ve karanlk adamlardr.
496

Konu ile ilgili Gnn Yazs adl kede Sofu Turul bir yaz kaleme almtr.

Yazda din duygularnn istismar edilmesi eletirilmitir. Eski iktidarn on yl iinde dini inanlar ktye kullanmasnn btn yurtta olduu gibi Konyada da bir ahlak kntsne sebep olduunu, imdi de kt niyetli kiilerin temiz insanlar istismar etmeye altklarn ancak asla baarl olamayacaklarn497 belirtmitir. Anayasann halkoyuna sunulduu gn gazete manetleri Anayasa Bugn Milletin Huzurunda, Yeni Anayasann Kabul in Bugn Trk Ulusu Oyunu Kulland ve Vatandalar Bugn Anayasamza Oy Verecek eklinde atlmtr.498 Anayasaya oylamasnn Konya line ait sonular verilmitir. Konya merkezde katlmn % 80in zerinde olduu, bunun vnlecek bir deer olduu belirtilmitir. Merkezde 90.645 semenden 72875i oyunu kullanm, oylardan 42.699 evet, 30.176 hayr eklinde olmutur. Evet diyenlerin oran % 58, hayr diyenlerin oran % 42 olmutur. Btn il olarak sonular ise u ekilde verilmitir: Semen says 444.856, katlm says 353.240, geerli olmayan oy 1171, katlm oran % 79.4, evet diyenler 218.891, hayr diyenler 133.179, evet fazlal 85.712, evet oran %62. Konya ilinde umra, Hadim ve Kadnhan ilelerinin

494 495

Yeni Konya, 2, 3 Temmuz 1961, s.1. Yeni Konya, 4 Temmuz 1961, s.1. 496 Yeni Konya, 5 Temmuz 1961, s.1. 497 Sofu TURUL, Gericiler, Yeni Konya, 8 Temmuz 1961, s.1. 498 Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman, Ik, 9 Temmuz 1961, s.1.

94

dnda byk ounluk tarafndan Anayasann onayland anlalmtr.499 Grlyor ki, Konya halk basnn etkisine ramen Anayasaya ekinceli bir evet demitir. Anayasa oylamasnn kesin sonularnn YSK tarafndan radyoda akland bildirilmitir. Haberde, Anayasann Kurucu Meclis tarafndan kabul edildii ve vatanda ounluunun evet dedii ve sonularn resmi gazetede ilan iin TBMM Bakanlna verildii duyurulmutur. Kesin sonular aklanmtr: Oy vermesi gerekenler 12.735.009, Oya katlanlar 10.322.169, geerli oy says 10.285.561, geerli olmayan oy 39.608, evet diyenler 6.348.191, hayr diyenler 3.934.370, evet fazlal 2.403.821. 500 Anayasann kabul ile ilgili ke yazarlar tarafndan yaplan yorumlara baktmzda hayr oyu verenlerin saysnn fazla olmas zerinde durulmutur. Gnn Yazs kesinde MBK yelerine Ak Mektup adl bayazda yazar komite yelerine vgler yaptktan sonra Zehirlenmi binlerce DP artnn bulunduu bir toplumda sizin bu iyi niyetinizi ktye yoracak binlerce bahtszn bulunduunu belirtmitir. Anayasa oylamasnda ak bir gereke ile meydanlarda evet isterken, tekilerin kulak arkalarna eilip hayrda hayr vardr diye sincice propaganda yrttn, sakn beyaz vermeyin, eer beyaz verirseniz camide Kuran da kalkacaktr diye ancak bir vatan haininin yapabilecei eyleri yaptklarn, MBK yelerinin iyi niyetlerinin ayaklar altna alndn yazmtr. Hayr oylarnn beklenenden fazla kmasnn,hayr dedirtenlerin ustaca almalarnn sonucu olduunu ve bu duruma zldklerini, hayret ettiklerini ancak, umduklarna yaklaamadklarna krettiini belirtmitir. Ayn kede birka gn sonra Yeni Anayasann Inda adl bayazda, Anayasann kabulnn Trk milletini ileri milletler seviyesine karmann ilk adm olarak kabul edildii belirtilmitir. Ancak, kar kanlarn aznlkta olduunu, karlar zarar grd iin olumsuz propaganda yapanlarn nemsenmemesi gerektiini, fakat vatanda uyarmak iin nlemlerin alnmas gerektiini yazmtr.501 Zaman gazetesinin Gnn Yazs kesinde yazar, hayr oylarnn kmsenmeyecek oranda olduu ve bunun nedenleri zerinde durmutur. Yazda Anayasa konusunun eitli evrelerde istismar edilip oy sahiplerinin kandrld, bunu yapanlarn zerine eilmek gerektii vurgulanmtr. 502

499 500

Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman, Ik, 10, 11 Temmuz 1961, s.1. Yeni Konya, 21 Temmuz 1961, s.1, 501 Sofu TURUL, Milli Birlik Komitesi yelerine Ak Mektup, Yeni Anayasann Inda Yeni Konya 11, 15 Temmuz 1961, s. 1. 502 ABANAZIR, Niin Hayr, Zaman, 11 Temmuz 1961, s.1.

95

Hayr oyu verenlerin kmsenmeyecek oranda olmas nedeniyle MBK yelerinden Ahmet Yldzn yapt aklama basnda Anayasaya verilen hayr oyu bizce evet kadar kymetlidir. eklinde yer almtr. Yldz konumasnda yeni Anayasa oylamasna katlma yzdesinin ok yksek oluunu, halkn demokratik anlayn ve devlet idaresine aktif ekilde katlmasnn nemini belirtmitir. Devlet Bakannn yapt aklamada benzer ynde olmutur. Size hitap ederken Trk olmann gururu iindeyim. Vatanda kendi istei ile hayr demeye karar vermise vazifemiz ona hrmet etmektir. Eer ifal edilmise vatanda sulu bulmak deil, tahrikileri telin etmeliyiz. Ne yalanlar sylendi, ne gizli ellerle ne byk paralar sarf edildi 503 szlerinden halk oylamasndan kan evet oylarnn orannn yeterince memnuniyet getirmedii anlalmaktadr. Seimlerin yaklat dnemde olumsuz propagandaya izin verilmedii haberinde, millete kabul edilen Anayasa ve Yassada konusunda tartmann yasak olduu duyurulmutur. Haberde seimlerin yaklat srada milli karlarmza zarar verecek hareketlere izin verilmeyecei504 belirtilmitir. Baka bir haberde olumsuz konuma, propaganda ve sularn demokrasiye doru atlan admlar geciktirmeye sebep olaca iin takibe tabi tutulacaklar belirtilmitir.505 Kurucu Meclisin seimleri 15 Ekim 1961de yaplacana dair haberlere yer verilmitir. Kararn ayakta ve alklar arasnda kabul edildii duyurulmutur.506 MBK yesi Mucip Ataklnn szleri Eer cap Ederse Partiler Kapatlabilir. eklinde verilmitir.Ataklnn szlerini kontrol altnda bir demokrasi mcadelesine izin verilecei izlenimi yaratmtr. Partilerin Tutumu Gzden Geirilecek haberinde partilerin tutumlar yznden gerginleen siyasi havann Devlet ve Hkmet Bakan Cemal Grselin bakanlnda yaplacak bir toplantda grlecei haberine yer verilmitir.507 MBK yesi Ahmet Yldzn Demokrasi bir gretir. Husumet olmazsa tartmalarn faydas vardr.508 szlerine yer verilmitir. Gnn Yazsnda yeni kurulan partilerden YTP eletirilmi, bu partinin liderinin DPye vcut veren fikirleri benimsediini sylemesi nedeniyle bu zihniyette hareket ettii iin eletirildii509 belirtilmitir.

503 504

Yeni Konya, 15, 17 Temmuz 1961, s.;1.Zaman 17 Temmuz 1961, s.1 Yeni Konya, 19 Temmuz 1961, s.1; Yeni Meram, 17 Temmuz 1961, s.1. 505 Yeni Meram, 2 Austos 1961, s.1. 506 Yeni Konya Yeni Meram, Zaman, 22 Temmuz 1961, s.1. 507 Zaman, 7 Austos 1961, s.1; Yeni Meram, 7, 15 Austos 1961, s.1. 508 Yeni Meram, 22 Austos 1961, s.1. 509 Necati TABALI, Ne Biim Lider?, Zaman, 8 Austos 1961, s.1

96

Siyasi parti liderleri ile siyasi havann yumuamas iin toplantlar yaplmtr. Konyada Temsilciler Meclisi yelerinden Fakih zkakih ve Mustafa Dineklinin giriim ve istekleri zerine drt partinin ortak yapt memleket ilerinde birlik ve beraberlik toplantsnn ok samimi ve anlayl bir hava iinde getii510 haberi yer almtr. CHP Kurultaynn nnnn konumas ile aldn konumada i ve d politika konularna ve parti ii sorunlara ilikin aklama yapld, karlalacak sorunlarn stesinden gelebileceini ifade ettii duyurulmutur.511 26 Austosun byk ve iten gsterilerle kutland haberleri yer almtr. 30 Austosun byk ihtiamla kutland belirtilmitir.512 Devlet Bakan Cemal Grselin boydan bir fotorafnn altnda Ben yalnz temiz ve drst alan partileri severim.513 sz yer alm, ancak bu sz ne amala syledii konusunda herhangi bir aklama yer almamtr. Trkiye Nasl Bir Bakan ster? balkl bamakalede yazar demokratik, tarafsz, objektif, milli karlar savunan, d siyasette tecrbeli, kudretli bir bakan istediini belirtmitir. 514 Baz partilerin DP zihniyeti ile hareket ettikleri gerekesi ile MBK bir bildiri yaynlayarak siyasi partileri DP zihniyetinin bir daha hortlatlmasna msaade edilmeyecei515 konusunda uyarmtr. MBKnin yeni seim srecinde eski dnemin izlerini tamamen silmeyi hedefledii anlalmaktadr. Bu konuda yazlan gnn yazsnda yazar yeni kurulan partilerden Memleketi Parti dndakilerin DPnin miras zerine siyasi almalarna devam ettiklerini, MBKnin uyarlarn dikkate almadklarn, bu durumun 27 Maysn anlamn sarstn belirtmitir. Yazar bu durumun demokrasi ve lke gelecei asndan olumsuz olaca 516 uyarsn yapmtr. Mterek Beyanname mzaland balkl haberde al ve kapan konumalarn Devlet Bakan Grsel in yapt, beyannamenin be parti tarafndan imzalanmasndan sonra
510 511

Yeni Konya, 9 Austos 1961, s.1. Yeni Konya, Ik, 25 Austos 1961, s.1. 512 Yeni Konya, 27, 31 Austos 1961, s.1. 513 Yeni Konya, 2 Eyll 1961, s.1. 514 Hseyin ULUSOY, Trkiye Nasl Bir Bakan ster? Yeni Meram, 2 Eyll 1961, s.1. 515 Zaman , 2 Eyll 1961, s.1; Yeni Konya, 3 Eyll 1961, s.1. 516 ABANAZIR, yi Olmayacaktr, Zaman, 5 Eyll 1961, s.1.

97

parti bakanlarnn da birer konuma yapt bildirilmitir. Beyannamenin, bir devletin gelecei ve demokratik sisteme kavuturulmas ynnden btn yaptrmlara yer verir ekilde hazrland belirtilmitir. Seimlere glge drecek, vatandan zihninde phe ve tereddt yaratacak haksz iddialarn ortaya atlmasnn demokratik dzen ve milli huzur aleyhine bir davran olarak kabul edildii belirtilmitir.517 Partiler ve Davalarmz balkl Yeni Konya imzasyla Gnce adl kede 27 Mays inklabnn lkeyi iinde bulunduu siyasi, sosyal ve ekonomik buhranlardan kurtarmak iin ve bir nceki iktidarn tutumunun beenilmemesi nedeniyle millete yapld belirtilmitir. Yaanan olumsuzluklarn anlatld yazda, partilerin son yoklamalarnda ortaya kan durumundan ders almadklarn gsterdiini518 ifade ederek partilerin aday tercihinde daha dikkatli olmalar konusunda uyarmtr. Yeni Meram gazetesinde Genelkurmay Bakan Cevdet Sunayn seimlerde ordunun tarafsz kalaca aklamas haberi verilmitir.519 Seim Kampanyasnn 24 Eyllde balayaca, propaganda yasann kalkaca ve partilerin seim faaliyetlerine balayaca haberine yer verilmitir. 520 Yeni Konya gazetesinde siyasi partilerin Konya adaylarnn tantlmtr.Gazetenin ilk sayfasnn sa kesinde hangi partiden olursa olsun tarafsz bir ekilde adaylarn tantld belirtilmitir. Tantlan adaylar Enis anlolu, Mekki Keskin, Muammer Obuz, Samet Kuzucu, Ahmet Onar, Mustafa zaydn, Mustafa Dinekli, hsan Kabaday, Galip Bilge, Suat Abanazr, Mehmet Eken, Tacettin Yaltrk, Vehbi Bilgin, Sedat umral, A. Vehbi Ktk, Dr. Talha Demira, Dr. Sait Sina Ycesoy, Fahrettin Alperten, Hac Mustafa Kktun, Fatin Narin, Necmettin Ergven, Baha Kayserilioludur 521 Konyada siyasi partiler ve faaliyetleri gazetelere u ekilde yansmtr. Yeni Meram gazetesinde YTP Tekilat Konyada Byk Sarsnt Geiriyor. ve AP l Merkezinde Polise Dn Arama Yapld. AP Milletvekili Aday Osman Yksel Hakknda Savclka Takibata Geildi. CKMP Dn Bir Ak Hava Toplants Yapt. CHP ve AP Bir Ak Hava Toplants Yapt. YTP Hkmet Alannda Ak Hava Toplants Yapt. APnin Dnk

517 518

Yeni Konya, 6 Eyll 1961, s.1. Yeni Konya, 20 Eyll 1961, s.1. 519 Yeni Meram, 21 Eyll 1961, s.1. 520 Yeni Meram, 23 Eyll 1961, s.1. 521 Yeni Konya, 11, 18 Eyll 1961,s.1.

98

Mitingine Gmpala Gelemedi.522 eklinde verilmitir. Yeni Konya gazetesinde siyasi faaliyetler u ekilde duyurulmutur. Partiler Ne Yapyor balnda duyurmutur: AP: Sait Sina Ycesoy Konutu. CHP: Memleket Meseleleri zerinde Duruldu. CKMP: Blkba Geliyor. YTP: stifalar Yalanlanyor.523 Zaman gazetesi ise CHPnin faaliyetlerini n plana karm ve CHP adaylarnn tantmn yapmtr. Dier partilerle ilgili haberleri CHP ile olan ilikileri eklinde vererek taraf olma durumunu aka sergilemitir. 524 CHPnin ak hava toplantsndan haberlere geni yer ayrlmtr. CHP Genel Sekreterinin konumasndan nce Konya adaylarnn tantld toplantda kalabalk bir grubun karlamaya geldii ve sevgi gsterilerinde bulunduu belirtilmitir.525 Siyasi partilerin Konyadaki faaliyetleri duyurulmaya devam edilmitir. Haberler APde almalar: Seydiehir ve Akehirde ak hava mitingi. CHP almalar: Derbent Szma kynde ak hava mitingi yaplyor. CKMP kylerdeki ilk turu tamamlad. YTP: stifalar ayialar halinde ve APliler bugn Karapnar ve Erelide konuacak. CHP partiler aras kardelik havasn estirmek istiyor. eklinde verilmitir. Seim sonular hakknda yaplan tahminlerde CHPye taraf olma durumu dikkat ekmitir. Seim sonular hakknda Hasan Ali Tuna tarafndan yapld belirtilen bir tahmine yer verilmitir. Tahmine gre CHP 10, AP 2, YTP 1, CKMP 3, Senato iin CHPye tam ans vermitir. Seim ncesi adl kede Sofu Turul, Konyada CHPnin ileride olduunu, CHPnin iktidar olaca kanaatinin yaygn olduunu, CHPnin bir eit iktidar partisi gibi seimlere girdiini, iktidar partisinde olmas normal saylan avantajlar kullandn belirtmitir.526 CHPden seim haberlerinde Akehir, Sarayn, Ereli ve Karapnarda byk bir vatanda topluluuna ak hava toplants yapld duyurulmutur.527 Seim ncesi adl kede tekiler Ne karr? balkl yazda AP ve CKMPnin at ba beraber gittii, YTPnin 1 milletvekillii alaca, Btn bu hesap ve tahminleri alt st eden bir srpriz olmazsa, ki olaca imkansz denebilir denilerek Konyada CHPnin en az 9 milletvekillii ile Mecliste temsil edilecei, senato seimlerini hi pheye yer vermeden

522 523

Yeni Meram, 26, 28 Eyll, 5, 6, 11, 13 Ekim 1961, s.1. Yeni Konya, 4 Ekim 1961, s.1. 524 Zaman, 5 Ekim 1961, s.1. 525 Yeni Konya, 6 Ekim 1961, s.1. 526 Yeni Konya, 7,9 Ekim 1961, s.1. 527 Zaman, 13 Ekim 1961, s.1.

99

CHPnin alaca, lke genelinde CHPnin 253 milletvekili ile iktidara gelecei eklinde528 tahminde bulunulmutur. Seim ncesi kesinde Elbette Sizdeniz balkl yazda siyasi partilerin ziyaretlerinde kyllerin ilgin bir ekilde btn partililere elbette sizdeniz sizden baka partinin laf m olur? dedikleri, kylleri kandracaklarn sananlarn kandrld belirtilmitir.529 MBK tarafndan hazrlanm brorlerin Konyaya uaklarla atld haberinde MBKnin verdii sz zerinde durduu ve durmaya her eye ramen kararl olduu, ak ihtilali yapanlarn saf ve temiz demokrasiyi gerekletirecekleri belirtilmitir. Brorlerde Aziz
Vatanda: Sen istediini seeceksin. Konuanlar dikkat ve sknetle dinle. MBK. Aziz Vatanda: Sevmesini bilirsen sevilirsin, sayarsan saylrsn, milletin huzur ve gveni iin bu tutum arttr. MBK. Aziz Vatanda: Sen seeceksin, setiin ounluu alrsa o iktidara gelecektir. MBK. yazlmtr.
530

MBK bu ekilde

vatandalar yapacaklar seimde dikkatli olmalar konusunda uyarmtr. Gnn Yazs kesinde Yarn balkl yazda yaplacak seimle 2. Cumhuriyetin kuruluunun tamamlanaca belirtilmi ve uras bir gerektir ki bir ihtilal idaresinden serbest
seimlerle demokrasi hayatna gei imdiye kadar dnyada grlmemitir. Trk Milleti ihtilalden demokrasiye gei olaynn erefini de kendisinde alkoymutur. 27 Mays Devrimi ve ondan sonraki gnler gnlk hayatmzn bir parasym gibi gemesine ramen, Trk tarihinin aknda ok byk rol oynamlardr. Yarn tam bir serbestlik iinde sandk bana giderken yalnz u ksa gemii bile oylarmz hangi vicdan lleri iinde kullanmamz gerektiinin rehberi olacak niteliktedir. htilal sonras seimlerde her Trkn tek amac u veya bu partinin menfaati deil, memleket ve milletin menfaati olmaldr diyerek son uyarlarn

yapmtr.531 Ayn konuda Sarntan adl kede Reyini kullanrken vicdannn sesini mutlaka
dinle. Rey avclarnn, sahte dindarlarn, din istismarclarnn verecein reyler yzlerine inen amar olmal. Trkiyede hibir idare dinimizle oynayamaz. Reyini kullanrken Trkiyenin en ehil ellere gemesini sala.
532

diyerek benzer bir tutum gstermitir. Seimden bir gn nce manetler Trk Semeni Yarn Bir mtihan Daha Verecek533 eklinde atlmtr. Seim gn gazete manetlerinde Trkn Milli radesi Bugn Belirecek, Oyumuzu Nasl Kullanacaz?, Millet Bugn mtihan Veriyor ve Seim Yasaklar eklinde yer almtr. Vali Rebii Karatekinin Konyalnn seimi vakar iinde
528 529

Sofu TURUL, tekiler Ne karr?, Yeni Konya, 10 Ekim 1961, s.1. Sofu TURUL, Elbette Sizdeniz, Yeni Konya, 5 Ekim 1961, s.1. 530 Yeni Konya, 5 Ekim 1961, s.1. 531 Sofu TURUL, Yarn, Yeni Konya, 14 Ekim 1961,s.1. 532 Yeni Konya, 14 Ekim 1961, s.1. 533 Yeni Meram,14 Ekim 1961, s.1.

100

yaayaca szleri, gemi yllarda katlm oranlar verilmi ve bu seimde katlm orannn % 90 olma ihtimali olduu belirtilmitir. Konya merkezde semen adedi 91.804, sandk adedi 385, Konyada semen adedi 444.745 olarak verilmitir. 534 Seimden bir gn sonra Milletvekili ve Senato Seimi Dn Yapld.balkl haberde Konyada seimlerin sakin ve olaysz getii535 sonraki gnlerde oylarn saymnn devam ettii duyurulmutur.536 Seim sonular ile ilgili haberler Dn Yurtta Tarihi Seimler Yapld.eklinde verilmitir. Haberlerde CHP ve APnin iktidar iin yartklar,. hi bir partinin kesin ounluk salayamayaca belirtilmitir. CHPnin Senato seimlerini kazand bildirmitir. Yaklak sonular verilmitir. 18 Ekim tarihli gazetelerde kesin sonular duyurulmutur. YSK nin bildirdiine gre kesinleen Konya milletvekillikleri sonular verilmitir. Kesin sonular CHPnin 5 Senatr Ahmet Onar, Muammer Obuz, Muhittin Kl, Sedat umral, Mustafa Dinekli, Milletvekilliklerinin partilere gre dalm ise yledir: CHP: hsan Kabaday, Mehmet Rt zal, Fakih zlen, Samet Kuzucu, Fakih zfakih, Vefa Tanr, AP: Ahmet Grkan, Sait Sina Ycesoy, Faruk Skan, Cahit Ylmaz, CKMP: Kadircan Kafl, rfan Baran, Kemal Ataman, mer Kart, YTP: Mekki Keskin, Seluk Aytan. 537 YAD Bakan Salim Baolun Konyaya geldii haberinde, yapt aklamaya yer verilmitir. Bugn Trkiye, tarihinin bir dnm noktasndadr. Ya ok ey kazanacaz yahut her eyi
kaybedeceiz. Allah ikincisinden korusun.
538

Seim sonular ile ilgili yorumlara da balanmtr. Zaman gazetesinde haber CHP ktidar Yolunda539 eklinde duyurulmutur. Sarntan adl kede nceki gece btn partilerin kendilerini nde grdkleri, ama bugn kimi ceviz, kimi badem iinde iktidar aryor denilerek esprili bir yaklam sergilenmitir. 540 nananlarn Zaferi adl bayazda yazar, 27 Mays yapanlarn ilk gn verdikleri sz tuttuklarn, milli iradenin tecellisi iin btn imknlar hazrladklarn ve dnyann en drst seimini yaptklarn, bu nedenle de seimleri aheser bir seim olarak deerlendirdiklerini belirtilmitir. Olumsuz dnenlere imdi inanyorsunuz deil mi?
534 535

Yeni Konya, Zaman, 15 Ekim 1961, s.1. Yeni Meram, 16 Ekim 1961, s.1. 536 Ik, 16 Ekim 1961, s.1. 537 Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman, Ik, 16, 17, 18, 19 Ekim 1961, s.1. 538 Yeni Konya, 16 Ekim 1961, s.1. 539 Zaman, 16 Ekim 1961, s.1. 540 Yeni Konya, 16 Ekim 1961, s.1.

101

htilalin bir partiye deil, milleti felakete srklemesi muhtemel bir zihniyete kar yapldn diye sormutur.541 Basnda bundan sonraki gelimelerde iki nemli olay ilenmitir: Birincisi Cumhurbakanl seimine Grsel in aday olup olmayaca, ikincisi ise seimi tek bana iktidar olacak bir parti kazanmadna gre koalisyonun nasl oluaca olmutur. Bu konular gazetelerde derinlemesine ilenmitir. Cumhurbakanl iin Grsel adayln koyacak. Gazetecilerle gren Grsel Cumhurbakan olursa On drtleri senatoya alacan syledi. haberinde Grsel in zerinde en ok durulan isim olmakla beraber Ali Fuat Bagilden bahsedenlerin de saysnn az olmad belirtilmitir. APnin Bagili destekleyecei ancak Grsel in seileceine kesin gzle bakanlarn ounlukta olduu belirtilmitir.542 Bakan seimi ve Hkmet kurulmas gnn mevzuu Grsel mi? Bagil mi? Grsel Cumhurbakanl iin normal aday grlyor. timat edilir kaynaklara gre Grsel adayln koyacaktr. Grselin beyanat Baladm ii yarm brakmam, herhangi bir resmi teklif alm deilim ancak shhatim gayri msait olsa da bu kritik durumda memlekete hizmetten asla kanmam.543 Cumhurbakanl iin partilerde fikir ayrl var. AP sa kanad ile CKMP Grsel in Cumhurbakanln istemiyor. CHP ile AP mutedilleri ise Grsel in bakanlna taraftar. APnin Ali Fuat Bagilin ismini ortaya att. Hkmet kurma giriimleri de Konya basnna yansmtr. CHPlilerin dier partilere nezaket ziyareti yapt, bu davrann yerinde ve kardelik ruhunu belirten jestinin memnuniyet yaratt belirtilmitir. CKMP Koalisyona girmeyeceini sylyor. MBKnin drtl bir koalisyon olumas iin gayret ettii fakat baz basn organlar ve partililerin tutumunun phe uyandrd belirtilmitir. YTP nin ise tarafsz bir babakan idaresinde koalisyona gireceini ima ettii haberlerine yer verilmitir Koalisyonlarla ilgili Stk Ulayn aklamas dikkat ekmitir. Btn partilerin zerinde bir milli menfaat partisi vardr. 544 Bakentte Siyasi Hava Gergin haberinin ayrntsnda Grselin Cumhurbakan seilmesi halinde Stk Ulayn Babakan olaca ihtimali zerine bilgi verilmitir. Babakann asker olaca, babakann btn partilerin stnde olaca, milli menfaat partisi sznn de bunun delili olarak kabul edildii belirtilmitir. 545

541 542

Yeni Konya, 18 Ekim 1961, s.1. Yeni Meram, 20 Ekim 1961, s.1. 543 Yeni Konya, Ik, 19 Ekim 1961,s.1. 544 Yeni Konya, 20 Ekim 1961, s.1. 545 Yeni Konya, 20 Ekim 1961, s.1.

102

Drt partinin katlmasyla beklenen Milli Koalisyonun gerekleecei haberinde, drt parti liderinin Devlet Bakan Grsel ile bir toplant yapt, koalisyon iin ortak karara vardklar aklanmtr.546 Basnda TBMMnin al ile ilgili haberler yer almtr. Yemin treninden sonra parti gruplarnn toplanp bakanlk divanlar iin adaylarn tespit edecekleri bildirilmitir. Haberde Senato ve Meclis yelerinin yapacaklar yeminin metni verilmitir: Devletin
bamszln, vatann ve milletin btnln koruyacama, milletin kaytsz artsz egemenliine, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine bal kalacama ve halkn mutluluu iin alacama namusum zerine sz veririm.547 Meclisin al ile ilgili haberlere yer verilmitir: Byk Millet Meclisi

muhteem bir trenle ald. Haberin devamnda Bakan Grsel tarihi bir konuma yapt, adaleti, insaf ve vicdan hibir zaman elden brakmadklarn syledii belirtilmitir. Mecliste nnnn en yal ye sfatyla Meclis Bakanln yapt haberleri verilmitir. 548 Cemal Grselin Cumhurbakan seildiini duyuran haberin ayrntsnda oylamaya katlan 607 yeden 434 nn Bakan Grsel e oy verdii ve Grsel in seildikten sonra Antkabiri ziyaret ettii ve tebrikleri kabul ettii549 yazlmtr. ABD Bakan Kennedynin Bakan Grseli tebrik ettii son dakika haberi olarak verilmitir. Fahri zdilek tarafndan Hkmetin istifasnn Cumhurbakanna sunulduu ve kabinenin dn son toplantsn yaparak bu karara vard belirtilmitir. 550 1961 yl Ekim aynn 25inden beri sren ancak sonulanamayan TBMM Bakanl seimini CHP aday Fuat Sirmenin 227 oyla kazand duyurulmutur. 551 Basnda koalisyon hkmeti oluturmadaki giriimlere geni yer verilmitir. APdeki ounluk CHP ile koalisyona taraftar olmu, bu ekilde kuvvetli ve istikrarl bir hkmetin kurulabilecei ileri srlmtr. Haberde parti liderinin Cumhurbakan Grsel ile grt. AP, YTP liderinin nemli bir ey sylemedikleri belirtilmitir. YTP Genel Bakannn CHPli bir babakann kuraca kabineyi desteklemeyeceini belirten aklamalarna yer verilmitir. Haberde Bakan Grselin partilere Babakan adayn semeleri iin verdii srenin sona ermesi nedeniyle, partilerin uyuamadklar takdirde Babakan dorudan doruya tayin edecei, bu durum karsnda oluacak kabinenin
546 547

Yeni Konya, 24 Ekim 1961, s.1. Yeni Konya, 25 Ekim 1961, s.1. 548 Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman,Ik, 26 Ekim 1961, s.1. 549 Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman,Ik, 27 Ekim 1961, s.1. 550 Yeni Konya, Zaman, 28 Ekim 1961, s.1. 551 Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman, Ik, 2 Kasm 1961, s.1.

103

gvenoyu alabilmesinin tartmal olacan syledii belirtilmitir.552 Babakanlk iin CHP Genel Sekreteri smail Rt Aksala yaplan teklifin kabul edilmemesi nedeniyle, AP ye teklif gtrlecei belirtilmitir.553 Trkiyenin ilk koalisyon hkmeti kurma giriimleri skntl gemitir. Kurulacak yeni hkmetle ilgili haberler Bakan Grsel nny Babakanla seti. nn ksa bir mddet iinde kabinesini kurarak programn mecliste okuyacak ve gvenoyu isteyecek. ve nn kabine iin temaslara balad. Babakan nn koalisyon iin ilk temas Blkba ile yapt.eklinde verilmitir. nnnn bir resminin altnda nn kabinesine bakan aryor.554 nnnn kabine kurulmas iin prensiplerinin, lkede huzur ve demokrasinin yerlemesi olduunu ifade eden aklamalar yer almtr.555 Demokrasi abas balkl yazda yazar halkn zerine den grevi yapt, bekledii eyin TBMMnin yeni anayasann ilkeleri nda almasn, yasama, yrtme gcnn ve bunlara paralel olarak yarg gcnn demokrasi gereince iletmeye balamasn istemitir. Yaznn devamnda hibir partinin meclise ounlukta gelemediine gre karma bir hkmet kurulmas zorunluluuna dikkat ekilerek bunun faydas zerinde durulmutur. Demokrasinin gerei eletirilerin yapc ve yaratc olmas gerektiini, demokrasinin herkesin destek ve abasyla geliebileceini belirtmitir.556 APnin nn kabinesine katlmay kabul ettiine dair bir haber yer almtr. Babakanlktan yaynlanan bildiride APnin karma hkmete katlma karar verdii belirtilmitir. Son dakika haberinde ise AP Genel dare Kurulunda nn kabinesine katlma kararnn 21e kar 16 oyla ald duyurulmutur.557 Ankara Notlar adl kede yazar hibir partiye mensup olmadn, CHPyi, nny iddetle eletirdii halde yllardr yapt gzlemlere dayanarak nnnn ihtiras vardr. Fakat bunu defalarca babakanlk yapm uzun mddet memleket idare etmi bir insann yeniden iktidara gemek ihtiras olarak gstermek eer insafszlk deilse tek kelime ile safdillik, aptallk olarak nitelendirmitir. nnnn byle belirsiz bir ortamda baarl

552 553

Yeni Konya, 7 Kasm 1961, s.1. Yeni Konya, 9 Kasm 1961, s.1. 554 Yeni Konya, 11, 12, 14 Kasm 1961, s.1; Yeni Meram, 11 Kasm 1961, s.1;.Zaman, 12 Kasm 1961, s.1. 555 Zaman, 13 Kasm 1961, s.1. 556 Ouz Kazm ATOK, Demokrasi abas, Yeni Konya, 15 Kasm 1961, s.1. 557 Yeni Konya, Zaman, 16 Kasm 1961, s.1.

104

olup olmayaca belli olmayan bir hkmetin bana gemesini iktidar hrsndan olmadn558 yazarak nny desteklemitir. Hkmet kurma giriimleri basnda geni yer tutmutur. Son dakika haberi olarak nnnn bir sz verilmitir. Artk Her ey Halledilmitir. Sknete Kavuacaz. YTPnin nn kabinesine gvenoyu verecei byk puntolarla duyurulmutur. Haberin ayrntsnda YTP stanbul l Bakan Ord. Prof. Dr. Fahrettin Kerim Gkayn hkmet bunalmnn almasndan duyduu memnuniyet belirtilmitir. Gkay, kabineye girmeme konusunda kesin kararlar olduunu, programlarnn kendi programlarna aykr olmayacan tahmin ettiini, partisinin bu artlar altnda nn Hkmetine gvenoyu vereceini aklamtr.559 Ertesi gnk gazetede nn Kabinesini Bugn lan Ediyor., Partiler Kabineye Eit Sayda Katlyor. Meclis Dndan Bir Bakan Hkmette Vazife Alacak. eklinde verilmitir. Haberde ilan muhtemel kabinenin listesi verilmitir. Kabineye Meclisler dndan CHPden Ferit Melenin girdii duyurulmutur.560 Dier gnk haber henz kabinenin ilan edilmediini gstermitir.Haberde Babakan yardmclklarnn bire, devlet bakanlklarnn drde karld, Gmpalann kabinede yer almad561 bilgisi verilmitir. Hkmetin kurulduu haberleri Uzun Bir alma ve Gayretlerden Sonra nn Dn lk Kabinesini lan Etti. eklinde verilmitir. Cumhurbakan Grselin hkmetin kurulmas nedeniyle nn ile APyi vd belirtilmitir. Hkmet listesi verilmitir: Babakan: smet nn Babakan Yardmcs: Akif yidoan Devlet Bakan: Prof. Turhan Feyziolu Devlet Bakan: Avni Doan Devlet Bakan: Nihat Su Devlet Bakan: Necmi ktem Adalet Bakan: Sahir Kurutluolu Milli Savunma Bakan: lhami Sancar ileri Bakan: Ahmet Topalolu
558 559

Ecvet GRESN, ktibaslar Ankara Notlar, Yeni Konya, 16 Kasm 1961, s.1. Yeni Konya, 17 Kasm 1961, s.1. 560 Yeni Konya, Zaman, 18 Kasm 1961, s.1. 561 Yeni Konya, 19 Kasm 1961, s.1.

105

Dileri Bakan: Selim Sarper Maliye Bakan: efik nan Milli Eitim Bakan: Hilmi ncesulu Ticaret Bakan: hsan Grsan Basn Yayn Turizm Bakan: Kamuran Evliyaolu alma Bakan: Blent Ecevit Salk ve Sosyal Yardm Bakan: Suat Seren Bayndrlk Bakan: Emin Pakst Gmrk ve Tekel Bakan: evket Bulatolu Tarm Bakan: Cavit Oral Sanayi ve Enerji Bakan: Fethi elikba mar ve skan Bakan: Muhittin Gven Ulatrma Bakan. Cahit Akyar 562 Hkmetin kurulmas Zaman gazetesinde nn Programn Mecliste Okudu.563 haberi verilmitir. lerleyen gnlerde nn Kabinesinin gvenoyu ald, oylamaya 351 milletvekilinin katld, 269 beyaz oy, 78 ekimser ve 4 krmz oy kullanld belirtiliyor. AP-CHP Koalisyonunun gvenoyu ald ve gvenoyu aldktan sonra parti liderlerinin nny tebrik ettikleri son dakika haberi olarak verilmitir. 564 Gnn Yazs kesinde 23 Yl Sonra balkl yazda, DP iktidar eletirilmitir. Atatrkn lmnn 23. yl nedeniyle yazlan yazda, DP dneminde kk baarlarn byk iler olarak gsterildii, Atatrkn geri planda brakld, ancak Atann genlii ve ordusunun onlar iki saat iinde yerle yeksan ettii, Atatrkn ruhunun bir bayrak gibi yeniden
ykseldii ve 27 Mays devrimine de Atatrkn manevi varlnn nclk ettii belirtilmitir.
565

562 563

Yeni Konya,11, 21 Kasm 1961, s.1; Yeni Meram, Zaman, 21 Kasm 1961 s.1. Zaman, 28 Kasm 1961, s.1. 564 Zaman, 28 Kasm 1961, s.1.Yeni Konya, 28 Kasm, 3 Aralk 1961, s.1. 565 Yeni Konya, 11 Kasm 1961, s.1.

106

Yeni hkmetin nemli bir faaliyetini basndan reniyoruz. Babakanlktan yaynlanan bir tamimde 1. Cumhuriyetin devam ettii ve 1924 Anayasas yerine 1961 Anayasasnn yrrlkte olduu belirtilmitir.566

566

Yeni Meram, Ik, 29 Aralk 1961, s.1.

SONU Demokrasi, ilkalardan gnmze kadar ekil deitirerek ulam bu konuda zorlu mcadeleler verilmi ve hala verilmekte olan bir ynetim biimi olarak Atatrk tarafndan da Trkiyeye yerletirilmeye allmtr. kinci Dnya Savanda Trkiyenin izledii sava d kalma politikas eitli zorluklara ramen baarya ulamtr. Ancak sava sonrasnda demokrasi cephesinin galip gelmesi, zgrlklerin kazanlmas ve gvence altna alnmas mcadelesinden Trkiyenin de etkilenmesi kanlmaz olmutur. Bir taraftan d etkenler, dier taraftan sava yllarnda yaanan olumsuz sosyoekonomik artlar ve basnn basks ile oluan toplumsal muhalefet ok partili hayata geie yol aan nemli gelimeler olmutur. 7 Ocak 1946da DPnin kurulmas ile Atatrk dneminden sonra Trkiyede gerek anlamda ok partili dneme geilmitir. DPnin 1950 ylnda yaplan seimlerde byk oy fark ile oylarn % 53ten fazlasn alarak iktidara gelmesi, CHP asndan da 27 yllk iktidar bar bir yolla iktidardan uzaklamas Trk demokrasi tarihi asndan bir dnm noktas olmutur. DPnin 10 yllk iktidar Trkiyede ekonomik, sosyal ve siyasi adan yeni gelimelerin yaand bir dnem olmutur. DP iktidarnn son dnemlerinde yaanan ekonomik ve sosyal baz olumsuzluklar memnuniyetsizliklerin yksek sesle ifade edilmesine sebep olmutur. Ancak ordu burada demokrasinin savunulmas grevini tek bana stlenerek, demokrasinin kendi kurallar iinde ilemesine frsat vermeden, seimlerin zamannda yaplmasn bekleme sabrn gstermeden ynetime el koymutur. Ordularn bu ekilde ynetimlere el koymas ancak az gelimi veya geri kalm lkelerde grlen bir durumdur. Ordunun, siyasi bir g olarak ortaya kmas, sosyal g olarak da yenilemelerin ncs olmas yeni bir durum deildir Osmanl Devletinin son zamanlarnda ada fikir akmlarnn ordudan kmas ordunun nclk grevini stlenmesinde etkili olmutur. Ordunun yeniliklerin lokomotif gc olmas Trkiyenin batllamasnda byk rol oynamtr. Unutmamak gerekir ki i ve d etkenler ne olursa olsun asker kkenli devlet adam olan smet nn istemeseydi Trkiyede ok partili hayata geilmesi ve seimler sonucunda CHPnin iktidar devretmesi uzun zaman alabilirdi.

108

27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi, demokrasi hayatmzn bundan sonraki dnemlerine de rnek oluturmu ve Trkiyeye askeri mdahale geleneini getirmitir. Burada belirtmek gerekir ki demokrasi uzlama rejimidir. ktidar ve muhalefet partilerinin lke karlarn gzeterek lml ve yapc bir iliki sergilemeleri o dnemde olduu gibi gnmzde de en ok ihtiya hissedilen bir durum olmutur. Her dnemde bavurulacak tek hakemin millet olduu unutulmamaldr. Trkiye Cumhuriyeti, Bat lkelerindeki demokrasilerin gelime srecinden farkl olarak bamszlk sava sonunda kurulmu, milli bir devlettir. Avrupann birka yzyl iinde gerekletirdii Rnesans, Reform, Fransz htilali ve Sanayi nklab gibi gelimelerin Trk milletinin hayatna ok ksa srede yerletirme abalar doal olarak toplumun demokrasi konusundaki deneyim kazanamamasnn sebepleri olarak deerlendirilebilir. Demokrasi rejiminin devamnn salanmas, tepeden inme nlemleri bu arada asker gcn n plana karmtr. Cumhuriyetin kuruluundan gnmze kadar, demokrasiyi koruma ve gelitirme grevini askerlerin zerlerine ald gr hakimdir. . Askerlerin demokrasiyi kurma, koruma ve gelitirme grevleri, ok partili dzene geildikten sonra sona erebilirdi. Millet 1950de CHPnin tek parti ynetimine kendi iradesiyle son vererek demokratik hayata gemek iin iyi bir frsat yakalamtr. Ancak iktidar devralan DP ynetimi demokrasiyi gelitirmek yerine CHPnin hatalarna derek rejimin kmaza girmesine yol amtr. Temel hak ve zgrlklerin kayna olan demokrasinin, ounluun tahakkmne dnt eletirilerine hedef olmutur. ok partili dnemdeki ilk askeri mdahale olan 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi DPnin rejimi yozlatrd iddialarna kar yaplmtr. Dnyadaki dier askeri mdahalelerden farkl olarak demokrasiyi kaldrmak iin deil, demokrasiyi getirmek iddiasyla yaplmtr. Bu dnemin sonunda askeri mdahaleyi

gerekletirenlerin hazrlatt 1961 Anayasas, en demokratik anayasa olma zellii tamaktadr. Bu Anayasada Gler ayrlnn gereklemi, insan haklarna dayal, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devlet dzeni gerekletirilmitir. 1961 Anayasas rejim krizine yol aan sorunlar yznden dnlen zm nerileri ve uzlama abalarnn bir sonucu olarak bir tepki anayasas zellii de tamaktadr. Salad geni zgrlkler nedeniyle 1961 Anayasas Trkiyeye byk gelmitir.

109

1950den 1960a kadar dnem iktidarda kalmay baaran DP iktidarnn basn, muhalefet ve niversite zgrlkleri ile ilgili memnuniyetsizlik yaratacak uygulamalara girimitir. Tahkikat Komisyonu Kanunu ile mevcut tepkiler daha da bymtr. Tahkikat Komisyonu muhalefetin rejim aleyhtar almalarn incelemek zere kurulmu, kararlarnn kesin olmas sivillerin demokrasiyi rafa kaldrma giriimleri olarak deerlendirilmesine yol amtr. 27 Mays Askeri Mdahalesi askeri hiyerari dnda kk rtbeli subaylarn giriimi olarak balamtr. Dnemin Genel Kurmay Bakan Rt Erdelhun DP iktidar ile uyum iinde olduundan hareketin liderliine sonradan Cemal Grsel getirilmitir. Demokrasiyi yeniden iletmek iin yaplm ve 1961 Anayasas ile bu durum byk lde yerine getirilmitir., Ancak Yassada yarglamalar sonunda Adnan Menderes, Fatin Rt Zorlu ve Hasan Polatkann idam edilmeleri ise 27 Mays Askeri Mdahalesini tartmal hale getirmitir. Belirli bir blgenin ve dnemin aydnlatlmasnda birinci elden kaynaklarn nemi byktr. 27 Mays askeri mdahalesinin Konyaya yansmalarnn yanstlmas asndan o dnemde Konyann yerel basn organlar olan Ik, z Demokrat Konya, Yeni Konya, Yeni Meram, Zaman gazeteleri aratrmtr. Yazl basn konusunda tecrbe ve zengin bir birikime sahip Konya basn 27 Mays Askeri Mdahalesi srasnda ve sonrasnda ulusal basnda olduu gibi mdahaleden yana bir tutum iine girmitir. 27 Mays Askeri Mdahale ncesinde ve sonrasnda tutarl bir tavr sergilememitir. Mdahale ncesinde Babakann Konyaya gelecei aylarca haber konusu yaplmtr. Babakan ve Hkmet hakknda herhangi bir eletiri veya olumsuz bir habere rastlanmazken hatta vg ile bahsedilirken, mdahaleden bir gn sonra tamamen farkl bir tavr sergilenmitir. Bu tarihten sonraki haberlerde eski iktidar sahiplerinden haberlerde ve makalelerde de olumsuz ekilde bahsedilmesi dikkat ekmitir. Bu durumu askeri ynetimin etkisi eklinde yorumlamak mmkndr. Yeni dnemin topluma benimsetilmesinde ulusal basn gibi Konya basn da eski iktidar hakknda abartl bazen de aslsz haberlere yer vermitir. Ulusal basn da Dnya gazetesinde Korkun plan ele geirildi. DP ktidar eer dmeseydi dn geni bir katliam hareketine giriecekti haberlerinin Konya basnnda Sabk ktidarn Yarda

110

Kalan Tertibi stanbulda eski iktidar mensuplarna ait olduu bildirilen 7 bin silahn, asker elbisesinin, depolarn bulunduu, bu silahlarla yz binlerce kiinin tutuklanp ldrlecei iddialarna yer verilmesi paralellik gstermitir. Basn, Anayasa oylamas ve seimlerde yanl tutumunu devam ettirmi, Anayasaya evet denmesi iin ak bir kampanya yrtm yazlan ke yazlar ve makalelerle kamuoyu yaratmaya almtr. Trkiye genelinde olduu gibi Konyada da Anayasaya evet oyu verenlerin oran % 61.7dir. Yeni dnemin seim srecinde ise daha tarafsz davranmaya alan basn, btn siyasi partilerin adaylarn tantma faaliyetlerine arlk vermi, yine partilerin adaylarn belirlerken millet karlarnn gz nnde bulundurulmas uyarlarna dikkat ekmitir. Ke yazlarnda seim sonularnn tahminleri yaplrken CHPnin kazanmasna kesin gz ile baklrken seim sonras tahminlerin aksine hibir partinin tek bana iktidar salayamamas nedeniyle koalisyon olaslklar zerine haberler yaplmtr. Yasama, Yrtme ve Yarg gleriyle birlikte drdnc g olarak kabul edilen basnn kamuoyu oluturmada gcn kullanarak lke ynetimine katlmaktadr. Bazen kamuoyu lehine bazen de aleyhine sonular douran basnn gc etkisini her geen gn biraz daha artrd bir gerektir. lke ynetiminde etkili olan glerden biri olan ordunun yakn tarihimize damgasn vuran 27 Mays Askeri Mdahalesi karsnda Konya basnn tarafsz kalmam ve ordu lehine kamuoyu oluturmutur. Unutulmamaldr ki demokrasi veya baka bir rejim halkn onu benimsedii kadar yaar ve yaatlr. ada uygarlk hedefine ulamak iin demokrasiyi btn kurum ve kurallaryla benimsemek ve ona sahip kmak gereklidir. Bunun gereklerinden biri olan basn zgrl salanmal, ancak kamu grevi yapan basn bu zgrl kendi karlar iin deil milli karlar iin kullanmal ve halk aydnlatmaldr. Basna tannan hak ve zgrlklerden kaynaklanan byk g, sorumluk bilinciyle ve kamu yararn gzetecek biimde kullanlmaldr. Bu g, kt niyetli ve ilkesiz kiilerin elinde, kendi kar ve menfaatleri iin kullanlarak toplumun ve demokrasinin zararna sonular dourabilir. zgr, demokratik ve ada bir lkenin en nemli gvencelerinden biri de siyasi ve ekonomik g odaklarnn basklarndan kurtulmu basndr. Atatrkn gsterdii ada, demokratik ve laik bir sistem iinde

111

dnya uygarlnda yerini alm bir Trkiye iin, basna byk sorumluluklar dmektedir.

112

KAYNAKA

AAOLU Samet, Marmarada Bir Ada, B.2, Baha Matbaas, (Basm Yeri Belirtilmemi), 1972. AAOLU, Samet, Siyasi Gnlk Demokrat Partinin Kuruluu, letiim Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1993. AKN, Sina, Ana izgileriyle Trkiyenin Yakn Tarihi, maj Yaynclk, 3. Bask, Ankara, 1998. AHMAD, Feroz, Demokrasi Srecinde Trkiye (1945-1980) (ev. Ahmet FETH), Hil Yayn, stanbul, 1992. ALEMDAR, Korkmaz, letiim ve Tarih, mit Yaynclk, Ankara, 2001. AYDEMR, evket Sreyya, Menderesin Dram,B.7, Remzi Kitabevi, stanbul, 2001. AYDEMR, evket Sreyya, htilalin Mant ve 27 Mays htilali, 6. Bask, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999. BBEROLU, M. Kemal, Demokrat Parti ve Sonras Anlarm, Demokratlar Kulb Yaynlar, No: 15, Ankara, 1997. BBEROLU, M. Kemal, Yassada Kararlar ve Tahkikat Komisyonunun Bilinmeyen Gerekleri, Demokratlar Kulb Yaynlar, No: 10, Ankara, 1996. BRAND, Mehmet Ali, DNDAR, Can, APLI, Blent, Demirkrat, 9. Bask, Doan Kitaplk, stanbul, 2001. BOZDA, smet, Bilinmeyen Ynleriyle Celal Bayar, Emre Yaynlar, stanbul, 2005. BOZDEMR, Mevlt, Trk Silahl Kuvvetleri Ordu- Siyaset likileri, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, C.10, letiim Yaynlar, stanbul, 1995. BRTCENE, cen, ok Partili Demokrasiden 1980 Mdahalesine, (Editr: Mete Tunay), 75 Ylda Dnceler Tartmalar, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul, 1999. AVDAR, Tevfik, Trkiyenin Demokrasi Tarihi 1839-1950, 3. Bask, mge Kitapevi Yaynlar, Ankara, 2004.

113

AVDAR, Tevfik, Demokrat Parti Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, C.8, letiim Yaynlar, stanbul,1995. ELK, Edip, 100 Soruda Trkiyenin D Politika Tarihi, Gerek Yaynevi, stanbul, 1969. DERNGL, Selim, Denge Oyunu, 3. Bask, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2003. EKNC, Necdet, kinci Dnya Savandan sonra Trkiyede ok Partili Dzene Geite D Etkenler, Toplumsal Dnm Yaynlar, Do. Dr. Orhan Yavuz Dizisi 7, stanbul, 1997. ER, Turgut, Trkiyede Basn ve Yayn, mit Yaynclk, Ankara, 2003. ERER, Tekin, Yassada ve Sonras, Yeni Matbaa, stanbul, 1965. GRGN, Atilla, Trk Basn Tarihinde Yerel Gazetecilik, nklap Kitabevi, stanbul, 2001. GRKAN, Nilgn, Trkiyede Demokrasiye Geite Basn (1945-1950), letiim Yaynlar, stanbul, 1998. ILICAK, Nazl, 15 Yl Sonra 27 Mays Yarglanyor, C.1, Kervan Yaynlar, stanbul, 1978. KOAK, Cemil, Siyasal Tarih 1923-1950, Trkiye Tarihi 4, (Ed. Sina AKN), 2. Bask, Cem Yaynevi, stanbul, 1990. KOLOLU, Orhan, Osmanldan Gnmze Trk Basn, letiim Yaynlar, stanbul, 1994. KONYAR, Hrriyet, Ulus Gazetesi, CHP ve Kemalist lkeler, Balam Yaynlar, stanbul, 1999. LEWS, Bernard, Modern Trkiyenin Douu (ev. Metin KIRATLI), 9. Bask, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 2004. MUMCU, Ahmet, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi I, 2. Bask, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 1998. MUTA, Muammer, Trkiyede ve Konyada Cumhuriyet Dneminde Eitim- retim Hayat, Dnden Bugne Konyann Kltr Birikimi ve Seluk niversitesi, Seluk niversitesi Basmevi, Konya, 1999.

114

NDER, Mehmet, Cumhuriyetten nce Ve Cumhuriyet Dneminde Basn, Milli Mcadeleden Gnmze Konya, (1915-1965) C.1, T.C. Konya Valilii l Kltr Mdrl Ar Ofset Matbaaclk, Konya, 1999. ZDA, mit, Menderes Dneminde Ordu- Siyaset likileri ve 27 Mays htilali, Boyut Yayn Grubu Boyut Kitaplar, stanbul, 1997. ZDEMR, Hikmet, Siyasal Tarih 1960-1980 Trkiye Tarihi 4 (Ed. Sina AKN), 2. Bask, Cem Yaynevi, stanbul, 1990. ZTUNA, Ylmaz, GKDEMR, Ayvaz, Trkiyede Askeri Mdahaleler, Tercman Yaynlar, stanbul, 1987. SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, 12. Bask, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2004. SARAOLU, Ylmaz, kr Saraolu ve Dnemi Hakknda Basnda kan Yazlardan Bazlar, C. 2, Geliim Matbaaclk, stanbul, 2001. SHAW, Stanford J., SHAW Ezel Kural, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye (ev. Mehmet HARMANCI), C. 2, 3. Bask, E Yaynlar, stanbul, 2000. SOYSAL, smail, Trkiyenin Siyasal Antlamalar, C. 1 (1920- 1945), 2. Bask, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1989. SKAN, Faruk, Babakan Adnan Menderesin Meclis Konumalar (1950-1960), Kltr Ofset Limitet irketi, Ankara,1991. APOLYO, Enver Behnan, Trk Gazetecilik Tarihi Ve Her Yn le Basn, Gven Matbaas, Ankara, 1969. TEK, Hayati, Darbeler ve Trk Basn, C.1, Atlm Yaynlar, Ankara, 2003. Temel Britannica Ansiklopedisi, C. 12, Ana Yaynclk, stanbul, 1993. TUNAY, Mete, Siyasal Tarih 1950-1960 Trkiye Tarihi 4, (Ed. Sina AKN), 2. Bask, Cem Yaynevi, stanbul, 1990. TOKER, Metin, Demokrasimizin smet Paal Yllar 1944-1973 Yar Silahl Yar Klahl Bir Ara Rejim, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1991. TOPUZ, Hfz, Trk Basn Tarihi, 2. Bask, Gerek Yaynevi, stanbul, 1996.

115

UYAR, Hakk, Vatan Cephesi, Trk Siyasal Yaamnda Cephelemeye Bir rnek, Bke Yaynlar, stanbul, 2001. VURAL, Ali Murat, Yerel Basn ve Kamuoyu, T.C. Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, No.607, Eskiehir, 1999. WESBAND, Edward, kinci Dnya Sava ve Trkiye (ev.M. Ali KAYABAL, rgen UURLU), rgn Yaynevi Kltr Dizisi, stanbul, 2002. YERASMOS, Stefanos, Az gelimilik Srecinde Trkiye, (ev. Babr KUZUCU), Gzlem Yaynlar, stanbul, 1980. YELYURT, Sleyman, Bayar Gerei, Ser Ajans Stratejik Aratrma ve Kltr Yaynlar, Ankara, 1997. YILDIZ, Ahmet, htilalin inden Anlar, Deerlendirmeler, Alan Yaynclk, stanbul, 2001. ZRCHER, Erik Jan, Modernleen Trkiyenin Tarihi (ev. Yasemin Saner GNEN), 16. Bask, letiim Yaynlar, stanbul, 2003. Gazeteler 1. Yeni Konya Gazetesinin Ocak 1960 ile Aralk 1961 tarihli nshalar 2. Yeni Meram Gazetesinin Ocak 1960 ile Aralk 1961 tarihli nshalar 3. Ik Gazetesinin Mays 1960 ile Aralk 1961 tarihli nshalar 4. z Demokrat Konya Gazetesinin Mays 1960 ile Aralk 1960 tarihli nshalar 5. Zaman Gazetesinin 26 Austos 1960 ile 7 Aralk 1961 tarihli nshalar