Professional Documents
Culture Documents
Nm c cc khi nim v tch phn bt nh, tch phn xc nh, tch phn suy rng. Lm c bi tp v tch phn bt nh, tch phn xc nh. p dng phn mm Maple tnh tch phn.
Thi lng
Ni dung
Bn nn dnh mi tun khong 90 pht c k l thuyt v khong 120 pht trong vng hai tun lm bi tp nm vng ni dung bi hc ny.
Bi ny gii thiu vi cc bn cc khi nim tch phn bt nh, tch phn xc nh, tch phn suy rng v cc phng php tnh cc loi tch phn ny. Php tnh tch phn l mt trong hai php tnh c bn ca gii tch, c nhiu ng dng trong bi ton k thut, kinh t
Hng dn hc
Bn nn c k l thuyt nm c cc khi nim tch phn bt nh, tch phn xc nh v cc loi tch phn suy rng. Bn nn lm cng nhiu bi tp cng tt thnh tho phung php tnh cc loi tch phn .
43
3.1. 3.1.1.
3.1.1.1. Nguyn hm
Bi ny trnh by v php tnh tch phn, y l php ton ngc ca php tnh o hm (vi phn) ca hm s. Nu ta cho trc mt hm s f (x) th c tn ti hay khng mt hm s F(x) c o hm bng f (x) ? Nu tn ti, hy tm tt c cc hm s F(x) nh vy. nh ngha: Hm s F(x) c gi l mt nguyn hm ca hm s f (x) trn mt khong D nu:
nh l sau y ni rng nguyn hm ca mt hm s cho trc khng phi l duy nht, nu bit mt nguyn hm th ta c th miu t c tt c cc nguyn hm khc ca hm s .
nh l: Nu F(x) l mt nguyn hm ca hm s f (x) trn khong D th:
Hm s F(x) + C cng l mt nguyn hm ca hm s f (x) , vi C l mt hng s bt k. Ngc li, mi nguyn hm ca hm s f (x) u vit c di dng F(x) + C , trong C l mt hng s.
Chng minh:
Gi s C l mt hng s bt k, ta c:
vi mi x D .
Theo nh ngha F(x) + C cng l mt nguyn hm ca hm s f (x) trn khong D. Ngc li, gi s (x) l mt nguyn hm bt k ca hm s f (x) trn khong D. Ta c:
nh ngha: Tch phn bt nh ca mt hm s f (x) l h cc nguyn hm F(x) + C ; vi x D ; trong F(x) l mt nguyn hm ca hm s f (x) v C l mt hng s bt k. Tch
phn bt nh ca f (x)dx c k hiu l: f (x)dx . Biu thc f (x)dx c gi l biu thc di du tch phn v hm s f c gi l hm s di du tch phn. Vy: f (x)dx = F(x) + C , vi F(x) l nguyn hm ca f (x) .
V d 2:
F '(x)dx = F(x) + C hay dF(x) = F(x) + C af (x)dx = a f (x)dx , ( a l hng s khc 0) [f (x) g(x)] dx = f (x)dx g(x)dx .
Hai tnh cht cui cng l tnh cht tuyn tnh ca tch phn bt nh, ta c th vit chung:
x +1 + C, ( 1) +1
dx = ln x + C x dx
2
dx
2
= cotg x + C
= tg x + C
x
ax a dx = + C, (a > 0, a 1) ln a
e dx = e
+C
dx 1 a+x = ln +C 2 x 2a a x dx = ln x + x 2 + + C
dx 1 x = arctg + C 2 +a a a dx = arcsin x +C a
a x
2
x +
2
45
3.1.2.
tnh mt tch phn bt k, ta cn s dng cc phng php thch hp a v cc tch phn c trong bng cc cng thc tch phn c bn trn. Mt phng php n gin l phng php khai trin. Phng php ny da trn tnh cht tuyn tnh ca tch phn bt nh:
4 5 x 2 x3 + C 5
x
Nhn xt:
dx 1 1 1 = 2 dx = + arctg x + C . 2 2 (1 + x ) x x 1+ x
u = u(x) l mt hm s
kh vi lin tc. Ta c th kim tra li bng cch o hm hai v theo x. S dng tnh cht ny, ta bin i biu thc di du tch phn g(x)dx v dng: g(x)dx = f (u(x))u '(x)dx trong f (x) l mt hm s m ta d dng tm c nguyn hm F(x) . Khi tch phn cn tnh tr thnh:
eax + C ( a 0) a
e
46
sin x
dx tg 3 x 2 cos4 x = (1 + tg x)d(tg x) = 3 + tg x + C
2 x 1 + 3x dx =
1 1 2 2 1 + 3x d(1 + 3x ) = 9 6
1 + 3x 2
) +C
3
I=
arccos x arcsin x 1 x2
I=
3.1.2.3. Phng php i bin
1 arcsin 2 x arcsin 3 x + C . 4 3
Xt tch phn I = f (x)dx ; trong f (x) l mt hm s lin tc. tnh tch phn ny, ta tm cch chuyn sang tnh tch phn khc ca mt hm s khc bng mt php i bin sao cho biu thc di du tch phn i vi bin t c th tm c nguyn hm mt cch n gin hn. Ta chia phng php i bin lm hai trng hp l i bin xui x = (t) v i bin ngc t = (x) . Php i bin th nht: t x = (t) ; trong (t) l mt hm s n iu, v c o hm lin tc. Khi ta c:
V d 5:
x dx 2x
t x = 2sin 2 t, t 0, , ta tnh c: 2
dx = 4sin t cos tdt ;
47
Suy ra: I1 =
i li bin x, vi t = arcsin
I1 =
x x dx = 2 arcsin 2x x 2 + C . 2x 2
e2x dx . ex + 1 t 1 dt = 1 dt = t ln t + 1 + C . t +1 t +1
t e x = t e x dx = dt , ta c: I2 =
i li bin x, ta c: I 2 = e x ln(e x + 1) + C .
dx 1 + 4x
1 dt 1 2 t 2 + 1 = ln 2 ln(t + t + 1) + C . ln 2
i li bin x, ta c: I3 =
1 ln(2 x + 4 x + 1) + C . ln 2
Gi s u = u(x) v v = v(x) l cc hm s c o hm lin tc. Theo quy tc ly vi phn d(uv) = udv + vdu uv = d(uv) = udv + vdu . Suy ra : udv = uv vdu . Xt tch phn: I = f (x)dx . Ta cn biu din:
f (x)dx = [ g(x)h(x)] dx = g(x) [ h(x)dx ] = udv
v p dng cng thc tch phn tng phn vi cc hm s u = g(x); v = h(x)dx . Ta thng s dng phng php ny khi biu thc di du tch phn cha mt trong cc hm s sau y: ln x;a x ; hm s lng gic, hm s lng gic ngc. C th: Trong cc tch phn x n ekx dx; x n sin kxdx; x n cos kxdx , n nguyn dng, ta thng chn: u = x n
48
Trong tch phn x n arctg kxdx; x n arcsin kxdx , n nguyn dng, ta thng chn: u = arctg kx hoc u = arcsin kx ; dv = x n dx .
V d 6: Tnh cc tch phn bt nh:
a) I1 = ln xdx = x ln x dx = x ln x x + C . b) I 2 = x 2 sin xdx . t u = x 2 , dv = sin xdx v = cos x , ta c: I 2 = x 2 cos x + 2 x cos xdx . t u = x, dv = cos xdx v = sin x , ta c: I2 = x 2 cos x + 2 x sin x sin xdx = x 2 cos x + 2xsin x + 2cos x + C.
xe x dx c) I3 = . (x + 1) 2
t u = xe x ;dv =
I3 = d) I 4 = xe x dx 1 + ex .
t 1 + e x = t
e x dx 1 + ex
= 2dt ; ta c:
i li bin x ta c:
e) I5 = x arcsin x 1 x2
xe x dx 1+ e
x
= 2(x 2) 1 + e x + 4 ln 1 + 1 + e x 2x + C .
dx .
49
t u = arcsin x;dv =
xdx 1 x
2
du =
dx 1 x
2
; v = 1 x 2 , ta c:
I5 = 1 x 2 arcsin x + dx = 1 x 2 arcsin x + x + C . f) I6 = e x cos 2xdx . t u = cos 2x;dv = e x dx v = e x ;du = 2sin 2xdx ; ta c: I6 = e x cos 2x + 2 e x sin 2xdx . t u = sin 2x;dv = e x dx v = e x ;du = 2 cos 2xdx ; ta c: I6 = ex cos2x + 2 ex sin2x 2 ex cos2xdx = ex cos2x + 2ex sin2x 4I6 + 5C . Vy: I6 = ex ( cos 2x + 2sin 2x ) + C . 5
Trong cc mc sau y chng ta s xt tch phn bt nh ca mt s dng hm c bn: Hm phn thc hu t, hm lng gic, hm cha cn thc v trnh by mt s phng php gii chung i vi tch phn cc hm ny.
3.1.3. Tch phn hm phn thc hu t
nh ngha:
P(x) , Q(x)
Mt phn thc hu t c bc ca a thc t s nh hn bc ca a thc mu s l mt phn thc hu t thc s. Bng php chia a thc, chia P(x) cho Q(x) ta lun a c mt hm phn thc hu t v dng: f (x) = H(x) + r(x) Q(x)
Trong H(x) l a thc thng, r(x) l phn d trong php chia. r(x) l mt phn thc hu t thc s. Nguyn hm ca a thc H(x) c Q(x) tm bi cng thc tch phn c bn: Khi
n x dx =
x n +1 + C ; n nguyn dng. n +1
r(x) trong hai trng hp Q(x) c bit: Mu s ca phn thc l a thc bc nht hoc a thc bc hai. Trong nhng trng hp mu s phc tp hn, chng ta s dng phng php h s bt nh a v hai trng hp trn. Ta s xt vic tm nguyn hm ca phn thc hu t cn li
50
Xt tch phn:
ax + b dx .
Trong P(x) l mt a thc. Ta biu din hm di du tch phn dng sau: P(x) C = Q(x) + . ax + b ax + b Chng ta s dng hai cng thc sau tnh tch phn ni trn
n x dx =
P(x)
x n +1 + C, n 0 v n +1
ax + b = a ln ax + b + C .
dx
V d 7:
4x 3 2x + 1 1 1 2x 3 x 2 x ln 2x 1 dx = 2x 2 + x + dx = + + +C. 2x 1 2 2(2x 1) 3 2 2 4
3.1.3.2. Tch phn ca phn thc hu t vi mu s bc hai
Xt tch phn:
P(x) dx . + px + q
Trong P(x) l mt a thc. Ta biu din hm di du tch phn dng sau: P(x) Mx + N = Q(x) + 2 . x + px + q x + px + q
2
M Mp (2x + p) + N 2 2
Mx + N M d(x 2 + px + q) Mp dx dx = 2 +N 2 x 2 + px + q 2 x + px + q 2 x + px + q
M Mp dx ln x 2 + px + q + N . 2 2 2 x + px + q dx c tm nh sau : x + px + q
2
Nu tam thc x 2 + px + q v nghim, ta vit li: p p2 x 2 + px + q = x + + q = X 2 + a 2 , (a 2 > 0) . 2 4 1 2x + p suy ra: J = arctg +C. a 2a
V d 8:
2
2x 2 3x + 2 5x 5 2x + 1 1 x 2 + x + 1 dx = 2 x 2 + x + 1 dx = 2 dx 2 x 2 + x + 1 dx = 2x 5 d(x 2 + x + 1) 5 dx x 2 + x + 1 + 2 (x + 1/ 2)2 + 3 / 4 2
5 5 2x + 1 = 2x ln(x 2 + x + 1) + +C arctg 2 3 3
3.1.3.3. Phng php h s bt nh
ca cc phn thc hu t thc s c mu s l a thc bc nht hoc bc hai. Trc ht ta phn tch a thc mu s Q(x) thnh tch ca cc a thc bc nht hoc bc hai: Q(x) = (x 1 )a1 ...(x m )a m (x 2 + p1x + q1 ) b1 ...(x 2 + p n x + q n ) bn .
trong i , p j , q j l cc hng s, a i , b j l cc s nguyn dng, 1 i m;1 j n . Nu trong phn tch ca Q(x) xut hin n thc (x )a , a l s nguyn dng th trong phn tch ca phn thc A i l hng s v 1 i a . Nu trong phn tch ca Q(x) xut hin biu thc (x 2 + px + q) b , b l s nguyn dng th trong phn tch ca phn thc
B jx + C j (x 2 + px + q) j
, trong B j , C j l cc hng s v 1 j b .
P(x) , ta tm cc hng s A i , B j , C j bng cch quy Q(x) ng mu s hai v, ri ng nht h s ca x n , n hai v. Sau khi vit c phn tch ca
V d 9: Tnh cc tch phn bt nh
a) I1 =
52
x 4 x 3 + 2x 2 2x + 1 dx . (x 2 + 2)(x 1)
Chia t s cho mu s ta c a thc x v phn d. Do mu s ca phn thc c cc nhn t l x 2 + 2 v x 1 nn ta vit li phn thc dng:
x 4 x 3 + 2x 2 2x + 1 1 A Bx + C . =x+ 2 =x+ + 2 2 (x + 2)(x 1) (x + 2)(x 1) x 1 x + 2
x2 ln(x 2 + 2) 1 x + ln x 1 + C. arctg 2 2 2 2
Ta vit:
Suy ra: I = 2x + 2 ln x + 1 +
3.1.4. Tch phn hm lng gic
1 x +1 2 2 arctg +C. x +1 2
Xt tch phn
1 + sin x + cos x dx .
d(1 + sin x + cos x) dx + 2 . 1 + sin x + cos x 1 + sin x + cos x
53
sin x cos x + 2
1 + sin x + cos x dx =
sin x cos x + 2
t t = tg
x , suy ra: 2
1 + sin x + cos x = 1 + t = ln 1 + t + C .
Thay li bin c, ta c: sin x cos x + 2 x
dx
dt
sin
Nu m l s nguyn dng l, ta t t = cos x . Nu n l s nguyn dng l, ta t t = sin x . Nu m, n l cc s nguyn dng chn, ta s dng cng thc h bc: sin 2 x = 1 cos 2x 1 + cos 2x ;cos 2 x = 2 2
b) I 2 = sin 4 x cos 2 xdx S dng cng thc h bc ta c: (1 cos 2x)2 1 + cos 2x 1 I2 = dx = (1 cos 2x cos2 2x + cos3 2x ) dx 4 2 8 1 sin 2x 1 + cos 4x 1 I2 = x dx + (1 sin 2 2x)d(sin 2x) 8 2 2 2
1 x sin 2x sin 4x sin 2x sin 3 2x I2 = + +C. 8 2 2 8 2 6
i vi tch phn I 2 sau khi s dng cng thc h bc ln th nht ta cng c th tip tc h bc ca biu thc lng gic di du tch phn bi cng thc: sin 3 x =
54
1 x sin 2x sin 4x sin 6x I2 = + +C. 8 2 8 8 24 Trong trng hp tng qut sau khi s dng cng thc h bc, c th xut hin cc tch phn dng: sin ax cos bxdx; cos ax cos bxdx; sin ax sin bxdx vi a b . Cc tch phn dng ny c th tnh d dng bng cch bin i tng nh sau:
dng cc php i bin nh sau: t t = cosx nu R (sinx, cosx) = R(sinx, cosx). t t = sinx nu R(sinx, cosx) = R(sinx, cosx). t t = tgx nu R( sin x, cos x) = R(sin x, cos x) .
V d 12:
sin x cos
dx
sin x cos
dx
1 1 dt 1 1 1 1 1 t +1 = 4 2 + dt = 3t 3 t + 2 ln t 1 + C 2 4 (1 t )t t 2(t 1) 2(t + 1) t
3.1.5.
R(x,
2 x 2 )dx ,
R(x,
t x = tg t i vi tch phn R(x, 2 + x 2 )dx . t x = sin t hoc x = a cos t i vi tch phn R(x, 2 x 2 )dx . t x = hoc x = i vi tch phn R(x, x 2 2 )dx . cos t sin t
a)
(1 x
) dx .
3 2
(1 x
b)
) dx =
3 2
dt = tg t + C = tg(arcsin x) + C . cos 2 t
dx
2
1+ x2
dt , ta c: t x = tg t t , dx = cos 2 t 2 2
x
3.2. 3.2.1. Tch phn xc nh
dx
2
1+ x2
Cho hm s y = f (x) xc nh v lin tc trn on [ a, b ] v gi s f (x) khng m trn on . Xt hnh thang cong AabB l hnh gii hn bi th ca hm s y = f (x) ( x [ a, b ] ); cc ng thng x = a, x = b v trc Ox. Tnh din tch S ca hnh thang cong AabB. Ta chia on [ a, b ] thnh n on nh bi cc im chia: x 0 a < x1 < ... < x i < ... < x n b Cch phn chia ni trn c gi l mt phn hoch ca on [ a, b ] . Ti mi im c honh x i trn trc honh ta k cc ng thng song song vi trc Oy. Cc ng thng ny giao vi th ca hm s f (x) ti cc im A i v s
56
chia hnh thang cong AabB thnh n hnh thang cong nh A i x i x i +1A i +1 . Ta c th xp x din tch ca mi hnh thang cong nh bi din tch ca hnh ch nht c cng y di v chiu cao f (i ) , trong i l mt im bt k nm gia x i v x i +1 . Gi Si l din tch ca hnh thang cong nh th i, ta c: Si f (i )(x i +1 x i ) = f (i )x i . Vy din tch S ca hnh thang cong AabB c th xp x bi cng thc: S f (i )x i .
i=0 n 1
Khi s im chia n ln ln v hn v di cc on chia x i nh dn th cnh trn ca hnh ch nht th i cng st vi hnh dng ca th ca f (x) trn on [ x i , x i+1 ] , php xp x din tch S bi tng din tch cc hnh ch nht ni trn cng chnh xc. Khi n tin ra v cng, gii hn ca tng v phi chnh l din tch S ca hnh thang cong AabB:
S = lim
n
(3.1)
Trong ton hc, gii hn v phi trong nhng rng buc nht nh c gi l tch phn xc nh ca hm s f (x) trn on [ a, b ]
3.2.1.2. nh ngha tch phn xc nh
nh ngha:
Cho hm s f (x) xc nh trn on [ a, b ] . Phn hoch on [ a, b ] bi cc im chia x 0 a < x1 < ... < x i < ... < x n b Trn mi on [ x i , x i +1 ] ly mt im i bt k v lp tng tch phn = f (i )x i .
i=0 n 1
max x i 0
f ( )x
i =0 i
n 1
, ( gii hn ny khng
ph thuc vo cch chia on [ a, b ] v cch chn cc im i ) th hm s f (x) c gi l kh tch trn on [ a, b ] v I c gi l tch phn xc nh ca hm s f (x) trn on [ a, b ] , v k hiu:
I = f (x)dx
a
Cdx =
0
max x i 0
lim = C .
CH : Tch phn xc nh ca mt hm s kh tch f (x) trn on [ a, b ] l mt s xc nh, do tch phn khng ph thuc vo k hiu ca bin s di du tch phn
Mt hm s f (x) xc nh trn on [ a, b ] kh tch trn on nu n tho mn mt trong cc iu kin sau y: f (x) lin tc trn on [ a, b ] .
CH : T nh l 2 khi bit hm s f (x) kh tch trn on [ a, b ] th gii hn ca tng tch phn khng ph thuc vo cch phn hoch on [ a, b ] v cch chn im i . Do khi tnh tch phn xc nh ca mt hm kh tch bng nh ngha, ta thc hin vic chia u on [ a, b ] , v chn im i trng vi mt trong hai u mt ca on [ x i , x i +1 ] , (vi
0 i n 1 ). Khi ta c
xi = a +
i(b a) ba ; x i = ; i = x i hoc i = x i +1 n n
58
V d 15:
[0,1] bi cc im chia
0 x 0 < x1 < ... < x i = Chn im i x i +1 = i < ... < x n 1 . n
x dx = lim
2 0
n(n + 1)(2n + 1) 1 = . 6n 3 3
T v d trn ta thy cng c th ng dng tch phn xc nh trong vic tm gii hn ca dy s Sn , bng cch biu din Sn nh tng tch phn ca mt hm s no ng vi mt phn hoch v cch chn im i c bit.
3.2.1.4. ngha hnh hc ca tch phn xc nh
Chng ta bit mi hm s lin tc trn on [ a, b ] u kh tch trn on , do cng thc (3.1) c th vit li di dng : S = f (x)dx .
a b
Nh vy nu y = f (x) l hm s lin tc v f (x) 0 trn on [ a, b ] th tch phn xc nh ca hm s f (x) trn on [ a, b ] l s o din tch ca hnh thang cong AabB gii hn bi th ca hm s f (x) trn on v cc ng thng
x = a, x = b, y = 0 .
3.2.1.5. Cc tnh cht c bn ca tch phn xc nh
f (x)dx = f (x)dx .
a b
trong , l cc hng s v f (x);g(x) l cc hm s kh tch trn on [ a, b ] . Gi s f (x), g(x) l hai hm s kh tch trn on [ a, b ] v f (x) g(x), x [ a, b ] , ta c :
f (x)dx g(x)dx .
a a
Du = xy ra khi v ch khi f (x) = g(x) vi mi x [ a, b ] Nu f (x) kh tch trn on [ a, b ] th hm s f (x) cng kh tch trn on v
f (x)dx f (x) dx .
a a
f (x)dx = f (c)(b a) .
a
3.2.2.
Gi s f (x) l mt hm s lin tc trn on [ a, b ] . Khi f (x) cng kh tch trn on [ a, x ] vi x l mt im bt k thuc on [ a, b ] . Xt hm s: (x) = f (t)dt, x [ a, b ] .
a x
Hm s (x) c gi l hm cn trn.
nh l:
Nhn xt: Cng thc ni trn cho ta thy hm cn trn (x) l mt nguyn hm ca hm s
3.2.3.
f (x)dx = F(x)
a
b a
= F(b) F(a)
trong F(x) l mt nguyn hm bt k ca hm s lin tc f (x) . Cng thc Newton Leibnitz cho php ta tnh tch phn xc nh thng qua nguyn hm ca hm s .
Chng minh:
Do hm cn trn (x) l mt nguyn hm ca hm s f (x) trn on [ a, b ] nn ta c F(x) = (x) + C . Thay x = a ta c: F(a) = (a) + C = C . Suy ra: f (t)dt = (x) = F(x) C = F(x) F(a) .
a x
a) I1 = x 1 dx .
0
Ta thy rng tch phn ca hm s f (x) = x 1 khng suy ra trc tip c t bng cc tch phn c bn, do ta cn kh c du gi tr tuyt i ca hm di du tch phn. Do ta chia on ly tch phn thnh hai on: Trn on
[0,1]
1
b) I 2 = x arctg(x + 1)dx .
1
2 . 4
61
3.2.4.
Ta bit cng thc Newton Leibnitz cho php tnh tch phn xc nh khi bit nguyn hm ca hm s di du tch phn, do cc phng php tnh tch phn bt nh u c s dng tnh tch phn xc nh nh l: Phng php khai trin, bin i vi phn, i bin v tch phn tng phn. Tuy nhin khi dng phng php i bin, ta khng cn phi i li bin ban u m ch cn tnh li cn tch phn tng ng. Sau y trnh by li hai cch i bin i vi tch phn xc nh, v cng thc tch phn tng phn.
3.2.4.1. Phng php tch phn tng phn
udv = ( uv ) a vdu
b a a
trong u(x), v(x) l cc hm s c o hm lin tc. Phng php ny c p dng trong trng hp hm di du tch phn c cha cc hm s a x , e x , ln x , cc hm lng gic v cc hm lng gic ngc.
V d 17:
1
du = dx u = x t: e3x dv = e3x dx v = 3
1 xe3x 1 e3 1 2e3 + 1 e3x dx = e3x = . suy ra: I = 0 3 0 30 3 9 9 1 1
Php i bin th nht: t x = (t) , trong : Hm s (t) xc nh, lin tc v c o hm lin tc trn on [ , ] () = a, () = b . Khi t bin thin trong on [ , ] hm s x = (t) nhn gi tr tng ng trong on [ a, b ] . Khi :
(x) l hm s n iu thc s v c o hm lin tc trn [ a, b ] f (x)dx tr thnh g(t)dt , trong g(t) l mt hm s lin tc trn on [ (a), (b) ] Khi : f (x)dx =
a b
(b)
(a )
g(t)dt .
Nu f (x) l hm chn th
a
f (x)dx = 2 f (x)dx .
0
Nu f (x) l hm l th
a
f (x)dx = 0 .
0 a 1
Tht vy ta c I =
+ I2 .
Do nu f (x) l hm l th: f (t) + f ( t) = 0 , v Nu f (x) l hm chn th: f (t) + f ( t) = 2f (t) , v b) Tnh tch phn: J =
1 2
f (x)dx = 0 .
a
f (x)dx = 2 f (x)dx .
0
x +1 dx . x 2ex
t xe x = t (x + 1)e x dx = dt .
2e2
Suy ra: J =
dt 1 2e 1 . = = 2 t te 2e 2
2
2e 2
/ 2
3.2.5.
Xt mt bin s x nhn cc gi tr bng s khc nhau mt cch ngu nhin, c gi l bin ngu nhin. Xc sut bin ngu nhin x nhn mt gi tr x 0 no c cho
63
bi hm mt xc sut. Hm mt xc sut ca mt bin ngu nhin lin tc x l mt hm s lin tc f (x) tho mn cc iu kin sau:
f (x) 0 .
B
V d 19:
Gi t l thi gian xp hng mua hng trong mt ca hng ln. Qua s liu thc nghim ngi ta c lng c hm mt xc sut: f (t) = 3 2 t , ( 0 t 5) . 125
3
Xc sut mt khch hng phi xp hng trong thi gian t 2 n 3 pht l: 3t 2 t3 P= dt = = 0,152. 125 125 2 2
3.3. Tch phn suy rng
3
Khi nh ngha tch phn xc nh, chng ta xt cc hm s xc nh trn mt on hu hn [ a, b ] v b chn trn on . Trong phn ny chng ta s m rng khi nim tch phn, t a vo khi nim tch phn suy rng vi cn v hn v tch phn ca hm s khng b chn.
3.3.1. Tch phn suy rng vi cn v hn
f (x)dx =
a
A +
lim f (x)dx
a
+
f (x)dx
a
hi t. Ngc
li, nu khng tn ti gii hn ny hoc gii hn bng v cng ta ni tch phn phn k.
64
( , + )
f (x)dx =
+
lim f (x)dx v
A
f (x)dx =
A + A ' A '
lim
f (x)dx .
Ta c th vit:
f (x)dx =
f (x)dx +
a
f (x)dx
khi hai trong ba tch phn ni trn hi t. T nh ngha ta suy ra phng php tnh tch phn suy rng vi cn v hn.
V d 20:
+
e2
x ln x(ln ln x)
dx
2 A
dx 1 1 1 Ta c: = = 2 x ln x(ln ln x) ln ln x e2 ln 2 ln ln A e2
A
lim
+
A +
e2
x ln x(ln ln x)
1 . ln 2
dx
1 . ln 2
Vy:
e2
x ln x(ln ln x)
+
dx
(x
A A' A
dx . + 1) 2
2
Trc ht ta tnh
(x
dx dx dt = = cos 2 tdt . , t x = tg t 2 2 2 + 1) (1 + x ) 1 + tg 2 t
arctg A arctg A
dx 1 + cos 2t t sin 2t ' (x 2 + 1)2 = arctg A ' 2 dt = 2 + 4 arctg A ' A Khi A +, A ' th arctg A ;arctg A ' 2 2
dx t sin 2t 2 = + suy ra: 2 = . 2 (x + 1) 2 4 2
2 +
c)
x sin xdx = lim x sin xdx = lim ( x cos x + sin x ) A = lim ( A cos A sin A )
0 A A A A
d) Xt s hi t ca tch phn: I =
x
1
dx
65
Vi = 1 : I = lim ln A = + .
A +
Do tch phn suy rng I hi t khi v ch khi > 1 , v phn k khi v ch khi 1.
3.3.2. Tch phn suy rng ca hm s khng b chn
Gi s f (x) l hm s xc nh trn khong [ a, b ) v kh tch trn mi on [ a, t ] ; ( t < b bt k), v lim f (x) = . im x = b c gi l im bt thng (im k d)
x b
ca hm s f (x) .
nh ngha:
t
f (x)dx
a
Nu gii hn v phi tn ti, ta ni tch phn suy rng hi t. Ngc li nu khng tn ti gii hn ny hoc gii hn bng v cng, ta ni tch phn phn k. Tng t ta nh ngha tch phn suy rng ca hm s f (x) khng b chn trn khong ( a, b ] v ( a, b ) ln lt nhn x = a v x = a, x = b lm im bt thng.
t'
a)
dx 1 x
2
= lim
t 1 t
dx 1 x
2
. 2
66
dx 1 x dx 1 x
2 2
= lim
t 1 0
dx 1 x
2
. 2
dx 1 x
1 2
+
0
dx 1 x2
= .
b) Xt s hi t ca tch phn I =
0
dx . x
im bt thng ca hm s l x = 0 .
Vi < 1 I = lim +
t 0
1 t1 1 = . 1 1
1
1 t Vi > 1 : I = lim = + . t 0 1
+
Vi = 1 : I = lim( ln t) = + . +
t 0
Vy tch phn suy rng I hi t khi v ch khi < 1 , phn k khi v ch khi 1.
67
TM LC CUI BI
Trong bi ny chng ta nghin cu cc vn sau: Nguyn hm ca mt hm s. Tch phn xc nh ca hm s trn mt on. Tch phn bt nh ca mt hm s. Tch phn suy rng cn v hn v ca hm khng b chn. Bi ny nghin cu cc nh ngha, tnh cht, phng php tnh c bn ca tch phn xc nh v tch phn xc nh, s hi t ca tch phn suy rng. Khi hc, hc vin cn nm vng cc khi nim, cc phng php tnh tch phn, vn dng thnh tho v linh hot cc phng php trong tnh tch phn v kho st tch phn suy rng.
68
CU HI N TP 1. Hy nu cng thc xc nh hm cn trn. T hy chng minh cng thc Newton Leibnitz. 2. Trnh by ni dung nh l i bin s i vi tch phn xc nh. Ta c th s dng php i
1 bin x = tnh t
1+ x
dx
c khng?
69
BI TP 1. S dng phng php khai trin v bin i vi phn, tnh cc tch phn sau
a)
x2 + 3 x 2 1 dx 2 x +1 5x 1 10x dx
b)
tg
xdx
c)
d)
x 2 dx (x 3 + 2)5 / 2
e)
dx + e x
f)
2. S dng phng php i bin v tch phn tng phn, tnh cc tch phn sau
a) c)
ln xdx x 1 + ln x
b) d) f)
1 x 2 dx
e) e x sin 2xdx
3. Tnh cc tch phn sau
xdx .
4x 3 a) dx (2x + 1)(x 5) 0
/ 2
b)
x +1 dx + x +1
c)
d)
/ 2
a)
2 0
dx 2 x + 2x 3
b) ln xdx
0
c)
dx x3 x
d)
(3 x)
0
dx 2x
70