Alan Lightman Nhng gic m ca Einstein

Nguyn tc: Einsteins Dreams Dch gi: L Chu Cu Gii thiu:

Alan Lightman sinh Memphis, bang Tenesse, Hoa K nm 1948, l nh vt l v tiu thuyt gia ni ting. ng ly bng tin s vt l l thuyt nm 1974 Vin Cng ngh California, tng l gio s ca i hc Harvard v nay l ging vin cao cp Hc vin Cng ngh Massachusett (MIT). ng vit vn t nm 1981 v t c nhiu thnh cng, nht l cun The Diagnostic ot Gii thng sch Quc gia 2000 v cun Einsteins Dreams. Cun sch ny l best-seller do The New York Times bnh chn, c dch ra ba mi th ting, dng ging dy trong nhiu trng i hc v nhn c nhng nh gi rt cao ca gii ph bnh: T Nature vit: "Nhng gic m ca Einstein" vt qua nhng th thch i vi mt cun sch kinh in khin ngi ta phi ngay lp tc c li v vic din gii cun sch khng th no thay th c vic c n. N tht ngn ngi nhng s li lu di trong tm tr ta. T The New York Times vit: K l v y suy tng, va khi hi va gi m t duy... tc phm a ngi c vo th gii ca gic m bng mt thanh nam chm khng l. cng nh trong tc phm ca Calvino, cc yu t tng tng ca cu chuyn c t trong mt th vn xui xc thc, trong sut.

Vo truyn
Ting thp chung ng h trn mt con ng c mi vm xa xa im su ln ri im bt. Ngi n ng tr tui ngi gc u trn bn giy. T m sng nay anh ti Vin, sau khi xi k vn thm ln na. Tc khng chi, qun rng thng thnh. Tay anh cm hai mi trang giy l thuyt mi ca anh v thi gian m hm nay anh s gi cho tp ch Vt l c. Nhng m thanh yu t ca thnh ph a vo cn phng. Ting mt chai sa c vo . Ting mi bt che ma nng c quay th xung mt ca hng trn Marktgasse. Ting mt chic xe ch rau chm chp y qua ng. Trong mt cn h gn c ting mt ngi n ng v mt ngi n b ang thm th vi nhau. nh sng l m lt vo cn phng khin nhng ci bn giy trng m o v hin lnh nh nhng con vt to knh ang nm ng. Tr ci bn ca ngi n ng tr tui n l y nhng cun sch c m ra, cn trn mi hai ci bn g si kia gn gng ngn np nhng h s ca ngy hm qua. Hai gi na, vin chc no ti y lm vic u bit r mnh phi bt u vi chuyn g. Cn lc ny, trong ci nh sng m m kia, tht khng d nhn ra m h s trn cc bn n cng nh ci ng h trong gc phng v chic gh ca c th k bn cnh ca ra vo. Th duy nht m ta thy c lc ny l ng nt m o ca nhng ci bn v dng khm khm ca ngi n ng tr tui. Ci ng h khng nhn r trn tng kia ch su gi mi. C sau mi pht th nhng vt khc r nt dn thm. y l st giy bng ng thau, kia l quyn lch treo tng. y l tm nh gia nh, hp kp giy, l mc v

cy bt. Kia l my nh ch v mt ci o vest vt trn thnh gh. Theo thi gian, nhng ci k sch gn y tng cng l dn ra khi mn m. Trn k l nhng ghi ch v cc bng pht minh. Bng pht minh v mt ci my khoan mi c nhng bnh xe rng cong sao cho t ma st nht. Bng khc v mt my n o bt chp s dao ng ca dng in. Bng v mt my nh ch vi cn g t t, loi b c ting ku lch cch. y l mt cn phng y nhng sng kin thc dng. Ngoi kia, mm ni Alps bt u rc ln trong nng. Lc y ang l cui thng Su. Bn kia sng Aare mt ngi tho dy buc thuyn, y thuyn ra v th cho tri theo dng nc ti Gerberngasse chuyn mn to v du ma h ln b, Ngi ch l bnh m bc vo l bnh trn Marktgasse, t l than ri bt u trn bt m vi bt n. Trn cy cu Nydegg, mt i tnh nhn m nhau, m mng nhn dng nc. ng Schifflaube, mt ngi n ng ng trn ban cng ngc mt thm d bu tri mu hng nht. Mt ngi n b khng ng c chm chp i dc Kramgasse, ng vo tng khung mi vm cn ti thui v c trong nh sng l m nhng tm p phch treo . Trong vn phng di m hp trn Speichergasse ci vn phng y nhng sng kin thc dng n - anh chng nhn vin ca C quan cp bng pht minh vn cn n ngi trn gh, u ta tn bn giy. Sut my thng qua, t gia thng T, anh nhiu ln m v thi gian. Nhng gic m ny tc ng ln vic nghin cu ca anh. Chng lm anh mt mi, khin anh kit sc n ni i khi anh khng bit mnh thc hay ng. Nhng by gi th chng cn m na, trong bao nhiu tng tng v bn

cht thi gian anh m sut by nhiu m, theo anh c mt ci l rt hp dn. Khng phi nhng tng tng khc l bt kh. Bit u chng li chng tn tai trong nhng th gii khc. Ngi n ng tr tui ca mnh trong gh, i c th k ti v kh ngn nga mt on trong Sonate nh trng ca Beethoven. 14 thng T 1905 Gi s thi gian l mt ng trn, t xoay trong trn chnh n, th th gii s lp li y ht nh trc v lp li khng ngng. Phn ln ngi ta khng bit rng mnh s li sng cuc i nh trc. Cc thng nhn khng bit h s li bn bun hoi hoi cng nhng th y, cc nh chnh tr khng bit rng trong vng trn thi gian, s ln pht biu ca h trn cng ci din n y l v tn. Cc bc cha m nng niu gn gi k nim v n ci u tin ca a con nh th h s khng cn bao gi c nghe li na. Nhng k yu nhau ln u n i, ngng ngng ci b o qun, ngc nhin v cp i v nm v mm mi. Lm sao h bit c mi ci nhn e p, mi vut ve u s lp li mi, y nh trc? Martktgasse cng y nh th. Lm sao ch cc hiu bun bit c rng mi ci o len an tay, mi chic khn thu, mi phong s-c-la Praline, mi ci la bn v mi chic ng h tinh xo li s quay tr v vi ca hng ca h? Chiu n h v nh vi gia nh hay vo qun ung bia, vui v cho hi bn b trong nhng con ng hp mi vm, h nng niu tng giy pht chng khc nng niu mt vin ngc lc bo c ngi ta nh tm thi gi h. Lm

sao h bit c rng khng c g tri qua c, rng tt c s li xy ra? H khng th bit c nhng iu , nh mt con kin ang b trn vnh ngn n pha l khng bit rng n s li quay v khi im. Trong nh thng trn Gerberngasse, c mt ngi v ang vnh bit ngi chng. ng chng nm trn ging nhn v trn trn vi i mt trng rng. Trong hai thng cui bnh ung th lan t thanh qun ti gan, tuyn ty v c. Hai a con nh ngi trn chic gh trong gc phng s hi khng dm nhn ng b m hp, da d ho kh nh mt ngi gi. Ngi v li ging, u ym hn trn chng, th thm cho ri bc vi ra v vi my a con. B tin chc rng mnh va hn chng ln cui cng. Lm sao b bit c thi gian s li bt u, rng b s li ti sinh, s li n trng trung hc. Lm sao b bit c rng mnh s li trng by tranh phng tranh Zurich, rng s quen ng chng ti mt th vin nh Fribourg. Lm sao b bit c rng vo mt ngy thng By m p mnh s li i thuyn vi ng trn h Thun, rng b s li sinh con ci, rng ng chng s li lm vic tm nm trong mt hng bo ch dc phm v ri mt bui chiu ng v nh vi khi u ni thanh qun, s li i ma, yu i v giy pht ny s vo nm trong nh thng ny, trong cn phng ny, trn ci ging ny? Lm sao b bit c nhng iu y? Trong mt th gii m thi gian l mt ng trong th mi ci sit tay, mi n hn, mi ln sinh n, mi li ni s lp li nh c. V cng nh th, mi khonh khc hai ngi bn khng cn l b bn ca nhau, mi lc mt gia nh tan v v tng qun, mi li nhc tai xc c khi i v chng ci v. mi c hi thng tin b cp trn ghen

ght cn tr, mi mt ln tht ha. Ht nh mi vic s lp li, mi vic ang xy ra u xy ra c triu ln. Trong mi thnh ph u c nhng ngi l m nhn ra, trong gic m ca h, rng mi chuyn tng xy ra ri. l nhng ngi khng c cuc i may mn, v h cm thy nhng phn on v hnh ng sai lm ca mnh, thy u tng xy ra trong mt vng thi gian trc. Trong mn m tnh lng, nhng k phi gnh chu li nguyn ny c trn trc trn ging, khng yn, h giy v bi bit rng khng thay i c cht g trong hnh ng v c ch ca mnh. Nhng li lm ca h s lp li trong i ny y ht nh trong i trc. Chnh s bt hnh gp i ny mang n cho ta du hiu duy nht v vic thi gian l mt vng trn. Bi v canh khuya, cc ph x v ban cng trng tri ca thnh ph no cng y nhng ting th than rn r ca h. 16 thng T 1905 Trong th gii ny thi gian nh mt dng nc, i khi b mt mnh vn hay mt ln gi nh lm cho chuyn dng. Thnh thong mt nhiu ng trong v tr li khin cho mt nhnh nh thi gian tch khi dng chnh tri ngc tr li. Lc chim mung, con ngi v vng t trn ci nhnh tch ra ny thnh lnh s b cun v qu kh. Rt d nhn ra nhng k b y ngc dng thi gian ny. H mc sm v kn o, h i rn rn, c khng gy ting ng hay lm gy mt ngn c no. Bi v h lo rng mt thay i mnh to ra trong qu kh c th nh hng nghim trng ti tng lai.

Chng hn ngay chnh lc ny y mt ngi nh th, mt ngi n b, ang ngi trong bng rm ca hng cy trc ngi nh s 19 Kramgasse. Vi mt ngi n t tng lai th y l mt a im l lng, nhng b ngi tht. Ngi qua li m m nhn b ri i tip. B ngi thu lu trong mt gc, b nhanh qua ng ri thu ngi trong mt gc ti khc trc ngi nh s 22. B rt s, c khng lm bc ln t bi no, ht nh mt ng Peter Klausen no ang trn ng ti tim thuc vo x tra ngy 16.4.1905 ny. ng Klausen ny hi lm m, khng a qun o dnh bn. Ch cn lm vng mt cht bi l ng s ng ngay li, phi tht k, bt chp gi gic hn. Khi Klausen v th m ti tr th ng s khng mua c thuc bi cho b v c tun nay b au chn. Th l b v s bc mnh v c th s khng chu i chi h Genve na. Nu ngy 23.6.1905 b khng i chi h Genve th s khng gp mt c Cathrine dEspinay no i do trn con ni b h pha ng v b s khng gii thiu c c dEspinay vi cu con trai tn Richard. Richard v Cathrine s khng ly nhau vo ngy 17.12.1908 v con trai h - Friedrich s khng ra i ngy 8.7.1912. V ngy 22.8.1938 ng Friedrich Klausen ny s khng l b ca Hans Klausen, m khng c ng Hans Klausen th Lin minh chu u s khng thnh hnh vo nm 1979. T tng lai, ngi n b n b th v thi gian v ni chn ny m khng c bo trc, b c n mnh trong gc ti trc cn nh s 22 Kramgasse khng ai nhn thy; b bit cu chuyn v dng h Klausen v hng nghn chuyn khc s xy ra, ty thuc vo nhng a tr sinh ra, cung cch ngi ta i ng trn ng ph, ting chim ht vo mt thi im no , v tr chnh xc ca

nhng ci gh v ty thuc vo gi. B ngi thu mnh trong bng ti, pht l nhng cp mt ca ngi qua li. B ngi ch dng thi gian a b tr li vi thi gian tht s ca mnh. Khi mt ngi n t tng lai mun ni iu g th hn khng ni thnh ting m khc . Hn phi chu s giy v ca a ngc. V ch cn hn lm thay i cht xu thi l hn c th tn ph tng lai. ng thi hn phi chng kin nhng chuyn ny khc m khng c tham d, khng c can thip vo. Hn ganh vi nhng ngi c sng trong thi gian ca h, c lm iu h mun m khng cn ngh ti tng lai, khng cn bit hu qu vic mnh lm. Cn hn li khng th lm c. Hn l mt th kh him, mt bng ma, mt ci khn tri ging v hn. Hn b mt i c tnh. Hn l k b lu y trong thi gian. Lng mc no, thnh ph no cng c nhng con ngi khn kh nh th n t tng lai: h nu mnh di mi hin nh, di hm, di gm cu, trong nhng chn b hoang. Ngi ta khng hi h v nhng chuyn sp xy ra, v nhng cuc hn nhn v sinh trong tng lai, v nhng chuyn tin bc, nhng pht mnh v nhng mi li thu c ca cc pht minh ny. Ngi ta thy ti nghip v h yn thn. 19 thng T 1905 l mt bui sng lnh lo thng Mi mt, tuyt u ma bt u ri. Kramgasse c mt ngi n ng mc mng-t da di ng trn ban cng tng bn, pha di

l ci h phun Zhinger v con ng trng xa. V pha ng ng c th thy c nh thp mng mnh ca nh th chnh ta, pha Ty ci mi cong cong ca ngn thp Zytglogge. Nhng ng khng nhn v pha ng hay pha Ty, m m m ng xung mt ci m con mu trn mt tuyt. ng suy tnh. C nn n thm ngi n b Fribourg khng? Hai bn tay ng nm cht chn song st, bung ra ri li bu ly. C nn thm nng khng? C nn thm nng khng? ng quyt nh khng gp li nng. Nng ch k v t cho rng ci g cng bit hn ngi khc. Bit u nng s khin c i ng khn kh. C th nng chng quan tm g n ng. Th l ng quyt nh khng gp li nng. Thay vo ng chm lo mi quan h vi cnh n ng. Cng vic trong nh my dc phm b u n ni ng chng cn hi sc u m ng ngng n c tr l gim c. Ti ti ng cng vi my ng bn i ung bia ci qun trn Kochergasse v hc cch lm mn fondue. Ba nm sau ng gp mt ngi n b xinh xn khc trong mt hiu qun o Neuchtel. Mi vi thng sau nng mi ngp ngng ng thun. Mt nm sau nng dn v Berne vi ng. Cuc sng ca h m m. H i do bn sng Aare, hp tm u v hnh phc cho n gi. Trong th gii th hai, ngi n ng mc mng-t di i ti quyt nh phi gp li ngi n b Fribourg. ng hu nh khng bit g v nng c, c th nng ch k y, cch nng i ng cho thy nng l ngi hi ht, nhng gng mt nng mi du hin sao khi nng mm ci, nng tht bit ci v kho n kho ni lm sao! ng, ng phi gp li nng. ng n Fribourg thm nng, cng ngi vi nng trn chic gh di v tc th ng cm

thy tim rn ln, thy mnh yu ui hn khi c nhn cnh tay trng mut ca nng. H n i vi nhau, nng nn v n o. Nng thuyt phc ng dn v Fribourg. ng thi vic Berne, v Fribourg lm vic Bu in. Tnh yu khin ng nh bc chy. Tra no ng cng v nh. H n tra, h yu nhau, h ci nhau. Nng phn nn khng tin tiu, ng mong nng thng cm, nng nm chn a vo ng, h yu nhau ln na ri ng tr ra Bu in. Nng da s b ng nhng nng khng b. ng sng hon ton v nng v sung sng vi ni lo s ca mnh. Trong th gii th ba, ng cng i ti quyt nh phi gp li nng. ng hu nh khng bit g v nng c, c th nng l ngi hi ht, nhng khun mt nng mi du hin lm sao khi h ci v kho n kho ni lm sao! ng, ng phi gp li nng. ng n Fribourg thm nng, nng mi ng vo nh, ng ngi trong bp ung tr vi nng bn. H tr chuyn v vic lm ca ng hng dc phm, vic ca nng th vin. Sau mt gi nng ni phi i gip mt c bn cht vic, nng cho ng v hai ngi bt tay nhau t gi. i ba mi cy s v li Berne, ng ngi trn xe la m cm thy lng trng tri. Ti nh Kramgasse ng leo ln tng bn, ra ng ngoi ban cng nhn m m xung ci m con mu trn tuyt. Trong thc t th ba chui s kin ny din ra ng thi. V trong th gii ny thi gian c ba chiu, ging nh khng gian vy. Mt vt th c th chuyn ng trn ba chiu thng gc vi nhau, l cc chiu ngang, dc v thng ng, v tng t nh th, mt vt th cng c th tham d vo ba chiu tng li nh vy. Mi tng lai chy trn mt chiu. Mi tng lai u c tht. Ti mi im xy ra quyt nh, chng hn i Fribourg thm ngi

n b hay mua ci o mng-t mi, th gii s tch thnh ba th gii cng vi nhng con ngi y, nhng h chn nhng li sng khc nhau. Cui cng, con s th gii sinh ra l bt tn. C nhng ngi coi nh chuyn quyt nh, ly c rng mi quyt nh kh d sm mun ri cng s xy ra. Trong mt th gii nh ta va ni th h chu trch nhim th no v hnh ng ca mnh y? Ngi khc li bo rng phi cn nhc k mi mt quyt nh ri theo n k cng, ko s hn lon. Nhng ngi ny mn nguyn sng trong nhng th gii mu thun nhau, chng no h ch bit c nguyn do cho mi th gii . 24 thng T 1905 Trong th gii ny c hai th thi gian khc nhau: thi gian c hc v thi gian ca c th. Ci th nht th cng ngc nh kim loi, ging nh con lc bng thp to tng lc qua lc li, lc qua lc li. Ci th hai un o, quy ti quy lui nh mt con c thu trong vnh. Ci u c nh trc v khng un ni. Ci sau thay i ty trng hp. Nhiu ngi tin chc rng khng c th thi gian c hc. Khi i ngang qua chic ng h khng l Kramgasse h khng nhn n, cng khng nghe ting chung khi gi bu kin Postgasse hay ln qua ln li gia nhng bi hoa trong Vn Hng. C tay h eo ng h y nhng ch l th trang sc hoc lm vui lng k tng h. Cn nh h khng c ng h. Thay vo h nghe nhp p ca tri tim mnh. H cm nhn c nhp vui bun

v thm mun ca mnh. Nhng ngi nh vy n khi h i, i lm hiu bn qun ao, khi h thc dy, gi no cng ln ging vi ngi tnh c. Nhng ngi nh th ci nho ci tng c thi gian c hc. H bit rng thi gian tin ti tin lui theo li git cc. H bit rng phi chin u tin ln trc vi gnh nng trn lng, khi phi hi h a a con b thng vo bnh vin hay phi chu ng ci nhn chng chc ca ngi hng xm ang bc bi, v mnh khng nn khng phi. H cng bit rng thi gian vn lng l tri khi ta ang ngi n mt mn ngon vi bn b, khi c tn dng hay khi kn o nm trong vng tay ngi ta yu. Li c nhng ngi cho rng c th mnh khng hin hu. H sng theo thi gian c hc. Sng sng h dy lc by gi. Mi hai gi h n tra, su gi chiu n ti. Khi c hn, h ti ng tng pht. Khong thi gian gia tm v mi gi ti dnh cho i n. H lm vic bn mi gi mi tun, Ch nht c bo ra ngy ch nht, ti th Ba chi c vua. Khi bao t nhc th h nhn ng h xem n gi n cha. Khi thy chn bui ha nhc h nhn ng h pha trn sn khu xem lc no v nh c. H bit rng c th chng phi l ci g tuyt vi c m ch l s kt t ca nhng ha cht, nhng m v xung thn kinh. T tng khng l g khc hn nhng ln sng in trong no b. Dc tnh khng l g khc hn mt lung ha cht chy ti mt cht a-xt lng tiu no. Ni gn, c th con ngi l mt b my b chi phi bi cng nhng nh lut v in v c hc, nh mt in t hay mt chic ng h. Thnh th ngi ta phi ni v c th bng th ngn ng ca vt l. V khi c th ni th ch c ngha l nhng n

by v nhng lc nht nh no ln ting. Ngi ta ra lnh cho c th ch khng nghe lnh n. Ai i do dc vo bui ti s tm thy bng chng v hai th gii trong mt th gii. Mt ngi cho thuyn nh v tr ca mnh trong m ti bng cch m s giy thuyn tri trn nc."Mt giy, ba mt. Hai, su mt. Ba, chn mt". Ting anh ta r rng tng m mt ct qua mn m. Di chn mt ct n trn cu Nydegg c hai anh em nh n khng gp nhau mt nm nay, ang ng ung ru ci a. Ting chung trn thp nh th ln im mi ln. Trong vng vi giy, nh n trong nhng cn h trn ng Schifflaube tt ngm theo mt phn ng c hc hon ho, nh cc suy din trong hnh hc Euclid. i tnh nhn nm trn b sng, b ting chung nh th xa xa li dy t gic ng phi thi gian, chm chp ngc nhn ln v sng st thy rng tri ti. Tuyt vng ng tr ni hai th thi gian ng phi nhau, hi lng ni mi th r i mt ng. V mt lut s, mt c y t, mt ng th bnh m c th khm ph th gii mt cch tuyt diu trong mt th thi gian, nhng khng th no trong hai. Mi thi gian u c tht, nhng nhng chn l li chng ging nhau. 26 thng T 1905 Trong th gii ny, ngi ta nhn ra ngay rng c iu g khng n. Di thung lng v trn ng bng, tuyt nhin khng thy mt ngi nh no. Mi ngi sng trn ni c.

u trong qu kh, cc nh khoa hc pht hin rng cng xa trung tm tri t th thi gian cng tri chm hn. Hin tng ny nh lm, nhng o c bng nhng dng c cc nhy. Khi iu ny c cng b th mt s ngi mun c tr lu dn ln ni . T ti nay nh ch cn c xy trn nh Dom, Matterhorn, Monte Ra v nhng ch cao khc. Nh xy ni no khc khng bn cho ai c. Nhiu ngi cn cha chu hi lng vi cn h trn ni ca mnh. t hiu qu cao nht h xy thm trn cc na. Cc nh ni trn khp th gii ny ton nh l nh, trng t xa c nh mt n chim bo mp u trn hai ci cng di, tong teo. Nhng k coi trng chuyn sng lu hn c c ng trong cc ngi nh dng trn nhng ci cc cao nht. C nhng cn nh cc g nh ln ti tm trm mt. cao tr thnh biu tng cho a v. Ai phi ngc ln t ca s bp nh mnh mi thy c lng ging t cho rng cc khp xng ca lng ging khng b cng sm nh mnh, hn cng lu rng tc, lu nhn hn v khng sm mt i hng th i n. Ngc li, nu nhn xung m thy nh khc th lin cho rng ngi trong nh n kit sc, yu ui v cn th. Lm k khoe khoang c i tut trn cao, sinh ra trong ngi nh cao nht dng trn ngn ni cao nht v cha h xung pha di bao gi. H tn b gia nhng tm gng, say m chim ngng v thanh xun ca mnh v trn trung i do trn ban cng. Tuy nhin i khi c vic gp buc ch phi ri nh i xung di. Lc y h hc tc tut xung ci cu thang cao nghu, ti chn cu thang h chy vi ti mt cu thang khc hay xung mt

thung lng di thp na, gii quyt cng chuyn ri hi h tr ln nh hay mt ch no khc trn cao. H bit rng cng vi mi bc xung pha di, thi gian s tri i nhanh hn mt t v bn thn h s chng gi hn i cht. Di mt dt chng bao gi thy ai ngi c: di ta ch gp ngi ngi ang tt t chy, tay m cp h s hay gi i ch m thi. mi thnh ph u c mt nhm nh dn c chng quan tm g n chuyn gi nhanh hn hng xm ca h mt vi giy. Nhng k liu lnh ny pht ph c ngy th gii bn di, i lng vng quanh nhng gc cy mc trong nhng thung lng, thong dong bi li trong cc ao h cc vng m p v nm ln ln trn t bng. H chng h ng ng h v khng bit c ngy hm y l th Hai hay th Nm. Nu nhng k hi kia chy qua bung li giu ct th h ch mm ci. Theo thi gian, con ngi ta qun mt l do ti sao cao hn li c coi l tt hn. Tuy nhin h vn tip tc sng trn ni, tip tc trnh xa min di, tip tc e l con phi trnh xa m tr pha di. H quen chu ng ci lnh min ni v coi nhng iu khng my d hu do gi rt gy ra nh mt phn ca s gio dc hay ho h c hp th. Thm ch h cn t huyn hoc rng khng kh long tt cho c th. Theo l-gch ny, h n ung king khem v chu dng nhng th thc phm thanh m nht. Cui cng, h gy tr xng nh que ci v gi i trc tui. 28 thng T 1905

D i ti u, dc theo ph phng hay ng tr chuyn vi mt ngi bn, vo trong mt ta nh hay i lng vng di vng cung bng sa thch ca mt con ng mi vm c knh, bn cng gp mt dng c o thi gian no : thp ng h, ng h eo tay, chung nh th. Chng chia nm thnh thng, thng thnh ngy, ngy thnh gi, gi thnh giy v mt mnh nh thi gian ny tip sau mnh thi gian kia, trong mt s tip ni hon ho. c lp vi mi ci ng h, mt khung thi gian mnh mng tri khp v tr, quy nh nh lut thi gian u khp cho tt c. Mt giy trong th gi ny l mt giy. Thi gian nhch ti trc v cng u n, vi cng mt tc tht chnh xc ti mi ngc ngch ca v tr ny. Thi gian l mt ci thc v hn. Thi gian l tuyt i. C x tra dn chng th Berne li v u pha Ty ca Kramgasse. y, vo lc ba gi km bn pht, ngn thp Zytglogge s by t lng tn knh thi gian. Tut trn cao, mt ngoi thp l tng nhng anh h nhy ma, nhng con g trng vn c gy, nhng con gu thi so hoc nh trng, nhng c ng v m thanh c hc c ng b ha tht chnh xc qua s quay ca ci bnh rng, c gi hng t s ton ho ca thi gian. ng ba gi ba ting chung tht d di vang ln, ngi ta chnh ng h theo, ri sau tr v vn phng trn Speichergasse hay cc ca hng trn Kramgasse hoc v nhng nng tri bn kia sng Aare. Gio dn th cho thi gian l bng chng v Thng . V hin nhin khng th c g hon ho m khng c to ra bi ng To ha. Khng c g thuc v v tr m li khng xut pht t Thng . Mi tuyt i u l b phn ca ci Tuyt i Duy nht v ni u c tuyt i

ni c thi gian. Chnh v th m cc trit gia v o c hc t thi gian vo im trung tm nim tin ca h. Thi gian l chun mc o mi hnh ng. Thi gian l s trong sng, nh n m ta c th nhn ra c l ng sai, phi tri. Ti mt hiu git i trn Amthausgasse c mt ngi n b ang ni chuyn vi b bn. B mi va mt vic. B vn l nhn vin Quc hi Thy S sut hai mi nm, ghi bin bn cc bui tho lun. B nui c gia nh. By gi b sa thi, trong khi b cn mt a con gi ang i hc v mt ng chng mi sng ngi sut hai gi trong phng v sinh. Sng nay, sp ca b - mt m mm ming qui n - vo gp, bo b rng ngy mai phi thu dn sch bn giy. Bn b trong tim git lng l nghe, gp gn gng tm khn bn mi mua, nhn ci o s lng ca b bn mi va mt vic. Hai b hn nhau ung tr lc mi gi sng mai. Mi gi. Ngha l mi by ting nm mi ba pht k t lc ny. Ngi n b va mt vic mm ci ln u tin t my ngy nay. B hnh dung n ci ng h treo tng trong phng bp, n s ch - qua ting tch tc tng giy tri qua t lc ny n mi gi sng hm sau, khng gin an, chng cn phi hi kin ai. V mt ci ng h tng t nh b bn. Mi gi km hai mi sng mai b s i khn, eo gng, mc mng-t i xung ng Schifflaube, qua khi cy cu Nydegg ti tim tr trn Postgasse. Bn kia thnh ph, mi gi km mi lm b bn s ri nh trn Zeughausgasse ti ch hn. H s gp nhau lc mi gi. Lc mi gi h s gp nhau. Mt th gi m trong thi gian l tuyt i l mt th gii ca nim an i. Bi trong khi s vn ng ca con ngi khng th lng c th s vn ng ca thi gian

li lng c. Trong lc ta c th nghi ng con ngi th li khng th nghi ng thi gian. Trong lc con ngi vi u suy tnh th thi gian c nhy v pha trc khng h ngoi li. Trong cc qun c ph, nhng cng th ca chnh ph v trn nhng con thuyn trn h Genve, ngi ta nhn ng h eo tay, tm s an tr ni thi gian. Ai cng bit u ghi li ci khonh khc mnh c sinh ra, ci khonh khc chp chng bc u tin trong i, ci khonh khc ca mi tnh u nng chy, ci khonh khc vnh bit m cha. 3 thng Nm 1905 Chng ta hy xt mt th gii trong nguyn nhn v kt qu u khn lng. Khi th ci th nht c trc ci th hai, khi th ci th hai c trc ci th nht. Hoc nguyn nhn c th vnh vin nm trong qu kh, cn kt qua li nm trong tng lai, nhng tng lai v qu kh li qun cht ly nhau. T sn Quc hi ngi ta nhn thy mt khung cnh tuyt vi: pha di l sng Aare, pha trn l ni Alps on chy qua Berne. Chnh lc ny y mt ngi n ng ang ng , hn l ng mc ht mi th trong ti ra v khc. Bn b b hn v c. Khng ai n thm, khng cn ai ti qun cng n ti ung bia, khng ai mi hn v nh na. Sut hai mi nm hn l ngi bn hon ho, ho hip, vui v, d thng vi bn b. Chuyn g xy ra? Mt tun sau ngi n ng bt u lm nhiu tr lm cm vi ci sn n. Hn khin mi ngi bc mnh, o qun hi rnh, bn xn, khng cho ai vo cn h ca hn

 Laupenstrasse. u l nguyn nhn v u l kt qu, u l tng lai v u l kt qu, u l tng lai v u l qu kh? Hi ng thnh ph Zrich, va mi thng qua nhng o lut kht khe. Khng c php bn sng lc cho dn thng na. Cc ngn hng v thng x phi t di s gim st ca c quan kim ton. Mi du khch ti Zrich, d bng thuyn trn sng Limmat hay bng xe la trn tuyn Selnau, u b khm xem c hng lu khng. S dn v tng gp i. Mt thng sau ngy thng qua o lut, nhng ti cc ty tri nht trong lch s thnh ph chia nm x by Zrich. Git ngi gia ban ngy ban mt trn qung trng Wein, nhng bc tranh qu trong nh trng by tranh b mt trm, ngi ta ung ru trong nh th. Phi chng nhng hnh vi phm php trn xy ra khng ng v thi gian? Hay c l nhng o lut mi li l thc y mi chuyn ny hn l ngn chn? Cnh mt vi nc trong vn Bch tho c mt thiu ph ang ngi. Ch nht no nng cng n y thng thc hng thm ca loi violet tm trng, ca hoa hng x hng v inh hng hng nht. Tim nng cht rn ln, m ng hng, nng bn chn i i li li, thy mnh hnh phc tht v c. Vi ngy sau nng gp mt chng trai v ngy ngt v yu. Hai s kin ny phi chng khng h c lin h? Vy th n din ra do mi quan h b n no, do s khc khuu no ca thi gian v do l-gich o ngc no? Trong ci th gii phi nhn qu ny, cc khoa hc gia tht bt lc. Nhng iu h tin don tr thnh nhng gii thch mun mng. Nhng phng trnh ca h tr thnh s bin minh, l-gich ca h tr thnh phi l-gich. Cc nh khoa hc tr nn liu lnh v cu nhu nh nhng con bc

khng h ngng chi. Cc nh khoa hc l nhng tay h, khng phi v h c l m v v tr phi l. M cng c th khng phi bi v tr phi l, m bi v h c l. Ai qu quyt c iu ny trong mt th gii phi nhn qu? Trong ci th gii ny, cc ngh s sung sng. Tranh, nhc, tiu thuyt ca h sng nh nhng iu khng tin on c. H mit mi th hng trong nhng s kin khng ai c th tin on, trong nhng iu din ra, khng ai ct ngha c. Phn ln ngi ta hc sng trong khonh khc hin ti. H bo rng nu tc ng ca qu kh ln hin ti khng chc chn th cn chi bit k v qu kh. Cn nu hin ti chng nh hng n tng lai th cn g phi bit v nhng hu qu tng lai ca nhng hnh ng hin ti. ng hn th mi hnh ng u l mt hn o trong thi gian v phi c phn x c lp. Mt ng ch ang hp hi c gia quyn an i khng phi v h nhm vo di sn ca ng m bi tnh thng trong giy pht . Ngi lm cng c tuyn khng phi bi l lch m l cm tnh ngi ta dnh cho anh lc phng vn. Cp di b cp trn x t s chng tr mi xc phm m khng lo lng g v tng lai. l mt th gii t pht. Mt th gii ngay tht. l mt th gii, trong mi li ni ra ch c gi tr trong khonh khc , mi ci nhn nhau ch c mt ngha, mi gn gi u khng c qu kh ln tng lai, mi n hn ch sinh ra vo giy pht y. 4 thng Nm 1905

Bui ti hm y c hai cp v chng - mt cp ngi Thy S, cp kia ngi Anh - ngi ci bn thng dnh cho h trong phng n khc sn San Muezan St.Moritz. Hng nm h vn gp nhau y vo thng Su vun xi mi giao tnh v ngh ngi. Hai ng mang cravt en trng rt b v, cn hai b th duyn dng trong d phc. Ngi bi bc trn sn lt g bng nhong ti nghe nhng mn khch gi. "Ti ngh rng ngy mai tri s p y", b khch c ming la thu kim tuyn trn mi tc ni. "Th th tuyt", nhng ngi kia gt u ni. "Mt ni ngh mt th ny s th v hn nhiu nu tri p, tuy ni ng ra th cng chng quan trng my". " Dublin con Running Lightly c c mt n bn", vin c ni. "Nu c tin ti s t cho n", ng ta nhy mt vi b v . "Nu ng chi th ti s tr ng mt n nm", ng n ni. Hai ngi n b x bnh m, pht b ri gng nh t dao xung cnh a b ca mnh, cn hai ngi n ng nhn nh b thi min vo ca ra vo. "Ti thy h gp ci u khn n mi kho lm sao", b khch c ming la thu kim tuyn ni. B cm tm khn n c mnh, m ra ri xp li. "Josephine, nm no ch cng ni th c", b kia mm ci ni. n c bng ra. Ti nay c mn tm hm kiu Bordeaux, mng ty, tht b chin v vang trng. "Mn ca mnh c khng?" b khch c ming la thu kim tuyn trn mi tc quay sang hi ng chng.

"Tuyt. Cn ca mnh th sao?" "Gia v hi km. Nh tun va ri". "Th mn tht b ca c th sao?" "Ti cha bao gi ch mn tht b", vin c hi lng p. "Khng ai thy l ng thch chn y c", ng kia ni. "T nm ngoi n nay ng khng thm mt k l no. C mi nm ri y ch". "Hn ng khng nhn ra y thi, ch cn b ny th chc chn ri", vin c nhy mt nhn b v. "C th ti nhm nhng ti c cm tng l nm nay cn phng c ht gi hn", b v vin c ni. Nhng ngi kia gt u trong lc tip tc n tm hm v tht b. "Ti thch nht l ng trong mt cn phng mt m, nhng nu ht gi th sng ra li b ho." "Th ch trm kn u li", b kia ni. B v vin c p: "Phi y", song c v bi ri. "Khi ch trm kn u th gi ht chng nhm nh g", b kia ni tip. " Grindelwald ti u ng nh th. y ca s st ngay cnh ging. Keoschawn che kn mi ri th ti c ca s m. Chn cn kh lnh li". B khch c ming la thu kim tuyn nhc nhch trn gh, b ci chn ang vt cho xung. C ph c bng ra. Hai ngi n ng rt vo phng ht thuc, cn hai b ra ngi gh xch u ngoi sn. "Chuyn lm n nm qua nh th no?" vin c hi. "Chng c g phn nn", ng kia p ri hp mt ngm ru.

"Cn cc chu?" "Thm mt tui". Ngoi sn hai b ngi ung a trn gh xch u, mt nhn vo bng m. Trong mi khch sn, mi ngi nh, mi thnh ph cng u y nh th. V trn th gii ny tuy thi gian qua i nhng chng xy ra chuyn g c. Nm ny qua nm khc chng xy ra chuyn g th thng ny qua chng khc, ngy ny qua ngy khc cng u nh th. Nu thi gian v s vic l mt th thi gian khng h chuyn dch. Nu thi gian v s vic khng l mt th ch c con ngi l khng h chuyn dch Nu mt ngi trong th gii ny khng c hoi bo th y s au kh m khng bit, cn nu c hoi bo th y bit rng mnh au kh, song rt t t. Mn xen k Chiu hm y Einstein v Besso chm ri i dc Speichergasse. Lc ny thng rt yn ng. Cc ch tim ko tm bt che ln, by xe p ra trc ca hiu. T mt khung ca s trn tng hai mt b m gi con gi, rng n lc c phi v thi cn chun b ba n chiu. Einstein gii thch cho Besso hiu v sao anh mun bit thi gian l g. Nhng anh khng ng g ti nhng gic m ca mnh. Ch lt na thi h s v nh Besso. i khi anh li n ti khin Mileva, v anh, phi bng con i tm. Chuyn ny thng xy ra khi Einstein say sa, nh hin gi, vi mt ti mi. Sut ba n chiu anh ngi rung i di bn. Einstein khng thuc hng kho c x.

Anh ci sang ni vi anh chng Besso vn cng nh ngi:"T mun hiu v thi gian, c gn "ng gi" hn". Besso gt u tn thnh. Nhng anh thy c vn . Anh ch ra trc ht c l "ng gi" chng thch g vic gn gi vi m to vt ca mnh, d chng c l tr hay khng. Hai na l khng r vic "hiu" c ng ngha vi "gn" chng. Ngoi ra c th ci ti v thi gian m Einstein ang theo ui ny l qu to tt di vi mt anh chng hai mi su tui. Mt khc Besso ngh rng chng c chuyn g bn mnh lm khng ni. Nm nay bn anh khng nhng hon thnh lun n tin s m cn bit xong mt bi v quang t v mt bi na v chuyn ng Brown. ti ca bn anh bt u bng vic nghin cu v in v t tnh m mt ngy n Einstein t nhin tuyn b l cn mt s quan nim li v thi gian. Tham vng ca Einstein gy mt n tng su m ni Beso. Besso mc Einstein m chm trong suy ngh ca mnh. Anh t hi chiu nay Anna nu mn g, ri nhn qua mt ng nhnh xung sng Aare, mt con thuyn mu bc lp lnh trong nh mt tri ang xung. Ting chn ca hai chng trai vang trn mt ng . H quen nhau t thi sinh vin Zrich. "ng anh t Rome va mi gi th", Besso ni. "ng s n chi khong mt thng. Anna mn ng y v ng thng khen c nng c vc dng p". Einstein l ng mm ci. "Trong khi ng y cn chi th t khng th gp cu sau khi tan s c. Cu hiu ch?" "G c?" Einstein hi li.

"Khi anh t cn chi th t khng gp cu thng xuyn c", Besso nhc li. "Mong l cu khng phin trch". "D nhin l khng ri", Einstein ni. "Cu ng bn tm. Mnh lo c m". T ngy bit nhau ti gi, Besso lun thy Einstein t xoay s c. Thi nin thiu b m bn anh thng xuyn chuyn ch . Cng ly v nh Besso nhng bn anh chng i ra ph vi v bao gi. Cn nh th thng gia na m bn anh vn rn rn ti ch ng cnh Mileva, vo bp vit nhng trang giy y phng trnh hm sau a cho Besso xem vn phng. Besso t m ngm nhn bn. Anh thy mt Einstein, mt ngi n c, mt ngi hng ni n th, ni khao kht c gn gi ny l iu rt l. 8 thng Nm 1905 Th gii s chm dt tn ti ngy 26 thng Chn 1907. Ai cng bit c. Berne cng nh mi thnh ph ln nh khc: mt nm trc ngy tn th cc trng hc u ng ca. Tng lai ch cn ngn ngi nh th th hc cho tng lai lm g na? m tr, khoi t v c t do mi mi, tha h chi trn tm di cc khung vm trn Kramgasse, chy rong dc Aarstrasse, nm lia thia hay vung tin mua ko the, ko cam tho. B m chng mc chng mun lm g ty thch. Mt thng trc ngy tn th cc ca hang ng ca. Quc hi nh ch hp. Ta nh Bu in Vin thng Lin bang trn Speichergasse vng nh cha b anh. Nh my

ng h trn Laupenstrasse, nh my xay xt bn kia cu Nydegg cng u th c. Bun bn, sn xut lm g khi thi gian cn li ngn ngi n th? Trong nhng qun c ph ngoi tri Amthausgasse ngi ta ngi ung c ph v tr chuyn thoi mi v i mnh. Bng bc mt cht t do. Nh lc ny y mt c gi mt nu ni vi b m rng hi c cn b v b m lm th may th h c qu t th gi dnh cho nhau. Hai m con nh i Luzern chi mt chuyn ngn ngy. Trong thi gian ngn ngi cn li hai m con s sng trn vn hai cuc i. bn khc mt ng n k cho ngi bn nghe v tay sp ng cm ght; sau khi tan s y by b vi v ng trong quy treo o m ca s, li cn da ui ng, nu ng hay b v lm kh d y. Nhng by gi th ng cn s g na ch? ng tr a y v lm ha vi v. Hon ton nh nhm, ng dui di chn, a mt ngm nhn rng Alps. Trong l bnh m trn Marktgasse, ng ch l va ht va dung nhng ngn tay chui mn y bt vo l. Do gn y ngi ta lch s hn hn trc khi t bnh m. H mm ci tr tin ngay v tin ang mt gi. H k l v chuyn i picnic Fribourg, v chuyn ca l con m h th v chm ch nghe, v nhng chuyn i do lu ban chiu. chng h chng my may bn tm v vic th gii sp n ngy tn, v s phn ny chng phi ca ring ai. Mt th gii ch cn tn ti c mt thng na thi l mt th gii bnh ng. Mt ngy trc tn th ph x y ngi ci ni. Nhng ngi vn l hng xm ca nhau m trc y chng h chuyn tr nay cho hi nhau nh b bn; h ci b o qun, vo tm trong cc h nc cng cng. Ngi khc nhy xung sng Aare. Sau khi bi li n mt ph,

h ln nm trn bi c rm bn b sng c th. Mt ng lut s v mt n nhn vin bu in cha tng quen bit nhau nay vai st vai i trong vn Bch tho, mm ci ngm hoa tm ni Alps, ngm cc ty v tha lun v ngh thut v mu sc. V tr x hi ca h cn quan trng g na? Trong mt th gii ch cn c mt ngy na tn ti th ai chng nh ai. Trong bng ti mt con hm trn Aarbergerstrasse mt cp trai gi ng ta vo tng, ung bia vi tht xng khi. Ri nng s ko hn v nha. Nng c chng, nhng nhiu nm nay nng m m anh chng ny; vo ci ngy tn ny ca th gii nng s c tha mn. Mt t ngi chy n chy o trn ng ph, lm vic thin hu chuc li nhng hnh ng xu xa ngy trc. H l nhng k duy nht ci gng go. Mt pht trc khi th gii tn th, mi ngi t tp trn khu t ca Vin Bo tang M thut. Tt c - n ng, n b, tr con nm tay nhau thnh mt vng trn khng l. Khng ai nhc nhch. Khng ai ni mt li. Hon ton yn ng n ni ai cng nghe c nhp tim ca hai ngi ng bn phi v tri ca mnh. y l pht cui cng ca th gii. Trong s yn tnh tuyt i ca khu vn, mt a hng m xanh c nh sng chiu vo t bn di, n bng mt thong ri tn ngay theo m hoa kia. Nhng chic l hnh kim ca mt cy thng pha sau Vin Bo tng kh rung khi mt ln gi nh thong qua. Xa xa, sau cnh rng, dng Aare long nh mt tri, ln da ca n gn theo tng con sng. Pha ng, ngn thp gio ng chnh v mng manh cha thng ln bu tri, nhng ngi th c o cho n ci dng mng mnh nh gn l. Cao hn na l rng Alps vi nhng nh ph kn

tuyt, ni m hai sc trng v rc rng ln lng l quyn vo nhau. Mt ng my l lng gia khung tri. Mt con chim s v cnh. Khng mt ai ln ting. Vo giy cui cng th nh th mi ngi nm tay nhau, cng nhy t nh Topaz xung. Mt t gn li v tn th cng gn li theo. Kh lnh thi qua, thn th khng cn trng lng. Hng dm di chn tri tnh lng rng m. T pha di, mt tuyt mnh mng o t chy ngc ln m kn ci vng trn hng ca s sng. 10 thng Nm 1905 By gi l cui bui chiu. Trong mt khonh khc, vng dng p mt vo mt khe ni ph tuyt ca rng Alps. La mn man bng tuyt. Nhng tia nng xin xin chuyn mnh t ni qua mt mt h hin ha, ri bng chiu ln mt thnh ph trong thung lng. Di gc no y th y l mt thnh ph nh c khun. hai hng Bc v Ty, cc loi thng, tng v bch hnh thnh mt vng chuyn tip nh nhng, trong khi ln cao pha trn c hoa hu la, hoa long m v cc th hoa kn. Trn nhng cnh ng gn thnh ph c n b ng gm c, t sa b ngi ta lm ra b, phomat v scla. Mt nh my dt loi nh sn xut t la, vi vc. C ting chung nh th . Mi tht xng khi thm lng khp mi ng mi ng. Nhn k hn th thnh ph ny gm nhiu khu hp li. Mt khu sng trong th k 15. Nhng tng ca cc ngi nh dng bng khng o gt c ni vi nhau bng cu thang v hnh lang nm pha ngoi, gi thi qua nhng u

hi thng thng. Ru mc y gia nhng tm phin lp nh. Mt khu khc cho thy hnh nh c th k 18. Nhng vin ngi au chng mc ln nhau trn nhng mi nh thng hng nh k ch. Mt ngi nh th vi ca s hnh bu dc, tng trn c hnh lang v lan can bng granit. Mt khu na ca thi hin ti, vi nhng i l hai bn c li i mi vm cho khch b hnh, nhng ban cng vi chn song st v nhng mt tin nh bng sa thch nhn lng. Mi khu gn vi mt thi khc nhau. Vo bui chiu ny, trong nhng giy pht ngn ngi mt tri np mnh vo ci hm ni trn rng Alps th c th c ai ang ngi trn b h ngm ngh v kt cu b ngoi ca thi gian. V l thuyt thi gian c th trn lng nha nh, c gai hay mt, cng hay mm, nhng trong th gii ny ngu nhin m thi gian li c cu trc b ngoi dnh nhm nhp. C nhng khu ph dnh lin vi mt thi im lch s, khong thot ra c na. Cng c i ba ngi dng li mt mc trong i v khng la b c. Ngay lc ny y, ti mt trong nhng ngi nh di chn ni, c mt ng ang ni chuyn vi ngi bn v thi ng hc trung hc. Trn tng treo y bng khen xut sc v cc mn ton v lch s, cn trn k sch y nhng huy chng v cp th thao. Cn y, trn bn ny l tm hnh chp ng hi l i trng i nh kim, chung quanh l nhng thanh nin bn ng, gi tt nghip i hc thnh k s, thng gia v lp gia nh c ri. y, trong ci t o kia, l nhng mn trang b ca ng thi hai mi nm trc: o khoc chn ca ngi nh kim, qun vi tut nay cht ri. Bn ng, k b cng c nm tri gii thiu ng vi nhng ngi bn khc, lch s gt u

trong lc m thm rng tm cht khng kh th trong cn phng b to ny. Ti ngi nh khc, c mt ng ngi mt nh trc ci bn c by bin cho hai ngi. Mi nm trc ng ngi i din vi ngi cha, lc y ng khng ni ni rng mnh thng cha, lc y ng c moi tm mt giy pht cha con gn gi thi th u, nh li nhng chiu ti cha ng, mt ngi t ni, ngi mt mnh vi quyn sch; lc y ng khng ni ni rng mnh thng cha, ng khng ni ni rng mnh thng cha. Trn bn by hai ci a, hai ci li, hai ci na nh bui chiu ti cui cng y ng nh n nhng khng nut ni, m khc nc n. ng cha tng ni rng mnh thng cha. Ti ngi nh khc c mt b m ang u ym ngm hnh cu con trai tr trung, mm ci ti ri. B vit th gi cho con v mt a ch lu khng cn na v tng tng ra nhng bc th tr li vui v ca con. Khi cu con g ca, b khng p. Khi cu con mt my x ra, mt dn ngc nhn ln ca s phng b, ku xin tin th b bng tai lm ic. Khi cu con bc i nh m mui, li my ch nn n c gp th b qung th i, khng c. Ti ti, khi cu con ng trc ca nh b th b i ng sm. Sng ra b ngm nhn nh con ri vit nhng bc th ng kinh ngc gi v mt a ch khng cn na. Mt c gi l th nhn thy trong tm gng phng ng, trn trn l bnh m, trn mt h v trn bu tri gng mt mt chng trai mt thi yu c. Thm kch ca th gii ny l khng ai hnh phc, bt k ngi y c ri vo khonh khc kh au hay sung sng. Thm kch ca th gii ny l mi ngi u c n. Bi mt cuc sng trong qu kh khng th c phn

trong hin ti. Ai mc kt trong dng chy thi gian th s mc kt trong c n. 11 thng Nm 1905 Tn b qua Marktgasse ta s thy mt cnh tng l k. Nhng tri anh o nm thng thm trong cc hiu tri cy, nhng ci m chng ln nhau ngay ngn trong tim m, nhng chu hoa xp i xng gn gng trn cc bao ln, trn sn tim bnh m khng vng mt mu vn, trn sn phng cha lng thc khng dnh mt cht sa. Tt c ngn np, u vo y. Khi cc thc khch vui v ri qun n th cc bn n c dn k cng hn trc. Khi mt lung gi nh thi qua ng ph th gch lt ng c qut sch boong, rc vi bi gom sang hai bn l ng. Khi nhng ngn sng x ln b th b li ti hin nh thu ban s. Khi l la cnh th chng xp thnh di hnh ch V nh bn chim. Khi my to nn nhng khun mt th nhng khun mt ny mi cn . Khi khi t ng l x vo mt cn phng th mui khi ch bnh bng ni mt gc phng thi khin khng kh trong phng vn trong lnh. Nhng bao ln phi nng gi th mu vi li cng thm bng ln vi thi gian. Ting sm khin bnh v li lnh, nhng mnh v tr v ch c, gn lin vi nhau nh xa. Mi hng mt chic xe ko ch qu li cng thm thm nng vi thi gian, thay v phai nht. Bn c thy nhng chuyn kia l lng khng? Trong ci th gii th trnh t ca thi gian gn lin vi s tng tin ca trt t. Trt t l quy lut ca t nhin,

l xu hng ph qut, l chiu hng ca v tr. Nu thi gian l mt mi tn th n hng v pha trt t. Tng lai ngha l lp lang, t chc, kt hp, tng cng, cn qu kh c ngha ngu nhin, hn mang, tan r v phn tn. Cc trit gia khng nh rng ch qua vic hng ti trt t m thi gian mi tht c ngha. Bng khng th tng lai cng chng khc g hn nhng mn chn pha t nghn quyn tiu thuyt v lch s th cng m m nh lp sng m ti ti vn t trn cc ngn cy. Trong mt th gii nh th th con ngi nm trn ging trong nhng ngi nh khng dn dp ca h, ch cho sc mnh ca thin nhin qut i lp bi trn b ca s v xp giy mnh vo t cho ngn np. Ngi khng trt t trong sinh hot c th c i picnic trong khi lch sinh hot c th c t ng sp xp, t b tr gi hn v t gii quyt vic chi tr qua ti khon. C vic thoi mi tng son mi, lc th vo xch tay ri chng s c xp ch ngn np u ra y. Khng cn phi lm vn, nh c. Ht gi lm, bn giy s t ng dn dp. o qun ti ln lc trn sn nh th sng sng c vt ln gh. Nhng chic v lc u mt gi t ng th ra. Ti thm mt thnh ph vo ma xun ngi ta s li thy mt cnh l lng khc. Vo ma xun ngi ta chn ngt vic gi gn trt t ngn np. Vo ma xun ngi ta c tnh b mc nh ca tiu iu. Ngi ta qut rc vo trong nh, ph gy gh, p v knh ca s. Vo ma xun, trn Aarbergerstrasse v mi ng ph c dn c u c ting gi nhau, la ht, ci ni. V ma xun, ngi ta gp nhau vo nhng lc khng hn trc, t ri lch sinh hot, nm b ng h, ch chn sut m. Chuyn b tha ny

ko di cho n ma h, khi ngi ta tnh tr li v quay v vi trt t. 14 thng Nm 1905 C mt chn m ni thi gian ng yn. y ht ma l lng trong khng kh, con lc ng h ch lc qua mt pha, nhng con ch nghch mm sa cm lng, khch b hnh ng nh cht cng trn nhng con ng bi bm, chn co li nh b ct dy. Trong phng c l lng mi thm ngo ngt ca ch l, xoi, ng v ht tha l. Khch nhn du n ni ny, t phng no i chng na, th bc chn cng u dn chm li , khong cch gia cc nhp tim c ln dn, hi th chm i, thn nhit gim, suy ngh chm chp cho n khi ti c ci trung tm bt ng, ri ngi nh cht cng. Bi v y l tm im, ca thi gian. T y truyn i nhng vng trn ng tm. Ngay ti tm im th hon ton tnh lng, nhng cng xa tm im th tc truyn cng ln. Nhng ai hnh hng ti tm im thi gian mi c ch? l cc ng b b m cng con ci v nhng k yu nhau. Bi th ta thy ci ni thi gian ng lng kia cc ng b b m m con trong mt vng tay cng , khng bao gi dt. C b xnh xn mt tc vng s khng bao gi ngng n n ci ng hin ra trn gng mt c lc ny, khng bao gi mt i sc hng trn i m, khng bao gi mi mt, m khng bao gi nhn, khng bao gi b thng, khng bao gi qun nhng iu b m dy bo, khng bao gi bit xu xa, khng bao gi ni vi b m rng c khng

thng yu h, khng bao gi ri khi cn phng trng ra bin, khng bao gi ngng m b m nh c ang m by gi. ci ni thi gian ngng ng y ngi ta thy c nhng i tnh nhn hn nhau di bng nhng ngi nh, vng tay m cng , khng bao gi dt. Nng hay chng s khng bao gi rt tay khi ch ca n hin gi, s khng bao gi tr li chic xuyn mng y k nim, s khng bao gi ri khi ngi mnh yu, s khng bao gi phi t hy sinh bn thn, s khng bao gi qun chng t tnh yu ca mnh, khng bao gi ghen tung, s khng bao gi yu ngi khc, s khng bao gi qun gi pht am m ny. Nn bit rng trn nhng pho tng - ngi ny ch c mt th nh sng mu cc yu soi ri, v ti tm im thi gian nh sng yu i n mc gn nh khng c, khi nhng rung ng ca nh sng b hm trong khe ni di bt tn ch cn l nhng ting vng th cng ca n gim xung bng nh om m lp le m nht. Nhng ngi khng hon ton trong ci trung tm bt ng kia th vn vn ng, nhng vi tc ca sng bng. Mt ln ko lc chi u c th di c nm, mt n hn c nghn nm. p li mt n ci th th gii bn ngoi qua c my ma. Trong lc a b c du dng m th ngoi kia dng xong my cy cu. Trong lc ngi ta ni ln mt li t bit th ngoi kia c bao thnh ph tn li v ri vo lng qun. Th nhng k t quay tr ra th gii bn ngoi th sao? Tr con ln nhanh nh thi, chng qun i vng tay b m m ko di c trm nm m chng ngh ch ko di c vi giy. Chng trng thnh, sng xa b m, nh ring, hc sng t lp, au m ri gi i. Chng trch mc

b m v c mun gi rt chng bn mnh, chng nguyn ra thi gian lm cho chng nhn, ging chng khn. Nhng k yu nhau t trung tm n tr v khng gp li ngi xa na. V trong khi h ti th c cuc i a ri. Gi y h vn ng trong mt th gii m h khng cn nhn bit c na. Nhng k yu nhau t ci trung tm n tr v tuy vn cn m nhau di bng nhng ta nh, nhng vng tay ca h sao m trng tri, v tnh. H nhanh chng qun nhng li th tht mt c trm nm mi ni xong m h thy nh ch vi giy thi. H ghen tung ngay c vi nhng k l hoc, trt ln u nhau nhng li l y on hn, mt i s nng nn, ho chia tay tr nn gi nua v c n trong mt th gii m h khng hiu c. C ngi bo rng nn trnh xa ci tm im thi gian. Cuc sng tuy l mt chuyn i nng tru ni bun y, nhng chu ng n l c mt s cao thng. Ngi khc khng ng vi quan nim ny.H thch c vnh vin hi lng hn, cho d s vnh vin ny x cng, ging nh con bm p kh ng trong hp. 15 thng Nm 1905 Chng ta hy th hnh dung mt th gii khng c thi gian. Ch c hnh nh. Mt a b ngi bn b bin, nh b i dng thi min ngay ci nhn u tin. Mt thiu ph ng trn bao ln trong bui sng sm, tc xa, b o ng bng la xc xch, hai bn chn trn, mi cha t son. Mi vm gn i phun nc Zahringer trn Kramgasse, sa thch v st thp.

Mt ngi n ng ngi trong cn phng lm vic tnh lng, tay cm tm hnh mt ngi n b, nt mt ng l v au kh. Mt con chim ng sn c si rng cnh ln trn bu tri, lng nh ln trong nng. Mt cu b ngi trong cn phng trng vng, tim p nh trng, chng khc no cu ang trn sn khu. Nhng vt chn trn tuyt trn mt hn o vo ma ng. Mt chic thuyn trn sng m, nh n m m xa xa nh mt ngi sao nh mu trn bu tri en thm. Mt t thuc gia nh c kha li. Mt chic l thu , vng, nu, mng mnh trn mt t. Mt thiu ph, ngay cnh nh ng chng li d, ng np trong bi cy ch ngi chng c v b c chuyn mun ni. Mt trn ma xun lay phay, mt ln i do, ln cui cng i vi chng thanh nin ti ci thnh ph chng yu mn. Bi bm trn bu ca s. Mt quy hng gia v vi cc mu vng, xanh, trn Marktgasse. Ngn Matterhorn tuyt ph nhn hot chc ln nn tri xanh thm; thung lng xanh mt; nhng ci chi trn n. L chn kim. Ht sng trn l, trong vt lp lnh mu. Mt b m nm khc trn ging, mi thm hng qu trong khng kh. Mt ch b p xe trn ng Kleine Schanze, mi n n ci sung sng khn t. Mt ngn thp cu nguyn cao, hnh bt gic, bao ln l thin, trang nghim vi nhng c, phn chung quanh. Hi nc bc ln t bt h bui sm mai. Mt ngn ko bn ng. Hai ngi bn trai ngi trong qun c ph, nh n chiu ln mt mt ngi, cn ngi kia khut trong bng ti. Mt ch mo rnh con rui trn knh ca s. Trong ngn hng, mt thiu ph tr c th, i mt xanh a nhng git l vui.

Mt cnh ng rng, bn mt trng thng v tuyt tng. Nhng tia nng chiu xin qua ca s. Mt thn cy to b , r m ln tri, v cy v nhng cnh to cn xanh. Mt cnh bum trng no gi, cng phng nh cnh mt con chim trng khng l. Trong mt qun n ch c ng b v ngi con trai, ng b bun ru m m nhn khn tri bn. Mt ca s hnh bu dc trng ra bi c, mt ci xe g con, nhng con b xanh, nu trong nng chiu. Mt ci chai v trn sn nh, cht lng mu nu ng cc k, mt ngi n b mt . Mt ng lo lm ba n sng cho thng cht, thng b nhn mt ci gh gi sn trng qua ca s. Mt quyn sch qun gc bi c nhiu nm trn bn cnh ngn n t m. Gi nh tan lp bt trng do sng v li trn mt nc. Mt thiu ph tc t nm trn trng k, nm tay mt ngi n ng m c s khng gp li na. Mt on tu vi nhng toa mu d chy trn mt cy cu c nhng nhp cong thanh thot, bn di l dng sng, xa xa nh ca nh nhng chm nh. Nhng ht bi l lng trong tia nng xuyn qua ca s. Ln da c mng n ni nhn thy c nhp mu p. Mt ngi n ng v mt ngi n b trn trung m nhau. Bng cy mu xanh lc trng trn. Mt ngn ni cao thoai thoi mi pha lun phi mnh trc gi mnh. Bnh m b vi tht xng khi v pho-mt. Mt a nh co rm ngi v b b tt tai, cn ng b nhn nh gin d v khng hiu ni a b. Mt khun mt l trong gng, hai bn thi dng m bc. Mt thanh nin tay cm in thoi ht hong trc ci tin mi nghe. Mt tm hnh gia nh, b m cn tr v bnh thn, nhng a con m dng, mm ci. Mt nh n nh xu tut ng xa le li qua m cy rm rp. Mu khi mt tri mc. Mt ci v trng, trng, mng mnh, cn

nguyn vn. Mt ci m xanh b sng nh ln b. Nhng bng hng tri di chn cu, pha sau n hin dng nt mt ta thnh. Mi tc ca ngi yu, cung di, bung th, y ha hn. Nhng cnh hoa xanh ca mt bng hu ngi thiu n cm trn tay. Mt cn phng vi bn bc tng, hai ca s, hai ging, mt bn mt ngn n, hai con ngi vi khun mt nng hc, nhng git l. N hn u. Nhng hnh tinh bnh bng trong v tr, nhng i dng, s yn ng. Mt ht sng cun trn. Mt chic c sn mu vng. 20 thng Nm 1905 C nhn nhng quy hng chen chc trn Spitalgasse l r. Nhng ngi mua lng l i ht quy ny sang quy khc xemm bn nhng mn hng g. Ch ny bn thuc l, th quy no c ht ci? Ch kia bn c ci ng, th ch no c c tuyt? Ch ny c sa d, cn u c l nguyt qu? H khng phi l nhng khch du lch ln u dng chn Berne. Khng ai nh c rng hai ngy trc mua scla quy 17 ca mt khch thng tn Ferdinand, hay mua tht xng khi quy "Mn ngon" mang s 36 ca ng Hof. Phi tm li mn ngon ca mi quy. C ngi cm tm bn ci thnh ph h sng c i, h nh n dt ng, ch li t vm cung ny sang vm cung khc trn con ng h tng i nhiu nm rng. C ngi mang theo s ghi ch l lng ghi li nhng g pht hin ko li qun bng mt. H lm th bi v trong th gii ny ngi ta khng c tr nh.

H tan s, ti gi v nh th ai ny u tm trong s a ch xem mnh c ng u. ng hng tht, k trong mt ngy ca i t ch ct c vi tng tht khng tht ngon cho lm, xc nh rng mnh ng s nh 29 Nageligasse. ng bun chng khon, ngi c tr nh ti bun c vi v ngon lnh, tm thy trong s a ch rng mnh ng ti s nh 89 Bundesgasse. V ti nh, mi ng li t gp v v l con ng n ca, ng t gii thiu, gip dn n, c cho l con vi cu chuyn. Tng t nh th, mi b i lm v gp mt ng chng, l con, ci trng k, n m, nhng tm thm v nhng mn hng s. Khuya n, hai ng b khng nn li ni v nhng chuyn trong ngy, chuyn hc hnh ca con ci, chuyn ti khon. M h li mm ci nhn nhau, cm thy mu rn rt, thy nga ngy gia hai i nh khi mi quen nhau mi lm nm trc. H tm thy ng v phng ng, vp phi nhng tm nh gia nh m h khng nhn ra v tri qua m trong hoan lc. Bi ch thi quen v hi c mi khin th xc gim nim khao kht. Cn khng c tr nh th m no cng l m u tin, sng no cng l sng u tin, n hn no, ve vut no cng l n hn u tin, ve vut u tin. Mt th gii khng hi c l th gii ca hin ti. Qu kh ch hin hu trong sch v, vn kin, quyn sch ghi chp i mnh. c n mi ngy, anh ta c th mt ln na bit c b m l ai, dng di cao sang hay km ci, hc hnh gii giang hay dt nt v trong i lm nn tr trng g. Khng c quyn sch v i mnh, con ngi ch l mt bc nh chp trong nhy mt, mt bc nh hai chiu, mt bng ma.

Trong nhng qun c ph ph l cy trn ng Brunngasshalde, ngi ta nghe ting ht au kh ca mt ng va c thy mnh trc kia git ngi, nghe ting th di ca mt b pht hin ra rng mt ng hong tng theo ui mnh, nghe ting khoe khoang ca mt b khc c thy trong quyn sch v i mnh rng mi nm trc b l ngi hng cao nht ca trng i hc. Khi mn m xung, c ngi ngi bn c quyn sch i mnh, cn ngi khc vi v ghi li nhng vic trong ngy trn trn nhng trang giy trng. Theo thi gian, Quyn sch Cuc i dy n ni ngi ta khng th no c t u n cui c na. Ngi ta nh phi chn la. Nhng ng gi b c chn c, hoc nhng trang u bit thi tr mnh l ai, hay phn cui bit sau ny mnh thnh ai. C ngi hon ton thi khng c na. H t b qu kh. H rt ra kt lun rng qu kh h giu hay ngho, c hc hay ngu dt, t kiu hay nhn nhng, si tnh hay cha h yu... u khng quan trng, ch nh ln gi nh thong qua trn tc m thi. Nhng ngi nh th nhn thng vo mt anh v ci xit tay h tht mnh m. H bc i thoi mi nh thi thanh nin. H hc c cch sng trong mt th gii khng hi c. 22 thng Nm 1905 Tng sng. Mt ln sng nh mu c hi, c hi th ca dng sng thc y, bnh bng qua thnh ph. Mt tri i pha bn kia cu Nydegg, phng nhng ci gai trn Kramgasse, ln ci ng h khng l o thi gian, soi

ri mt di ca cc ban cng. Nhng m thanh bui sng sm lan ta trn ng ph nh mi thm bnh m. Mt a b thc gic gi m. Tm bt che nng kh ko kt khi ngi th lm m n ca hiu trn Marktgasse. Mt chic tu chy bng hi nc rn r trn sng. Di mt mi vm c hai thiu ph ang th thm tm s. Trong lc thnh ph tri dy t mn sng v bng m, ngi ta trong thy mt cnh tng l lng. Ch ny, mt chic cu c mi ch xong phn na. Ch n, mt ngi nh b bc khi mng. Ch ny, mt con ng ngot v hng ng m khng r v sao. Ch n, mt ci trng k chnh nh ngay gia mt ca hng thc phm. Nhng ca s knh mu bn di ca ngi gio ng chnh ta th hin nhng ti tn gio, cn nhng ca knh pha trn li thy hnh nh rng Alps vo ma xun. Mt ngi n ng ang mnh bc ti tr s Quc hi bng dng dng li, hai tay m u, ku ln khch ng ri ro bc quay ngc li. y l mt th gii ca nhng k hoch i thay, ca nhng c hi bt cht, ca nhng vin nh khng h ch i. V trong th gii thi gian tri khng u n m tht thng, cho nn con ngi c c nhng ci nhn t bin vo tng lai. Mt b m bng c vin nh v ni con trai mnh s sng nn dn nh n y c gn con. Mt nh xy dng thy trong tng lai vic bun bn s tp trung u nn xy ng v hng y. Mt c gi thong thy mnh s lm ngi bn hoa nn quyt nh khng hc ln i hc. Mt chng trai thy c ngi v mnh s ci nn quyt nh ch. Mt lut gia thy mnh s khoc o chnh

n Zrich nn t chc Berne. Nu bit trc tng lai th tip tc hin ti cn c g ngha? Vi nhng ai thy c vin nh th th gii ny l ca thnh cng chc chn. Khng mt k hoch no c thc thi nu n khng gip thng tin tin , khng chuyn i no c thc hin nu n khng dn n thnh ph ca nh mnh, khng tnh bn no ny n nu n khng tn ti trong tng lai. S khng mt am m no gp tht bi. Vi nhng ai cha c c vin nh th th gii ny l mt th gii ca s khng chc chn n mc ngi ta phi chu thua. Lm sao c th ghi danh i hc khi khng bit v ngh nghip tng lai? Lm sao dm trao thn gi phn cho mt ngi n ng khi khng chc hn c chung thy vi mnh? Nhng con ngi ngay dnh phn ln nht trong ngy cho vic ng v ngng ch vin nh. V th khng ai dm mo him trong ci th gii c thong thy tng lai ny. Ai thy c tng lai th chng cn mo him na, cn ai cha bit tng lai th c trng ch vin nh, m khng mo him. C mt s ngi thy c tng lai bn lm mi cch chi t n. Mt ngi n Neuchtel nhn chn chm sc vn tc trong vin bo tng sau khi thy mnh l lut s Luzern. Mt chng trai cng vi ng b thc hin mt chuyn i si ni bng thuyn bum sau khi vin nh cho thy chng bao lu na ng b s mt v bnh tim. Mt thiu n sn sng quan h tnh i vi mt ngi, d nng c thy rng mnh s ly ngi khc. Nhng con ngi ny ng trn bao ln vo lc hng ng, tuyn b rng tng lai thay i c rng c th c c nghn tng lai. Tuy nhin, cui cng ngi lm vn Neuchtel chn

lng t nn thnh lut s Luzern. ng b kia cht v bnh tim v ngi con trai t trch mnh rng khng p b nm ngh ngi. C gi kia s b ngi yu ph ry, ri c l mt ngi khc v y s mc c vi ni au kh ca mnh. Ai l ngi may mn hn trong ci th gii ca thi gian t bin ny? Nhng ngi thy c tng lai v ch sng mt cuc i? Hay nhng ngi khng thy c tng lai nn ch sng i mnh? Hay nhng ngi mun chi t tng lai nn sng c hai cuc i? 29 thng Nm 1905 Nu thnh lnh b tng vo trong th gii ny th mt ngi n ng hay mt ngi n b s phi n trnh nh ca, v mi th u vn ng. Nh ca, nhng cn h c gn bnh xe s lc l trn qung trng trc nh ga hay phng nhng ng ngch ca Marktgasse, trong khi nhng ngi c tr trong nh gi ra ngoi qua ca s trn tng hai. Bu in khng ta lc trn Postgasse na m chy o o trn ng ray, nh xe la, qua thnh ph. C ta nh Quc hi cng khng cn ng c nh trn Bundesgasse na. Khng gian y ting ng c gm r v giao thng n o. Sng ra, mt ngi ra khi ca nh, ro bc xung t chy theo ta nh m ng lm vic trong bn giy ca ng chuyn ng trn nhng ng trn, ri phng v nh khi tan s. Khng ai ngi vi mt quyn sch di mt gc cy, khng ai nhn nhng con sng trn h, khng ai nm trn bi c rm ngoi tri. Khng ai ng yn.

Ti sao c phi ch n vn tc? V thi gian trong th gii ny tri qua chm hn i vi nhng ai ang vn ng, cho nn ai cng di chuyn vi vn tc cao tit kim thi gian. Hiu ng vn tc mi ch c pht hin sau khi sng ch ra ng c t trong v bt u c s giao thng nhanh l. Ngy 8 thng Chn nm 1889, ng Randolph Whig Surey phng ci xe mi ch b m v ti Lun n. ng rt th v v ch mt c na thi gian thi, hai ngi mi va tr chuyn y m thot n ni ri. Nn ng quyt nh quan st hin tng ny k hn. Sau khi nghin cu ca ng c cng b th khng cn ai i chm na c. V thi gian by gi l tin bc, nn ch ring nhng tnh ton v ti chnh thi cng khin mi c quan mi gii, mi nh my, mi ca hng thc phm lun sn sng chy cho gp c li th hn nhng k cnh tranh. Cho nn nhng ta nh ny c trang b nhng c my c sc mnh khng l khng bao gi ngng nh. ng c v trc quay ca chng gm r khng khip hn c nhng thit b v con ngi lm vic trong nhng ta nh y. Vic bun bn nh ca cng theo xu hng nh th, khng ch mt bng v b tr phng c mi gi vai tr quan trng m c vn tc na. v ngi nh cng di chuyn nhanh bao nhiu th ng h trong cng chy chm hn by nhiu, khin ngi trong y s cng c nhiu thi gi hn. Ty vn tc m mt ngy ngi trong ngi nh nhanh c th c li hn hng xm nhiu pht. Ci tr m say in cung tc ny din ra c ban m, v ngay trong gic ng ngi ta vn c th c thm hay mt i thi gian qu bu. m m ng ph c chiu sng nhng ngi nh di ng kia c th trnh c nhng v

ng nhau tai hi. m m ngi ta m ti vn tc, tui xun v s thng tin. Song c mt s tht m con ngi trong ci th gii cao tc khng h lu ti: theo s lp tha lgich th hiu ng ny ch lun l tng i m thi. V khi hai ngi i qua mt trn ng ph th ngi ny thy ngi kia chuyn ng, ging nh mt ngi ng trong xe la thy cy ci chy qua ca s. Khi hai ngi i qua mt nhau trn ng ph th ngi ny thy thi gian ca ngi kia tri chm hn. Ai cng ngh rng ngi kia c li v thi gian. iu ny khin ngi ta pht in ln c. V ngi ta s li cng d in hn na, v mnh cng i qua mt tay hng xm nhanh hn bao nhiu th xem ra hn li cng chuyn ng nhanh hn by nhiu. Tht vng v nn ch, mt s ngi thi khng nhn ra ngoi ca s na. H h mnh mnh xung thnh ra khng bit mnh, hng xm v nhng k cnh tranh vn ng nhanh n mc no. Sng sng thc dy h tm, n bnh vi tht ngui, ngi vo bn lm vic, nghe nhc, tr chuyn vi con ci, hi lng vi cuc sng ca mnh. C ngi tuyn b rng ch c chic ng h khng l trn thp mi ch ng thi gian, ch n mi trong trng thi bt ng. Ngi khc li ch ra rng chic ng h khng l ny cng vn ng, nu quan st n t sng Aare hay t mt m my. Mn xen k Einstein v Besso ngi trong mt qun c ph Amthausgasse. Lc y gia tra v Besso thuyt phc

c bn mnh ra khi vn phng ht th khong kh trong lnh. "Cu trng khng c khe y", Beso ni. Einstein nhn vai, gn nh hi bi ri. My pht tri qua, m cng c th ch my giy thi. "Cng vic ca mnh c tin trin", Einstein ni. "T cng ngh th", Besso ni v lo lng nhn nhng qung thm quanh mt bn. Chc l Einstein li khng n khng ung g na y. Besso nh c ln mnh trng cng nh Einstein by gi vy, nhng v l do khc. Chuyn xy ra Zrich. ng b Besso t ngt mt, cha ti nm mi tui. V Besso c xung khc vi b nn anh ly lm bun ru, cm thy mnh c li. Hi Besso ngc nhin khi Einstein ko anh v chung phng v sn sc anh sut mt thng rng. Gi y Besso thy r tnh trng sc khe Einstein v c mong c th gip g cho bn. Nhng tt nhin Einstein khng cn gip . Besso c cm tng Einstein khng au m g. Ch l bn anh quyn mt mnh v th gii thi. Vic ca mnh c tin trin", Einstein li ni. "Mnh ngh rng s gii p c cu . Cu c bi bo ca Lorentz mnh trn bn cu cha?" "Ri rm." "ng, ri rm v thiu tng qut. Khng th no nh th c. Cc th nghim in t cho ta thy nhng g c bn hn nhiu." Einstein vut ria mp trm ngm, ngn ngu bnh ngt trn bn. Hai ngi n ng im lng mt hi lu. Besso b bn vin ng vo li c ph, cn Einstein ng qua rng Alps xa tt tp b hi m che ph nh chng cn thy g na. Song tht ra Einstein nhn xuyn qua rng Alps, vo khng

gian. i khi ci nhn nh th ny lm Einstein nhc u, khin anh phi nhm mt, nm ngh trn ci trng k xanh bc vi. "Anna mi cu vi Mileva tun ti n n ti". Besso ni. "Nu cn th em a nh theo." Einstein gt u. Besso gi thm mt tch c ph, nhn sang bn bn cnh thy mt thiu n, bn nht o vo trong qun. Trng anh lc ny cng ti t khng km Einstein, ngi vn ang dng ci nhn ca mnh ni cc thin h. Besso tht s lo cho Einstein, tuy trc y anh cng tng thy bn mnh nh th ny ri. C th ba n chung s lm cho bn anh ngh ti nhng chuyn khc. "Ti th By nh", Besso ni. "Ti th By mnh bn", Einstein p ngay. "Nhng c th Mileva v Hans Albert s ti." Besso ci: "Tm gi ti th By y." anh tht khng hiu v sao Einstein li lp gia nh. Chnh Einstein cng khng gii thch c. C ln anh th thc vi Beso rng anh hy vng t ra Mileva cng lo chuyn nh, nhng ch l hy vng ho. Ging khng dn, qun o d khng git, c ng chn a khng ra. C a nh li cng thm nhiu vic chn ngt. "Cu ngh th no v pht minh ca Rasmussen?" Besso hi. "My li tm cho chai l y ?" "." "My y khng chy u, v trc ca n rung d lm", Einstein p. "Nhng l mt sng kin hay. Vi mt b phn treo linh ng t tm trc quay chc s c y."

Besso bit bn mnh ngh g. Einstein s t phc mt bn thit k ri gi cho Rasmussen m khng i tin hay mt li cm n. Nhng k may mn nhn c gi ca Einstein thng khng h bit ai chnh sa cho n xin cp bng sng ch ca h. Khng phi Einstein khng thch c ngi ta nhn nhn cng lao. My nm trc, khi cm trong tay t tp ch Vt l c ng bi bo khoa hc u tin ca mnh, Einstein bt chc ht mt ch g trng lin nm pht. 2 thng Su 1905 Mt qu o chn nu mm nhn b li ra t thng rc, t ln bn n tr li mu hng. N hng v rn chc tr li, c b vo trong b em ti hiu thc phm, by ln quy, c em sp vo thng ri mang gn li trn ci cy tr hoa mu hng nht. Trong th gii ny thi gian chy git li. Mt b lo nhn nheo ngi gn nh bt ng trn gh, mt ph, mt b c la lm, tai nghnh ngng, hi th kh kh nh ting l ri xc xo trn nn . Nm thng tri qua. Mt i ngi n thm. B lo khe li dn, n khe hn v nhng vt hn su trn mt bin mt. B nghe ting ngi ni, ting ca nhc. Nhng hnh nh m nht nay m dn, thnh nh sng, thnh hnh dng ci bn, chic gh v khun mt ngi. B ra khi nh, i nhng chuyn d ngoi ngn, ra ch; thnh thong b ti thm mt ngi bn gi v ngi ung li tr trong qun nc trc khi tri p. B li que an v si t ngn t di cng ra an. B mm ci khi hi lng vi vic mnh lm. Mt ngy kia

chng b c khing vo nh, mt xm nh tro. Sau vi gi i m ng tr nn hng ho, ng ng lom khom, vn ngi tr chuyn vi b. Ngi nh ca b tr thnh nh ca hai ngi. H cng n, k chuyn vui v cng ci. H di du lch trong nc, ti thm bn b. Mi tc bc ca b c thm vi ln nu thm, ging b vang nhiu thanh m mi m. B n trng trung hc d l b ging, bt u ging dy mn lch s. B yu qu hc tr, sau gi ging b cn tho lun vi chng. Trong gi ngh tra v ti ti, b c sch. B gp bn b, tho lun v lch s v thi s. B ph vic s sch cho ci hiu thuc nh ca chng, i do vi ng dc chn ni, n i vi ng. Da b tr nn mn mng, mi tc di nu tuyt p, ngc b rn chc. trong th vin i hc b gp chng ln u tin v p li ci nhn ca ng. B tham d cc kha hc. B tt nghip t ti khin b m v em gi b khc v sung sng. B sng trong nh b m, cng m i do c ting ng h trong nhng cnh rng gn nh, gip m ra chn a. B k chuyn cho c em; ti ti trc khi ng b c nghe k chuyn, b b bng tr li. B ly. B c cho b. Mt ng tui trung nin ang ri khi bc mt l ng Stockholm, tay cm tm huy chng. ng bt tay ch tch Vin Hn lm Khoa hc Thy in, nhn gii Nobel Vt l v lng nghe bi din vn tn dng mnh. ng thong ngh n gii thng c trao. u c ng ngh ti gn hai mi nm sau, khi ng s mt mnh lm vic trong cn phng nh, ch vi giy v cy bt ch. ng s lm vic ngy m, sai ti sai lui, thng rc y nhng chui phng trnh v h lun khng dng c. Th nhng mt m no y ng s li tr li bn lm vic, bit rng mnh tm ra c iu g y trong t nhin m

trc ng cha ai ngh n, rng ng dm dn thn vo trong rng su v tm ra nh sng, rng ng nm bt c nhng b n qu bu. Vo ci m hm y tim ng s rn ln trong lng ngc, nh th ng bit yu. iu d cm v dng mu rn rn kia, v ci thi ng s tr, cha ni ting v khng ngi sai lm khin ng chong ngp trong ci giy pht ng ngi trn gh trong l ng ny Stockholm, tht xa ging ni nh ca ng ch tch, ngi ang gii thiu ng. Mt ngi n ng ng bn huyt ca bn mnh, ri mt nm ln o quan, cm thy ma lnh thng T ri trn mt t. Nhng ng khng khc. ng hng v tng lai, ngh ti ci ngy m hai l phi ca bn ng s khe li, ci ngy m bn ng khng nm lit ging na, m ci a, ci ngy hai ngi s cng ung bia, i thuyn bum v tr chuyn cng nhau. ng khng khc. ng nn nng ch i mt ngy nht nh trong tng lai, ci ngy m ng nh rng hai ngi ngi n bnh m b ti mt ci bn thp, n gin v ng s ni v ni lo mnh s gi v khng c thng mn, bn ng s gt u thng cm v ma s ri trn knh ca s. 3 thng Su 1905 Chng ta hy hnh dung mt th gii trong ngi ta ch sng c mt ngy thi. Nh th th nhp tim hoc hi th phi tng nhanh n mt i ngi va kht vi mt vng quay ca qu t quanh ci trc ca n, hoc tri t s phi quay tht chm li mt vng quay ca n khp vi i mt ngi. Hai cch din gii u c c. Trong

c hai trng hp th ngi n ng v ngi n b ch thy mt ln mt tri mc v mt ln mt tri ln. Trong th gii ny khng ai thy c bn ma thay i. Ai sinh vo thng Mi hai ti mt nc chu u s khng bao gi c thy lan d hng, hu, cc ty, hoa tm ni Alps, hoa nhung tuyt, khng bao gi thy l cy thch ng mu vng rc, khng bao gi nghe ting d gy. Ai sinh vo thng Mi hai th sng c i trong lnh lo. Ngc li, ai sinh vo thng By s khng bao gi c bit tuyt ri trn m, khng bao gi thy mt tri ng bng lp lnh nh pha l, khng bao gi nghe ting giy ng lo xo trn tuyt mi ri. Ai sinh vo thng By s sng c i trong m p. S i thay bn ma ngi ta ch cn bit qua sch v. Trong th gii ny, cuc i c hoch nh bng nh sng. Ai sinh lc mt tri ln s sng na u cuc di trong bng ti, hc nhng ngh trong nh nh dt vi, lm ng h, h c nhiu, tr thnh tr thc, h n qu nhiu, s hi bng ti dy c bn ngoi, ngh rng mnh b theo di. Ai sinh lc mt tri mc s hc nhng ngh ngoi tri, nh ngh nng hay xy nh, thn th h cng trng, h xa lnh sch v v nhng d tnh in r, h vui v v t tin, khng s g ht thy. Gp khi nh sng thay i th ngi sinh lc mt tri ln cng nh lc mt tri mc u lng tng nh nhau. Khi mt tri mc th ngi sinh lc mt tri ln s b chong ngp v thnh lnh trng thy cy ci, bin c, ni non, mt chi la v nh sng, h s rt vo trong nh, che ca s li, sng phn i cn li trong nh nhem. Gp khi mt tri ln th ngi sinh lc mt tri mc s than vn v bu tri vng

bng chim mung, v nhng bng ti ph ln mu xanh ca bin, v nhng chuyn ng nh b thi min ca my tri. H on trch v khng chu hc nhng ngh trong ngi nh ti tm, h nm di trn nn nh nhn ln, c tm nhng g h tng thy. Trong ci th gii ni i ngi gi trn trong mt ngy, ngi ta c x rt thn trng vi thi gian, ging nh mo gng pht hin tng ting ng nh xu trn trn nh, v ngi ta khng c mt thi gian. Sinh ra, n trng, yu ng, thnh hn, ngh nghip v tui gi, tt c nhng vic y phi va khp vi khong thi gian chuyn i duy nht ca ngy. Gp nhau trn ng ph, ngi ta a tay ln m cho ri li vi v i. Gp nhau trong nh, ngi ta l php hi thm sc khe ri li ch tm lo vic ca mnh. Nhng ngi t tp trong qun c ph lo lng theo di bng mt tri ch khng ngi lu. Thi gian qu qu bu. Cuc sng l mt trn tuyt ri. Cuc sng l mt ngy ma thu. Cuc sng l ci cnh sc nt ph du ca bng mt cnh ca khp li . Cuc sng l mt ci git chn, git tay ngn ngi. Ri khi v gi. d sng hay ti, ngi ta pht hin rng mnh chng quen bit mt ai. H khng c thi gi cho chuyn y. B m qua i lc gia tra hay na m, cc anh cc ch dn ti nhng thnh ph xa xi chp ly nhng c hi ph du. Bn b thay i nh bng nng. Nh ca, thnh ph, ch lm, ngi yu, tt c c tr tnh sao cho va khp mt i din ra trong vng mt ngy. V gi ngi ta khng qun bit h. i anh b phn thnh nhng mu nh ca nhng con ngi. i anh tan r thnh nhng tnh tit vi vng chng ai tham d. Anh ngi tc bn ng, nghe ting nc chy vo bn tm, t hi

bn ngoi l tr ca mnh cn g khc hin hu. Vng tay m ca m tht c khng? S ganh ua ly vui lm chnh vi ngi bn hc tht c khng? Ci nga ngy tnh dc u tin tht c khng? c ngi tnh khng? Mi th y gi u? Chng u, trong lc anh ngi y trc bn nghe ting nc chy vo bn tm v m h cm thy nh sng thay i. 5 thng Su 1905 Nhn b ngoi ni chn v dng v ca nhng dng sng, cy ci, dinh th, con ngi, tt c dng nh bnh thng. Sng Aare un khc v hng ng, tp np tu thuyn ch khoai v c ci ng. Nhng ni con ca rng Alps mc chi cht l thng cnh cong ngc ln tri, nh nhng chc gi cm nn, lng lng qu. Nhng ngi nh ba tng ngi , mi c ca s, nm lng l Aarstrasse, nhn ra sng. Trn Marktgasse ch cc qun hng mi cho khch khn mi xoa, ng h loi tt, c chua, bnh m chua v tha l. Mi tht xng khi bay ta khp ng. Mt ngi n ng v mt ngi n b ng trn chic bao ln hp trn Kramgasse va tranh ci va mm ci. Mt c b t t i qua khu vuownf trn ng Kleine Schanze. Cnh ca g mu cao vi ca nh bu in ht m li ng, ht m li ng. Mt con ch sa. Nhng trong con mt ca mt ngi bt k no , cnh tng din ra khc hn. Nh mt b ngi trn gh bng bn b song Aare s thy thuyn chy vi tc cao, nh th chng ang lt i trn giy trt bng. Mt b khc li thy thuyn sao m chm chp, mt c bui chiu

mi qua ht khc quanh trn sng. Mt ng ng trn Aarstrasse nhn xung sng, pht hin ra rng thot u thuyn chy ti, ri chy lui. Nhng s tri ngc ny cng lp li ch khc. Ngay by gi y, mt ng bn thuc tr v ca hng trn Kochergasse sau ba n tra. ng thy mt cnh nh th ny: sau lng ng c hai b i nh chy, tay vung vy, ming lin thong khin ng khng hiu h ni g; mt ng lut s bng vi qua ng n ch hn, u ht git qua bn ny li qua bn kia, c nh mt con th nh; mt qu bng a nh nm t bao ln bay v trong khng khi nh u n, khng nhn ra c. Nhng ngi c ng trong ngi nh s 82 m ng thong thy qua ca s bay trong nh t phng ny sang phng khc, h ngi xung, la ba n vo ming trong vng mt pht, bin mt ri li xut hin. Trn bu tri nhng ng my t li, dt ra ri t li theo nhp th ca ngi. Ngi th bnh m bn kia ng cng nhn nhng cnh tng ny. ng thy hai b n thong th i trn ng, ni vi cu vi ng lut s ri li i tip. ng lut s vo mt cn h trong ngi nh s 82, ngi vo bn n tra, ra ng ca s trn tng mt, bt qu bng a tr t di ng tung ln. Ngc li, ngi th ba ng di mt ct n trn Krochergasse li thy cnh tng hon ton bt ng: hai ngi n b, vin lut s, qu bng, a tr, ba chic thuyn trn sng v ni tht cn h c chp li nh nhng bc tranh trong nng h rc r. Mi chui s kin trong th gii , ni m thi gian l n tng ca gic quan, u c ghi nhn tng t nh th.

Trong mt th gii m thi gian l n tng ca gic quan nh th gic nh v gic th mt chui s kin c th c cm nhn nhanh hay chm, m h hay mnh lit, mn hay ngt, c nguyn do hay khng, trt t lp lang hay ty tin... ty thuc vo iu kin tin khi ca ngi quan st. Trong nhng qun c ph trn Amthausgasse cc trit gia ngi tranh lun xem thi gian c tht hin hu bn ngoi s cm nhn ca con ngi khng. Ai ni c rng mt s kin din ra nhanh hay chm, c nguyn do hay khng, trong qu kh hay trong tng lai? Ai ni c cc s kin c hay khng? Cc trit gia ngi lim dim mt, so snh m-hc-thi-gian ca h vi nhau. Mt s t ngi khng c nim thi gian t khi mi sinh ra. V th h li c mt nim v khng gian rt mnh lit. H nm trn bi c rm nhng li c cc thi s v ha s khp th gii hi n khng ngng. Cc thi s v ha s nn n nhng ngi cm ic v thi gian ny t chnh xc th ng ca cy ci trong ma xun, hnh dng lp tuyt trn rng Alps, gc chiu ca tia nng ri ln nh th, v tr sng rch, a im ca rong ru, hnh dng ca mt n chim. Nhng nhng ngi cm ic v thi gian ny khng th ni ra iu h bit, v ni bao hm mt chui t c pht m tun t theo thi gian. 9 thng Su 1905 Gi s rng con ngi sng hoi, sng mi. L lng sao dn c mi thnh ph s phn chia thnh hai nhm: nhm ngi-hin-gi v nhm ngi-sau-ny.

Nhng ngi-sau-ny cho rng chng vi g tham d cc kha hc trng i hc hay hc ngoi ng, c Voltaire hay Newton, lo thng tin trong cng vic, hay yu ng, lp gia nh, cn khi th gi cho nhng chuyn ny. Mi s s c thc hin trong ci kho thi gian v tn. Do c t t. Hp tp tt a n sai lm. Ai phn bc c ci lgic ny ch? Ngi ta nhn ra nhng ngisau-ny trong mi ca hng, trn mi con ng hng mt. H c dng i ung dung v o qun va vn thoi mi. H thch th c nhng tp ch by ngn ngang tnh c thy, nh th h sp xp l bn gh hay thn nhin bt chuyn, t nhin nh chic l la cnh. Nhng ngi-sau-ny ngi ung c ph trong qun nc, bn tnh v nhng kh nng trong cuc sng. Nhng ngi-hin-gi thc rng vi mt cuc sng bt tt th h c th lm tt c mi iu m h hnh dung c. H lm mi th ngnh ngh, k khng xit, h lp gia nh khng bit bao nhiu ln, khng ngng thay i lp trng chnh tr. Ai cng l lut gia, th n, nh vn, k ton, ha s, bc s, nng dn. Nhng ngi-hin-gi thng xuyn c sch mi pht hnh, tm hc nhng khi nim v ngn ng mi. H vo i sm v khng bao gi ngi ngh hng th kh nng v tn ca cuc i. Ai phn bc c ci loogic ny ch? Rt d nhn ra nhng ngihin-gi. H l cac ch qun c ph, l gio s, bc si, y t, chnh tr gia, nhng ngi h ngi xung l rung i, bt k u. H tri qua mt lot cuc sng, hm h gng khng b l mt cht g. Nu hai ngi-hin-gi tnh c gp nhau ci tr lc gic ca h Zhringer th h s lm mt cuc so snh nhng cuc i h tng tri qua, trao i thng tin v ng ng h. Nu hai ngi-sau-ny cng gp nhau

 y th h s ngm ngh v tng lai trong khi mt h di nhn hnh vng cung ca tia nc. Ngi-hin-gi v ngi-sau-ny c chung mt iu: cuc sng v tn nn s lm h hng. ng b ca h s khng cht, cc c c cng khng cht, ging nh cc bc sinh ra ng ch, b bc... c th i i kip kip. m ngi ny sng khng ngng gp , khuyn rn con chu. Bn con trai s khng bao gi thot khi ci bng ca cc ng b, m con gi s khng bao gi thot ra khi ci bng ca cc b m. Khng mt ai t lp ni. Mt ng mun m hng, thy cn hi cha m, ng b, cc c c - c th mi mi, khng dt - hc hi t nhng vp vp ca ngi i trc. Bi chng c vic no tht s mi c. Vic g th cng u c bt c mt bc tin bi no trong dng h th nghim ri. Ni cho tht ng th vic g cng u tng c thc hin c ri. Song vic xin kin c ci gi ca n: trong mt th gii nh th ny th s thnh cng c nhn ln qua nhiu ln khuyn rn s khin cho tham vng gim i mt cch tng ng. C con gi mun c m khuyn th li khuyn ny khng ch l ca ring m. M phi hi b, b phi hi c c, c th khng dt. Cng nh l con gi v con trai khng t quyt nh c, chng cng khng th tm c cha m mnh li khuyn ng tin cy. Cha m khng phi l ci ngun duy nht cho li khuyn chc chn, m c n c triu ngun. Ni u m mi hnh ng phi c kim tra c triu ln th cuc sng l c mt s m mm e d. Nhng cy cu xy n gia sng bng dng khng li. Nhng ta nh xy cao chn tng nhng khng c mi. Kho d tr gng, mui, c thu, tht b ca ngi bun thc phm thay

i theo mi suy tnh, mi ln hi . Nhng cu vn vit d. Ngi ta t hn vi ngy trc l ci. Trn ng ph h quay nhn t pha, xem c ai ang di theo mnh. l ci gi ca s bt t. Khng ai hon ton l mnh. Khng ai t do. Dn d c ngi rt ra kt lun rng ci cht cho ta iu kin duy nht m sng. Khi cht con ngi thot khi gnh nng ca qu kh. Nhng linh hn ring l ny trm mnh h Bodensee trc mt b con quyn thuc hay m u t ngn Monte Lema kt liu cuc i v hn ca mnh. Bng cch ny ci hu hn thng ci v hn. Triu ma thu phi nhng khng mt ma thu no, triu cn ma tuyt phi nhng khng mt cn ma tuyt no, m triu li cnh co phi nhng khng mt li cnh co no. 10 thng Su 1905 Gi s rng thi gian khng phi l lng m l cht, nh nh trng trong m trn cc ngn cy khi trng ln va chm hng cy. Thi gian c y nhng khng o c. Ngay lc ny y, vo mt bui chiu c nng, mt ngi n b ng ngay gia qung trng trc nh ga ch mt ngi n ng. Cch y t lu anh gp c trn chuyn xe la i Fribourg, say m c v mong mun c dn c i xem khu vn trn Grosse Schanze. C cm thy, qua ging ni khn khon v i mt kia, rng anh tha thit lm. Thnh ra c ch anh; khng phi khng st rut nn c c sch cho qua thi gi. Mt lc sau, c th l ngy hm sau, hai ngi qung tay nhau i ti khu vn n,

nhn tn qua nhng lung tuy lp, hng, hu v loa kn, v h ngi tht lu trn mt gh bng bng g tuyt tng sn trng. Chiu xung, qua s thay i ca nng v bu tri c rng . Hai ngi theo mt li i vng vo si trng leo ln mt qun n trn , h bn nhau c i cha, hay ch mt khonh khc thi? Ai tr li c? B m anh nhn qua khung knh ca s qun n thy con trai ngi vi ngi n b. B vn vo i bn tay v rn r, v b mun con trai mnh nh. B vn thy con mnh l mt a b. Chng l thi gian tri qua t ngy con b sng vi cha m, chi trn tm vi b, xoa lng m trc khi i ng? Qua khung knh ca s qun n b m nhn n ci th di ca a con ngng ng trong nh nn lung linh v b tin chc rng thi gian khng h tri qua, rng a con trai b bng ca b vn cn thuc v b. B m vn vo i tay vo nhau ng ch ngoi qun, cn con trai b nhanh chng gi i trong vng tay ca ngi n b kia. Pha bn kia ng, Aarbergergasse, c hai ng ang ci nhau v mt v giao thuc men. Ngi nhn tc ti v y l loi thuc c hn s dng ngn, ht hn v km hiu nghim. ng ngh l s nhn c thuc sm hn nhiu c, thm ch cn ra nh ga ch mi, cn b lo tc bc s nh 27 Spitalgasse c ti hi hoi m ln no cng v tay khng, trong khi nh nng trn rng Alps nhiu ln thay i, nhng ngy m tr nn lnh, ri ma. Ngi giao hng, mt ng mp ln c ria mp, thy mnh b xc phm. ng ng thng s thuc ny ti hng ca mnh Basel ngay khi nghe ting mn vi bt cc ca hiu c ko ln. ng mang thng thuc ra xe la, trong khi nhng ng my vn l lng nguyn ti ch

nh lc lm xong n giao hng. ng cn c th lm c g hn na ch? Trong mt th gii m thi gian khng o c th khng c ng h, khng c lch, khng c nhng cuc hn chnh xc. S kin ny do s kin khc thc y, ch khng phi do thi gian. Ngi ta khi cng xy nh khi cng trng nhn c g, . Ch m giao khi cn tin. ng lut s ri khi nh bo cha cho thn ch trc ta n lin bang khi con gi ng giu ct b v ci u bt u hi ca ng. Vic hc tp ti trng trung hc Berne kt thc khi cu hc tr thi u. Cc chuyn tu ri ga khi mi ch trn tu u c ngi. Trong mt th gii m trong thi gian l cht th ngi ta ghi nh s kin bng cch nh n mu sc bu tri, n thanh m ting gi ca ngi thy th trn sng Aare, n cm gic sung sng hay s hi khi bc vo mt cn phng. Vic mt a b cho i vic cp bng pht minh, vic hai ngi gp nhau khng phi l nhng thi im c xc nh bng gi bng pht. ng hn, mi s kin trt trong khng gian ca tng tng. Thi gian gia hai s kin di ngn ty theo lch s ca cc s kin tng phn, cng chiu sng, tng quan gia nh sng v bng ti, im nhn ca nhng ngi trong cuc. C ngi th nh lng thi gian, th phn tch, chia ct n ra. N bin thnh . Thn th ca n cng gc ng, lnh, cng v nng. Cui cng nhng pho tng ny b ch n ngi ch m ; khi cn tin, ng ta x n ra lm nhng phn ng u, bn cho ngi ta xy nh.

11 thng Su 1905 gc Kramgase v qung trng Theater c mt qun c ph nh vi su ci bn mu xanh; nhng cy d yn mu xanh trng trong chu hoa trc ca s nh bp; t qun c ph ny ngi ta c th thy v nghe ht thnh ph Berne. Thin h ko nhau qua nhng li i c mi vm Kramgasse; h tr chuyn, dng li y mua o qun, ng h eo tay v qu. Nhng ch b tm tui ngi trng trn Kochergasse ang vo gi ngh, xp hng mt theo thy i ti b sng Aare. T mt nh my b sng bn kia khi chm chp bay ln. T nhng ng dn vo h i phun Zhringer nc chy ku rt rt. Ci ng h khng l Kramgasse g mt ting khi trn mi lm pht. Nu c khi no ng tm ti m thanh v mi v ca thnh ph th ngi ta c th quan st thy i iu ng ch . gc Kochergassse c hai ngi n ng c ri nhau m khng c, nh th h s s chng cn bao gi c gp nhau na. H chia tay, mi ngi i mt hng ri ngay sau hi h chy ngc li, m chm ly nhau. Ngay gn y c mt lung tui ngi trn b tng bao bng ca i phun nc, m thm nut nc mt. B nm cht thnh , cht n ni bn tay b trng bch, v tuyt vng m m nhn xung t. B qu c n nh th ngh rng s khng bao gi gp v quen ai na. Hai ngi n b mc o thun thong dong snh vai nhau i dc Kramgasse, ci ti n ni khng th no ph th gi, d ch mt thong, ngh ti tng lai. y qu l mt th gii khng tng lai. Trong th gii ny thi gian l mt ng thng, n chm dt trong

hin ti - trong thc t cng nh trong u c con ngi. Trong th gii ny khng ai c th hnh dung v tng lai. Hnh dung v tng lai cng bt kh nh nhn thy mu sc bn kia gii hn ca tia cc tm: gic quan khng cm nhn c phn k tip gii hn thy c ca quang ph. Trong mt th gii khng tng lai th mi ln chia tay mt ngi bn l mt ln cht, mi n ci l mt n ci cui cng. Trong mt th gii khng tng lai th bn kia ca hin ti l h v v con ngi bm ly hin ti nh bm vo mt mm . K no khng h mng tng c iu g s c th xy ra trong tng lai, k y cng khng c kh nng cn nhc hu qu hnh ng ca mnh. Th l h ht dm lm g, khc no c th t lit. H nm c ngy trn ging, rt tnh to, nhng s khng dm mc qun o. H ung c ph v xem nhng bc nh. K khc th ngc li, sng sng nhy ra khi ging, hon ton khng bn tm v vic mi hnh ng u ri vo ci h v, vic h khng th hoch nh c i mnh. H sng v thc trn vn tng giy pht ca khonh khc hin ti ang din ra. Li c ngi ly qu kh thay vo ch ca tng lai. H k l tng k nim, tng hnh ng thc thin, tng nguyn nhn v kt qu ca n, v h b thu ht bi cc s kin a h ti khonh khc ny nh th no, khonh khc cui cng ca th gii, im cui ca ci ng thng biu din thi gian. ci qun nh by ngoi ng su ci bn v nhng chu hoa d yn c mt chng trai ngi ung c ph, n bnh ngt. Anh bnh thn nhn ng ph, thy hai ngi n b mc o thun ci ni, thy ngi n b ng tui bn thnh ging, thy hai ngi bn khng ngng chia tay nhau. Trong lc y mt m my en ko qua thnh ph.

Nhng chng trai vn ngi bn. Anh ch c th hnh dung c hin ti, m hin ti trong khonh khc ny l bu tri m u nhng khng ma. Trong lc n bnh ung c ph, anh ly lm ngc nhin rng kt thc ca th gii li ti en n th. Ri ma. Chng trai i vo trong qun, ci o khoc t v ngc nhin rng th gii kt thc trong ma. Anh ni chuyn vi u bp v mn n, nhng anh khng ch ma tnh, v anh khng ch g c. Trong mt th gii khng tng lai th mi khonh khc u l chung cc ca th gii. Sau hai mi pht, my en ko i, tnh ma, tri li sng. Chng trai tr li bn v ngc nhin thy rng th gii kt thc trong nh nng. 15 thng Su 1905 Trong th gii ny, thi gian l mt chiu kch trng thy c. Nh khi ngi ta nhn ra xa chn tri, ni m nh ca, cy ci, nh ni, l nhng th cho l cc im mc trong khng gian, ngi ta cng c th nhn v hng khc, thy s sinh n, m ci v m tang, l nhng bin ch ng ca thi gian, vn di vo tng lai xa lc. V cng nh ngi ta c th quyt nh nguyn ti ch hay chy ti ch khc, ngi ta cng c th la chn s vn ng ca mnh trn trc thi gian. C ngi phi ri xa mt khonh khc d chu. H c quanh qun mt im thi gian, khng bc qu mt bc khi nhng g quen bit. K khc th li thn nhin phng vo tng lai, khng mng chun b cho din tin nhanh l ca chui s kin ko qua.

Trong mt cn phng nh ca th vin trng i hc Bch khoa Zrich, mt chng trai v v gio s u ang im tnh trao i v lun n tin s ca anh ta. Lc y vo thng Mi hai, ci l si cm thch ang chy. Chng trai v ng thy ngi trn gh g si m i bn chic bn trn y nhng t giy chi cht phng trnh. Cng vic ang gp kh khn. Trong mi tm thng qua, thng no anh cng gp thy trong cn phng ny, xin c ng gp v ng vin, ri li lm vic mt thng rng, ri tr li vi nhng cu hi mi. ng thy lun gii p nhng cu hi ca anh. Hm nay ng cng li gii thch, ct ngha. Trong khi ng thy ni th chng trai ng qua ca s, nhn tuyt bm trn cy thng trc ta nh v t hi sau khi xong lun n mnh s xoay x ra sao. Ngi trn gh, anh ta ngp ngng tin ti trong thi gian, ch tin vi pht thi vo tng lai v anh ta rng trc ci lnh v s bt trc. Anh ta bn thoi lui. Bm li khonh khc ny, bn l si m p, c bao bc trong gip thn tnh ca ng thy d chu hn nhiu. Tt hn c, ng nn lang thang trong thi gian. Th l ngy hm y chng trai li trong cn phng nh ca th vin. Cc bn anh ta i ngang qua, nhn vo, thy anh chng li y, h bn tip tc cuc hnh trnh vo tng lai, mi ngi mt tc . Trong cn nh s 27 Viktoriastrasse c mt thiu n ang nm trn ging. Cha m c ci nhau ln ting n ni vang ti tn phng c. C bt tai, m m nhn mt bc hnh trn bn ng, chp c hi b ang ngi vi cha m trn bi bin. Mt ci t nu mu ht d k st vch, trn nc t mt chu s. Lp vi xanh trn tng nt v bong ra. Di chn ging c l mt ca va li ang m, qun o mi cht y mt na. c nhn bc nh ri nhn ra

ngoi thi gian. Tng lai vy gi. C quyt nh. Khng i sp xp xong va li, c chy vi khi nh, b i t ci mc ny ca i mnh, chy thng vo tng lai. C chy trc mt nm, nm nm, mi nm, hai mi nm, cui cng c ko phanh. Nhng v c chy qu nhanh nn ch c th ngng li c khi c nm mi tui. Cc s kin vt qua nhanh qu khin c chng kp thy g ht. Mt tay lut s chm hi u cho c mang bu ri qut nga truy phong. Mt nm chnh mng chng c g ng nh i hc. Mt thi gian di mt cn h nh ti Lausane. Mt c bn Fribourg. Thnh thong c v thm cha m tc ng mu sng tuyt. Cn phng trong nh thng, ni m c qua i. Cn phng m thp, hi mi ti Zrich, ni cha c nhm mt. Mt l th ca a con gi ang sng bn Anh. C nn th. C nm trn ging, c nh v i mnh, m m nhn bc tranh chp c hi b ngi vi cha m trn bi bin. 17 thng Su 1905 Hin ang l sng th Ba Berne. Trn Marktgasse ngi ch l bnh m c nhng ngn tay chui mn ang ln ting vi mt b mua chu t ln trc, hn vung tay trong khi b n thn nhin nht gi bnh nng kh mi ra l vo ti xch. Trc tim bnh m, mt a nh i patanh theo mt qu bng b nm xung t ca s tng mt, ting giy patanh ku lc cc trn mt ng . pha ng, cui Marktgasse, ni ni vi Kramgasse, c mt i trai gi ng st vo nhau di bng mt mi vm. Hai ngi n

ng tay kp bo i ngang qua h. Ba trm mt v pha Nam, mt cnh chim t t v cnh bay qua sng Aare. Th gii ng yn. Ming ngi ch l bnh m h ra nh cng li gia chng. a b sng li khi ang chy patanh, qu bng l lng trong khng kh. i trai gi di mi vm bin thnh nhng pho tng. Hai ngi n ng cng bin thnh nhng pho tng, cuc i thoi ca h gin on, chng khc cn my quay a b nhc ln. Cnh chim ang bay cng li, treo l lng trn dng sng nh mt th trang tr sn khu. Mt phn triu giy sau, th gii bnh thng tr li. Ngi ch l bnh m tip tc la li nh chng c chuyn g xy ra. a nh tip tc chy theo qu bng. Hai anh ch kia st li bn nhau. Hai ngi n ng li bn ci v gi tht b tng. Con chim li v cnh, bay tip qua sng Aare. t pht sau th gii li dng. Ri li bnh thng. Dng. Bnh thng. l th gii g vy nh? Trong ci th gii ny thi gian khng lin tc. Trong th gii thi gian ngt qung. Thi gian nh mt dy thn kinh: nhn t xa th c v lin tc, nhng nu nhn gn th n t on, c mt khong cch li ti gia cc si. Mt xung lc chy qua mt on thi gian, b ngt qung, ngng li, vt qua khong trng chn khng, tip tc chy qua on k bn. Nhng gin on ny ca thi gian nh li ti n ni cn phng i mt giy ln ri chia lm mt nghn ln, mi phn li chia thnh mt nghn phn na mi c th pht hin ra c khong trng n. S gin on ny qu ngn ngi khin khong cch gia cc on thi gian hu nh

khng cm nhn c. Sau mi ln thi gian bt u li th ci th gii mi ging y th gii c. V tr v chuyn dch ca cc m my, ng bay ca l chim, dng mch ca cc cuc chuyn tr v cc t tng c v ht nh c. Cc on thi gian ni vi nhau gn nh hon ho, nhng ch gn nh thi. Thnh thong chng vn chch i nhng khng ng k. Chng hn ngy th Ba c i nam n cn tr, trc ba mi tui, ng di gc mt ct n ng Gerberngasse Berne. H quen nhau trc y mt thng. Chng yu nng tha thit, nhng bi tng b mt ngi n b khc bng dng b ri khin chng m ra s hi trc tnh yu. Vi ngi mi ny chng phi chc n mi c. Chng quan st k gng mt nng, thm cu mong nng cho mnh thy tnh cm tht ca nng, soi tm tng du hiu m h nht, mi thay i nh nht trn nt mt nng, v ng hng kh thy trn i m, nt long lanh trong i mt. Qu tht, nng cng p li tnh yu ca chng, c iu khng bit ni ra thnh li. Thay vo nng mm ci vi chng m khng h hay bit v ni lo s ca chng. Trong khi hai ngi ng di ct n th thi gian ngng, ri li tri. Sau ci s ngng ri li tri th hai mi u vn nghing nh trc, nhp p tri tim nng khng thay i. Nhng u trong y tm hn nng m h mt ngh m trc khng c. Nng th nm bt trong v thc ci ngh mi ny, v mt thong l ng xen vo n ci ca nng. V chao o rt m nht ny, ngi ta khng nhn ra tr phi tht xt nt, vy m chng trai eo ui tnh yu ny nhn ra, coi nh du hiu mun tm. Chng lin ni rng khng th gp li nng na, ri quay v cn h nh trn Zeughausgasse v quyt nh dn i Zrich, bng lng vi cng vic trong mt ngn hng

ca ng bc. Cn nng, t ci ct n trn Gerberngasse, chm chp quay v nh, t hi ti sao chng khng yu mnh. Mn xen k Einstein v Besso ngi trong mt chic thuyn cu b neo trn sng. Besso ang nhai bnh m kp pho-mt cn Einstein ht tu v chm ri cun cn cu nh mi. "Cu tng cu c g trn sng Aare ny cha?" Besso hi. Cho n nay anh cha tng i cu vi Einstein. "Cha", Einstein va p va th cu. "C l ti mnh nn li gn b, ch m sy kia." "c thi", Einstein ni. "Nhng ch mnh cng cha tng cu c g. Cu cn ming bnh m no trong ti xch khng?" Besso a cho Einstein bnh m v mt chai bia. Anh hi y ny v bo bn cho i cng vo bui chiu Ch nht ny. Einstein nh i cu mt mnh cn suy ngh. "n i". Besso ni. Cu cn ngh mt lc sau khi ko c l c ti y." Einstein t cn cu vo lng Besso v bt u n. Im lng ng tr mt hi gia hai ngi bn. Mt chic xung cho qua lm gn sng, khic chic thuyn cu ca h trng trnh. Sau ba tra. Einstein v Besso tho b gh ri c hai cng nm xung thuyn, ngng nhn bu tri. Hm nay Einstein thi khng cu na. "Michele, cu c thy nhng hnh th g trong cc m my?" Einstein hi.

"T thy mt con d ui theo mt g mt mi ang nhn nh." "Cu ng l mt anh chng thc t". Einstein nhn m m vo m my, nhng li ngh n d n ca mnh. Anh mun k cho Besso v nhng gic m ca mnh, nhng cn do d. "T ngh l cu s thnh cng ln vi l thuyt v thi gian ca cu", Besso ni. "Khi no cu xong th ti mnh s li i cu v cu s gii thch ci thuyt y cho t. Ri khi no ni ting ri th cu nh rng cho t bit iu trc tin, trn ci thuyn ny." Einstein ci, ting ci ca anh khin nhng m my chao o. 18 thng Su 1905 T mt thnh ng trung tm Rome, mt ngi dng ngi ng n c vn ngi ni tip nhau, nh mt chic kim ng h khng l, vn ra ti ven thnh ph v cn xa hn na. Nhng k hnh hng kin nhn ny hng vo trong ch khng hng ra ngoi. H ch n lt c t chn vo Ngi n Thi gian. H ch ti lc c ci u trc ci ng h V i. H t xa n, thm ch t nhng nc khc, chim bi thnh tch ny. Gi y h kin nhn xp hng, chm chp nhch dn trn nhng con ng tuyt ho. Ngi c sch kinh. K b con. Ngi n tri v hay ung nc. Trong lc i ch nh th hnh nh h qun c thi gian ang tri. H khng nhn ng h ca mnh, v h khng c. H khng lng

nghe ting chung ng h h trn thp, v trn thp ch c chic ng h no. ng h eo tay v ng h trn thp u b cm, duy nht ch cn chic ng h V i trong Ngi n Thi gian. Bn trong ngi n, mi hai ngi hnh hng ng quanh chic ng h V i, mi ngi ng cnh mt vch ch gi trn ci khung khng l bng kim loi v knh. Mt qu lc bng ng thau, nh ln di nn, ung a trong ci vng cung trn cao mi hai mt. m ngi hnh hng ht thnh ca sau mi pht ca i h b mt i. l l vt ca h. Sau mt gi ng bn chic ng h V i, nhng k hnh hng n i ra, mi hai ngi k tip i vo qua ci cng cao vi vi. m rc ko di hng th k ri. Hi xa hi xa, trc khi c chic ng h V i, thi gian c o theo s thay i ca cc thin th: theo s di chuyn chm chp ca cc ngi sao trn bu tri m, theo vng cung ca mt tri v s thay i ca nh sng, theo s y khuyt ca mt trng, theo thy triu ca bin c v bn ma. Thi gian cng o bng nhp tim. bun ng v gic ng, ca s i, kinh nguyt ph n, di ca c n. Ri th chic ng h c kh u tin c ch to ti mt th trn . Ngi ta thch qu. Nhng ri ngi ta kinh hong. V y l mt pht minh ca con ngi, n nh lng thi gian tri qua, n t thc k v compa ln di ca lng ham mun, n o chnh xc khonh khc ca mt i ngi. N nh c php, khng th chp nhn c v phn t nhin. Nhng ngi ta khng th chi b ng h. Ngi ta s phi ca tng n. Nh pht minh n c yu cu lp rp chic ng h V i. Sau y b git

v mi ci ng h khc b hy. By gi bt u c nhng cuc hnh hng. Trong chng mc no y cuc sng tip din y nh trc khi c chic ng h V i. Ting ci tr th vn gin vang qua cc ng ng thnh ph. Cc gia nh vn vui v t tp ung bia, n tht xng khi. Trai gi vn rt r nhn nhau qua khung ca ca mt ng vm. My ha s vn t im cho cc ta nh bng nhng bc tranh ca h. Cc trit gia vn trm t mc tng. Tuy vy mi hi th, mi ci vt chn, mi ci nhn lng mn u pha cht chn chng nhi c tim. V mi ngi bit rng, trong mt gio ng n trung tm Rome c mt con lc nng bng ng thau c gn tuyt kho vi nhng cht v bnh xe rng, v n lc o cuc i h. Ai cng bit mt ln no y mnh phi i din vi nhng khong i li nhc ca mnh, phi n by t lng tn knh trc chic ng h V i. D n ng hay n b, ai cng phi n Ngi n Thi gian. V th m mi ngy - mi gi trong mi ngy - u c mt dng c chc nghn ngi t trung tm Rome xuyn qua thnh ph, ra tn ven , mt dng ngi hnh hng ch ci u trc chic ng h V i. H bnh thn ng , c sch, b con. H thn nhin ng , nhng trong thm tm li gin si ln. V h phi chng kin vic o ci l ra khng nn o. H phi chng kin s tri qua chnh xc ca nhng pht v nhng thp k. H b s sng to v to bo ca chnh mnh phn bi. H phi tr gi cho s sng to v lng dng cm kia bng chnh cuc i mnh.

20 thng Su 1905 Trong ci th gii ny thi gian l mt hin tng cc b. Hai chic ng h nm st nhau chy vi tc gn ging nhau. Hai chic ng h xa nhau, ngc li, chy vi tc khc nhau. Cng xa nhau cng khc. Ci g ng vi ng h th cng ng vi nhp tim, vi nhp th, vi ln gi thi trn lp c cao cao. Trong th gii ny thi gian tri vi tc khc nhau nhng chn khc nhau. Khi vic bun bn i hi mt thi gian thng nht th khng c bun bn gia cc thnh ph na. Chng qu khc nhau. Lm sao hai thnh ph c th giao thng khi Berne ngi ta ch cn mi pht m mt nghn franc tin giy, cn Zrich cn ti mt ting? Cho nn mi thnh ph phi t lo ly. Mi thnh ph l mt hn o. Mi thnh ph phi t trng m v anh o, mi thnh ph phi t chn nui b heo, t xy dng hng xng. Mi thnh ph phi t xoay x ly. Thnh thong c mt ngi khch liu i t thnh ph ny sang thnh ph khc. Hn in ? Mt vic Berne ch mt vi giy th Fribourg c th mt nhiu gi, cn Luzern mt ti nhng vi ngy. Khong thi gian mt chic l ri ni ny c th cho mt bng hoa ni khc. Khong thi gian mt ting sm dy ni ny th ni khc hai ngi yu nhau. Khong thi gian mt ch b trng thnh ni ny ch kp cho mt git ma mi ln ht khung knh ca s ni khc. Nhng ngi khch kia khng nhn thy g ht thy trong nhng iu va ni. Trong khi hn t mi thi gian ny i sang mi thi gian khc th c th hn thch nghi vi tc thi gian ti . Nu mi th- mi nhp tim, mi ci nh ca

con lc, mi xoi cnh ca con chim cc - u c iu chnh cho ging nhau th lm sao hn bit c rng mnh sang mi gi khc? Nu nhp nhng am m ca con ngi tng ng vi rung ng ca nhng con sng trn mt h th lm sao ngi khch kia bit rng c g thay i? Ch sau khi lin lc vi qu nh th ngi khch mi bit mnh sang mt mi thi gian khc ri. Hn c bit rng t lc mnh ra i ca hng qun o ca hn pht t khng ng, cho thm nhiu mt hng mi, rng c con gi hn sng ht i mnh, nay ha gi, hoc b v ng hng xm mi va kt thc bi ht m b bt u khi hn mi bc ra khi cng. Lc y ngi khch kia mi hiu rng mnh b ct t c v thi gian ln khng gian. Khng ngi khch no tr li thnh ph ci ngun ca mnh c. C ngi thch s c lp. Thnh ph ca h l tuyt vi i vi h, nn h khng quan tm n vic quan h vi nhng thnh ph khc. Cn th la no mm hn la ca nh my mnh? C th b no cho nhiu sa hn b trn bi c nh mnh? Cn th ng h no p hn ng h trong cc ca hng ca mnh? Nhng con ngi ny thc dy mi sng, khi mt tri ln qu nh ni, h ng trn bao ln m khng h nhn qu khi vnh ai thnh ph. Ngi khc li cn giao tip. H khng ngt hi han ngi khch l him hoi ti thnh ph ca h v nhng ni khch qua, v mu mt tri ln , v tm vc ca ngi v vt, v nhng ngn ng nhng vng t khc, v cung cch qung co, v nhng pht minh. Cui cng trong nhng k t m kia quyt nh phi t kim tra, y ri

qu qun ti nhng thnh ph khc tm hiu, tr thnh mt khch l hnh. Y khng bao gi tr v. Ci th gii ca thi gian cc b ny, ci th gii ca s c lp ny a n nhng kiu sng mun hnh mun v. Khng c s ha trn gia cc thnh ph th cuc sng c th pht trin c nghn cch khc nhau. Ti thnh ph ny ngi ta thch gn nhau, ti thnh ph khc li thch tht xa nhau. thnh ph ny ngi ta thch n mc gin d, thnh ph khc li chng mc g ht. thnh ph ny ngi ta thng tic ci cht ca k th, thnh ph kia chng c th hay bn. thnh ph ny ngi ta i b, thnh ph kia i kiu xe m ngi ta tng tng ra. Nhng khc bit ny v nhiu khc bit na gia cc vng ch cch nhau trm cy s. Cn ngay sau mt qu ni, ngay sau mt dng sng, cuc sng khc ri. M nhng cuc sng ny khng giao lu vi nhau. Chng khng cho nhau g ht thy. Cuc sng pht trin mun mu mun v nh s c lp song cng li cht ngm chnh v s c lp . 22 thng Su 1905 Hm nay l ngy l pht bng t ti trng Trung hc Agassiz.Mt trm hai mi chn thanh nin o trng, cravt nu ng trn thm cm thch, ng nguy di nng nghe ng hiu trng xng danh. Trn sn c cc ng b b m, ngi thn l ng nghe, h nhn xung t, g gt trn gh. Cu hc tr i din c c nh my cho xong bi din t chia tay. Cu gng mm ci khi c trao huy chng ri qung bng vo bi cy ngay sau bui l. Khng ngi no c mt chc mng cu. L

con trai, cc b m, cc ng b, m ch em gi th i v nh Amthausgasse hoc Aarstrasse, hay ngi ch trn gh bng qung trng trc nh ga. n tra xong h t li chi bi git thi gian hoc ng mt gic. Nhng qun o p c gp ct i cho dp khc. Cui h, c vi cu vo i hc Berne hay Zrich, vi cu lm vic trong hng ca b, vi cu khc sang c hay Php tm vic. Mi s thay i ny din ra dng dng, my mc, nh nhp nh xung ca con lc, nh vn c vua b buc phi i mt bc. V trong th gii ny tng lai nh sn ri. y l mt th gii trong thi gian khng th lng, n khng cn m ng cho ci s kin din ra na. Ngc li, thi gian c mt cu trc cng ngc ging nh xng vy; n ko di v tn v pha trc v pha sau, khin tng lai cng nh qu kh b ha thch. Mi hnh ng, mi ngh, mi ln gi, mi cnh chim bay u c n nh dt khot v mi mi. Trong nh ht thnh ph mt v n ba l chy trn sn khu ri tung ngi ln cao. Nng l lng mt lc ri li p xung. Saut, batterie, saut. Hai chn nng kh rung va bt cho nhau, i cnh tay nng vn ra thnh mt vng cung. Nng bt u quay trn. Nng a chn phi ra pha sau, v tr th t, xoay ngi, hai cnh tay gip nng quay nhanh hn. Nng l hin thn ca s chnh xc. Nng l c my ng h. Trong lc nhy nng ngh l ra mnh c th t do i cht khi tung ngi ln, nhng nng khng th t do c v nhng ng tc kia tht ra khng phi ca nng. Nhng tc ng gia thn th nng vi sn khu v cn phng c xc nh sn ti mt phn t milimt. Khng c k h no cho t do. V k h ng ngha vi chao o.

Khng th c chuyn chao o c. Cho nn nng di chuyn trn sn khu vi s chnh xc ca c my ng h, nng khng tung ngi hoc c nhng pha to bo bt ng m t chn ng trn vch phn, nng khng h m n nhng cabriole ngoi d tnh. Trong mt th gii m tng lai c nh sn th cuc sng l mt dy bung bt tn, trong c mt phng c n th phng k tip ti, nhng c chun b bt sng. Ta i t phng ny sang phng kia, nhn vo cn phng va c bt sng, chnh l khonh khc hin ti, ri ta i tip. Ta khng bit g v nhng cn phng k tip, nhng bit rng mnh khng thay i c g ht nhng cn phng y. Ta l khn gi ca chnh cuc i mnh. Nh ha hc lm vic trong phng dc Kochergasse i do trong ph vo gi ngh tra. ng dng li trc mt hi ng h Marktgasse, ri li tip tc i v hng nhng cnh rng v sng. ng cn thiu n mt ngi bn, song thay v tr n ng khoi mua qu tng hn. Trn ng i - ng c tm tc chic o mng t mi ca mnh - ng suy tnh c th sang nm s tr bn mn n kia, bit u chng ng s l lun. Ai trch ng c ch? Trong mt th gii m tng lai c nh th lm g c chuyn tt hoc xu. Tt hoc xu i quyn t do la chn, nhng khi mi hnh ng u c n nh t trc th u cn t do quyt nh na. Trong mt th gii m tng lai c n nh th khong mt ai phi chu trch nhim c. Nhng cn phng ng no cng c bi tr t trc. Nh ha hc suy ngh nhng iu trn trong lc i dc con ng qua Brunngashalde, th ht ln khng kh rng m mt. ng t cho php mnh nhch mp, ng qu hi lng v quyt nh ca mnh. ng ht bu khng kh

m, thy mnh - l lm sao - c t do lm nhng chuyn mnh thch, t do trong mt th gii khng t do. 25 thng Su 1905 Chiu Ch nht. Ngi ta i do dc sng Aare trong b cnh dnh cho ngy Ch nht, no n sau ba n thnh son cui tun, ngi ta kh tr chuyn trong ting th thm ca dng sng. Cc ca hng u ng ca ngh. C ba b i dc Marktgasse, h dng li c cc qung co, h dng li ngm cc mn hng trng by trong t knh ri li thong th i tip. Mt g ch qun lau cht my bc tam cp ri ngi xung c bo, ta lng vo bc tng bng sa thch, nhm nghin mt. Ph x ang ng, trong khng gian trm bng ting v cm. Gia mt cn phng y sch v trn bn c mt chng trai ng ko v cm. Anh yu cy n ca mnh. Anh chi mt khc du dng. Va chi n anh va ng xung ng, thy mt i trai gi m nhau, anh quan st h vi i mt nu thm ri quay i. Anh ng im n ni ting nhc ca anh l s vn ng duy nht, ting nhc ca anh trn ngp cn phng. Anh ng tht lng l, ngh ti v v thng con nh cn phng ngay tng di. Trong lc anh chi n th mt ngi khc, ging ht anh, ng gia phng ko cy n ca y. Y ng xung ng, thy mt i trai gi m st nhau, y quay i v ngh ti v vi thng con. Trong lc y ko n th li thm mt ngi th ba ng ko v cm. Thm mt ngi th t, th nm ... v s nhng chng trai ng trong phng ko n. C v s ln iu v ngh. V mt gi ng h ny,

thi gian m nhng chng trai kia chi n, khng phi ch l mt gi ring l thi, m nhiu gi. V thi gian ch cng nh nh sng gia hai tm gng. N nhy qua li, to ra v s hnh nh, giai iu tng. Trong mt th gii ca v s bn sao. Trong lc ngm ngh, ngi n ng th nht cm thy c nhng ngi khc. Anh cm thy nhc v suy ngh ca h. Anh cm thy chnh mnh b sao thnh nghn ln, cm thy cn phng vi ng sch v ny c sao thnh c nghn ln. Anh cm thy ngh ca mnh b sao chp. Anh c nn ri b v khng? Anh cm thy g lc nng nhn anh qua chic bn trong th vin trng i hc Bch khoa? Mi tc nu dy ca nng gi y th no? Nng em li cho anh nim an i g? Cn ni c n no na, ngoi ci gi anh ko n ny? Anh cm thy nhng ngi kia. Anh cm thy mnh b sao c nghn ln, cm thy cn phng ny b sao c nghn ln, cm thy ngh ca mnh b sao chp. Bn chp no tht l bn nguyn, l chnh anh trong tng lai? Anh c nn ri b v khng? Anh cm thy g lc y trong th vin trng i hc Bch khoa? Nng em li cho anh nim an i g? Cn ni c n no na, ngoi ci gi anh ko n ny? ngh ca anh nhy qua nhy li c nghn ln gia nhng bn sao ca chnh anh v nht i sau mi ln nhy nh th. Anh c nn ri b v khng? Nng em li cho anh nim an i g? Cn ni c n no na? ngh ca anh c m h dn, cho n khi anh khng cn bit mnh hi g v ti sao. cn ni c n no na? Anh nhn ra ngoi ng khng bng ngi v ko n. Ting nhc ca anh trn ngp cn phng, ri khi ci gi y, vn l v s gi, tri qua th anh ch cn nh c ting nhc.

27 thng Su 1905 Mi th Ba, mt ngi n ng ng tui u ch t m pha ng Berne n ca hng ca ngi th n trn Hodlestrasse. ng c v, hai con ln v ring, mt ngi anh mc chng lao sng Berlin. Sut nm ng khoc ci o bng xm, lm vic m ti lc nh nhem mi v n ti vi v ri i ng. Ch nht ng sn sc vn tc. Sng sng th ba ng cht len xe ti chy vo ph. Vo ti ph, ng ngng Marktgasse mua bt v ng. ng ngi yn lng na gi ni nhng hng gh cui trong ngi nh th chnh ta. ng ngng Bu in, gi mt l th i Berlin. Ri trong khi i ngang qua nhng ngi khc trn ng ph, ng ci nhn xung t. C vi ngi quen bit tm cch lm ng ch hoc l cho ng. ng lm bm g ri i tip. Tuy cung cp cho ngi th n trn Hodlergasse nhng ng khng th nhn thng vo mt y. ng nhn qua mt bn, ng bc tng, ng mt gc khi p li li tr chuyn thn mt ca ngi th n trong lc cn . Bn mi nm trc, hi i hc, ng i ra qun trong lp vo mt chiu thng Ba. Lc y ng khng nn ni. Sau ng nh c ngi l, nhng m tr kh thy bi nc bn truy ui ng chy khp lp. Chng h la ch vo vt t trn qun ng. Hm y nng nh dng sa tun qua ca s, chiu ri trn hnh lang lt g ca lp hc. Hn hai chc ci o khoc treo trn mc cnh ca ra vo. Phn vch trn bng tn nhng th ca chu u. Cc bn hc c mt g y ln cao c v mt ngn bn. Bn ca ng,

gc trn cng bn phi c khc ch " Johann". Khng kh m v ngp v hi nc l si. Mt ci ng h c kim mu tht to ch hai g mi lm. L tr ch nho ng trong lc ui ng chy khp lp vi vt t trn qun. Chng h la: " i dm! Dm i! i dm!" K nim ny eo theo ng sut i. Sng sng khi thc dy, ng l a tr tng i ra qun. Gp ngi ta trn ng ph, ng bit h nhn vt t trn qun mnh. ng ng vi xung qun ri quay i. Khi cc con v thm, ng l trong phng, ch tip chuyn chng qua cnh ca. ng l a tr khng nhn ni cn mt tiu. Nhng qu kh l g nh? C th no s khng thay i c g ca qu kh ch l o tng? C th no qu kh l ci knh vn hoa, l mt mu hnh m mi ln gi, mt ting ci, mt ngh li lm cho thay i? V nu mi s thay i th bng cch no chng ta bit c s thay i y? Trong mt th gii vi qu kh i thay th mt bui sng kia, ng ch m thc dy m khng cn l a nh khng nhn ni cn mt tiu na ri. Ci bui chiu thng Ba xa xi kia ch l bt c mt bui chiu no y. Vo ci bui chiu qun n , ng ngi trong lp, khi thy gio gi th ng tr bi, tan hc ng vi m tr kia chi trt bng. By gi ng lm ch mt m . ng c chn b qun o. ng mua cho v s cao cp, chiu Ch nht no, v chng ng cng i do tht lu. ng gh thm bn b trn Amthaugasse v Aarstrasse, mm ci bt tay h. ng b tin i nghe ha nhc... Mt bui sng ng thc dy v ... Khi mt tri mc trn thnh ph th c vn ngi ngp, n bnh m, ung c ph. Nhng li i mi vm

Speichergasse c c vn ngi, h i ti ch lm Speichergasse hay dt con ci ra cng vin. Mi ngi c k nim ring: mt ng b khng thng ni con, mt ngi anh lc no cng tri hn em, mt ngi tnh bit cch hn tuyt vi. Chp bi ca nhau trong lp, s yn ng sau khi tuyt va ri, vic cng b mt bi th. Trong mt th gii vi qu kh i thay th nhng k nim ny ging nhau nh tru trong gi, ch l nhng gic m thong qua, nh nhng hnh th trong m my. Ci g xy ra u mt i thc cht ca n, n bin i - ch qua mt ci nhn, mt trn bo, mt m thi. Trong thi gian, qu kh cha h xy ra. Nhng ai c th bit c iu ? Ai c th bit c rng qu kh khng tht b vng nh khonh khc ny y, khi m nng trn ngp vng ni Alps Berne, khi nhng g ch tim va ht va nng mi hin bng vi bt v ngi ch m bt u cht ln xe ti. 28 thng Su 1905 "ng n nhiu th", b m gi v vai con trai. "Con s cht trc m mt thi, ri ai lo cho s bc ca m y?" Gia nh h i picnic trn b sng Aare, mi cy s v pha Nam Berne. My b gi n xong, ang chi ui bt quanh mt gc thng. Cui cng chng nm nh lm i trn bi c rm, sau mt lc nm yn chng ln qua tr li cho n khi chng mt mi thi. Ngi con trai, c v bo nc nch v b m gi ngi trn mt ci chn, n tht ngui xng khi, pho mt, bnh m chua vi m tt, nho v bnh scla. Trong lc h n ung, mt ln gi nh t sng thi n, h th ht ln khng kh ma h ngt ngo.

Anh con trai tho giy, ngc ngoc my ngn chn trong m c. Lc y mt n chim bay qua. Anh con trai nhm ngi nhy khi tm chn, c chn khng chy theo chng. Anh bin mt sau ngn i. Nhng ngi khc thy n chim bay t ph ra cng chy vi theo anh. Mt con chim p xung cy. Mt b leo ln, vn tay bt, nhng n nhy ln mt cnh cao hn. B thn trng ngi thng hai chn trn cnh n trn theo n. Con chim nhy tr li ci cnh thp. B kia nh chu kt trn cy. Mt con chim khc s xung m ht. Hai ng cm mt ci chp bng thy tinh to tng len ln b li gn n. Nhng con chim nhanh hn, n tung cnh theo by. Gi y l chim bay qua thnh ph. ng c o ang ng trn thp chung tm cch nh chng vo ci ca s hnh vm. Trong khu vn Kleine Schanze, mt b lo thy l chim s xung ng trn bi cy. B lo cm ci chp thy tinh l d ti nhng bit chng hy vng g bt c con no nn bung ci chp a khc. No phi ring b c tht bi u. D n ng hay n b, ngi no cng mun bt c chim. V by chim sn ca ny chnh l thi gian. Thi gian v cnh, nhy nht vi n chim. Nu chp c chim bng ci chp thy tinh th thi gian s ngng ng. Khonh khc y s bt ng cho mi ngi, mi cy ci v mt t trn mt phm vi rt rng. Qu tht him khi bt c l chim. L tr vn nhanh chn nhanh tay nht li khng c nhu cu nu thi gian li. Vi chng th thi gian nh th ny l tri qu chm. Chng hi h theo tng khonh khc, st rut ch n sinh nht, nm mi, chng khng kin nhn ch nhng g s ti trong i. Cn ngi ln khao kht nu ko thi gian,

nhng li qu chm chp v ui sc, kh bt ni chim. i vi ngi ln th thi gian tri v v thy m khip. H khao kht nu li c mt pht trong lc ngi bn n sng ung tr, nu c ci khonh khc a chu vng tay vng chn khi ci o tm, nu c bui chiu khi tuyt ht ngc nh mt tri li khin phng chi nhc sng la. Nhng h chm chp qu. H nh nhn thi gian nhy lung tung v bay bin i. Cn khi bt c mt ch sn ca th nhng k tm c n s mit mi trong ci khonh khc ngng ng y. H m say nhn ngm ch ngi v nt mt ca ngi thn v b bn, tn hng ci cm gic hnh phc v mt phn thng va ginh c, mt a b cho i hay mt chuyn tnh, mi thm lu li ca qu hay ca bng hoa hai mu tm mu trng. Nhng k tm c chim s mit mi trong ci khonh khc ngng ng , nhng h sm nhn ra rng con chim sn ca kia s cht, ging ht trong nh ting so ca n cm bt, rng ci khonh khc h bt c kia s tn li v tt ngm. Bt Ting chung ngn thp ng h vang ln tm ln xa xa. Ngi nhn vin tr lo vic cp bng pht minh ngng u khi bn giy, ng dy vn ngi i ti bn ca s. Ngoi kia thnh ph thc gic. Mt cp v chng ci v khi c v a ba tra cho anh chng i lm. My cu hc tr trn ng n trng trung hc Zeughausgasse chuyn bng cho nhau, ho hng kho nhau

v k ngh h. Hai ngi n b hi h xch gi lp kp i ch Marktgasse. Lt sau, mt vin chc cao cp ca Vin bc vo phng, ngi vo bn lm vic khng ni mt li no. Einstein ngoi nhn ci ng h gc phng. Tm gi ba pht. Anh bn chn xc lng xng my ng tin kim loi trong ti. Tm gi bn pht c th k bc vo. C mm ci khi thy Einstein ng cui cn phng vi xp bn tho vit tay ca anh. Lc rnh c tng nh my gip anh my bi bo v c i bao nhiu anh cng sn sng tr by nhiu. Anh l mt ngi trm tnh, tuy thnh thong cng k dm ba truyn tiu lm. C mn anh. Einstein a c tp bn tho, l thuyt ca anh v thi gian. Lc y l tm gi su pht. Anh quay v bn ca mnh, ng chng h s, on i ti mt k sch li ra quyn ghi chp. Anh quay ngi, ti bn ca s ln na. Cui thng Su m tri trong l thng. Anh c th nhn ra mm ni Alps sau mt chung c. Ni xanh, mm ph tuyt trng. Trn cao na mt cnh chim ch cn nh mt vt en ang t t ln vng trn bu tri. Einstein quay li bn, ngi mt lt ri li n bn ca s. Anh thy mnh trng rng. Anh khng hng th xt n xin cp bng pht mnh, tr chuyn vi Besso hay suy ngh v vt l. Anh thy mnh trng rng, v th nhn ci vt en nh xu kia cng rng Alps. THE END 4 May 2011 Singapore