Zbirka Zadataka Iz Fizike

Recenzenti:
Dr Vladimir Divjakovic, profesor

Prirodno-matemalitki fakultet, Novi Sad
Dr Jugoslav Stahov, profesor
Tchnoloski fakultet. Tuzla
Mr Mustafa Koprie, docent
Medicinski fakultet, Tuzla
0\'3 Zbirkaje odobrena za stampanje na sjednici Naucno-nastavnog vijeca
Fakulteta elektrotehnike i masinstva u Tuzli odrzanoj 23.01.1990. godine.
lzdavac: Fakultet elektrotehnike i masinstva Tuzla, Ozrenskog odreda 2, Tuzla
Crteze Ul'adio: Avdic Fahrudin, student II godine fakulteta elektrotehnlkc i
masinstva Tuzla
Stampa:
Grin Gracanica
elP - Katalogizacija u publikaciji - - ~ . ~
Narodna j univerzitetska biblioteka I
Sarajevo
53(075.8) I
FAZLIC , Refik
Zbirka zadataka iz Fizike ! Refik Fa I
zlic, Hrustem Smailbodzic, Zalkida Had;!, I'
ibegovic ; (crtezi Avdic Fahrudin). - 3
izd. - Tuzla : Fakultet elektrotehnike I
j masinstva Tuzla, 1995. - 4, 273 str. : I
ilustr. ; 24 em
Tiraz 250
1.SMAILHODZIC, Hrustcm
I 2,HADZlBEGOV1C, Zalkida
Uradjeno u JU NUB Tuzla
UNIVERZITET U TUZLI
FAKULTET ELEKTROTEHNIKE I MASINSTVA
Dr Refik Fazlic
Dr Hrustem SmailhodZic
Mr Zalkida Hadiibegovic
ZBIRKA
ZADATAKA IZ FIZIKE
(Trece izdanje)
Tuzla 1995.
1
I
1
,
1
I
Predgovor tree em izdanju
Ovo izdanje "Zbirke" razlikuje se od prvog i drugog po tome sto
su ranije Zbirka zadataka iz Fizike I i Zbirka zadataka ii' Fizike II
spojene, otklonjene nocene greske i izvrseno poboljsanje u formu-
laciji tekstova nekih zadataka i rjesenja, taka da, pored studenata
Fakulteta elektrotehnike i rnaSinstva, maze posluziti i studentima
Filozofskog fakulteta na Odsjeku Matematika-Fizika za pripremanje
ispita iz Opste fizike 1.
Bicemo zahvalni svakom citaocu koji nas l1a evcntualne
upozori, odnosno da svoje misljenje i primjedbe kaje hi doprinijele
njenom poboljsanja.
novembra 1995. godine
Autori
II
Iz predgovora prvom izdanju
Ova Zbirka zadataka je namijenjena studentima Fakulteta elek-
trotehnike i masinstva u Tuzli, sa prvenstvenim ciljem da olaksa
savladjivanje gradiva iz Fizike u prvern semestru i samirn tim i po-
laganje ispita iz ovog predmeta. Pisana je prema zajednickim osno-
varna programa iz fizike za sve elektrotehnicke fakultete u Bosni i
Hercegovini pa je mogu koristiti i studenti drugih elektrotehnickih i
tehnickih fakulteta koji se pripremaju za polaganje ispita 1Z fizike.
. U prvom dijclu su dati zadaci za auditorne vjezbe i njihova rje-
senja se urade u toku vjezbi. U cilju permanentnog fada i pracenja
studenata, u drugom dijelu je nakon svake vece cjeline dat po jedan
List zadataka za kontrolisano ucenj sa konalnim rjesenjima u opstim
brojevima i brojnim vrijednostima, sa ciljem da studenti sami poku-
saju rijesiti zadatke i produbiti shvatanja zakonitosti prije izlaska na
ispit.
U trecern dijelu knjige S11 dati detaljno rijeseni zadaci sa nekih
dosadaSnjih pismenih ispita. Rjesenja su data uz potpuno teori-
jsko obrazlozenje. Cilj ovog dijela je da ilustruje studentima nivo
znanja koji se trail na ispitu i da ukaze da se U pTiprernama pis-
menog dijela ispita mora istovrcrneno detaljno priprernati teorija jeT
je ona preduslov za lispjesno rjesavanja zadataka. Isto tako zeljeli
sme da ukazerno da u rjesavanju zadataka treba pisati i odgovarajuca
obrazlozenja jer se na taj nacin utvTdjuje teorija i vrsi priprernanje
usm_cnog dijela ispiLa iz fizike.
Smatramo da ce ovako koncipirana Zbirka u mnogome olaksati
priprernanje ispita i OlIlOguCiti uspjesno savladjivanje prograrnom
predvidjenog gradiva 1Z rnchanike i oscilacija i studentima drugih
fakulteta koji slusaju te oblasti u svom pTogramu fizike.
Prijatna nam je duznost da se zahvalimo recenzentima dr V. Div-
jakovicu, prof. P11F u Novorn Sadu i rIll' M. Kopricu, doc. Medicin-
skog fakulteta u Tuzli za ulozeni trud pri recenziranju teksta i datim
korisnirn sugestijama i primjedbarna koje su doprinijele poboljsanju
knjige.
Tuzla, Inaja 1990. godine
Autori
1
2
SADRZAJ
Zadaci za audit orne vjezbe
1.1 Ravnornjerno kretanje ......... .
1.2 ,lednoliko promjenljiva i slozena kretanja
1.3 Kinematika rotacionog kretanja
1.4 Dinamika translatornog kretanja-l
III
1
1
.2
.............. . .. 3
.............. 4
1.5 Zakon 0 odrzanju impulsa ........ . . .5
. .6
.. 7
..9
.. 9
1.6 Zakon 0 odrzanju energije .................. .
1. 7 Dinamika translatornog kretanja-2
1.8 Gravitaciono polje .............. .
1.9 Di.namika rotacionog kretanja-l
1.10 Dinamika rotac:ionog kretanja-2
1.11 Mehanika fluida
1.12 Elasticnost ...
1.13 Oscilacije-1
1.14 Oscilacije-2
1.15 Oscilacije-3
1.16 Talasno kretanje
1.17
1.18
1.19
1.20
1.21
1.22
1.23
Nauka 0 toploti. Gasni zakoni
Molekularno-kineticka teorija ..
Kretanje u elektromagnetnom polju
Osnove relativisticke teorije
Toplotno zracenje .......... .
Fotoelektricni i Komptonov efekat
Atomska fizika
1.24 Nuklearna fizika ....
Zadaci za kontrolisano ucenje
2.1 Kinematika translatornog kretanja
2.2 Kinematika obrtnog kretanja
2.3 Dinamika translatornog kretanja
2.4 Gravitacija .............. .
2.5 Dinamika rotacionog kretanj a
2.6 Hidrostatika i hidrodinamika
2.7 Oscilatorno kretanje
2.9 Nauka 0 toploti. Gasni zakoni
2.10 Molekularno-kineticka teorija
... 11
........... 12
. ... 13
...... 14
.... 16
.. 17
... 18
.... 20
.............. 24
.. 26
.............. 28
................ 29
..... 30
...... :n
. .... 33
35
.... 35
.... 37
... 38
. ... 39
.41
... 4:1
.... 44
.46
................ .47
...... 50
IV
3
2.11 Kretanje u elektromagnetnom polju .51
. .. 53
... 54
.56
. . 57
.58
61
..... 61
2.12 Specijalna teorija relativnosti ...... .
2.13 Toplotno zracenje
2.14 Fotoelektricni i Komptonov efekat
2.15 Atomska fizika .. . ....................... .
2.16 Nuklearna fizika
R.ijeseni zadaci sa pislllenih ispita
3.1 Prvi parcljalni lspiti iz Fizike
3.2
3.1.1 Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 31.1.'84 .... 61
............ 74
....... 88
3.1.2
3.1.3
3.l.4
3.l.5
3.1.6
Prvi parcijalni ispit iz Fizike, 24.11.'87
Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 16.5. '87
Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 10.3,'84
Prvi parcijalni ispit iz Fizikc
J
1.4. )87
Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 1.12.'86
3.1.7 Prvi parcijalni ispit iz Fizike, 2.4.'9{) ... .
... 101
.. 114
.... 126
... 140
. ... 143 Drugi parcijalni ispiti iz Fizike .............. .
3.2.1 Drugi parcijalni ispit 1Z Fizike, 30.8.'82 ... 143
3.2.2
3.2.3
3.2.4
3.2.5
3.2.6
3.2.7
3.2.8
3.2.9
Drug] parcijalni ispit iz Fizike, 26.1.'85 .150
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 8.4.'85 .... 160
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 5.5.'87 .. . ..... 172
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 11.6.'90 .183
Drugi parcijalni ispit 1Z Fizike, 27.8,'90 ... 193
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 3.9.'90 ............ 204
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 30.9.'85 .. 212
Drugi parcijalni ispit. iz Fizike, 25.2.'87 ... 232
3.2.10 Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 2.9.'87 .. . .... 243
3.3 Drugi parcijalni i cijeli ispiti iz Fizike .. . ......... 254
3.3.1 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 11.6.'90 .254
3.3.2 Drugi parcijalni i cijeli ispit 1Z Fizike, 20.9.'90 ... 256
3.3.3 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 29.9.'90 .. 258
3.3.4 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike
1
8.10. '90 .260
3.3.5 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 10.6.'91 .... 262
3.3.6 Drug] parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 21.6.'91 .... 264
3.3.7 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 7:9.'91 ..... 266
3.3.8 Drugi parcijalni i cijeli ispit"'iz .267
3.3.9 Pismeni ispit iz Fizike, 5.2.'90 ......... .. 269
4 Vrijednosti nekih osnovnih konstanti u fizici ...... 271
5 Literatura. . . . . . . . . . . ....... 272
Glava 1
Z adaci za auditorne
vjezbe
1.1
Ravnornjerno kretanje
1. AutOIT10bil predje prvu polovinu pravolinijskog puta brzinom
v, = 40 km/h, a drugu brzinom v, = 60 km/h. Odrediti vektor
srednje brzine.
2. Prvu polovinu vremena tijelo se krece brzinOIIl VI = 20 m,j s
pod uglom 0:1 = 60 U odnosu na zadani srnjer, a drugu polovinu
vrernena pod uglorIl az ::.--=: 120
0
U odnosu na isti srnjer, brzinom Vz =
40 mj s. Odrediti vektor srednje brzine kretanja.
3. Kretanje neke materijalne tacke u ravni opisuju jednacine
kretanja u pravouglom Dekartovom sistemu
x=a+bt
y=d+ci
gdje su a, b, die pozitivne konstante. Odrediti vektor brzine v
kretanja te ruaterijalne tacke i smisao konstanti.
4. Rastojanje medju tai'karna A i B je L = 10 m.. U trenutku t =
o iz A duz prave AB, prerua B 1 krene 1, krecuCi se konstantnom
VI = 10 rnj s. Poslije t = 0.2 s iz B pocne kretanje- tijelo 2,
po lstom pravcu, konstantnorn brzinor.n V2 = 5 mj.'3.
Odrediti vrijerne nakon koga ce tijela biti na istoj udaljenosti od
tacke A. Kolika je ta udaljenost? Kolike su relativne brzine tijala
Vl Z i VZl?
2
CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
5. Camac se krece relativnom brzinom Vrei 11 odnosu na vodu
pod uglom 0'. U odnosu na srnjer brzine rijeke U. N aCi brzinu camca
iJ U odnosu na ohain i rastojanje koje carnac predje za vrijeme t.
Diskutovati slucajeve:
1) 00=0, 2) a=7r, 3) a=7r/2.
6. Brad kren iz neke tacke A na jezeru sa konstantnom brzinom
vo. Pod kojim uglom {3 treba poceti kretanje motorni camac brzi-
nom 'V, da bi presreo brod? Pocetni polozaji broda ; I'amca, A i B,
odredjuju liniju, koja sa normalom na kurs broda zaklapa ugao "'I.
Odrediti vrijeme presretanja ako je zadano pocetno rastojanje broda
i camca AB = L.
7. Kojom brzinom i po korn kursu treba letjeti avian da hi za
vrijeme t = 2 h presao L = 300 km tacna ka sjeveru, ako za svo
vrijeme leta duva sjevero-zapadni vjetar, pod uglom od 30 u odnosu
na meridijan, brzinom Ciji je intenzitet u =. 27 krn / h.
8. Iz jednog u drngo mjesto, svako pola sata, polazi jedan autobus
krecuc; se brzinom 60 krn/h. Udaljenost mjestaje 135 km. Prikazite
graficki zavisnost puta cd vrernena za nekoliko autobusa. Kolika hi
morala biti brzina drugog, da stigne kad i prvi?
1.2 J ednoliko promjenljiva i slozena kre-
tanja
9. Iz tacke na visini Yo izbace se jedno za drughn, u vremenskom
intervalu 6.t, dva tijela jednakim pocetnim brzinama vo, prvo tijelo
navise, a drugo nanize. Odredi za koje vrijeme t od pocetka kretanja
prvog tije1a ce rastojanje medju tijelima biti upravo 6.r?
10. Tijelo s ( ~ izbaci vertikalno u vis. Posrnatrac na visini h opaza
dva prolaska tijela u vremenskom intervalu t:lt. Odrediti pocetnu
brzinu izbacenog tijela.
11. Iz tacke sa koordinatama (xo, Yo) izbacentl je tijelo pocetnorll
brzinoID Vo pod uglom 0:0 u odnosu na horizontalu. NaCi:
a) polozaj i brzinu tijela poslije vremena t,
b) jednacinu putanje kretanja tijela,
c) normalno- i tangencijalno. ubrzanje tijeI-a i radius krivine tia-
jektorije u trenutku t,
1.3. KINEMATIKA ROTACIONOG KRETANJA
3
d) ukupno vrijeme kretanja,
e) najvecu visinu uspona i
f) ugao pod kojim treba izbaciti tijelo iz koordinatnog pocetka,
da bi njegova visina uspona bila jednaka dornetu u X-pravcu.
12. Na nekom tlu sa nagibom f3 ukopano je vatreno oruzje sa
kotom Yo Iz oruzja se izbaci tane pocetnom brzinom i10 pod uglom
0: U odnosu na horizont. NaCi rastojanje L duz padine konstantnog
nagiba na kome ce tane pasti.
13. Iz tacke sa koordinatama (xo, Yo) izbaceno je tijelo pocetnom
brzinom Va pod uglom ao u odnosu na horizontalu. Svo vrijeme kre-
tanja tijela duva vjetar stalnog intenziteta, u horizontalnom pravcu
u smjeru kretanja tijela, saopstavajuCi Inti ubrzanje ii. Odrediti:
a) vrijeme leta,
b) najvecu visinu do koje se tijelo popne pri kretanju i
c) najvecu udaljenost.
14. Tanker se krece pravolinijski brzinoID Vo. Na visini h leti
helikopter hrzinom V" Odrediti rastojanje L po horizontali na kome
treba ispustiti teret da bi on pao na brod ako:
a) tanker i helikopter imaju isti smjer kretanja,
h) tanker i helikopter imaju suprotan smjer kretanja.
1.3
Kinematika rotacionog kretanja
15. Da hi se odredila brzina rnetka moze se izvesti ovakav ekspe-
riment: na horizontalnu osovinu ucvrste se dva tanka diska i zaroti-
raju kOllstantnom ugaonom brzinom. Metak se ispali paralelno sa
osovinom. Kada se zna ugaona brzina diskova, rastojanje medju
diskovima i ugao izrnedju rnjesta gdje bi metak udario drugi disk u
mirnom sistemu i gdje stvarno udari kada se sistem obrce. treba naCi
izraz za odredjivanje brzine metka. '
16. Zupcanik precnikaD, naslanja se na zupcanik prei'nika D
2

Oba zupcanika rotiraju oko nepokretnih os a, pri cemu prvi zupcanik
napravi za 1 s nl obrtaja. Naci broj obrtaja drugog zupcanika.
17. Koliko ohrta naprave toi'kovi automobila od trenutka uklju-
cenja koCionog sisteme do potpunog zaustavljanja, ako je u .. trenutku
pocetka kocenja automobil imao brzinu Vo = 60 km/h i zaustavio se
4 CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
za t = 3 s. Precnik tockova je D = 0.7 m. Koliko je srednje ugaono
usporenje tockova pri kocenju?
18. Brzina elektricnog voza je 36 km/h. Poluprecnik tockova
0.5 m. Dodatak na tocku koji sprecava isklizavanje je 5 em. Odrediti:
a) brzinu tacke na abodu dodatka na toC:ku u trenutku kada
prolazi kroz najnizi, odnosno najvisi polozaj, kao i kad prolazi kroz
polozaje na visini osovine.
b) ugaonu brzinu tacaka.
19. Ucesnici dvoboja se nalaze na horizontalnoj platformi koja
rotira ugaonom brzinorn w. Jedan ucesnik je u centru, a drugi na
rastojanju R od ose obrtanja platforme.
a) Kako treba da nisani ucesnik dvoboja iz centra?
b) Kako treba da nisani ucesnik dvoboja sa rastojanja R?
c) Ko je u povoljnijem polozaju?
Smatrati da se metak ispaljuje iz tacke polozaja ucesnika dvoboja
brzino v.
20. Autornobil se krece bez proklizavanja po horizontalnom putu
brzinom v. Na koju maksimalnu visinu se zabaci kap vode, koja se
odvoji od tocka poluprecnika R?
1.4 Dinarnika translatornog kretanja-l
21. N a tijelo mase m, koje se krece po horizontalnoj podlozi
brzinorIl va, pocnu istovremeno da djeluju, paralelno sa podlogom,
sile if I i F
2
, koje zaklapaju uglove 0:1 i 0:2 sa smjerom pocetne brzine
Va.
a) N aci ubrzanje tijela ii
b) NaCi brzinu tijela if poslije vremena t.
c) N ad polozaj tijela u trenutku t.
22. Na giatkoj horizontalnoj ravni stoia nalazi se tijelo mase M =
40 kg. Na obodu stoia je kotur preko koga je prebaceno neistegljivo
uze koje povezuje tijelo mase 1\1 i drugo tijelo mase m = 10 kg.
Odrediti:
a) ubrzanje oba tijela,
b) silu zatezanja uzeta i .. ~ .,
. .c) ubrzanje i'silu zatezanja kada podloga nije glatka vee hrapava,
a izmedju tijela M i podloge se javlja trenje koeficijenta I-' = 0.2.
j
1
i
1.5. ZKON 0 ODRZANJU IMPULSA
5
23. Dva jednaka tega svaki mase M = 4 kg spojena su medju-
soh no laganom, idealno savitljivom i neistegljivorn niti koja je preba-
cena preko kotura sa nepomicnoID OSOID. Jednom od tegova se doda
preteg mase m = 0.1 kg. NaCi:
a) ubrzanje tegova a,
b) silu zatezanja niti F
z
,
c) silu koja djeluje na osovinu kotura F i
d) silu F21 kojom teg M djeluje na preteg m. Masu kotura i
trenja zanemariti.
24. Automobil rnase 2000 kg koji se krece se brzinom Vo ==
72 km/ h naidje na uspon /'iji je ugao nagiba IX = 10, i produzi
da se krece po inerciji. lJkupnu silu otpora kretanju mozemo sh-
vatiti kao silu trenja klizanja sa koeficijentom trenja I-' = 0.1. Koliki
ce put preCi automobil HZ strminu za t = 4 s?
25. Za koje vrijcrne tije]o rnase m ~ ~ 2 kg stigne u podnozje klizeCi
niz stymn Tavan sa visine h = 5, m, nagibnog ugla j3 = 30, ako niz
strmu ravan nagibnog ugla 0: =)15, klizl ravnomjerno?
26. N a horizontalnoj povrsini nalaze se dvije jednake kocke masa
M. Medju njihje naslonjen klin mase m sa uglom nagiba pri vrhu 2a.
Koeficijent t.renja izmedju kocki i podloge je 1-'. Koliko je ubrzanje
kocki, ako se zanemari trenje izmedju klina i ivica kocki?
1.5 Zkon 0 odrZanju irnpulsa
27. Idealno elasticna kuglica mase m udari u idealno elastican
ravan zid brzinom {/1 i od njega se odbije brzinom V2. Kolika je
promjena impulsa (koliCine kretanja) kuglice:
a) kada kuglica udari u pravcu normale i
b) kada kuglica udari pod izvjesnilIl uglorn u odnosu na normalu?
28. Vagon-platforrna mase M = 4000 kg na kome se nalazi covjek
-mase -m--= -80 kg, krece se bez trenja po horizontalnom pravom kolosi-
jeku brzinom Vo = 36 km/h. Kolika ce biti promjena brzine vagona,
ako covjek otpocne da trci po njemu brzinom VI = 6 m/.s u sllljeru
suprotnom od smjera njegovog kretanja, a zatim iskoci.
29. KreeuCi se brzinomvo = 400 m,j s granata se u jednom
trenutku raspadne na dva jednaka dijela, pri cemu svaki od njih
6 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
krene po pravcu koji sa prvobitnim pravcem kretanja granate, za-
klapa ugao 300. Odrediti vektore brzina parcadi granate? Nacrtaj
vektor iInpulsa sistema poslije eksplozije.
30. Gumeni camac mase ml se krece od obale brzinom VI koja
sa obaloln zaklapa ugao 0:. U carnac sa obale uskoci covjek mase m2
brzinom Vz u horizontalnom pravcu, normalno na ohalu. Odrediti
vektor brzin camca sa covjekom.
31. Raketa cija je masa na pocetku kretanja Mo (kg) krece se
izbacujuCi produkte sagorijevanja brzinom Vo (u odnosu na raketu).
Brzina smanjivanja mase rakete usljed izbacivanja gasovaje dm/ dt =
-fO (kg/s).
a) Izracunati ubrzanje rakete u pocetnom trenutku, zanemarujuCi
sUu teze.
b) Ako je brzina isticanja gasova Vo = 20 krn/ s, koliku rnasu
gasa u sekundi je neophodno izbacivati za ostvarivanje reaktivne sile
F = 105 kN?
c) Napisati diferencijalnu jednacinu kretanja rakete.
32. KEzac stoji na ledu i drzi u ruci na ramenu kuglu rnase
m = 5 kg. U jednorn momentu klizac izbaci u smjeru ispred sebe
kuglu pod uglorn 0:: = 30 U odnosu na horizontalnu ravan, brzinom
Vo = 10 m! s. Masa klizaca bez kugle je M = 75 kg. Kolikom
brzinoll1 i u korn pravcu ce klizac da se pokrene
l
ako se zanemari sila
trenja medju klizaljkama i ledom, kao i pomjeranje tijela klizaca Za
vrijeme bacanja kugle?
1.6 Zakon 0 odrzanju energije
33. Za kraj uzeta duzine L = 1 m, vezan je teg, i, u pocetnorll
trenutku, uze je postavljeno u takav polozaj da sa vertikalom zaklapa
ugao <p = 60. Zatim se teg pusti bez pocetne brzine. Izracunati
brzinu tega u trenutku kada uze sa vertikalom zaklapa ugao <PI = 30.
Otpor vazduha zanemariti.
34;. Po sinarna koje su postavljene po strmoj ravni koja u podnoz-
ju prelazi u vertikalnu "mrtvu petlju" poluprecnika r = 0.5 rn krece
se malo tijelo. Sa koje minimalne visine hrnin treba pustiti tijelo,
bez pocetne brzine, dit hi proslo kroz mrtvu petlju ne odvajajuCi se
od sina ni u najvisoj tacki C. Odrediti brzinu tijela u tacki B u
1. 7. DINA.MIKA TRANSLATORNOG KRETANJA-2
7
kojoj putanja prelazi iz pravolinijske u kruznu putanju. Sva trenja
zanemariti.
35. Dva tijela klize po horizontalnoj podlozi bez trenja u istorn
pravcu i smjeru i imaju mase TTI,I ::-...::: 0.1 kg i m2 = 0.2 kg i brzine
VI = 1 m/ s i V2 = 0.2 m/ s. Na prvo tijelo rnase'ml pricvrscena je
elasticna opruga Tijela S(J poslije izyjesnog vre-
mena sustizu i sudare. Kolicna kretanja sistema u trenutku sudara
iznosila je K = 0.14 kgrnj s. Izraeunati: kineticku energiju sistema
prije sudara, brzinu sisterna u trenutku sudara, maksimalnu poten-
cijalnu energiju opruge pri sudaru, kao i brzinu tijela poslije sudara.
36. TijeJo je podvrgnuto dejstvu sile oblika P = - kif. Koliki
se rad izvrsi ako se tijelo pomjeri iz polozaja Xl = 2 em u polozaj
x, = 5 em od ravnoteznog polozaja. Konstanta krutosti opruge ima
vrijednost k = 16 N/m.
37. Neutron mase m krece se brzinom v i udari u nepokretno
jezgro n puta vece rnase.
a) Odrediti koliko se puta smanji kineticka energija neutrona i
za koliku vrijednost se smanji brzina pri sarno jednom centralnom
idealno elesticnom sudaru.
b) Odrediti brzinu neutrona i jezgra poslije sudara, ako se pri
sudaru neutron rasije pod uglom- a.
38. Alfa-cestica leti brzinom Vo (va < c), rasijava- se na jez-
gru mase M. Ugao izmedju pravca kretanja alfa-cestice do sudara i
pravca uzmicanja jezgra iznosi rp. NaCi brzinu jezgra.
1.7
Dinarnika translatornog kretanja-2
39 .. Na strmim ravn-
ima koje sa horizontalom
zaklapaju uglove a1 = 'if /6
i 0:2 = 'if /3, nalaze se ti-
"jela masa m, = 8 kg i
m2 = 2 kg (vidi sliku). Ti-
jela su vezana laganim, ide-
alno savitljivim, neisteglji-
vim koncem koji je preba-
cen preko kotura.
Koeficijentjenti trenja tijela i podloge su fl.! = 0.1 i fl.2 = 0.2,
respektivno.
a) Koliku brzinu imaju tijela poslije dvije sekunde od prepustanja
sistema samom sebi?
b) Kolika je sila zatezanja konca?
c) Odtedivektor sile koju trpi osovina kotura?
40. Strma ravan ima nagibni ugao Q: koji se moze mijenjati.
Plocica mase m, koja moze da klizi po njoj, prelazi pri Ql = 45 i
<x, = 60, za jednako vrijeme, put eve jednakih horizontalnih projek-
cija. U kojem intervalu vrijednosti uglova nagiba strme ravni plocica
nece kliziti po njoj?
41. Na strmoj ravni nagibnog ugla <X = 37 nalaze se tijela masa
m, = 2 kg i m, = 4 kg. Koeficijenti trenja izmedju podloge i tijela
su JLl = 0.3 i 112 = respektivno.
a) Kolika su ubrzanja tijela ml i m2 ako se pretpostavi da su u
pocetku mirovala?
b) Kolika je sUa medjudjelovanja tijela?
If).
,, Odrediti najmanji ugao pri kome ce doci do klizanja.
2 , Na horizontalnorn stolu lezi predrnet mase m = 4 kg. Za
pr, - et su privezani na suprotnim stranarna idealno savitljive niti
bez tezine i preba{'ene preko nepomicnih koturova. Za krajeve niti
su privezani tegovi lHasa ml = 1 kg i IT1-2 = 2 kg (kao na slici).
a) Izracunati nakon koliko
vremena ce rastojanje me-
dju tegovima ml i m2 biti
t;.h = 0.28 m, ako su oni
pusteni iz mira kada su im
tezista bila na istoj visini ?
b) Kolike su sile zatezanja
niti?
m
/ /: /:
Koeficijent trenja izmedju predmeta i stoIa je /.1
koturova i trenje u njihovim lezistima zanemariti.
m
0.2. Mase
43. Tanak zeljezni lanac duzine L = 1 m i mase m = 10 g, sa
veoma malim karikama nalazi se na horizontalnom stolu tako da visi
k = 27.5 % ad njegove cjelokupne duzine, sto je dovoljno da poene
da klizi sa stoia. SmatrajuCi da je lanac homogen po duzini naci:
1.8. GRAVITACIONO POLJE
a) koeficijent trenja fJ
izmedju lanca i stoIa
b) rad A sile trenja lanca sa
stolom za vTijeme klizanja i
c) brzinu v lanca u trenutku
kad lanac sklizne sa stoIa.
1.8 Gravitaciono polje
9
/ /
44. Dokazati da je u unutraSnjosti homogenog sfernog sloja
(sferne ljuske) jaCina gravitacionog polja jednaka nuli.
45. Naci zavisnost jaCine gravitaciollog poJja od rastojanja r od
centra homogene sfere za r < R i r > R, gdje je R poluprecnik te
sfere.
46. Gravitaciono polje unutar proizvoljne sferne supljine na.prav-
ljene u tijelu sfernog oblika je hornogeno. Dokazati.
47. Dvije zvijezde masa ml 1 m'2 nalaze se na rastojanju L. NaCi
jaCinu gravitacionog polja i njegov potencijal 11 tae_ki koja se nalazi
na rastojanju 71 i T2 od prve i druge zvijezde, respektivno.
48. Koliki se Tad izvrsi pri prenosu tijela mase Tn sajedne planete
na drugu. Mase i poluprecnici planeta su poznati. Rasojanje medju
planetama je veliko u poredjenjll sa poluprecnicima planeta. Sma-
trati da ne djeluju druge sile osim gravitacionih i da se prenosenje
ostvaruje konstantnom brzinom bliskom nulL
49. NaCi medjusobnu potencijalnu energiju i silu gravitacionog
privlacenja izmedju hornogene suplje sfere mase M i poluprecnika R
i rnaterijalne tacke rnase m kada se ona nalazi na rastojanju T od
centra suplje sfere.
1.9 Dinamika rotacionog kretanja-l
Preko kotura momenta inercije I = 0.8 kgm
2
'omotana je lagana, neistegljiva, idealno savitljiva. nit, na Cije krajeve
su privezani tegovi masa ml = 4 kg i m2 = 2 kg. Odrediti sile
10
GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
zatezanja u nitima. Poluprecnik kotura je R = 0.25 m. Trenje u
osovini kotura zanerIlariti.
51. Na nepokretnoj osovini bez trenja moze se vrtjeti tocak rnase
Ai = 60 kg i poluprecnika R = 0.8 m. Sa tockorn je vezan- slijepljen
manji tocak rnase m = 2 kg i poluprecnika r = 0.2 Tn, ake koga
je omotano idealno savitljivo uze bez tezine, na Cijem kraju visi teg
mase m'l = 10 kg. Koliku ce brzinu imati teg kad se spusti za
H = 5 m, aka je krenuo iz mira.
52. Dva tanka cilindra postavljena su tako da su im ose paralel-
ne. Jedan od njih, poluprecnika R = 20 em obrce se konstantnom
ugaonom brzinom Wo = 3 rad/ s. U jednom trenutku zidovi cilindara
se dodirnu i poslije izvjesnog vremena pocnu se kretati bez prokliza-
vanja.
a) NaCi kolika je energija presla u toplotu, ako su mase cilindara
M, = 4 kg i M, = 2 kg.
b) Izvesti izraz za rnOIIlent inercije dlindra sa tankim zidovirna
(u odnosu na osu simetrije).
53. Sa istog nivoa na strmoj ravni, istovremenb se pocnu kotrljati
suplji cilindar i kugla jednakih poluprecnika.
a) Koje ce tijelo imati vecu brzinu na datom nivou?
b) Kolike puteve su presla tijela poslije nekog vrernena?
c) Kakav je odnos brzina tijela?
54. Tanak stap mase m i duzine L objesen je za jedan kraj i moze
bez trenja da se obrce oko horizontalne ose. Na tu osu je objesena i
nit L na Cijem kraju je privezana kugla iste mase. K ugla se izvede
iz ravnoteznog polozaja za neki ugao i pusti. Pri kojoj duzilli niti ce
kugla poslije sudara sa stapom ostati u miru? Sudar srnatrati idealno
elasticnim. Monlent inercije stapa U odnosu na datu osu racunati.
55. Greda duzine L = 1.5 rn i mase M = 10 kg moze rotirati oko
. nepokretne ose koja prolazi kroz jedan njen kraj. Metak mase m =
10 g, koji se kretao u horizontalnom pravcu brzinorn v::::: 500 ITt/ s,
udari u sredin!;l grede i zadrzi se u njoj. Za koji ugao VJ se _otkloni
greda poslije udara metka?
1.10. DINAMIKA R.OTACIONOG KRETANJA-2
11
1.10 Dinamika rotacionog kretanja-2
56. Oko horizontalnog valjka rnase M = 12 kg i precnika D =
20 em obavijeno je lagano, neistegljivo, idealno savitljivo uze, Ciji je
jedan karaj pricvrscen za valjak, a 0 slobodnom kraju visi teg mase
Tn = 5 kg na visini H = 4 rn od povrsine tla. Pri spustanju tega
valjak se obrce. Odrediti:
a) vrijerne za koje ce teg pasti na zemlju ako se sistem prepusti
sarnom sebi iz stanja mirovanja,
b) brzinu kojom ce teg pasti na zemlju i
c) kineticku energiju valjka u trenutku udara tega 0 zemlju
57. Osovina valjka mase rn, = 2.5 kg i poluprecnika R, = 0.1 rn
uglavljena je u ram za koji je jednim krajem privezana lagana, idealno
savitljiva nit. Ona je nekoliko puta obmotana oko kotura U obliku
diska rnase m2 = 1.5 kg i
za drugi kraj privezano je
tijelo mase rn3 = 0.5 kg
(kao na slici). Zanernaru-
juCi masu rarna i niti, kao i
trenje u osavini, odrediti:
0,) ubrzanje kojim se spusta
tijelo rns, aka se sistem. pre-
pusti sarnom sebi iz mira,
b) sile zatezanja niti i
c) ugaonu brzinu valjka u trenutku kada se ms spusti za h = 1 m
od pocetnog polozaja.
58. Tanak homogen stap duzine L = 2 m, mase M = 0.5 kg moze
slobodno da se vrti oko nepokretne horizontalne ose koja prolazi kroz
jedan od njegovih krajeva. Pod dejstvom sile teze stap prelazi iz
horizontalnog u vertikalni polozaj. ProlazeCi kroz vertikalni polazaj
kraj stapa se idealno elasticno Budari sa malim tijelom mase m =
0.1 kg, koje lezi na horizontalnom stoln.
a) lzvedi izraz za moment inercije <tog stapa u odnosu na osu oko
koje se vrsi rotacija .
b) Odrediti na kojem ce se rastojanju zaustaviti malo tijelo nakon
sudara, ako je koeficijent trenja izrnedju rrjega i podloge f.1. = 0.2.
c) Koliko vrernena ce se one kretati ?
S9. Dat je sistem tijela kao na slie;. Kolika treba da bude jacina
sile F da bi se tijelo koje visi podizalo ubrzanjem a = 2 m/8' ?
U gao koji zaklapa sila sa
horizontalorn iznosi f3
7r /6. Konac kojirn su pove-
zana tijela je idealno savit-
Ijiv J bez tezinc, neistegljiv
i obmotan aka kotura koji
se Inoze obrtati bez trenja
u lezistu. Koeficijent trenja
klizanja iznosi f.' = 0.5, a
masa m = 1 kg.
m
1.11 Mehanika fluida
60. Odredi V1SlllU zivinog, a zatim vodenog stub a tecnosti
koji odrzavaju ravnotezu atmosferskom pritisku Fa = 10
5
Pa. Za-
preminska masa. :live JOe p = 13.6.10
3
kg 1m3, a vade Po = 10
3
kg/mE.
61. Metalna lopta, UTIutTasnjeg i spoljasnjeg precnika Dl i D
2
, re-
spekt.ivno, pliva na povrsini tecnosti. Gustina rnetala je Pl, a gustina
tecnosti pz. Koliki teg G 1 treba staviti u unutrasnjost lopte da bi
lopta lebdjela u toj tecnosti. Promjenu zapremine lopte zbog dejstva
hidrostatickog pritiska tecnosti zanemariti.
62. Tanak stap je jednim krajem
oslonjen na zid suda, a drugim
zaronjen u tecnost gustine po.
Stap se moze slobodno obrtati u
vertikalnoj ravni oko kraja kojirn
je naslonjen. Odrediti gustinu
materijala stapa) ako u polozaju ravnoteze n-ti dio stapa nije u
vodi. Povrsinski napon ne uzirnati U obzir.
6:1. U uspravnoj vertikalnoj cilindricnoj cisterni nalivena je ide-
alna tecnost do visine Ii = 2 m u odnosu na dna suda. Povrsina
dna cisterne je 1.5 m'l. Odrediti vrijeme t za koje se TI1VO tecnostj
u cisterni spusti do visine h ::::: 0.8 m, aka istice kroz otvor na dnu,
povrsine 8
1
= 5 cm
2
. Izracunati vrijeme za .k.oje ce cisterna ostati
prazna.
I
.1.12. ELASTICNOST
13
64. Izracunati ukupnu silu kojom voda djeluje na bocne zidove
akvarijuma kvadraticnih strana duzine a. Na kojoj visini h od dna
suda se nalazi napa.dna tacka rezultujuce si1e pritiska?
65. Povrsina klipa horizontalno postavljenog sprica, duzine L =
4 em, iznosi Sl = 1.2 em'll a. pOVrS1Jla otvora igle na samorn vrhu je
S2 = 1 mm,2. Za koje vrijeme ce isteCi sva voda, ako se na klip djeluje
sHorn F = 5 Iv i prj tome se klip pomjera ravnomjerno. Kontrakciju
rnlaza i trenje zanernariti.
1.12 Elasticnost
66. Prava homogena olovna sipka, stalnog poprecnog presjeka,
objesena je 0 jedan svoj kraj tako da jc u vertikalnom polozaju.
Gustina olova je p = 11.4 - 10
3
kg/mg. NapOli kidanja olova je
iTk = 20.6 . 10
6
Pa. Kohka moze biti najveca duzina sipke, a da
se ona ne prekine sopstvenom tezin om?
67. 0 vertikalno objcsen homogcn celicni stap duzine L = 1.6 m
potrebno je okaciti teret mase m = GOO kg. Dopusteno istezanje pri
tom.e je b..L = 0.2 rnm. Modul elasticnosti cclika je .E = 20} 010 Pa.
Kolika smije'biti minimalna povTsina poprecnog presjeka?
68. Kugla rnase 0.5 kg obrce se 11 vertikalnoj ravni po krugu.
K ugla je zicama jednakog prornjera d = 0.2 rnm. i jednakih duzina
L = 1 m vezana za osu obrtanja. U toku obrtanja razvija se najveca
brzina v = 8 m/8. Koliko zica treba uzeti da ne dodje do kidanja,
ako napon kidanja rnaterijala zice iznosi Uk = 1.96.10
8
Pa?
69. Dvije zice, jedna od bakra, a druga od ceiika, imaju jed-
nake poprecne presjeke, Bakarna zica duzine L1 = 2 rn. vezana je
za celicnu duzine L2 = 3 m, a ova opet drugim kTajem ucvrscena
za konzolu. Ove dvije :lice treba zamljeniti jednorn. Koliki modul
elasticnosti mora irnati rnaterijal ako se zna da je za bakar E] =
11 . 1010 Pa i za celik E2 = 20 . IOi" Pa.
70. Metalna zica duiine.L = 30 ern i precnika d = 2 rnrn
ucvrscena je jednim krajem za nepomic.nu konzolu. Drugi kraj je
vezan za centar diska poluprecnika R = 10 ern. Ivica diska ima
zlijeb u kome se namota konac. Krajcvi konca su prebaceni preko
'Koturova i z'a njih su okaleni tegovi rnase m = 60 g. Pod uticajem
sprega sila zica se uvrne za ugao r.p =. 22.
14 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE V.JEZBE
a) Kolika je Lorziona konstanta :iice?
b) Koliki je modul torzije?
71. Bakarna sipka ima duzinu L = 1 m i poprecni presjek
povrsine S = 1.6 ern
z
, Koliki se Tad izvrsi pri istezanju sipke silom
intenziteta F = 5886 N, koja djeluje normalno na poprecni presjek
stapa? Modul elasticnosti bakra iznosi E = 11 10
10
Pa.
72. Horizontalni stap duzine L = 60 em objesen je na svojim kra-
jevima 0 dvije paralelne zice istog presjeka i iste duzine. J edna zica
je od gvozdja modula elasticnosti E, = 20.10
'0
Fa, a druga od bakra
modula elasticnosti E2 = 12 . 10
10
Fa. U kojoj tacki treba objesiti
teg Q da bi "tap i dalje ostao u horizontalnom polozaju. Tezina Q
je rnala taka da se ne prelazi granica elasticnosti pri istezanju :iiea.
Masu stapa zanemariti.
1.13 Oscilacije-l
73. Na jedan kraj elasticne opruge objeseno je tljelo nlasc rn =
100 g.
a) Izvesti 5zraz za rezultujucu silu pod cijim ce uticajem. tijelo
vrsiti kretanje ako rnu se saopsti energija u vertikalnom praveu i
sistem prepusti sarnorn- sebi.
b) Postupno djesiti diferencijalnu jednaCinu koja opisuje kretanje
tijela.
c) Koliki je period vertikalnih oscilacija, ako se zna da se opruga
istegne za 6.L = 1.5 em pod uticajem sile F = 2.45 N ?
74. Tijelo mase m :::: 25 9 objeseno je na opruzi direkcione sile
k = 0.4 N /rn. Ono pocne svoje kretanje na taj naCin sto je pomjereno
za Xo = 10 ern od ravnoteznog polozaja i pri tome rou je saopstena
brzina Vo = 0.4 m/8 na dolje. Odrediti:
a) aroplitudu i pocetnu fazu oscilovanja
b) odnos rnaksimalne brzine i brzine u trenutku t = 'if /8 s, od
pocetka kretanj a.
c) odnos rrlaksimalnog ubrzanja i ubrzanja u trenutku t = 1f /8 s.
d) odnos ukupne mehanicke energije na pocetku i u trenutku
. t= Ir/8 s.
Transforrnacij u rrlchaniC:kc energije u druge oblike zanernariti.
1.13. OSCILACI.JE-1
15
75. Areometar mase ill sastoji se iz kugle napunjene sacmom i
cilindricne cijevi sa poprecnim presjekom S. Potopi Ii se u tecnost
gustine p nesto dublje nego sto je potrehno za ravnotezu
1
a zatim
pusti, on pocinje da osciluje oko polozaja ravnoteze. NaCi:
a) rezultujucu silu pod uticajern koje se vrsi oscilovanje i ispitati
da Ii je harmonijsko,
b) kako zavisi period oscilovanja areometra od njegove rnase,
povrsine poprecnog presjeka cijevi i gustine tecnosti?
Otpor sredine zanemariti.
76. Na elasticnu oprugu objesi se tas mase M = 100 g pri ('emu
se ona istegne za .6..L = 8 ern. Na tas sa visine h = 2 ern pusti se da
slobodno padne komad plastelina mase m = 20 g i zalijepi se.
Odrediti :
a) koliko je rnaksimalno izduzenje opruge u odnosu na pocetni
polozaj poslije pada plastelina?
b) koliki je period oscilovanja sistema?
c) nacrtaj grafik funkcije x = x(t)!
lsti zadatak pokusaj rijeiliti ne uzimajuCi u obzir masu tasa.
77. Dvije opruge krutosti k, = 0.2 N/m i k, = 0.1 Nlm vezane
su sa tijeloln mase M kao na slid. Kada je period oscilovanja veti ?
Trenje tijela sa podlogom i otpor sredine zanemariti.
M
~
~ ? 0 ~ / 7 ~ / ~ / ~ ~ / / ~ ~
16
CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
78. Dvije opruge krutosti k, =
0.2 Nlm i k, == 0.1 N/m vezane
su sa tijelom mase M kao na slid.
Nadji odnos perioda oscilovanja
ova dva oscilatora. Trenje ti-
jela sa podlogom i otpor sredine
zanemariti.
1.14
Oscilacije-2
79. Koliki je odnos vlsine brda H i dubine jame (bunara), h ako
je period oscilovanja matemat]ckog klatna na vrhu brda i na dnn
jarne jednak.
80. Na stapu zanernarljive mase i duzine L 1 m objesena je
masa m, = 0.1 kg .. Na udaljenosti d = 0/2 rn, od tacke vjesanja na
kraju stapa, za njega je vezana jecinjTll krajern horizontalna opruga
direkcione sile k = 1.33 N / m. Drugi kraj opruge je ucvTscen za
vertikalnizid. Kad je klatno u ravnoteznom polozaju opruga je neis-
tegnuta. Koliki ce biti period oscilovanja ako se cijeli sistem malo
izvede iz ravnotezIlog polozaja i prepusti sarnaill sebi. Isti zadatak
fijesiti bez opruge uzimajuCi u obzir i rnasu stapa.
81. Preko kotura sa nepomicnom OSOID) mase m3 = 100 9 pre-
bacena je lagana, idealno savitljiva i neistegljiva nit, za cije kraje
ve
Sil vezana tijela masa ml = 300 9 i m2 = 100 g. Da bi sistem bio u
ravnotezi za tijelo m2 sa donje strane vezana je opruga koja se izduzi
za!::..L = 7 em.
a) Sastavi diferencijalnu jednacinu koja opisuje oscilovanje sis-
___ ako se malo izvede iz ravnoteze.
b) Odredi kruznu ucestanost oscilovanja!
Uzeti da je nlasa opruge zanernarljiva, a nit ne proklizava.
82. Hornogenu kuglu, poluprei'nika r, pustimo da se kotrIja bez
proklizavanja po ullutrasnjoj strani sferne povrsine poluprecnika R.
Kolika bi se greska napravila u odredjivanju perioda oscilovanja (pro-
1.15. OSCILACIJE-3
17
ako bi se oscilovanje kugle smatraJo kao oscilovanje ma-
tematlckog klatna duzine L = R?
83. Daska tezine C 1'0-
stavi se na dva identicna
valjka koji rotiraju jedna-
kim ugaonim brzina_ma u
suprotnim srnjerovima (vi-
di sliku). Rastojanje me-
dju osarna vaU aka je 20.
19.62 dm, a koeficijent tre-
nja izmedju valjaka i daske
je '" = 0.2.5 .
. se, u postavljanja, centar mase daske nalazio malo
bhze Jednom val,lku, dokazi da ce ana vrSiti harmonijsko oscilovanje
1 odredl fiU penod.
84. Matematii'ko klatno duiine L i mase rn kod k -' k d
. 1- .. ') ogaJe onac 0
1Z0 a naelektnsana negativnoIIl koliCinom elektriciteta
q, se lznad pozitivno naelektrisane rayne tanke dielektricne
gust in a Daelektrisanja (J' je
s> uda Ista. Odredltl period mahh oscilaciJ'a Ot . d h . , . ,por vaz u a zane-
mariti.
Isti zadatak pokusaj rijesiti uzirnajuCi da je ploca naelektrisana
negativno. .
1.15 Oscilacije-3
85.Priguseno oscilovanje se prikazuje jednaCinom :
a) Za koje vrijednosti faze pOillJ'eranJ'e
d
lZ ravnoteznog polozaja
ostize maksimalnu vrijednost?
b) Izracunaj pTVU takvu vrijednost faze za slucaj da je krutost
opruge k 1 N slm, a koeficijent otpora sredine r = 1 Nlm. Masa
kOJa oscduJe Je 1 kg.
._. 86: Amplituda prigusenih oscilacija u poi'etIlom trenutku je bila
,lednaka ao = 18 em. U trenutku t, = 15 ., nakon toga amplituda je
al = 6 em.
18
a) U kojem trenutku t2 ce amplituda biti jednaka a2 = 1.8 ern?
b) Koliki je koeficijent priguiienja {3 ?
87. Galvanometar sa kazaljkom ukljucen je u kolo sa strujom
konstantne jacine i u jednom trenutku kolo se prekine. Koja funkcija
opisuje njeno oscilovanje? U kojim trenucima vremcna kazaljka ima
maksirnalne otklone ?
88. Koliki put predje tacka koja osciluje dok se ne zaustavi, ako
se njeno pomjeranje iz polozaja ravnoteze opisuje funkcijom
x =
89. Kugla poluprecnika r = 4 em , mase m = 1 kg objesena
o oprugu zanemarive Inase take da moze oscilovati u vertikalnorn
nravcu u fluidu viskoznosti 'f/ = 5 Pas. Konstanta elasticnosti oprnge
je k = 25 j\ljrn. Zbog sile koja djeluje u vertikalnom pravcu F =
1"0 cos wt kugla izvodi barmonijsko oscilovanje. Amplituda sile je
Fa = 1 N, a njena frekvencija se moze mijenjati po volji. Kad
kaje frekvcncije w amplituda oscilovanja kugle ce biti maksirnalna i
koliko iznosi. U poredi tu arnplitudu sa istegnutoscu opruge kad na
nju djeluje konstantna sila intenziteta Fa = 1 IV.
90. Koliko iznasi srednja snaga koju spoljna sila P = Fa cos wt
razvije na sistemu opisanorn u prethodnom zadatku? Kod kaje frek-
vencije je razvijena snaga maksimalna ?
91. Brzina. prostiranja transverzalnog talasa (deformacije) na
zategnutoj gumenoj niti data je izrazarn
gdje je F sila zatezanja, J.l poduzna rnasa _(masa jedinice duzine,
linearna gustina).
a) Dokazi ispravnost ove formule!
b) Kolika je brzina transverzalnog sinusnog talasa kroz gumenu
nit, aka 8 m oye niti ima masu 600 g, a nit silom
1" = 19.62 N?
1.16. TALASNO KRETANJE
19
e) Kolika je maksimalna brzina cestica ove elasticne sredine kroz
koju se prostire transverzalna deformacija, ako je amplituda talasa
a = 10 em, a talasna duzina ,\ = 3 m?
92. Jednacina jednog progresivnog talasa glasi:
e(x,t) = 2sin27r (_t _ _ --"'-)
0.01 30
gdje je ((x, t) i x dato u em, at u sekundama.
a) KoIiko iznose amplituda, talasna duzina, frekvencija i brzina
ovog talasa?
b) Kolika je maksimalna brzina i ubrzanje neke cestice elasticne
sredine koja ucestvuje u ovom talasnom kretanju?
93. Jedna cestica elasticne sredine udaljena je od izvora talasnog
kretanja x = 1 m. Ta cestica biva pogodjena talasom. Poslije
t = 1 rns od mOlllenta polaska talasa iz izvora, njena udaljenost
od ravnoteznog polozaja je x = 4 rnrn. Odredi amplitudu tog ta-
lasa, ako je poznata njegova talasna duzina ). = 30 em i frekvencija
v = 10 kHz.
94. U homogenoj elasticnoj sredini 81ri se talas oblika
E(x, t) = ae-
7X
cos(wt - kx)
gdje su a, I, w i k amplituda, koeficijent prigusenja, kruzna ucesta-
nost i talasni broj talasa, respektivno.
N aCi razliku faza oscilovanja u tackama u kojima se amplitude
oscilovanja cestica elasticne sredine razlikuju jedna od druge za 'rJ =
2% ako je I = 0.5 m-" a talasna duzina iznosi ,\ = 0.5 m.
95. U nekoj elasticnoj sredini koja ne apsorbuje energiju raspro-
stire se ravanski harmonijski talas. N aCi srednju vrijednost gus-
tine ukupne energije u, ako u svakoj tacki sredine gustina energije
ima vrijednost Uo, u trenutku t = T /6 nakon sto je pomjeranje od
ravnoteznog polozaja imalo maksirnalnu vrijednost.
96. Dokazati da je amplituda sfernog talasa koji se rasprostire
kroz homogenu, izotrophU si'edinu, obrnuto proporcionalna rasto-
janju od izvora, ako sredina ne apsorbuje energiju talasa.
97. Na rastojanju L = 1 rn od centra prstena poluprecnika
R = 0.5 rn nalazi se tackasti izvor zvuka. Orediti srednji fiuks en-
ergije kroz povrsinu koju ogranicava prsten, ako je u centru'prstena
izmjeren intenzitet zvuka fo = 30 rnW /rn
2

98. Izvor zvucnih talasa frekvencije Vo = 1 kHz krece se duz
normale na zid brzinom v = 0.17 'm/ s. Na istoj normaE nalaze se
nepokretni prijernnici PI i P
z
, pri je redoslijed u rasporedu
prijemnika P i izvora I sljedeCi: P, _ .. - 1- - P
2
-zid. Koji prijemnik
ce registrovati talasne udare i kolika im je frekvencija? Za brzinu
zvuka uzeti v = 340 m/ s.
99. Kod prozora jedne zgrade nivo buke ulicnog saobracaja iznosi
60 dB. Otvor prozora ima povrsinu 8 = 2 m
2
Kolika zvucna snaga
ulazi kroz prozor?
100. Ravanski zvucni talas rasprostire se u praveu X -ose. Koefi-
cijent prigusenja talasa je "t = 0.023 m-
1
U tacki X, = 0 nivo jaCine
zvuka je L, ,= 60 dB.
a) Koliki je nivo jaCine zvuka u tacki udaljenoj X2 = 50 rn od
izvora ?
b) N a kojoj udaljenosti se zvuk nece vise cuti ?
1.17 N auka 0 toploti. Gasni zakoni
101. Na aparatu Laplas-Lavoazjea utvrdjeno je da se sipka
duzine L = 20 cm., pri zagrijavanju od to = ODC do t = 100 DC
izduzi toliko
cia se durbin, cija je 080-
vina na udaljenosti r =
30 em, od kraja te sip-
ke, obrne za 2 podioka
izrazena u mm na zaklo-
nu udaljenom L = 1 m
od osovine durbina (vidi
sliku). Koliki je termii'-
ki koeficijent sirenja cin-
ka'!.
T
/\ /\
102. -Odredi termicki koeficijent linearnog sirenja stakla,ako se
staklena sipka duzine L, = 25 em. na temperaturi 1, = 15C, izduzi
za b:..L = 0.135 mm, pri zagrijavanju za .6.t = 60C.
103. Pri izgradnji nekog zahtijeva se da razlika
duzine jedne gvozdene i jedne bakarne sipke, na svim temperatu-
rama, na kojima postoji linearna zavisnost duzine i temperature,
1.17. NAUKA 0 TOPLOTl. GASNI ZAKONI
21
bude 6.L = 5 em. Kolike treba da su duzine tih sipki na ODC?
Termicki koeficijenti linearnog sirenja za gvozdje i bakar Sli: [tn =
12.10-
6
K-l i Qb = 17.10-
6
K-I
104. Staklena boca je napuujena sa 50 em
3
zive temperature
18C. Kolika ce zapremina zive izaCi iz boee, kad se sistem zagrije
na 38C? Termicki koeficijent zapreminskog sirenja zive iZIlosi / =
18 . 10-
5
K"-ll terrnicki koeficijcnt linearnog sirenja stakla je ex =
g. 10--
6
K- I
105. Zapremina tecnosti pri zagrijavanju, u zavisnosti od tem-
perature, data je u tabelama relacijom
gdje je t temperatura tecnosti, Vo zapremina tecnosti na 0 DC ,a
a, b i e su konstante karakteristicne za tecnost. Ako u intervalu
temperature od OoC do 33C te konstante za vodu iznose:
a = -0.06427.10-
3
nC"
b = 8_50,,3 10-
3
C-2,
e = _6.79 . 10-
8
C-
3
Odredi temperatuTu na kojoj je voda najgusca.
106. Jedan grijac konstantne snage zagrije izvjesnu kolicinu vode
od temperature t, = 10 DC do tacke kljucanja tk = 100C za
vrijeme t, = 15 minuta. Koliko vremena treba da bude grijac
uklJucen pa da sva voda ispari? Specificni toplotni kapacitet vode
je c = 4.19 kJ/kgK, a specific.na toplota isparavanja vode qi =
2.26 M .I !kg.
107. U litar vode temperature 1, = 18 DC ubaci se komad
gvozdja mase Tn, = 100 g, temperature t, c= 500 DC. Koliko se
vode pretvori u paru ako je konacna temperatura smjese ts = 200C?
Specificni toplotni kapacitet gvoZdja je c
g
= 460 .1/ kgK, a vode
c" = 4.19 .J! kgK. Specificna toplota isparavanja vode pod normal-
nim atmosferskim pritiskom je qi = 2.26111.1/ kg.
108. Gumeni balon tankog zida i mase m = 50 g napunjen je
molekularnim azotom i potopljen u jezero na dubinu h = 100 m.
Naci masu azota" ako balon ria toj dubini lebdi. Spoljasnji pritisak
je 1.05.10
5
Pa, a temperatura vode na toj dubini je 4 DC.
109. Kolika se kolii'ina toplote ntrosi da bi se kiseoniku mase
Tn = 10 9 i temperature tl = 27 GC, povecala zapremina tri puta pri
stalnom pritisku, a zatim pritisak povecao dva put a pri stalnoj zapre-
mini? Specificni toplotni kapacitet za kiseonik pri stalnom pritisku
je C
p
= 903.5 J/kgK, a pri stalnoj zapremini e
v
= 653.1 JjkgK.
110. U usku epruvetu, koja je u vertikalnom polozaju, ubacena
je veca kap zive mase rn = 16.8 g. Pri tome je zatvorena izvjesna
kolicina vazduha i razmak iznwdju zive i dna epruvete iznosi 4.4 em.
Kolika je udaljenost zive od dna kada se epruveta obrne za 180?
Povrsina poprecnog presjeka epruvete je :10 rnm
2
, a atmosferski pri-
tisak 10
5
Pa.
111. U zatvorenom cilindricnom sudu nalazi se pokretna pregrada
koja maze bez trenja da klizi duz suda. Duzina suda je 40 em, a
povrSina poprecnog presjeka je 20 em
2
. Pregrada, Cija je masa 2 kg,
se u pocetku nalazi na sredini suda. U sudu, sa obje strane pregrade,
nalazi se vazduh pod pritiskom
0.5 . 10
4
Pa. Koliko ce se po-
mjeriti pregrada ako sud pocne
da se krece sa ubrzanjem 5 ITt/8
2
u naznacenom smjeru kao na sli-
d. Zanemariti debljinu pregrade
i promjene temperature vazduha.
112. Dva suda napunjena vazduhom, medjusobno su spojena
kapilarom sa slavinoIn. Prvi sud se nalazi u parnom kupatilu tem-
perature 100 DC, a drugi u smjesi za hladjenje temperature -20 DC.
U pocetku, kada je slavina zatvorena, pritisak u prvom sudu je 4 .
10
4
Pa, a u drugom 1.5 . 10
4
Pa. Koliki je pritisak vazduha poslije
otvaranja slavine, ako je zaprerIlina prvog suda 250 ern
3
, a drugog
400 em
3
? Sudovi ostaju svaki u svojoj sredini.
113. Smjei'ia od 24 g He i 8 g Hz na konstantnoj tempera-
turi zatvorena je u posudi. Koliki je odnos specificnih toplotllih
kapaeiteta pri kOllstantnom pritisku i konstantnoj zapremillu za tu
sInjesu ?---"
114. Prilikom izobarne ekspanzije kiseonika -0
2
utrosi se kolicina
toplote Q :-.=; 4 M J. Koliki dio ove energije se trosi na povecanje
njegove unutrasnje energije? Kolika ce biti ova energiju za ozon"(03?
Veze medju atoiriima u molekulu smatrati krutim. .
1.17. NAUKA 0 TOPLOTI. CASNI ZAKONI
23
115. Jedan mol idealnog gasa izotermno ekspandira od zapremi-
ne V, do zapremine V2 = 10V
"
a zatim adijabatski ekspandira do
zapremine V3 = 2V2 Konacna temperatura gasa je Ts = 600 K.
Kolika je koliCina toplote dovedena gasu pri izotermiloj ekspanziji?
Koeficijent adijabate je K; = 1.41.
116. Idealni dvoatomni gas prolazi reverzibilan eikIus prikazan
na sliei. Odredi:
a) Ekstremne temperature
ciklusa u funkciji To.
b) Primljenu kolicinn
toplote u toku jednog cik-
lusa u funkciji RTo.
e) Ukupni izvrseni rad u
jednom ciklusu u fu.nkciji
RTo
p
B
To
[
A
117. U jednom celicnom sudu debljine dna d = 0.4 em i povrsine
dna S = 200 em' voda kljuca lla ternperaturi tk = 100C. Sud se
nalazi na resou cija je temperatura t = 200C. Ako se zanemare
bocni efekti odvodjenja toplote, koliko vode ispari svake sekunde?
Koeficijent toplotne provodnosti celika je , , ~ : 66.88 WjmK, a spe-
cificna top Iota isparavanja vode qi = 2.26 M.Tjkg.
l18. Cilindricni parovod ima azbestnu oblogu kao toplotnu izo-
laciju. Spoljasnja povrsina obloge ima ternperaturu tl = 50C, a
unutrasnja, koja nalijeze na parovod ima temperaturu t, = 120 DC.
Duzina parovoda je L = 65 m, spoljasnji precnik izolacione obloge je
d
,
= 13 em, a unutrasnji d, = 7 em. Odrediti koliCinu toplote koju
parovod preda okolini u toku 24 sata. Koeficijent toplotne provod-
nosti azbesta je 0.209 W / mK.
.119. Debljina zida nekog bojlera iznosi d
1
= 1.5 mrn. Cnutrasnja
strana bojlera prekrivenaje naslagorll krecnjaka debljine d
2
= 1 mm.
NaCi gubitak snage po 1 rn
2
bojlera, ako je unutrasnja temperatura
t, = 100 DC, a spoljna temperatura ts = 20 DC. NaCi temperaturu na
unutrasnjoj strani rnetala. Koeficijent toplotne provodnosti metala
je "1 =75 WjmK, a krecnjaka "2 = 0.6 W/iiLK.
120. Odredi relativan broj molekula azota koji na temperaturi
T = 300 K imaju intenzitete brzina u intervalu (2100,2110) m/ s.
Uporedi ovaj broj sa relativnim brojem rnolekula vodonika pod i8-
tim uslovirna. Kolike su vjerovatnoce da molekuli azota i vodonika
posjeduju brzine u datom intervalu na datoj temperaturi.
121. Odredi vrijednost intenziteta srednje, efektivne i najvjero-
vatnije brzine molekula kiseonika u stacionarnom stanju na temepre-
turi T O.C 300 K. Nacrtati zavisnost I(v) ina njoj oznaCiti vrijednosti
V na;, V i v,!!, kao i I(vnaj), 1(15) i I(v,!!).
122. Nacrtati kvalitativni grafik raspodjele molekula idealnog
gasa u stacionarnom stanju po intenzitetima brzina. Kako se rnijenja
grafik kada se ternperatura gasa smanji cetiri puta? Koliki je odnos
najvjerovatnijih brzina, a koliki odnos vrijednosti Maksvelovih fun-
kcija raspodjele Za v :::::: Vnaj na tim temeraturama.
123. Smjesa vodonika i nekog nepoznatog gasa naiazi se u sta-
cionarnom stanju na temperaturi T = 300 _K. Analizorn intenziteta
brzina cestica u smjesi nadjeno je da je relativni broj molekula nepoz-
natog gasa koji ima intenzitete hrzina u intervalu (vnaj - 1, Vnaj + 1)
mj 8 jednak relativnom broju rnolekula vodonika koji imaju inten-
zitete brzina u intervalu (v -- 4.14, 15+4.14) mj s. Odrediti odnos
srednjih vrijednosti intenziteta brzina za gasove u smjeSi .
124. PolazeCi od izraza za broj rnolekula koji imaju intenzitete
brzina u intervalu izmedju v i v + dv 1 naCi vjerovatnocu da molekul
idealnog gasa na stalno] ternperaturi T ima energiju u intervalu
E, E + dE! Odredi srednju vrijednost energije, srednju vrijednost
kvadrata energije i najvjerovatniju vrijednost energije translatornog
kretanja molek111a idealnog gasa, Cija je temperatura 273 K. Zavisi
li to od vrste gasa.?
125. U pecnici gdje se odrzava stalna temperatura 250 DC nalazi
se neko tijelo. Tijelo seiznese iz pecnice i ostavi da se hladi u pros-
toriji temperature 20 DC. Odredi vrijeme za koje ce se tijelo ohla-
diti do pet puta nize temperature, ako je koeficijent hladjenja tijela
3.4 . 10
4
8-
1
NakQ)1 koliko vreJ:nena, ad pocetka hladjenja, ce tem-
peratura opasti za 50, 100, 150i 200 DC?
126. U nekom sndu se nalazi kiseonik pod pritiskom 2 . 10' Pa i
1.18. MOLEKULARNO-KINETICKA TEORIJA
25
na temperaturi 80 DC. Izracnnati:
a) Broj sudara koje pretrpi jedan molekul u toku jedne sekunde.
b) Sredn.Ju duzinu slobodnog put a molekula kiseanika.
c) Koliko pu.ta se srednja duzina slobodnog puta
rnolekula, ako hI pn lstO.J ternperaturi pritisak iznosio 103 Pa.
Precnik kiseonika iznosi d =,2.9 . 10-
10
m,) -njegova
rnolarna masa Je M = 32 g!mo[, a Bolcmanova konstanta je k c=
1.38 . 10-
23
J/ If.
;27,. se nalazi u stacionarnom stanju na temperaturi
20 C I pntlsku 8 mFa. Precnik molekula je 0.2 nm. Kolika je
srednJa duzlna slobodnog puta rnolekula? Koliko sudara u 1 .s dozivi
rnolekul u OVom gasu? Koliko puta je ova srednja duzina slobodno
u
puta veca od srednje duzine slobodnog puta na istoj temperaturi pri
normalnom atmosferskorn pritisku?
128. Na kojoj je visini pritisak tri pllta manji od pritiska na
povT.sini Ze.mlje? vazduha je 20 DC, a njena promjena,
kao 1 prOIDJena g sa vlSlnom se zanemaruje.
odredio nurnericku vrijednost Avogadrovog broja N A-
P.eren Je rnJeno koncentracije cestica gUIniguta,
mka 0.212 rnrn ] za.premlnske mase 1 2 10
3
kg/'m
3
d'h
L .' .suspen ovaIll U
vodi na 2.9? Ii. Odnos cestica gumiguta
na dva lllvoa CIJa Je vlslllska razlika 30 mm bio J'e 1875 K l'k .
" _. '. 0 1 a Je
vTlJednost Avogadrovog hroja?
130. Primjenjujuci kineticku teoriju gas Ova na metale i izolatore
izracunati ID.olarnu specificnu toplotu pri stalnoj zapremini za jedne i
druge N aci njihov odnos i uporediti sa eksperimentalnim
rezultatlIDa.
131. kineticku teoriju gasova na. elektronski gas
u lZ:vestl lzraz za koeficijent toplotne provodnosti metala
Atopl : nac.l. IlJegov odnos sa specjficnom elektricllOlIl provodnoscu u.
(IzracUnat,1 konstantu u Videman-Francovorn zakonu).
1.19 Kretanje u elektromagnetnom po-
Iju
132. Izmedju horizolltalnih placa ravanskog kondenzatora kap-
Ijica ulja predjc put S = 1.2 mnt. pod dejstvom sopstvene tezine uni-
, formnom l:>rzinoID, za vrijeme t = 0.1 minut. Ako kapljica nosi 5 ele-
mentarnih naelektrisanja, koliko elektrostaticko polje treba ostvariti
medju plocama kondenzatora da kapljica moze da miruje (lebdi) u
pprostoTu? Koeficljent viskoznosti vazdu,ha je 1.8 . 10-
5
Pas, za-
preminska masa ulja je 900 kg(m', a vazdubaje 1.2 k/grn'.
133. Elektroni dobiveni terrnoelektrollskorn ernisijom sa katode:
ubrzavaju se jednosrnjer-
nim naponom U = 260 V i
poslije toga ulijecu normal-
no u homogeno elektrosta-
ticko poljc [ izmedj u
ca ravanskog kondenzatora.
Koliki je intenzitet
statickog polja {, ako
troni 'padaj u na ekran u u
tacku y = ern,
-----------------
L d
+
a linearne dimenzije sistema za skretanje S11 L = 10 ern i d = 5 ern
(vidi sliku)?
134. Elektroni sirokog spektra energije ulaze 11 homogeno sta-
cionarno magnetno polje indukcije B = 5.10-
2
T, pod uglom a 0=
30 (vidi sliku). Kolika je
nergija elektrona koji lzlijecu
kroz drugi otvor koji je
!jen 5 em od prvog otvora?
Koliko treba da bude
malno rastojanje izmedju plo-
ca da ovi elekLroni ne udare 11
gornju plocu?
135. Dokazati da u hOITlOgenOITl stacionarnom polju intenziteta
magnetske indukcije B 1 kineticka energija naelektrisane cestice ostaje

136. Monoenergetski elektronL ulijecu kroz procjep 8
1
u ho:""-

1.19. KRETANJE U ELEKTROMAGNETNOM POLJU 27
mogeno elektricno polje .: =1000 V / em pod uglom B = 60 u odnosu
na pravac linija sile elektricnog polja. Odredi brzinu Vo elektrona i
rastojanje Xo tako da elektroni izlaze iz prostora u kome djeluje
tricno polje kroz procjep S2 normalno na pravac elektricnog polja.
Koliki je poluprecnik kruzne putanje ovih elektrona u hOIDogenorn
magnetskom polju, indukcije B = T, koje djeluje u prostoru iza
procjepa 52.
L...--. ___ ._.X!?.__
I
137. Izracunati skretanje elektrona u ukrstenoln stacionarnom
elektricnorn i magnetskom poljn. Elektroni ulijecn u ukr:lteno polje
pocetnom brzinorn Va. Pokazati da je ovo skretanje zbir skretanja
elektrona u sarnom elektricnom i sarnom. magnetskom. polju.
138. Maseni spektrolnetar prikazan je na slid. Rastojanje izrIle-
dju izlaznog procjepa 8
1
i ulazIlog procjepa 8
2
na instrumentu za
registraciju jonske struje je L = 50 em. Homogeno stacionarno Inag-
netsko polje indukcije B 0.05 T djeluje u naznacenom srnjeru. Ako
se napon izmedju ploea kondenzatora linearno nlijenja sa vremenOffi,
maksimalne vrijednosti jonske struje se detektuju u trenucima t1 i
t
2
, kad su elektricna polja jaCine {, =15 kV 1m i {2=60 kV 1m. Pod
pretpostavkom da su ispitivani joni jednostruko naelektrisani odredi
nj ihove mase.
I
Snop.pozifivnih
!';> Jond
-,
28
1.20 Osnove relativisticke teorije
139. Odredi vlastitu duzinu "tapa ako je u laboratorijskom sis-
temu refercncije njegova brzina v = c/2, duzina L = 1 m i ugao
izmedju stapa i pravca kretanja a = 30.
140. ,u-mezoll, kre(:uCi se brzinoIn v = 0.99 c preleti od svog
mjesta radjanja do tacke rasp ada rastojanje L = 3 km. Odredi:
a) Vlastito vrijerne zivota tog mezona!
b) Rastojanje koje preleti rnezon s njegove tai'ke gledista.
141. Sistem 5' se krece u pozitivnom smjeru X-ese sistema S
brzinom v, pri cem,u se ose X i X' poklapaju. Neka su u momentu
poklapanja koordinatnih pocetaka 0 i 0' pokazivanja satova obaju
sistema u tim tackama jednaka null. NaCi brzinu prernjestanja tacke
u sisternu S 1 u kojo] je pokazivanjc satova obaju sistcm.a za citavo
vrijeme jednako.
142. Dvije cestice nalijecu jedna na drugu brzinarna VI = 0.5 c
i V2 = 0.75 c. N aCi relativnu brzinu druge cestice u odnosu na prvu
cesticu.
143. Cestica se u 8 sisternu krece brzinorn u pod uglom (Y 11
odnosu na X-osu. NaCi odgovarajuci ugao u sistemu Sf, koji se pre-
mjesta brzinom v u pozitivnorn smjerll X-ose, ako se ose oba sisterna
poklapaju.
144. ZaITllsljena kosmicka raketa poCinje da se krece konstantnim
u brzanjem 11/ = 10 9 u inercijalnim sistemima refcrencije, vezanim u
svakom momentu sa raketom. Pogon traje po zemaljskom vrernenu
t = 1 godinu. Odrediti za koliko se procenai:,a razlikuje brzlna rakete
od brzine svjetlosti na kraju vreluena t i predjeni put za to vrijerne.
145. Dokazati da je transfonnacija frekvencije za relativisticki
longitudinalni Doplerov efekat kod svjetlosti data relacijorn:
(1 - (3
v
w

(! =
I+{! e
gdje je 1) brzlna kojom se krece izvor svjetlosti u odnosu na
prijemnik.
146. Po nekoj pravoj krecu se u istom smjeru brzino!:n
VI = c/2) a ispred TIJega lzvor monohromatske svjetlosti bTzinom
1.21. TOPLOTNO ZRACENJE
29
V2 = 3/4c. Sopstvena frekvencija svjetlosti je woo NaCi frekvenciju
svjetlosti koju mjeri pOSlnatrac.
14-7. Kojorn brzinom se mora kretati vozilo da hi crvena svjetlost
sernafora, talasne duzine 700 run, presla u :telenu svjetlost talasne
duzine 550 nrn'?
148. Koliku je brzinu neophodno saopstitj tijelu da bi njegova
zaprerninska masa porasla. za 10%?
149. Izracunati irnpuls protona u A1 eV/c, gdje je c brzina svjet-
losti u vakuumu, ako je kineticka eIleTgija protona Ek 5001\1 eV.
150. U hornogenom elektricnom polju jaC.ine kV / em poone
se kretti elektron. Kroz koliko vremcna c.e njegova kincticka energija
biti jednaka rnoc2, gdje je rno masa mirovanja elektrona?
151. Izracunati ubrzanje elektrona koji se krece duz silnica ho-
mogcnog clektricnog polja E =25 kV / em,) u momentu kada je njegova
kineticka energija 0.5 'moc
2
, gdje je rno rDasa rnirovanja elektrona.
152. Cestica mase rnirovanja m,o pocinje u trenutku t -:::::;- 0 da se
krece pod dejstvorn statue sile F. NaCi zavisnost brzine i puta od
vrem_ena.
153. Pokazati cIa 8U spektralna ernisl0na snaga apsolutno crnog
tijela Ev i spektralna gustina energije zracenja 'W
v
povezane relacijom
c
Ev =-w
4 v
NaCi veZll izmedju ukupne emisione snage apsolutno crDog tijela E i
ukupne gustine energije zra.cenja w.
154. Da bi izveo svoju formulu za spektralnu gustinu energije
zracenja Plank je pretpostavio da atomi iii ITlolekuJi u CVTstom ti-
jelu mogu da 08ci1u.1u sarno tako da posjeduju odrcdjene vrijednosti
energije oscilovanja koje iznose 0, , 2c) 3c, ... Prerna tome, kada
takav oseilator emituje iii apsorbujeenergiju u vidu elektromag-
netnog zracenja, onda i taj emitovani ill apsorbovani iznos energije
mora biti cjelobrojni urIlnozak najrnanjcg iznosa E; koji se naziva
energije oscilov(t,nja. Na osnOVll ovih pretp?sta.vki izvesti Plan-
kovu forillulu za spektralnu gustinu cnergije zracenja apsolutno crnog
tijela i zakljllCitl cemu treha da bude jednako c.
30 CLAVA I. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
155. KoristeCi Plankovu formulu za spektralnu gustinu energije
zracenja IlaCi izraz za spektralnu emisionu moe apsolutno crnog tijela
na temperaturi T. Izraziti je u zavisnosti od frekvencije v i talasne
duzine ).. Nacrtati ih za tri razliCite temperature T, < T, < T
3

156. PolazeCi od Plankovog zakona zracenja apsolutno cmog ti-
jela izvesti:
a) Vinov zakon pomjeranja,
b) Stefan-Bolcrnanov zakon i
c) izracunati Vinovu i Stefan-Bolcruanovu konstantu.
157. Metalno vlakno precnika d = 0.01 ern nalazi se u evakuira-
nom balollu. Propustanjem stalne istosmjerne struje temperatura
mu se odrzava konstantnom T = 2500 K. Specifieni otpor metala
od koga je napravljeno dakno je p = 2.5 10-
6
Om. Kolika jacina
struje protice kroz vlakno
1
ako snlatramo da zraCi toplotnu energiju
kao apsolutno crno tijelo. Gubitke toplote provodjenjem zanemariti.
1.22 Fotoelektricni i Korn.ptonov efekat
158. Cista povrsina cinka obasja se ultraljubicastorn svjetloscu
talasne duzine ).. := 25:).7 nrn (jedna linija iz zivinog spektra). Ako
je izlazni rad elektrona kod cinka =.' 4.3 eV) kolika je maksirnalna
energija enlitovanih fotoelektrona? Koliki je napon zaustavljanja
takvih fotoelektrona?
159. Maksirnalna talasna duzina svjetlosti koja moze da izazove
fotoelektricni efekat na metalnonl natrijuIDu je Arnax = 545.0 nm.
a) Odrediti rnaksirnalnu brzinu izbijenih elektrona iz natrijurna,
ako se on abasja svjetloscu talaslle duzine ). = 200.0 nrn.
b) Koliki je zakocni napon za fotoelektrone izbijene iz natrijuma
pod uticajem te svjetlosti?
160. U tabeli Sll navedcni eksperimentalni rezuitati mjerenja za-
kocnog napona za fotoelektrone koji se izbijaju pod uticajerll svjet-
losti talasne duzine koja odgovara glavnirn linijama u spektru zive:
,
I
5461492 I
I
405 I 369
,
Talasna duiina I
(nml ___ 436 313
-?akocni napon
1.20 11.50 (V) 0.40 I 0.60 0.90 2.10
1.23. ATOMSKA FIZIKA
31
N a osnovu ovih podataka nacrtati grafik na milimetarskom pa-
piru i sa njega odrediti Plankovu konstantu i izlazni rad elektrona
iz rnetala koji je koriiiten u eksperimentu. Odrediti iste velicine
metodom najmanjih kvadrata. Uporediti ih sa onim odredjenim sa
grafika.
161. Kvant X-zracenja talasne duzine .\ = 0.1 nrn rasijava se
na slabo vezanom elektronu atorna rnanjih rednih brojeva, pri. cemu
produzava da se krece pod uglorIl e = 90(;. Izracunati energiju koju
prirni elektron i ugao pod kojim produzi da se krece nakoll sudara.
162. Rendgensko zracenje talasne duzine ..\. = 0.004 nrn rasijava
se na grafitu. Odrediti impuls fotona koji se rasije pod uglom e = 30
0
i kineticku energiju uzrnaklog elektrona. Da Ii u rasijanorIl zracenju
pod titn uglonl ima zracenja sa talasnorn duzinom jednakom upad-
rlOIrl zTaeenju?
163. Kada se fotonirna talasne duzine ). = 2.4 nm bornbar-
duje materijal za rasijavanje, registruje se zracenje sa promijenjenom
talasnom duzinom pod uglom 0 = 60
0
U odnosu na kretanje upadnih
fotona. Izracunati:
a) Talasnu duzinu fotona rasijanih na slabo vezanim elektronimal
b) U gao uzmaka elektrona.
164. U eksperimentu sa rasijanjern X-zracenja, upotrijebljeni su
fotoni energije E j = 0.200 M-e1i. Rasijani fotoni sa prornijenjenom
talasnom duzinom registrovani su pod uglom 0 = 90 u na
srnjer upadnih fotona. Kolika je energija (u MeV) rasijanih [otona i
uzmaklih elektrona'! Razrnotrite da Ii se u tom slucaju opaza vazenje
zakona 0 odrzanju energije?
165. U eernu se razlikuje rasijanje fotona elektronirna od rasijanja
fotona protonima? Koliki bi bili pomaci talasne duzine ,-zracenja
(). = 0.2 nm) pIi rasijanju protonima i slabo vezanim elektron-
irna pod uglom e = 90
0
?
1.23
166.
lzraz za
stanja!
Atorn.skafizika
a) Koristeci Borov model atorna i Borove postulate izvesti
racunanje --i izracunati . .- poluprecnike prva tri stacionarna
b) Kolike su periferijske brzine kretanja elektrona na tim puta-
njarna?
c) Koliko se rar,likuju ugaone brzine elektrona U osnovnorn i pr-
vom pobudjenom stanju?
d) Kolike 811 kineticka i potencijalna energija (u eV) atoma vo-
--donika kada se on naJazi U osnovnom kvantnorn stanju?
e) Kolika je ukupna energija aloma (u eV)?
f) Kolika je milliumlna energija (u eV) potrebna za jonizaciju
atoma vodonika U osnovnom stanju?
Smatrati da je rrlasa jezgra mnago puta veca od mase elektrona
(m
J
beskonac:na).
167. Monohrornatska svjetlost nepoznate talasne duzine pada
na atome vodonika koji se nah1.ze U OSIlQVnOrIl. kvantnom stanju. U
ernisionom spektru vodonika koji se dobiva poslije interakcije fotena
sa atomima vodonika_ javlja se ukupno sest spektralnih linija. Odre-
diti talasn duzine ovih spektralnih linija i energiju fotona upadne
svjetlosti.
HiS. Svjetlost od cijevi za praznjenje u kojoj se nalazi vodonik
pada normalno n3. difrakcionu re3etku koja ima 590 proreza na 1 m.rn.
Pri tome se prvi difrakcionj maksimum 7,a Hex (crvena linija u Bal-
merovoj seriji) nocl pod uglom 0 = 23. Odrediti:
a) Talasnu duzinu te svjetlosti.
b) Ridbergovu konstantu.
169. U atomu vodonika elektron prelazi iz stanja Cija je energija
veze Eli = 0.54 el/ u stanje Cija je energija pobudjivanja Ee.x
10.2 eV.
a) Odrditi kvanlne [yrojeve koji odgovaraju Qvim stanjima.
b) Izracunati taiasnn duzinu emitovanih fotona!
c) Kojoj spektralnoj seriji pripada ta talasIla duzina?
170. Pri n(-celasticnorD sudaru elektrolla Inase m sa atomom vo-
donika IDase M koji mirllje, atoTn prelazi u pobudjeno stanje, e.ija je
energija za LiE- vera od e.nergije osnovnog stanja.
a) Dokazati da minimalna kineticka energija elektrona Ekrnin mo-
ze biti odredjen<-t kao
E kmir:
rn+M
= ---t::.E
1v[
I
I
I
I
i
I
1.24. NUKLEARNA FIZIKA
33
. b) NaCi minimalnu kinetiC:ku energiju elektrona pri neelasticnom
sudaru sa atom om vodonika koji miruje, koja je potrebna da prebaci
atorIl vodonika iz osnovnog u drugo pobudjeno stanje.
c) Rijesite prethodni zadatak kada bi cestica koja nalijece hila
proton.
,171. Ne :uzimajuCi U obzir kretanje jezgra kod jednostruko joni-
zovanog atoIDa H e+, izraclinati Ridbergovu konstantu, en-
nivoa za n = 1,2,3 i 4. Nacrtati na milimetarskom papiru
dlJagram energetskih nivoa za H e+ i H. Sta se moze zakljuCiti pos-
matranjem dijagrama?
72. Rijesiti prethodni zadatak sarno uzeti dvostruko jonizovani
atom litijuma L++.
. 173. a) Izvesti izraz za energiju atorna vodonika i njemu slicnih
Jona kada se uzme u razmatranje i kretanje jezgral
b) Kolikom moe; razlaganja tre ba da raspolaze spektralni uredjaj
da bi se mogle vidjeti kao odvojene .Ho:. linije koje daje smjesa obicnon-
vodonika i tricijuma. C>
174. Svjetlost iz cijevi za praznjenje u kojoj se nalazi vodonik
obasjava fotokatodu.
. a) Odrediti razliku kinetickih energija elektrona koji nastaju pod
deJstvom svjetlosti Iinija Ha i
b) U kakvoj je vezi ova razlika energija sa jednom od iinija u
PaSenovoj seriji?
1.24
N uklearna fizika
175. Aktivnost nekog preparata umanji se 71 = 2.5 puta za t = 7
dana.
a) Izvesti zakon radioaktivnog raspada!
b) NaCi period poluraspada datog preparata.
176.-"Radioaktivni natrijum llN ([25 se raspada emitujuCi {3-ces-
tice. Period poluraspada natrijuma je T 14.8 sati. Odrediti broj
atorna koji se raspadnu u 1 rng natrijllma za 10 sati.
Odrediti masu oiova Pb"(l6 nastalog radioaktivnim raspada-
njem 1 kg. Cistog r.:
238
, od nastanka Zernlje (prije t= 2.5.10
9
godina),
ako Je VTlJeme poluraspada uranovog izotopa T = 4 . .5 . 10
9
godina.
34
178.Dat je sljedeCi radioaktivni niz:
38
5
r90 .. , 39 yOO ___ f3= __
T = 28god T = 64.2sata
(stabilan)
U trenutku t = 0 izdvojen je Cist preparat stroncijurna 5r
9o
Cija je
rnasa mSr = 1 rng. Kolika je rnasa cirkoniju.rna. Zr90 dvije godine
posilJe izdvajanja stroncijuma?
179. Radioaktivni element, Cija je konstanta radioaktivIlog ras-
pada ..\. stvara se konstantnom brzinom q. U pocetnom trenutku
t = 0 radioaktivni element nije postojao (No = 0). Dokazati da
je broj radioaktivnih atorna poslije vrernena t, koje je jednako peri-
odu poluraspada T, jednak polovini ravnoteznog broja radioaktivnih
atoma.
180. Izrai'unati energetski efekat Q nuklearne reakcije
Da Ii je reakcija egzoenergetska ili endoenergetska ?
181. Alfa cestica sa kinetickorD energijonl Ek = 7 MeV elastic no
se rasije na jezgru L6 koje je bilo u stanju rnirovanja. Odrediti
kineticku energiju uZIIlaklog jezgra ako je ugao medju pravcirna kre-
tanja poslije sudara B = 60
182. Elektricna snagajedne nuklearne elektricne centraleje Pol =
100 MW. Koeficijent korisnog dejstva nuklearne elektrane je 1) =
25%. Koliko se cistog goriva U
235
utrosi u toku svakog sata rada
nuklearne elektrane?
Glava 2
Zadaci za kontrolisano
ucenje
35
2.1 Kinematika translatornog kretanja
1. Tijelo lZVTsi dva uzastopna, po brojnoj vrijednosti jednaka
pomjeranja, brzinarna VI :::-.::: 20 mj s pod uglom 0::] = 60 i V2 =
40 mj s pod uglorn "" = 120
0
u odnosu na zadani smjer. Odrediti
srednju brzinu .
/!lie!!. v 23.09 m/8, f3 = 90
0
'.I 2.) Dva broda se krecu po rnirnoj je,erskoj vodi brzinarna V, =
36'1dh/h i V2 = 72 km/h pod uglorn '" = 30
0
jedan prerna drugorn.
Odrediti brzinu prvog broda U odnosu na a" zatim brzinu dru-
gog hroda U odnosu na prvi. ZakljuCi! \
Rjes. V,2 = V21 = 104.7 km/h, V12 =
3. Motorni camac se krece brzinom v = 10 m/ s U odnosu na
vodu u rijeci pod uglorn Q = 120
0
u odnosu na srnjer njenog toka.
Ako je brzina vode u rijeci, u odnosu na obalu v, = 4 km/h, odredi
rczultujucu brzinu camca U odnosu na ohain.
Rje!!. Vr = 10.68 m/ s, f3 = 117,92
4. Posmatrac koji u trenutku prolaska voza stoji pored njegovog
prednjeg kraja, konstatovao je da je prvi vagon prasao pored njega
za vrijerne t = 4 8. Koliko ce se dugo pored njega kretati n-ti ( 10-ti
) vagon? Kretanje voza srnatrati jednoliko ubrzanim . Uzeti da je
prvi vagon lokornotiva, iste duzine i vagoni. Graficki prikazati
36 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
v(t) i 5(t) za to konkretno kretanje, ako bismo uzeli da je duzina
vagona L = 15 m.
Rjd. t = O.SI 8
5. Uz strmn ravan gurnu se kolica. Na rastojanju S = 30 em
od pocetka puta kolica su bila dva puta: kroz 1 sekundu i kroz 2
sekunde od pocetka kretanja. Odrediti pocetnu brzinu i ubrzanje
kuglice smatrajuCi ga konstantnim.
Rjd. va = 0.45 ml s, a = 0.3 ml3
2
Tijelo sa pocetnom brzinom Vo = 10 m/ s poene da 5e krece
jednoliko usporeno i zaustavi 5e presavsi put Sz = 20 m.
a) Koliko je usporenje tijela?
b) Koliko je vremena potrebno za zaustavljanje tijela?
c) Nacrtaj grafik zavisnosti v(t) i 3(t)!
Rjd. a = 2.5m/3
2
, t z = 48
7. Covjek koji 5e nalazi u sobi na petom spratu vidi kako pored
njegovog prozora proleti odozgo saksija sa cvijecem. Rastojanje 2 m,
jednako visini prozora saksija proleti za 0.1 s. Vis ina jednog sprata
je 4 m. UzimajllCi da je g ,= 9.81 ml 3
2
, odrediti sa kojeg je sprata
pala saksij a?
Rjd. n = 10
Lopta pacine na raVIlU povrsiu-q. sa visine 20 rn i odskoei na
visinu 8 m.
a) Kolika je brzina lopte neposredno prije sudara sa povrsinom?
b) Koliko je vremena proslo od momenta kad je pocelo padanje
do dostizanja najvise tacke poslije odskoka?
c) Kolika je brzina lopte neposredno poslije odskoka?
Rjes. a) v = 19.81 mis, b) t = 1.28 3, c) v.o= 12.52 rn/s
9. Pod kojim uglom u odnosu na horizontalnu ravan treba u-
praviti mlaz vode da hi dostignuta rnaksimalna visina hila jednaka
dometu? Koliko je tada vrijelne kretanja mlaza kroz vazduh?
Rjeif. a = 63.4, tk = 0.18vo (s)
10. Voz se krece po krivini poluprecnika krivine r = 400 rn
pri cemu je njegovo tangencijalno ubrzanje at = 0.2 mj 8
2
. Odrediti
njegovo norrnalno i totalno ubrzanje u trenutku kad je njegova brzina
11 = 10 mls.
RJeii. an = 0.25 ml 8', a 0.32 ml8'
I
t
" !
I
I
I
.1
J
/
2.2. KINEMATIKA OBRTNOC KRETANJA
37
2.2
Kinelllatika obrtnog kretanja
11. Automobil se krece brzinorn Vo = 60 km/h. Poslije pocetka
kocenja on se kretao pravolinijski sa promjenljivim usporenjem i
zaustavio se nakon 3 sekunde. Za to vrijeme je presao put S = 20 m.
Odrediti srednju vrijedpost uf;aone brzine i ubrzanja tockova auto-
mobil a za vrijeme kocenja. Poluprecnik toi'ka je 0.23 m.
Rjes. W M = 36.23 radjs, a
Br
= 24.15 radj 8
2
12. Pri krllznom kretanju materijalne tacke radijus vektora r =
0.8 m opise ugao e = 150
0
, pri cemu joj se periferijska brzina promi-
jeni od v, = 0.4 m/8 do "", = 1.5 m/8. Odrediti tangencijalno
ubrzanje tacke na tom putu
1
ako se zna da se brzina na tom putu
ravnomjerno povecavala.
Rjes. at = 0.5 m/8
2
13. Neko tijelo poCinje da se obrce konstantnirn ugaonim ubrza-
njem a :-::: 0.04 radj 3
2
Kroz koliko vremena, od pocetka obrtanja, ce
totalno ubrzanje bilo koje tacke tijela biti usmjereno pod uglom 76
U odnosu na srnjer njene brzine?
Rjd. t = 10 s
14. Tacka A se nalazi na obodu tocka radijusa r = 0.5 m koji se
kotrlja bez klizanja po horizontalnoj povrsini brzinom Va = 1 mls.
NaCi:
a) moduo i smjer vektora totalnog ubrzanja tacke A,
b) ukupni put 5 koji predje tacka A izmedju dva uzastopna dod ira
s povrsinom.
Rjel!. a) a=2m/s',(3=0,b) 5=3.14m
15. Rotor elektromotora koji se vrti ugaonom brzinom W =
314 radj 8, nakon iskljucenja vrti se jednoliko usporeno i zaustavi
nakon 1680 obrtaja. Koliko je ugaono usporenje rotora?
R.ieS. a = 4.67 rad/8'
16. Tocak koji irna 12 jednako udaljenih paiaca, za vrijeme obr-
tanja se fotogralise sa ekspozicijom 0.04 s. Na snimku se vidi da
se svaki palac za to vrijeme obrnuD za polovinu ugla izmedju dva
susjedna palca na tocku. N aCi ugaonu brzinu tocka.
Rjd. w = 6.54 radl3
17. Mali teg opisuje krug radijusa 5 ern krecuCi se konstantnirn
u brzanjem at = 0.05 mj 8
2
Cernu je jednaka perifer-
38 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UC:ENJE
ijska brzina tega na kraju petog obrta? Kolika je njegova ugaona
brzina i ugaono ubrzanje u tom trenutku ?
RJeif. Vt = 0.396 mis, w = 7.92 rad/s, IT = 1 rad/s'
18. Kamen se baci pod uglorn Q = 60
0
prerna horizontali, poce-
tnorn brzinorn Vo = 19.62 m/ s. Koliko je norrnalno, a koliko tangen-
cijalno ubrzanje kanlena nakon 0.5 S od izbacivanja ?
RJei3. an = 6.18 m/ S2, at = 7.62 m/ s'
2.3 Dinalllika translatornog kretanja
19. Tijelo mase rn = 10 kg podiie se polagano (bez ubrzanja)
po zlijebu visine h = 3 m i duzine osnovice b = 6 m. Znajuci da je
koeficijent trenja izrnedju tijela i zIijeba !1 = 0.2 odrediti:
a) rad spoljasnje sile (vui'ne sile),
b) rad sile teile,
c) rad sile trenj a i
d) rad sile normalne reakcije.
RJeil. a) Av = 412 J, bJ AG =294.3 J, cJ A" = -117.7 J i dJ
AR =0
20. Dvije kugle masa rrI-I = 2.5 kg i m2 = 1.5 kg krecu se jedna
prema drugoj brzinama VI = 6 Tn/ s i V2 = 2 m/ s. Odrediti:
a) brzine kugli poslije sudara,
b) kinetii'ke energije kugli prije i poslije sudara i
c) energiju koja se utrosi na deformaciju kugli pri sudaru.
Sudar smatrati centralnim idealno neelasticnim.
Rjes. a) v = 3 mis, b) Ek 48 J, = 18 J e) Q = 30 J
21. Dva tega masa Tn, = 10 kg i rn2 = 15 kg objeseni su na
neistegljivu Iaganu nit duzine L = 2 m, tako da se dodiruju. Manji
teg se otkloni za ugao 0: = 60 i pusti. Na koju visinu h, U odnosu na
ravnotezni polozaj sistema, ce se popeti tegovi poslije sudara? Sudar
smatrati centralnim, idealno elasticnim.
RJeS. h, = 4 em, h2 = 64 em
22. Tijelo mase m, = 0.1 kg pustimo daklizi niz kosi zIijeb, koji
prelazi u l)rnTtvu petlju" poluprecnika R = 0.75 ITL U najnizoj tacki
ono se idealno elasticno su.dari sa tijelom .rnase -rnz = 0.30 kg koje je'
mirovalo (vid\ sIiku). Sa koje visine je pusteno da klizi tijelorr",
2.4. GRAVITACIJA
ako se poslije sudara tijelo
m2 odvoji od petlje na visi-
ni h = 1.125 m, a prvo tije-
10 vrati nazad po zIijebu, a
zatim ponovo kliznuviii, od-
vaja se od petlje u istoj tac-
ki kao i mz? Trenje zane-
mariti.
R
RJeif. H = 3
2
h-!j- (m, - mI)2 = 5.25 rn
rn.
l
2.4 Gravitacija
39
23. Tanak homogen stap duzine L = 2a i mase M nalazi se na
rastojanju d = 2a od cestice mase m koja Ieii na pravoj koja prolazi
normalno kroz njegov centar.
a) Naci intenzitet sile F kojom stap djeluje na cesticu.
b) Razmotriti slucaj d L
c) Uporediti sHu F sa silom F' sa kojom bi djelovale rnaterijalnc
ta<:ke rnasa M i rn koje se nalaze na medjusobnom rastojanju d = 2a.
d) Izracunati siiu rnedjusobnog djelovanja ako hi cestica hila na
osi stapa na rastojanju d = 2a od njegovog centra.
. Rjes.
a)
c)
F = sinarctan(O.5), b)
sin arctan(0.5)' d)
24. Odrediti gravitacionu silu F koja djeluje na tackastu masu
koja se nalazi u unutrasnjosti homogenog sfernog sloja.
RjeS. F = a
25. NaCi gravitacionu potencijalnu energiju veoma tankog ho-
mogenog sfernog sloja i cestice rnase m koja se nalazi na rastojanju r
od centra sfernog sloja. Masa sloja je M i poluprecnik R. Razmotriti
slucajeve:
a) r > R
b) r < R
c) Graficki predstaviti zavisnost r) za oba slucaja.
Rj'eJ. a) Ep =. b) Ep =
40 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
25. SmatrajuCi Zemlju homogenom lop tom poluprecnika R
z
, i
zanemarujuCi otpor vazduha, odrediti potencijalnu energiju Ep( r)
sistema Zemlja- tijelo koje se moze pomjerati kroz uski kanal napravl-
jen kroz Zemlju duz njene ose (Predpostaviti da je potencijalna en-
ergija tijela na beskonacnosti od centra Zemlje jednaka nuli). Kolika
je potencijalna energija Ep(O), kojom raspolaze sistem kad je tijelo u
centru? Uporediti Ep(O) sa potencijalnorn energijom kad je tijelo na
povrsini Zernlje Ep(Rz).
Rjd.
Ep(r) = -21fp/m (R;.- 'i),
Ep(O) = -21fp/mR" Ep(O) = %Ep(Rz)
26. Data je homogena kugla mase M i poluprecnika R. NaCi
jacinu gravitacionog polja i potencijal tp gravitacionog polja te
kugle kao funkciju rastojanja r od njenog centra (za r < R i r > R).
Nacrtati odgovarajuce grafike za ,9(r) i I"(r).
RJeii.
{
__ r r < R.
,9(r) = ltr'-
---l
r
2' r:2:R
{
-27rpry (R2 - i'.) r < R
rp= 3' -
... ryM r> R
, ' -
27. Odrediti odnose ubrzanja a, koje gravitaciona sila saopstava
tijelu na povrsini Zernlje, ubrzanja a2 koje centrifugalna sila iner-
cije saopstava tijelu na ekvatoru i as ubrzanja koje Sunce saopstava
tijelirna na Zernlji.
Rjeii.
a, -, "1
M
,
R;
0., as
"1
M
,
R;
h'
1"
,
!>&.
I HZ,
0., a2
a,
1 0.0034
0.0006
28. Satelit bi trebao da se krere u ekvatorijalnoj ravni Zernlje u
blizini njene povrsine po kruznoj putanji u smjeru) ili u suprotnom
. smjeru ad njenog abrtanja ako sopstvene ose. NaCi , u sistemu refer-
encije vezanom za Zernlju, koliko puta je kineticka energija satelita
u drugom shicaju veca od one u prvom.
RJes. Ek2 = 1:_27,
vl-prva' kosmicka brzina
vTperiferijska brzina tacaka na povrsini Zernlje
2.5. DINAMIKA ROTAClONOC ImETANJA 41
29. Sm,atrajuCi daje gravitaciono polje Mjeseca na mjestu gdje se
nalazi Zernlja nehomogeno, dati objaSnjenje kako se pojavljuju plirna
i osjeka.
2.5 Dinarnika rotacionog kretanja
30. Izvesti izraz za racunanje momenta inercije:
a) Tankog homogenog stapa u odnosu na osu koja je norrrHllna
na stap i prolazi: 1) kroz jedan njegov kraj i 2) kroz njegov centar
rnase. Masa stapa je m, a njegova duzina L.
b) Tanke hornogene pravougaone place u odnosu na osu koja pro-
lazi normalno na plocu kroz jedan njen vr1. M,asa ploce je m, duzina
a i sirina b.
c) Homogenog diska U odnosH na osu simetrije koja je normalna
na ravan diska. Izracunati taj moment ako hi disk hio ad bakra za-
prerninske mase p = 8900 kg/m,3, debljine 1> = 2.0 rnm, i poluprecnika
R = 100 mm,
d) Tankog kruznog prstena u odnosu na osu koja prolazi kroz
centar prstena normalno na njegov11 ravan, ako su ullutrasnji i vanjski
poluprecnici RI i R
2
) respektivno, masa m, i sirina. b. (Rl R2 R).
e) Homogene kugle 11 odnosu na osu koja prolazi: 1) kroz centar,
2) kroz jednu tacku na njenoj povrsini u pravcu tangente. Masa
kugle je m, a poluprecnik R.
RJ'eii a) 1) 1= =L' 2) 1 = =L' b) I = "'i,'+b')
, 3 ) _ 12 7 3'
c) 1= = 2.8.10-
3
kgm' d) 1 = mR', e) 1) I = 2)
)' = .!..mR2
5
31. Na masivni nepomicni kotur mase m'l i poluprecnika r na-
motana je lagana nerastegljiva nit, koja je jednirn krajern vezana za
jednu tacku na obodu kotura, a na slobodni haj je privezano tijelo
rnase m. U trenutku t = 0 sisteIIl se prepusti samOIIl sebi i on poene
da s'e krece. NaCi moment koliCine kretanja sisterna u trenutku i
od pocetka kretanja. Predstaviti na .crtezu vektor rIlomenta koliCine
kretanja sistema U odnosn na osu oko koje se obrce kotur.
R 0 .. L 2:m(:m+:md t
Jeso 2:m+:m1 rg
32;-- U sistemu kao na slid poznate su mase tij"ela rnl = 4kg i
rnz 2kg, koeficijent trenja /1 = 0.1 izmedju tijela rnl i horizontalne
42
CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
podloge, kao i masa kotura m = 10 kg, koji mozemo smatrati ho-
mogenim diskom. Nit se ne kHze po koturu. U trenutku t = 0 tijelo
m2 pocne da se spusta. ZancmarujuCi masu niti i trenje U osovini
kotura, naCi rad sile trenja
koja djeluje na tijelo ml za
vrijeme t = 5 S od pocetka
kretanja. Kolika je kinetic-
ka energija sistema u tom
trenutku? Koliko je sma-
njenje potencijalne energije
sistema? Smatrati da tijelo
ml ostaje
m,
m,
stalno na horizontalnoj podlozi i da nema trenja u osovini kotura
kao ni sa vazduhom. '
Rjd.
33. Oko horizontalne ose moze slobodno (bez trenja) da se vrti
poluga mase m = 1 kg (vi-
di sliku). Na krajevima po luge
smjestene 8li tackaste mase ml =
0.2 kg i rn2 = 0.3 kg. Prepusten
sam sebi sistem prelazi iz hori-
zontalnog u vertikalni polozaj.
o

L, L
Koliku brzinu imati masa m2 u najnizoj tacki putanje, aka je
L1 = 0.2 m I L2 = 0.8 m.
Rjes. v = Lzw, w = V = 2.16 m/s
34. Matematicko klatno mase m i stap rnase M (vidi sliku)
2.6. IiIDROS'TATIKA I IIIDRODINAMIKA
objeseni su u jednoj istoj tacki A, oko
koje mogu slobodno oscilovati. Duzina
maternatickog klatna je jednaka duzi-
ni stapa. Kuglica klatna se otkloni u
stranu tako da se podigne na visinu h u
odnosu na svaj najnizi palazaj. Aka se
kuglica pusti ana se neelastiCno sudari
sa stapom. Kako ce se kretati kuglica
i donji kraj stapa poslije sudara i na
koliku visinu ce se podiCi.
Rjes. Ii =

L
.. m

43
35. Rijesiti prethodni zadatak pretpostavljajuci daje prije sudara
bio otklonjen stap ( njegov donji kraj podignut za h).
R
- , f 3M'h
]CS. =
36. Sa jedne iste visine strme ravni istovremeno pocnu da se
kotrljaju homogeni valjak i kugla jednakih poluprecnika.
a) Koje tijelo ce irnati vecu brzinu na nekoj datoj visini?
b) .Koliko puta ?
c) Koliko puta ce brzina jednog tijela biti veca od brzine drugog
u datom trenutku?
RjcS. a) kugla b) Vk = 11._'v c)"-k = I,
, V 14 v, v" 14
2.6 Hidrostatika i hidrodinamika
37. U spojenirn sudovima se nalazi ziva. Povrsina presjeka
jednog kraka je cetiri puta veca ad povrsine presjeka drugog. U uski
krak se nalije stub vode visine Ii = 70 em. Za koliko se podigne ziva
u sirern, a spusti u uzem kraku U odnosu na prvobitni polozaj. Za-
preminska rnasa vode je Po = 10
3
kg / m
S
, a zive P = 13.6.10
3
kg / m
3

Rjes. hI = 'i!J1 H = 4.1 em
'P
38. Pravilan drveni cilindar pliva na povrsini vode take da se u
vodi nalazi 0.9 njegove visine. Koji dio visine dEndra ce poto-
pljen u vodu ako na vodu nalijemo sloj ulja koje potpuno prekrije
cilindar. Zapreminska masa ulja je Po = 0.8.10
3
kg/m" a vode
Po = 10
3
kg /m
3

Rjd. h, = H /2
44
GLAVA 2. ZADA.CI ZA KONTROLI5ANO UGENJE
39. Sa visine h = 1 m iznad nivoa miTne jezerske vode pusti
se da slobodno pada mala sfeTna kuglica od materij-ala zapreminske
mase p = 920 kgjrn
3
Na kojoj dubini u vodi ce se zaustaviti ta
kuglica? Koliko vremena ce se kretati kuglica kroz vodu? Otpor
vode zanemeriti, a gustinu srnatrati poznatom.
R
'H I' h . -' .' 2py'2ih
Je5. = --:::- = 1L) m, t, = 2t = --- = 104 s
. .PO (po-p)g'
40. Kroz honzontalnu kapllaru unutrasnjeg poluprecnika r
1 mm i duziIie L = 2 ern koja se nalazi na boenoj strani otvorenog
cilindricnog suda poluprecnika R = 2 em istice ulje koeficijenta
viskoznosti 1] = 1.2 Pas i zapreminske mase p = 900 kg/rn3 Iz-
kolika je brzina Vl isticanja ulja kroz kapilaru, a kolika je
brzina spustanja nivoa ulja. u cilindricnom sudu u mornentu kada je
nivo ulja nad sredistem kapilare h .= 26 em. Smatrati da ne dolazi
do zadrzavanja ulja na zidovima suda.
R' .. afl
h
j ,
Jes. v] = 81}i- = 1.2 em s, v = "k2Vl = 0.3,10-
2
cm/s
41. Iz cilindricnog suda vlsine h = 1 m i poprecnog presjeka
povrsine S lstice voda kroz otvor na dnu. OtVOT na dnu je kruznog
oblika povTsine 5, = cO/ 400. Izracunati za koje vrijerne ce voda
isteCi iz suda, ako je on u pocetku bio napunjen vodom do vrha.
Kontrakciju mlaza fie uzimati 11 obzir.

Jes . . - V -,; cO .- ", == 180 5
4.2. Na zidu suda sa vodom napravljena nad drugim. dva
otvora svaki povrsine cO. Rastojanje medju otvorima je h. U sud se
u svakoj sekundi ulije Q litara vode. N aci tacku presjeka mlazeva
koji isticu iz otvora, ako je Q jednako zapremini vode koja u sekundi
istekne kroz otvore.
R
.. n2 S2"h
2
Q'
Je5. x =."-- - _ .. ,- y - -- 4gh _ .L
4g,<>2 QZ, -- 4g82 8g
2.7
Oscilatorno kretanje
43. Kuglica vrsi harmonijsko oscilovanje duz X-ose, aka rav-
noteznog polozaja x = O. Vlastita kruzna ucestanost oscilovanja je
Wo = 4 rad/ s. U jednoID trenutku koordinata polozaja cestice je
Xo = rn, a projekcija njene brzine VOx = 1 m/s. NaCi koordinatu
polozaja x i brzinu Vx nakon t = 2.4 s. Graficki prikazati
zavisnost x, Vx i ax od vremena t.
2.7. 05CILATORNO KRETANJE
45
RJes. x = -0.29 m, Vx = -0.8 m.ls
44. N a krajeve opruge kao na sEci pricvrscena su dva tijela rnasa
ml i mz. Ako oprugu rasteg-
nerno; drzeCi za tijela i pustimo
obje mase istovrerneno, nastace
oscilatorno kretanje. Odrediti
period oscilovanja sistema. Kru-
tost opruge je k. Sva trenja, kao
i otpor vazduha
Rje[;. T = .. m = .2'l1."'.L
k' ffl.,j-+m.2
mz
45. Ako bi se kroz Zemlju probio tunel, u nekom pravcu koji ne
prolazi kroz centar (vidi sliku), i u njega,
u tacki A postavilo tijelo mase m,
ono bi, ukoliko nema trenja, vrsilo
harmonijske oscilacije. Dokazati to!
Zernlju smatrati homogenorn kuglom
zapreminske mase p = 5.5.10
3
kg/m
s
Rotaciju ne uzirnati u obzir. Naci pe-
riod j;ih oscilacija.
R
" F 4
Jes, x = -si7rpmx,
l' = . f'Fi .:= 84.5 mn
V IP
m
A
46. Neka malo tijelo vrsi priguseno oscilovanje sa kruznorn ucesta-
noseu w = 25 rad/ s. NaCi koeficijent prigusenja /3, ako u pocetnom
trcnutku brzina tijela iznosi Vo = 0, a njegovo pomjeranje od. polozaja
ravnoteze r; = 1.02 puta manje od amplitude u pocetnom trenutku.
RJes. f3 = -w tan a = 5.1 3-
1
47. Na oprugu ciju masu mozemo zanemariti objesi se teg, usljed
(ega se ona istegne za .6..L = 9.8 em. Koliki ce biti period oscilovanja
tega, ako ga malo gurnemo u vertikalnom praVCll ? Longitudinalni
dekrement prigusenja je )" = 3.14.
Rjes. T = 21fJ D.gL [1 (,";:)'] = 0.7 s
48. Kada se kuglica mase m objesi na oprugu ona se izduzi
za t:"L, Pod djelovanjem spoljasnje vertikalne gile, koja se mijenja
po harmonijskom zakonu i irna a:tnplitudu Fo; kuglica vrsi prinudne
. 'oscilacije, Logaritamski dekrernent prigusenja je A.. ZanemarlljuCi
masu opruge, naCi kruznu ucestanost prinudne sile pri kojoj ce arn-
46 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLlSANO UGENJE
plituda pomjeranj;; kuglice biti maksirnalna. Kolika je ta amplituda?
R
- I g F ( ')
Jes. w - a - oAL::"L 1 + 4,
rez b.L 1+(>.j21r)2' rez - 41rmg ,;;:-z
49. Kuglica mase m = 50 g objesenaje na oprugu bez tezine, kru-
tosti k = 20 N / m. Pod djelovanjern prinudne vertikalne harrnonijske
sile kruzne frekvencije w = 25 Tad/8 kuglica vrsi uspostavljene prin-
udne oscilacije sa amplitudOni a = l.:1 ern. Pornjeranje zaostaje u
fazi za prinudnom silom za a = 37r /4. NaCi rad prinudne sile za
vrijeme jednog perioda.
RJes. A = :rrma' ([U' - wl) = 6 . J
50. Jed.naCina progreshrnog ravanskog talasa ima oblik:
t;(x, t) = 60 cos{1800t ,- 5.3x)
gdje je f. dato u mikrornetrirna, t 11 sekundarna, x u metrim,a. Nab:
a) Odnos amplitude pomjeranja cestica i talasn duzine.
b) Amp litudu oscilovanja cestica sredine i njen odnos sa brzinom
sirenja talasa.
c) Amplitudu oscilovanja relativne deforrnacije sredine i njenu
vezu sa amplitudom oscilovanja brzine cestica sredine.
Rjeii. a) = ak = 506 . b) a = 60 . m
A 2r. ., 'c
1.77.10,.7
8
w
G
rnax
= ka = =
W "
c) e
max
= ka = 3.1810-4,
51. U homogenoj elasticnoj
sredini rasprostire se ravanski talas
oblika
t;(x, t) = a C05(1Ot kx)
Predstavi za trenutak t = 0:
a) Grafik zavisnosti ad x veliCina: E f;! f;!
, at' ax
b) Srnjerove orzina cestica elasticne sredine u tackanla gdje je
E = 0 za slucaj longitudinalnog i transv-erzalnog talasa. '
c) Grafik raspodjele gustine sredine p( x) za longitudinalan talas
(uzeti sredinu proizvoljne gustine Po).
RJeii. a) E(x) = acoskx, 'i;f = awsinkx, E; =
c) p( x) = Po + poak sin kx, gdje Po gustina sredine kada u njoj
nema talasa.
2.9. NAUKA 0 TOPLOTJ. GASNI ZAKONI 47
52. U sredini sa gustinom p siri se ravanski longitudinalni har-
monijski talas. Brzina talasaje v. SmatrajuCi daje prornjena gustine
sredine pri prolasku talasa /!"p < < p pokazati da je:
a) prirast pritiska u sredini /!"p = "pv
2
gdje je relativna
deformacija sredine.
b) Intenzitet talasa dat relacijom 1 = ,6,P2:,.... " gdje je /:),.Pmaz am-
P"
plituda oscilovanja pritiska.
53. Najednoj istoj normali na zid nalazi se izvor zvuka frekvencije
Vo = 1700 Hz i prijemnik. Izvor i prijemnik su nepokretni, a-, zid se
udaljava od izvora brzinom V
z
== 6 cmj.s. NaCi frekvenciju udara
(otkucaja) koju ce registrovati prijemnik. Brzina zvuka je 340 m/ s.
RJeii. V = Vo = 0.6 Hz
v v",
54. Tackasti izotropni izvor zvuka zvucne snage P = 0.1 W
nalazi se u centru supljeg cilindra poluprecnika R 1 rn i visine
h = 2m. PretpostavljajuCi da zidovi cilindra potpuno apsorbuju
zvuk naCi srednji fluks energije koja pada na bacIlu pavrsinu cilindra.
RJd. <j) = = 0.07 W
55. Na rastojanju Tl = 20 rn ad tackastog izotropnog izvora
zvuka niva jaCine je Ll = 30 dB. Zanemarujuci prigusenje zvucnih
talasa naCi:
a) Nivo jacine na rastojanju T2 = 10 rn ad izvora!
b) Rastojanje r od izvora na kome se zvuk fie cuje.
RJd. a) L, = L, 20 log'" = 36.02 dB, b) r
"' '
632.45 m
2.9 N auka 0 toploti. Gasni zakoni
56. Tocak lokomotive ima poluprecnik ro = 0.5 m na to = 0 C.
Odredi razliku u broju obrta tocka ljeti, na, temperaturi t, = 25 DC i
zimi, na temperaturi t, = -25 DC, na putu od L = 100 km. Terrnicki
koeficijent linearnog sirenja metala od kojeg je napravljen tocak je
O! = 12 .
RJes. . .u 19
2r.rl}
57. Staklena kuglica terrnickog koeficijenta zapreminskog sirenja
I, vaga se u tecnosti na ternperaturi tl i t2' Tezine istisnutih tec:nosti
na tim temp-eraturama su G
1
i G
z
- Odrediti term,icki koeficijent
zapreminskog sirenja tecnosti It.
48 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
R' Y - -Gzt ..d
Jes. It
58. Stakleni sud je tezak Go = 0.53 N. Ish sud napunjen zivom
tezi G
1
= 13.84 N na 0 C. Kada se ovaj sud zagrije do temperature
t = 5.25 DC, jedan dio zive istekne iz suda, a njegova tezina je pri
tome G
2
= 13.76 N. Koliki je termicki koeficijent zapreminskog
sirenja stakla od kojeg je sud napravljen, ako je termicki koeficijent
zapreminskog ;;irenja zive 72 = 1.18.10
3
K-
1
?
R;"ei!. 71 = = 2.8 . 10.-
5
K-j
59. Srnjesa vode i leda, temperature to 0 DC, treba da se zagrije
do temperature t3 = 50 DC dovodjenjem vodene pare temperature
t2 100 "C. Masa vode je m, = 1 kg, a leda m2 = 0.5kg. Koliku
masu vodene pare treba uvesti. Specificni toplotni kapacitet vode je
4186 J / kgK, specificna top Iota topljenja led a q, = 0.33 11,1 J / kg, a
specificna topiota isparavanja vode qi = 2.26 M J / kg.
R' " .d.
t
3-
t
q)(
rn
l+m"H-m.ZQl 193
Jes. m3 q,-+c(tz t3) = 9
60. Kolika se koliCina toplote dovede masi led a od 0.5 kg koji
se nalazi na temperaturi t = .. 5 C, da se prevede u paru pod
normalrum atmosferskim prltiskom temperature tk = 100 GC. Spe-
cifieni t,oplotni kapaciteti vode i leda su C, = 4.19 kJ / kg I{ i C2 =
2.1 kJ jkgK, respektivno. Specificna toplota isparavanja vode je
qi = 2.26 M J I kg i specificna toplota topljenja leda qt = 0.33 MJ j kg.
R;"d. Q = mC2(O DC -t) +mg,-i-mC1(tk -0 DC) +mqi = 1.26 M J
61. KIipnom purnpom zapremine .6.. V = 400 ems vrsi se is-
pumpavanje balona zapremine V = 1 dm
3
NaCi pritisak u rezer-
voaru poslije dvadesetog hoda pumpe, ako je pocetni pritisak Po
1.01 . 10
5
Pa. Proces ispumpavanja smatrati izotermnim.
. _ ( V )20
Ryes. P2D Po 1'+L>V = 1.21 kPa
62. Dva staklena suda S11 medjusobno spojena preko slavine. Dok
je slavina zatvorena u prvom sudu zaprernine VI = 2 dm
s
, nalazi
se gas pod pritiskom P1 = 10
5
Po., a u drugom sudu zapremine
V
2
= 7 dm
3
isti gas je pod pritiskom pz = 0.525 . 10' Pa.. Odrediti:
a) Pritisak gasa poslije otvaranja slavine, pod pretpostavkom da
se temperatura gasa ne mijenja.
b) KoU5:inu (gradiva) u oha suda, ako je sistem na tern-_
peraturi T = 300 K.
Rjes. a) p = = 0.63.10
5
Pa, b) n;;;;:: = 0.23 mola
2.9. NAUKA 0 TOPLOTI. GASNI ZAKONI 49
63. U kojem odnosu su potrebne koliCine toplota da bi se heli-
jumu:
a) Povecala zapremina dva put a pri stalnom pritisku?
b) Povecao pritisak tri puta pri stalnoj zapremini?
Adijabatska konstanta helijuma iznosi K = l.66.
RJeif. & = 0.83
64. Tri mol a kiseonika na temperaturi T = 300 K izobarIlo se
sire do dva puta vece zapremine, a zatim izohorno hlade do pocetne
temperature. Iz ovog stanja gas se izotermno sabija do pocetnog
stanja. Skicirati navedeni proces! Izracunati izvrseni rad smatrajuci
da su veze medju atomima u molekulima krute.
Ryd. A = nT R(l- In 2) = 2.3 kJ
6Ei. Cellcna sipka duzine L = 0.2 m, povrsine poprecnog pres-
jeka S = 3 . 10--
4
m
2
zagrijava se na jednom kraju do tempera-
ture t1 = 300C, a drugirn krajem je zaronjena u smjesu vode
i lecla. PretpostavljajuCi da se prenos toplote vrsi iskljuClvo duz
sipke, bez gubitaka kroz bocne strane, izracunati masu leda m. koji
ce se istopiti za T = 10 min. Koeficijent toplotne provodnosti
celika je.\ 56.9 W /mK, a specificna t.oplota topljenja led a je
qt = 0.33 MJ /kg.
R
" )..i;,.tST
Jes. m = --L- = 46 g
q,
66. Dvije cijevi, jednakih precnika i duzina, obmotane su dvoslo-
jnom termickom izolacijam. Koeficijent toplotne provodnosti jednog
sloja je dva puta veci od drugog. Oba sloja zajedno imaju debljinu
jednaku polovini poluprccnika cijevi. Kod jedne cijevi ullutrasnji sloj
je sa vecom termickom provodnoscu, a kod druge cijevi je obrnuto.
Kakav je odnos izgubljenih koliCina toplote hoz ovu izolaciju u ova
dva slucaja, ako je temperaturna razlika izmedju povrsine cijevi i
spoljasnje sredine 11 oha slucaja ista.
Rjes. iJJ.. logS ,-- = ] .12
q2 310g 2 logS .
67. Kocka je sastavljena od ukupno n Ilaizmjelllcno poredanih
plocica razliCitih debljina d, i d
2
i razlicitih top lot nih provodljivosti
.\, i '\2' Naci odnos topiotne provodljivosti kocke u pravcu ploCica i
normalno na plocice, pod pretpostavko:m da je razHka temperatura
ista. i da je broj plocica podjednak-
Rjes. = ,n2P. j dl+),zdz)(),zd 1+)'ld221
A" 4a
2
),lAz
68. Prostor rnedju koaksijalnim cilindrima poluprecnika R, i R2
50
GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
ispunjen je homogenom sredinom koja provodi toplotu. N aCi raspo-
djelu temperature u tom prostoru, ako je temperatura unutrasnjeg
cilindra t
l
, a spoljasnjeg t 2 -
RJes. t = t1 lntk:/'k
d
In
69. Pornocu Maksvelove funkcije raspodjeJe molekula po inten-
zitetima brzina naCi vjerovatnocu da rnolekuli azota na temperaturi
T = 300 K imaju brzine izmedju 300 rn/ s i 305 rn/ s.
R
"..6.N 4 (M)3
/
2 M2 4
Jes. N = "lir 2RT e-- 3nTv v
2
.6..v = 6.45 .
70. Kolika je najvjerovatnija brzina molekula azota u prethod-
nom zadatku. Izracunati srednju vrijednost brzine i vrijednost efck-
tivne brzine (srednje kvadratne brzine).
RjeiJ. Vnaj = [if! = J'':J = 422 mj s, v = = 476 mis,
veJ = y3:J = 517 171,/.5
71. Idealni gas se nalazi pod norrnalnirn atmosferskirn pritiskom
i ima gustinu p = 1 kg jrn
3
. Izracunati najvjerovatniju, srednju i
efektivnu (srednju kvadratnu) brzinu molekula gasa.
Rjes. Vnaj = If! = 450 rnls, v = J!! = 508 Tnls,
v'f = JFf = 551 mls
72. a) NaCi ternperaturu na kojoj intenzitetima brzina molekula
azota V, = 300 mj 8 i V2 = 600 mj s odgovaraju jednake vrijednosti
Maksvelove funkcije raspodjele.
b) N aci intenzitet brzine V molekula pri kojoj je vrijednost Maks-
velove funkcije rapodjele na temperaturi T izracunatoj pod a), ista
kao i na temperaturi r; put a visoj.
Rjes.
a) T = M(v;-vTJ = 328 K b) 11 = h
RT
'lh:>.!1 - 6364 K
_ 4R In :: V M ry-l - '.-
73. Idealni gas se sastoji od molekula mase rn i nalazi se na tem-
peraturi T. NaCi, pomocu Maksvelove funkcije raspodjele molekula
po intenzitetima brzina, odgovarajucu raspodjelu po kinetickim e-
nergijama E. Odgovara Ii najvjerovatnija vrijednost energije najvje-
rovatnijoj brzini ?
R - j(E) 2 1 --"- 1
Jes. = v?r (k1')3j2e kT -V E, Enai = "2kT J Ne.
2.11. KRETANJE U ELEKTROMAGNETNOM POLJU 51
74. Masa azota m = 15 9 nalazi se u zatvorenom sudu na tem-
peraturi T = 300 K. Koliku koliCinu toplote je potrebno dovesti
azotu da bi se srednja kvadratna brzina (efektivna brzina) molekula
povecala I) = 2 puta? Veze medju atomima u molekulu smatrati
krutim.
Rfes. Q = 1(1)2 _ 1) - 10 kJ
2 M -
75. NaCi sUu kojom homogeno gravitaciono polje djeluje na ces-
ticu, ako se koncentracija tih cestica na dva nivoa razlikuju 1] = 2
puta, na nivoima koji su jedan od drugog na rastojanju tlh = 3 em
duz linija sile polja. Temperatura sistema je 280 K.
Rje. F = In I) = 0.9 10-
19
N.
76. NaCi masu mola cestica koloidnog rastvora ako je pri vrcenju
centrifuge ugaonom brzinorn W oko vertikalne ose, koncentracija tih
cestica na rastojanju T2 od ose vrcenja TJ puta veca nego na rastojanju
Tl u isoj horizontalnoj ravni (rz > rd. Gustine cestica i rastvaraca
su P i Po, respektivno (p > Po).
R 'es M = R'Tp.!!!!l ____
J. (p-po)(r;-rDw2
2.11 Kretanje u elektroIllagnetnoIll pO-
lju
77. Elektroll se poene kretati iz stanja 'mirovanja u hOIIlogenom
stacionarnom elektrii'nom poljn intenziteta .:: =10 kV / em. Kroz ko-
liko vremena od pocetka kretanja ce kinetii'ka energija elektrona po-
stati jednaka njegovoj energiji rnirovanja? Koliki je put elektron
presao za to vrijeme? Kolika Inu je brzina u tom trenutku?
Rjes. t = = 3 ns, S = m",' =
ce e[ V.1 - m.oc
1m. u=
, 2
78. Nerelativisticki elektron ulijece po sredini u prost or izmedju
plota ravanskog kondenzatora norn1alno na linije sile elektricnog
poIJa brzinom Vo = 10
7
mis. Napon izmedju plota je U = 100 V,
njihova duzina Ll = 3 ern, a rastojanje izmedju njih d = 1 ern. Zane-
marujtici efekte krajeva naCi otklon elektrona od prvohitnog
kretanja na ekraJm koji je udaljen L, = 30 ern od kraja ploca kon-
denzatora. Pod kojirn uglom u odnosu na prvobitni smjer kretanja
52
GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
elektroni napustaju kondenzator.
RJeS. h = + L,) [ =0.166 m, e = 27.So
79. lzmedju horizontalnih ploca ravanskog kondenzatora na kojeg
je prikljucen jednosmjerni napon U = 100 V ulijece elektronski snop
pod uglom 0 = 30. Elektroni u snopu imaju energije u intervalu od 0
do 750 eV i raspodjela elektrona po energijamaje ravnomjerna. Koji
ee dio ukupnog broja elektrona udariti u gornju ploou kondenzatora?
Ako je rastojanje izmedju _
otvora na donjoj ploCi (vi- 1
di sliku) L = 2v3 em, ras-
tojanje izmedju ploca d =
i
1.5 em odrediti energiju c-
lektrona koji prolaze kroz
oba otvora. Smatrati da u- " A
pad elektrona na plocu ne 'r(p i
" . -
mlJcnJa napon izmedju plo- /:
ca.
J
Ri
Rjes. "NN = E".".-E, = 82.25%. gdJ'e J'e E, = -"L_ = 133.3 eV
o E"."" ' cosZ B
E, = _L,U_ - 133 3 eV
2dsin 20 .
80. Elektron ulijece brzinom Vo = 10
4
mj S 11 stacionarno ho-
mogeno ma.gnetsko polje indukcije B= 0.01 T pod uglom a = 30
0
u
odnosu na smjer magnetskih linija sile. Odrediti poluprecnik spirale
po kojoj se krece elektron, kao i broj obilazaka po spirali dok elektron
predje rastojanje L = 1 m dui Iinija sile.
RJes. r = mlJo sin..Q. = 2.84 . 10-
4
m, N = __ L __ = 323.62
eB
81. Nerelativisticki protoni se kreeu pravolinijski u oblasti gdje
su medjusobno okomito postavljeni homogeno elektricno i magnetsko
po-
lje intenziteta [=4 kV jm
i B = 50 mT. Putanja pri
tom lezi u X Z -ravni i za-
klapa ugao 'P = 30
0
sa X -0-
som. N aCi korak spirale po
kojoj ee se kretati protoni
poslije iskljncenja elektric-
nog polja.
Rfes. D..L-=
y
o
z
82. Frekvencija generatora ciklotrona je 1/
x
10 MHz. NaCi
2.12. SPECIJALNA TEORIJA RELATIVNOSTI 53
efektivnu vrijednost napona na duantima tog ciklotrona, pri kojoj
rastojanje .medju susjednirn trajektorijama po]uprecnika r = 0.5 m
za prot one nije manje od !:'.r = 1.0 em..
RJes. U = 1.03 10
5
V
,
2.12 Specijalna teorija relativnosti
5 83. Dvije cestice se krecu jednakim brzinama v = 0.75e po
jednoj pravoj i padaju na metu. Druga cestica je na metu pala poslije
prve cestice nakon t ::.:::: 10-
8
s. N aCi rastojanje izmedju cestica pri
polijetanju u sistemu referencije vezanom za cestice.
RJeS. !:'.x = = 3.4 m

"
84. UoCimo dva para satova. Prvi par A'B' se krece u odnosu na
drugi par AB brzinom v) kao na slid. Satovi A i B postavljeni su
jedan od drugog na udaljenosti od L metara na liniji i'vrsto vezanoj
s njima i sinhronizovani. Ana-
logno je uCinjeno i sa satovima
A' i B' u njihovom sistemu re-
ferencije. Za pocetak racunanja
vremena usvojilDo momenat ka-
da su satov; B' i A bili jedan po-
red drugog.
6--LQ_o
A
B
Odrediti:
a) pokazivanje satova B' i B kada se nadjn jedan pored drugog s
tacke gledista posmatraca vezanog sa satom B.
b) pokazivanje satova A' i A s tacke gledista posmatraca vezanog
sa satom A.
R
,) L LF- v'
Jes. a TB = -, TE' = - 1 - 2 = TEVl -
t! V C c2
b) TA = 10 TA' = 10
vVl.-c2 ) v
85. Dvije relativisticke ('est ice se kreen pod pravim ugiom jedna
u odnosu na drugu, pri cemu jedna brzinom VI) a druga brzinom Vz
N aCi njihovu relativnu brzinu.
RJ"cS v = \/v
2
+ V' _ f\"-'-"'-)'.
. r I 1 2 c
86. Naci obrazac za transformaciju ubrzanja pri prelasku iz
nepokretDog u pokretni slstem, aka se pokretni krece brzinom u u
54 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UCENJE
odnosu na nepokretni sistem u pozitivnorn smjeru X-ese. Razrna-
tranje provesti za jednodimenzionalan slucaj.
R
(1_#')'1' (3 u
Jes. w;r; - W'X ( ),
l)
87. S kakvom brzinom odmice od nas neka maglina ako je poznato
cia je linija vodonika .\0 = 434 nm u njenorn spektru pomaknuta ka
infracrvenom podrucju za 130 nm.
R
(A/AO)'-1
JeB. v C (A/-'0)'+1 0.26 e
88. Elektromagnetni talas frekvencije Wo pada Ilormalno na po-
vrsinu ogled ala koje nlU se krece u susret brzinom v c. NaCi
frekvenciju refiektovanog talasa.
RjeiJ. w = Wo (1 +
89. Radio lokator radi na talasnoj duzini .\ = 50 em. Odrediti
brzinu priblizavanja dirigovanog projektila, ako je razlika frekvencija
izmedju signala otpremnika i signala reflektovanog od projektila na
mjestu lokatora 6v = 1 kHz.
Rjes. v = f6V = 0.25 kmj s
90. Doplerov efekat omogucio je da se otkriju dvojne zvijezde to-
liko udaljene da se njihova razdvojenost nije mogla uoCiti teleskoporn.
Spektralne linije takvih zvijezda pojavljuju se periodicno udvojeniID,
iz cega se Inoze zakljuciti. da se izvorom pojavljuju dvije zvijezde, koje
se okrecu oko svoga centra masa. Smatrajuc.i da su mase zvijezda
jednake, naCi rastojanje izmedju njih i njihovu masu, ako je m,aksi-
malno rascjepljenje spektralnih linija (6.\j.\) max = 1.2.10.
4
pojavljuje se svakih T = 30 dana.
R;"es. D = 2R = ("') 0: = 3 . 10" km, M
)" max 1r
2.9.10
29
kg
91. Kako ce glasiti Plankova formula za spektralnu gustinu energije
zracenja za slucajeve kada je:
a) hv kT i
b) hv kT.
RJes. a) wv(v, T) = b) wv(u, T) = e-f;i
2.13. TOPLOTNO ZRACENJE
55
92. Zakon raspodjele energije zracenja u spektru apsolutno crnog
tijela na jednoj stalnoj temperaturi l' ima oblik
w(w)dw =
1r
2
C
3
_fu
ekT -1
Presavsi na novu promjenljivu X = liw I k1' pokazati da je:
a) ukupna gustina energije zracenja proporcionaina cetvrt,om ste-
penu apsolutne temperature,
b) kruzna frekvencija W7n , na kojoj w{w) ima maksirnalnu vrijed-
nost, proporcionalno apsolutnoj telnperaturi T.
Rje!!. a) w = (kT)4 roo x'dx t . 1'4
1r2C3 n Jo - cons )
b) W
7n
= - canst T
.
93. Zracenjern od Sunca, svake minute, na 1 cm
2
povrsine Zemlje
dodje 8.12 J energije. Izracunati temperaturu na povrsini Sunca,
pod pretpostavkom da one zrai'i kao apsolutno crna tijelo. R.as-
tojanje Sunee-Zemlja je d = 149.5 . 10
6
km, a poluprecnik Sunca
R = 695550 km.
RJes. T = ;;]'/4 = 5762 K.
94. Metalno vlakno precnika d = 0.02 em zagrije se pomocu
elektricne struje na ternperatuTu Tl = 3000 K-. Ako pretpostavimo
da vlakno zraCi energiju kao apsolutno crno tijelo i da je zracenje
jedini naCin odavanja toplotne energije U okolinu, izracunati koliko
vremena protekne od trenutka iskljucenja pa do trenutka kada. tem-
peratura vlakna opadne na vrijednost Tz = 800 K. Gustina ma-
terijala vlakna je p == 1.9 . 10
4
kg / m', a njegov specificni topotni
kapacitet c =, 155 .TjkgK.
Rjeif. t = (.1,- ..1..) = 1.66 s
1 (Y T2 T{
95. Temperatura apsolutno crnog tijela je T, 2900 K. Pri
hladjenju toga tijela talasna duiina na kojoj tijelo ima maksimalnu
spektralnu emisionu rrlOc se promijeni za 6.), = 9000 nm. Do koje
temperature se ohladilo apsolutno erno tijelo?
RjeiJ. 1'2 = T,':;+b = 288 K.
96. Precnik volframske spiralne niti elektricne sijalice iznosi d =
0.3 mm, a duzina L ,= 5 em. Kod ukljuCivanja sijalice u kolo napona
127 V, kroz sijalicu tece struja od 0.31 A. Odrediti temperaturu spi-
:rale .. Pretpostaviti da se u ravnote:inom stanju sva razvijena toplota
u niti gubi kao rezultat emisije zracenja. Odnos energije zracenja
volframa i apsolutno ernog tijela pri ovoj temperaturi je k = 0.31.
56 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UCENJE
Rjd. T =4 .; P - = 2600 K
kaS
2.14 Foelektricni i Kornptonov efekat
97. Sa metalne ploce osvijetljene svjetloscu frekvencije V,
3.2 I014 Hz emituju se fotoelektroni koje zaustavlja napon 6 V. Ako
se ista ploca osvijetli svjetloscu frekvencije V, =, 8 . 10
14
Hz emito-
vane fotoelektrone ce zaustaviti napon od 8 V. Izracunati Plankovu
konstantu.
Rjel. h = 'lU
o
-
u
d = 6.66 . 10-.
34
J S
V2 Vl
98. a) Povrsina nekog metala osvijetljena je svjetloscu talasne
duzine A. Dobijene fotoelektrone zaustavlja napon U. Aleo se talasna
duzina upadne svjetlosti promijeni, kako ce se promijeniti zakocni
napon da bi snop elektrona opet bio zaustav}jen.
b) Izracunati naelektrisanje e]ektrona, ako metal osvjetljava svjet-
lost talasne duzine 400 nm., a fotoelektrone zaustavlja napon od
1.2 V. Izlazni rad za taj metal jo 1.9 e V.
Rleii. a) f::.Uz = (C,A > 0, f::.Uz < 0)
b) e = & - Ai) = 1.608.10-
19
C
99. Kada se povrSina fotokatode od nepoznatog materijala osvi-
jetIi svjetloscu talasne duzine A ::::;: 320 nm, pri inverznom naponu od
0.2 V dolazi do prekida fotoelektricne struje. Odrediti izlazni rad
fotoelektrona iz nepoznatog materijala i maksimalnu talasnu duzinu
svjetlosti koja moze da izazove fotoelektricni efekat na tom materi-
jalu.
Rjes. A=ax = 1 __ : U..\ = 336.8 nm, Ai = ), he = 3.68 eV
he ""'"
100. Nakon rasijanja fotona na slabo vezanOln elektronu pod
uglom e = 1f /2 energija rasijanog fotona iznosi E = 0.35 MeV.
Koliko je iZllosila energija Eo fotona prije rasijanja?
Rjd.
1
Eo = =1.1 MeV
E --- ----;;;;-;Z
101 Faton energije E, ",,0.28 MeV rasije so pod uglom 1500.
Odrediti:
a) Energiju rasijanog fotona E
z
!
2.15. ATOMSKA FIZIKA 57
b) Energiju uzmaklog elektrona E!
c) Kineticku energiju uzmaklog elektrona Ek!
Rjes. a) E, = 0.14 MeV, b) E = E, - E, +moc' = 0.65 MeV,
c) Ek = E, - E, = 0.14 MeV
102. Odredi talasnu duzinu AO fotona koji u sudaru sa slabo
vezanim elektrollom predaje TJ svoje enrgije i rasije se pod uglom O.
Rjes. Ao = .....!1........ sin
2
!L2
1-7/
103. X-zraci talasne duzine dvostruko manje od Komptonove
talasne duzine elektrona stupa 11 interakciju sa slabo vezanim elek-
tronOll take da se rasije pod uglom. B = 7r/2.
a) Pod kojim uglom uzmakne elektron?
b) KoUka je kineticka energija uzmalelog elekt.rona?
R.ies.
= 18 26',
2.15 Atornska fizika
4 2 L
Ek = -moc = 0.68 "IcV
3
104. SmatrajuCi da jezgro atoma vodonika ima konacnu masu, lzvesti
izraz za izrac1inavanje energije veze elektrona U osnovnoIIl stanju i
vrijednost Ridbergove konstante. Za koliko procenata se razlikuje
energija veze i Ridbergova konstanta dobijena bez uzimanja u obzir
kretanja jezgra od odgovarajucih vrijednosti till velicina izracunatih
uzimanjem. u obzir da jezgro i.rna konacnu rnasu.
Rjes. Eva = 1 I' m
z
"f,,;e
4
= 13.598eV, m;;ff = rn"m)J
11"0:0 rne+7np
RH
= meff" Jb",.,,}!JL -- 0 052 0/, R"oo-R" - 0 0"4
(41re;'J)22n
2
hc' Ev - . RH -.;; /0
105. Izracunati rastojanje izmedju cestica :"5istema U osnovnom
stanju, odgovarajucu energUu veze i talasnu duzinu glavne linije La-
jrnanove serije ako je sistem:
a) Mezoat.om vodonika (kod kojeg je jezgro proton, a urnjesto
elektrona krece se mezon, koji ima isto naelektrisanje, ali 207 puta
vetu masu od mase elektTon a) .
b) Pozitronijum (sistem kojise sastoji od pozitrona i elek"trona
koji se krecu oko zajednickog centra rnase. Pozitron je cestica koja
ima masu kao i clektron, ali suprotno naelektrisanje).
58 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
R
) R 41re nn
2
n,z m m
Jes. a = Te + Tp - ., = 0.285 pml me!! =
rnef fe- rn,.,-,. +mp
E - __ - 2 53 k.V \ a
f) (41l"e:o)2 2-n2 -. e, "'-21 ,- 3rn"ffe4 = .65 nrn
b) R = 106 pm, m,!! = 0.5 mo Ev =68 eV, .\21 = 243 nm
106. Koliko spektralnih linija ce emitovati vodonik u atornskom
stanju, Ciji su atomi pobudjeni na n-ti energetski nivo?
R
v _ n(n-l)
Jes, x - - 2
107, N aCi kvantni broj n pobudjenog stanja jona 11 e+, ako on pri
prelazu U osnovno stanje sukcesivno emituje dva fotona sa talasnim
duzinama 108.5 nm 30.4 nrn.
RJes.
n=

A II _ = 5
Z?'rn-"2
e
4)'l)'Z
108, Izracunati Ridbergovu konstantu za vodonik, aka se zna
da za jone II e+ razlika talasnih duzina glavnih linija Balmerove i
Lajrnanove serije iznosi Ll.A=c 133.7 nm.
RJes. RH = = 1.09698.10
7
m-
I
109. Kod kojcg jona slitnog atomu vodonika razlika talasnih
duzina rnedju glavninl linijama Balmerove i Lajrnanove serije linija
iznosi 59.3 nm?
RJ'es Z = / ._") 0 .' L '-+-+
/ eOl V 14m,6,,l. -- .... , vo Je Jon t .
110. Sa kolikom rninimalnom kinetickom energijorn treba da se
krece atolll vodonika da bi pri neelasticnom sudaru s drugim ato-
mom vodonika koji miruje, jedan od njih se pokazao sposobnim da
emituje foton. Pretpostavlja se da se oba atoma prije sudara nalaze
U osnovnom stanju.
Rfei. E k""" = %hRH = 20.5 eV
2.16 N uklearna fizika
Ill. Srnatrajuci da se atorn vodonika nalazi U osnovnom stanju,
izracunati, na osnovu elernentarne Bohrove teorije, ato-
'rna i srednj u vrijednost zapreniinske mase atom,a i uporediti to sa
zapreminskorn maSQru jezgra atoma IH
I
,
RJ"es. Tl = 0,53 . 10--
10
m. Pa = = 2 69 . 10
3
kg!m
3
, 41n.-.o - )
Tj = 1.2.10
15
rn, Pj = = 2.4 10
17
kgjrn
3
,
2.16. NUKLEARNA FIZIKA
59
112. Izracunati energiju veze jezgra deuterona 1HZ, kao i speci-
fienu energiju veze po nukleonu.
Rjes. Ev = = (rn
p
+ mn - 'rnj)c
2
= 2.23 MeV,
E"IA = 1.115 MeV Inukl
113. Izracunati energiju veze zajezgra berilijumovih izotopa ,Be
8
i 4Be0 kao i specificnu energiju veze po nukleonu. Koji je ad njih
stabilan?
R)es. E", = Ll.m,e
'
= (4mp + 4rnn - mj)e' = 56.63 MeV,
Evd/1l = 7.08 MeV!nukl,
Ev2 = Ll.m2c' ,.= (4mp + 5m
n
- mj)e' = 58.3 MeV,
Ev,jA2 = 6.48 MeV In'ukl
114. SmatrajuCi da se deuteron moze razmatrati kao sistem
proton-neutron na medjusobnom rastojanju 2.5 . 10-
15
rn, odrediti
a) Kulonovsku elektrostaticku potencijalnu energiju dva protona
koji hi se nalazili na istorn tolikom rastojanju.
b) Gravitacionu potencijalnu energiju dva nukleona koji su u miru
na isto tolikoITl rastojanju.
c) Uporediti ove energije sa energijorn veze IZ zadatka 2.
RJes. U
pe
= 0.58 MeV, U
pg
= 0.4610,,30 eV
115. Aktivnost nekog preparata urnanji se 1] = 2.5 puta za 7
dana.
a) Izvesti zakon radioaktivnog rasp ada.
b) NaCi period poluraspada datog preparata.
RJes. A = Aoe- T:.::::: O.693t = 5.3 dana
, InT]
116. U uranovoj rudi odnos broja jezgara U
238
prema broju jez-
gara Pb
20G
je rl = 2.8. Ocijeniti starost rude, smatrajuci da je sva
olovo konacni proizvod raspada uranovih jezgara. Period poluras-
pada jezgara U
238
je 4.5 . 10
9
godina.
Rjeif t = --1:-1n -'L = 2 10
. 0.693 1J+ I 0
117. Radioizotop A, sa konstantom radioaktivnog raspada .\,
pretvara se u radioaktivni izotop A2 sa konstantom radio aktivnog
rasp ada '\'2' Srnatrajuci da Sli se u pocetnom trenutku u preparatu
sadrzavala sarno jezgra izotopa Al naCi:
a) Zakon po kome se m,oze odrediti broj atoma radioizotopa A2
u svakorn trenutku..
b) --Vrijeme za koje . .ce aktivnost radioizotopa A
z
dostiCi maksi-
InUlll.
60
CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
RJeif. a) N (e-
A
" _ e-
A
,,) b) t = lntA,/A,)
;'Z-)'l , 1 ),).
. 118. Izotop stroncijuma 38Sr
90
se beta negativno
1
sa pe-
nodom poluraspada 28 godina. Koliko je vremena potrebno da pro-
tekne da hi 90% prvobitne kolicine stroncijuma?
RJ"es t =:::: TlnlO 9" d
0,693 - v go .
119. Izracunati energetski efekat Q nuklearne reakcije
A1
27( H 4 ) p30
13 2 e, n 15
Kakva je to reakcija? Moze 1i ova reakcija da se odvija spontano?
RieS.
Q = tl.mc' = [(mH' + mAl) - (mn + m
p
)] c' = -2.64 AleV. En-
doenergetska. Ne Inoze. '
. 120. Alfa cestica brzine v = 10
6
m/ s eJasticno se sudara sa
Jzgrom ciju masu ne znamo. Uglovi rasijanja Q-cestice i uzmaklog
jezgra BU 60
0
i 30, respektivno. NaCi masu jezgra.
RieS.
rna; sin
2
()
M=
.sin
2
(J( st"np cot (j .+ cos p)2 - sin 2 p
121. U nuklearnoj reakciji
2
uzimajuCi da jezgro protaktinijurna rniruje prije raspada, odrediti
kineticku energiju Q cestice i jezgra aktinijuma.
R.ies. E ku = A:4Q = 6.94 MeV, E
kAc
= 1Q = 0.13 MeV
. 122. lzracnnajte debljinu olova potrebnog za ulnanjenje in ten-
zlVnosti I koje dolazi od nekog izotopa na 1/20 od pocetne
lntenzlvnostl, srnatrajuCi da je linearni koeficijent apsorpcije I zraka
za olovo 46 rn-I, za zracenje date talasne duzine.
RjJ:jJ. Xl =- In:o 0.065 m,
123. Koliko prosjecno treba da se dogodi sudara, da bi sc neutron
2 usporio do energije 1/25 eV, ako usporivac bude: a)
uglJcmk b) zelJezo c) zlato? Zakljucil
-Ries. a) 112, b) 502 c) 1749
G lava 3
Rijeseni zadaci sa pismenih
is p it a
3.1 Prvi parcijalni ispiti iz Fizike
3.1.1 Prvi parcijalni ispit iz Fizike
61
Tuzla,31.1.1984. god.
1. Plasticna loptica za stoni tenis padnc sa visinc h = 50 em na
stnnu ravan nagibnog ugla 0: = 71 /6 i od nje se elasticno odbije.
a) NaCi rastojanja xI, xz, ... ,Xn, izmedju tacaka udara loptiee 0
strrou ravan.
b) Koliki je odnos k01nponenata brzine loptice u praveu strIDe
ravni i u praveu okomitom na strIDu ravan u momentu drugog udara?
c) Koliko je Xl za slucaj da se strma ravan krece ravnomjcrno
navisc brzinorn u = 0.5 m, / .s?
(4J:.) Tanak zeljezni lanac duzinc L = 1 tn i lllase m = 10 g"sa
vebr6a malirll karikama, ispravljen je po horizontalnom stolu visine
h(h > L) tako da stoji normalno na kraj stola. Kad se preko kraja
prepusti da visi k = 27.5% od cjelokupne duzine, lanac poCinje da
klizi sa stoIa. SInatraJuCi da je lanac homogen po duzini, naCi:
a) koeficijent trenja p, izmedju lanca i stoIa,
b) Tad sile trenja: laric'a, sa stolorn 'fa vrijerrie klizanja i
c) brzinu v lanca u trenutku kada sklizne sa stoIa.
62
CLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PISMENlH lSPlTA
3. Stap duzine L = 6 rn moze se vrtjeti u horizontalnoj ravni eka
ase koja stoji vertikalno. Osa prolazi kroz stap na udaljenosti
d = 0.5 m od tezista stapa. Masa
stapa je m = 1 kg. U tacki
B djeluje stalna sila P = lOON
okornito na stap u toku vrernena
t = 13 s.
Odrediti:
a) ugaonu brzinu stapa po prestanku djelovanja sile,
b) kolika bi morala biti sUa P, koja bi djelovala u tacki A da bi
proizvela isto ugaono ubrzanje.
c) Izvesti izraz za racunanje momenta inercije stapa U odnosu na
OS11 obrtanja.
4. Na dnn cilindriCne posude precnika D = 0.4 m, nalazi se
okrugli otvor precnika d = 1 ern. U pocetnom trenutku niva vode u
posudi je bio ho = 2 ra iznad dna posude.
a) Odrediti ka.ko brzina spustanja nivoa vade VI u posudi i brzina
isticanja na otvoru Vz zavise od visine vode u posudi u odnosu na
dno.
b) Odrediti kako zavisi nivo vode It u posudi od vremena isticanja
(rnjerenom od trenutka kada je isticanje pocel6), te odrediti ukupno
vrijeme potrehno da sva voda istekne.
c) Graficki prikazati zavisnost brzine spustanja nivoa vode VI od
visine nivoa h od dna, kao i zavisnost visine It od vrem,ena koje
protekne od otvaranja otvora na dnu.
5. Zamislirno cia se kroz Zemlju, duz njenog precnika napravi
tunel kroz koji moze bez trenja da se krece kuglica mase rn.
a) Izvesti izraz za racunanje sile kojom Zernlja djeluje na kuglicu
u tom tunelu, pretpostavljajuCi da je Zemlja homogena.
b) Koliko je vremena pot reb no kuglici da sa Zemljine povrsine
stigne u njeno srediste kroz taj tunel?
c) Kolika je pri tome maksimalna brzina kugIice i u kojoj tacki je
()na postize?
d) Da Ii ce brie stiCi od jednog do drugog otvora tunela "nulti
sateI.it" (n.ulti s a t e I ~ t hi kruzio oko Zemlje po njenoj povrsini) ili
kughca kOJa se pust! kroz tunel bez pocetne brzine'?
~ . ~ . Poluprecnik Zernlje je R = 6370 km, univerzalna gravitaciona
konstanta I = 6.67 1O-1l N Tn' / kg', a srednja vrijednost zapremin-
3.1. PRVl PARC1JALNl lSPlTI 1Z FlZIKE
ske mase Zemlje p .= 5.5 . 10
3
kg /m'-
Rjeifenja:
1. h = 50 em
a = 'if /6
Intenzitet brzine loptice pri udaru 0 strmu ravan je
,-
Vo = V2gh
63
Pri idealno elasticnom sudaru loptice i stnne ravni, zbog toga sto
je rnasa strrne ravni mnogo puta vee a od mase loptice, intenzitet
brzine poslije sudara biee isti kao i prije sudara, a uglovi koji one
zaklapaju sa Y -osom prije i poslije sudaTa, bice takodje jednaki. Sa
slike se vidi da brzina poslije prvog sudara vo zaklapa ugao fJ = 'if /3
sa X-OSOll izabranog koordinatnog sistema. Kretanje se odvija sa
pocetnom brzinom pod uticajem sile teze koja saopstava ubrzanje g.
Vektor brzine u nekom trenutku poslije prvog odskoka ce biti
v = vo -!-1ft
Projekcijorn ovog vektora na ose izabranog koordiuatnog sistema do-
bicem.o
Vx = VOx + gx;t = 'Va sin Q + gt sin a:
64
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
Vy = VOy + gyt = Vo cos a - gt cos 0:
(3.1)
Vektor poloiaja kuglice u trenutku t, u odnosu na mjesto prvog udara
o strmu ravail, se moze odrediti prema relaciji
Projekcijorll na ose izabranog koordinatnog sistema se dobijaju ko-
ordinate polozaja kuglice u trenutku t nakon prvog odskoka
t
J gx
t2
gt
2
sin 0'
x = Vox T -- = vot sm. 0: +
2 2
gt
2
cos a
vot cos Q: - =-----
2
U trenutku drugog udara loptice 0 strnm ravan je y = 0, pa se dohija
gt'
(vo - -.! )t
1
cos Q: = 0,
2
odnosno vrijeme letenja kuglice izmedju prvog i drugog odskoka
g
Uvrstavanjem u izraz za racunanje x dobija se rastojanje duz strme
ravni izmedju prvog i drugog sudara
. gti sin a 4v5 sin a
X, = vot, sm a + ---- = ---- = 8h sin a (3.2)
2 g
Vidimo da ovo rastojanje zavisi od visine sa koje loptica padne na
strmu ravan i nagibnog ugla te ravni.
Brzina pri drugoIn udaru se lako izracuna jer se zna vrijerne
letenja izrnedju prvog i drugog lldara
1J2x Vo sin a:: + gt 1 sin a:: = 3vo sin 0'
V2y = Va cos a .-' gtl cos a = -Va cos a
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 65
Poloiaj loptice poslije drugog udara, u odnosu na mjesto drugog
udara, bice odredjen jednacinama
(3.3)
U trenutku treceg udara je y .- 0, pa imamo da je VTlJeme leta
izmedju drugog i treceg udara
gt2
(va ~ "2 )t2 cos a = 0, =;.
dakle isto kao i izmedju prvog i drugog odskoka.
Rastojanje koje loptica predje za to vrijerne duz strme ravni bice
gt
2
sin 0:'
X2 = 3vot, sin a + 2 = 2 . 8h sin a
2
N a osnovu daljeg izracunavanja moze se dcCi do zakljucka da je ras-
tojanje koje loptica preleti u pravcu X-ose izmedju treceg i cetvrtog
udara
IS = 3 . 8h sin ex
Izmedju n-tog i (n - l)-og udara moze se za Xn pisat
Tn = n 8hsin ex = n Xl
Za zadane podatke je Xn = n . 2 m,
b) Odnos komponenata brzine u pravcu X- Y -ose u momentu
drugog udara bice
VIz 3vo sin a r;.,-
-= .... ,=-3tana=-y3
Vl y -Va cos a
c) Aka se strma ravan krece vertikalno navise brzinom u u trenutku
kada je loptica spala sa Yisine h, relatJvna brzina loptice, U odnosu
na stimu ravan (sistem koji se krece) bice
66 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
Projekcija ove relativne brzine u vertikalnom smjeru prema dole daje
Vl,2 = Va + u
U takvom sistemu koji se krece kuglica ce imatiistu brzinu i poslije
odbijanja, pa se dobija
4v;2sina 4(vo + u)2sina
Xl = = = 2.69 m
9 9
Prenla tome, sva provedena razmatranja se mogu primijeniti na ovaj
slucaj zamjenjujuCi brzinu v u nepokretnom sistemu, sa relativnom
brzinom Vl,2 u pokretnom, inercijalnom sistemu.
2. L = 1 m
m= 109
k = 27.5%
a) m =?
b) At, =7
c) v oc?
a) Tezina onog dijeIa lanca
koji visi izvan stoIa
lanac po stolu. Dokle god
je ta f3ila rnanja od sile tr'e-
nja mirovanja' izmedju dije-
la lanca ria stoiu i stoIa, la-
nac nece kliziti. .
Q
'I
h
U trenutku kada poene kliziti znaCi da je sila teze koja vuce lanac
po stolu G, jednaka sili trenja. Tezina dijela lanca koji visi izvan
horizontalne povrsine stoIa je
m
GI = m,g = r;bg
K k
b k v t'
a 0 J a+b = 100%' mozemo pisa 1
b
----mg
a+b
G
. k
1 = rng---
100%
Sila trenja je F
tr
= 1-"0
2
) gdje je O
2
tezina onog dijela lanca sto je na
stoin
Ft = /1m2g = /1(m - r;ttlg = /1 (1 --":.-) mg
, 100%
'fada se iz jednaCine }itr = GIl za koeficijent trenja mirovanja dobija
/1 (1 - mg =
k
/1 = ---- = 0.38
100% - k
b) Kako Ianac bude vise klizio sa stoIa, to ce biti sIabija siIa trenja.
Njena trenutna vrijednost ce biti
gdje sme sa (t) oznaCili trenutne vrijednosti sile trenja, rnase, odnos-
no duzine dijela Ianca koji je na stolu. Kako je sila trenja linearna
funkcija duzine dijela lanca koji je na stolu, to se srednja vrijednost
sile Inoze izracnnati kao aritmeticka sredina
mg
2
Rad sile trenja je skalarni proizvod te sile i pOlujeranja tijela
Kako je put na kome djeluje ova sila
(
k'
6.5 = L - b= L 1 - 100%)
imacemo
At, = --/1 (1 - 2 "" -9.8 m.l
Sila teze, koja djeluje na enaj dio lanca koji visi, je vrsila fad na
savladjivanju ave sile trenja.
c) BrziIlu lanca kada on bude skliznuo sa stoIa (kada poslednja
karika predje sa stoIa u vertikalan polozaj), mozemo odrediti koristeCi
zakon 0 odrzanju energije.
68 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
U trenutku kada poi'inje da klizi sistem lanac-Zemlja ima ukupnu
mehanicku energiju koja je sva U obliku gravitacione potencijalne
energije i iznosi (za nnlti nivo racunanja potencijalne energije je uzeta
podloga na kojoj stoji sto)
= mg (h- iC)
2L/
Dok se lanac bude ispravljao (klizao sa stoIa), ova njegova potenci-
jalna energija ce se jednim dijelom trositi na savladjivanje sile trenja,
jedan diD ce preCi u kineticku, a jedan diD ce ostati u vidu potend-
jalne energije, jeT je visina stoIa veta cd duzine lanca. Kad se lanac
ispravi, njegova ukupna mehanicka energija iznosi
(
L) mv
2
Ez = mg h - Z- + -2-
Kako je sistem sto-lanac-Zemlja izolovan i u njemu djeluju pored
konzervativne sile teze i nekonzervativna sila trenja, to cc promjena
ukupne mehanicke energije sistema biti jednaka radu nekonzerva-
tivnih sila
Ez - EI = At,
(
L) mv
2
( b
2
)
mg h- Z- + -2- - mg h - 2L
Nakon sredjivanja dobijamo
I2At, ( k)
v = \1 ~ + Lg 1 - (---)'
1 m 100%
3. L = 6 m
tt)
b)
c)
d = 0.5 m
m = 1 kg
F = lOON
t = 13 s
w ='(
FA =7
I =7
= 2.67 m/s
x ~ s
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPlTI IZ FIZIK.E 69
c) Frvo (.erno izvesti izraz za racunanje momenta inercije stapa u
odnosu na OSli obrtanja.
Moment inercije uocenog djelica mase dm (srafirani dio na slici)
je
dI = x
2
dm = x
2
pdV = pSx'dx
I\1oment inercije stapa U odnosu na:- datu OSli bice
J /
L/2-d
1= dI = pS xZdx =
-(L/2+d)
= p: [( ~ _ d) 3 + ( ~ + d) 3] =
mL2
--+md
2
12
a) Ako konstantna sila F djeluje u tacki B okomito na stap u
horizontalnoj ravni u toku vremena t, ona ima impuls momenta sile
koji je jednak promjeni momenta impulsa (koliCine kretanja) stapa.
Kako je stap mirovao, to se moze pisati Mt = Iw, pa se dobija
Mt F (f - d) t
w = -- = = 10
3
ra.d/s
I mL2+d2 '
12 m
b) Moment sile koja djeluje u tacki A okomito na "tap u horizontalnoj
ravni je
MI = FI ( ~ + d)
Prerna osnovnoj jedna6ni dinamike rotacionog kretanja je
1'1'[1 = 1"'1
Kako se zahtijeva da ovaj moment proizvede isto ugaono u brzanje
kao i moment sile F, to Inora bit
odnosno
'L )
F
1
(z+d
w
= I-
t
F
1
=
"( mti- + md
2
) w
(f + d) t
= 71.43 N
70 GLAVA 3. RI.JESENI ZADACI SA PISMENIH lSPITA
4. D = 0.4 m
d = 1 ern
ho = 2 m
a) v, = vI(h) =?
V2 = v,(h) =?
b) h = h(t) =?
tis =7
c) nacrtati grafike
v = v(h)
h = h(t)
a) Prema Bernulijevoj jednacini) ako nivo racunanja potencijalne
energije postavimo na otvor na dnu suda) mozemo dobiti
pvi pv
2
Pa + pgh + ..- = P + __ 2
2 a 2
(34)
Na osnovu jednacine kontinuiteta strujanja imarno
(3.5)
Rjesavanjem (3.5) po v, i uvrstavanjem u (3.4) imamo
P
V' pS'
pgh + _, = __ , v'
2 2si 1
v = d2./ 2gh.
1 VD4_-d4
= 2.8 . 1O-
3
v1h (m/ s)
Brzina na donjern otvoru ce biti
s, ~
V2 = S2 V, = 4.43Vh(m/s)
b) Zapremina vade koja istekne za vrijerne dt bice
-dV = S,v,dt
3.1. PRVl PAR CI.JA LNI lSPlTl lZ FlZIKE
Znak "- " ukazuje da se zapremina vade u sudu srnanjuje.
Integracijom se dobija
Kako je D4 ::v d
4
mozemo pisati
Fo
d2 'if
Vh = ho - - / -t
D' V 2
71
(3.6)
U trenutku kada bude istekla sva voda je h = 0, pa je vrijeme isti-
canja
D2 (2h-
t i , = d.'V -; = 1021 s
Uzimajuci OVO U obzir, mozemo (3.6) napisati kao
K vadriranje daje
c) 'lrazeni granci izgledaju
72 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH [SPIT A
4
'lI1[10-
l

if, (h)
3
2
2
1
h[mJ

"
2
0,5
5. Kao sto je poznato Inasa koja je ra."3poredjena u vidu jedne
sferne ljuske, u svojoj unutrasnjosti proizvodi gravitaciono polje cija
je rezultujuca jaCina jed-
naka nulL Prerna tome, na
kuglicu u tunelu djelovace
gravitacionom silom. sarno
ena rnasa koja je ostala i-
zmedju nje i centra Zemlje.
Prema Njutnovom zakonu
gravitacije imamo
p=
rn'm
r2
(3.7)
gdje je ro jedinicni vektor vektora polozaja kuglice.
obzir da je
,43
m := -r 7rp
3
UVrStavanjem u (3.7) dobijamo
UzimajuCi u
(3.8)
Vidimo da je sila usmjerena prema centru Zemlje i da je linearna
funkcija udaljenosti od njega. Maksimalnu vrijednost ima ta sila
kada je tijelo na povrsini Zemlje Ina pocetku tunela). i ana iznosi ..
Ji'max
b) Kako je sila koja djeluje na kuglicu u svakoj tacki u tunelu
usmjerena ka centrn i proporcionalna udaljenosti ad njega, to ce
kuglica vrsiti oscilatorno kretanje kroz tune!. Period tih oscilacija je
rm j--S;;;:- Irs;
T = 21Cy k = 21C 4i
1C
pm = V iP
(3.9)
Trazeno vrijeme je
T
t = = 21.11 min
4
c) Maksimalnu vrijednost intenziteta brzine bi imala kuglica kad pro-
lazi kroz ravnotezni polozaj ( centar Zemlje). Ona hi iznosila
21C 'iP
V=ax = aw = Rz -'- = 2r. Rzy- = 7894 m/ s "" 7.9 krn/ s
T . 3r.
d) Vrijeme koje je potrebno "nultom sateHtu" je polovina vremena
obilaska oko Zemlje. Odredicemo ga iz uslova
1J
Brzina kojom se krece "nulti satelit
n
je prva kosrnicka brzina i odre-
djuje se iz uslova
gdje je m masa satelita, a v brzina njegovog kretanja po kruznoj
putanji. Rjesavanjem po v se dobija
Vidi se da je ova brzina jedanaka v
max
racunato u prethodnom 0-
djeljku. Tada je
tl =
Poredjenjem sa. relacijam (3.9) vidi se da je
,
tl = ':.T= 2t = 42.22 mn
2 ...
Prema tome period obilazenja "nultog satelita" i period oscilovanja
kuglice su jednaki.
74 GLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
Tuzla,24.11.1987. god.
l. U trenutku t = 0 cestica je krenula iz koordinatnog pocetka
u pozitivnom smjeru X-ase. Njena brzina se mijenja sa vrernenom
po zakonu v = vorl tiT), gdje je vektor pocetne brzine "iji je
moduo Vo = 0.1 mis, aT = 5 s. NaCi:
a) Koordinatu x cestice u trenucima vremena tl == 6 5, t2 = 10.5
i t3 = 20 s,
b) Trenutke vrerrlena kada ce se cestica nalaziti na rastojanju
0.1 m od koordinatnog pocetka i
c) Puteve S koje cestica predje za prvih 4 .s i 8 s. Nacrtati
pribliino grafik S = S(t).
2. Iz puske se opale jedan za drugim dva rnetka brzinom Vo =
250 mj." prvi pod uglom a, = 'lC 13, a drugi pod uglom a2 = Jr /4
U odnosu na horizontalu. ZanemarujuCi otpor vazduha nati illter';aI
vremana medju opaljivanjima pri kojem ce se meci sudariti jedan
sa drugim. U kom trenutku t od opaljivanja prvog rnetka ce se to
dogoditi? Kolike su koordinate tacke u kojoj se dogadja sudar?
nepokretnog kotura prebacen je neistegljiv konac
zanemarIjive mase. Za kra- .
jeve konca privezana su ti-
jela A i B. Tezina tijela A
je dva puta veca od tezine
tijela B. U pocetnom tre-
nutku tijelo A se nalazi na
visini h = 60 em, a tijelo B
dodiruje podlogu. Kolikaje
maksirn.allla vis ina do koje
se popne tijelo B kada se
sis tern prepusti sarnom se-
bi. Pri klizauju konca pre
h
A
ko koturajavlja se sila trenja kojaje jednaka polovini tezine tijela B.
4. Homogenorn valjku saopsti se pocetni impuls usljed cega se
on poene kotrljati bez proklizavanja uz strrnu ravan brzinorn Va =
3 m/s. Nagibni ugao ravni je!3 = 200.
oJ Izvesti iZTaz za racllnanje morIlEmta ineTcije valjka u odnosu na,
osu simetrije normalnu na baze. '
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE
75
b) Na koliku visinu ce se popeti valjak?
c) Koliko vremena tl ce se kretati do zaustavljanja?
d) Koliko vrernena t, ce trajati kotrljanje niz strmu ravan do
poeetnog polozaja?
e) Koliku brziIlU v pri povratku irna valjak u trenutku prolaska
kroz pocetni polozaj?
Trenje kotrljanja zanemariti.
5. ZavrneLak cijevi iz koje istice voda u fontani stoji u vertikalnom
pravcu i irna oblik konusa koji se suzava prema gore. Precnik gornjeg
presjeka je d, a donjeg D. Visina konusIlog dijela je h. Visi.na ver-
tikalne struje vode u fontani je H mjereno od gornjeg kraja konusa.
Odrediti:
a) Protok vode u font ani,
b) N a kojern presjeku, i za koliko, je pritisak u konusu fontane
veCi od atmosferskog?
Rjeifenja:
1. t = 0, x = 0, y = 0
a)
v=Vo(1-t!T)
Vo = 0.1 mls
t = 53
Xl=? h=6s
X2 =? t'2 = 10 S
X3 ="1 t3 = 20 s
b)
d)
t, =7
V
t2 =?
d = 10 ern
8
1
=?
S2 =?
it
t, = 4 s
,r
X
t2 = 8 s
S = S(t)
a) Ako je cestica krenula iz koordinatnog pocetka 11 pozitivnom
srnjeru X-ase, njena hrzina kao vektor u nekom trenutku bice
__ Va
v = Va - --t
T
PoredeCi ovo sa izrazom za brzinu pri promjenljivorn kretanju
v= Vo + at
zakljucujemo da je ubrzanje pri kretanju tijela
_____ Vo
a=--
T
76 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIII [SPITA
Kako je t\i vektoT pocetne brzine, a T konstantna vrij"ednost, vidi se
da ce ubrzanje biti konstantno po brojnoj vrijednosti i stalno USID-
jereno supiotno od smjera pocetne brzine, tj. kretanje ce u pocetku
biti jednoliko usporeno.
Pomjeranje koje tijelo iZVTSi za neko vrijeme bice

() t a Vo,
uT = r -- = Vo + - = vot -
2 27
Projekcija vektora poJozaja na X-osu daje koordinatu polozaja tijda
u trenutku t
Vo cosUVO"t'
2T
Kako je vektor r u pravcu X -ose, to ugao izmedju :;' i orta ose Z m07,e
hiti 0 iIi 'if, a ugao izmedju 0'0 i fje 0, pa imamo
Vo 2
X = vat - -t
2T
(3.10)
Trazene koordinate ce se dobiti uvrstavanjem odgovarajuCih vrem_ena
U ovu relaciju: Xl = 0.24 m, Xz = 0 i X3 = - 2 m.
b) Iz izraza za brzinu
zakljucujerno da ce tijelo iCi u s-mjeru X -ose do trenutka t = T kada
brzina postaje nula. Od tog trenutka ono se vraca u suprotnom smje-
TU od smjera X-ose, pa ce prema tome krez tacku koja je udaljena
d = 10 em od koordinatnog pocetka cestica prolaziti u dva vremen-
ska trenutka. StavljajuCi x d u jednaCinu (3.10) i sredjujuci je,
dobijamo
Rjesavanjem se dobija
2 2rd
t 2Tt+ - = a
Vo
(
I2;T)
t
"
,=7
"' TVo
t, = 1.15 .s i t, = 8.85 s.
3.1.. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE
77
Kada loptica dodje u koordinatni pocetak, ona ce produziti da
se krece u suprotnom s:mjeru od smjera X -ose, pa ce jos jednom biti
u tacki koja je udaljena za d = 10 em od koordinatnog pocetka, ali
sada sa lijeve strane od koordinatnog poc.etka. StavljajuCi 11 jednaCini
(3.10) x = dobicemo nakon sredjivanja
. 2Td
t' 27t - = 0
Vo
t
,
,2 = 7 (1
t, = 10.9 s i t2 = 8
Ovo drugo rjesenje nema fizikalnog smisla jeT vTijeme ne moze
biti negati-vno, pa se odbacuje.
c) Put. koji cestica pTedje mozerno izracunati na sljedeCi naCin:
Do trenutka tl = T = 5 s cestica vTsl jednoliko usporeno kretanje,
pa je za svako t S T, predjeni put jednak udaljellosti od koordinatnog
pocetka. Za vremenske trenutke t S 7 predjeni put ce se racullati
kao
NakeD zustavljanja u trenutku t =- T, tJjelo ce poceti jednoliko ubrza-
no kretanje u suprotnom smjeru od srnjera X-ose, a put koji predje,
posta krene iz mira bice
art T)' volt 7)2
Sl = =
2 2T
Ukupan put koji je tijelo presJo do trcnutka t, ako je t > T bite
jednak zbim puta koji predje do zaustavljanja i put a koji prcdje od
zaustavljanja do tog trenutka.
V07' 1Io(t r)2
Stl = Var +
27 27
v
o
t'2
VOT - vot + ---
27
Za tl = 4 s .rzraza za put 8 i dobiti 8 1 = 0.24 m.
Za t
z
= 8 8 > r koristicemo iZTaz za ukupan put i dobijaroo
8
2
= 0.34 m.
78 CLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
GrafIk zavisnosti S(t) bice
S
o
2. Va = 250 m/s
"'1 = 7r/3
<>2 = 7r/4
6.t =?
2 3 4 '[ 6 7 8 9 10 t
Ako se prvi metak ispali iz puke u nekom trenutku pod uglom
0:1 U odnosu na horizontalu, on ce u horizontalnoITl pravcu vrsiti
jednoliko kretanje, brzinorn koja je jednaka VOx komponenti brzine u
pocetnom trenutku, pa je koordinata polozaja u pravcu X-ose data
relacijom
U vertikalnom praveu vrS! se jednoliko prornjenljivo kretanje ( u
pocetku jednoliko usporeno) sa ubrzanjem g, pa je koordinata y
metka u treIlutku t od ispaljivanja
Aka se drugi metak ispali nakon nekog vremenskog intervala 6.t, tada
ce njegove koordinate polozaja u trenutku t biti
X2 = vux2(1 - 6.1) =, VUCOS"'2(t - 6.t)
_ .' . g(t - 6.t)2
Y2 -- vUY'it - 6.1) - =
2
__ .. g(t - 6.t)2
--- vu(t -- !!.t) sm "'2 - -----.
2
Zrn?- ce se sudariti.u nekOll1 trenutku, t <?d ispaljivanja prvog metka,
ako je u tom trenutku:xl = X2 i Yl = Y2 -
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlUKE
Uvrstavanjem se dobija
vot cos ", = vo(t - 6.t) cos ",
. gt
2

vot SIU 0':1 - - = vo(t ...- llt) SlIl(X2
2
g( t - 6 . t ) ~
2
79
(3.11)
(3.12)
Iz jednaCine (3.11) se, nakon skraCivanja sa Vo i sredjivanja, dobija
COS 0::2
6.t = (1 .. - --)t
COS a1
Ako u jednacini (3.12) na desnoj stranl, lzvrSlmo mnozenje u pr-
vom danu i kvadriranje u drugoID, i uvrstimo izraz za b..t, Hakon
sredjivanja dobijamo
2vo sin( cq 0'.2) cos 0:2
t=
9 cos
2
0:2 - COS'2 0:1
(3.13)
Uvrstavanjerll u izraz za .6..t nadjen iz jednakosti Xl = X2 dobijaIIlO
Prerna torne drugi metak treba ispaliti za priblizno 11 s iza prvog cia
bi se s njim sudario.
b) Vrijeme koje protekne od ispaljivanja prvog zrna do sudara
prema (3.13) ce iznositi t = 37.3 s.
Koordinate polozaja tacke sudara biee
3. G
A
= 2G
B
h = 60 em
F'r =;GB /2
H=?
X, = vot cos "" = 4663.8 m
gt'
Y, = vut sin "" - 2 '" 1251.2 m
80 CLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPIT'A
Ako se sistem prepusti sa-
mom sepi tijelo A ce se
spustati, a tijelo B podi-
zati. Kretanje tijela bi-
ce odredjeno silama koje na
njih djeluju.
Projekcije na izabrani koor-
dinatni sistem daju za tijelo
B:
mEg = -rnB0B
(3.14)
r
h
Znak minus na desnoj strani jednakosti pokazuje da se tijelo
ubrzava u suprotnom smjeru od smjera X-ose.
Za tijelo A imamo:
(3.15)
Kako je uze neistegljivQ to je u svakom trenutku aB = aA = a, a
prema zakonu akcije i reakcije je Fzl = F:
1
i Fz2 = F:z
Posto se javlja trenje izmedju konca i kotura, lako se zakljucuje
da je = FI zl + Ftr = Fz1 + 'fnEg /2.
Uvrstavanjem ovih zakljucaka u (3.14) i (3.15) dobijamo
mBg - FZl m'Ba
mAg - FZl - mBg/2 =
Ako od druge jednaCine oduzmemo prvu i sredimo je, dobit cerna:
a=
Kada tijelo A spadne za visinu h, tijelo B ce se popeti do tolike
iste v-.isine je uze neistegljivo) krecuci se jednoliko ubrzano bez
pocetnebrzine. Brzina koju je postiglo tijelo B na kraju svog pen:-
janja bice v' = 2ah gh/3
3.1. PRVI PARClJALNI ISPIT! IZ FIZIKE
81
U tom trenutku prestaje ubrzano kretanje, i tijelo B produzava
da se krece kao da je na visini, h izbaceno vertikalno u vis, brzinom
vo = v = Vgh/3
Visina na koju ce se popeti iznad tog nivoa bice
v
2
h
h
max
= =-
2g 6
Maksimalna vis ina na koju tijelo dospijeva bite
7h
H = h + hmax = 6- = 0.7 m
4. vo=3m/s
f3 = 20
a) I =?
b) h
c) t, =?
d) t2 "?
eJ v =7
Uoceni element valjka na rastojanju rod ose ima zapreminu dV =
rdtpdrdz
l
odnosno masu
dm. = pdV = prd<pd,dz
Moment inercije ovog djelica U odnosu na osu simetrije je
dID = ,'dm = pr3 dr drpdz
Ukupan moment inercije za obrtanje oko ose simetrije valjka ce biti
10 = f r
2
dm = p 1
RO
1L r
3
drdrpdz
10 = p (R" ,3dr (h drp r
L
dz
Jo -- . Jo 10
= mR5
2 2
82 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
b)
Ovo se maze uraditi na tri nacina, i sva tTl dovode do is tog rezul-
tata.
Prvi nacin: razmatranje obrtanja aka trenutne ase koja prolazi
kroz O.
Dok se valjak kotrlja bez proklizavanja i klizanja anda sn sve nje-
gave tacke kojima se on dodiruje sa podlogom u miru i predstavljaju
trenutnu osu ako koje se ohreu sve ostale tacke, pa prema tome i
centaT rnase ( odnosno sve one kaje leze na 08i simetrije). Tangcn-
cijalna brzina obrtanja centra mase eka trenutne ase predstavljace
njegovu trenutnu brzinu
odnosno trenutna vrijednost ugaone brzine obrtanja oko ose ce biti
v,
w=-
Ro
Diferenciranjem ave jednaeine po t dobicemo
dw dv,
dt Ro dt
odnosno ugaeno ubrzanje pri kretanju ce biti
a,
0:: = ._-
Ro
(3.16)
(3.17)
Prema osnovnoj jednaCini dinanlike rotacionog kretanja, proizvod iz
momenta inercije tijela U odnosu na osu rotacije i njegovog ugaonog
ubrzanja jednak je zbiru momenata svih spoljasnjih sila koje djeluju
na tijelo (racunatih u odnosu na tu -istu osu) .
3.1. PRVI PARClJALNI lSPlTI lZ FlZIKE
83
gdje su Ma , MR i M
tr
momenti sila teze, reakcije podloge i trenja,
respektivno. Kako pravci sila reakcije podloge i trenja prolaze kroz
trenutnu osu rotacije u 0 to su njihovi momenti jednaki nuli, pa
ostaje sarno moment sile teze.
(3.18)
ove sile je, kao vektor, usmjeren duz ese obrtanja prema
nama, tj. suprotnog je smjera od ugaone brzine abrtanja valjka, pa
ce izazivati jednoliko uspareno obrtno kretanje. Projekcija ave vek-
torske jednacine na osu u srnjeru prema nama je
10: = Rorng sinj3 (3.19)
Prema Stajnerovoj teoremi je
2 mR5 . 3rnR6
I = 10 + rnR
o
= -- + _
2 2
pa se koristeCi (3.19) dobija
3mRJ a,
= Romg sin j3
2
a, = ilgsinj3
Prema tome, zakotrljani valjak ce se kretati jednoliko usporeno uz
strmu ravan, pa ce put koji predje dok se ne zaustavi biti
U tom trenutku se nalazi na visini
. 3v5
h = Sz sm j3 = - = 0.69 m
4g
(3.20)
Drugi naCin - razmatranje ubrzanja centra mase i ugaonog
oko ose koja prolazi kroz centar rnase.
84 GLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PlSMENIH ISPITA
Kretanje valjka mozemo razmatrati kao translatoTno pomjera-
nje centra mase i obrtanje oko ase koja prolazi kroz centar mase.
Translatorno pomjeranje je odredjeno jednaCinom
3
ma, = L .F; = G + R + i;" (3.21 )
i=l
a rotaciono aka ose kroz centar
3
15. = LMi,p = Me + MR + Mtr
i=l
gdje je a ugaono ubrzanje ako ose kroz centar rnase, a na desnoj
strani znaka jednakosti je zbir rnornenata svih spoljasnjih sila koje
djeluju na to tijelo (u donosu na istu osu kroz centar mase). Kako
pravci sile teze i reakcije podloge prolaze kroz osu oke koje razma-
tramo okretanje
1
to su njihovi momenti jednaki Iluli) pa sarIlO ostaje
moment sile trenja
(3.22)
gdje je Rb vektor po]ozaja napadne tacke silc trenja u odnosu na osu
kroz centar.Projekcija (3.21) na izabrane ese koordinatnog sistema
daje
)( - osa
Yosa
-- mg sin f3 + F
tr
= -mac
- mg cos (3 + R = 0 =? R = mg cos /3
(3.23)
Iz (3.22) se vidi daje moment sile trenja suprotnog srnjera od ugaone
brzine, pa ce prema tome izazivati usporeno obrtno kretanje
(3.24)
gdje smo uzeli u obzir da je Rh = R
o
.
UzimajuCi U obzir da je D: = at! R
a
, kao i to da je pri ovakvom
kretanju Vt = Vc i da se diferenciranjem dobija at = an mozemo
(3.24) pisati kao
odnosno
Uvrstavanjem u (3.23) i sredjivanjem se dobija
2 .
a, = gsm(3
3
Put zaustavljanja valjka biee
a trazena vis ina
2 3 2
S
_ Vo _ Va
z------
2a, 4g sin (3 ,
3v
2
h = Szsin/3 = _0 = 0.69 m
4g
TreCi nacin (energetski pristup)
85
Sila trenja koja se javlja ne vTsi rad (jer nema proklizavanja), a
silu trenja kotrljanja zanemarujemo, pa ce ostati u vaznosti zakon 0
odrzanju ukupne mehanicke energije. Ukupna mehanicka energija na
pocetku strme ravni je jednaka zbiru kineticke encrgije translatornog
pomjeranja centra mase valjka i kineticke energije njegove rotacije
oko ase simetrije (na kojoj lezi centar mase valjka), a na visini h
je jednaka sarno potencijalnoj energiji ( kao nulti nivo racunanja
potencijalne energije uzeto je podnozje strme ravni).
Kako je kod ovog kretanja u pocetnom trenutku Vo
imacerno, nakon zamjene i sredjivanja
3v
2
h = _0 =0.69m
4g
Rwo,
c) Kako je kretanje centra mase uz strmu ravan jednoliko usporeno,
t.o se vrijeme zaustavljanja moze odrediti iz izraza za brzinu
v = Va - act
stavljajuCi da je ona na vrhu strme ravni jednaka nuE
Va'-
I
z
= - = 1.34 s
a,
86 CLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PlSMENIH ISPITA
d) Poste se energija ne trcsi na savladjivanje sila trenja, to ce ubr-
zanje centra mase valjka niz strmu ravan biti isto kao i pri penjanju
uz strillu ravall, pa ce sa visine h stiCi do podnozja za isto vrijeme
t, = t
z
= 1.34 s
e) Valjak, nakoIl zaustavljanja, krene niz stnnu ravan i pri dolasku
u pocetni polozaj imace brzinu
v = aJs = Va = 3 rn/ s,
dakle jednaku pocetnoj brzini.
5. d
D
h
H
a) Q =?
b) I:;.p =?
b) Prema Bernulijevoj jednaCini za
proticanje idealne tecnosti kroz stru-
jnu cijev, duz jedne strujne linije vazi
pvi
PI + pgh,+ - = P2 + pgh2 + -
2 2
(3.25)
H
gdje je PI pritisak koji vlada u tai'ki 1 na presjeku 5, koja se
nalazi na visini hi iznad nekog pToizvoljno izabranog nivoa, a Vi
brzina djelica tecnosti u toj tacki. Velicine oznacene indeksom 2 su
odgovarajuce velicine u tacki 2 na izlazu iz konusa. Ova jednacina
se moze malo transformisati
p(v
2
_ v
2
)
PI - P2 = pg(h2 - h,) + _2 ___ '_
2
(3.26)
Zaprerninski protok tecnosti je zapremina tecnosti koja u jednoj
sekundi protece kroz presjek cijevi
I:;. V 5vl:;.t
Q = = --= 5v
I:;. t I:;.t
3.1. PRVl PARClJALNl ISPlTl lZ FlZIKE
Prerna jednaCini kontinuiteta strujanja je
odnosno
D21'( d'1'(
--v --__'v
4 I - 4 '
87
(3.27)
Uvrstavanjem u (3.26) i uzimajuCi U obzir da je h2 -hI = h, hnacemo
p ( d
4
)
PI - P2 = pgh +:2 1 - D4 (3.28)
Brzinu V2 rnozerno odrediti na osnovu zakona 0 odrzanju ukupne
mehanicke energije za jedan djelic tecnosti. Djelic rnase ,0..rni koji
izalazi kroz vrh fontane ima brzinu V2 i kineticku energiju
A 2
Em = !:::'
rniv
2
2
. Kada OIl ide nav-iiSe, ta energija se trcs! na savladjivanje sile teze,
kada se nadje na visini H iznad otvora, njegova ukupna mehanicka
eneTgija .bice u vidu potencijalne, pa se moze pisati
2
= I:;.migH => V
2
= 2gh
Uvrstavanje 11 (3.28) daje
PI - p, = pgh + pgH (1 -
Kako je d < D, to je izraz na desnoj strani jednakosti pozitivan, pa
je prema tome pritisak Pi veti od P2 za vrijednost
I:;.p = pg [h + H (
1
- :;4) 1
a) Protok vode u fontani je
88 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIII ISPITA
Tuzla,16.5.19S7. god.
l.Na strmoj r a v n i ~ nagibnog ugla j3 = 7f /6 nalaze se tijela Ciji je
odnos rnasa m,/m, = 1J = 2/3 i koefieijent trenja izrnedju tijela m,
i strme ravni f,L = O.l.
Masa kotllra je rr1-3 = 0.5 mI.
NaCi rad sile trenja za vrijeme
t = 3 S od pocetka kretanja, m,
aka se sistem prepusti samom
sebi iz mira, i aka je masa
m, 2 kg. Masu niti kao i
trenje U osovini katura zane-
mariti. Nit ne proklizava po
koturu.
m,
2. Valjak rnase m i poluprecnika r pocne da se kotrlja bez pro-
klizavanja niz strmu ravan sa visine h. Kolika je brzina centra mase
na kraju strrne ravni? Kolika je periferijska brzina tacaka na obodu
valjka u tom trenutku? Kolikaje kinetii'ka energija rotaeije? Zadatak
rijesiti koristeCi:
a) Njutnove zakone mehanike i
b) zakon '0 odrzanju rnehanicke energije.
3. U sistemu ( kao na slieil,
iz sirokog suda A kroz cijev
istice viskozna tecnost cija
je gustina p = 10
3
kg / mS.
Izvesti izraz za racunanje
protoka tecnosti kroz hori-
zontalnu cijev. N aCi sred-
nju vrijednost brzine (po
presjeku)
--
- -
- _.
-
-
-
r--
~
--
-
h3
- -
l
I
-
IF
h;
1'-1i'1...
-
i
l
I
L I
brzinu kojoID tecnost istice kroz otvor B, ako je hI = 10 em;,
h, = 20 em i h3 = 35 em. Rastojanja L 8U jednaka i iznose 30 em.
Objasniti zasto pravac koji polazi od otvora B i prolazi kroz nivoe
tecnosti u manoITletrima, probada sud A nize nivoa tecnosti u njernu.
4 .Covjek mase m = 80 kg hoda jednoIikom brzinoin po rubu
kruzne pl;'ie (diska) poluprecnika r i mase M = 480 kg. Ploca moze
3.1. PRYI PARCIJALNI lSPITI lZ FlZIKE 89
da rotira bez trenja oko ose simetrije. Za vrijeme T, = 60 8 covjek
obidje eijelu plocu.
a) Za koliki ce se ugao a obrnuti ploca za vrijeme Tl?
b) Za koliki ugao (3 ce se pomjeriti covjek za to vrijeme?
c) Za koliko vremena t ce covjek doci u polozaj odakle je krenuo
obzirom na podlogu?
5. NaCi potencijalnu energiju gravitacionog medjudjelovanja:
a) Dvaju materijalnih tacaka masa rnl i m2, aka se one nalaze na
rastojanju T,
b) Materijalne tacke mase m i tankog hornogenog stapa mase M i
duzine L, ako se ani nalaze na rastojanju a jedno od drugog. Odrediti
takodje, silu njihovog medjusobnog djelovanja.
Rjeiienja:
1. (3 = 7r/6
m,fm, = 1J = 2/3
Jl. = 0.1
mg = 0.5 m'l
A
tr
:7-=:?
t = 3 S
m, = 2 kg
Prema Drugorn Njutno-
vom zakonu mehanike,
translatorno kretanje ti-
jela. ml i "1'2 i rotaciollo
kretanje kotura ms opi-
suju se jednaCinam,a
fl
ii, + 6
,
+ FZl + F
tr
= m,a,.
62 + FZ2 = m2ii2
3
Iii = LMi
i=l
(3.29)
. (3.30)
(3.31)
Projektovanjem ovih vektorskih jednacina na ose izabranog koordi-
natnog sistema, kao na slici dobijamo
-mIg sin f3 - Ftr + Fzl = ml al
-m,g cos,6 + R, = 0 '* R, = m,g cas,6
Na osnavu druge jednaCine se za silu trenja dobija
Tada se moze pisati
Iz jednaCine (3.30) dobijama
Treca jednacina projekcijom na Z-osu daje
gdje je r poluprecnika kotura, a SITljer vrcenja je naznacen na slici.
Ako je nit nei8tegIjiva i ne proklizava po koturu, oIlda mara biti
al = a2 = at, gdje je at tangencijalno ubrzanje tacaka na obodu
kotura za vrijeIne vrcenja. Obiljezimo vrijednost tog ubrzanja sa a.
Uzirnajuci l! obzir da je at = rex = a i = odnosno = FZZl
imacemo
a
1- = (Fz2 -- Fz,)r
r
-rn,9(sin,6 + ,"C08,6) + = m,a
mzg - Fz2 = mza
(3.32)
(3.33)
(3.34)
Moment inercije kotura U odnosu na osu obrtanja je I = msr2/2, pa
uvrstavanjem u (3.32) dobijama
(3.35)
Saberemo Ii (3.33) i (3.34) dobicemo
[m, -- m,(sin,6 + j.lcos,6)] 9 --(F
z2
- F
z
') = (m, + m,)a (3.36)
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI lZ FlZIKE
Uvrstavanjem (3.35) u (3.36) dobicemo
rj - (sin,6 + j.l cos ,6) / 2
a = . - g = 0.41 m s
1 + '7 + 0.25
Put koji tijelo predje za prve tri sekunde od pocetka kretanja je
at'
Rad sile trenja je
S = - = 1.84 m
2
At, = J dS = - J F
t
, dS = -j.lm,gcos,6S = -3.13 J
91
Rad je negativan, jeT se pomjeranje vrsi nasuprot djelovanja sile
trenja.
2. m
r
h
a)
v -1
, -.
Vt =7
Ekr =7
b)
v -"7
c --.
Vt =?
Ekr ='1
Prema Njutnovim zako-
nima mehanike, kretanje
valjka je opisano osnovnOID
jednaCinom dinamike rota-
cionog kretanja
.-
h
N
I5.= ';LMi (3.37)
gdje je I Inoment inercije tijela U odnosu na osu oko koje se vrSI
obrtanje, a Mi moment i-te spoljasnje sile U odnosu na istu osu.
Najzgodnije je da za osu izaberemo liniju duz koje se valjak
dodiruje sa podlogom (trenutna osa rotacije). Tada je jedino mo-
ment sile teze razlii'it od nule ( sile it, i R prolaze kroz Deu obrtanja
pa iill je moment jednak nuli).
MG=rxG
92 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA
Ovaj moment je usmjeren duz ose U cfteZ. UgaoIlo ubrzanje kao
vektoT je istog smjera i pravca. Projekcija jednaCine (3.37) na smjer
ugaonog ubrzanja daje
I" = mgT sin 0 (3.38)
Moment inercije valjka U odnosu na datu osu izrac.unat cerno po
Stajnerovoj teoremi
2 3 2
_ 2,_ mr. 2 mr
]' - 10 + mr - -- + mr = --"
2' 2
Tangencijalno ubrzanje centra roase (tacka na osi simetrije) n odnosu
na trenutnu osu bice
Uvrstavanje u (3.38) i sredjivanje daje
Brzina centra rnase (ose simctrije valjka) na kraju strme ravni bice
v, = V2acS = 2V!9h
3
Periferijska brzina tacaka na obodu valjka bice
v = rw,
gdje je w ugaona brzina rotacije oko centralne ose. Kada nema pro-
klizavanja valjka po strrnoj ravni, onda je brzina tacaka na liniji
dodira valjka sa podlogorn jednaka nuli, to jest njihova periferijska
brzina je jednaka brzini centra mase.
~
v = Vc = 2 1 / - ~
"V 3
Kineticka energija rotacije ce biti
3.1. PRVI PARCIJALNl lSPITI IZ FlZIKE 93
Kako je 10 = mr
2
/2 i W = velr irnacerno
b) Prema zakonu 0 odrzanju energije mozelno pisati da je sva poten-
cijalna energija presla u kineticku energiju translacije centra mase i
rotacije eka ose simetyije. Sila trenja ne vrsi nikakav fad jeT tijelo ne
proklizava
Kako je w = 1J
c
/r i 10 = mr
2
/2, imacemo
Periferijska brzina tacaka je jednaka brzini centra mase.
Ra.zmotrlIDo to malo de-
taijnije. Brzina svakog dje-
lita pri ravninskom krcta-
nju Vi moze se napisati
kao zbir brzine translator-
nog kretanja tacaka na osi
rota.cije Vc i periferijske br-
zine pri rotaciji oko te ose
iJ' ,
-
A ~
Brzina tacke A je ii"A = O. Odavdje se zakljui':uje da je if"
odnosno v ~ = wTsin900 = wr = Vc. Prema tome je
Kineticka. energija rotacije je
_.- Iow
2
mv;
Ekr = ~ 2 - = ~ 4 ~ =
mgh
3
94
GLAVA 3. RIJESENf ZADAC1 SA PISMENII:1 ISPITA
3. rn = 80 kg
r
T, = 60 s
a) 'P =?
b) (3 =?
e) t =?
Ako se covjek kre"e kon-
stantnom brzinom v po 0-
bodu ploce, on ima odredje-
nl Inoment kolicine kreta-
Ilja koji se moze izracunati
kao
(3.39)
gdje je L ~ = mr2 mOIIlent inercije covjeka U odnosu na osu simetrije;
a We --- Wp je rezultujuca ugaona brzina covjeka u sistemu vezanom za
podlogu.
Prema zakonu 0 odrzanju rnOIDcnta koliCine kretanja istu toliku
koliCinu kretanja dohija ploca sarno u suprotnorn smjeru, a moze se
lzraziti kao
(3.40)
gdje je Ip = M r
2
/2 UlOment inercije ploce, a wp njena ugaona brzina
u sistemu vezanom za podlogu.
lzjednaeavanjem (3.39) i (3.40) dobijamo ugaanu brzinu ploce
Ugao za koji se obme plata za vrijeme T
I
, posta je kretimje jednoliko
obrtno, moze se izracunati kao
b) C;'ovjek se za to vrijeme pornjeri za ugao
3.1. PRVI PARCI.IALN1 lSP1TI 1Z FlZIKE
4. P = 10' kg/m'
hI = 10 em
h, = 20 em
h, = 35 em
v ='1
95
Kada viskozna tecnost prot ice kroz cijev, zapreminski protok tec-
nosti koeficijenta viskoznosti 1] Be moze izracunaii na osnoYU Njut-
novog zakona viskoznosti
dv
F" = 1)S,-
dr
Prj stacionarnom strujanju tecIlosti kroz cijev, rezuitantna sila, koja
djeluje na uoceni valjak poluprc(nika r, je jednaka nuli. Sila pritiska
(Pi - pz)r'1l' je jednaka siii trenja r} 5( dv / dr), ali je suprotnog smjera,
pa se rnoze pisati
z dv
(PI - pz)r 1l' - (-7)5-) = 0
dr
Znak "_ll ispred sile trenja se pojavljuje zbog toga ?ito se sa poras-
tom r brzina slojeva tecnosti smanjuje, da hi na zidu cijevi dostigla
vrijednost nula, jeT se, usljed djelovanja medjumolekularnih sila, 810j
tecnosti koji se nalazi liZ sami zid cijevi, zalijepi za njega.
Razdvajanjem promjenljivih dabijama
PI - pz
dv = 'rdr
2')L
Integracijom ovog izraza
se dobija
96 CLAVA 3. RIJESENl ZADACl SA PlSMENIH ISPITA
gdje je Vo nepoznata brzina na osi cijevi. Nju odredjujemo iz uslova
da je v = 0 za r = R (na zidu cijevi)
Va = PI_- P'R2
47)L
Tada se, za brzinu na rastojanju r od ose cijevi moze -pisati
r - 1----
_ __ PI - pz 2 _ p, - P' R2 ( r2 )
47)L 47)L R2
Zapremina tecnosti koja za neko vrijeme dt protekne kroz srafiranu
povrsinu iznosi
_____ L,
\ \
I '
_. -- -' . ./
dV = vdtd8 = R 1 - - 2T1rdrdt
, PI-P, 2( r')
41JL R'
Ukupna zapremina koja protekne kroz citavu cijev za vrijeme dt bice
dV - dT - ----R dt 1 - _.- r dr
_ j. 7' _ "ff(PI - pz 2 lR ( r2 )
27)L 0 R'
Zapreminski protok tei'nosti je
Q = = jg Ir]
= (3.41)
U nasem zadatku isticanje se vrsi kroz cijev duzine 3L, a pritisak
P, = Pa + pgh3 i p, = Pa, pa je koristeci (3.41)
Q=
3.1. PRVl PARCIJALNl ISPITl lZ FlZIKE 97
Ovaj protok mozemo predstaviti kao proizvod povTsine poprecnog
presjeka cijevi i neke srednje brzine (racunate po presjeku), tj. neke
stalne brzine kojom bi trebali da se kreru djelici u svakoj tacki pres-
jeka, pa da protok bude isti kao i kada se krecu brzinarna koje se
rnijenjaju duz poluprecnika cijevi.
Q R
' - - Q-
= '7fV ::::}- 'l} ::-= _.- =
R2"ff
pgh3
R2
/
= 1 m s
247)L
Posta je protok tecnosti kroz svaki presjek, na bilo kojern mjestu hor-
izontalne cijevi isti, enda slijedi da je razlika pritisaka na presjecima
propoTcionalna njihovom rastojanju L duz cijevi
Ovo znaCi da postoji pad pritiska duz cijevi, sto se i dogadja.
\
I
Tecnost u sirokom sudu u pocetku miruje, a u cijevi se poclDJe
kretati. Da bi se djelic mase pokrenuo iz mirovanja do bTzine v
kojom struji kroz horizontalnu cijev, mora se utrositi neka energija.
To je potencijalna energija
Ep = 6.'mg6.h
Visinska razlika 6.h predstavlja razliku visine na kojoj se nalaze slo-
bodna povrsina u sirokom sudu i tacka gdje linija koja pTikazuje
98 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH JSPITA
linearno opadanje pritiska (tacka D) probada sud. Iz podataka se
vidi da je
tlh"" h3 (hz + lOcm) = Scm
Ova energija prelazi u kineticku energiju, sto daje
tlmv'
5. a) U =? b)
m,
m,
r
-_. = tlmgtlh
2
v = = 0.99 m/ s
U =?
rn
M
L
a
F =?
Materijalne tacke ITlaSa ml
i m2, koje se nalaze na ras-
tojanju r
rnedjudjeluju silom koja je po inteIlzitetu data relacijom
mlm2
F="'I---
r'
U vektorskorn obliku sila kojom prva i'estica djeluje na drugu je
..... mlm2 ____
F = -"'I---ro
r'
B
Ako se matel'ijalna tacka mase m2 iz tacke A treba da prcrnjesti u
tacku B, vrsi se rad protiv gravitacione sileo Bez obzira kakav je oblik
putallje po kojoj se vrsi premjestallje, elemental'ni rad gravitacione
sile je
dA = F dB = FdS cosO = -FdS cos a. = -Fdr
Ukupan rad gravitacione sile na datorn putu je
A = - J F dr = -j
rn
l
rn
2 fro dr _
0__ - r A r2
. 1 (1 l'
= jrnlrn2 - l;n = jmlrn2 ,".- -
T A TB r A
(3.42)
Na osnovu ovoga se moze zakljuciti da rad gravitacione sile ne zavisi
od oblika puta po kome se vrsi premjestanje, vee sarno od medju-
sobnog polozaja pocetne i krajnje tacke put a tai'kaste mase koja se
premjesta. Sila gravitacionog medjudjelovanja, kao unutraSnja sila
u sisternu moze vrsiti rad sarno na racun smanjenja potencijalne en-
ergije sistema, pa se moze pisati
AAB = EpA EpB
Smanjenje potencijalne energije se definise kao razlika izmedju po-
tencijalne energije u pocetnom i krajnjenl polozaju
EpA -- EpE = _'/ mlm2 _ (_, m
1
m3.)
TA TB
Odavdje se moze zakljuciti da je potencijalna energija sistenla, karl
se tackaste mase nalaze na l'astojanju r, data izrazom
rnlm2
Ep(r) = -"'1-- + C
r
Konstantu C rnoramo da uvedemo jer se u gornjem izrazu pojavljuje
razlika, pa se te konstante poniste. Vrijednost ove konstante se
odredjuje biranjem rastojanja r na kome ce potencijalna energija sis-
tema bili Ilula. Uobicajeno je da se uzima da je potencijalna energija
sistema jednaka nuli kada su tackaste mase na beskonacno velikom
rastojanju jedna od druge, tj kada one medjusobno ne djeluju. Stavl-
janjem da je Ep (00) = 0, dobijarno da je i C = 0, pa ostaje
( )
m,rn,
Ep r =
Uobicajeno je da se potencijalna energija obiljezava i sa U.
Do ovog izraza mozemo doci diferencijalnim raCunOID.
Gravitaciona sila moze vrsiti rad sarno na racun smanjenja po-
tencijalne energije sistema.
dA = -dU
100 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA
Konstantu integracije C odredjujemo iz uslova da je potencijalna
energija sistema dvaju materijalnih tacaka jednaka nuli ako se one
nalaze na beskonacnom medjusobnom rastojanju.
Ako stavirno u posljednju jednaCinu U = 0 kada je r = 00, dobija
se da je C = 0, pa se za potencijalnu enegiju gravitacionog medju-
djelovanja dvaju tackastih rna"a koje se nalaze na rastojanju r jedna
od druge, dobija
mlm2
U(r) =
r
Drugi naCin: Potencijal u nekoj tacki gravitacionog polja je brojno
jednak radu koji izvrsi gravitaciona sila kada se jedinica mase iz te
tacke prenese u beskonaenost. KoristeCi (3.42) dobijamo
Ako uporedimo sa izrazom za U(r}, moze se reCi da je potencijal
brojno jednak potencijalnoj jedinice mase koja se nalazi u toj
tacki gravitacionog polja. Odatle sHjedi da je potencijalna energija
sistema jednaka proizvodlI potencijala u toj tacki i mase koja je u
nju unesena
mlm2
U = m,<p =
r
b) Kako nije receno u kakvom su medjusobnom polozaju stap i tac-
kasta masa, uzecemo kao na slid
Kao sto smo vidjeli u prethodnom dijelu zadatka, gravitacioni
potencijal uocenog elementa na stapu dm, koji je na polozaju x od
koordinatnog pocetka, u tacki koja je od njega na udaljenosti a +
L /2 - x, je dat relacijom
dm .M dx
d<p = -, ."C:""C.-- = -1- ..-
a+L/2-x La+L/2-x
101
Ptencijal gravitacionog polja citavog stapa u uocenoj tacki A bice
jednak zbiru potencijala koje u toj tacki proizvode svi djeliCi stapa,
pa se moze pisati
J
MJ dx
<p = d<p = -1-
L a+L/2-x
Srnjenorn a + L/2 - x = u i uzimajuCi u obzir da je -dx = du ovaj
integral postaje
Potencijalna energija sistema stap - tac.kasta masa m kojaje unesena
u tacku A iznosi
U = In
Sila uzajamnog djelovanja izrnedju uocenog elementa i stapa i tac-
kaste mase m u tacki A je
rn dm

(a+t-x)"
pa je gravitaciona sila izmedju Citavog .stapa i tackaste mase
J
mdm Mm
F = 1 =
a+L/2--x a(a+L)
Tuzla,10.3.1984. god.
1. Top smjesten u podnozju brda namjesten je tako da mu cijev
sa horizontalorn zaklapa ugao (3 = 7r / 4 kada je osa cijevi paralelna
sa. kosin om.
a) Koji ugao treba da zaklapa sa horizontalom cijev ako granata
treba da padne okomito na kosinu?
b) Koliki treba da bude elevacioni ugao cijevi da bi granata naj-
dalje pala i koliko je to udaljenje?
c) N a koje \rrijeme treba ternpiratj granatu da bi eksplodirala pri
udaru u kosinu u situaciji pod a)
102 GLAVA 3. RIJESENl ZADACl SA PlSMENlH lSPlTA
Granata ima pocetnu brzinu Va = 200 mj s, a top stnatrati tac-
kastom masom. Otpor v-azduha zanemariti.
2. Drvena greda duzine L = 2 m i povrsine poprecnog presjeka
S = 31.5 ern' objesena je za jedan svoj kraj tako da moze oseilovati
u vertikalnoj ravni. Dok je greda u polozaju stabilne ravnoteze u
nju udari metak mase m = 12 g koji leti u horizontalnom pravcu
brzinom Vo = 500 m/s. Zapreminska masa drvetaje p = 800 kg/m"-
a) Za koji ugao ce se otkloniti greda ako metak udari u sredinu
grede i u njoj se zadrzi?
b) Koliki je ugao kad metak udari u slobodni kraj grede i ostane
U llJemu
e) Koliko puta i z a ~ t o je ugao pod b) veei nego pod a)'!
3.Sprica za injekcije puna je vode. Promjer klipa je D = 15 rnm,
a njegov hod je L = 8 mm. Voda maze isticati kroz otvor promjera
d = 1.5 mm kada injekcija nije nataknuta.
Kada je sprica postavljena horizontalno djeluje se na klip kon-
stantnom sHorn F = 4 N.
a) NaCi brzinu isticanja vode iz sprice!
b) Odredi vrijeme isticanja vode iz sprice til
c) Kolika konstantna sila istisne svu vodu iz sprice za t = 6 s?
d) Nacrtajte v, ~ v2(1) iii = li(F)
4. Na strmim ravnima
koje sa horizontalom za-
klapaju uglove Ct, = 1r /6
i Ct2 = 1r /3, nalaze se ti-
jela masa ml = 8 kg i
m, = 2 kg, (vidi sliku).
Tijela 8U vezana ideal-
no savitljivim, laganim,
neistegljivim koncem ko-
ji je prebacen preko ko-
tura.
Koeficijenti trenja tijela i podloge su 1"1 = 0.1 i 1"2 = 0.2, respek-
tivno.
a) Koliku brzinu imajll tijela poslije dvije sekunde od prepustanja
sistema sarnom sebi?
b) Kolika je sila zatezanja konca?
e) Odredi vektor sHe koju trpi osovina kotura.
3.1. PRVl PARClJALNl lSPlTl lZ FlZIKE
5. Unutar sferIlog tijela polu-
precnika R i zapreminske mase p
irna sferna 5upljina poluprecnika
r = R/4. Centar ilupljine je na
rastojanju r = R/4 ad centra ve-
ee sfere. N adji ubrzanje slobod-
nog padanja iJ. u tacki P koja je
na rastojanju x = 3R od povrsine sfernog tijela.
tacka P su na istoj pravoj.
103
x 0
- - - - - - ~ -
Centri sfera i
Rjesenja:
1. (3=7r/4
Vo = 200 m/s
a) Ct ='1
b) Xmax ='1
c) t =7
a) Kada se granata izbaci ona nas-
tavlja kretanje u polju sile Zemljine
teze, Cije je ubrzanje g usmjereno
vertikalno prerna dolje. Ako izabe-
remo koordinatni sistem kao na sli-
ci, onda su projekcije ovog ubrzanja
gx = -gsin{3 i gy = -gcos{3
Prema tOInc, kretanja 11 pravcu X- i Y -ose ce biti jednoliko usporena.
Pocetna brzina ima projekcije
Vox = Vo cos 0: i V
OII
= Vo sin 0:
Trenutne vrijednosti projekcija brzine su date relacijama
1)x = vox "{-.:- gxt = Va cosa - gt sin (3
Vy = vall + gyt = Va sin 0: .- gt cos (3
104 GLAYA:;. RlJESENl ZADACl SA PlSMENIH lSPlTA
Ako granata treba da padne normalno na strmu ravan, znaCi da u
tom trenutku treba da bude Vx = 0, to jest
. gt sini3
Va cos 0' ~ gtp SIn (3 = 0, =?- cos Q: = -p __ . __.
Vo
(3.43)
U momentu kada granata dostigne najvisu tacku iznad kosine u Y-
praveu njena komponenta Vy = 0, odnosno
Va sin a - gil COS j3 = 0
gdje je tl vrijeme penjanja do najvise tacke putanje iznad padine.
Lako se zakljucuje da je
v. ,o"-s::,::n:..:,,,:
t, = -
9 cos i3
i da je vrijeme kretanja tk = 2t, odnosno
2vo sin 0:
t k ,= ---''---
9 cos i3
a uvrstavanjem u (3.43) dobijamo
1 1
tall 0' = -
2 tan i3 2
ex = arctan 0.5 = 26 30'
U gao U odnosu na horizontalu iznosi
"I = i3 + " = 71" 30'
b) Kretanje po Xosi bice odredjeno jednaCinom
9,1' gt' sin i3
x=v t+"""-=vtcosa-
ox 2 0 2
(3.44)
Domet po X-osi ( po kosini) dobil. cemo ako umjesto t stavimo tk
(vrijeme kretanja)
(3.45)
,
!
:;.1. PRYl PARCIJALNl lSPlTI lZ FlZIKE
Uvrstimo Ii rezultat iz (3.44) u (3.45) i sredimo dobit cemo
_ va . 2 SIH aSlllp 2 ( 2 ., . f'i)
XD - --- SIn a-
9 cos .B cos i3
Da bi darnel. xI! bio maksimalan, treba da bude
dXD
-=0
da
a diferenciranjem (3.46) se dobija
v'
~ (2 cos 2", _. 4 sin Q cos cdanj3) = 0
9 cos {J
N akon sredjivanja se dobije
105
(3.46)
1
tan2a = -- = 1 =? 2a = 45, a = 22 30' (3.17)
tan i3 '
Da b1 granata pala najdalje, elevacioni ugao treba da bude
"I = i3 + a 67 30'
Domet tada, prema 3.46 iznosi
v
2
XD = -_or.; (sin2a - 2sin2 atani3) = 1688.7 m
9 cos/-,
e) Da bi granata eksplodirala pri uda.ru u kosinu u situaciji pod
a) potrebno ju je tempirati na vrijeme
Vo SIn a
t=tk=2 = 25.72 s
9 cos i3
2. L =2m p = 800 kg/m
3
S = 31.25 em' a) VI =?
m ~ 12 9 b) V2 =?
Va = 500 mjs c) Vl/VZ =?
a) Moment kolicine kretanja sis-
tema prije sudara, mora biti jed-
nak rnomentu koliCine kretanja
poslije sudara. Prije sudara gre-
da je rnirovala, pa je mornent ko-
licine kretanja sistema predstav-
Ij ao sarIlO moment koliCine kre-
tanja metka L, = mv
o
L/2 u od-
nosu na OSli O. Poslije suda-
ra metak i greda nastavljaju da
se obrcn oko iste ose, sa ukup-
nim momentom kolicine kretanja
L2 = Isw.
'\ l.
\ \ 2
1\ . \
'1, \ \
"X
\----th
I
M
\'\
\ \ \
\ ' ,
, ' >

Ovdje je illorncnt inercije sistema jednak zbiru momenata inercije
grede i rnomenta inercije metka 11 odnosu na osu O. MOlnent inercije
grede je Ig = M L' /3, a metka 1m = mL' /4, pa se maze pisati
Odavde se dobija da je ugaona brzina slsterna ncposredno poslije
sudara
6mvoL
(;J = --.. -
L(4M + 3m)
(3.48)
Masa grede je A1 = pLS = 5 kg pa se ova ugaona brzina Inoze
izracunati. Neposredno poslije sudara sistem raspolaze sa kinctickom
energijom rotacijc, koja pri njegovorn obrtanju prelazi u potencijalnu
energiju sve dok se sistem fie zaustavi. U trenutku zaustavljanja vazi
Sa slike se vidi da je
L
h = (1 - cos 1"1)
2
Uvrstavanjem izraza iz (3.48) i (3.50) u (3.49) imacerno
Ig +1m 2 L
.."...--'..C:: w = (M + m)g-'(1 - cos 10,)
2 2
(3.49)
(3.50)
(3.51)
3.1. PRVI PARCIJALNl ISPITI lZ FlZIKE
Nakon rjesavanja Dve jednaCine dobija se da je ugao otklona
3rn2v5
1 -;-c-::-- = 0,945
cos 1"1 co - (M + m)gL(4M + 3m)
107
1"1 = arctan 0.945 = 19.06 (3,52)
b) U slucaju kada metak
uclari u kraj grede mozemo
pisati
mVoL c= (Ig + 1;")w'
U gaona brzina sistema ne-
posredno poslije sudara je
I mVoL
w
19 + Im
Moment inercije
Im = mL' pa je
metka Je
I 3mvo
w =
o
l
m
\
\
1.
2
(M + 3m)L ..
Kineticka energija rotacije prelazi u potencijalnu energlJU, pa se
u trenutku zaustavljanja obrtanja maze pisati
gdje je
II = L(1 - cos 1"2)
h' = t (1 .. cos 1"2)
UVdtavanjem se dobija
--.).. mL --_ .. _-.... - = m + - Lg(1 - cas 1'"
(
ML2 ') 3mvo (M) )
3' (M .j. 3m)L . 2
Odavde se rjesavanjelll po ip2 nalazi
- 1 2mvQ '- a 7565
cbs ip2 (3m+M)g - . <
1"2 = arccos O. 7565 40 50'
(3.53)
(3.54)
(3.55)
(3.56)
PreporuC:ujemo da sami kao vjezbu nadjete po]ozaj cen'tra- mase sis-
tema nakon udara metka i da onda racunate ugao za koji ce se otk-
loniti slsteIrl 11 trenutku zaustavljanja.
c) Odnos uglova otklona
'P2 40.83
= -- 0=2.14
'PI 19.06
Ugao pod b) je veri zbog toga sto je 11 tom slucaju InOIDent kolicine
kretanja prije sudara veti nego U pTvom slucaju.
3. D = 15 mm
L=8mm
d = 1.5 mrn
F=4N
a) v, =?
b)
c)
ii =7
F, co?
t = 6"
d) V2 = v,(F)
ti = tifF)
- - .
---:::::--=--.------'''''--
1'0
L
a) Prema Bernulijevoj jednaCini za idealne tecnosti. zbir unutra-
snjeg pritiska, v.isinskog pritiska i brzinskog duz jedne strujne Hn-
ije ostaje konstantan. Ako izaheremo strujnu liniju duz ose cijevi
otvora za iglu injekcije, mozemo pisati
, 2
I PV1 pv"
PI T 2 = Pa +
(3.57)
gdje SIDO visinske pritiske sa Iijeve i desne strane izostavili jer je stru-
jna linija horizontalna, pa Sl1 oni jednaki i ponistavaju se. Spolja,snji
pritisak na klip je
F 4F
PI = Pa + =-:: Pa + --
S D''lr
(3.58)
Uvr!itavanjem (3.58) u (3.57) i ponistavanjem Pa, !ito predstavlja at-
mosferski pritisak, dobijarno
4F pvf
..
D'7C 2 2
(3.59)
:1.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI 1Z FlZIKE
109
Prema jednaCini kontinuiteta strujanja 51 VI = S2V2 mozemo izracu-
nati brzinu VI
d'
(3.60)
Uvrstavanjem (3.60) u (3.59) i rjesavanjem po v, dobijamo da je
brzina isticanja vode iz sprice
(3.61)
Kako je d %:: D moze se odnos d
4
/ D4 zanemariti jer je male vrijed-
nosti (ovdje 10-
4
), pa se dobija. priblizan izraz
r----
2 (2F
v, = -\j-_.- = 6.73 m/s
D ' p7r
b) Kada voda istice kroz
otvor na sprici, smanjuje
se zapremina vode u njoj.
Projekcija brzine kojom se
klip krece i istiskuje tecnost
je
dy
(3.62)
VI = -,
dt . d bt
Ako se prem,a (3.60) i (3.62) UVTste izrazi za Vl 1 VZ 1 moze se 0 1 1
dy = _ 2d' J2F
dt D3 V pT,
Vrijeme koje protekne dok se klip pomjeri iz polozaja L u polozaj y
moze se izracunati kao integral
rt dt D" 12'! JV d
10 ,= - Zd2 V ZF L Y
_ D'. (iii (
t - 2d2 V -2F L
y)
Vrijeme ,_isticanja: vode iz sprice dobicemo kada stavimo y = 0, tj.
D3L jP1f
t = --\ - = 1.19 s
, 2d
z
! 2F
(3.63)
110
CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
c) Ako jednaCinu (3.63) rijesimo po F dobicemo
D
6
L'p7r

8d
4
t' .
d) Trazene zavisnosti od sile Sil
2.38
. _ 2 !ZF _
v, - -\1 - = 3.36-/F
D V p7r
Im/s] , ti = -- lsi
VF' ,
4.
a)
b)
1J
10
5
[ill J
s
__ - vIF)
Oi, = 7r/6
012 = 7f/3
m, = 8 kg
m2 = 2 kg
1"1 = 0.1
1"2 = 0.2
v =?
t = 2 s
F
z
=7
Frez ='1
[s J

FlN]
F[N)
,;X
-, \:
fzz. V
fh
m1

DrUg;OIn Njutnovom zakollu mehanike zbir svih sila ko-
Je na neko tijelo j:dnak je proizvodu mase tijeJa i njegovog
ublzanJa. Za svako tlJelo Im,arno
3.1. PRVl PARCIJALNI ISPlTI IZ FlZIKE 111
Kako je uze neistegljivo i bez rnase, to je intenzitet ubrzanja aI =
a2 = a. Isto taka, posto se masa kotura ne uzima U obzif, to su in-
tenziteti sila zatezanja F;l = F;2' a prema Nj utnaVOID zakonu akcije
i reakcije, je tada i Fzl = i Fz2 = F:
2
Obiljezimo intenzitet sile
zatezanja uzeta sa Da bismo odredili ubrzanje sistema mOTamo
projektovati vektorske jednaCine na ose izabranog koordinatnog sis-
tema (kao na slid). Projekcije na X-OSli SU:
Projekcije na Y -OSU SU:
FI - Fz Ftrl = mla
F, + F
z
.- Fi"L = m,a
-FNI + R, = 0 =? R, = F'N,
--FN2 + Rz = 0 => R
z
= FN2
(3.64)
(3.65)
(3.66)
Kako je sila trenja F tr = {lFN, Fl = rnlg sin D:l) F2 = m2gsinaz, a
F:V1 = frt1g cos 01 i FN2 = rnz9 cos CX21 uvrsta\'anjem u (3.64) i (3.65)
dobijamo
rnlg sin 0:1 Fze- {l1rnlg cos 0:1 = mla
,
-rnzg sin O:z + F
zt
- f12rn29 cos 0:z = m2a
Sabiranjem ove dvije jednacine dobijamo ubrzanje sistema
(3.67)
(:l.68)
(ml sin CXI _. rnz sin o:z) ._-- (flIrnl cos 0:1 + J1.-2mZ cos 0:2)
a ="----.. ... ----" . =
'ml + m'l
= 1.35 m!s' (3.69)
0.) Oba tijela imaju isti intenzitet brzine, pa kako su krenula iz mira
irnac,emo
at = 2.7 mJs
b) Iz jednacina (3.64) i (3.67) se za silu zatezanja dobija
Fz = }II - F
trl
- ml a =
mlg( sin 0:1 - f--LI cos (Xl) - m1 a = 21.65 N (3.70)
cJ Sila koju trpi osovina koturaje
jednaka zbiru vektora P;l i
koji su jednaki po intenzitetu.
Kako je "" + "'2 = 7r /2, to za-
kljucujemo da i ugao na mjestu
gdje je postavljen kotur mora biti
7r /2. U tom slucaju je
.

rrez
Frez = P;l + ff;z
F"z = J F; + F'; = FzV2 = 30.53 N
Rezultujuca sila zaklapa sa strmim ravnima ugao IT / 4.
5. R
p
r = R!4
a ='?
x
Zamislimo da. se u tacku P postavi probno tijelo mase mp' Prema
Njutnovom zakonu opste gravitacije, na njega hi sfeTno tijelo
djelovalo gravitado-
nom silom F i sa-
opstavalo II1U ubrza-
nje a. Kada bi sfe-
ra bila potpuno ispu-
njena mas om, sila ko-
jom bi ona djelova-la
na probno tijelo bila
hi privlafna i izracu-
naval a bi se kao
Ukoliko se u sferi nalazi" 8upJjina, onda ce sila kojom Qna djeluje na
pTobno tijelo biti sIabija, zbog nepostojanja mase na mjestu sllpljine.
Moze se smatrati da supljina na probno tijelo djeluje odbojnom silom
koja je' po intenzitetu jednaka onoj privlacnoj sili kojom hi supljina
3.1. PRVI PARCIJALNI lSPITI IZ FlZIKE
113
djelovala da je ispunjena masorn. Ta sila bi se prema tome racunala
po obTascu
gdje je m, masa koja bi se mogla smjestiti u iiupljinu. Rezultujuca
sUa kojorn ce sfeTno tijelo sa sfernom supljinom djelovati na probno
tijelo je jednaka zbiru sila
Rako centar supljine, centar sfere i tacka P leze na istorn pravcu,
onda su sile FaI i Fa istog pravca, a suprotnog smjera, pa je
F = ,mp CR +:'+X)2 - TO
Posto je r = R!4, M = 4R
3
7rp/3 i m, = 4r
3
7rp/3 = R
3
7rp!48,
uvrstavanjem U pTethodnu relaciju i sredjivanjcm dobijam
o
Za x = 3R dobijamo
_ 13
F = -----,7rpRm Co
204 p
Prem,a Drugom Njutnovom zakonu mehanike u brzanje koje tijelo do-
bija je jednako kolicniku rezultujuce sile koja na njega djeluje i nje-
gove mase. Na osnovu toga dobijamo da je ubrzanje u tacki P
Izraz u uglatoj zagradi je negativan pa je i U?TZanje u tacki P USID-
jereno sllprotno ad jedinicnog vektora i;) tj. usrnjereno je ka centru
sfernog tijela. Intenzitet tog llbrzanja je
114
Tuzla,1.4.1987. god.
1. Neutron mase m sudara se sa jezgrima ugljenika mase M
koja miruju. Aka se sudar SInatra centralnim, idealno elesticniIn,
izracunati koliko Jmdara n treba da dozivi neutron da hi mu se
energija umanjila k-puta. Izracunati n u slucaju da je m 0= ma i
M = 12 ma i k = 150.
2. 'Imamo dva cilindra veoma tankih zidova. Jedan od njih ('iji
je poluprecnik R, obrce se ugao- W '
nom brzinom W oko svoje Dse, a ~
drugi palu precnika r miruje. Ci- R""", ,-....
lindTi se dovedu u dodiT tako da
njihove Dse ostanu paralelne (vidi
sliku). Kroz neko vrijeme (usljed M 1 M 2
trenja) dlindri se pocnu obrtati
bez proklizavanja. Naci kolika kolicina energije se pretvorila u
toplotu. Mase cilindara su M, i M,.
3. Strma raVaIl ima nagibni ugao 0: koji se maze mijenjati. Plocica
mase m, koja moze da klizi po njoj prelazi pri "'1 = 1F/4 i "'2 = 1F/3
za jednako vrijeme puteve jednakih horizontalnih projekcija. U kom
intervalu vrijednosti uglova naglba strme ravni p]ocica nece kliziti
po njoj.
4. U hazen. se postavi vertikalna
cijev sa kliporn tako da je njen
donji kraj zaronjen u vod li. Klip
koji je u pocetku lezao na povrsi-
ni vode polako dizemo lla visinu H
H = 15 m (vidi siiku). Koliki
rad se pri tome izvrsi, ako je po-
vrsina poprecnog presjeka klipa
S = 1 dm
2
, atmosferski pritisak
Pa = i01325 Pa '? Tezinu klipa
zanemariti_
5_ Izvesti izraz za racunanje gravitacione potencijalne energije
sistema homogena kugla - tackasta masa. Masa kugle je M, a'
tackaste mase m. Graficki prikazati U(r) za r < R iT> R, ako
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 115
je R poluprecnik kugle. Nacrtati grafik sile medjusobnog gravita-
cionog privlacenja za ovaj slucaj.
Rjesenja:
1. m
M
n =7
k = EklO / Ekn
m = rna
M = 12 ma
k = 150
m
0----... --
Situacija prije sudaraje predstavljena na slici. Na osnoVu zakona
o odrzanju koliCine kretanja (impulsa) i zakona 0 odrzanju ukupne
mehanicke energije sistema) mozemo pisati
(3.71)
N akon transformacije dobijamo
m(v10 - v,) = Mv,
m(VlO - Vl)(VlO + v,J = Mv, . V2
Dijeljenjem prethodnih jednaCina dobijamo
(3.72)
Mnozenjem jednacine (3.72) sa m i sabiranjem sa (3.71), dobijamo
2mvlO = (m + M)v,
sto predstavlja brzinu jezgra ugljenika nakon prvog sudara_ Brzina
neutron a nakon prvog sudara je
odnoSIlo
rh-M
-----VlO
m+M
Kako je masa neutrona manja od mase jezgra atoma ugljenika, brzina
neutrona poslije sudara bice suprotnog smjera od njegove brzine prije
sudara.
lntenzitet brzine neutron a posJije prvog sudara hi bio
M-m
VI =
M+mD
a njegova energija je
2 'M 2
El = rnvl. ::.:= mvo -
2 2 M+m
Smatrajuc.i da se proton sa brzinorn VI ponovo sudari sa jezgrom koje
miruje, nakoD slicnog razmatranja bismo dobili da je
M-m
V2 = ----VI =
1\1 + m
(
M-m)
2V
o
M+m
Energija tog neutrona poslije drugog sudara bi bila
.E2 = _m_vl = (I _\1 __ -_'-") 4
2 2 .M+m
P oslije treceg sudara bi bilo
Vs = = Va
E = = (M_.m)6
3 2 2 M+m
Odavdje mozemo zakljuCiti da bi poslije n-tog sudara proton lmao
energiju
Kako se zahtijeva da je En = Eo/ k, zamjenom
dobija
sredjivanjem se
2. R
r
w
Q =?
M,
M,
Ako se ova dva ciIindra do-
taknu, usljed trenja, enaj
koji se okrece zaokretace 0-
naj koji miruje. Poslije do-
dira ce dlindri proklizava-
tl jedan po drugom. Brzi-
na prvog ce se smanjivati, a
brzlna drugog ce se poveca-
vati. U jednom trenutku ce
poceti da se okrecu bez pr-
oklizavanja. Tad je ustvari
117
-----Q
periferijska brzina tacaka
na obodu jednog cilindra jednaka periferijskoj brzini tai'aka na
ohodu drugog dlindra
(3.74)
Prerna zakonu 0 odrzanju energije mozemo pisati
(3.75)
gdje je 1, = M,R' moment inercije prvog (tankog cilindra) u odnosu
na osu rotacije, 12 = M2r2 moment inercije drugog takodje tankog
cilindra, a Q kolicina toplote koja se oslobodila prilikorn trenja sa
proklizavanjem. Sila trenja pri proklizavanju je ista i za jedan i za
drugi cilindar, pa je moment te sile proizvodio smanjivanje ugaone
brzine prvog cilindra, a povecanje ugaone brzine drugog cilindra.
F"R = Ira,
Ftrr = 12 0:2
118
Dijeljenjem ovih jednacina se dobija
Ugaona brzina dlindra koji je mirovao, nakon nekog vrernena t1 uz
ovakvo ugaono ubrzanje bice
(3.76)
Ugaona brzina prvog cilindra nakon tog istog vremena bice
Eliminisanjem vremena t iz OVe jednacine, koristeCi (3.76) dobijamo
KoristeCi (3.7
A
) dobijamo
WI = w - lWZ
u,
WI = W -
M,R
__ R M,
Wz --
r M, +M,
Uvriltavanje ove vrijednosti u (3.77) dobijamo
M,
WI 2..'7.:: ' , w
M
,
+M,
(3.77)
(3.78)
(3.79)
Zamjenom rezultata iz (3.78) i (3.79) u (3.75), nakon sredjivanja,
dobijamo
3. a,=,,/4
"'2=71'/3
Shl = 8 h2
L\a =?
Q
M,M2 R
2
w
2

M,+M22
3.1. PRVI PARCIJALNI lSP1T11Z FlZIKE
RazIDotrimo prvo kada ce
tijelo rnirovati na strrnoj
raVlll.
N a tijelo koje se nalazi na
strmoj ravni djeluje sila te-
ze C, reakcija podloge Ji i
sila trenja. Prema drugom
Njutnovom zakonu je
c+Ji +F" = rna
119
Projekcija ave vektorske jednaCine na izabrani koordinatni sistem
daje
mgsina - F
tr
= max

+ R = 0
Iz (3.81) se moze odrediti reakcija podloge
R = mgcosa
Ovolikom silom i tijelo pritiska podlogu, pa je sila trenja
(3.80)
(3.81)
(3.82)
Iz jednaCine (3.80) se vidi da ce tijelo mirovati na strmoj ravni aka
je
U slucaju kada je znak "=" moglo bi da se krece bez ubrzanja (jed-
noliko). Uvrstavanjem (3.82) u gornju jednacinu, Hakon sredjivanja
dobijama
mg sin a :S flrng cos a
tana 'S /L (3.83)
Prema tome, tijelo ce ostati u miru na 0v:akvoj ravni za uglove nagiba
koji su u intervalu"
o < Q 'S arctan /L
120
GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
Ako je mg sin a > Ft , tijelo ce se kretati niz strmu ravan jednoliko
kretanjem. U tom slucaju je ax = a, pa se, koristeCi (3.82),
Jednacma (3.80) moze pisati
rng sin a - p,mg cos 0: = rna
Za nagibne uglove 0:1 i 0:2 imali bismo
a, (sin "1 -- f.l cos '-'1) g
a2 = (sin etz -- /Leos 0'2)g
Putevi koje tijeIa predju duz strrne ravni za isto vrijeme t moO'u se
izracunati kao 0
al t
2
. azt2
L, =.- , L, = __
2 2
Horizontalne projekcije tih puteva su
Izjednacavanjem des nih strana jednacina prema uslovu zadatka do-
bijamo '
__ sin 0::1 cos 0:1 -- sin 0:2 cos 0:2
f.l - ----- = 0.27
C08
2
0:-1 - cos
2
0;2
Granicni ugao nagiba pri kome se pojavljuje klizanje je prema (3.83)
" = arctan f.l = arctan 0.27 = 15 6'
Prema torne tijelo ce ostati u miru na strmoj ravni za uglove
4. 1I = 15 m
S = 1 dm'
Pa = 101325 Pa
A =?
o < a :<; 15 6'
3.1. PRVI PARClJALNl ISPlTI IZ FlZIKE
Kad se klip pocne dizati is-
pod njega bi ostao vakuum.
Zbog djelovanja atmosfer-
skog pritiska voda ce ulaziti
u cijev, ostajuci uz klip. A-
ko se klip lagano dize moze-
rno smatrati da je kineticka
energija tecnosti koja je us-
Ia u cijev jednaka uuli, pa
se rad vanjske sile F trosi
sarno na povecanje potenci-
jalne energije tecnosti koja
se dize u cijevi.
121
y
x
U trenutku kada se klip nalazi na visini h iznad nivoa vode u
sudu, na povrsini u cijevi koja lezi 11 nivou vode u sudu, sa gornje
i donje strane pritisci moraju biti jednaki. Pdtisak sa donje strane
povrsine S je jednak atmosferskom, a kako je cijev otvorena, to na
klip sa gornje strane takodje djeluje atmosferski pritisak koji se kroz
tecnost prenosi ua gornju stranu povrsine 8. Ova dva pritiska (sa
donje i gornje strane) medjusobno se ponistavaju.
Rako sa gornje strane povrsine S djeluje i voda koja je usIa u
cijev svojIID hidrostatickim pritiskom, to zakljl1cujemo da sHa. kojom
drzimo klip mora biti jednako tezini tecnosti koja je usia u cijev.
F = G' c= m'g = p8gh
Vidi se da se sa porastom duzine stuba vode koja je usla u cijev
povecava sUa koju moramo upotrijebiti da drzimo klip na datoj visini.
Elementarni rad koji se izvrsi pri podizanju klipa za. dy po defini-
ciji ce iznositi
dA, = F, dL = F,dy = pSgydy
gdje smo sada sa y obiljezili visinu na kojoj se nalazi kIip.
Kako je atmosferski pritisak Pa = pgh
ll
rnozemo zakljuCiti da je
vislna do koje on rnoze popeti vodu u
hI :::::: Pu = 10.33 m
(19
122
Na toj visini bi se klip odvojio od povrsine teenost,' " d I' . .
ah. . . .:. . a Je pomjeranje
z. t'jevalo b, sada savladj,vanje slle atmosferskog pritiska F2 = S
(,spod klipa ostaje vakuum) Pa
Ukupan rad sila koje se savladjuju na zadanom putu bi bio
A = IdA, + I dA2 = pgS Ioh' ydy + PaS Ii! dy =
o ,
= pgSlL II., S' IH ( )
2 iO +Pa Y II., = PaS H - 4t = 9965.31J
5. M
m
U(r) =7
r < R
r> R
R
F = F(r)
M
r.
-- - --.".'----
r._ m --- __
R ----r,'- 1 2
Kadase :ai'kasta masa mnadje u tacki prost ora oko kugle (r >
R),. na nJu ce kugla djelovat, privlacnom silom koja je d t N' t
nOVlffi zakollom gravitacije a a "- JU ,-
., Mm
F = -l--'--r
r' 0
Ako zelimo da tackastu mas . t 'k .
2 b k " u m, lZ ac e 1 premjstirno u tacku
'r. po putanji proizYo1jnog oblika, tada bismo u
tach putanje morali obezbijediti silu koja bi bila jednaka 0
mtenzltetu 1 pravcu, a suprotna po smjeru od gravitacione sile P
-, - Mm
F =-F=T--r
r2 0
Elementarni rad ove spoljasnje sile je
dA = F. dB = FdS cos Q Fdr
C:>vaj fad spoljasnje sile odlazi na povecanje potencija1ne ..
sIstema kugla-tackasta rnasa (. _ I d"... . energlje
sUa). JeT se SaY a JUJe njIhova gravitaciona
123
Ukupan prirast potencijalne energije kugla-tijelo dobice se kao
U2 --- U, = IdA = IF dr = 1Mm I;,' '!'i =
cc --lMm1 1"'= _l
Mm
_ (_lMm)
r 1"1 r2 1"1
PoredeCi ovo sa lijevom stranom na pocetku, zakljucujemo da se po-
tencijalna energija sisterna, za jedan proizvoljan rnedjusobni polozaj
kugle i tijela, moze napisati kao
Mm
U(r) = -1---- + C
r
gdje je C neka proizvoljna konstanta. Ona se odredjuje tako sto se
neki medjusobni polozaj tijela uzme kao nulti nivo l'ac.unanja poten-
cijalne energije.
Uobicajeno je da se izabere da je potencijalna energija sistema
jednaka nuE kada se tijela nalaze na beskonacnom rastojanju Jedno
od drugog, tj. kada su na rastojanju na korne vise ne djeuju jeduo
na drngo.
Prema tome, ako je za r = oopotencijalna energija U(r} = 0,
slijedi da je C = pa se U odnosu na takav nivo za potencijalnu
energiju dobija
-Mm
U(r) = (r 2: R)
r
Aka je r = R imaii bismo
- (R' Mm
U ] = -T'-ii-
Ako se tac.kasta masa nadje u nekoj tacki u unutrasnjosti kugle (r <
R), onda djelovanje izmedju nje i kugle mozemo shvatiti kao dje-
lovanje izmedju nje i sfernog slo-
ja koji se nalazi izmedju tog nje-
nog polozaja (sfera poluprecnika
r) i krajnje povrsine kugle (sfera
poluprecnika R), a zatim djelo-
vanje sa preostalom rnasom kugle
rasporedjenom u sferi poluprec-
nika r.
Kao sto je poznat9, gravitacio.no
polje sfernog sloja u unutrasnj6s-
ti
m
R
124
tog sloja je jednako nuli, pa je i sila kojom sferni sloj djeluje na
tackastu masu, jednaka nuli.
Sila kojom preostala sferna masa djeluje na tackastu masu bice
gdje je M' = (4/3)r'ip.
Uvrstavanjem u prethodni izraz i skraCivanjem sa r2 dobijamo
Ako bismo zeljeli da tijelo rn po-
mjerim,Q iz tacke koja se nalazi
na rastojanju r od centra kugle,
do tacke koja se nalazi na POVT-
Bini kugle (na udaljenosti R od
centra) pomjeTajuCi ga beskonac-
no sporo, morali bismo u svakoj
tacki uspostaviti silu kqja je i8-
tog pravca i jaCine, aJi suprotnog
smjera od gravitacione sileo
--+1 -- 4
F = -F.= -"I7rprnf'
3
Elementarni Tad Dve spoljasnje sile pri pomjeranju tijela za di' hi
iznosio
- 4
dA =. F df'= Fdr cos 0 = -"I
7r
prnrdr
3
Ukupan Tad pri navedenom pomjeranju hj iznosio
!
4 jR 2
A = dA = -"I7rprn rdr = -"I
7r
pm(R' _ r2)
" 3 T 3
-Ovaj Tad spoljasnje sile odlazi na povccanje potencijalne energjje
sistema kugla-tackasta rnasa, pa se moze pfsati
U(R)- U(r) = _ r2)
3
:U. PRV1 PARCIJALNI ISPIT! 1Z FlZIKE
125
Odavdje se dobija da bi potencijalna eneTgija sistema kugla-tijelo,
kada se tackasto tijelo nalazi na rastojanju r od centra kugle, hila
2 2' 1 Mm ( r2 )
U(r) = U(R) - '377rpm(R -- r ) = -'271 3 - R2
Za r = 0 imali bismo
3 Mm 3
E (0) = --7-- = -U(R)
p 2 R 2
Grafik trazcnih zaviSIlosti bi izgledao
---lR
U(r}
r
F,(r)
r
Y
r
oznacava projekciju sHe na vektor materijalne
(tijela rn) U odnosu na centar kugle.
Tl1z1a,1.12.1986. god.
1. Tijelo se pOlnjera brzinom VI = 20 rn j.s pod uglorYl 0'1 = 1T /3
U odnosu na zaclani smjer, a zatim. brzinom V2 = 40 rnj s pod uglom
0::2 = 27f /3 U odnosu na isti smjer.
a) NaCi vektor srednje brzinc kretanja ' ~ r l ako se tijelo prvu
polovinu vremena kretalo brzinom VI, a drugu polovinu brzinom Vz.
b) Nac! vektor srednje brzine kretanja Vsr2' ako bi tijelo izvrsilo
dva po velicini jednaka pomjeranja, prvo brzinom VI, a drugo brzi-
nom V2_
2. Na strrnoj ravni nagibnog ugla 0: = 37 nalaze se tijela masa
m, = 2 kg i m2 = 4 kg.
Koeficijenti trenja izmcdju
podIoge i tijeIa Sl1 /.'1 ~ ~ 0.3 i
flz "--= 0.1, rcspektivno.
a) Kolika Sli ubrzanja tijela
aka se pretpostavi cia. su u
pocetnom treuutku mi,rovala?
b) Kolika je sila rnedjusobnog
djeIovanja tijela?
c) Odredit.e najmanji ugao pri kome ce doci do klizanja?
3. Tijelo mase rn se nalazi na kugli poluprecnika T, koja je
ucvrscena da miruje.
Tijelo poi'inje da klizi niz
kuglu. Trenje je zanem,arivo.
Odre diti:
a) Zavisnost tangencijalnog i
radijalnog ubrzanja od visine
H na kojoj se tijelo nabzi u
odnosu na padlogu u trenutku
odvajanja ad kugle.
b) Zavisnost reakcije kugle ad
visine h na kojoj se tijelo
m
nalazi prije odvajanja od nje) kao i zavisnost te reakcije od visine
H na kojoj se tijelo odvaja.
c) Na kojoj l1daljenosti'ad tacke 0' ce tijeIo pasti na zemIjl1?
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI 1Z FlZIKE
127
4. K uglica mase rn udari u stap
cetiri puta vece mase M = 4rn i
duzine L = 1.5 m, na udaljenosti
d, = L /2 od objesista. Objesiste
je na d, = L / 4. od jednog nje-
govog kraja. Koliku brzinu 110
mora imati kugIica da bi stap
dosao u vertikalan polozaj, ako
je sudar:
al idealno elestican.
~ i
d21
\d
1
L
~ Mil
bi idealno neelastican. .. . t" I
)
. R" siti zadatke pod a) i b) u slucaju da se stap zam1Jem lJe am
C 1Je . d" L ~ L/2
mase 1..\1 objesenim na neistegljivu laganu nIt :l"zme. I - '."
Izabrati i riesiti sarno jedan slucaj- bilo elastIcan bilo neelastlcan.
Rjdenja:
1. VI = 20 rn/.s
0:1 = 'ir /3
'"2 = 40 rn/s
"" = 21r /3
)
- .... ?
a V sri -_ ..
6t, = 6t, = 6t/2
b)v", =?
.6.rl = ~ r 2
Vektor srednje brzl-
ne kretanja se defini-
fie kao kolicnik vekto-
ra pomjeraja (pomje-
ranja) fli i vremena
za koje se izvrsi taj
pomjeraj.
v
,
M,+ M,
6t1 + 6t 2
(3.84)
b
--- 11 toku
gdje je D.Tl pornjeraj koji tijelo iZVfSi krecuci se rZlIlom VI
vremena 6..t
1
) a .6.f2 pomjeraj koji tijelo iZVTSi krecud se brzinom V2
u toku vrernena l'l.t
2

Kako je 6.?] V,6.t
1
=v,6.1/2, a 6.r, = 1126.1
2
= v26.1/2,
rIlozerno nakon uvrstavanja u (1) dobiti
Vsr 1 =
V, + V2 6.1
6.t 2 2
Intenzitet ove brzine se moze izracunati kao
(3.85)
Projekcije ave srednje brzine na X-, odnosno na Y -asu, dobijamo
skalarnim mnozenjem vektora v,'trl sa jedinicnirn vektorom z: odnosno

-.., ..... 1'2+1)2';;:
vsrlx = vsrl . =
2
Kako je prema definiciji skalarnog proizyoda
ii b = lallbl cost ii, b)
irnacemo
_l(Vl V2) .
- 22- 2 = -5 m/s
(3.86)
SHeno je
_ -I- ---;- ill

Vsrly Vsr1 '.7 ::= --2--"- =
HV1 sin a, + 112 sin (2) = 15V3 m/ s (3.87)
Uvrstavanjem (3.86) i (3.87) u (3.85) dobijamo V,d = 26.46 rn/ s.
Pravac koji ova brzina zaklapa sa X-osom je odredjen uglom .8
tanll, = ,= -3V3, odnosno III = arctan(-3v'3) = 100.85.
b) U OVOID slucaju cerno imati
Svaki vektor se moze napisati kao proizvod
jedinicnog vektora, pa je i l1rzT;o
dobijamo
(3.88)
njegovog intenziteta i
Uvrstavanjem u (3.88)
(3.89)
3.1. PRY] PARCIJALNI lSPITI IZ FIZIKE
Kako je 6.r, ,= 6.r2 = 6.r i 6.1
,
=
6.
r
d
v
l == 6.r(vl' odnosno 6.1, ,=
b..
r
2!V2 = .6..r/v'2) uvrsf,a:vanjem u
(3.89) dobijamo
Vsr 2 =
6.r(",0 + 1'2)
Ll.r (l + l)
til 1)2
i
129
""
... \Ip---------- .
Illtenzitet ove brzine bice
o
(3.90)
Komponente ce biti
V
:::..-::v i'=---YlY:L(i"O+r20)-Z'=
sr2z sr2 VI 'i-v::! 1
= 0:'1 + cos (2) = 0
1'1--'-1':;:
- '!J.""- ( '-', "
Vl'r2y = Vsr2 - J =- rIO' J -I' r:w . J J =
= + M:nO:2) = 23.1 m,js
V,+1'2 '
Uvrstavanjem u (7) dobijarno = 23.1 rn!-',- Ugao koji ona zaJdapa
sa pozitivnim srnjerom X-ose bite
Vsr2y
tan(32 = -- = CX),
Vsr2x
2. ex ,= 37
m, = 2 kg
m2 = 4 kg
1"1 = 0.3
a.)
b)
c)
fJ., = 0.1
a'l =?
flz :.:.::?
F12 =7
-F
2l
=?
130
Na slici su prikazane sile koje djeluju na
tijelo mase rnl, a da hi slika bila jasnija,
desno od strme ravni, na izdvojenoj slid
su prikazane sile koje djeluju na tijelo m,.
Kretanje tijela je odredjeno zbirom svih
sila koje na njega djeluju. Za svako tijelo
mozemo napisati
GI + ii, + ilrI + F21 = m, il,
G, + ii, + itr2 + F,2 = m,il,
\ \l-1-
(3.91)
(3.92)
Projekcija ovih vektorskih jednaCina na ose izabranog koordinatnog
sisterna daje:
projekcija na X:
projeI(cija na Y:
FI "- Ftr1 + F"zl = mlal
F'2 - Ftr2 + F12 = m2aZ
-F'N + R, = 0 * R2 = F2N
(3.93)
(3.94)
Sila trenja je Fir = I"FN, gdje je FN sila kojom tijelo djeluje
normalno na podlogu, pa ce 11 nasem slucaju biti:
pa su sile trenja
Kako je FI = 'rnlg sin 0: i F2 = m2g sin a: uvrstavanjem u (393) i
(3.94) dobijamo ' .
rnlgsino: - ftl rn lycosa+F
21
= f.YJl
a
l
- .rnzg sin Q - rZm2g cos 0: = m2
a
2
(3.95)
(3.96)
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 131
Ako se tijela ne bi dodirivala sila F12 i F21 ne bi bilo i tijela bi se
kretala ubrzanjim_a
al = (sin 0: - ml cos Q':)ga2 = (sin a. - m2 cos a)g
UVr:ltavanjem vrijednosti za koeficijente trenja (1"1 > 1"2), lako se
zakljucuje da je a2 > a" Prema tome tijela ce se kretati priljubljeno
jedno uz drugo i imaee jednako ubrzanje al = a2 = a. UzimajuCi
u obzir da je sila F21 = Fn (sila akcije = siIi reakcije) i sabirajuCi
(3.95) i (3.96), dobijamo
(rnl +m2) sino: - + 1t2rn;d COSQ: 12
a= - 9 "'4.58 mls
ml +rr1.2
b) Iz (3.95) se za silu kojom drugo tijelo djeluje na prvo dobija
F21 = 1'n1 [a - (sin Q: - Itl cos Q)g] 2.1 N
c) Najmanji ugao pri kome bi doslo do klizanjaje onaj ugao pri kome
bi se l,ijela kretala niz strmu ravan ravnomjerno (ubrzanje a = 0).
I"lm, + I"2m, 1
tan Q':min =
m,+ m2 6
3. m
r
a) attN) =7
an(N) =7
b) R(h) =7
c) d =?
Umin = arctan(1/6) '" 9.5
0
Kada tijelo klizi
po povts;ni lopte duz
jednog njenog meridi-
jana, na njega djeluju
sila teze G i reakcija
podloge ii. Sila teze
. .
Je USIDJerena
132 GLAVA 3. RIJEiiENI ZADAGI SA PISMENIH ISPITA
vertikalno prema dole, a reakcija lopte je u svakom trenutku us-
mjerena normalno od njene povrsine u tacki gdje se tijelo nalazi 11
tom trenutku.
Uocimo tijelo u trenutku kada se ono nalazi na visini h iznad
podloge. Njegov polozaj je odredjen uglom a (vidi sliku). lzaberimo
koordinatni sistem taka da Inu je X-osa u pravcu tangente, a Y -os a
u 'pravcu vanjske normale na povrsinu lopte 1.1 tacki U kojoj se tijelo
nalazi. U tom trenutku kretanje tijela je odredjeno jednaCinom
gdje je ii totalno ubrzanje koje ima tijelo u tom trenutku.
Projekcijorn Dve vektorske jednacine na koordinatne ase irnacemo
F = max
-P
N
+R = may (3.97)
Kako je P
dobijamo
mg Sln 0:, FN = mg cos 0:':, nakoD skraCivanja sa 'm,
ax = 9 SIn a::
. R
au ==;;;: --gCOSQ: (3.9S)
Projekcija ubrzanja u smjeru X-ase predstavlja tangendjalno 11br-
zanje ax = at: dok projekcija na Y -05U mora biti uSIIljerena prema.
eentru lopte, odnosno
pa se maZe pisati
at = gsin a
"--a
r
= !i - geos a
m
(3.99)
(3.100)
(3.101)
Sa slike se vidi da je cos Ct = (h - r)jr i sin a: -/1- C ~ S 2 a: _
h/rV(2r/h) -' 1, pa zamjenom u prethodne jednacine dobijamo
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE
133
U trenutku kada se tijelo odvaja od lopte, sila reakcije je R = 0 i
h = H, pa dobijamo
b) Iz jednaCine (3.101), koristeCi iL, = v
2
jr, dobijamo
v
2
R = rng cos 0: - -
r
(3.102)
Brzinu tijela na visini h prije odvajanja mozerno odrediti koristeCi
zakon 0 odrzanju mehanicke energije
mg2r =
mv
2
._-- + mgh,
2 .
rnv
2
= 4m,gr - 2m,gh
Uvrstava.nje ovog rezultata u (3.3.102) daje
(3.103)
Kada se tijelo nadje na visin1 h = 11, ono se odvaja od lopte, .pa j ~
R = O. Odatle se dobija da je visina na kojoj se tijelo odval" od
kugle
5r
H=-
3
c) U trenutku odvaja,nja bTzina tljela ima 'intenzitet Vo kojJ se moze
odrediti iz (3.103) stavljajuCi daje h = H = 5r/3, "to daje
Od tog trenutka tijelo vrsi slozeno kretanje u gravitacionom po-
lju, kosi hitac na dole. . - . ~ . --. . ..
U izabranom koordinatnom sistemu XY (Vldl shku), tlJelo u hOT-
izontalnom praveD vrsi jednoliko kretanje1 a u vertikalnom praveu
134
jednoliko ubrzano- vertikalan hitac na dole.
odredjen jednaCinarna Polozaj tijela bi bio
x = voxt = vot cos a
(3.104)
(3.105)
H
at'
y = + VOyt + """- = H - . !l!'.
2 VOt Sln 0' 2
Ako .. iz jed.naCine (3.104) nadJ'emo vrlJ'erne
d b t, uVTstirno u (3.105),
o lCemo JednaCinu putanje tijela u obliku
y = H - xtan a _ gx'
2v5 cos' " (3.106)
je liZ uslov da se ostale sile, osim sHe teze zanemare
. l!e 0 pa ne na tlo u tacki sa koordinatama (x 0) K . .:
JednaclIlu (3 106) t r' .. . D, . onsteci
v" s .av JaJucl y = 0, dobijamo kvadratnu jednacinu
po xD, elJa Sli TJesenJa
_ vel sin 2<> ( 2 11 )
x D '-' - 2 - 1 1 + _-;;-g,,--;;---
g \ vJsin
2
Q
Kako se kretallje vrsi U Drvom kvadrant t .
d
. . . - u, 0 Je XD > 0 U ternutku
o vaJanJa Je .
H = 5r/3, COS" (H )/ /
= - r r = 2 3, sl'n -__ r::
5
/
3
, ,
<..<, Vb Va = 2gr/3,
paje XD ""0.72 r
Trazeno rastojanje d = 0'0 + x = 1 47
D . T.
4. m a)
M = 4m b)
L = 1.5 m c)
d
,
= L/2
d2 = LI4
,
voa =?
vob =?
L, = L/2
M
V6a =?
vbb =?
Prenla zakonu 0 odrzanju
momenta koliCine kretanja
(impulsa), moment koliCine
kretanja sistema kugla-stap,
U ?dnosu na osu 0, prije su-
daTa mora biti jednak mo-
'( 1(,
Ii'
I
___ : I If
m V;;u I!I .-"
----.:- --
I I i
( ( (
L..lJ
3.1. PRVI PARC1JALNI ISPITI 1Z FlZIKE 135
mentu koliCine kTe tanja sistema poslije sudara
i k = + Est
Vektori momenata koliCina kretanja su po definiciji u pravcu ose
rotacije. Kako se kuglica sudara idealno ealasticno sa stapom vece
'mase, ona ce se poslije sudara vtatiti u suprotnu strariu, a stap ce
poceti da se obrce. Projekcija omenata impulsa na smjer .Lk daje
gdje je:
Lk ,= + L"
mvoad1 = -mvd
l
+ Istw
v- intenzitet brzine kuglice poslije sudara,
lsc moment inercije stapa u odnosu na osu 0 i
w- ugaona brzina stapa neposredno poslije sudara.
(3.107)
Ukupna rnehanicka energija sistema pri idealno elasticnorn su-
daru ostaje ocuvana, pa se za trenutke neposredno prije i neposredno
poslije sudara moze pisati
rnv
2
mv
2
I w
2
Oa ,lit
.--=
2 2 2
(3.108)
JednaCina (3.107) se moze napisati kao
(3.109)
a (3.108) nakon preuredjivanja
(mvOa + rnv)( VOa -- v) = I"w' (3.110)
Koristeci (3.109) jednaCina (3.110) se moze podijeliti sa I"w, pa do-
bijamo
VOa --- V = wd
1
(3.111)
"MnozeCi (3.111) sa rrt i sabirajuci sa (3.107) eliminisati cerIlo nepoz-
natu brzinu kuglice poslije sudara v i dobiti ugaonu brzinu stapa
neposredno poslije sudara u zavisnosti od pocetne brzine kuglice prije
sudara sa.,stapom
2mvOadl
w =
I,t + mdJ
(3.112)
136 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENUI ISPlTA
Kineticka eneTgija rotacije stapa pri njegovom obrtanju navise prelazi
u potencija.lnu (prj}"ast potencijalne energije sistema. stap-Zemlja).
Kako se trenje sa osovinorn zanemaruje, kao i otpor vazduha, za ver-
itkalan polozaj, kada stap dodje u polozaj labilne Tavnoteze, mozemo
pisati
2
Ako za referentni nlVO racunanja po-
tencijalne energije stapa uzmemo ra-
van u kojoj ]ezi osa rotacije, tad a je
prirast potencijalne energije stapa
f:::J.Epst = Epst2 - Epstl =
= Mg"i-- (-Mg"i-)
= Mgd
1
(3.113)
U ovorn proracunu SIIlO uzeli U obzir da
je potencijalnu energiju nekog LijeJa u
odnosu na neki nivo moguce napisati
kao proizvod mase tijela,
c
.-
ubrzanja sile Zemljine teze i visine njegovog centra IIlas U odnosll
na taj nivo.
UVTsl.avanjem (3.112) i (3.113) u zakon 0 odTzanju mehanicke
energije dobijamo
Mornent inercije stapa U odnosu na datu osu prema Stajnerovoj teo-
remi je
I == l,1' .-LM (d
1
)
st 12 I 4
7ML'
48
pa se llvTstavanjem u (3.114) dobija
(7M +12,1') ;r;;8g .
Vaa = --48,::;:;-----V7 = 8.37 m/ s (3.115)
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI 1Z FIZIKE
137
b) Prerna zakonu 0 odrzanju lllOmenta kolicine kretanja
(ilnpulsa), za idealno nee-
last jean sudar imamo
gdje je w ugaona brzina sta-
pa zajedno sa metkorn u se-
bi, nepasredno poslije suda-
Ta.
Kaka je prema Stajnero-
voj teoremi moment inerci-
je stapa U odnosu na. osu 0
7ML2
r ___ _
- 48
i moment inercije kuglice
Ik = m.di = rrtL
2
moze-
mo odrediti ugaonu brzin11
sistema stap- kuglica u nje-
InU
m
d
2
0
f-
- d,
'If,b
M
21rnVOb
(7AI+ 12m) L
L
l
fi-'
1M I
J I
1m I
Ion
I I
i : I
I I \d
1
: til
l-L-
1
0
1 d,
I I
. .'--
(3.116)
Kako se sistem obr(:c, njegova kineticka energlja rotacije prelazi u
potencijalnu energiju, i kada dodje 11 vertikalan polozaL zanstavlce
se u polozaju nestabilne ravnoteie
J
pa lllOzerrlO pisati
(I." + h)w' _ AE
2 - U p:.<
(3.117)
PTJrastaj potencijaJne energijc sistema moze se iskazati Imo
PotencijaJna energija sistema U odnosu na neki nivo moze se dati kao
_proizvod mase sistema, l1brzanja ZeIP]jlnc. sile i,visine",
m,ase 11 odnosl1 na dati nivo, U sh1caJ11: <1ko za rrrvo racunar:Ja
potencijalne cnergije uzmemo horizontalu u kojoj lezi osa obrtan.J
a
,
138
imacemo
!',.E
p
, = (Mgd,f2 + rngd,J - [-(Mgdr/2 -+- rngdrlJ = (M + 2m)gL/2
Uvrstavajuci u zakon 0 odrzanju rnehanicke energije (3.117) i ko-
risteCi (3.116) dobijamo
(1" + h)w' L
----2- = (M + 2rn)9
2
N akOIl sredjivanja se dohija
12m zv2
= (M -+- 2rn)gL '*
VOb = = y20gL = 17.16 m/s
c) Ako bi se stap zamijenio tijelom mase M koje je objeseno na
laganu neistegljivu nit duzine LI2 u slucaju a) bismo imali:
Koristeci iste jednaCine od (3.107) do (3.112), objasnjenje koje je
uz njih dato
l
kao i zarnjenjujuCi moment inerclje stapa sa rnomentom
l.nercije ovog tijela kao tackaste mase 1st = I ::::: Mdi i d
1
= LI2,
dobicerrlO
WI =
41 + rnL2
U razmatrariju navedenom posli-
je jednaCine (3.112) treba dodati
da ce, kada tijelo dodje u verb-
kalan polozaj nakon sudara, mo-
rati da ima neku brzinu Vc da ne
bi palo.
Tijelo se, poslije sudara u tacki
A krece po kruZuici. Sila koja
izaziva takvo kretanje naziva se
centripetalna sila, , jer je usmje-
rena ka centru p\.!tanje. U bila
kojoj tacki putanje projekcija si-
La na smjer prerna centru biCe
.L
2
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZlKE 139
gdje je }"'z sila zatezanja konca. ..... .
U tacki C je 0: 7r pa je rezultujuca slla kOJa dJeluJe na tlJelo

M" - F +Mg
T -- z, (3.118)
Najmallja vrijednost te sile bioe a.ko je F, = O. Brzina ima tada
tijelo predstavljace najrnanju brzinu koju t:eba da 1ma t1Jelo pa da
prodje kroz tacku C, a da ne padne. Tada Je
Mv;
.---- = Mg
r
odnosno = gr = gL/2. .. ,.
PreIna tome, kineticka energija koju tijelo doblJe
odlazice na povecanje potencijalne energije, ali u tackl C.Jcd..an DJen
dio Inora ostati u nepromijenjenom obliku, pa se moze plsatI
Nakon sredjivanja se dobija
i,--"-
(M +- rn)L }10g 15.16 m/ s
4rnVr.:
Ako sudar tretiramo kao idealno
neelastican, ugaona brzina sis-
tema neposredno poslije suciara,
koristeCi prvu jednaCinu iz b) biee
"
w =
rnvbb L
2(1 + h)
2
' rnvQE. __

(M + m)L
gdje je I InOIDent inercije tijela.
U najvisoj tacki putanje_, iz is-
till razloga koji su navedimi kod
elasticnog sudara, imaeemo
140
GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
L n"
-- hE I
2 - L.l ps ';' 2 (;..
f! +iJ. (2mv: ) 2 .
2 = (Af +- rn}gL + LWt-mlgL
' , '2 2
I (M-!-r:!lL!lT
VO! = -v-I C7 30.32 m/s
(3.119)
3.1.7
Prvi parcijalni ispit iz Fizike
Tuzla, 2.4.1990. god.
1. Teg :mase lV[ = 2 kg visi 0 sa-
vitljivo.m neistegljivo:m uzetu, za.-
nemarljlve mase: tako da je
ravnotezni polozaj na ViSlIli h =
2.5 m od horizontalnog tla. (J
A
horizontalnorn pravcu u teg uda-
ri lopta mase rn =: :I kg: ba.cena
sa. tla j kao na slici. Sudar je (coni
i potpuno elastiC-an i teg se usljed
njega popnc za f::..h :::-.::. 20 em. iz-
nad ravnoteznog polozaja.
a) Odrediti rastojanje sa kojeg je ]opta bacena.
b) Na kojeIIl rastojanju ad tacke A ce pasti ]opta na tio nakon
sudara? Otpor vazduha zanemariti.
Rjeii. a) X, = (1 + vhLih = 2.12 m,
b) x, = :(;1 . X = 1.06 m, gdje je x = .,,(hJ:,h = 1.06 m
2. KugJa se kotrlja niz strrnu ravan duzine L =--::: 7 rn, koja Je
nagnuta. pod uglorn 0 :::0::: To /6. ' ,
a) Izvesti izraz za mO.menta inercije kugle U odnosu na
centralnu i trenutrm osu.
b) NaCi brzinu kugle na kraju strme ravni.
c} kojirn :lg1om treba da je nagnuta strma ravan da bi va-Ijak
postlgao lstu hrzmu Ila kraju strme ravni.
za racunanje 1YJOJIlenta inercije valjka 1.1zcti kao gotov. Sma-
tratl da nema proklizavanja kugj{;:_ni valjka, . _
Rjel. a) L = I = ZmFi2 b)l! c= Vf1i;;;L;;;'''''-;- _ 7 .'
" <l -, 5 - k 7 - m
i
8,
3.1.. PRYI PARCIJALNI ISPITI 1Z FlUKE
3. Za mjerenje protoka gasa koristi se uredjaj prikazan
sema.tski na siiei.
a) Izvesti izraz za ra.cuna-
nje protoka gasa kroz cijev.
b) U savijenoj U-cijevi se
nalazi voda. N acrtaj1,e ni-
vo vode u krakovima.
c) Ako se nivoi vade razli-
klljU za fiJI = 12 mm" na-
ti masu gasa koja protekne
kroz cijev za jedan
d
141
sat. Gustina gasa je P = 1.1 kg/m.
3
, d, = 50.10-
3
m., d
z
40 . 10-
3
m. i gustina vade je Po = 1000 kg! m
3
.
b) Voda je u desnom kraku na viscm nivou nego u lijevoru.
)
- 106 8" k
c m, ',-- Qpt ""-- 4 V ... 1)p ), '"' ,g
4. Tijelo mase 500 kg treba prernjestiti sa povrsine Zcmlje na
povrsinu Mjeseca.
a) Izvesti izraz za izracunavanje minimalnog racia koji treba pri
tome izvri3iti.
b) Izracunati ga ako se zna da je masa Zemlje 81 puta veta
od mase 1\1jeseca} a rastojanje izmedju njihovih centara iznosi 60
poluprecnika Zemlje. Masa Zemlje je 5.96 . 10
24
kg) a. poluprecnik
Zemlje 6.37.10
6
m.
Ii) A. = -12094 GJ.
5. Tanak homogen stap pric-vTscen je za gornji kraj tako da
142
CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIIi ISPITA
moze slobodno da rotira u vertikal-
noj ravni oko tacke A. Donji kraj
stapa potopljen je u vodn kao na
slid. Ravnoteza se postize kada je
stap pod uglom i kada se polovi-
na stapa nalazi iznad povrsine vo-
~ e . N ad gustinu rnaterijala od koga
Je naCinjen stap ako je gustina vode
Po = 1000 kgrn-
3
.
R
, 3
Jes. P = .Po = 750 kg/m'
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 143
3.2 Drugi parcijalni ispiti iz Fizike
3.2.1 Drugi parcijalni ispit iz Fizike
Tuzla, 30.8.1982. godine
1. U homogenoj sredini gustine p uspostavljen je longitudinalni
stojeCi talas dat jednaCinom:
e(x,t) = a coskxcoswt
NaCi izraz za zapreminsku gustinu:
a) potencijalne energije up (x, t) i
b) kinetii'ke energije Uk(X, t).
c) Nacrtati grafik raspodjele zapreminske gustine ukupne enegije
u u oblasti izmedju dva susjedna eYOTa pomjeranja u trenutku t :::;.c 0
i t = T / 4, gdje je T period oscilovanja cestica sredine.
2. Svjetiost talasne duiine ,l, = 535 nrn pada normalno na difrak-
cionu resetku. NaCi konstantu resetke ako je najveCi red spektra koji
se Inoze registrovati torn resetkom 5.
3. X-zrak cija je taiasna duzina ,l, = 0.12 nrn pri interakciji sa
slabo vezanim elektronom rasije se pod uglom od 0 = 7T /3.
a) Izvesti izraz za izracunavanje promjene frekvencije X- zraka
pri toj interakciji.
b) Koliko se procentualno smanjila frekvencija zbog interakcije?
c) Kolika je kineticka energija uzmaklog elektrona"!
4. Koliko spektralnih linija atoma vodonika iz Paschenove serije
spektralnih linija ima talasne duzine vece od 1000 nm?
Rjesenja:
1.
P
t ,= 0
r
f+Ar
t = T/4
51
I I I
up(x, t) ='1
Uk(X, t) =7
u(x, t) C ~ ?
X
X +t.X
a) UoCimo element zapremine 6. V = .6.8.6.x u sredini u ko-
joj se rasprostire longitudinalan talas. DjeliCi sredine osciluju oka
ravnoteznog palozaja pa ce zbog toga dolaziti do deformacije (i8-
tezanja i sabijanja) uocenog elementa zapremine , te ce taj dio sa-
drzavati odredjeni iznos potencijalne energije elasticnc deformacije
koja se moze racunati kao:
D.Ep = = (aE) 2
2 2 aX)
gdje je Ell Jangov modnl elastic-nostl, E: relativna deforma.cija.
Kako je t = a cos kx cos wt imarIlo da je:
EyD. V 2 ' . 2
.6.E
p
= ---a SIIl kx cos
2
wt
2
Ako ovu jednacinu. podijeli.mo sa zapreminom element a sredine, do-
bicemo zapremi.nsku gustinu potencijalne energije
tiEp 2 2 . 2 2
Up = = O.5pa W SIn kxcos wt
gdje smo iskoristili da je Ell := pv
2
i w .= vk.
Iz ovog se moze. zakljucjti da uspostavIjanje stojec.eg talasa. u
elasticnoj sredini dovodi do pojave potencijalne energije elasticnosti,
ali da ce se na jednorn mjestu (za dato x) zaprerninska. gustina te
energije rnljenjati u vrernenu po zakonu kvadrata, kosinusa. Treba
istaCi da se ova energija ne prenosi kroz prostor.
b) Dolaskom talasa u uoceni element, djelici sredine pocinju os-
cilovati (kretati se) pa ce citav element u svakoru trenutku imati
odredjeni iZIlOS kineticke energije. Ako uzmemo dovoljna maleno D.x,
rnozerno srnatrati da svi djeliCi imaju istu brzinu u svakom trenutku
pa je kineticka energija tog elementa '
D.Ek = D.
2
m =
Ako nadje.mo izvod pomjeranja po vremerlU i uvrstimo, nakon di-
jeljenja sa .6. V dobit cc.mo zapreminsku gustinu kincticke energije u
uocenom eJementu.
8.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE
145
Iz ove relacije se vidi da t,e se na jednorIl istom mjestu (isto x),
zaprelninska gustina kineticke energije mijenjati u toku vremena po
zakonu kvadTa.ta sinusa, ali se ne prenosi kroz prost or.
Dva susjedna evora stojeceg talasa pomjeranja nalaze se :r:
a
rasto-
janju ),,/2, pa cerno uzeti proizvoljno dajejedan (,vor u
pocetku, a drugi na. rastojanju u X-ose ..
trenutku t = 0 zapreminske gustme potenclJalne I kmetIcke energlje
bi bile
0
-222k
up = .tJpa w sm x
Uk = 0,
a u trenutku t = T /4 imali bismo
Up = 0
Uk =- O.5pa
Z
w
Z
cos
2
kx
Grafik raspodjeie energije dat je no.. slid
u
o
.1L
2
x
Ukupna zapreminska gustina, energije talasa, kojajejednaka zbiru
zapreminske potencijalne i kineticke energije talasa u svakorn trenut-
ku, u trenutku t = 0 je
2 Z . 2 k 0 t: 2 2 " 2 2w
u = Up = O.5pa, W SIn x::---::: W SIn --:\x
U trenutku t = T /4 je
i 2 2 2w
U = Uk = O.5pa'w' cos' kx = O.5pa w cos >:x
2. A = 535 nrn
C =?
<p = 35 '-'
Zm.ax = 5
Difrakciona resetka predstavlja skup velikog broja jednakih pa-
ralelnih pukotina koje su postavljene na medjusohno jednakom ras-
tojanju.
Rastojanje C izmedju sredina susjednih pukotina naziva se kOIl-
stanta iIi period resetke. Ako ravanski talasi padaju normal no na
difrakcionu resetku, svaka pukotina se ponasa kao izvor svjetlosnih
talasa 1 svi ti talasni izvori su koherentni, jeT na resetku dolaze ravan-
ski svjetlosni talasi. Pojedini dijelovi jedne pukotine emi(uju talase
u svim pravcima iza pukotine, pa ce U odredjenom praveu koji sa
normalom na ravan pukotine zaklapa ugao <p iCi talasi koji se medju-
sobnG razlikuju u fazl. Ako se ovi talasi propuste kroz sabinlO SOeLVQ
koje je paralelno ravni pukotine, a u fokusnu ravan 80S-iva se postavi
zaklon, oni ce se skupljati i dolazit ce do interferencije. Rezultujuci
vektor amplitude oscilovanja, u izabranom pravcu, od jedne puko-
tine, bice jednak zbiru vektora amplitude oscilovanja sa pojedinih
njenih dijelova. Rezultujuci vektor amplitude oseilovanja u tacki P
bice jednak zbiru vektora amplitude oscilovanja sa svake pukotine.
Kao sto se pokazuje u teoriji maksimalno pojacavanje ce se dobiti
ako je putna razlika talasa koji dolaze sa susjednih pukotina (sa is-
tog mjesta na pukotinama) jednaka cjelobrojnom umnosku talasnih
duzina talasa
Csin<pz = zA z=O,1,2,
gdjeje z red spektra. Za z = a irnamo spektar nultog reda, za z = 1
spektar prvog ieda itd.
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE
147
Red spektra koji se moze vidjeti sa datom difrakcionom resetkom
pod datim uglom je
C sin!.pz
z =
A
d t
1 to J. e i maksimalnl red
Kako je maksimalna vrije nos sm \D = ,
spektra koji se moze vidjeti difrakclOllom resetkom
Od d
. C - z '= 5 535 nm = 2675 nm = 2.675 .
av Je J ..- __ma.xA.
3. A = 0.12 nm
O=7r!3
;v =?
a)
b) p =?
eJ
Ek =7
m,
e
nn __
.J55L
hV
mv
c
Kvanti X-zracenja koji imaju energiju hv iInaju i .impuls
Oni se sudaraju sa slabo vezahim elektronirr:a kOJe
postaviti da miruju. U suclaru kvant X-zracenJa preda Jedan clIO
energije slabo vezanorn elektronu i elektron uzmakne pod .ug!om .!.p.,
a on nastavi da se krece pod uglom 8 u odnosu na prvobltnl SIDJer
kretanja. . ). k
N a osnovu zakona 0 odrzanju impulsa (kolicine kretaDJa 1 za ona
o odrzanju energije-mase mozemo pisati
hv = h-;'I + mv
, ,
hv + moc
2
= hv' +. mc
2
(3.1)
(3.2)
gdje je moe' energija mirovanja elektrona, me' je totalna (ukupna)
relativisticka energija elektrolla kOJl se kreee nakon
Ako se u jednaCini. (3.1) impuls kvanta X-zracenJa nakon su-
dara sa slabo vezanim elektronom prebaci na lijevu stranu znaka
148
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PlSMENlH ISPITA
jednakosti i kvadrira, dobicemo :
h
2
v
2
h
2
vv' h 2v'2
--,- - cos f} -+-- --_. = m2v2
c c
2
'c2 (3.3)
Jednai'inu (3.2) mozemo napisati u obliku :
Nakon kvadriranja ove jednaCine dobijamo:
h
2
( ')'
V - V + 2h{v - v')m"c' + m5c
4
= m'c
4
(3.4)
P rem a AjnstajnoYoj teoriji relativnosti je
Kvadriranjem. i sredjiva,njem ove jednaCine se dobije
m
2
c
4
(1 - = m'c
4
,::2 0
rn
2
c
4
- m
2
v
2
c
2
:'= rn
2
c
4
o
Uvrstavanjem rczultata iz (3.5) u jednaCinu (3.4.) dobijamo
h
2
v
2
- 2h
2
vv' + h
2
v
t2
+ 2h(v _ v/)rnoc2 = m2v2c2
mno.z.enja jednaCine (3.3) sa c
2
dobicerno Ono sto
stram pos.\iednje jednaCine. Izjednacavanje Jijevih
pODlstavanjc odgovarajucih clanova daje
2h'vv'(1- Cos B) = 2h(v - v'lmoc'
NakoD sredjivanja se dobija da je
(1 1) (1 - cosO) = - -- C
moc v' v
(3.5)
stoji na
strana i
(3.6)
js.u/talasne d.uz-ine X:-zracenja prije i poslije rasijanja). =: c/u i
- C V J nakon UVTstavanja 5e d?bija .
3.2. DRUGI PARCIJALNI lSPITI IZ FIZIKE 149
gdje je >'c = = 2.42 . 10-
12
m Komptonova talasna duzina elek-
111.0C
trona.
Dakle, ako se monobromatsko X-zracenje pusti na neke lake ele-
rnente, dolazi do njegovog rasijanja
1
pri (,emu 5e u rasijanorn zrac.enju
pored upadnih talasnih duzina >. pojavljuju i talasi vecih talasnih
duzina AI.
Prornjena talasne duzine ne zavisl od prirode materijala na kome
se vrsi rasijavanje vee sarno od ugla pod kojim se vrsi rasijavanje.
Intenzitet rasijanog zracenja se povecava sa porastom ugla rasijanja.
Na teiim elementima je intenzitet Komptonovog rasijanja slabiji
zbog toga Mo takvi clementi irnaju manje slabo vezanih elektrona.
Promjena frekvencije je
ICC v
/:!.v = v - v = -- - --_
>. ).' ----,,-.--:;:I
A,.(l-cosll)
(3.7)
b) Procentualno srnanjenje frekvencije X-zracenja zbog interakcije sa
slabo vezanirll elektronom dobjjemo iz izraza (3.7)
/:!.v 1
p = -- 100% = ----c
V 1 + __ A __
2>.c sin"
(3.8)
c) Kineticka energija uzmaklog elektrona je jednaka Tazlici totalne
energije koju p05jeduje poslije 5udara i energije koju je iInaO prije 511-
dara (energija mirovanja). Prerna zakonu 0 odrzanju energije-mase,
to je jednako energiji koju je izgubio foton X-zracenja pri rasijanju
l
pa mozemo pisati
E = (m -- mo)e' = hu - hv' =
= = l02.5eV
, '>'c 0)
4. Prerna Borovoj elementarnoj teoriji atoma vodonika, emlSlja
svjetlosti (energije u vidu elektromagnetskih talasa) iz atoma
1
vrSi
se, ako atom prelazi iz viseg u nize energijsko stanje, tj. aka elektronl
sa putanja koje su dalje od jezgra, prelaze na putanje blize jezgru.
PaSenova serija spektralnih linija nastaje ako elektron sa visih energi-
jskih nivoa prelazi na treCi (n = 3). Talasni broj linije u Pasenovoj
seriji spektralnih linija je dat izrazorn
L = RH -
150
gdje je RH Ridbergova konstanta za vodonik.
Pri prelazu sa nivoa n = 4 na n = 3 (prva linija u pa.senovoj seTiji
linija) emituje se najmanja energija. Kako je
zakljucujemo cia ce se ernitovati elektromagnetsko zracenje najvece
talasne duzine u toj seriji. Njegova talasna duzina je
= RH (tz - tz) = RH
).43 = = 1874.6 nm
(3.9)
Pri prelazu sa visih energijskih nivoa na treCi emitovat ce se sve vise
energije kako kvantni broi nivoa raste) a to znaci da ce se talasna
duzina emitovanog zracenja sve vise smanjivati. Potrazimo kvantni
broi onog nivoa sa kojeg treba da predje elektron, pa da emituje
svjetlost talasne duzine >'n3 = 1000 nm.
(3.10)
Prema tome ima ukupno cetiri linije sa talasnim duzinama veCim ad
1000 nm. To su >"3 = 1874.6 nm, >'53 = 128l.5 nm, >'63 = 1093.5 nm
i >'73 = 1004.8 nm.
3.2.2
Drugi parcijalni ispit iz Fizike
Tuzla, 26.l.1985. god.
l. Kugliea mase Tn, objesena na oprugu, produzava je za D.L. Pod
dejstvom spoljasnje vertikalne sile, koja se mijenja po harmonijskom
zakonu sa amplitudom Fo, kuglica vrsi prinudne oscilacije. Logari-
tamski dekrement prigusenja je A. ZanemarujuCi masu opruge, naCi
kruznu ucestanostprinudne sile pri kojoj je amplituda pomjeranja
maksimalna. Kolika je vrijednost te amplitude?
2. Izvor zvucnih oscilacija frekvencije Vo = 1 kHz krece se u
pravcu normale na zid brz(nom Viz = 0.17 mJ s. Na toj norm ali
3.2. DR.UGl PARClJALNl lSPlTI IZ FlZIKE 151
.. k P . P pri cemu je njihov polozaj
su postavljena dva pnJemm a 1 I 2. d. k l"ka
PI - - 1- - P
z
. Koji prijemnik ce registrovatl talasne u are 1 0 1
je njihova frekvencija?
3. Izmedju horizontalnih ploca ravanskog na koje
. kl' pon U = 250 V ulijece elektronskl snop pod uglom JC pn Jucen na
8 = 7f / 6 kao na sliei.
Elektroni u snopu imaju energiju
u intervalu od 0 - 750 eV i
raspodjela elektrona po energl-
jama je ravnomjerna. .
a) Koji ce dio od ukupnog bro!a
elektrona udariti u gornJu plocu
kondenzatora?
J
8,
,
b) Ako je rastojanje izmedju ot- ..
A . B d oJ ploti L = 3.46 em, odrediti energ1JU elek- vora 1 na OllJ
trona koji prolaze kroz oba otvora.
Smatrati da pad elektrona na plocu ne mijenja napon izmedju
plota.
4 Dvostruko jonizovanl atom ItlJuma 1. . I .. (L .++) pri prelazu iz nekog
u prvo pobudjeno stanje ernituje sukeesivno dva
. 9 1 . .\ 72 91 nm. 0 1 1
sa talasnirn duzinama Al = 21. nrn 1 z - . v' ? Ak
je poluprecnik orbite eksitovanog stanja iz kojeg se 0
kvant talasne duzine AZ pogodi jednostruko jonizovanl atorr: .
(H e+) koji se nalazi u prvom pobudjenom stanju: : 1 ce
d '" d onizaciJe He+' Ako dodje do jOlllzaelJe, kohka Je rZlila
oe1 0 J b. 1 t . t'ki efektJ?
fotoelektrona? Da Ii se moraju uzeti u 0 Zlf re a IVIS Ie .
Rjesenja:
1. m
D.L
Fa
A
w =?
_a =?
Primjenom II Njutnovog zakona na ovaj dinamicki sistem, kada
se kuglica nalazi u polozaju X, dobijamo
(3.11)
gdje je sila te;;e koja djeluje na kuglicu
G= mg,
sila elastiCnosti kojorn opruga djeluje na tijelo
prinudna sila
} ~ = Focoswt,
sila trenja
ftr = -rv.
Jednaeina (3.11) nakon projekcije na X-osu postaje
d
2
x dx
m-
d2
c ~ mg - k(x + jj.L) - r- + Focoswt
t dt
(3.12)
U :avnotezIlom polozaju je
kjj.L = mg
i nakou uvrstavanja u (3.12) i dijeljenja jednaCine sa rn dobija se
d
2
x r dx k Fo
dt' + mdt +;:;; = m coswt (3.13)
Ako oznaCimo da je ;;. = 2(3, ~ = w5 i ~ = /0) jednacina (3.12)
postaje
d'x dx 2
dt' + 2(3 dt + wox = fo cos wt
(3.14)
Ovu diferencijalnu jednaCinu cerno rijesiti tako sto cerno prvo rijesiti
homogenu jednaCinu
d
2
x dx ,
-- + 2/3-- + w x = 0
dt' . dt 0 (3.15)
3.2. DRUGI PARC1JALNI ISPITI 1Z FIZIKE
153
Rjesenje ove jednacine je
(3.16)
Partikularno rjesenje jednaCiue (3.14) t.razimo u obliku
x(t) = acos(wt + a)
(3.17)
gdje Stl a i 0' konstante koje treba odrcditi tako da bude zadovoljena
jedna.cina (3.14).
Ako nadjemo prvi i drugi izvod x(t) datog prema (3.17) i uvrstimo
u (3.14) dobijamo jednai'inu
-aw' cos(wt + <X) - 2(3aw sin(wt + <X) + w6a cos(wt + <X) = fo cos wt
PTimijenimo Ii u posljednjoj jednacini adicione teoreme i spojimo
clanove uz cos wt i sin wi, a ztim izjednaCimo koeficijente uz njih,
sa odgovarajuCim koeficijentima na desnoj strani jednacine, dobi-
jamo dvije jednacina koje nam ornogucavaju da odredirno trazene
konstante a i 0:.
a(w5 ,-- w
2
) cos 0: - 2awj3 sin a: = fa
a(w5 --- w
2
) sin lX -1- 2awj3 cos 0: = 0
Kvadriranjem posljednjih jednaCina i sabiranjem se dobija
a'(wJ - w
2
)' + 4a'w'(32 = ft
Odavdje se dobije da je amplituda
a=
fa
V(w5 -- W
2
)2 + 4(3'w'
(3.18)
(3.19)
1z izraza (3.19) se lako zakljucuje da ce amplituda biti maksimalna
kada izraz u imeniocu hna minimalnu vrijednost, odnosIlO ako je
gdje je-
dy
-=0
dw
154 GLAVA 3. RI.JESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
Aka nadjemo prvi izvod y po w i izjednaCinlO sa nulom, dobijamo
jednacinu
-w( w0
2
- w
2
- 2/l') = 0
cija rjesenja SU WI = 0, WZi3 = jw6 2iP. Frekvencija prinudne
sile ne maze biti negativna, pa ostaje da je
(3.20)
rezonantna frekvencija i za tu vrijednost je amplituda pomjeranja
maksimalna.
U nailem slucaju je kl;.L = mg, pa je w5 = kjm = gj l;.L.
Nepoznati koeficijent prigusenja j3 mozemo odrediti po:mocu poz-
nate vrijednosti logaritamskog dekrementa prigusenja.
lz prigusenih oscilacija je poznato da je
x(t) = cos(w't + (1)
gdje su w' i ex', kruzna frekvencija i pocetna faza a
amplituda tih oscilacija ..
Logaritamski dekrcment prigusenja je
.\ = In __ ."i!L = /IT'
a(t + T')
Kako je T' = 27r / Wi, a Wi = j w6 - (32, dahija se da je
27f .\
-Vwi
r
w=6 =- /l' /l
Nakon kvadriranja posljednje jednai'ine i sredjivanja dohija se
" ,
/l2 = A Wo
47i2 + .\.2
(3.21)
Izraz (3.21) cemo uvrstiti 11 izraz (3.20) i dobili da je rezonantna
frekvencija
1
:1
I
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 155
Uvrstavanjem izraza za Wo dobija se da je rezonantna frekvencija
_ ! 9 47f2 _ ).2
W
rez
V LlL 41T2 + .\2'
a rezonantna amplituda
2. vo=lkHz
Vi" = 0.17 mjs
c = 340 mjs
l;.v =?
Kada se izvor zvuka krece prerna zidu i emituje talase, oni ce
se odbijati i pri tome vracati u suprotnom smjeru ne mijenjajuci
frekvenciju. Kako je zid nepokretan to ce se u prostoTu izmedju
izvora i zida prostirati dva talasa istih frekvencija, pravaca prosti-
Tanja i amplituda, ali suprotnih smjerova. Tada dolazi do interfer-
encije i nastaje stojeCi talas, tako cla prijemnik P2 nee registrovati
talasne udare.
Kada se izvor udaljava od prijemnika PI, dolazi do povecanja ta-
lasne duzine talasnog procesa u sredini, sto irna za posljedicu sman-
jenje njegove frekvencije. Kada se izvor krece prema zidu (prijem-
niku) u smjeru u kojem se krece talas, dolazi do smanjenja talasne
duzine talasa 11 sredini, sto ima za posljedicu povecanje frekvencije
talasa koji ce stizati do zida. Taj talas se odbija od nepokretnog zida
i pri tome ne mijenja frekvenciju. U takvim uslovima ce do prijem-
nika 1\ stizati dva talasa jednakih amplituda, is tog pravca i smjera
prostiranja, a frekvencija koje se malo razlikuju. Tada ce nastati
talasni udari (otkucaji) i PI ce ih registrovati.
Frekvencija udaraje jednaka razlici frekvencija talasa koji se slazu
Frekvencija V1 talasa koji se odhija od nepokretnog zida se racuna
prema relaciji
C
VI = ---Va,
c Viz
156
GLA VA 3. RIJE.'O;ENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
a frekvencija [/2 talasa koji registruje prijemnik kada se izvor udaljava
od njega
C
1/2 = ---"'0
C + Viz
Trazena frekvencija otkucaja je
Kako je brzina kretanja izvora Viz mala U odnosu na brzinu zvuka
C, Inoze se v/z zanemariti u nazivniku posljednjeg izraza i trazena
frekvencija otkucaja iznosi
9
v. U=250V
0= 11:/6
E E 10,750] eV
L = 3.46 em
l::.N _?
N -;
E, =7
a) lJ gomju plocu
kondenzatora udariCe
svi ani elektroni cija
je enegija veca od vri-
jednosti E" koja je
tolika da je
.' mvOy
= eEd
2
2Viz
!:!.v= -va = 1Hz
c
x
Rako je VOy .;;;;;;. VI COS B, gdje je VI brzina kojom elektronl ulijecu u
prostor izmedju plota, i eE d = eU dobija se da je
2
() = eU
2 '
odnosno
3.2. DRUGI PARCI.JALNI ISPIT! IZ FlZIKE
157
Odavdje se dobija da je
N akon uvrstavanja zadanih vrijednosti dohija se
Neka je braj elektrona po jedinici energetskog intervala (1 eV) b.N
1
_
Tada ce broj dektrona koji bi jz ovog STlopa pall n a gornju ploeu biti
Ukupan broj elektrona koji je r.a to vrijeme 1180,0 11 kondenzator bite
Tada je
!:!.N
h) Kretanje (:iektronu 1.1 vcrtikaillom pr;:cvcu je jcdnoliko prom-
jenljivo, pa njegova y-koordinata nakon vremena t da.ta relacijom
at'
y = v,t cos 8 -- .:;:-
Ubrzanje pot.ice od sile elkt.rostatickog polja, pa je
eE
a=
m
Kretanje u horizontalnom pravcu je jednoliko pa jC koordinata x
odredjena relacijom
x = v'ltsinO
gdje je Vz brzina kojom ulijecll elektroni koji ce proCi kroz drugi otvor.
Ako jz ove izrazi t dobija se
x
t = ----.-
V;: sin (J
158 CLAVA 3. RIJESEN1 ZADAC1 SA P1SMENIH 1SP1TA
Nakon zamjene izraza za vrijerne i ubrzanje u jednaCinu za odredji-
vanje y-koordinate elektrona, dobija se jednaCina putanje
ee-x
2
y = x cot e - :--C;---o-,
sin
2
0
je ,E2. = moze se, nakon zamjene brzine, dobiti jedna-
CIlla putanjc U obliku
eEx'
y = x cot 0 - ---CC---;o-
4E2 sin
2
8
Stavljanjern y = 0, dobijamo x, = 0 i x, = L odakle se dobije da je
E, = eeL = eUL
sin 2" d sin 2", = 333.3 eV
4. sLi++
2He+
A, = 219.1 nm
A2 = 72.31 nm
m=2
rn =?
Vmax =7
Dvostruko jonizovani
atom litijurna emituje
energiju jednaku z bi-
TU energija fotona ta-
lasnih duzilla Al i ..\2
he he
Ef = :\ +, (3.22)
, ",
teoriji energiju koju emituje jon slican atomu
pn prelazu iz n-tog u nt-to kvantno stanje racunamo prema
lzrazu
Ef '" heZ' RH _
m
2
n
2
(3.23)
gdje je Z redni broj element a u periodnorn sistemu. a R J' e R 'db 'r"-
k ' H .,1 e
gova onstanta za vodonik. IijednacavajuCi desne strane jednaCina
i
.1

I
3.2. DRUG1 PARCIJALN1 1SPITI 1Z FlZIKE 159
(3.22) i (3.23) dobija se jednai'ina
(3.24)
Aka uzrnemo U obzir da je za prvo pobudjeno stanje m = 2) jednaCina
(3.24) postaje
, n
2
- 4 A, + A,
Z R
H
-- = --"_.
4n' A,A,
Rjesavajuci posljednju jednai'inu po n dobija se
Prema Borovoj teoriji poluprecnik putanje elektrona kod jona slicnih
atomu vodonika se odredjuje rjesavanjem sljedece dvije jednaCine
moVnr n nn
1 Ze'
gdje je n = 1,2,,3, ... , glavni kvantni broj. Odavdje se dobije da je
poluprecnik putanje elektrona un-torn kvantnom stanju
Prema uslovu zadatka je Z = 3 (litijum), a izrac.unato je da n
iznosi 4) onda je poluprecnik elektrona u 4-tom stacionarnom stanju
dvostruko jonizovanog helijuma
16oh'
r 4 = - .. = 0.425 nm
31rrnoe2
Energija jonizacije zH e+ koji se nalazi u prvom pobudjenorn stanju
za koje je n = 2 iznosi
Kako je Z '"' 2 dobija se da je energija jonizaeije
E
j
= heR
H
= 13.60 eV = 0.22 . 10-'7 .J
160
Jonizaciju
,
prema uslovima zadatka
1
treba da ostvari foton talasne
duzine )..2 cija je energija
he
E, = )., = 17.04 cIT = 0.27 . 10--
11
J
Kako je E2 > Ej ovaj foton moze da izazove jonizaciju jona helijuma
H e+. Prema zakonu odrzanja energije brzina fotoelektrona se dobije
rjesavanjcIIl jednaCine
Rjesavanjern ove jednaCine po v dobijamo
Red velicine brzine od 10
6
mJ s ne traii uzirnanje relativistickih
efekata jeT je vic 1.
3.2.3
Tuzla, 8.4.1985. god.
1. Na horizontalnoj glatkoj ravni lezi tijelo mase M = 10 kg koje
je pricvrsceno za oprugu Ciji je drugi kraj vezan za vertikalan zid.
U pravcu ose opruge ispali se metak mase m = 10 g i udari u tijelo
brzinom Vo = 500 m/ s i ostane u njemu.
a) NaCi period oscilovanja pomjeranja, ako je amplituda oscilo-
vanja a. = 10 em.
b) Nacrtati funkciju koja pokazuje prornjenu brzine i ubrzanja u
toku oscilovanja ovog sistema.
2. Od zice duzine L = 1 m i mase m = 1 g naprave se dvije zice
duzina L1 = 51 em i ,L2 = 49 ern. Zice se u(:vrste na krajevima i
zategnu silama istog intenziteta F = 200 lV.
a) NaCi izraz za racunanje amplitude rezultujuce oscilacije cestica
va,zduha u tai'ki kaja je na rastojanju kaje je znatna vece ad rasto-
janja madju zicama, aka one istovrerneno osciluju sa istom amplitu-
dom.
3.2. DRUGl PARCI.TALNI ISPlTI lZ FIZIKE
161
b) Kalika je frekvencija udara (atkucaja)?
c) Nacrtaj grafik kaji prikazuje promjenu amplitude rezultujuce
oscilacije 11 toku vremena.
3. Da bi odredio vrijednost Avogadrovog broja, Peren je mjerio
koncentraciju cestica gumiguta, poluprecnika r = 0.212 pm i gustine
p = 1.2.10
3
kg/m
3
suspendovanih u vodi temperature T = 290 K.
Odnos koncentracija cestica. gumiguta na dva nivoa, Cija je visinska
razlika 30 pm bio je 1.875. Izvedi izraz za odredjivanje Avogadrovog
broja i izracunaj ga na osnovu navedenih podataka ,
4. U jednom eksperimentu sa fotoelektricnim efektom obasjavarno
povrsinu cezijurna:
a) svjetloscu talasne duzine A1 = 670 nm iz izvora snage PI
10mW,
b) svjetloscu talasne duzine .\2 598 nm iz izvora snage P
z
lrnWi
c) svjctloscu talasne duzine Ai': ::::::. 456 nm, iz izvora snage P3 =:
I mW.
Izlazni rad elektrona 1Z cezijurna je A = 3.088.10-
10
J. Ako
je efikasnost sudara [otona sa elektronima 11 metalu, koji dovode do
izbacivanja elektrona ry = 0.5 %, odredi zakocni napon i struju u
gornja tri slucaja.
Rjesenja:
1. M = 10 kg
rn=lOg
Vo = 500 m/s
ao = JOcm,
T =?
v(t) =?
a(t) ="
'/
a) Na. osnOV11 zakona 0 odrzanju impulsa (kolicine krctanja) moze
se odrediti brzina sistema tljelo-metak neposredno posl1je s1?-431ra
milo = (m -I- 11.1)';'
Projekcija ave vektorske jednacine na pravac vektora daje
mvo = (m +M)v
odnosno
m
v =
M+m
Ovaj sistem raspolaze kinetickom energijom
E. = (m + M)v
2
= m' v
2
2 2(m+M) 0
Kada krene sistem iz ravnoteznog polozaja ova ce se energija trositi
na savladavanje sile elasticnosti i prelaziti u potencijalnu energiju
elesticnosti opruge. U ampiitudnom polozaju je sva energija u vidu
potencijalne, pa se moze pisati
jer se trenje zanemaruje. IzjednacavajuCi izraze za Ek i Ep dobija se
jednacina
m2v5
=
2 2(rn + M)
Odavdje se moze odrediti krutos! opruge
Period sopstvenih oscilacija ovakvog sistema je
/m+M rn+M
To = 27rV = 27rao'-'_- = 1.268
k mvo
b) Polozaj sistema tijelo-metak U odnosu 11a ravnotezni polozaj
dat je sa
x(t) = ao cos(Wot + a)
Brzina i ubrzanje BU
vx(t) = -aowo sin(wot + a)
ax{t) = :t22 = -aow5 cos (wot -+ ex)
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 163
Da bismo rXlogli graficki prikazati ove funkcije, moramo odrediti
pocetnu fazu a. U pocetnom trenutku (kada je t = 0) je
Xo = ao cos a-
Vo = sin 0:
Dijeljenjem ovih jednaCina dobija se
Vo
tana = -----
XOWo
Kako je Xo = 0 dobija se da je tanDi = -00 i ex = 7r/2.
Predznak cerno izabrati uzimajuCi U obzir da je u pocetnom tre-
nutku brzina usmjerena suprotno od X-ose. Vidi se da mora biti
a = 7r!2.
LJvrStavanjem se dob-ijaju sljedece funkcije:
vxt) = -aowosin(wot = --0.5sin(4.98t [';"]
ax(t) = -aow6cos(wot -;- i = -2.48cos(4.98t [;l']
ciji su grafici predstavljeni na slici
o
-t--f--\,--1--c
z
'-----;US}
2,48
irs)
164 GLA VA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
2. L = 1 m
L, = 51 em
L, = 49 em
F=200N
m = 1 g
D.v ='1

-----
L1
-------
-------
Kada se zategnuta zica izvede iz ravlloteinog polozaja na njoj se
forrnira stojeCi talas. Osnovni ton ima frekvenciju
v
V =--
,\
gdje je v brzina rasprostiranja transverzalllog talasa na :tici, a A
njegova talasna duzina.
Kako je L = >-/2, frekvencija osnovnog torra iznosi
11
V =--
2L
(3.25)
Talas koji se ad zategnute iice prostire u prosior opisan je jednacinom
t) = acos(wt - k. f)
(3.26)
Talasi koji se formiraju zbog oscilovanja zica duzina L, i L2 SU
gdje je
6(i;,t) = k"il)
t) = a2 COS(W2t - k
2
1'2)
(327)
Aka se prijemnik nalazi daleko ad iiea kao izvora talasa, anda se
maze smatrati da je za jednu istu tacku 11 pros tOfU Tl r2, i aka 8U
Tl i T2 > > d, gdje je d ra.stojanje medju zicama, maze se SlIlatrati
da 8U oscilacije cestica sredine u istom pravcu. Pretpostavirno da S11
amplitude jednake: a1 = az = a.
Prema principu superpoziCiTe talasa irnamo-daje rezultujuCi talas
;
'j
odnosno
= a [COS(WIt k,r) -I- cos(w,t - k2r)]
KoristeCi teoremu za zbir kosinusa dva ugla dobijamo
WIt- k,r + W2t - k,r WIt - k,r - w,t -I- k,r
E = 2acos 2 cos 2
odnosno
165
(
WI -I- W, k, -I- k') (WI - W2 k, - k2 )
e = 2a cos 2 t -- --2--- r cos 2 t - -2--r
Ako oznaeimo
W=
2
mozemo jednaCinu rezultujuceg talasa napisati kao
(
WI - W2 k, - k, ) )
e = 2acos 2 t - --2-r cos(wt - kr (3.28)
Ako se izvor i prijemnik ne pornjeraju, tj. aka je r = conEd., onda
su frekvencije koje prima prijemnik jednake frekvencijama izvora WI
i 1.<-'2, pa se moze zakIjuciti da ce na mjestu prijenlnika nastati har-
rnonijsko oscilovanja sa frekvencijom
W, + W2 27f(VI + V2)
w = = 2
U izrazu (3.28) amplituda oscilovanja je
(
WI - W2 k, - k2 )
a =iZacos 2 r
Period oscilovanja funkcije
y = 2a cos ( D.
2
W _
gdje je b..w -= WI - W2, a i:lk = k1 - iznosi
I 271' 41f
T = 81<1
2 LlW
(3.29)
a funkeije I y i je
T' 2"
T=-=-
2 L'lw
Grafiei funkeija y i i y I su dati na sljedeCim slikama
2.
-2.
I
I
In J-.-
-I
2.
-
r
Prerna tonle kruzna frekvencija amplitude je
21f 21f
Wa = -_. = - = .6.w
T 21< ,
,,"w
a to je frekvencija udara (otkucaja).
Wu = Wd = W, - W2 = 1f G: -
Brzina talasa na zategnutoj zici se racuna po relaciji v = gdje
je F sila zatezanja zice, a fL = If masa po jedinici duzine.
Kruzna frekvencija amplitude se maze dati ozrazorn
Kako je 1-'1112 = T = 11, dobijamo kruzna frekveneija udara
odnosno
1 jFLL2 - L,
=18Hz
2 V m L,L2
3. r - 0.212
11
m
-. : ; '" ..
p = 1.2 10
3
kg/m
3
P+dp h+dh
;-." .
..
T = 290 K
p h
L'lh 30
'.
-"- mm
j<
ndn2 =
1.875
:.:
.
NA =7
. .
' ..
.. .
" /// -' / /', ./
Suspendirane (unesene u tecnost) veoma male cestice gumiguta,
priblizno istih dimenzija i rnase, stalno su u tecnosti izlozene udarima
molekula koji vrse tzv. Braunovo kretanje. Zbog malih dimenzija
cestica, mala je vjerovatnoca da ih u jednom trenutku pogodi sa svih
strana isti broj m,oIekula vode, pa ce zbog toga one u procesu sudara
uvijek dobiti odredjeni impuls i vrsiee kretanja slieno molekulima,
te ce se na njih moei primijeniti zakonitosti molekularno - kineticke
teorije gasova. Njihova raspodjela po visini hi trebala da bude ista
kao i kod molekula, te bi se mogao izvesti izraz za promjenu kon-
centracije cestica gumiguta u zavisnosti od vi::;ine (Bolcmanov zakon
raspodjele rnolekula u spoljasnjem poteneijalnom polju).
Na nekoj visini h (vidi sliku) usljed teiine sloja gasa iznad te
visine javlja se pritisak p. Na nekoj visini h+dh pritisak iznosi p+ dp.
Razlika ova dva pritiska jednaka je pritisku koji svojom teiinom vrsi
gas koji se nalazi u zapremini valjka povrsine S i visine dh
dG pdV 9 pgSdh
p - (p + dp) = --- = -- = --- = pgdh
S S S
odnosno
dp = -pgdh
gdje je p gustina gasa na visini h, a g ubrzanje sile Zernljine teze na
toj visini.
Na osriovu opste jednaCine gasnog stanja gustina gasa iznosi
pM
p= RT'
gdje je M molarna masa- R univerzafna gasna konstanta, T
apsolutna temperatura i p pritisak.
168 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA. PISMENIH ISPITA
Ako izraz za gustinu gasa uVTstimo u izraz za dp dobijamo
pM
dp = ----gdh
RT
sto predstavlja diferencijalnu jednacinu.
Rzdvajanjem promjenljivih dohijamo
dp Mg
- = ----dh
p RT
Ako pretpostavimo da se temperatura i ubrzanje sile Zemljine teze
ne mijenjaju sa visinorn, tj. da je T = con.st. i g :::::::: const., onda se,
nakon integracije, kao rjesenje jednacine dobija
odnosno
Mgh
Inp=----+lnC
RT
AifLh
P = Ce-ra
Konstanta C se odredjuje iz pocetnih uslova: na visini h ::0::: 0 pritisak
iznosi po, pa .Ie konstanta C = po. Promjena pritiska gasa sa vis in om
data je izrazom

P = poe RT
Kako je prema oSIlovnoj jednacini kineticke teorije gasova, jednaCini
za pritisak
p = nkT
gdje je n koncentracija gasa, k Bolcmanova konstanta, a T apsolutna
temperatura, dobijamo da je koncentracija rnolekula gasa na nekoj
visini data relacijom
0J.
n(h) = nTh
Kako je M/R = NAm/NAk = m/k, gdje je m masajednog molekula
gasa. SUa teze koja djluje na njega iznosi mg = G, pa dobijaulO izraz
Ako poslednji izraz prim.ijenimo na cestice gumiguta suspendovane
u vodi, mOTamo uzeti U' obzir da ce na njih djeIovati i sila potiska,
pa ce rezultujuca sila koja na njih djeJuje prem", dole biti
G'f = G --Fp
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI1Z FIZIKE
169
Njihova koncentracija, na nekoj visini od dna suda, se moze izraziti
kao
(h)

n,=noc
IcT
Kako je
gdje je Po gustina vode. Zavisnost koncentracije cestica gumiguta od
visine bice
PrimjenjujuCi ovaj izraz za dva raziiCita nivoa dobija se
",;/It)
nl not kT p
._ !!:.!!!!.2 (1 !'-it.. )
n2 = noc kT p
Ako ove dvije jednaCine podijclirno dohijarno
17'1
kT p
n2
Logaritmiranjem se dohija
In.''' = mg6,h (1 _ p,)
n, kT p
gdje je 6,h = h, - h,. < 0
Kako je k = R/N
A
i masa kuglice gumiguta m = 37rTvp = 4.79
10'-17 kg, izraz za izracunavanje Avogadrovog broja u Perenovom
eksperimentu postaje
RT p n, 23 molek
NA = - ..- = 6.47 10 --
mgfj,h p - Pv 7'1-2 mol
4. P, = 10 mW P, = 1 mW P3 = 1 m.W
Al = 670 nm.
U, =7
h =i-
A
Z
= f)98 nm
U, =7
1, =?
..\3 = 456 nm
Us ,=7
1,=7
A = 3.088 . 10-
'9
J
p=5%
-
170 GLAVA 3, RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA
Prema Ajnstajnovoj relaciji za spoljasnji fotoelektricni efekat,
aka dodje do sudara fotona i 11 slobodnog" elektrona u metalu, fo-
ton predaje svu svoju energiju elektronu, a on jedan dio te energije
utrosi na vrsenje izlaznog rada iz metala (savladjuje privlacne sile
pozitivnih jona kristalne resetke) Ail a sa ostatkam kineticke ene-
rgije napusta povrSinu metala odredjenom brzinoITl. Aka elektron
ne trosi energiju na neke druge procese sem na izlazni rad, anda ce
on napustati metal sa maksimalnom kinetickom energijoID, pa se, na
osnovu zakona 0 odrzanju energije maze pisati
Aka je metal vezan za pozitivan pol izvora jednosmjernog napona,
elektroni ee, nakoD izlaska sa povrSine metala trositi kineticku energi-
ju na savladjivanje elektrostatii'ke sile kojom elektricno polje djeluje
na njih. Elektricno polje ce zaustaviti i najbrze elektrone kada bude
\
gdje je e naelektrisanje elehrona, a U" zakoi'ni (zustavni) napon
i Ekrnf2x rnaksimalna kineticka energija kojOIn elektroni napustaju
metal. .
Kako je energija fotqna E
f
::;;-: hc/).., dobijamo
he
-,\ = Ai + eUz
Odavdje se dobija da je zakoi'ni napon
U, = (he _ k)
e A '
(3,30)
Ako je upadna svjetlost snage P, onda ona za vrijeme 6..t na povrsinu
metala donese enrgiju
E = P6.t (3,31)
Kako up'adna svjetlost predstavlja skup fotona, to se ta energija
svjetlosti moze prikazati kao proizvod broja [otona N koji padnu
na metal za vrijeme fl.t i energije jednog fotona E f
he
E = NEt = N- (3,32)
A
3,2, DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 171
Izjednacavajuci lijeve strane jednaCina (3,31) i (3,32) dobija se da je
broj [olona
P 6.tA
N = -- (3,33)
he
Prema uslovima zadatka, efikasnost sudara [otona sa elektronima u
metalu je fj, pa ce broj fotona koji se sudare sa elektronima i dovedu
do izbacivanja elektrona biti
N' = ryN
Ovi izbaceni elektroni ce formirati elektricnu struju Cija ce jaCina biti
6.q N'e
1=-=-
6.t 6.t
UvrstavajuCi u posljednju jednacinu izraz za N', dobijamo izraz za
izracunavanje jacine fotoelektricne struje
ePA
1=1]-
he
a) Energija [otona talasne dmine A, je
he 19
E
t
, = A, = 2,964,10- J
?ito je manje ad izlaznog rada elektrona iz m,etala Ai = 3.088.10--
19
J,
pa nece ni dolaziti do fotoelektricnog efekta i nece ni biti fotostruje.
b) U drugorn slui'aju se dobija da su zakocni napon i struja
U
z2
= 1 (he - k) = 0,146 V
e),2 1
I, = = 0,24 rnA
e) U" = 0,79 V i Is = 0,18 rnA
172 GLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA
1. Matematicko klatno vIsi oscilovanje 11 sredini za koju je loga-
ritamski dekrement prigusenja AO = 1.5.
a) Postupno rijesiti diferencijalnu jednacinu koja opisuje ovakvo
oscilovanje (naCi izraz za odredjivanje ugla koji klatno zaklapa sa
vertikalom) I
b) Koliki ce biti logaritamski dekrement priguiienja ako se otpor
sredine uveea n=LS puta?
c) Koliko put a treba uvecati otpor sredine da hi oscilovanje bilo
nemogllce (kretanje postalo aperiodicno)?
2. Na osi se nalaze prijemnik i izvor zvuka frekvencije VI) =
3 kif z. Prijernnik vrsi harmonijsko oscilovanje duz te ose sa kruznom
ucestanoscu w i amplitudoID_ a = 0.5 m. Pri kojoj vrijednosti uJ
ce sirina frekventnog intervala koji registruje taj prijemnik iznositi
,0.1/ 200 II z? Brzina zvuka je c 340 m/ s.
3. Piknometar ciji je termicki koeficijent kubIlOg sirenja 11 =
2.4 . 10-
5
1/ K napunjen je nekom tecnoscu na temper at uri tl =
20C. Tecnost koja se nalazi u pikIlometru, na toj terrlperaturi
je teska G
1
= 0.49 ,,-V. Kada se piknometar napuni tom t.ecnoscu
t.emperature t2 = 50C: onda je tezina tecnosti u piknometru G
z
=
0.48 N. Izrai'unati vrijednost terrnickog koeficijenta kubnog ,sirenja
te tecnosti.
4. PolazeCi od Plankovog zakona zracenja apsolutno crnog tijela
izYesti Vinovu i Rejli-Dzinsovu formulu} kao i Vinoy zakon pomjer-
anja.
5. Foton energije 0.15 .1'\.1eV raslje se na, slabo vezanom e]ektroIlU
koji miruje: usljed cega se njegova talasna duzina prornijeni za ,0.,.\ =
3 pm. Naci uga,o pod kojirn je uzmaknuo kornptonovski elektron.
6. Dvostruko jonizovani atom litijuma koji se nalazi u stanju
mirovanja pri prelazu 1z drugog u prvo pobudjeno kyantno stanje
emituje foton. Ovim fotonom se obasja.va srebrna katoda. l{oliki je
zakocni napon fotostruje u anoclnom kolu? Izlazni rad elektrona iz
srebra je Ai = 4.28 eV.
Rjeiienja
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE
1. AD = 1.5
n = 1.5
\O(t) =7
). =7
n'=?
Jed n aCina kretanj a
rnaternatickog klat,na
(osnovna jednacina
dinamike rotacionog
kretanja) je
]V
let L,Mi
i,::::l
odnosno
gdje je:
Mz =0
Htr

I
I
I
I
G:
173
(j
moment sile zatezanja konca i jednak je nuli J jeT pra
vac
te sile pro]azi
kroz OSU ohrtanja,
Ma =L X G,
moment sile teze i usrnjeren je duz osc obrtanja od nas kadaje kugHca
na desnoj strani od ravnoteznog polozaja, i
moment sile otpora sredine za koju se abieno uzima da je, pri
brzlnarna) proporcionalIla brzini na prvi stepen i
d
'e u svakom trenutku. On je kao vektor usmJeren kao 1
ena 0 IlJ . d d" .
moment sile teze (provjeritc to na osnovu pravIla za 0 TC JlvanJc
.smjera proizvoda), pa se maze pisati
1\0 = -(LGsin \0 + LF,,)
174
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH 1SPITA
Kako je I = mL', posljednja jednaCina postaje
rnL',p + Lmg sin 'P + Lrv = 0
Za malene otklone Inoze se smatrati da je
sin'P '" tan 'P '" 'P
Kako je v
jednacina
Lw L<jJ i r koeficijent otpora sredine, dobija se
L
, L2' L
m 'P + rIP + rng'P = 0
odnosno
Ako se uvedu zamjene
.. , r. g
<p .+- -p + -p = 0
m L
r
- = 2(3 ,
m
g 2
L =Wo
dobija se diferencijalna jednaCina
.. 2(3' 2
'P + 'tp + Warp ::::; 0
(3.34)
Ovo je linearna, homogena diferencijalna jednaCina drugog recla, sa
konstantnim koeficijentima. Njeno rjesenje se trazi U obliku
'P(t) = ept
gdje je p pararnetar koji treba odrediti tako da diferencijalna jedna-
cina (3.34) bude zadovoljena. Prvi i drugi izvod 'P po t je
(3.35)
Ako se (3.35) uvrsti u (3.34)' nakon skracivanja sa ept rona nikad
ne moze b1ti nula) , dobija se karakteristicnajednacina diferencijalne
jednacine
p' + 2(3 P + W5 = 0
cija su Ijescnja
3.2. DRUGI PARCIJALNIISPlT1 1Z FlZIKE
U zimajuCi da je
w = J w5 - f3' > 0
dobijamo da je
PI = -(3+,w i p, = .... (3 - ,w
Dakle, jednaCinu (3.34) zadovoljavaju dva rjesenja
_ (-tH-otw)t
'PI - e
175
Rjesenje jednaCine (3.34) je i linearna kombinacija rjesenja !..pI i ip2
'P
C
+ C
Ie 2e
odnosno
!..p = e-
f3t
(C1coswt + 1,C
I
sinwt +- C
2
coswt tCzsinwt)
'P cc. (C, + C
2
) coswt + t (C, - C,) sinwt
Ako urnjesto konstanti C
1
i G
z
uvedemo nove konstante !.po
sljedecim relacijama
dobijamo daje trazeno rjesenje
!..p = !.poe-
f3t
(cos wt cos 0: sin wi sin 0:)
odnosno
'P = 'Poe-ft cos (wt + 0:)
Konstante CPo i a se odredjuju iz pocetnih uslova.
Kako je logaritamski dekrement. prigusenja .\0 = T (3 dobijamo da
je koeficijent prigusenja oscilovanja
fJ = .\0 = .\ow
T 2".
UzimajuCi u obzir da je w = JW5 - fJ2 dobija se da je
176
b) Logaritamski dekrement prigusenja pri nov om otPOfU sredine se
definise kao
Ako se otpor sredine poveca n puta, tj. ako je r' = nr dobijamo da
Je
).' = ___ 21f __= _ nf321f
2m JW6 _ (;:)2 - n2(P
Uvrstavanjem nadjenog izraza za f3 u posljednjoj jednaCinu dobija se
da je
I nAo
). = = 2 33
r; __ 0
2
-- 1)),5 .
V 4r.Z
c) Oscilovanje ce biti nemoguce, ako je N = 00. 1z prethodnog izraza.
se vidi da ce to biti ako je
r---------
! (n'2 - 1)'\5
V 1 - --,;-;;:2-- = a =? n
l
---
Ist1 rezultat se moze dobiti ako se stavi da je w' =- ,/w6 -_ {liZ = O.
2. Vo = 3 kHz
a = 0.5 m
!',.v.= 200 Hz
c=340m/8
w =?
a
;"
'" 0 x
Kada se prijemnik bude priblizavao izvoru, on ce registrovati zvuk
vere frekvencije od onog koji emituje iZYOT. Ta frekvencija je
C -+- Vpr C -1- Vyr
V = --- =
).0 C
Kako se brzina prijemnika pri oscilovanju mijenja po sinusnom ili
kosinusnom zakonu to vidimo da ce maksirnalnu frekvcnciju prijem-
nik regiostrovati kada bude prolazio kroz ravnotezni polozaj, tj. kada
b.r;zina bude Vpr =. aw. Otuda .Ie
c -+- aw
1./1 = -"--Vo
C
I
I
I
!
!
-j
:l
I
,
3.2. DRUCr PARClJALNI ISPITI IZ FlZIKE
177
gdje je Vo frekvencija koju bi registrovao prijemnik kada bi bio ne-
pokretan, odnosno to .Ie frekvencija izvora. Kada se bude prijenmik
udaljavao od izvora, registrovace najmanju frekvenciju u trenutku
kada bude prolazio kroz ravnotezni polozaj
c -- aw
1./2 = ----va
c
Razlika frekvencija (maksimalne i minimalne) predst.avlja sirinu frek-
ventnog intervala
c + aw c - aw Zawvo
/j.1.J = VI - V2 = _ ..- "-Vo - --------vo = --
c c c
odnosno
!',.vc
w = = 22.67 rad/8
Zavo
3. 0;1 = 2.4.10-
5
1/ K
1, = 20 DC
G, = 0,49 N
I, = 50 DC
G, = 0.48 N
12 =?
Na temperatiri tl zapremine tecnosti i piknometra su ist.e pa se
moze pisati
_ G,
lin =--
gPl
(3.36)
Ako se piknometar napuni tecnoscu temperature t
2
, njegova zaprem-
ina ce se povecati usljed zagrijavanja, ali ce stati manje tecnosti jer
se Dna brze siri. Zapremina te tecnosti je
G,
11,2 = --
gp,
(3.37)
Zapremina piknometra na temperaturi t2 moze se- izracunati po pri-
bliznoj relaciji
(3.3)
gdje je Vtz zapremina one tecnosti koja na temperaturi t2 stane u
piknometar.

Gustina tecnosti u zavisnosti ad temperature mijenja se po za-
konu
p=rn= m _ Po
V -
Prema tome je
Po
Po
1 + 12t,
t pz = ----
I +
Rjesavanjern prvog od ovih izraza po Po i uvrstavanjem u drugi
l
do-
bija se
jer je
1
-0--- '" 1 -
1 +
Zamjenom (3.36), (3.37) i nadjellog pribliznog izraza za P2 u (3.38)'
dobijamo
G, G) (1 +
-00_0- ___ = _____ _
Pl(1- PIg
Rjesavanjem po dobijamo
1 ( G
2
)
= t).t 1- G,(l + 11f:lt)
odnosno
4. Plankova formula za spektralnu gustinu energije zracenja ap-
solutno crnog tijela je
3 k"
C ekT - 1
Vinova formula se do bro slagala sa eksperimentalnhn rezultatim za
visoke frekvencije.O niske temperature. U tom sl"ucaju"je .-
hv kT
{
I
i
,
I
I
'I
pa se moze uzeti da je
h"
ekT 1
Jedinica u irneniocu se moze zanemariti i ostaje
87fh 3 lev
Wv --v ekT
c'
179
Kako je gustina energije zracenja izrazena preko frekvencija jednaka
onoj izrazenoj preko odgovarajucih talasnih duzina, mozemo pisati
Kako je
c
v=
. c
, dv = --d)"
)..2
izostavljanjern predznaka minus, jer nam on sarno govori da pri po-
rastu frekvencije zracenja njegova talasna duzina opada) mozemo
dobiti
87rhc he C
w"d)" = ---e-"T-d)"
).3 .;\2'
odnosno spektralna gustina energije zracenja izrazena preko talasne
duzine
87rhc C
1
Qz
W).. = --e AkT = AT
).. 5 ).. 5
sto predstavlja trazenu Vinovu formulu, C
1
i C
2
su konstante.
Rejli-Dzinsova formula vazi u oblasti niskih frekvencija tj. gdje
je hv <{: kT i moze se uzeti da je
hv
ekT 1 + - ...
kT '
Uvrstavanjem u Plankovu formulu za spektralnu gustinu energlJe
zracenja dobijamo
sto predstavlja trazenu formulu.
Prema Vinovom zakonu pomjeranja utvrdjeno je eksperimentalno
da se sa porastom temperature) talasna duzina zracenja, na kojoj
180 GLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PISMENlH lSPITA
je spektralna emisiona moe maksimalna, pornjera na manje talasne
duzine.
Spektralna gustina energije zracenja apsolutno crnog tijela izra-
zena preko talasne duzine je
81rhc 1
w),:::::
A' e>'kT - 1
Za onu vrijednost talasne duzine, za koju spektralna gustina energije
zracenja hua maksimalnu vrijednost, imace maksimalnn vrijednost i
spektralna emisionna moe.
Potrazirno prvi izvod ove funkcije po A i izjednaCirno ga sa nu-
lorn jer je to uslov da ta funkcija irna ekstrernnu vrijednost. Nakon
diferenciranja po A dobijamo
8IThe 1
At) - ]
Gornja jednaCina ima rjesenja A} = 0, ),2 = 00 i onu vrijednost As
za koju je izraz 11 zagradi jednak nuli. Za prVll i drugu vrijednost
spektralna gustina, pa prema tome i spektralna emisiona moe, ima
vrijednost nnla, pa zakljucujemo da za trecu 'vrijednost mora biti
rnaksirnurn, jeT je u Citavoj oblasti funkcija pozitivna. Ako obiljezima
tu vrijednost A3 = Am mozemo uvesti oznaku
pa dobijarno jednaCinu
e"
5-x-- =0
eX - 1
Ovu transcedentnu jednaCinu mozemo zapisati U obliku
Oha se moze rijesiti graflckim putem" ako je preuredimo na oblik
3.2. DRUGI PARCIJALNI lSPITI IZ FlZIKE 181
Ako se na Illilimetarskom papiru nacrtaju funkcije Yl = 5 x i Y2 =
5e-
x
) u njihovom presjeku dobiCemo trazeno rjesenje x = 4.965.
Sada je lako dobiti da je
adakle je
gdje je
he
Am
kT
= 4.965
he b
A -------
m - 4.965kT - T
he
b = --= 2.898 10-
3
K . m
4.965k
Vinova konstanta. Ovako izracunata vrijednost se dobra slaze sa
vrijednoscu koju je Vin odredio eksperirnentalnim putem.
5. E = 0.15 MeV
tlA = 3 pm.
'P =7
Pri kornptonovskom rasijanju promjena talasne duzine zraeenja
data je relacijOIn
, h
tlA = A - A = -- (1 - cos 0)
moc
Odavdje se IllOze izraeunati ugao
cos 8 = 1 - = -0 2
9
7
h . "
0= arccos(---O.237) = 103
0
11'
Iz zakona 0 odrzanju impulsa
(vidi sliku) imarno
y
Fil
e = mv cos!p + cos 0
, ,
0= -mvsinrtJ + hl/' sinO Me
,
x
A ko preuredimo ove jednacine
dobijamo da je
.. hI/' Il
mVSlnrtJ = -;- SIno
mv cos rtJ = fu!.. - hI/' COS 8
, ,
mv
182 GLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIII lSPITA
Dijeljenjem prve jednacine sa drugom dobija se
[W' sin 0
tan r.p = c __
h; _ cos 8 = .6.A + .:\(1 - cos 0)
AsinO
Kako je E = i (1 cos 0) = .6.>";;""C, dobijarno da je ugao uzmaka
elektrona
6. k = 2
n=3
Ai = 4.28 eV
Uk =?
tan <p =. he sin (J = 0.6072
.6,)'(E+=oc
2
)
'P = arctan 0.6072 = 31
0
IS'
Prema elementarnoj Borovoj teoriji atoma vodonika i njemu slic-
nih jona, energija emitovanog fotana je odredjena relacijom
odnosno
hUnk = Z'(EnH E
kH
)
gdje su EnH i EkH energije n-tog i k-tog stacionarnog stanja atoma
vodonika Cija je vrijednost
E E, i
nH - n
2
E,
EkH =-
k'
a El predstravlja encrgiju osnovnog stanja atoma vodonika.
Sada se moze, uzimajuCi da je Z = 3, pisati
hU32 = 3
2
(lE-" El)
22 32
Kako je E, = --13.6 eV energija osnovnog stanja atoma vodonika,
dobija :_c da je energija emitovanog fotana
hU32 = 17eV
I. ...
n
:.:.1 q
II
11
11
;1
"I
t
3.2. DRUGl PARClJALNI ISPITI IZ FlZIKE 183
Pri sudaru ovog fotona sa elektronom u srebru, on svu svoju energiju
preda elektronu i fotona nestaje, a elektron energiju trosi na savla-
djivanje privlacnih sila kristalne resetke, za izlaz na povrSinu met-
ala (izlazni rad A;), a sa preostalom kinetii"kom energijom napusta
povrsinu metala.
hUg2 = Ai + Ek
odakle je kineticka energija elektrona
Kako i najbrze elektrone zaustavlja napon kocenja Uk onda je kine-
ticka energija elektrona jednaka radu sile elektricnog polja na zaus-
tavljanju elektrona
Ek = eUk
Sada je lako izraziti napon kocenja
Uk = ! (hug2 A;) = 12.72 eV
e
Da bismo utvrdili treba Ii da se racunaju relativisticki efekti treba
izracunati maksimalnu brzinu elektrona iz relacije
Odavdje je
2
rfloVma:t
=eU
k
2
j
!ZeU
k
6
Vma:t = V = 2.1-10 mjs
Prema redu velicine dobijene brzine zakljucujemo da ne treba ura-
cunavati relativisticke efekte.
Tuzla, 11.6.1990. go dine
1. Duz X-ose u' vazduhu se rasprostire ravanski zvucni tala.s
frekvencije U = 1 kH z. Koeficijent prigusenja je 'Y = 2.07 1/ m.
U J;"avni Xl = 0 nivo jaCine zvuka je 1:1 = 100 dB. Nacj nivo jacine
zvuka na rastojanju x2 = 2 km.
2. Toi'ak lokomotive ima poluprei'nik Co = 0.5 m na temperaturi
to = 0 DC. Odrediti razliku u broju obrta toi'ka ljeti kad temperatura
iznosi t1 = 30C i zirni na temperaturi t2 = 20 DC, na putu od
L = 100 km. Termii'ki koeficijent linearnog sirenja metala od kojeg
je nacinjen toi'ak je '" = 12.10-
6
1/ K.
3. Odredi spektralnu ernisionu moe apsolutno crnag tijela za
). = Anaj. Kolika se energija emltuje sa jedinice povrsine u jedinici
vremena u vidu zracenja sa talasnim duzinama u intervalu 1:0.5 %
od najvjerovatnije talasne duzine U okolini Anaj' na temperaturi ap-
solutno crnog tijela od 2500 K.
4. Monoenergetski elektroni energije Eo ulijecu po sredini homo-
mogenog elektrostatiekog polja jaCine c, izmedju ploea ravanskog
kondenzatora, pod uglorn (J. Duzina ploca kondenzatora je L.
a) Koliki je razmak pri kojem elektroni nece udariti 11 negativnu
plocu kondenzatora?
b) Kojom brzinom elektroni napustaju prostor u kojem djeluje
elektrostaticko polje?
5. Pri jJ-raspadu izotopa Pd
1l2
dobije se aktivni izotop Ag1l2.
Period poluraspada pretka je 21 sat, a potomka 3.2 sata. Ako je u
pocetnom trenutku izvor sadrZavao sarno atorne pretka, naci odnos
maksirnalne aktivnosti potomka prerna prvobitnoj aktivnosti pretka.
. Rjesen.ia
1. ,= 2.07 . 10-
3
11m
L, = 100 dB
x = 2 km
L2 :=?
Jeclnacina ravanskog zvucnog talasa koji Be prostire kroz vazduh
dui ose X je
= aoe-ox cos(wt - kx) (3.39)
odakle se vidi da amplituda talasa opada sa udaljenoscu od izvora,
prema izrazu
a(x) = aoe-
ox
l'Tivo jaCine zvuka odredjen je relacijom
1-
L=IOlog-
10
(3.40)
(3.41)
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITJ IZ FlZIKE
185
gdje je 10 prag cujnosti, na frekvenciji Vo = 1 kHz, a I intenzitet
zvuka odredjen relacljom
1 '2 ( )
1= -pa w v 3.42
2
gdje je Q. anlplituda talasa na datom mjestu, w kruzna frekvencija,
v brzina sirenja zVllcnog talasa, a p gustina sredine kroz koju se siri
talas.
Na mjestll Xl = 0 intenzitet talasa je

1, = '--'-,
2
(3.43)
Posta se sarno amplituda na mjestu .7: = X2, intenzitet talasa
Je
pa
2
w
2
v
1, = _1 __
2
Nivoi intenziteta zvuke na datim mjestima ce biti
Ako se potra"i razlika L, - L, dobija se da je
a'
L, - L, = IOlg-l:
a,
Kako je prema (3.40) al = ao i a2 = uvrstavanjem se dabija
Ll - L2 = 20 19 e iX'2
odnosno
2. fO = 0.5 m.
to = ODC
t, = 30 DC
L, = L, - 20,x,lg e 64.4 dB
t2 = --20C
L = 100 km
(X = 12.10-
6
11K
,6.n =7

186 GLAVA 3. ZADACI SA PISMENIH [SPIT A
Put koji predje centar tocka je L = VT. Broj abrta koje napravi
tocak na tom putu je
L
n= --
2r7r
Poluprecnik tocka zavisi od temperature, prema zakonu
r = ro(1 + at)
gdje je ro poluprecnik tocka na temperaturi 0 C. Tako ce na tem-
peraturama tl i t
z
poluprecnici tocka iznositi
a odgovarajuci brojevi obrtaja na temperaturama tl i t
z
iznose
L
t nz = --_ ... _-
21fro(1 + at,)
Laka uofiti da ce na visaj ternperaturi broj abrta biti manji, sto
znaci da je trazena raziika u broju abrta
odnosno
!'.n = _1:.._ (_1_ _ 1 )
21fro 1 +- utI 1 + cxt2
odakle se nakon sredjivanja dobija da je
!'.n = <>(t, - t
,
)
21fro 1 + a(t, + t,) + o.'t ,t,
Kako je vrijednost Q: malena, maze se 0:
2
zanernariti i izraz za razliku
obrtaja postaje
!'.n art, - t
,
)
21fTo 1 + a( t, + t,)
= 19.1
3. '7 = 0.5 %
T = 2500 K
!'.A = '7Am
b = 2.897 10-
3
m . K
E
Am
=?
EllA =?
Gustina energije zracenja koja
pot ice od zracenja Cije su
frekvencije iz intervala (v, v +
!'.v) iznosi
!'.w
v
= wv!'.v (3.44)
187
gdje je Wv spektralna gustina energije zracenja data Planckov-om
formulom
(3.45)
Gustina energije zracenja koja pot ice od zracenja tije su talasne
duzine iz intervala (A, A + !'.A) je
!'.wA = WA!'.A (3.46)
Kako je
llwv = .6.w>,
spektralna gustina zracenja u zavisnosti od ). se moze odrediti uvo-
deCi smjenu v = cj A. U tom slucaju je !'.v = -cj A2!'.A
Ako izraz za v i !'.v uvrstimo u (3.44) dobija se gustina energije
zracenja izrazena preko A
81fhc I'. A
,,\5 err::r _ 1
(3.47)
znak rninus ispred izraza za llv sma izostavili jeT on sanlO ukazuje
na cinjenicu da se porastom frekvencije zracenja smanjuje njegova
talasna duzina.
Odavdje vidirno da je spektralna gustina energije zracenja izra-
zena preko talasne duzine
81fhc 1
- 1
188
Kako je ukupna emisiona moe apsolutno crnag tijela proporcionalna
ukupnoj gustini energije zracenja
E= ~ w
4
onda ce i spektralna emisiona moe biti data izrazom
Za A = Am imarna
C
E).,," = 4w).",
1
Energija koju apsolutno crno tijelo emituje sa jedinice povrsine u
jedinici vrernena u vidu zracenja sa talasnirn duzinama u intervalu
Am. - O.OOSAm,l Am + 0.005.:\=) ako pretpostavimo da je u datom in-
tervalu spektralna emisiona moe konstantna i iznosi E)."" bite
(3.18)
gdje je
a Am je najvjerovatnija talasna duzina, odnosno talasna duzina na
kojoj apsolutno crno tijelo ima maksimalnu emisionu moc. Ona se
maze odrediti koristeci Vinov zakon pornjeranja
.\ - "-
m - T
gdje je b Vinova konstanta, a T apsolutna temperatura.
Tada je
21)b
Ll)' =-
T
pa se, nakon uvrstavanja, za spektralnu emisionu moe dobija
3.2. DRUGI PARCIJALNl ISPITI IZ FlUKE 189
Energija koja se u jedinici vremena izraCi sa jedinice povrsine u vidu
zracenja sa talasnim duzinama u datom intervalu biee
4. Eo
e
L
d =?
v=?
x
a) Na elekt.ran kaji uleti u elektricno polje stalne jaCine [ taka, da
y-komponenta njegove pocetne brzine ima isti pravae i smjer kao vck-
tor jaCine elektricnog polja, polje ce djelovati usporavajucom si]om
u tom pravell i on ce se kretati po paraboli.
Elektron nece uclaTit] u negativnu ploeu kondenzatora ako jc rad
sile elektrostatickog polja veti od kineticke energije elektrona koja
odgovara y-komponenti brzine elektrona VOY' Na clektron u praveu
X-ose ne djeluje nikakva sila i u tom praveu elektroll i ne trosi svoju
kineticku energiju. Dakle uslov da elektron ne udari u negativnu
plocu kondenzatora je
2
(3.49)
KinOeticka energija elektrona koji je uletio u polje se smanjuje jer elek- - 0-
tron sav1adava silu elektrostatickog polja na putu d/2 po y-pra
veu
.
r- ' __
190
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITJt
Taj rad je

"2
Kako je 8ila elektricnog polja Fel = ec J Tad iznosi
Sa crteza se vidi cla je
i uslov (3.49) postaje
odakle se dobija da je
ede
A __
2
VOy = Vo cos e
d > m
e
v2 C08
2
()
- ee 0
Kilko je rn,v6 = 2Eo, uslov (:;'50) p08taje
2Eo 2
d> "-"e08 e
- ee
(3.50)
b) Brzina kojom elektroni napustaju elektrostaticko polje odred-
jena je intenzitetorn
V=VV
2
+V
2
x y
i pravcem koji X-osom zaklapa ugao
v
(J =
v
x
Kao sto je vee reecno, u pravcu X-ase Ile djeluje nikakva sila i ta
komponcnta brzine ostaje nepromijenjena i iznosi
Kako je intcnzitet pocetne brzine odredjen iznosom kineticke
elektrona: odnosno .__ ..
2 2Eo
Va =--
m,
3.2. DRUGI PARCIJALNl lSPITI lZ FlZIKE
to ce x-komponente brzine na izlazu iz polja biti
-, --
Y
2Eo
Vx = -- sinO
m,
191
U pravcu Y-ose elektron usporava elektrostaticka 8i1a ;: = et i
elektron se u tom pravcu krece jednolikousporeno, brzinom Cija se
trenutna vrijednost projekcije moze odrediti kao
V
lI
= vO
ll
- at
gdje je a intenzitet usporenja nadjen kao
ee
rHea -= .Pe * a = -
U pravcu X-ose, elektron brzinom V;J;) prevali, za vrijeme t, put L,
pri cemu je
L
t =-
v
x
UvrstavajuCi izraz za Vx dobija se da je vrijeme kretanja elektTona
kroz elektrostaticko polje
Komponenta V
ll
U tom trenutku je data izrazorn
j
rzE: eLE
". =, - Cose - Vl':':-
V me me sinO 2Eo
Intenzitet brzine kojom elektron naptiSta elektrostaticko polje nakon
uvrstavanja izraza za Vx i 'u
Y
' iZIlosi
Pravac brzine odredjen je uglom (3 koji zaklapa vektor brzine sa
pozitivnim smjerom X-ose, a nakon uvrstavanja izraza za Vx i Vy dat
je izrazorn
(3 = arctan cot 0 _ __ e ----,--
(
.- LE )
ZEo sin
2
e
192
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPlTA
5. T, = 21 h
T, = 3.2 h

Ao -.
Zadani radioaktivni niz mozemo predstaviti na sljedeCi naCin
Promjena broja aloma izotopa Pd (roditelja) odredjena je jedna-
cinom
(:l.51)
i'ije je rjesenje
11Z pretpostavk11 da je 11 pocetnom trenutku bilo NlO atoma Pd.
Promjena broja aloma izotopa Ag (potomka) odredjena je jedna-
cinom
(:1.52)
eiji Je SillIsao da se broj radioaktivnih jezgara Ag rnijenja usljed
nastajanja raspadanjem jezgara Pd i nestajanjem usljed raspadanja
samih jezgara Ag. Ako je u pocetnom trenutku bilo sarno 1'/01 atorna
roditelja: tj. atoma Pd, a atorna potornka, tj. Ag nije ni hila, Tjesenje
diferencijalne jednaCine (3.52) je
(3.53)
Maksimalan broj jezgara izotopa Ag odredjuje se iz uslova da fllnkcija
.1V2 (t) ima ekstremnu vrijednost) tj.
dNz(t)
--=0
dt
(3.54)
1z ovog uslova se dobije da ce maksimalan broj jezgara Ag biti u
trenutku

t ---: _._A,-
max -.\ .\
,- 1
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPIT! IZ FlZIKE
odnosno, izrazeno preko pcrioda poluraspada
T
T,T,ln
t = '2
=ax (Tl - T,)ln 2
J'vlaksimalna aktivnost potomka odredjena je izrazom
odnosno
A A2AI
N
OI (e- A1t ",,,,, _ e-).'2t ma;:r)
2rnax = .:\2 - Al
Kako je pocetna aktivnost roditelja AlO
trazeni odnos
odnosno
3.2.6 Drugi parcijalni is pit IZ Fizike
193
(3.55)
rastojanju r ]00 Tn od tackastog izotropnog izvoTa zvuka
frekvencije 200 Hz nivo jaCine zvuka je L = 50 dB. Prag cujnosti na
toj frekvenciji je 10 = 10-
lO
W/m,2. Koeficijcnt prigusenja zVllcnih
talasa je 1-=.;;:.5.10-
4
l/,'m. Odredi zvucnu snagu izvora.
2. U gornjoj polovini suda visine II (vidi sliku), nalazi se tecnost
zapreminske mase p, a 11 donjoj plovini
vazduh pod pritiskom p. Na dnu gOTn-
.leg dijcIa suda, kroz ntvoT pocne cia
lstic,e tecnost u donju polovinu. Prj
kojoj ce debljini sloja tecnosti u don-
jem sudu poceti izlaziti mjehuri vaz-
duhR na sJobodnoj povrsini Lecnosti u
. gornjem sudu? Smatrati da je tem-
pera,tura konstantna. do-
bijeni rezultaL
H.
194 GLJ,VA 3. RJJE:ENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA
3. Azot se nalazi u stacionarnorn stanju . N ati:
a) Temperatu.fu T pri brzinalna Vi :::.:: 300 m/ s. i 'U2 =
600 m/ S odgovaraju jedilake vrijedllosti Maksvelove funkcije raspo-
djele.
b) Nacrtati Maksvdovn funkcijl1 raspodjele molekula po inten-
zitetirna brzina na tcrnperaturi To i 'I = 2 puta visoj ternepraturi.
c) Brzinu IIlolekula v pri kojoj vrijednost Maksvelove funkcije
raspodjele na temperaturi To = 330 K ima istu vrijednost kao i na
'fJ = 2 puta visaj temveraLuri. ClvI = 28 g/rnol, R = 8.315 JjrnoIK).
4. Fotoni energije 5 eV rasijavaju se na elektronima koji:
a) miruju
b) se krebl U sa 100 keV.
Odrediti energiju fotolla koji se n'1siju pod uglom od 180.
5. a) Dokazati da Be aktivnost (brzina radioaktivnog raspadanja)
mijellja po istom zakonu kao i broj neraspadnutih jezgara radioak-
tivnog elementa.
b) Odrediti brzinu raspadanja (aktivnost) 1 g radijuIIla Ra
22
(i,
ako je njegov period poluraspada T = 1620 godina.
c) Aktivnost te l11ase Iudijurna poslije 10 godina.
Rjdenja:
1. r = 100 m
v=200Hz
L = 50 dB
10 = W 1m
2
1 = 5 .10-
4
11m
p ='1
Kada se kroz sredinu rasprostiI' zvucni talas onda u smjeru
rasprostiranja talasa imamo tok energije. Gustina taka (fluksa) e-
nergije na nekoIH mjcstu koje je na rastojanju r ad izvora, 11 trenutku
t, data je relacijom
gdje je
2 2 2 .-+
U, = pa,w sin (wt k . i)
trenutna vrijednost zaprCllliIL'3ke gustine u tacke Ciji
je polozaj odredjen vektororn polozaja r U odnosu na tackasti iivor
zvuka, u trenutku t, u, prcdstavlja amplitudu talasa u toj tacki,
3.2. DRUGl PARClJALNI lSPITl lZ FlZIKE 195
p zapremisku masU nedeformisane sredine U okolini te tacke, w je
kruzna frekvencija talasa, k je talasni vektor.
Je
Srednja vrijednost zapreminske gustine energije u okolini te tacke
- 1 2 2
U r = 2" p a
r
w
jer je u datoj tacki r konstantno, a srednja vremenska vrijednost
2 - 1
sin (wt - k . i) = -
2
Srednja vrijednost gustine toka energije u okolini te tacke ce biti.
gdje je v brzina rasprostiranja talasa u sredini. Ako je sredina kroz
koju se rasprostire talas homogena i izotropna, onda ce srednja vri-
jednost gustine toka (fluksa) energije biti ista u svim tackama koje
leze na sferi poiuprecnika r.
Srednji fiuks energije kroz neku povrsinu predstavlja srednju
jednost energije koju za jedinicu vremena pronese talas kroz tu po-
to jest predstavlja srednju vrijednost snage zvucnog talasa.
I
, - '" c= . = I .
sr - '*'sr 2 r " r 1\
jer je srednja vrijednost gustine toka energije jednaka intenzitetu
zvucnog talasa na tom mjestu I
r

Ako sredina apsorbuje energiju, amplituda opada sa udaljenoscu,
pa ako sa arO obiljeZimo amplitudu talasa na rastojanju r kada nema
apsorpcije, onda ce amplituda talasa na tom istom mjestu, kada
postoji apsorpcija energije u sredini, biti
Intenzitet zvucnog talasa na rastojanju r od od izvora, kada postoj i
apsorpcija, ce biti
196 GLAVA s. RlJESENl ZADACl SA PlSMENlH lSPITA
Odavdje je I ro intenzitet zvucnog talasa na tom mjestu kada nema
apsorpcije energije talasa u sredini. Odavdje je
pa je srednja snaga zvucnog izvora
Intenzitet zvuka na rnjestu r odredicrno na osnOV11 pozna tog izraza
za nivo jac.ine
Ovo se moze napisati kao
odakle je
. Ie
L=lOlg-
10
0.1 L Ir
10 =-
,
1[)
IT = lOo.lLl
o
= 1.10-
5
W/m,z
Srednja zvucna, snaga izvora je
2. H
r
P
X =7
Pretpostavimo da je isticanje tecnosti
takvo da ne utice na promjenu tem-
perature vazduha 11 donjem sudu.
SmatrajuCi da je temperatura stalna,
prj stvaranju sloja tecnosti 11 donjem
sudu
1
pocetna zapremina vazduha V,
pod pritJ.skom p, ce se promijeniti tako
sto ce se zapremina srnanjiti na VI,
a pritisak ce se povecati do vrijednosti PI- Promjena stanja. gasa
pri izotermiCkom procesu je prema Bojl-Mariotovom zakonu data
jednacinorn
(3.56)
3.2. DRUGI PARCIJALNI [SPITI lZ FlZIKE 197
gdje je V zapremina vazduha prije poc.etka isticanja tecnosti i iznosi
II

2
Nakon llticanja tecnosti-i stvaranja sJoja debljine x zapremina je
gdje je 8 povrsina poprecnog presjeka suda, UVTstavajuCi izraz za V
i V, u (3.56) dobija se
-x)
a nakon sredjivanja se dobija jednaCina
pH = PI(II - 2x) (3.57)
Ka,da se 1.1 donjern sudu pritisak odnosno pritisak P1 dostigne
vrijednost toliku da se zaustavi isticanje tecnosti, oncia cc vrljednost
tog pritiska biti jednaka hidrostatickom pritisku pTcostalog stuba
tecIlost,1 u gornjoj polovini sllda, Ta'ko je dovoUna cia sarno jedna kap
prodje 11 donji dio suda pa da dodje do stvaranja 'mjehurica u gornjem
sudu, jer ce pritisak u donjem sudu postati veCi od hidrostatickog
pritiska preostale tecnosti u gornjcm sudu.
Kako je
PI = pg x)
2 '
11vrsiavajllCi ga 11 (3.57) dobija se jednaCina
pH = pg - x) (II - 2x)
odnosno
pg(II .. 2x)' = 2pH
odakle je
II
198
Posto treba da je x > 0) to mora biti
3. 'Ul=300rn/s
'/)2 = 600 rn/s
To = 330 K
M = 28 g/mol
'1=2
f(vl) = f(v2)
T =7
v' =?
f(lr)
pgH
p<--.
8

a) .tvfaksvelova funkcija raspodjele molekula po intenzitetirna br-
zina data je izrazom
fl
' T) __ ~ ( m )3/2 _me'
U, - -- e 2kTV2
,(if 2kT
(3.58)
Prema uslovu zadatka treba da je
f(v1, T) = f(v2, T)
odnosno
Odavdje se dobija da je
V5 ---!t!- (2 .2)
-- = eZkT tF 2 -V1
vi
Ako logaritmujemo lijevu i deSIlU stranu posljednje jednacine dobija
se
2 In ~ = -- v
2
_ v
2 V2 m (. )
VI 2kT 2 1
odakle je
( 2 ')
T = m '/)2 - VI
4kln '!.>
",
Kako je mjk = Mj R dobijamo izraz za temperaturu gasa pri zada-
nim uslovima
M(v
2
- v')
T = 2 1 = 328 K
4R In ""
"'
b) Najvjerovatnija vrijednost brzine molekula dobije se iz uslova
da je prvi izvod Maksvelove funkcije raspodjele po v jednak nuli i
alla iZIlosi
/2RT
Vnaj = Y-M
odakle se vidi da njena vrijednost raste sa porastom temperature.
Vrijednost funkcije raspodjele za tu vrijednost brzine, nakon uvrsta-
vanja izraza za V
naj
" U (3.58) iznosi
f( v . T) - .!V/_
8M
na:l) - e 1fRT
i predstavlja njenu maksimalnu vrijednost. Odavde se vidi da po-
rastorn temperature maksimalna vrijednost funkcije opada. Lako je
sada nacrtati dijagrame funkcija raspodjele za. odredjene vrijednosti
temperatura To i 'ITo.
f(11',1;) f (11', g)
c) Kako je prema uslovu zadatka
f(v,To) = f(v, 'ITo) (3.59)
lako je dobiti vrijednost brzlne molekula v pri kojoj je to zadovoljeno
(presjecIla tacka obje krive linije).
i.
I
200 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENTH JSPITA
UvrstavajuCi odgovarajur.e izraze (3.58) u (3.59) dobija se jednaCina
odakle se nakon sredjivanja dobija da je
RjesavanjcrIl ove jednaCine po v dobijarIlo
!3kTo'1 In '1
v = Y-m(1J-=-lT
Zamjenorn kim = R/1V dobUa se lzraz za brzinu .IDolekula
4. hVj=5211eV
Ek = 100 keY
p=7r
E =7
/ 3RTo'1 In '7 ,
vee = 638 mj8

r
l'ieka je energija upadnih fotuna hVl) a rasijanih hvz: i neka 5U
prije sudara totalna energija elektrona E1 i impuls Pb a poslije su-
dara E2 j lillpuls pz- Prerna zakonu 0 odrzanju energije, zbir energija
fotona i total_De energije elektrona prije sudara) jednak je zbiru _c11:-
ergija fotona i totalne energije. elektrona posllje sudara
hI/I + E, = hv, + E2 (3.60)
3.2. DR UGI PARCIJALNI [SPIT! [Z FIZIKE 201
Prema zakonu 0 odrzanju iIIlpulsa izolovanog sistema moze se napi-
sati jednacina
(3.61)
ProjecirajuCi ovu jednaCil111 na smjer kretanja fotona. prije sudara., i
uzimajuci 11 obzir cia je impuls elektrona. manji od impulsa fotona,
dobijamo da je
hVl hvz
- - pj = pz-
c c
(3.62)
JednaCinll (:1.60) mozemo pisati u obliku
(3.63)
a. jednacinu (3.62) U obliku
odnosno
(3.64)
Kvadriranjernjednacina (3.63) i (iL64) ] od-uzimanjem dn1ge od prve,
dobijamo
Kalo je prerna specijalnoj teoriji relativnosti
Ef - pic
2
= m,5
c4
= m,5c4
Nakon uvrst.avanja izraza (3.66) i (3.67) u (3.65) dobija se
DijeUenjem ove jednacine sa hl/11-12 dobija se
(3.66)
(3.67)
(3.68)
(3.69)
202
GLAVA 3. RIJESEN1 ZADACI SA P1SMEN1II ISPITA
a) Aka u jednaCinu (3.66) uvrstima prema uslovu zadatka da je
PI = 0 dobija se da je
i jednacina (3.69) postaje
adakle je
hv,E,
hv, co = 0.25 MeV
E, + 2hv,
b)Kada je PI razliCito od nule, anda je
E, = rnoc' + Ek = 0.511 MeV -+ 0.1 MeV = 0.611 MeV
Iz izraza (3.66) dobija se da je

PIC = V Ei - rn6c4- = 0.335 M"eV
Prema (3.69) se dobija da.ie
adakle je
5. rn = 1 g
Ra
226
T = 1620 god
t = 10 god
A =7
a) Aktivnost radioaktivnog ele_menta prerna definiciji je brzina
radioaktivnog raspadanja (jednaka je broju jezgara koja se raspadnu
u jednoj sekundi)
dN

dt (no)
3.2. DRUG1 PARCIJALNI ISPITI1Z FIZIKE 203
Prerna zakonu radioaktivnog rasp ada broj neraspaduutih jezgara ra-
dioaktovllog element a nakon vremena t je
(3.71)
gdje je No pocetni broj radioaktivnih atoma i A je kOIlstanta ra-
dioaktivnog raspadanja, koja je povezana sa periodom poluraspada
relacijorn
A = 0.693
T
Ako se (3.71) diferencira po t dobija se
dN
- = e-
At
dt 0
Kada se ovaj rezultat uvrsti u (3.70) dobija se
A(t) = ANoe-
At
(3.72)
Proizvod A1\/0 = .A
o
predstavlja aktivnost radioaktivnog izvora u
pocetnom trenutku) pa se dobija zakon pronljene aktivnosti radioak-
tivnog izvora tl toku vrernena
(3.73)
Izraz (3.73) je isti po obliku kao i izraz (3.71), sto je trebalo dokazati.
b) Pocetna aktivnost radioaktivnog izvora se Inoze izraziti preko
perioda poluraspada i broja radioaktivnog atoma u izvoru u pocet-
nom trenutku
U masi In nalazi se No atorna, a rllolarnoj Illasi Mirna ih N A (Avo-
gadrov broj)) sto znaCi da se pocetni broj radioaktivnih atoma moze
izraziti kao
Pocetna aktivnost je sada data izrazom
0.693 m
Ao = = 3.7 10'0 Bq
T M
c) Aktivnost radioaktivIlog izvora nakon vrernena t prema (3.73)
Je
204 GLAVA 3. RIJEiJENI ZADACI SA PISMENlH lSPITA
Tuzla. 3.9.1990. godine
1. U hornogenoj sredini se raf,prostire ravanski harmonijskl taJas
talasne duzine ,\ :::::: 1. rn c.ija je jednacina
Ako je koeficijent f:llabljenja ta.Jasa. jl = 0.5 l/m, kolika. je fazna.
razlika talasa u tatkarna u kojima se amplitude oscilovallja cestica
sredine razlikuju za (C = 1 %.
2. Vazduh V
1
treba da se komprimira. na. rt = 5
puta manju zapreminu. Koji kornpresioni proces, adijabatski iIi
izoterrnlcki) zahtijeva manji utrosak rada i koliko puta? 'Veze atoma-
u rIlolekulima smatrati krutim.
3. Prostor izmedj11 dva koaksijalna rneta.lna dEndra) cij1 su polu-
precnici Tl i TZ, isp-unjen je ho.mogenim toplotnirn izolatorom. Tem-
peratura, ullutra.snjeg cilindraje T
I
, a. vanjskog Tz takva dajc Tl :> T
z
.
a) Odreui zavisnosl, t.emperature T od rast-ojanja. rod ose cilindra.
h) :'\iacrtati grafik funkcije T(r} il-ko je 1'1 c=. :193 I{, Tz 0;-::: 293 T\,
1'1 = 5 em i rz = ] 0 crrL
4. Odredi talasnu duzinu .\0 fotona, koji u sudanl sa slaho veza-
n1m elektronom, predaje rl svoje energije i rasije se pod uglorn O.
5. Pri sintezi jezgara sLiD i 1Hz obrazuju se dvije o:-cestice. E-
nergije veze po nukleonu u Lz', .H i H'e RU 1.11 i 7.08 MeV,
respektivno. Izral:uIlati encrgiju koja se oslobodi pri datOIIl procesu.
R.ie/fenja
1. A=lm
p=O.51;m
r = 1 O/(i at: 0.01
6cp =;
l\a rastojanju Xl od izvora talasa. jednacina kretanja cestica elas-
ti(lle sredine kroz koju se prostire talas je
(3.75)
3.2. DlWGl PARCIJALNI ISPITI lZ .FlUKE 205
Prema uslovu zadatka, amplitude oscilovallja se razlikuju za f, sto
se moze napisati kao
al - az az
,=---=1-- (3.76)
al 0.1
gdje su 0,1 i rLz amplitude oscilovanja cestica na udaljenostima Xl i Xz
ad izvora taJasa
1
lwje su prerna (:3..74) i (3.75)' odredjene izrazima
(3.77)
Ako u izraz (3.7G) uvrstimo izraze (3.77) dohija 58
odnosno
Odavdjc se dobija da je
il;J; =
Fazna ra:;;Eka taJasa 11 l...ackanw je
6.'P = 'P2 _. 'PI = wt _. kx2 (wt kx,) = k6.x
ol1.l1mmO
2"
L), ip = LlJ;
A
Nakon uvrstavanja iZTtlZa za ,0.x dobija se cia je trazena fazua razlika
27fln(l - E)
6.'P = = -0.126 rad --7.24
0
All
Cestica sredine na Tastojanju X2 zaostajae:c U oscilovanju za onom u
tacki Xl (znak minus u rezulLatu).
2.
.1 = 0
206
Rad koji treha izvrsiti Had vazduhorn pri adiJabatskoJ komp ...
". - . feSI]l
rae una se prema lzrazu
Kako su pritisak i zapre-
rnina pri adijabatskom
procesu povezani jedna-
cillom (za neko proiz-
voljno stanje pritisak p
i zapremina V, a za ne-
ko pocetno stanje priti-
sak PI i zaprernina VI)
V.
d
PV< = plV,' 5
g Je je K = cp/ct). adijabatska konstanta za vazduh.
jednacine IIlozerno izraziti pritisak p pa se dobija
p1Vt
P = ----
V,
(3.78)
1z ove
Na ovogaje rad koji treba iZVTsiti nad gasompri adijabatsko'
kampreslJl J
A = V< r
V
, dV
all JV1 V'"
A, = 1'1':".: (V.-<+l ._ V-<+1)
11;-1 2 1
Ako se ispred zagrade izvuce V" i sredi izraz dobija se da je
datl: vrijednosti zaprernina, utroseni rad pri adijabats-
kOJ pIOCeSU lZnOSI
A PlV
,
'(_'-1 )
a-- U --1
K-l '
(3.79)
__ izoternlickoT"l!- procesu za dV8: proizvoljna stanja.. vazi
pV =P,V,
:3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE
odakle je
P, V,

V
207
Aka se taj izraz uvrsti u (3.78) dobija se da je rad koji se izvrsi nad
gasom pri izotermickoj kompresiji
odnosno
l
V, dV
Ai = -.
v, V
VI
A; = 'Pl V,(ln V
2
In V,) = Pl V, In -'
V,
Aka se uvrsti poznati adnos zapremina dobija se da je utroseni Tad
pri izotermnom procesu
(3.80)
Aka se veZe medju atomima u molekulu smatraju krutirll, a vazduh
se satoji ad dvoatomnih molekula) and a one imaju ukupno J- =. 5
stepeni slobode kretanja (tTi translatorna i dva rotaciona), pa je
J+2
C
p
= --R
2
i C =:i.. R
v 2
Adijabatska kOllstanta K = = = 1.4 Odnos utrosenih radova
Gv J
pri adijabatskoj i izotermickoj kopresiji dobije se dijeljenjem izraza
(3.79) i (3.80)
3. Tl = 393 K
1, = 293 K
rl = 5 (rn
TZ = 10 ern
T(r) =?
Au 1 51\,-1 --1
- = - .. -.--- '0 1.43
Ai InS
208
CLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA P[SMENlH ISPITA
a) Protok to1'lote kroz cilindricni 810j debljine de na rstojanju r
od ose dlindra. je
dT
q = --),8-
de
(3.8} )
gdje je S =- 2?T'r L povTsina sioja. kroz koji Sf' provodi toplota. Uvr-
.stavanjerrl II (3.81) dobijamo
(3.82)
JednaCina (a.82) je diferencijalna. jednacina koja se rjesava ta.ko da
se razdvoje promjenljive i dobije jednaCina
q dr
- - - ~ = -,\d1'
2'lfL r
Integracijom lijeve i desne strane ove jednaCine dobija Se do. je
odakle je
(3.83)
Zavisnost ternperature od udaljenosti r od Ose ciEndra; iz jednacille
(3.83) 50 data izrawm
] ,or' \ 'f q T
r .:..:;: _ 1 -- --- In , ~
) 27fLA rl
(:1.8-1)
3.2. DRUm PARClJALNI [SPITI IZ FlZIKE
Aka se u izraz (3.83) uvrsti cia je T = T" tada jo 1'(r,)
1'rotok toplote kroz cilinclricni sloj
Ako se izraz (3.85) uVTsti u (3.84.) dobija se da je
In L
1'(r) = 1', - (1', - 1'2)---;:-;-
In ~
b) Koristeci izraz (3.86) i
u'vrstavajuCi zadane vrijed T(r)
nosti dobijamo da treba 393
Ddcrtati funkciju
T(r) = 393 - 144.31n(O.2r)
gdje temperatura. u .K) a T
u em.
Njen grafik je prikazan na
slici,
4. h
293
h))
I
I
I
I
I
"
.. -1-- -- - ----- ---- . __ _
I
e
209
(3.85)
(3.86)
r(cm)
mv-
Kada se foton energije Eo; kojoj odgovara. t,ala.sna duzina '\0, rasije
na. slabo vezanom elektronu ta.ko da Inu preda. fJ svoje energijc, rasi-
jani foton produzi sa energijonl E = (1 .- rl )Eo: a. njegova talasna
duZina .\ je veta od talasne duzine upadnog fotona Ao.Prerna uslovu
zadatka. ugao koji zaklapa pravac rasijanog fOLona l' pr_avac upadnog
f6G:llla je 8.
Promjena talasne duzine fotona, koja pri ovom rasijanju nastaje,
210
prema Komptonovom izrazu je
,\ - '\0 = 2h sin 2
moc 2
(3.87)
gdje je rno masa rnirovanja elektrona, h Plankova konstanta i c brzina
svjetlosti. Kada jednaCinu (3.87) podijelimo sa '\0 dobija se
"' 2h 2 8
- 1 = --sin -
'\0 modo 2
Ako izrazimo talasne duzine u funkciji energije
he. he
"'0=--' ,\=-
Eo E
nakon uvrstavanja (3.89) u (3.88) dobija se izraz
Eo 2h 28
- -1 = ----sin -
E mocAo 2
Prema uslovu zadatka je E = (1 - f] )EOl odnosIlo.
Eo 1
-=--
E 1-7)
Kada izraz (3.91) uvrstirno u (3.90) dobija se izraz
1 2h. 2 8
.-- - 1 .= --- SIn .-
1 - 1J mocAo 2
odakle je trazena talasna duzina
,5, ESt!l = 5.33 MeV
E,v2 = 1.11 MeV
E,vs = 7.08 MeV
Q ='1
(3.88)
(3.89)
(3.90)
(3.91)
I
I
I
I
!
,
3.2. DR UGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 211
U nuklearnoj reakciji
sLi
6
+, H' --+2 H e
4
+ Q
vrijednost oslobodjene energije je, prema reladji ekvivalencije mase
i odredjena izrazom
Q = 6.mc'
gdje je 6.m defekt rnase odredjen relacijorn
Masa bilo kojeg jezgra odredjena je relacijom
. Z (A Z) AE,v
j\1) = rnp + - mn - --2-
C
gdje je Z redni broj elementa, A je maseni broj i Esv je specificna
energija veze po nukleOIlU tog jezgra. Lako je sada dobiti da S11 m,ase
jezgara
MLi 3rnp + 3m
n
Mu = mp -I- rnn
.Q.&.'.av.L
"

c:l
Defekt rnase, nakon uvrstavanja gornjih izraza postaje
Trazena oslobodjena enrgija iznosi
212
GLAVA 3. RIJESENI ZADA.CI SA PISMEN1H ISPITA
3.2.8
Drugi parcijalni is pit iz Fizike
1. Na krajeve tankog homogenog sta.pa duzine L 0.3 rn i
mase rn = 0.4 kg pricvTscene su Inale kugle masa m'l = 0.2 kg i
rrt2 = 0.3 kg. Stap se moze obrtati ako horizontalne ose koja. prolazi
kroz njegovu sredinu.
a) Odrediti period malih oscilacija takvog kIatna.
b) Aka bi se u stanju mirovanja u polo.zaju stabilne ravnoteze
sa donjom kuglom idealno neelasticno sudario rnetak brzine Va =
400 m/s i mase m'3 = 20 g, proIaeunati da 1i bi se sistem mogao
okrenuti aka date ose (okrenuti u vertikalnoj ravni),
Otpor vazduha i trenje U osovini zanemariti.
2. Cilindriclla cijev paravoda duzine L = 65 m, obmotana je 810-
jem azhesta. Spoljasnja. temperatura azbestnog sloja je t] = 500C,
a unutarnja strana koja nalijeze na parovod ima temperaturu t2 =
120C. SpoJjasnji precnik izolirajuceg sIoja je d, 13 em, a un-
utrasnji d
2
= 7 ern.
a) lzvesti izraz za racunanje protoka toplote kroz ovakav sloj,
b) Kolika je koliCina toplote koju provede ovaj sIo] za jedan dan?
Koeficijent toplotne provodljivosti azbesta je . ..\ = 0.21 WlmK.
3, Na osnovu rnolekularno-kineticke teorije izvesti opstu jednaCi-
nu gasnog stanja idealnog gasa u stadonarnom stanju.
4. U homogeno elektro-
statii'ko polje izmedju
ploca ravanskog konden-
zatora ulijece elektron
kako je prikazano na
slid,
Dokazati da je 11 s]ucaju
Ym < d
.
Lan" --\/1 -- ---- tan e
. Ym
I
"I
i
-1_
-1
n===='l======K""T --
i
-----I
koliko se medjusobno prvi eksitacioni potencijaJi
kod izotopa vodonika iH1 "i lH2 u slucaju kada se kretanje jezgra u
atomu ne zanemaruj-e?
3.2. DRUGI PARC1JALNI ISPITI IZ FlZIKE
RJesenja:
1. L = 0.3 m
m = 0.4 kg
m, = 0.2 kg
rn, = 0.3 kg
Vo = 400 m/s
m.3 = 0.02 kg
T =?
a) Polozaj stabilne revnotezc za sis-
tem bi bio kao na sliei. Ako se
sistern malo izvede iz polozaja sta-
bilne ravnoteze i prepusti samorn sebi,
nastace male osdlacije oko polozaja
stabilne ravnoteze.
"t'
( _\
\ G,
\
\
L

213
m,
,
\ i1z
m
\ \
,
,
\
\ \ \
-\
\
';L)
\
l-
m
2
6
2
Kretanje se moze opisati osnovnom jednacinom dinamike rota-
cionog kretanja :
I,a = -M,l M, + ... + _Mn
I
gdje je 18 Inoment inercije sistema u odnosu na 0811 oko koje
oscilovanje, a je ugaono ubrzanje slsterna u dat:om_ trenutku, Mi
momenti spoljasnjih sila koje djeluju i izazlvaju kretanje. I
Moment inercije sistema je zbir momenata inercije stapa i
kao tackastih Inasa u odnosll na osu oko koje se vrsi oscilacovapje
I
I, = 1" + I, + I, ($.93)
!
Kako osa oko koje se vrsi oscilovanje prolazi kroz centar mase
(teziste stapa). to je krak sile Ide koja djelije na stap u
polozaju jednak Duli, pa je i njen rnoment u odnosu na tu osu
nuli. Dakle kretanje ce se vrsiti pod uticajem mOlIlenata sila: teze
koje djeluju na tackaste mase i koji su dati vektorskim
M, = II X G, i M, = I, X G,
gdje S11 1 i L2 vektori polozaja masa m1 i m2 U odnosu na cntar
mase stapa) rcspektivno. su orijentisani u pravcu oko
koje se vrsi oscilovanje i to u datorn polozaju M2 od nas, a -l ka
nama. Rezulbujuci mo:rp.ent bice
M=M
,
+M,
214
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA
Veyktor ugaonog pomjeranja 'P je usmjeren takodje duz ose oko koje se
vrSl oscIlovanJe, prema nama pa se trenutno ugaono ubrzanje dobija
kao
d'<{5
a=--
dt'
UzimajuCi sve ovo 11 obzir jednacina (3.92) se moze napisati kao
Projekcija ave jednaCine na srujer duz ose prema nama daje
gdje su
d
2
'P
1,-- = ]Y[, - M2
dt'
1\:!1 = rn1gLl sirup = trnlg sin 'P
M2 = rnzgL2 sin rp = i,mzg sin rp
intenziteti momenata sila.
Uvrstavanjem i prebacivanjem na lijevu stranu jedakosti Be dobija
d
2
'P m2'- m
dt' + -ir
Lg
sin 'P = 0
.male oscilacije se moze uzeti da je sin 'P rp ('P izrazeno 11 radi-
janlma), pa dobijamo linearnu homogenu diferencijalnu jednaCinu
drugog red a sa konstantnim koeficijentima
gdje je
d
2
'P
0
dt2 . =
pozitivna konstanta. Rjesenje ave opisuje
se u toku vremena Inijenja ugao otklona od ravnoteznog polo-
. .
'P(t) = 'Po cos (wot + (X)
3.2. DRUG] PARCIJALNJ lSPIT! IZ FlZIKE 215
Iz ovog se vidi smisao uvedene konstante woo Ona predstavlja sop-
stvenu kruznu ucestanost oscilovanja i povezana je sa periodom re-
lacijom
UziIIlajuci U obzir da je moment incrcije sistema
nakon uvrstavanja i sredjivanja se dobije da je
T
[(m + 3m, + 3m,)L 9-
= 211' I' = 1. b S
6(m2 - m,)g
II nai'.in: Svako kruto tijelo koje moze da osciluje oka neke ose
predstavlja fizicko klatno. Period malih oscilacija tog klatna dat je
relacijom
,T
T = 211'\{ _.-
V m,gs
gdje je I, moment inercije sistema (fizickog klatna) u odnosuna osu
oko koje se vrsi oscilovanje, ms masa sistema (fizickog klatna) i s
udaljenost centra mase sistema od ose oscilovanja. Moment inercije
sistema U odnosun na OSli koja prolazi kroz centar stapa je jednak
zbiru Illornenata inercije pojedinih njegovih dijelova (vidi crtez)l a
masa sistema je
Centar mase sistema tacka ciji jepolozaj u izabranom koordinat-
nom sistemu odredjen radijus vektorom
216
GLAVA 3. RJJESENI ZADACI SA PISMENlIl ISl'ITA
+ llm2i2 + ... +
.6..rnl + b.m2 -+ ... + !J..m
n
U koordinatnorn sistemu izabranom
kao Ila slki sve mase leze na Z-osi pa
x- i y-komponente vektora. jednake'
nuli (smatra se da je cjelokupna masa
stapa koncentrisana u njegovom cen-
trn mase koji se nalazi u koordinatnom
poi'etkl1)
Zc =
ml +- rn2 -+ m
z
x
L
2
Kako je Z, = L/2, Z2 = -- L/2 i Z3 0 dobija se ela je
(m,-- m,)L

2{rn, + m2 + m)
y
Kako je m2 > rnl to je Ze. < 0, sto znacj da ce centar mase slstema
lezati ispod OBe oscilovanja) a njegova udaljenost ce biti
. (m, m,)L
5 =1 z, 1= ..
2{m, + m, + m)
Uvrstavanjern 11 izraz za period oscilovanja fizickog klatna dobija se

(m + 3m, + 3m2)L
T = 21f\1 = 1.95 s
6(m2- m,)9
,to je isti rezultat.
b) Ako se .metak idealno neelas-
ticno sudari sa kuglorn rnz znac.i
da ce nakoD _
se krece zajedno s'il]C;'fu:P;i
me je jedan dio kineticke energije
metka presao u neke druge oblike
energije (toplotnu, zvncnl.l
1
svjet-
losnn). Kazemo da se ukupna
mehanicka en ergij a. sbtema ne
m,
o
,
3.2. DRUGI PARClJALNI ISPITI IZ FlZIKE 217
odriava konstantnom, odnosno ne vazi zakoD 0 odrzanju meha-
llitke encrgije sistema. (ali vazi zakon 0 odrzanju ukupne encrgije).
Kako sistem poslije suelara zapoCinje obrt.no kretanje oko ose 0,
to na osnOVll zakona 0 odrzanju m,orIlenta kolicine kretanja. (momenta
impulsa) _mozerno odrediti ugaollu brzinu kojom sistem zapocne obr-
ta-nje neposre-dno nakon, sudara 0 -.
gelje je
mL' m,L' {m2 + m')L'
I =--- + + -------
, 12 4 4
mornent inercije sistema sa slijepljeninl InctkorIl, 11 odnosu na osu
obrt.anja. Lako se elobija da je
omsvo
Wo =
(rn -I- 3rnl -+. ;1Tn'2 + 3m3)L
l{ineticka encrgija rotacije kojom raspolaze sistem ncposredno poslije
sudara (u polozaju stabilne ravnoteze) prelazice u potencijalllu en-
ergjju kada se bude okr0tao 11 vertikalnoj ra.vni. Da bi Be sisteffi mo-
gao okrenl1ti oko ose mOTa da kineticka. rotarije) u polozaju
stabilne ravnoteze, bude vee a iIi har jedna.ka priraStaju potencijalne
energlje sistema kada dodje u polozaj da se rnasa m'2 + m'3 nadje
verikalno iznael ose (vidi sliku).
Ako za. nuIti Divo racunanja. potencijalne e- m
2
+m
3
nergije slsterna uzmemo horizontalnu ravan
1J kojoj leti metak prije sudara, prjraSt.aj po-
tencijalne energije sistema pri obrtanju do
polozaja. labilne ravnoteze mozemo izracu-
nati:
l:::..Ep' = Ep2 - EPI
flEp = {mz -+- ffis)gL-C mgt - (m,gL -+-
flEp = (m, + rn.3 -- m,)gL
1{ako rnora bHi
218
CLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA
imacemo da je
W'
I,,-- > D.Ep
2 -
Odavdje se dobija ugaona brzina koju treba da dobije sistem u polo-
zaju stabilne ravnoteze da bi se obTnno do polozaja labilne ravnoteZ.
w > =
- V I. \r (m+3ml+3m2+3m3)L
W > 48 rad
- ,
Ako izracunamo ugaonu brzinu koju je dobio sistem, neposredno
poslije sudara dobijamo
rad
Wo = 81.63--
s
Vidi se da je ona veta od w pa zakljuC:ujemo da ce se sistem obrlluti.
2. L = 65 m
t, = 50C
t, = 120 DC
d, = 13 em
do = 7 em
7 = 1 dan
A = 0.21 W /Krn
q =?
Q ="1
a) Prolok loplote kroz neku povrsinu, koji se definise kao koli(:ina
toplote koja prodje kroz tu povrsinu u jedinici vremena, dat je lzra-
zorn
dt
q = --AS-
dx
gdje je A koeficijent toplolne provodljivosti, S povrsina sloja kroz koji
se provodi LOp Iota, dt / dx je gradijent temperature (tacnije rcecno
intcnzitet gradijenta u pravcu normal no na povrsinu kroz koju se
provodi},>\, Znak minus"ukazuje na Cinjenicu da se top Iota provodi u
suprotnom srnjeru od smjera u kojern raste temperatura.
Kako se u nasem sl.ucaju unutraSnja strana izoiaciollog sloja odr-
'.lava na konstantnoj visoj, a spoljasnja na konstantnoj nizoj ternper-
aturi, to ce se toplota provoditi od unutra,snjosti prema spoljasnjosti
stacionarno.
3.2. DRUGl PARCI.JALNl lSPITI IZ FlZIKE 219
UOClnlO u izolacionom sloju, na rastojanju r od ose cijevi, sloj
debljine dr (srafiranao na crtezu) i duzine L kao?ito je i duzina cijevi.
Protok toplote kroz njega je
dt
q = -;"'S--
dr
gdje smo uzeli li obzir da temperatura opada duzpolupred"iika.
Uzmemo Ii da je S = 2nr L, mozemo pisati
dt
q = -A271"rL-
dr
Kako u citavom izolacionom sloju nema nikakvih izvora toplote to ce
prot ok toplote kroz svaki sloj biti isti, odnosno imacerno stacionarno
provodjenje toplote.
Razdvajanjem promjenljivih u posljednjoj diferencijalnoj jedna-
cini dobicemo cia je
dr 271")'L
- = -----dt
r q
IntegrirajuCi po r 11 granicarna od r2 do r1) a po t od t2 do ll)
j
" dr = _ 271" AL. rt'dl
T2 r q it'}.
dobijamo
r, 271" AL
In - = --(t2 - tIl
T2 q
Odavde se dobija izraz za protok toplote kroz cilindricni sloj
.. t 2 -t1 .tz-t
1
q:c 211"AL-- = 271"AL---
In tl. in 4l
T2 d
2
b) KoIiCina toplote koju ovakav sloj provede za jedan dan iznosi
t, - I,
Q = qT = 271"AL--7
In 4J..
d,
Kako je brojna vrijednost t.emperaturske razIike u Celzijusovim ste-
penirIla i Kelvinima jednaka, lako je U odgovarajuCirn jedinicama
/3 I-sistema izraeunati_ Q
W 70K
Q = 2 . 3.14 0.21 -_. 65 rn-. ---- 86400 s = 838 M J
Km in 13 em
7 ,'1n
220 GLAVA 3. RIJESENI ZADAC1 SA. PISMENIH 1SP1TA
3. Pod idealnim gasom u kinetickoj teoriji podrazumijeva sc gas
kod koga se rnolekule mogu smatrati materijalnim tackarna iZITledju
kojih nema medjumolekularnih djelovanja. One se nalaze 11 neprekid-
nom kretanju i sudaraju Be Inedjllsobno kao 1 sa zidovima suda 11
korne se nalaze. Pri tim sudarima dolazi do razmjcne impulsa (koli-
fine 'kretanja) i fi'astaje kretanje koje" se:'haz"iva hao-ticno-; nesredjen<.)"
kretanje. Svaka molekula pri udaru u zid suda prec1aje jedan d io
impulsa zidu. Projekcija ukupne prornjene impulsa zida Ila fanjer
njegove spoljasnje normalc, a koja poticc od 8yih rnoleknla koje za
neko vrijeme .6.t udare u njegovu povrsinu .6.8) podijeljcna tirIl VTC-
men om, predstavIjace srednju vrijednost norma]ne komponente sile
kojom gas u sudu djeluje na tu povrsinu zida. Ukoliko se ta sila
podijeli povrsinom /:,.S na koju ona normalno djeluje, dobice se pri-
tisak koji gas 11 sudu vdi na. zid. PreTna tome pritisak zatvorenog
gasa potire od udaranja njegovin moleku1a 11 zidove sucia pa se moze
pisati
p=
Projekcij11 llkupne prOITljene ko1l6ne kretanja jednog dijcla. zida na
slujer njegove spoljasnje nonnale mozerna izracunati na. sljed{;i nacin:
Pretpostavimo da SE-' rnolekuli u sudu mogu kretati sarno n tri
medjusobno okornita pravca, t.aka da "idu ide 1/6 od
ukupnog broja molekula u njernu (vidi sliku).
Neka je Budar molekula i zida idealno ela-stiean i pretpostavimo
3.2. DRUGI PAR ClJA LNI lSPITI 1Z FIZIKE 221
da se molekuli krecu razlicitirn brzinama. lYroze se pokazati da ova
pojedllostavljenja. ne uticu na tacnost rezultata (zakljucka) u stn se
neJ":emo upustatl na ovom rnjestu.
?VfoJekul koji lde prema zidu ima koliCinu kretanja (impnls)
Pri sudaru sa zidOln njegova so brzina 11e u1ijcnja po intenzitetu, vee
sarYlO po smjcTu, pa on nakon sudara. irna koliciTlU kretanja
K
zm
= m,i)2i
Prl interakciji sa zidom doslo jc do promjcne koECine kretanja mole-
kula. Projekci.la te promjene na sInjer ju.1inif,nog vektor<1 spoljasnje
norrnale na zid ce hiti
.leI je zbog idealno elestit-TIog 5udara VIi --::::" 1'2; = '1}i
Prema zakonu a_kcije 1 rea1rcl-
7:1d jc dobjo tollkll pro-
kolic,ine kretanja koja je
SaTIIO suprotTlog smJcra 13a JC
njena projekcij.a
Projekcija promjcnE' kolicine
kretanja koju je zid primio od
udara sVlh molekula sa brzi-
nama. fiji 311 intenziteti vi bic_e
f:,JCi = f:,2Yi f:,I{'oi (3.94)
gdje je ,6.]V
i
hroj molekuia sa brzinama 1\ koje za YTijclne Ilt udare
u povrsinu zlda !::.S. __'C'
Taj 1ro.1 je jednak 1/6 broja rnolekula koji se nalaze u paralelo-pi-
pedu kOllstruisanom nad povdlnoIIl !::.S koji irna duzinu = vJ::d,
1>:oja je t.olil<R) oa J nujudaljeniji molekuli sa hrziuorn Vi mogu za. vri-
jelne da stigrru do zida.
gdje je ni koncentracija molekula sa brzinom Vi.
Uvrstavanjem u (3.94) dobijamo
Aka pretpostavimo da u sudu imamo r grupa molekul sa razliCitim
vrijednostima brzina, tada bi projekcija ukupne promjene impulsa
zida na smjer spoljasnje normale, koju izazovu svi molekuli iz suda
koji za vrijerne I::..t padnu na povrsinu b.S, iznosila
" 1 "
tlKz = L tlK,i = "3mtlS tlt L niV;
1:;;;;1 t=;::l
(3.95)
Posljednju SUTnu mozemo InaIa drugacije izraziti. Neka se 11 sudu
nalazi NI molekula sa brzinaJ1la VI) N2 molekula sa brzinama V2,"',
Ni molekula sa brzinama Vi. Srednja brzina za skup molekula u sudu
definise se kao
lVIVl -+ N2V2 + ... + NiVi + ... + .L7\,Trvr
V = '--_._._.
NiVi
-----
N, + N2 + ... + Ni + ... + N, N
DijeljenjerIl brojioca i imenioca na desnoj stranl sa zaprerninom suda
V dobijamo
- 2:;""1 nit'i
v=__--
n
gdje smo sa n = NjV obiljezili koncentraciju molekula u sudu, a sa
ni = pli/V koncentraciju nlOlekula u sudu sa brzinom Vi.
Prcma tonle
J
pod srednjOITl vrijednoscu brzine za skup rnolekula
podrazurnijevamo onu kOllstantnu vrijednost brzine koju bi trebao
da irna svaki molekul u sudu
J
pa da ukupan zbir brzina molekula u
sudu bude isti kao i kad se molekuli, kao ,to je kod nas slucaj, kreeu
razlicitim brzinama.
Slicnim postupkom bi se mogio napisati i za srednju vrijednost
kvadrata brzine
. 2
v 2 = ni
v
1"
n
odnosno
3.2. DRUGI PARClJALNI lSPITl lZ FlZIKE
223
Koristenjem ovog u (3.95) dobijamo
Srednja vrijednost sile kojom gas djeluje u toku vremena tlt na
povdinu zida sud a 6.S biee
Pritisak tog gasa je
gdje je
tlK. 1 -
F = -- =
.ec tlt 3
._ rnv
2
E
k
= --
2
(3.96)
srednja vrijednost kincticke energije translatornog kretanja rrloleku-
lao
Vidi se da je pritisak zatvorenog gasa brojno jednak dvjema
trecinarna kineticke energije translatornog kretanja molekula koji se
sadrze u jedinici zaprernine. Kako je
gdje je k Bolcmanova konstanta, nakon uvrstavanja u (3.96) dobi-
jarno
(3.97)
p = nkT
Ovajednacina
J
kao i (3.96) predstavljajll osnovnujednaCinu kineticke
teorije gasova za pritisak. Ukoliko (3.97) pomnozimo sa zaprerninom
suda dobieemo
pV = nVkT
(3.98)
Izraz n V = .IV predstavlja ukupan broj IDolekula u sudu, sto se moze
napisati i kao
gdje je z broj rnolova moleknla gasa u sudu, aNA Avogadrov broj.
UVTstavanje u (3.98) daje
Uzevsi 11 obzir da je J.VAk = R, univerzalna gasna konstanta, a. z =_
m/M
1
gdje je m 'maS<1 gasa 11 sudu, a M njegova m-olarna rnasa,
dobijamo
rn
pV = -RT
M
sto predstavlja opstu jednaCinu gasllog stanja za idealne gasove.
4. Treha pokazati da je tan a ='. fl-=. _.h...-: tan 0
V y",,,:r
-1
i .;-
I... .. ____ L __
,
I
I
'if
x
Zadatak se moze rijesiti na vise nacina. Prikazat (emo dva 11a(:i-
na.
Pry! nacin:
Sa slike S8 vid] da je
Kako je kretanje 11 horizontalnom pravcu jednoliko) jeT nerna ni-
kakvih sila, to .Ie Vox = V
X1
pa se dobija
tan a
tanO
K yadriranjem ovog izraza dobija se
tan' 0
.Kako je kretanje u vertikalnorn pravcu jednoliko prornjcIlljivo to
IIlDzerno pisati da je
V;II = 2a.(y= .- h)
v
2
= 2ay
y m
gdje je 1J
y
y-kmnponenta brzille elektrollcl na izlazl1 iz kondcnzatora.
Uvrstavanjcm i skrativanjem sa a) dobije se
Odavde se dobije
2
tan 0:
tan' 0
1'-/;:
tan 0-: ::::.:. +V 1 tan 0
Ym
Kako je 0: ostaT l.lgao: a 0 se rIljcri u smjeTu kazaljke na
satu) pZt je tan fj < 0, to zakljllclljcmo da m.orarno jzabrati negativan
predznak; sto je i trehalo doka.zati.
lJ nacin: Kretanje u vertikalnom praVCll do dostizanja naJvise
tacke putanjc je jednoliko usporeno jer u suprot-nom s-rnjeru Y -ose
djeluje kC)1lstantna sHa elektricIlog 3 od t,{:' taz:ke do lzl?-za 1Z
kondenzatora je jednoliko ubrzano, jer sila djclnjc Ltko da. povcca-I,'a
brzinu. U horizontalnom srnjeru kretanje.ie jedIloliko jer ne dejstv'uje
nika.kva. sita. Za projekcije brzina na ose lza,branog koordina.tnog
sistema. rrlOzemo pisati
Vx = Vox = Vo CO.S 0:'
v
11
= Voy - at :::::: Vo sin Cl:' - at
Koordina.te polozaja. ('lektrona. u svakorn trenutkn u takviJTI uslovima.
rnogu se dati jeonacinama
x ::::.:. 1J
o
t cos 0:
'U = h ---l--- V t sin 'v 9
'-' '0 u- 2
A.ko jc Ym < d onda elektron nece ndariti 11 gornju plocu
iza.h 1Z konocTlzatora kao na. slici.
(3.99)
rnoCl ce
Vrijerne penjanja do najvise tacke putanje odredjuje se iz uslova
da je u njoj Vy = 0, odnosno
vosina - atp = 0
odakle je
Va sin 0:
tp = (3.100)
a
Za ovo vrijeme ce se elektron naci u polozaju cija je koordinata y =
Ym, pa se na osnovu (3.99) moze pisati
at' at'
Ym = h + Votp sin 0: - --..E. = h +--.--l!..
2 2
U trenutku izlaska iz kondenzatora je y = 0 pa je

0= h + v t sin 0: - -'
, , 2
(3.101)
(3.102)
gdje je ti vrijeme koje protekne od ulaska do izlaska elektrona iz
elektrostatickog UzimajuCi U obzir da je prema Va sin 0: = alp)
uvtiitavanjern u (3.102) i sredjivanjem se dobija da je
Rjeiienja ove kvadratne jednaCine BU
U slucaju Ym < d mora biti ti > tp pa nam u rjesenju ispred korijena
ima fizickog smisla sarno predznak +, te mozemo pisati
t= t (110 1 + 2h)
; p at 2
p
(3.103)
Prema jednacini (3.101) je
iito uvrstavanjem u (3.103) daje
(
/ h)
ti = Ip 1 + VI + Ym _ h
Sredjivanjem izraza pod korijenom dobijamo
U trenutku izlaska iz kondenzatora odnos komponenata brzina je
(vidi crtez)
O
Vyi Vo sin 0: - ati ati
tan = - = . = tan a - --'-
Va cos 0:' Va cos a
Kako je
a SIn a
Va
mozerna pisati
tan = tana - tan 0: = tan Q. 1 - - O
ti (Ii)
tp Ip
Uvrstavanjem nadjenog izraza za h dobijamo
t,
tanO =-tana

sto nakon sredjivanja daje
tan a = -)1- h tanO
. Ym
sto je i trebalo dokazati.
5. E,H' =?
EIH2 =7
ma = 9.1 . 10-
31
kg
mp = mn = 1.67 . 10-
27
kg
(3.104)
228 GLAVA 3. RIJESEN1 ZADAC1 SA P1SMENIH ISPITA
Razmatranja cerno izvrsiti na osnovu Borove teorije atorna vodo-
nika i njemu slicnihjona uzimajuCi U obzir daje masajezgra konacna..
U tom slucaju jezgro i elektron se krccu po koncentricnirn kruznicama
oko tacke koja predstavlja ccntar mase sistema elektron-jezgro. U-
gaonc brzine kretanja elektrona i jezgra oko centra mase moraju biti
jednake.
Prerna definiciji radjjlls vektor centra mase ovog sistema JC 11
odnosu na koordinatnl pocetak nekog koordinatnog sistema
i'c=
+ miTj
'mo + m'j
Ako pocetak koordinatnog sistema postavimo u ccntar mase) anda 11
torn slucaju mora biti
= 0
Projekcija gornje vektoTske jedIlaCine na smjer vektora. polozaja r:
ciaje
rno
m,ore - mjTj = 0 :.::> rj = (3.105)
mj
Vidi se da u slucaju; kada pustimo da Inj ---? 00 i TJ --;. 0) odnosno
u ton} sIuc.aju k;::Lzemo cia se elektron krece oko nepokretnog jczgra.
Obiljezimo poluprecnik te putanje sa T. Lako je vidjeti da je
re + lJ r
UVrStavanjem (3.WS) 11 (3.W6) dobijamo da je
r e -'!!!..'L_ r
rn.j ""1.- n?o
(3.106)
(3107)
3.2. DRUG1 PARCIJALNI 1SPITI 1Z FlUKE
229
ZamJenom ovog rezultata U (J.IOS) imamo
rno
Ij = r
mo+ my"
(3.108)
Kako se i elektron i jezgro krecu po kruzTlim putanjama, to za-
kljucujemo cia na njih djeluje stalna sila 11srnjercna uvijek ka ccntTu
pl.1tanje (centru maRe sistema). 'fa sila je rnedjusobna sila privlacenja
jezgra i e1ektrona kao raznoirneno naelektrisanih ccstica (Kulonova
sila). Nj0n Intenzitet lznosi
(3.109)
gdje je Z broj protona 11 jezgru, a. r rastojanjc izmedju jezgra i eJck-
trona.
Centripetalna. si1a koja djeluje na elektron dok se krece po svojoj
putanji je
morrl'j 2
rw
me +- mj
lzjednacavanjem (3.109) i (3.110) dobijamo
(3.110)
(3.111 )
Ivfornent kolicine kretanja sistema elektron-ezgro u koordinatnorn sis-
ternu vezanom za centar mase sisterna iznosi
Projekclja ove vektorske jednar.inc na. smjer preTna na.ma daje
Zamijenimo li (3.107) i (3.108) U ovu jednacinu imacemo
Prema Borovom post1l1atu 0 kvantovanju momenta kolicine kretanja,
moment kolic:ine krctanja sistema e1ektron-jezgro moze poprimiti
sarno one vrijednasti koje su jednake cjelobrojnom umnosku kon-
stante It = h/2IT.
mOmj 2
--'.....-'......r w = nit (3.112)
mo+mj
gdje je n = 1,2,3" .. glavni kvantni broj.
Koristeci (3.112), jednacina (3.111) se moze napisati kao
1 Ze'
Odakle je
1 Ze'
Wn = -----
411"00 nltr
(3.113)
(3.114)
Vidi se da ugaona brzina kojom se elektron i jezgro ohren oko cen-
tra rXlase sistema maze poprimiti diskretan spektar vrijednosti. Da
bismo to istakli dod ali smo joj indeks n.
Uvrstavanjem (3.114) u (3.111) dobija se za r
(3.115)
Vidi se da i rastajanje na kajem magu da se nalaze elektron i jezgro
(paluprecnik atoma) moze da paprima diskretan skup vrijednosti
(sta je istaknuto indeksam n uz poluprecnik.
Ukupna energija sistema jezgro-elektran biee jednaka zbiru ki-
neticke energije jezgra i elektrona i potencijalne energije njihovog
medjusobnog djelovanja
E = Ekj + Eke + Eps
? '2
E = -' _i _ + _ __ 1_ Ze
2
2 ' 2 41l"e() r
Zamjenom r, i rj prema (3.107) i (3.lOS), dabiCemo
E' = w
2
-+- __ 1_.Ze
2
2 J mo+mjF' 0 (mi+mu}2 411"0 r
E::;:::; 1. momi_r2w2 _'_I_Ze
2
211to+mi 41reo r
KaristeCi (3.113) i (3)15) ova jednaCina dade
1 Ze' 1 rnOmj Z2 e4
(4'lf01' mo + mj 2n
2
1t'
(3.116)
3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPIT! 1Z FlZIKE 231
Prema tome, atom se maze nalaziti sarno U odredjenim energijskim
stanjima Cija je vrijednost energije data sa (3.116).
Paredeci izraze (3.114)' (3.115) i (3.116) sa odgovarajuCim izraz-
ima za slucaj kada se smatra da je jezgro nepokretno (rnj > > mo)'
rnozemo zakljuciti da hi se oni mogli dobiti iz tih izraza, ako bismo
tarno, gdje stoji masa elektrona mo, stavili redukovanu masu sistema
(efektivnu masu sisteula).
mOmj
me! = --"--"
mo+mj
Prvi eksitacioni potencijal je jednak naponu kojim bi trebalo ubrzati
elektron, pa da dobije energiju koja je jednaka energiji koja je po-
trehna da se pri neelasticnom sudaru sa atomorn, atom prebaci iz
osnovnog u prvo pobudjeno stanje, a to je jednako energiji koju bi
emitovaa atom kada bi presao iz prvog pobl1djenog stanja (n = 2) u
osnovno stanje (n = 1), podijeljenoj sa naelektrisanjem elektrona e
Za izotop IHI je Z = 1 i masa jezgra je jednaka masi protona mj =
mp pa bi bilo
1 3e
3
= (411"
0
0)2 = 10.205 V
Odnos ovog potencijala prema prvom eksitacionom potencijalu za
1HZ za kaji je Tnj "" 2mp je
= 0.99973
Trazena razlika eksitacionih potencijala je
232
GLAVA 3. IUJESEN1 ZADACI SA PISMENIH ISPlTA
3.2.9
1. Fizicko klatno vrsi 'male oscilacije oko hOrlzontalne ose sa
kruznom ucestl1noscu WI" = 15.0 rad/::;.. Ako :se na njega zalijepi
rnaJo tijelo rnase rnl = - ~ : , 50 g na rastojanju Ll .= 20 em nize ose)
kruzna ucestanost postane :.02 ='-10 rad/ s.
a) Izvesti izra.:l za racunanje kruzne ucestanosti lizickog klatll(l.
b) Koliki je InOInent inercije ovog fizickog klatna U odnosu na DRU
oko koje oscilllje?
2. Odrediti amplitudu zvucnog talasa u vazduhu cija je frekvcn-
cija 1/ = 1000 Hz, a nivo jaCine L = 10 dB. Prag cujnosti
za zvnke tc frekvencije je 10 = 10--
12
W/rn
2
1
gustina vazduha
p = 1.29 kgjrn
3
, a brzina zVllka u vazduhu 11 =::: 33] rnjs.
3. Elektroni koji se ubrzavajll naponom U
o
izlijccu iz elektron-
skog topa u pravcu X-ose, Na udaljenosti d od elektronskog topa
postavljena je uleta tako cia spojnica T1'v[ sa pravccm )(-ose r,akJapa
ugao fr.
a) Koliku rnagnetsku indukciju Bl IllOTa lInati magnptno po1j(.'
koje djeluje uormalno Tla favan koju odreujuju pravac X-ose i tacka
1\.1 cia oi elektronc skrcnulo na metu J\1.
h) Koliku rrmgnetsku iudukciju .8
2
treba da ima magnetsko polje
kome su silnice paralelne s pravcem T M da bi elektrone skrenulo na
metu M.
4. Izracunati jaCinu dektricne struje koja treba cia protice me-
talnim vlaknom precnika d 0.1 mrn koje se nalazi u evakuiranorn
balonu da hi 50 njegova ternperatura odrzavala na stalnoj vrijednostj
T = 2500 ]{. Pretpostavlja se da vlakno, <"iji je specificIli otpor
p = 2.5 . 10-
6
Om.) zraci topiotnu energijll kao apsolutno crno tijelo.
Gubitak toplot.e provodjenjem zanemariti.
5 . .lednostruko jonizovani atom helijuma (II e+) koji mimjc, is-
pusti fot?n koji odgovara. prvoj spektralnoj Hniji u Lajmanovoj seriji.
Taj fotonlzbije elektron iz atoma vodonlka kojije U Iniru U OSIlovnom
kvant.nom stanJu. Kolika J. e brzina fot.oc'lekt.rona<.! .[ x
. zraz za ra .. -un11TIJe
Ridbergovc'konstantc izvesti i izracunati je,
3.2. DRUG1 PARCIJALN1 ISPITI 1Z FlUKE
Rjeiienja:
1. W, = 15 rad/8
m = 50 g
L = 20 em
Wz = 10 rad/s
w =?
I =-:?
a.) Fizickirn klatnom
nazivamo svako kru-
to tijelo koje moze cia
se klati oko neke ose.
A ko se izvede lZ rav-
Iloteznog polozaja (a
to se moze lZVTsitl sa- G
rnn ako fiU se saopsti
neka. meh alllcka
233
encrglja i prepllsti SalTIO sebi) ono ce vrsiti oscilatorno kretanje.
Aka ne llzimamo U obzir otpor sredine i trenje na -osi oka koje 08-
cilujc, onda se takve oscilacije nazivaj-u vlastite (sopstvene) oscilacije
sistema.. U protivTIom slucaju se nazivaju vla,,'3t,it,e prigllsene.
Ovc obrtno kretanje oko ose opisuje se osnovnom jednacinom
dinamike rotacionog kretanja
N
10:= LMi
i=l
gdje je j\1
i
mornent -te spoljasnje sile koja djeluje na tijelo.
Na ovo tijelo djelllje sila teze G
1
i reakcija. osovine R. Moment
reakcije osovjne je
MR =rx R
ME = rRsin(i, H) = 0
jer je ra.dijus vektor napadne t.acke reakcije H jednak nnli.
Moment sile teze je
234
GLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA
gdje je I radijus vektor napadne tacke sile tete G U odnosu na naj-
bliiu tacku na asi. Rao vektor je orijentisan duz ase ad nas kada
je tijelo otklonjeno desno, a ka nama, kada je tijelo otklonjeno' Ejeva
od ravnoteznog polozaja. Ugao otklona se odredjuje u odnosu na
vertikalu na kojaj leze Dsa i centar mase sistema u polozaju stabilne
ravn<;>teze. Kao vektor, ugaoni pornjeraj je duz ose i orjentisan je ka
nama kada je tijelo na desnaj, a ad nas, kada je na lijevoj strani ad
vertikale. Prema tome, i ugaono ubrzanje ce biti iste orijentacije, pa
projekcija vektorske jednaCine
d
2

'P -
J-=M
dt
2
na smjer ugaonog pomjeranja daje
SredjivanjerIl jednacine se dobija
.. mgL.
y + = 0
I
Za male otklone je silly y (izrazeno u radijanima), pa se
". 2
'P-rwo'P =0
Ovo je diferencijalna jednai'ina koja opisuje harmonijsko oscilovanje,
a kruzna ucestanost tih oscilacije je
Wo =
gdje je L centra mase sistema od ose oscilovanja, m je
masa klatna. 9 je ubrzanje sile Zemljine teze na tom mjestu i I je
moment inercije klatna u odnosu na osu oscilovanja.
b) Kada je klatno sarno, njegova kruzna uzestanost je
2 mgL
WI = -1-' (3.117)
3.2. DRUGl PARClJALNl lSPlTI lZ FlZIKE 235
a aka se zalijepi malo tijelo na njega ona iznosi
2 msgL" ( )
w
2
= 3.118
I,
gdje je ms = m +. ml masa sistema, L$ udaljenost polozaja centra
mase sistem,a ad najblize tacke na osi
m,L, + mL
L, =
mr+m
Is je moment inercije sistem.a U odnosu na datu osu 1 iznosi
I, = 1+ mlL;
jer se ml masa moze smatrati tackastom.
Uvrstavanjem u (3.118) nakon sredjivanja dobijamo
2 m,L, + mL )
w = (3.119
2 I + rnlLi
Iz jednaCine (:,.117) se moze odrediti masa fizickog klatna
[w
2
m = __ ,
Lg
i uvrstavanjem u (3.119) dobijamo
Odavde je
2. v = 1000 Hz
L = 10 dB
10 = Wjm
2
r 1.29 kg! m
3
v = 331 mls'
a =?
2 m,L,g + Iwi
W
2
=
1+ m,Ll
Pri rasprostiranju zvuka kroz vazduh kroz njega se prenosi ener-
gija. Srednja vrijednost gustine toka (fluksa) energije kroz srediJ11l
Je
1 2 2
7
= '-pa (;.) 1)
.. 2
gdje je a amplituda talasa, w kruzna ucestanost talasa, p gllstina
nedeformisane sredinc, v brzina rasprostiranja zvuka 11 vazduhu.
Srednja vrijednost gustine toka energije predstavlja intenzitet
zvucnog talasa.
1 2 2
1= --pa w v
2
Nivo jacine zvuka mjeren li decibelima je
I
L = 10 19 ......
Io
Rjesavanjern posljednje jedn(1ejnc po I se dobija da je
1= 1
0
. lO{I,lL
(:-5.120)
(3.121)
Uvrstavanjern (3.121) u (3.120) i rjesavanjcrn .lednaCine po n dobija
se da je
.. /210 10
0
.
1L
1 /ZTolOo.1L _
a ..- V = 27fv V ----... == 0,034 run
Vidi se da takav zyuk ima amplituciu Tecla velicine precnika ato-
rna. Takav zvuk iza.ziva. male prornjene pritiska na membrani uha te
ga nlOgu cuti Ijudi sarno sa osjetljivim usiIna.
3. U
o
d
a
B, =?
B2 =?
3.2. DRUGT PARCIJALNI ISPITT IZ FlZIKE 237
n) Ako se elcktroni ubrzavaju naponom Un) rad siJe c1ektricog
polja prelazi 11 kineticku energiju elektrona pa jc
oclnosno
Elektroni toli1wm hrzinom uJijecll U homogeno Inagnetsko poUe in-
dukcije Bl pod uglom ad 7r/2 U odnos1J na pravac 11n1ja sileo Na
takav elektron djehJje Lorenc ova slla
Do. hi eJektrcmi pa,li na m.ctu) magnetRka indnkcija. kao vektoT) mora
biti llsmjerena 11 crtez: a ITl.cta treba. cia bude no. kruznici po kojoj ce
na.staviti da so. kTec,l clcktroni po ulasku 1J magnetsko polje.
Po]'uprecnik p11taIlje odredjuje sc iz uslov<t da. jc oya Lorencova
sila centralna sila i da ona mijenja sarno pn).V{lC b:r:zine) a ne i njenu
brojnu vrijeclnost
Ugao izmedju Va 1
se dobije
R
8
1
je 7T /2 u toku kretanj() do TIlete. Nakon sredji-
eR
PohJprccnik odredjlljcrno iz gCOlnetrijc problema.
Nairne ngao lzmedju smjera X-osp i pravca. d) i ugao izmedju
poluprecnika po-vllcenog uTi poiuprecnjl;:a koji polovi duz d jesll
jcdnaki) jeT 811 to uglovi sa nonnalnim kracirna. To va'll i za. ugao
koji simetrala. duzi d sa poluprec.nikom putanje poYUCCni1u
iz Ai. T'ada je
F?-. coe doblja
d

2 sin 0'
238 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH 1SPITA
b)
Kada elektron uleti II homogeno magnetsko polje indukcije B"
OIl ce vrsiti kretanje po spirali jer ce Lorencova sila biti
F = -e(vo X if,)
Aka brzinu elektrona razlozimo ria komponentu vrn koja je normalna
na B
2
) i drugu kojaje paralelna sa .8
2
) mozemo izraz
za Lorencovu silu napisati kao
F = -eWn X if,) - e(v;, X if,)
Drugi Clau je jednak nuli, jer je su v;, i ii, kolinearni vektori u svakoj
tacki. Prva komponenta sile biee normalna na ravan koju odredjuju
vn i B2 i mijenjace normalnu komponentu brzine po pravcu i smjeru,
dok ce t; ostati nepromijenjeno, tako da ce elektroni iCi po spiralnoj
putanji u smjem polja B, i obilazice po spirali u smjem kazaljke na
satu gledano dui polja u srnjeruB
2
. Spirala je takva da ee elektroni
poslije obilaska ponovo prolaziti kroz neku tacku na tom pravcu, koja
je od prethodne pomjerena u smjeru polja za korak spirale
L1 = vpT = voT cos ex
gdje je T period obilaska. Elektroni ee pasti na metu ako do udara
u nju naprave cijeli broj punih obilazaka, odnosno ako je
d = nL
1
= nvoTcos 0::, n=1,2,3,
3.2. DRUG1 PARCIJALNI 1SPITI 1Z FlZIKE
Normalna komponenta brzine se odredjuje iz uslova
eRB,
::::?Vn= --
m
Period obilazenja po spirali je
Tada je
odnosno, za n = 1
4. d=O.l mm
T = 2500 K
Y
I2eUo 2rrm
d=n ----coso:
m eB,
27f rz;;;:u;;
B, = d:Y-e-cosa
P = 2.5 . 10-
6
Om
<J = -0.67.10-
8
W 1m' K4
I =?
239
Kada kroz provodnik prot ice elektricna struja, on se zagrijava.
KoliCina toplote koja se za neko vrijeme t proizvede u provodniku,
aka protice struja konstantne jaCine I, maze se izracunati prem.a
Dzul-Lencovom zakonu
gdje je
Q = I'Rt
L
R= Ps
elektricna otpornost_provodnika. Kakoje povrsina poprecnog pres-
jeka vlakna S = d'rr /4, za proizvedenu kolicinu topiote u jedinici
vremEma imamo
(3.122)
Vlakno ce sa svoje povrsine da zraCi energiju U okolinu. Energija koja
se sa jedinice povrsinc emituje u jedinici vremena moze se izracnnati
prClna Stefan-BolcmanovorIl zakonu jer se pretpostavlja da vlakno
zra(:i kao apsolutno cnlO tijelo.
gdje je E ukupna crnisiona moe apsolutno efnog tijela, (J Stefan-
BolCTuanova konstanta, aT apsolutna terrlpcratura. Ukupna energija
koja se izraCi sa citave povrsine vlakna u jedinici vremena bice
(8.123)
Usljed zagnJ<1VarlJa el(-:ktricnom strujorn temperatura v!akna raste,
ali ce l1sljed toga cIa. ra.st(: i Bnergija koja se so, povr,sine vlakna. crnituje
11 vidu zracenja. Od onog trenutka, kada energija kqja 50 za jediTlicu
vyemena. izraci sa. povrsine v];.lkna) bude jednaka. kolicini topiote koja
se za isto to vrijelne proizvede u vlaknu) njegova temperatura fe
ostatj konstantna. Prcrna tome jzjednacavajur-i (3.122) i (3.123) i
rjesavanjem po I dobija.rno
odnosno
cr" . ,-
- '"r,d. jad
1 = = 1.48 A
2 ! P
5. PIVO cerno izvestl izraz za
izracunavanje Ridhergove kon-
stante. Frerna elementarnoj Bo-
rovoj teoriji atmna vodonika i
njemu slicnih jona u atomu pos-
toje stacionarna stanja u kojirna
energjju. Centri-
petalna sila koja. prisiljava dele-
tron da. se krece oko jezgra.je _Ku-
lOTIova sUa kojOITl Sf"' -medjnsohno
prlvlace jezgro i elektTon
T
rnv
(3.124)
3.1. DRUGI PARCIJALNI ISPITI TZ FlUKE 241
Tacnije ree.eno, i jezgro i elektron se krecu oko centra rnase, ali ako
predpostavimo da je rnasa jezgra beskonacna, onda se centar mase
poklapa sa centrom jezgra, pa. se moze reci da se krece sarno elektron.
Tada je moment koliCine kretanja elektrona na toj putanji, prema
Borovom postulatu 0 kvantovanju, jednak cjelobrojnom urnnosku
Plan kove dejstva h
m,vr = nn
gdje je n'= 1,2,3. glavni !<vantni broj.
Nakon skralivanja sa r iz (3.124) Sf' dobija.
Ze
2
mvrv =
41fco
Ako 5e ovdje uvrsti rezultat iz (3.125) dobijemo
1 Zc'
Vn = ..
47fEo nh
(3.125)
gdje smo uz brzinu dodalj inaeks n da bismo istakli da brzine elek-
trona pri krctanju 11 atomu riet_e moei inmti b110 koje
J
vee sarno odred-
jene vrijednosti.
Uvrstavanjem 11 (:1.125) dobija se
n'li n
2
t,'
Tn = -- .=
m,V
n
mZe
2
gdje indeks n uz r takodje ukazuje na to da poluprecnik kruzne
putanje elektrona u atomu vodonika i njcrnn slicnih jona Inoze imati
sarno odredjene vrijednosti, tj. eJektron se moze kretati sarno na
odredjenim rastojanjima od jezgra.
Ukupna energija sistemajezgro-elektron, uz pretpostavku dajez-
gro rniruje, je zbir kineti(:ke energije elektrona j potencijalne energije
njihovog medjusobnog djelovanja
mv
2
1 Ze
2

2 47fEo r
(3.126)
Korist.eCi jednaCinu (3.124), iz (3.126) dobijamo
1 mZ'e
4
({EO)' 2n'1t'
(3.127)
242
Vidimo da ukupna energija sistema zavisi od toga na kojoj se putanji
elektron krece, odnosno od glavnog kvantnog broja n.
Fri prelazu iz viseg, U llize cncrgetsko stanjc, atom emituje en-
ergiju u vidu elektromagnetskog zracenja, Ciji foton ima energiju jed-
naku razlici ellergija ta dva kvantna stanja
hv = En - Ek
gdje je n> k.
UvrstavanjcIll (4) U ovu jednacinu dobijamo
1
A
1 mZ'e
4
( 1 1 )
(41fco)' 2hcn
2
k
2
n
2
Izraz ispred zagrade u posljednjoj jednacini je Ridbergova konstanta
i za vodonik (Z = 1) iznosi
1 mZ'e
4
RH = --- -- = 109737.31 . 10' 11m
41fEo 2hen'
Lajmanova serija u jednostruko jonizovanom atomu helijurna nastaje
pri prelasku elektrona sa visih energetskih nivoa na osnovni nivo
(n = 1). Prva linija u seriji ce imati talasnu duzinu
1 , (1 1) 2 3
A21 = Z RH l' - 22 = Z RH'4
Energija ovog [otona je
he 3, -19 J 86 u
E
f
= :\ = ;;hcZ RH = 10 = 40. e,
Ako ovaj foton pogodi elektron t1 atomu vodonika, koji se nalazi u
osnovnom stanju
1
OIl ce biti apsorbovan. Atom vodonika se oslobadja
te energije na taj naCin stu se izbacuje elektron. Ovaj elektTon utrosi
jedan dio energije da savlada privlacnu silu jezgra (izlazni rad elek-
trona iz atoma, energija jonizacije), a preostali dio odnijece U obliku
-"kineticke energije
E
f
= Ai + Ek
Energija jonizacije atoma vodonika je
1 me
4
(1 . 1) . ,-
Ai = hvlOO = ('4;';:0)' 2n2 12 - 00 = 13.6 eV
Kineticka energija fotoelektrona ce biti
Ek = E
f
- Ai = 27.26 eV
Brzina u nerel,ativistickom slucaju je
_ J2E
k
6
V -- --;;;: = 3.1 . 10 ml s
Tuzla, 2.9.1987. god.
l. Tackasti izotropni izvor zvuka nalazi se na normali koja prolazi
kroz centar kruga. Rastojanje od centra kruga do izvora je L = 1 m,
a poluprecnik kruga je R = 0.5 m. Nab srednji fiuks (tok) energije
kroz povrsinu kruga, ako je u centru kruga intenzitet zyuka 10
30 /LW 1m
2
Prigusenje talasa se zanemaruje.
2. Kocka leda rnase ml = 50 9 i temperature tl = -",10C ubaci
se u vodu mase = 300 9 temperature t2 = 20C. Kakav je sas-
tav srnjese i kolika je kad nastupi toplotna ravnoteza?
Speeificni toplotni kapaeitet leda je dvaput manji od specifii"nog
toplotnog kapaciteta vode koji iZIlosi C2 = 4186 J IkgK. Specificna
toplota topljenja ledaje q, = 0.33 MJ/kg.
3. Skicirati Bejnbridzov spektrogra[ masa. Rastojanje izmedju
pukotine selektrora brzina i mjesta gdje se registruju joni je D =
400 mm, a jaCina magnetske indukeije u obje oblasti je B = B, =
50 mT. Pri laganom mijenjanju intenziteta elektricnog polja selek-
tora brzina zapaze se pikovi jonske struje u prijemniku pri vrijednosti
t1 = 1.2.10
4
Vim it, = l.610
4
Vim. Odrediti atomskemaseodgo-
varajuCih jona pretpostav IjajuCi da sujednostruko jonizovani. Kojem
hemijskom elementu pripadaju ti joni?
4. Na osnovu Borove element arne teorije za atonl vodonika i
njemu slicne jone izvesti izraz za odredjivanje talasnog broja elektro-
magnetskog zratenja koje emituje atom. Kojoj seriji linija pripada
spektralna linija atomskog vodonika (iji je talasni broj jednak ra-
zliei talasnih brojeva sljedeCih linija Balmerove seIije: 410.2 nm i
486.1 nm? Kolika je talasna duzina te linije? Izmedju kojih nivoa se
vrsi prelaz pri emisiji te svjetlosti?
244
GLAVA 3. RIJESENI ZADACJ SA PISMENIH ISPITA
Rjdenja:
L L= 1 m
R 0.5 m
10 = 30 p.W 1m'
F." =7
Fluks iii tok energije kroz
neku povTsinu prcdstavlja
energiju koja prodje kroz tu
povrsinu 11 jedinici vremena
/',.E
Izvor
[0
/',.ij) -, (3.1)
/',.t . k" d .
Kroz razlicite elemente neke povrsme moze to energlJ a l'ma
razlicite vrijedllosti i da prenosenje energije bude usmjereno U T(t-
zlic.itim pravcima. Za. karakt.eristiku toka nergije u razlicltinl t.al.-
kama prostora uvodi se velicina koja se naziva gustina toka (fluksa)
energije.7. Brojna vrijednost gustine toka (fluksa) energije .ie jcd-
naka fluksu encrgije kroz jedinicnu povTslnu postavljenu normaino
na srnjer u kome se prenosi energija.
/',.<1> f',E
J = - .. = .. ...
/',.S" /',.S"/',.t
(:).2)
Rako je energija koja za ncko vrijeme prodje kroz povrsinu koja je
normalna na smjer strujanja energije
/',.E = ,,/',.S"v/',.[ (
" "\
d _')
gdje je 'IJ, zaprerninska gnstina energije talasa, a v fazna brzina ta-
lasa (brzina prenosenja energije). UVrStavanjern (3.130) u (:U 29)
dobijamo
J = 1LV
Vektor fazn brz-tne v se po smjeru poklapa sa smjerorri
talasa (prenosa energije) pa mozemo pisati za vektor glI"st.ine toka
(ftuksa) energije
-:
J = "Tl
Kako je gusl,ina toka razliCita u raznirn lai'kama prostora, a u jednoj
tacki se mijenja u toku vremena po zakonu kvadrata sinusa (up!" =
:i.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 245
* to se za vcktor srednje gustine toka energije maze pisati
---: __ 122_
- Zpa w v
gJe je a. arnplituda talasa u da-
t.oj t.ar_ki, w je kruzna frekvencija
t.a.Jasa, a p je gustina nedeformi-
sane sredine kroz kOjll se prenose
t.aJasi. Srednja vrijednost fiuksa
energije kroz elementarnu povr-
sinu moze se dobiti kao
6. iJ? 31' = . .6.S" = cos Q
'-.-
,
Jsrn
gdje je a ugao izrnedju jedinicnog vektora normale na povr,sinu i
vektora sTednje gustine toka (vidi sliku). Ukupan srcdnji fiuks kroz
neku povrsinu bice tada
N N
1? sr .2: .3. q, ,q,'i 2: i;ri .6.S
i
cos (Xi (3.4)
i=l
Tar.na vrijednost ovog srednjeg ftuksa dobila bi se ako se uzme gra-
nicna vrijednost ove sume kada ,6.8
i
--)- o. U tom slucaju surna ce
'prcci u integral
N /'
<I> = lim L isri 6. 8i cos (Xi = i3r cos adS
tJ,.Si-+
O
i=l J S
(3.5)
G nasem slucaju na krugu kroz koji trazimo srednji fiuks, l1ocicemo
element povrsine dS koji se od centra kruga nalazi na rastojanju r, a
ogranicen je lukom duzine rdrp i priraStajem poluprec.nika dr.
dS = rdcpdr (3.6)
Sa slike se vidi da je
L L
cos a: =
x
(3.7)
Srednja vrijednost. gustine toka na uocenom e.lementu povrsine bice .
J
' = 'v
sr 2 xW
gdje je ax amplituda na mjestu koje je udaljeno za x od izvora zvuka.
Kako je izvor tai'kasti, on proizvodi sferne talase kod kojih amplituda
opada obrnuto proporcionalno udaljenosti od izvora. Tada se moze
pisati
ao
ax =- (3.8)
x
gdje je ao brojno jednako amplitudi talasa na rastojanju 1 m od
lzvora.
Intenzitet zvuka je srednja vrijednost gustine taka encrgije, pa se
maze pisati
_,_lag
2
1- Jsr - -p-w v
2 x'
Uvrstavanjem (3.133)'(3.134) i (3.136) u (3.1:12) dobijamo
Intenziet zvuka u centru kruga hi bio
odakle je
2 1 2 2
IoL = -paow v
2
sto uvrstavanjem ispred integrala u gornjoj jednaCini dajc
_ 3 lR j'Z1i rdrdtp 3 lR rdr
<1>" - L 10 - = 27iL 10 =-;:---;:-:
o (L' + r2)3/' 0 (L2 + r')3/2
Smjenom VL' +--;:2 = t, ilto daje rdr = tdt, dobijamo
3 J tdt 3 ( 1)
<1>" = 27fL 10 t3 = 27fL 10 --;;
(3.9)
VracajuCi se na staru prornjenljivu t = y'L2 + r2 dobija se da je
2. m, = 50 9
t,=-lOoC
Tn, = 300 9
t2 = 20C
c, = C2/2
c, = 4186 .T/kgK
q, = 3.34 .10
5
.T/kg
ts =?
247
Ako se led temperature t, ubaci u vodu temperature t, led ce od
vade primati kolicinu toplote i njegova temperatura ce se povisavati,
a temperatura vode, kojaje otpustala koliCinu toplote, ce se snizavati.
Ovaj proces ce se odvijati sve dok se sav led ne zagrije do 0 "C. Za
taj proces je potrebna koliCina toplote
Kada se saY led zagrijao do 0 C, a da se pri tome voda JOB nije
ohladila do 0 C, dolazi do prelaska top late sa vade na led j on
poCinje da se topil a voda se i dalje hladi. KoliCina toplote koja je
potrebna za topljenje cjelokupne mase leda je
Voda koja nastaje topljenjern leda ima ternperaturu 0 DC i zadrzace
je sve dok se ne istopi i posljednji komadic leda. Ukoliko se voda u
koju smo ubacili led nije joil ohiadiia do 0 c ona ce i dalje otpustati
toplotu i hladiti se, a voda nastala topljenjem leda ce prirnati toplotu
i zagrijavati se. Taj proces ce se odvijati sve d.ok im se temperature
ne izjednaee: tj. dok ne nastupi toplotna ravnoteza. Obiljezimo tu
lemperaturu sa t,. KoliCina topiote koju primi voda nastala topljen-
jam led a je
Q, = m,c,(t, - 0 "C)
Ukupna koliCina loplote koju je oslobodila voda pri hladjenju moze
se izracunati kao
Qo, = m2c2(t2 -- t,)
Kako nema gubitaka toplote ova kolii'in'a toplote mora biti jednaka
kolicini utrosene toplote u svim navedenim procesima Qut :::::.:: Q1 +
248 GLAVA 3. RI.JESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
Q, + Q". Izjednacavanjem utrosene i oslobodjene toplote dobijamo
m2c2(t, - t,) = m,c,(O c - tr) + m,g, + m,c,(t . -. 0 DC)
RjesavanjcrIl ove jednacine po it' dobijarIlo
m'2 c Z
t
Z + mlclh ~ rnlqt
ts = .. ;:.::;:: 5 c
(m, + m,)c,
Prema tome u sudu ce biti sarno voda, a say led ce se jstopitL
3. D = 400 rnm
B = B, = 50 mT
[, = 12 kV 1m
[, = 16 kV/m
A, =?
A, cc?
6
II ...
Joni koji se dobijaju u izvoru
jona imaju razliCite brzine v,
Kada U obliku snopa ulaze u kon-
denzator kako je prikazano na
crtezu doCi ce do njihovog skre-
6
8
j 6
1 <iI
Vi'
D
@ e
.._.
,. ----..-------...1
tauja prerna negativno naelektrisanoj ploCi pod uticajem dektro-
statickog polja koje postoji u prostoru izmedju nae1ektrisanih plota..
~ t \ . k o se u prostoru izmedju plot a kondenzatora usp.ostavi .magnet.-
sko polje indukcije B, koja je normalna na brzlnu kretanja jona i
dektrostaticko polje u kondenzatoru, a usrnjerena od nas u crtez
(oznacavarno to kruzicem sa oznakom x u njernu, kao cia glf'damo
u-Tep strelice-vektora): tada i.e na te jone dje]ovatj i I,orencova sila
koja je usmjerena. u' ovom siucaju na desno, prema pozitivno naeJek-
trisanoj pIo?:i. Ova sila skrece jone na suprotnu stranu od one na
3.2. DRUGI PARCI.JALNI ISPITI IZ .FlZIKE 249
koju ih shece elekt.rost.atiHa si!a. Oni joni koji imaju t.akve brzille
da je Lorencova sila po intenzitet 11 jednaka sili kojom clektrostaticko
polje djeluje na njih, nece skreta.ti vee ce se kretati pravolinijski i
izaCi kroz atvoT S. Za te jane vaii da je
odak!e je
E
v =-
B
(3.10)
Svi ostali joni bice otkolnjeni lijevo iii desllo od otvora S, pa nece
proci. Zbog toga sto se odabiranjem polja [ i indukcije B rnogu
izdvqjiti iz snopa joni sa jednom vrijednoscu brzine, ovaj uredjaj se
naziva selektor jona po byzinarna iii monohromator brzina.
Joni koji prodju kroz otvor S ulijecu u prost.or u kome djeluje
sarno magnetsko polje. Loreucoya sUa koja djelujc na njih je
fA = q(vx 8,)
Vldi se da je ona 11vijek nonnalna na raV<l.n 11 ROJOJ lete vektori v i
B
1
. Ova. sila prema tome ne IIloze rnijenjati brzin11 jona po brojnoj
vrijecinosti vee samo po pravcu i srnjeru.
Intenzitet ove sile je konstantan i iZDosl
Fi; = qvB, sin 7r/2 cc, gvB
Prerna torTle za jednake vrernenske intervale, brzina ce dobiti uvijek
iste prirastaje koji su usmjereni u smjeru sileo Dakle takvo kretanje
ce biti krivolinijsko kretanje kod kojeg postoji sarno centripetalno
(raclijalno) ubrzanje, odnosno putanja je polukruznica. Kako se cen-
trjpetalna sila Inoze napisati kao proizvod mase jona i njegovog cen-
tripetalnog ubrzaIlja
1
mozemo pisati
odnmm? masa jona koF se krece je
qB, R
rn = - - - - - ~ .
v
(3.11)
250
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH lSPITA
Aka se, na mjesta gdje treba da padnu joni nakon skretanja za 180 0
od izlaska iz otvora S, postavi kolektor jona, mati cerno registrovati
struju kad god poluprecnik putanje bude takav- da joni padaju u
kalektor. U na!lem slucaju je kalektor u fiksiranom palozaju pa je
R = D /2. Tada se jednacina (3.138) moze napisati
qB,D
m=--
2v
Brzina jona koji izlijecu iz otvora S rnijcnjace Se 11 toku vremena jer
se elektricnog polja u kondenzatoru, pa prema (3.137)
mozemo plsatl
v(t) = nt)
B
Tada ce masa jona koji se regiRtruju u trenucima maksimalne struje
u kolektoru biti
m = 9PI
D
!J... eB2D
Z U(t
z
) '2[2
Uvrstavanjern brojnih podataka, za masu jona koji se rcgistruju u
trenutku t, se dobija
m, = 5 . 10-
27
kg '" 3 u
gdje je u = 1.66 kg, unificirana atomska jedinica rnase.
Masa jona koji padaju u kolektor u trenutku t, biee
odnosno
C2
171.1 = mz- = 4 u
0,
Atomska masa jona je broj koji pokazuje koliko je put a masa toga
Jona veca od mase jedne dvanaestine ugljenikovog izotopa 6C12 , od-
nosIlo to je broj koji iskazuje masu jona u atomskim jedinicarna rnase.
Prerna tome, a.tornske ma.se jona su Al = 4.i A2 = 3.
uociti su ovo bezdimenzione velicine. Ako pogledalno u
tabilee lzotopa vldl se da su to izotopi helijuma: H e4 i He'.
3.2. DRUGI PARCIJALNI lSPITI IZ FlZIKE
4. .\, = 410.2 nm
.\, = 486.1 nm
RH = 1.09737.10
7
lim
1/.\ ="1
.\ ="1
rnl =7
rnz =?
251
Prenm Eorovoj elementarnoj teoriji atorna vodonika i njcrnn slic-
nih jona, atom se sastoji ad pozitivno naelektrisanog jezgra koje
miruje i elektrona koji se kreee ako njega po kruznim putanjama.
Kako je elektron naelektrisana cestica, to hi Oll, prerna saznanjima
do kajih se doslo u klasicnoj fiziei (makrofiziei), morao da zraci e-
nergiju jeT se nalazi u ubrZanOITl kretanju. Dok elektron zraCi, on bi
se kretao po jcdnoj spiralnoj putanji i na kraju hi pao u jezgro. U
toku kretanja on bi kontinuirano zrac.io elektromagnetske talase. Na-
suprot tome, atomi 8tl stabilni i zrate energiju u vidu diskontinuira-
HOg spektra. Da bi se m,ogli objasniti eksperimentalni rezultati, Bor
je predlozio da se pretpostavi da u mikrosvijetu (atomskom svijetu)
vaze drugaCiji zakoni od onih 11 rnakrosvijetu. Predlozio je da se
li5VOji tvrdnja da elektroni u atomu ne zrace energiju dok se kreCli
ubrzano. Ta stanja je nazvao stacionarna stanja. Stacionarna stanja
8U sarno ona stanja za koje je moment koliCine kretanja (Inoment
irnpulsa) ejelobrojni umnozak konstante It = h/2rr, odnosno
rnvr = nh, n= 1,2,3,'
Predlozio je da se usvoji, da atorn zrati, iii apsorbuje energiju sarno
kada Inu elektroni prelaze iz jednog 11 drugo stacionarno stanje. Kako
svakom stacionarnorn stanju odgovara tacno odredjen iznos energije,
to ce emisioni i apsorpcioni spektri atoma biti diskretni (diskon-
tinuirani). Tim,e bi se mogle objasniti eksperimental:ne Cinjenice
da su atomski spektri linijski (emisioni i apsorpcioni). Ova ideja
o uvodjenju diskretnih mogur.ih vrijednosti energije i momenta im-
pulsa atomskih sisterna.) .tz. kvantovanje, odigrala je veoma znacajnu
ulogu u razvoju savremenog shvatanja prirode.
252 GLA VA 3. RIJESEN1 ZADAC1 SA PISMENIH ISPITA
Energija sistema jezgro-elektron je
, mov' 1 Ze'
E = Ek + Ep ,= -_. - --
2 47fco r
(3.12)
jer smo pretpostavili da jezgro rniruje.
lz uslova
i Borovog pastulata
:t'1--.C
f
-"",,--"'I m,
ze
rnovr = nit
rnogll da se odrede poluprecnici
stacionarnih putanja i brzine e-
lcktrona na njima.
Nakon skraCivanja jednaCine sa r dohija se
Ze'
rnovrv :=:c
4r. Eo
Koristeti (3.141) moze se dobi!.i
1 Ze' 1 Ze'
Vn = = ---..-
47ro movr 47rEo nn
(3.1;')
gdje SIno sa indeksom n uz brzinu lstakli da je ona zavlsna od
kvantnog broja n.
,:vrstavanjem (3.142) u (3.141) dobijamo za poluprecllik s!.acio-
narne putanje
nn n
2
-n
2
Tn :;,-,;:: ---- =::. 471EO----"-"'-
rnOVn fnoZ e
2
Ako sada (3.142) i (3.143) uvrstimo u (3.139), nakon
dobijamo da je energija atoma u stacionarnom stanju
1 rnoZ2e4
E =, -----... ...-
n (47rE:oF 2-n,2n2
srcdjivanja
En-ergija kvanta.-svjetlosti (fotona) koji se crnituje pri prelazu ato.ma
iz viseg u nize energetsko stanje je
3.2. DRUGI PARCIJALN1 1SP1T1 1Z FlUKE 253
gdje su min kvantni brojevi stanja (m, > nL sto se moze zapisati i
kao
he
;: = E= -. En
Talasni broj spektralnc linije .ie
(3.18)
Bahnerova serija linija nastaje kada elektrolli sa visih energetskih
nivoa prelaze na drugi (n = 2) u atomu vodoTIika. (Z = 1). Za
zadane talasne linije imarno
(3.19)
(3.20)
gdje je nl'l > 2 i m'2 > 2) a Rll = 1.09737 10
7
l/lTI Ridbergova
konstanta za vodonik.
Talasni broj irazene spektralne iinijE' je prema usioyu zadatka
.- = -- = RH - -- ----
1 1 1 (1 1\
A Al -'2 . mj m;)
Ako iz (3.146) lzrac_unamo rn] dobijamo da je
Tzra,(,unaV2.,njcm rnase m'2 iz (:),147) dobija se mz
duzina ove linije prerna (3.148) je
odnosTIo
144
.A = = 2624 nrn
5RIJ .
(3.21)
4, a talasua
Prema tome prelaz se vrsi sa sestog na cetvrti energetski Ilivo; te ova
linija pripada Brcketovoj serlji linlja.
254
3.3
Drugi parcijalni i cijeli ispiti iz Fizike
Tuzla, 11. 6. 1990. god.
1. Tijelu mase rn = 4 kg data je pocetna brzina Vo = 4 m! s
niz strmu ravan nagibnog ugla 0: = 7;,/6. Na udaljenosti d = 5 1m
po strmoj ravni ono udari u elasticnu oprugu zanemarljive mase. Z '
.. a
vrlJeme kretanja na tijelo djeluje sila trenja F = 10 N. Pri sudaru
se opruga sabije za LO.x = 10 em.
a) Kolika je krutost opruge?
b) Koliki ce put tijelo preCi uz strnm ravan poslije sudara?
RJes. a) k = mv0+2(d+b.x)(mgsino:-F) " . 'r/
"x' - 16.21kN / rn
b) d = ""x' - 2 '
1 2(rng sin o:+F) -'"" . I 3 rn
2. Stap duzine L = 1 Tn i mase M = 4 kg objesen je tako da
moze oscilovati oko horizontalne ose, koja prolazi kroz njegov vrh.
U s.tap udari metak mase rn = 10 g koji Ieti II horizontalnorn smjeru
brzlnom Vn = 500 tn/s. Sudar je savrseno neelastican.
Za koliki ugao 0: ce se stap otkloniti ako:
a) Metak udari u sredinu stapa
b )Metak udari u kraj ,tapa.
e) Obrazloziti da Ii je u skladu sa zakonom 0 odrianju energije
to :lto se u ta dva slucaja dobivaju razliciti rezultati.
Rjes. a) cos a = 1 , , 4758'
lZgL(rwt-M)(4M+3m}1 0: =
b) cos 0: = 1 - _ 5 ,
, . gL(M +3m)(2m+M) ' Q -- 8 17
Iz suda visine It = 1 m i poprecnog presjeka
S Ishce. voda kroz kruzni otvor na dnll, Povrsina poprecnog
otvora je = S / 400. Izracunati za koje ce vrijerne voda
lsteci lZ aka Je on u pocetku bio napunjen vodom do vrha.
KontrakclJU mlaza ne uzimati U obzir.
R ' -- G. (S' )
Jes. t - V g- q - 1 = 180.6 8
v' 4. Od zi.ce duzine L = 1 m i mase rn ::::: 1. g. naprave se dvije
Zlee. Jedna lma duzinu 10, = 51 em . a druga L - 4"' Z' .
- 1 2 -:.:1 em. Ice se
zategnu jednakom silom F = 200 N. Kolika je frekveneija talasnih
3.3. DRUGI PARCI.JALNI I CIJELI ISPITl IZ FlZIKE 255
udara (otkucaja) koji ce nastati ako se obje iice dovedu istovremeno
U oscilovanje?
Rjes. Vud .6.1/ = V2 - VI = fFL-LZ-LLJ = 35.8 Hz
V'm L1 2
5. Tri Inola molekula kiseonika temperature l' = 300 K izo-
barno se sire do dva puta vece zapremine, a zatim izohorno hlade
do pocetne temperature. Iz ovog stanja gas se izotermno sabija do
pocetnog stanja. Skicirati navedeni preces u pV -koordinatnorn 8i8-
teIIlU. Izracunati izvrseni rad u toku jednog ciklusa smatrajuCi da su
veze Inedju atomima u molekulu krute.
Rje.. A = zRT, (1 - In 2) = 2.3 kJ
6. Pomotu Plankove formule odredi maksimalnu spektralnu emi-
sionu snagu apsolutno crnog tijela na T = 2500 K. Koliki je spe-
cificni intenzitet tog zracenja. Kolika se snaga emituje sa jedinice
povrsiue u vidu zracenja u intervalu 0.44% Am, gdje je Am talasna
duzina na kojoj apsolutno crno tijelo ima maksimalnu spektralnu
ernisionu snagu na toj temperaturu.
RJ'es E, '= -.-'_,.,_ .,'- 125 W/rn
2
. m
. " ,\5 -, ,
'" eJ..".kT_1
t:..E). ). b.), = E).,t:..).. = ___ = 1.25 kW
"" '" --r- t -1 mOl
InA -= fu 3.98 . lOll
1r m-'m'sr
7. Monoenergetskielektroni energije Eo = 75 eV ulijecu po
sredini homomogenog elektrostatickog polja jaCine [ = 2000 vim
izmedju ploca ravanskog kondenzatora pod uglom Q = 30. Duzina
ploca kondenzatora je L = 5 em.
a) Koliki je razmak pri ko-
jem elektroni nece udariti u
negativnu plocu kondenza-
tora?
b) Kojom brzinoID elektro-
ni napustaju prostor u ko-
L ____ _
-----------2
1
)
"tl X
jern djeluje elektrostatsko :-1t)====!==;;r======
polje? Eo
Rjes. d > = 1.88 ern v = 2e[Ltana...J... e
Ol
[2p
- eE 'V m m' ZmEocos"2a
4.66.10 ml8
(Vidi rjesenje zadtka 4 sa 181. strane)
8. Pri iJ-raspadu izotopa Pd
1l2
dobije se aktivni izotop Agl12.
Period poluraspada pretka je 21 sat, a potomka 3.2 sata. Ako je u
256 GLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PlSMENIH lSPITA
pocetnom trenutku izvor sadrzavao sarno atome prctka, naci odnos
rnaksimalne aktivnosti pot01nka prema prvohitnoj akti vnosti pretka..
iljes. -,-=,-l-I.ll :;::: e - e ---T2- '" = 0.71
A T ( _ ".CD:;, )
AUl Tl -T,:-;
" In !1.
t ,.LIz... 102- h
'm -" 0.693 - . b "
1Vapomena:' Za ci:ieli ispit rade se zadaci 1)2,3A, 7' 8) a Z(1 drugi
parclj"alni i studente masin-siva S'U zadaci 4,,/)) 6
J
7 8.
Tuzla, 20.9. 1990. god.
]. Na strrnoj ravni nagibnog ugla 0:' .= 45 laganim uzdorn su
povenne kocka mase m2 = 5 kg i valjak mase m, = 10 kg i pob-
precnika r = 6 ern.
a) NaCi ubrzanje sistclna
ako pustirno tijela. da se
slobodno krec,u. Koefici-
jent trcnja iZDWdju kocl;:e i
strme ra.vni je ji. = 0.02.
Koeficijent trenja kotrlja-
nja valjka se zaw;maruje.
b) Izracunati silu zatezanja
uzeta.
11'1
R
' ) - Zsino:(ml+rnz)-2rr!-2/tC()SCf 48 ! 2
-Jes. a a - 3
rn
l+
Zm
2 g'='. 4. m,;-"
b) F
z
= ml(gsinnc -1.5 a.)
2. lz otvorenog cilindricnog suda koji se na]azi na horizontal-
noj podlozi) istice voda iz malog otvora sa bocne stranc: koji se
nalazi na l/a Ylsinc suda mjereno od dna suda. Rako se mijenja
dornet rnlaza vode x za vrijerne lsticanja
J
ako je vis ina suda H,
povrsina poprecnog vresjeka. suda 5', a poprecnog presjeka otvora,
S1' U pocetnorll trenutku sud je llapupjcn yoda-m do vrha.
_ v [-, /-- "--" . ",.
RJes. x =- 25 ,; ')?j' za Y = H dornet mlaza Je mak::nmalan.
v I' , 1 J
3. Koliki je period osciiovanja centra kugle polupreclllka r koja
se nalazi u polukugli poluprecnika R za male pomake iz PQiozaja sta-
ravnoteze. U .p0redi sa izrazom' za period klatna.
R' T ? i7(R-'l
}f8, = ..-Jry' - 5g .
3.3. DRUGl PARCIJALNl I CIJELI lSPITI lZ FIZlKE
257
4. U jednoj casi se nalazi t.ecIlost zapremine VI = 300 em
3
tem-
perature tl = OOC, a u drngoj V
2
= ] 10 em,s iste tecnosti tem-
perature t2 = 100C. Nadji ukupnu zapreminu ove tecnosti nakon
mijesanja
1
ako je termicki koeficijent zapreminskog sircnja tecnosti
, = 0.00] l/oC.
1
,' t V . .,t., - 2 r:: 0 C'
l.Jcs. lS+V
1
(1-+'l'
t
2 = ;) J,
V = V, (l + ,q +- V
2
[1 + ,(t, - t,)! = 409.25 em
3
5. 0.5 % rnolekula gasa iIna energije u intervalu 1::.E = 0.04 .
10 -2 elf, Odnos najmanje encrgije u tom intervalu i najvjerovatnije
energije je 0.98.
a) Izvedi izraz za funkciju raspodjele molekula po energijama,
ako je raspodjela molekula po brzinama Maksvelova.
b) Kolike su granicne energije E1 i E2 kao i najvjerovatnija ell-
ergija?
c) Kolika je temperatura gasa ako bi raspodjda molekula zado-
voljavala ove uslove.
R.id. b) Enaj = 10-
3
tV, E, = 9.10-
4
eV, E, = 9.02,10,.
4
eV.
c)T=23.2K,
6. koje ubrzava napon U izlijecu lZ elektronskog topa
u pravcu X-ose. Na udaljenostl d od elektronskog topa posta:vljena
je meta tako da spojnica T M zatvara s X-osom ugao 0'.
a) Koliku magnetnu indukciju B
mora imati magnetno polje koje je
okomito na ravninu koju odredju-
ju )C -os a i tacka A1 da hi elektrone
skrenulo n a rnetu?
b) Koliku rnagnetnu indukciju mo-
ra irnati hornogeno magnetno polje
cije su silnke paralelnc s pravcem
TAl da bi elektrone skrenulo na me-
tu za najkrace vrijeme'?
.........,r
---I .....
',(7
"-
r;:--;;-
Rjel. a) BI = sin 0:, b) B
z
z; cos a
',-
'-
'-
...
H
7. Monohromatska svjetlost ncpoznate talasne duzine pada Ila
at-orne vodonika koji se nalaze u osnovnorn stanju. U emisionom
spektru koji se dobiva poslije int.erakcije rotona sa atomirna vodonika
javlja 5e ukupno 10 spektralnih linija
a) Koliko ovih linija pripada Balmerovoj seriji.
258 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PlSMENlH lSPITA
b) Odredi najvei'u i najmanju duzinu ovih spektralnih linija i
energiju fotona upadne svjetlosti.
Rjel!. a) Tri, b) ..\rnin = ..\SI 94.95 nrn, A-maz = ).54 = 4.05 j.Lrn.
1Vapomena: Za cijel ispit se rade zadaci 1,2,3,5,6 i 7, a za drugi
p(lfcijalni stadcnte rnasinstva sa zadaci 3,4,5,6 i 7.
Tuzla,29.9.1990.god.
c
1. Malo tijelo se gurne po hor-
izontalnoj podlozi brzinom Vo.
Podloga prelazi u polukrllg u ver-
tikalnoj ravlli poluprecnika R.
a) Kolika je najrnanja brzina ko-
jom treba tijelo gurnuti da bi
proslo kroz najvisu tacku C ne
- i)
'ifo

odvajajuCi se od podloge.
b) Odredi rastojanje tacke B od t.acke u kojoj ce takvo tijelo pasti
na horizontalnu podlogu.
Rjeif. a) Vo = y5Rg = 7 m18, b) d = 2R = 2 rn
2. l'\a periferiji diska rnase M = 15 kg i poluprecnika l' = 40 em
nalazi se tijelo rnase m = 4 kg. Iz stanja mirovanja disk se pocne
ohrtati stalnim ugaonirn ubrzanjem 0: = 0.2 radl S2.
a) Izvesti izraz za mornent inercije diska i izracunati ga.
b) Koliko ce obrtaja napraviti disk do trenutka kada tijelo sklizne
sa diska.
c) Kolika je ugaona brzina diska neposredno nakon spadanja ti-
jela?
Koeficijent trenja klizanja izmedju tijela i diska iznosi f.' = 0.2.
R)es. a) 1= M.E:' = 1.2 kgm'. b) N = .w' - -"'L -. ry
2 '47rCi 4xRo: -_.
c) Wi = 3.37 rad/.s
3. Kraz horizoIltalnu kapilaru un-
utrasnjeg po]uprecnika r = 1 rnm koja
se nalazi na bocnoj strani otvorenog
cilindricnog suda poluprecnika R =
2 ern istice ulje koeficijellta viskoznosti
l'l = 1.2 Pas i gustine p = 900 kg 1m".
3.3. DRUGI PARCIJALNII CIJELllSPlT11Z FlZ1KE 259
Izracunati kolika je brzina V, istieanja nlja kroz kapilaru, a kolika
je brzina spustanja nivoa ulja u cilindricnom sudu u rnomentu kada
je nivo ulja nad sredistem kapilare It -= 26 ern.
Srnatrati da ne dolazi do zadrzavanja ulja na zidovima suda.
Rje!3. VI == 1.2 ernj 51 'U 0.003 ern! s
4. Vazduh zapremine 10 drn
3
treba da se komprimira na 5 pula
manju zapreminu. Koji kornpresioni proces- adijabatski iii izoter-
micki) zahtijeva manji utrosak rada i za koli.ko put a?
RJeS. AdA" = 0.7
5. Zracenje Sunea po svorn spektralnom sastavu blisko je zracenju
apsolutIlo emog tijela, za koje je maksimurn zracenja na talasnoj
duzini 480 nm. NaCi masu koju Sunee gubi n jednoj sekundi na
Tacun zracenja i vrijeme za koje ce se rnasa Sunca smanjiti za 1%.
Poluprecnik Sunca iznosi Rs = 695108 m, a lnasa SUIlca je Ms
1.97.10
30
kg, Vinova konstanta b = 2.88 1O-3m K, a Stefan-Bole-
manova konstanta Cf = 5.67 .10-
8
Wjrn'K4.
RJ" E = 4R'TWT
4
= 4 46 . 10
20
J I s -""" = E.", - 4955 kg
, em " 'llt c2,6,t _. , ,
t = = 1.26 10
'7
god.
'"
6. Prostor izrnedju dva koaksijalna metalna ciEndra ciji su polu-
precnici Tl i T2 ispunjen je honlOgenim toplotnim izolatorom. Tern-
peratura unutraSnjeg cilindra je til a vanjskog t2 tako da je tl > t
z
.
Odredi zavisllost temperature t od rastojanja l' od ose eilindra. Nacr-
tati grafik te promjene ako je tl = 120 DC, t2 = 20 DC, 1'1 = 5 em i
TZ = 10 crn.
in ...!...
RjetJ. t(l') = tl - (t, - t 2) ;, = 120 - 144.31n -"- (DC)
In -'< 5cm
. ,
7. Odredi talasnu duzinu AD fotona koji u sudaru sa slabo vezanim
elektronom predaje T) svoje energije i rasije se pod uglOlIl 8.
R' , A - 'h(I-'J) . 2B
yes. 0 -- Y)1nC"'-stn Z
8. Dvostrllko jonizovani atom litijuma pri prelazu iz nekog ek-
sitovanog U pIVO pobudjeno stanje emituje sukcesivno dva fotona
sa talasnim duzinama Al 219.1 nm i A2 72.91 nm. Koliki je
poluprecnik orbite eksitovanog stanja iz kojeg se vrsi prelaz? Aka
kvant talasne duzine ).,2 pogodi jednostruko jonizovani atom heli-
Tuma koji se ".-nalazi u prvom pobudjenom stanju, razrIlotri hoee Ii
doci do jonizacije helijuma. Ako dodje do jonizaeije, kolika je brzina
[otoelektrona'? Da Ii se moraju uzimati u obzir relativisticki efekti'?
260 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH [SPITA
h = 6.62 . 10 ..
34
J 5, RH = 1.097 10
7
;;;, cO = 8.85 . F /m,
mo = 9.31 kg, e = 1.6 C.
R)'ct. r = 04?5 E E =c
4 27rm{)e2 = . nm'J '2 > j: V .I mn
0.7,10
6
m/ s, ne IIloraju.
IVapomena: Za ci:ieli spit se rade zadaci 1,2, 3-; 5;6 8, a za'-dru,91:
parczialni i studente mai3instva Stl zadaci 4) 5,6, 7 i 8.
3,3A Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike
1. Dvije strme ravni su postavljene kao na slid. Sa vrha strme
ravni nagiba a =- 30 pusti se do. klizi malo tijelo.
So. koje visine hl treba
pl1stiti tijelo do. se zallS-
tavi na samom vrhu druge
strme ravni visine h2
0.8 In i nagiba (3 = 150.
Koeficijent trenja no. ci-
jelom putu je isti i iznosi
J1 0.08.
R
' h 1+/l
ca
t,8 h -
Jes. 1 2 -
1.2 rn.
2. So. visine H iznad nlvoa mirne jezerske vode pusti se do.
slobodno pada sferna kuglica naCinjena od materijala gustine p =
850 kg/m'. Ako se kuglica zaust.avi na dubini h = 2.2 m, odrediti:
a.) Sa koje visine je kuglica. pust.ena da pada?
b) Nakon koliko vremena, od momenta pustanja, c.e kuglica biti
ponoyo na povrsini vode?
Otpor vode i vazduha zanelnariti. Zapreminska masa vode je
Po = 1000 kg/m
3
.
Rjes. a) H = "";Eh = 0.33 m b) t = jiif' + 2fi!: = 3.72 8,
a = i!Jrf!.g
- p . .
3. Smatrajuci' Zemlju homogenom loptom i zanemarujuci otpor
vazduha odrediti potencijalnu energiju U(r) sistema tijelo-Zemlja
ako se tijelo moze pomjerati kroz uski kanal napravljen kroz Zemlju
3.3. DRUGI PARCIJALNI I CDELl lSPITI IZ FlZIKE 261
duz njene ose. Pretpostaviti da je potencijalna energija slstema ti-
jela jednaka nuli kada S11 ona na beskonacnoj udaljenosti jedno od
drugog. Kolikaje potencijalna energija U(O) kojorn raspolaze sistem
kada je tijelo u centru'! U(O) sa potencijalnorn energijom
kada je tijelo na povriiini Zemlje U(R).
Elfet. (vidi 5. zadatak sa pismenog ispita od 1.4.1987. god.)
4. Izracunati period malih oscilacija
sistema tijela sastavljenog od tankog
stapa duzine 10 i mase m i lopto polu-
precnika R i mase M pri osc.ilovanju
oko ose 00' (vidi sliku)
}
)' R 2 I G1n-<-12M(I-tf)
'.J
es
. . - TrV (. R
L m-;..-12M(1+i'F) '
S = M=( L:..'..+R:c'i
m+1\'[
I., "'if ..,.. M(L + R)'
9
/
0/
/
m
I

11
5. Kolikom bi silorn trebalo djelovati u pravcu ose na celicnu sipku
duzin L =: 2 m., povrsine poprecnog presjeka S = 1 cm
2
da bismo je
istegIi za oIlol1ko koliko se ana izduzi pri zagrijavanju za tit::.-:.:: 10C.
Termicki koeficijent linearnog sirnja celika je 0' = 12 _10,6 1/
0
e) a
.Jangov modul elasticnosti za celik je Ey = 2.1 . lO" Fa? Kolika je
energija elasticnE: deforrnacije 11 tom slucaju U Lorn tuelu?
Rye.s. F = E
y
SL6.t = 2520 N, E E. = o:6.t
6,KoliCina azota mase m .-= 20 g nalazi se u zatvorenoj posudi na
temperaturi t = 20C.
a) Izvedi izraz za izracunavanje efektivne brzine molekula gasa u
stacionarnom stanju na ternperatllri T.
b) I{olika je koliCina toplote potrebna cia se dovede gasu da bi se
njegova efektiyua hrzina l1dvostru61a?
c) Koliko ce se put a prornijeniti pritisak gasa?
R = 8.31 J/moIK, M = 28 g/rnol.
R') = b) Q - 3m) RT,_ 4 3 k J ,.) 12 - 4
JCS. a vef \/ M - 2M - ., ", ,- 1'1 -
7. Komptonovski elektroni energije E = 0.23 AleV registruju se
pod uglom od 30 U odnosu na l1padni prava.c fotona. Odredi energiju
upadnih fotona. Ma.sa mirovanja elektrona (sopstvena masa) je mo =
9.1 . kg.
8. Pri sintezi jezgara 3LiG i 1 HZ obruzuju se dVij"e 0::- cestic.
veze po nukleonu u Li, Hi He su 5.33, 1.11 i 7.08 A1eF
,
respektivno. Izracunati energiju koja se oslobodi pri datom procesu.
Rjeii. Q = 8E
v11
, - 6E
vLi
- 2E,11 00 22.4 MeV
Napomena: Za cijel 1'spit Be rade zadaci 1,2,3,4,5 8; a za drugi
parciialni i. stud.ente maMnstv,a su zadci 4,5,6,7 i 8.
3.3.5
Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike
Tuzla, 10.6.1991. godiI1e
1. Pod kojim uglorn U odnosu na horizontalnu ravan treba up-
raviti mlaz vode da hi dostignuta lliaksimaina visina hila jednaka
dometu'! Koliko je tada vrijeme kretanja djelica vade kroz vazduh,
ako je brzina kojoID je izbaeen Inlaz 9.81 m/s.
Rje';. 0: = arctan 4 = 75 58
1
t = = 1.94-s
, 9
2. Tijelo rnase m, 0.1 kg pustimo da klizi niz kosi zlijeb koji
prelazi u mrtvu petlju poluprecnika R = 0.75 rn. U najnizoj tacki
ono se idealno elasticno
Budari sa tijelom mase
m2 = 0.3 kg koje je
lllirovalo (vidi sliku). Sa
koje visine je tijelo ml
puS-teno da klizi, ako se
poslije sudara tijelo m'2
odvoji od petlje na visini
h = 1.125 rit,
..
a prvo tijelo vrati nazad po zlijebu, a zatiln ponovo kliznuvsi
odvaja od petlje u istoj tacki kao i rn'l,? Trenje zanernariti.
Rjes. H = (m2 - rnl)2 = 5.25 rn) iIi I-I = lnl+m:2. (3h -- R) =
m 1 2=1
5.25 m
3. Sa visine h = 1.5 rn iznad nivoa- ITliI'ile jezerske vode pUtiti
se da slobodno pada n1ala sferna kuglica od rnaterijala zapreminske
rnase p = 920 kg/m
3
. Na kojoj dubini u vodi ce se zaustaviti ta
kuglica? Koliko vremena ce se kretati kuglicakroz vod u? Otpor
vode 'zanemariti, a gustina vode je 1000 kg! m'.
RJd. H = -P-h = 17.25 m t = 12.72 s
,
3.3. DRUGI PARCIJALNI I CIJELI ISPITI lZ F1ZIKE 263
4.N a povrsini Zemlje postavljen je zVllcni izvor. Temperatura
zraka nu povrsini ZernIje je 15C. Aka se temperatura zraka mijenja
po zakonu
1'(h) = 1'(0) + ah
gdje je a 6.T I!:::..h gradijent temperature i u atmosferi iznosi a =
-7.10-
3
Kim. Odredi vrijeme potrebno da talas stigne do visine
H = 10 km. (M = 0.029 kg/mol, K = 1.4 i R = 8.31 JlmoIK).
Rjeii. t = - {Tl)) = 27.8 s
5. Posuda u kojoj se cllva ozon (0
3
) nalazi se na tempera-
turi I, = 520C i u nioi vlada pritisak 0.3 MPa. Naci promjenu
pritiska u posudi nakon pretvaranja ozona u kiseonik. Za nasta-
janie jednog mola ozona iz kiseonika utrosi se q = 1.42 10
5
J.
Specificni molarni toplotni kapacitet za kiseonik pri stalnoj zaprem-
ini iznosi C
v
= 20.9 JjmolK, a molarne mase za ozon i kiseonik
iZIlose 48 9 / rnol i 32 9 /rnol ,respektivno.
Rjes. b..p = E.lMt (-g- + .1:L _ Tl) = 2.7.10
5
Pa.
TI c" M2 Ml
6. a) Izvedi izraz za koncentraciju cestica gurniguta n(h) na
nekom nivou h u hornogenom gravitacionom palju, kada Sli one sus-
pcndirane u vodi .
b) NaCi silu koja u homogenom gravitacionom polje djeluje na
takve cestic, ako se koncentracija tih cestica na dva Ilivoa razlikuje
'I = 2 puta, a nivoi su jedan od drugog na udaljanosti /';.h = 30 em
duz linija sile polja. Temperatura sistema je 280 K.
(
",/frit kT
RJeii. n(h) = n O)e- kT , F = mg' = mg = Xi; lu'7 =
8.9 10'"21 N
7. a) KoristeCi Plankovu fonnulu za spektralnu gustinu energije
zracenja, naCi izraz za spektralnu emislonu moe apsolutno crnog ti-
jela na temperaturi T u zavisnosi od talasne duzine A.
b) Izracunati enrgiju koju apsolutno crno tijelo emituje sa je-
dinicne povrsine u jednoj sekundi, lla ternperaturL:IOOO K u vidu
zrac.enja sa talasnim duzinama iz intervala Anai + 0.1 nffi. Vinova
konstanta je b = 2.89 . 10-
3
K m, Plankova konstanta h = 6.62 .
lO-"4 J 8, Bolcmanova konstanta k = 1.38 . 10-
23
J / K , e = 3 .
10
8
m/-s.
RJeii. a) E = 27.h,' -'- b) E E A' 1 28 w
>. ),:5.Ji&- em = ),U/\ = . :;:;;:z
e),leT
264 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlII lSPITA
8. Kod kojeg jona slicnog atomu vodonika razlika talasnih duzina
glavnih linija Balmerove i Lajrnanove serije iznosi 59,3 nm" (co =
8.85 10-12 F/rn i e = 1.6 .10-
19
C, amasa elektrona m, = 9.1'
10-
31
kg).
RO <) N akl' d
yes. Z = eZ V 15;;c.6.). = oj 1 a osnovu ovoga z r JucuJcmo a
je to dvostruko jonizovani Li+"',<.
,1Vapomena: Za ctj'eli ispit 8e rade zadaci 1,2,3,6,7 i 8, a za drugi
parC'ijalni i .;;iuriente rnasinstva su zadaci 4,5,6,7 i 8.
3.3.6 Drugi parcijalni I cijeli ispit iz Fizike
Tuzla, 21.6.1991. god.
1. N ad osnovom L postavljena je strma ravan.
a) I<oliki treba da bude ugao strme ravni ada bi vrijeme spus-
tanja tijela niz tu stYillU ravan bilo najkrace? Posmatrati slucajcve
za f' 0 i f' = 0.5.
b) Koliki je koeflcijent trenja ako 511 vremena spustanja pri uglo-
VIrna O'} 60 i (X2 = 45 jednaka?
RJei. a) Iz uslova dt/da = 0 se dcibija tan2a = -l/f', "'1 = 45,
"'2 = 58.20,
b) u = sin2il'l
o
-sin2o:" - = 0 27
, 2(eos
2
az"ocos 2 Cq) .
2. Tijelo tezine G = 10 N objeseno je 0 konac duzine L = 50 ern
i'iji je jedan kraj ucvrscen za nepokretnu tacku O. Tijelo 5e porn
jereno iz ravnoteznog polozaja tako da konac zatvara sa vertika]om
ugao a = 600. U tom polozaju konca tijelu se saopsti pocetna brzina
Vo :::: 2.1 rn/ s sa smjerom nanize (norrnalno na konac).
a) Odredi silu u koneu u trenutku kada tijelo prolazi kroz najnizi
polozaj.
b) Visinu do koje ce se tijelo popeti iznad najnizeg polozaja.
RJd. 0) F = G + + ZG(l - cos <xl = 29 N
b) = 0.48 m
- 2,
3. Olovna kugla poluprecnika R = 50 ern ima u ullutrasnjosti
3.3. DRUGI PARCI.JALNI I CI.JELl ISPITI lZ F1ZIKE
sfernu supljinu poluprecnika r =
5 em) Cijije centar na udaljenosti
d = 30 em od centra lopte. Koli-
korn ce silom lopta privlaCiti tac-
kastu masu rn = 10 9 na udalje-
nosti L = 60 em od centra lopte.
265
Ugao koji zaklapaju d i L je '" = 60
0
GUotina olova je 11.3 .
10" kg /m', a 'Y = 6.67.10--
11
Nm
2
/kg'-
R' F -.- iR
3
U_ 11]0-8 TV
)CS. - 3 1fpm Lp - 1O.1d2sin21)' -,. - ,
r = !i
10 k f k ..
4 .. Najednoj istoj normali na zid nalazi se izvor zvu a Ie vcnC1Je
I/o = 1700 Hz i prijemnik (P-I-zid). Izvor i prijemnik su nepokretni,
a zid se udaljava od izvora brzinom 1)2 = 6 cm/ s. Na6 frekvenci-
ju udara (otkucaja) koju ce registrovatl prijemnik. Brzina zvuka je
340 m,j s.
Ries. //ud = !:::...v = Vo = 0.6 11 z
5: PolazeCi od broj molekula kojj imaju intcllzitete brz-
ina u intervalu od v do v + dv) naCi vjerovatnocu da molckul idealn-og
gasa no. stalnoj ternperaturi T irna vrijednost energije 1] intervalu od
E do E + dE. Odredi srednju i najvjerovatniju vrijcdnost energijc
translatornog kretanja molekula ideaJnog gasa Cija je temperatura
27:1 K. Zavisi Ii to od vrste gasa? k = 1.38 .10-
23
J! K.
. dNJ 1 Er;;_.- "
R]eli. dP = -if = .f;clkTI'I,e-kTvEdE, E =
E
. - kT
, nay 2
6. Izotop fosfora 1'32 je !1- radioaktivan sa periodom poluraspada
T = 14.3 dana. Pomotu uredjaja za detekciju elektrona utvrdjeno je
da preparat radioaktivnog fosfora daje 10
4
beta raspada u sekundi.
a.) Odredi masu preparata.
b) Kolika ce bili aktivnost preparata nakon 30 dana poslije ovog
mjerenja? (NA = 6.022.10
23
limol).
RJes. a)m = NM = M..I.A_ 9.47.10-
'0
mg
m m 0_693 '
b) A = 0.23 - 10' Bq
266
GLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
Tuzla, 2.9.1991. go dine
1. Sistem tijela prikazan na slici
pusten je da se krece u momentu
kad opruga nije pocela da se
Odrediti:
a) Silu zatezanja uiti u trenutku
neposredno prije pocetka isteza-
liJa opruge.
b) Brziliu kojom tijclo mase n-tz
uclari u pod.
lI.ieS. a) Fz = nt, (g + a sin <= 45.28 N,
b) v = , /
\; 1nl+m-, 2 rn! 8
. 2. U.Il.utar" Srer.I.lOg tljela poluprecnika R i zaprcminske ITlase
P UIla sferna suplJlna polu-
precnika 'i" = R/4 na uda-
ljenosti 11/4 od centra vece
sfere. NaCi jacinu gravita-
cionog polja u tacki na P
na rastojanju d od povrsine
sfernog tijela.
d
p
f
.. I
Ryes. 9 = :! R7fp/ [ __ 1__ _ 1 J'
3 1+*
3. Pravilan drveni cilindar pJiva na povrsilli vode tako da se u
nalazi 0.9 lljegove visine. Na vodu se naspe ulje tako da se
Cllmdar potpuno potopi. Odredi udaljenost napadnih tacaka sila
poliska na potoplj",ne dijelove u vodi i u ulju. Zapreminska masa
ulja.le Pu = 0.8 10 kgjm', a vode flu = 10' kg/m".
IIjes. d = if
4. Na opr;'gu C1JU y
. rnasu mozerno zanemariti objesi se tijelo i
o.pruga se Istegne za t3.L = 4.9 ern, Ako tijelo malo gurncmo u VCT-
tlkalI,l?In,pravcu koliki ce b,iti period oscilovanja tijela? Logaritam,ski
dekrernent prigusenja iznosi 1.7.
Rj eii l' = 21r f'ui = 0.46 s
5:1;_ homogenoj el.astierwj sredinl siri_se talas oblika
t( t) 0 c -05x (
." Xl ::::= .0 e . cos lOOt - 2x)
S.3. DRUGI PARCI.JALNI I CI.JELI ISPITI JZ FlZIKE 267
gdje je ( dato u mm, xu mit u s. NaCi:
a) odnos amplitude u tacki x = 0 i lalasne duiine talasa,
b) maksimalnu brzinu i ubrzanje one cestice elasticne sredine koja
u('"estvuje U OVOID talaSIlorn kretanju koja se nalazi u tacki x = 0,
c) razliku faza oscilovanj a cestica elasticn sradine u tackama u
kojilna se arnplitude oscilovanja razlikuju)edna od druge za 11 = 2 %.
Ries. a) T = L59 b) V
max
= .005 rn/s, a
max
=
5 mis', c) D.<p 0:.: 2(Xl - x,) = 41n(1- rJl = -0.08 rad = -4.63
6. Masa azota Ttl = 15 9 nalazi se u zatvorenom sudu na tempera-
luri T = 300 K. Koliku kolii'inu toplote je polrebno dovesti azotu da
bi se srodnja kvadralna brzina (efektivna brzina) molekula povecala
11 = 2 pula? Izraz za efektivnu brzinu molekula izvesli. Veze
medju molekulima u a\omu smalrati krutim.(R = 8.31 .J (moIK,
Ai = 28 g/rnol) .
IIjd. v.f = Vi,!!X = \fj111 = Q = m i R 31' = 10 k.J
m ! M' M2
7. U atomu vodonika elektron prelazi iz stanja cija je energija veze
Ev = 0.54 eV u stunje cija je energija pobudjivanja Ep = 10.2 eV.
a) Odredi kvantne brojeve ovih slanja.
b) Odredi talasnu dtlZinu emitovanog fotona.
c) Kojaj spektralnoj seriji pripada ta lalasna duzina?
d) Mogu Ii ovi fotoni izazvati fotoelektricni efekat na cezijumu
ciji je izlazni rad 1.93 eV? Aka mogu izracunaj maksimalnu brzinu
rotoelektrona.
..
Rjes. a) fl.l = Vi ___ fu = 5 nz = = 2 b) A 100
E,,' V E)J+El 52 = 21RH =
4.34.10-
7
rn, c) Balmerovoj,
d) Mogu. V = J i!)r:,.Ai- = 4 . 10
6
m/ s
Napomena; Za ci:ieli spit se rade zadaci 1,2,3,4
1
6 i 7, a za drugi
parcijalni i siudente mainskog odsJ'eka fiU zadaci 3,4,5,6 i "7.
3.3.8 Drugi parcijalni cijeli ispit iz Fizike
Tuzla, 3.10.1991. god.
1. TiJelo m,ase'-rn = 10 podize se po.strmoj ravni visiILe It =
3 'Tn i duzinc -'osllovlce a = 6 - rn. ZnajuCi da je koeficijent trerija
izmedju stnne ravni i tijela fL = 0.2 odrediti:
a) rad spoljasnje sile i Tad sile tcie, aka se podizanje vrsi polagano
(brzina priblizno jednaka nuli i bez ubrzanja).
b) fad spoljasnje sile koja bi tijelo uzvukla uz strmu ravan, dje-
lujuci paralelno sa njorn, ubrzanjem a =:.: 2 m/s2.
Rjes. a) A,p = mg(h + IlU) = 412 .1, b) = ma.L + mg(h +
p.a) cc 585.2 .1
2. Na nepokretnoj osovini bez trenja maze se vrtjeti tocak mase
lvf = 50 kg i poluprecIlika R =c 60 ern. Sa tockorn je vezan -slijepljen
manji tocak mase m = 1.5 kg i poluprec.nika r = 0.2 m oko koga
je obmotano idealno savitljivQ uie bez tezine, na Cijem se jednom
kraju nalazi teg mase ml = 8 kg. Koliki put ce teg preCi u t.oku
druge sekunde kretanja, aka se sistem prepusti samorn sebi iz stanja
mirovanja.
Rjel. !::J.8::.:::: 8
2
S'l = -- t
2
1
) = fnlg(t;--q) = 0.5 'nt
2 2ml+Dm.-f-m
3. Kroz horizontalnu cijev prikazanu na slici proti(e ziva.. Povr
sina poprecnog presjeka sireg di-
jela cijevi je 51) a uzeg dijela ci-
jevi 5'2 = Sd 4. Ilazlika pritisaka
zive na sir em i uiem_ dijelu cije-
vi je .6..p = 2.7 kPa. Izvesti iz-
raz za racunanje brzine protica-
nja zive kroz siri'dio cijevi i izra-
cUIlati je.(p = 13.610' kg/m
3
).
Rjes. VI = S'V;df'sn = 1.58 . 10-
3
mj 8
4. Klipnom pumpom zapremine LI V = 400 em' vriii se ispumpa-
vallje balona zapremine V :::;;;;. 1 dm
3
Koliki t.e biti pritisak u balonu
poslije dvadesetog hod-a pumpe ako je pocetni pritisak po = 100 kPa.
Proces ispurnpavanja sITla.trati izoterrnllirn.
Rjd. _20 ='" Po (v:;;v)'o = 119.5 Pa
5, Nab obrazac za transformaciju x-komponente Luzine pri pre-
lasku iz nepokretnog u pokretni sistem, ako se pokretni sistern krece
v U odnosu na nepokretni sis tern u pozitivnorn smjeru X-
ose, Razmatranje provcsti :za jednodimenzionalan sluzaj.
R i c.s, u
l
=
x /1- :'L!!;;t,
.- - V e2
6. a) 'Koliko ce ukupno spcktralnih linija emitovati vodonik u
atomskom stanju Ciji su atorni pobudjeni na n-ti energetski nivo.
3.1. DRUGI PARCIJALNT I CIJELI ISPITI IZ FlZIKE
269
b)Odredi razliku talasnih duzina glavuih linija Pa.;Senove i Balme-
rove serije ako jt RH = 1.()97 10
7
l!m.
R
' ) "in-1) I) A,\ ,\ . A = 468 -" 1 22 10-
6
}CS. a x 2 ' ) w. - 4.) 32 35R
H
-.' . m
7. Kada se povrSina fotokatod. od nepoznatog materijala os-
vijetli svjetloscu talasne duzine ,\ = 320 nrn dolazi do prckida fo-
toelektricne struje pri inverznom naponu od 0.2 ii. Odredi izlazni
rad fotoelektrona iz tog rnaterijala i maksimalnu talasnu duiinu
koja Inoze da izazove fotoelektricni efekat na tom materijalu. (h =
6.62' 10--:;4 .1 8, C = 3 . ]08 m!8, e = 1.6 . 10-
16
C)
R}'es. Ai = _.- eU
z
= eV', Amax = 305,8 nrn
8. Izotop stroncijUITla se ,6- raspada sa periodom poluraspada
od 28 godina. Koliko je vremena potrebno da se raspadne 90 %
prvobitne koliCine stroncijuTna. lzraz za racunanje broja raspadnutih
jezgara izvesti.
(
\),V):lt) Tln10 d
RJd. LIN = No 1 e---r- , t = '060:< = 93 go.
Napomena: Za CJeli ispd se jade zadaci 1 21 31 51 6 7 J a za drug
parn:ialn i siud(;nte masinskog ods.ieka. 8U zadaC 4,5,6) 7 i 8.
3,3.9 Pismeni ispit iz Fizike
Tuzla, 5.2.1990. god.
1. Odrediti ugao prema hOTizontu a pod kojim treba izbaciti
projekti] sa horizontalne podloge, cia bi se upotrebom minimalne
energije) prebadla zgrada ravnog krova visine h i sirine b) podignuta
na istoj horizontalnoj podlozi,
R
' t /1 -'- 4H
}C8. 0:.- arc ,anV ,},
2. Spust.ajuci se sa vrlla neke strme ravni visine h tijelo se zaus-
ta.vi na rasojanju Sl od kraja Rtrme ravni. Do1m,zati da je koeficijent
trenja. fL = h/ (Sl + 52), ako je S2 osnovica strrne ravni. Sma-trati da
je koeficijent trenja isti na citavom putu.
3, N a krajevirna tankog stapa cl'nzine L -=-. 40 em i mas; m =
500 9 pricvrscene su kugle rnasa rrtl -= 300 9 i m2 = 400 g. Stap je
postavljen na horizontalnu osovinu koja pTolazi na rastojanju Ll =
10 em. od manje mase. Ako se izvede ii! ravnoteznog polozaja za ugao
o = IT 13 i pusti, ocirediti brzinu manje kugle u trenutku kadasistem
kroz ravnotezni polozaj. Sva trenja zancmariti, a kugle
270
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PlSMENIH ISPlTA
smatrati tackastim. Izvesti izraz za izracunavanje momenta inercije
stapa u odnosu na datu osu.
Rjes. I" = 1- + Lil ,
V - wL - !6(
3m
2+m - m l )g(l-cos fJ /
1 - 1 - V L(2m.;+
108rn
2+im) = 0.29 rn .s
4. Naci relativan braj molekula gasa cije se brzin Ile razlikuju
vise od p = 1 % od vrijednosti:
a) najvjerovatnije brzine,
b) srednje kvadratne (efektivne) brzine.
R " )"N ........!'E.
Jes. a -N- = = 1.66.10,2
V lOO%1re ,
b) 6// = 12,,{fe-
15
p _ 1.85 .10-2
5. Jedna hipotetii'ka termii'ka illaSina koristi kao radno tijelo
helijum. U toku kruznog procesa ave masine uslovi su takvi da se
mogu primijeniti jednaCine za ideal an gas. CikJus se odvija tako
da gas iz stanja 1 do stanja 2 prelazi izobarnom ekspanzijoill) pri
cemu mu se zaprernina poveca 5 puta, zatiill se, do stanja 3 radno
tijelo izohorno zagrijava do 2 puta vise temperature nego u stanju
2, zatim se adijabatski siri do stanja 4, odakle izoterrnno Se vraca
u stanje L Skicirati ciklus u pl>r_ koordiIlatnom sistemu i odrediti
koeficijent km'isIlog dejstva liMine.
Ries. fJ = I - = 1 - - 0 -I
6.' Napon na . zTaci
minimalne talasne duzine 1Z kontinualnog dijela spektra stupaju u
interakciju sa slabo vezanim elektronima tako da se rasijavaju pod
ugloill e = 600. Pod kojim uglom uzmaknu elektroni pri toj interak,
ciji?
R
, 1
Jes. tan'P = = 1.6065 'P = 58.10
eU.-,+l tan
Q
'
m()c- Z
3.1. DRUG1 PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 271
VRIJEDNOSTI NEKIH OSNOVNIH KONSTANTI U
FIZICI
(Najbolje utvrdjene vrijednosti do 1986.
Kon;;ta.nLa. i _. Vrijednost za UtvrdJena Aps.
oznaka racunanje vrijednost greiL
Brzina svjetlosti u vakuuniu,c 3.00 10
8
m/ s 2.99792458 tacno
Elementarno naelektrisanje, e 1.60 10-
19
C 1.60217733 0.30
Masa mirovanja dektrona, rrlo
Dielektricna propustljivost
vakuUlua, co
Magnetska permea.bilnost
vakuuma, f1-0
Masa mirovallja
Masa mi.rovallja neutron a, mn
Masa mi.rovauja atorna IH1, mH
Masa rnirovanja aLoma lH2, mD
Masa mirovanja atoma 2H e
4
,
SpecificIlO naelektrisanje
elektrona, e. / m
Masa mirovanja. proton a, mp
Masa Ill.ITOVanja neutrona, m"
Plankova konstanta, h
Komptonova talasna d uzina
elektrolla, Ae
Univerzallla gasna konsta.nta, R
Avogdrov broj, NA
Bolcmanova. konstanta., k
Zapremina mola molekula
ideal.nog gasa pri st. usi.
Faradejeva konstanta, F
Stefall.-Bokmal1ova
konstanta, {f
Ridbergova konstanta, BH
Gravit.aciolla konstanta, '1
Borov radius, rl
Maglletni moment elekl.rona, ji,e
Borov ll1agneton, J.tB
Magnetni moment protona, ji,1!
KOllstanta hue st.rukture, a
Napomena:
9.11 ' 10-
31
kg
8.85.10
12
F 1m
1.26.10-
6
Him
5.49 10-
4
u
1.0087 u
1.0078 u
2.0141 u
4.0026 u
1.76 1O-
H
kglC
1.67 . kg
1.67 10-
27
kg
6.63 . J S
2.43 m
8.31 J /molK
6.02.10
23
rnol-
1
1.38 10-
23
J / K
2.24 10-
2
m:J jmol
9.65 10' C Imol
5.67 10-
8
W 1m
2
K
1.10 10
7
m-
I
6.67.10
11
Nm
2
/kg
2
5.29.10-
11
m
9,28 10-"24 J IT
9.28 10-
24
J IT
1.41.10-
20
J/T
1 137
9.1093897 0.59
8.85418781762 tacna
1.25663706143 tacna
5.48579902 0.023
1.008664904 0.014
1.007825035 a.Oll
2.014101779 0.012
4.00260324 0.012
1.75881962 0.30
1.6726231 0.59
1.6749286 0.59
6.6260755 0.60
2.42631058 0,089
8.314510 8.4
6.0221367 0.59
1.3806513 1.8
2.2413992 1.7
9.6485309 0.30
5.670399 6.8
1.0973731571 0.00036
6.67259 128
5.29177249 0.045
9.2847700 0.34
9.2847700 0.34
1.41060761 0.34
1/137.0359895 0.045
__ Apsolutnll greska u kaloni 4, ima jedllinice kao Mo su u koloni 2. i mnozi se
sa 10-:--
6
Vrijednosti u koloni 2. treba mnoziti istim stepcHom kao sto je u koloni 2.
4. LITERATURA
1. G. Dimie: "Zbirka zadataka iz fizike'; (visi kurs), Nau{:na
knjiga. Beograd 1987.
2. E. BabiC, R. Krsnik, M. Ocka: "Zbirka rijesenih zadataka iz
flzike", Skolska knjiga, Zagreb 1982.
3. O. Zizic, O. Labat: "Zbirka zadataka iz fizike", Masinski fakul-
tet, Beograd 1981-
4. I.E. Irodov: "ZadaCi po obscej fizike", Nauka, Moskva 1973
5. LV. Saveljev: "Sbornik voprosov i zadac po oMcej fizike"
Nauka, Moskva 1982.
6. N.N. Vzorov, O.I. Zamsa, I.E. Irodov, LV. Saveljev:
"Sbornik zadac po obscej fizike", Nauka, Moskva 1968.
7. 5.1'. Strelkov, D.V. Sivuhin, V.A. Ugarov, LA . .lakovljev:
)1 Sbornik zadac po obscemu kUTSU fiziki-Mehanika" ) Nauka, Moskva
1977.
8. S. M. Kozel, N.N. Kolacevskij, G.r. Kosourov, 1.1'. Mazan-
jko:" Sbornik zadac po lizike" , Nauka, Moskva 1965.
9. D.1. Saharov: "Sbornik zadac po fizike" , Nauka, Moskva 1973.
10. V.K. l(obllskin: "Metodika resenija zadac P? fizeike"
1
1z-
dateljstvo lenjingradskavo univesiteta 1970.
11. V.A. Balas: "Zadaei po fizike ; metod; ih resenija" , Prosves-
cenie, Moskva 1967.
12. N.M. Speranskij: "Kak resati zadac; po n.zike", Vissaja skola,
Moskva 1967.
13. J.V. Hofman: "Zakoni, formuli, zadaci fiziki", Naukova dum-
ka, Kiev 1977.
14. "Berkeley Physics Cours", McGraw-Hill Book Company.
15. "The Feynman Lectures on Physics" ,Addison-Wesley Pub-
lishing Company.
16. RV. Stanic, M.I.Markovic:"Zbirka re,enih zadataka iz atom-
ske fizike") Naucna knjiga, Beograd 1989.
17 . .J .M. Puric, S.L Djenize:" Zbirka resenih zadataka iz atomske
fizike" 1 Naucna knjiga, Beograd.
18. V. Hajko, H. Schilling:"Elektrik-Optik-Quantentheorie",
VEB Fachbuchverlag, Leipzig, 1977 .
.. 19 .... M.S. TodoroviC, O. Jovic;c, J.Jovi6<':" Zbirka ispitnih za-
dat.aka iz fizike" , Gradjevinska knj;ga, Beograd 1988.
ISPRAVKEUOCENIH GRESAKA
Str. red Stoji
5. 15. odozgo masem=2kg
10. Y.odozdo L
10. 8, odozdo neki ugaa
12. 12,odozdo gustine
12. 12.odozdo gustine
19. 15.odozgo x=30cm
21. 4.odozgo temperature
21. 6.odozdo c,
35. 6.odozdo vI' "" 10.68
fI 1I7,n 0
36 3. octazgo
36 7.odozgo kuglice
36. lO,odozdo
36. 6.odozdo a =63.4,
tk =0.181.'0
41. 10. odozdo mase m
i
4. odozdo -
Treba da stoji:
L,
neb ugao a
zaprcminske mase
zapreminske mase
A =!Ocm
na temperaturi

v,. =9.49

"",0.65
kolica
I:=l] +[2 =335
a =76
Ik =02v
o
Tijdo smatrati
tackastom masom
_ _ 2m(m+mj) .
41. .J, odzdo L - L =::; mgrt

42. 2.odozdo \=2.16 v=4.1
43, 14.odozgo
43.2.odozdo
44.8.odoz1o
h
_ 1vI'h
,-
(3m + AJ)(2m + .'1.1)
Po
Po
0' 1
11 = 4a/1--
. 4gS2 <> 8g
h Q2 gh
l
S2
v=--+-------
- 2 4S'g 4Q'
45.8.odozdo Longituclinalni Logaritmnski
48. t5.odozdoQ=L20MJ Q=1.51MJ
49 14. odozdo lza.rijeCi Oba sIoja dodati:
sujednake debljine, a
52. 1-.4. odozdo }" = 2,84.10-
4

r ;;0; 2.84 .10-
6
371
Sir. red Sloji Treba da stoji:
r
I ( dj
51.6.odozgo T ll'R)
1
)/4 r 2 11/4
(V I (d\ eJ) [.
-;J T=l R)
-0 7 d . 1}. 2 e
)r . . 0 ozgo/co =---sm -
1- 7? 2
, 2(1- II) , U
""0 ==---Asll1-
'I 2
58. 3.odozdo Dodati: Za poluprecnikjezga
llzcti r
J
;;0; 1.2 .1O-
J
"; 171
1. odozdo r
J
::::. 11 1 oj 5 m Trcba izbrisali
64.7.odozdo Dodatinakr<liu =4h==2m
65. 1. odozgo drugog prvog
10. odozgo Treba dodab na kraju ,='
14, odozgo Treba dodati na kraju ;;-'"' 3x
j
102. ] 8. odozdo v
2
= v
2
( )
(VII} "Y-I 3mv
Q
1
107A.odozdo l--+- mL- !'. I , =
107. 2.odozdo
3 )lJAI + 3m)L J
2mvo __
1---'--' =0.7)6)
(3m +lvf)g
3fJl vJ
1- --. = 0 92'75
(A1 '+ 3rn)(1\1 + 2f11)Lg . i
107.1. odozdo (P1 = arccosO.7565:::: 4050'
9
1
arccosO,9275:= 22
0
- 13
ll3. 9 odozdo F::::. - --
. 204'''' "
Str. red Stoji Trebadastoji:
13
113 1.odozdo
a=-prpR
204
95
a=--mpR
1156 '
128. 5. odozdo
= + .6;; = AJ1
6.) +.6.
2
M
j
+M
2
13 L 3. odozgo - In! cos a) -P1cosa)
-m
2
cas a) -)1.2 cosa)
v
,
mv'
133.6.odozgo
r
r
141. 12.odozdo
dtJ11 r
2
ppogL>I
J
_ =.106.82
4 /d; -1)
141. 4. odozdo Treba dodati: Smatrati da su srednje
vrijednosti zapreminske mase Zemlje i Mjescca
jcdnake.
e'E eUI
158.8.odozgo E2 = sin2a = d
.. e'E eUL
2
2si1128 2dsin28
169. 1. odozdo
p=5(Yo
17=5%
171. 2. odozdo ..
171. l.odozdo ..
178. 7. odozdo .. =7.03.10-
4
=7.29.10-
4
181.10. odozdo= I
211.2.odozgo }LO +1 HZ --72 He
4
+Q
3L6 +1 H2 -? 22He
4
+Q
235.7.odozgoi,=i+mlLi
235_ 3.odozdo r= p=
252. 11. odozgo (3.140) (313)
13. odozgo (3.141) (3.14).
8.odozdo (3.14)u(3.141) (3.15)u(3.14)
5. odozdo (3142) i (3.143) uvrstimo u (3. 139)
274
Str. red Stoji Treba da sto.1i:
treba da stoji: (3.15) i (3.16) uvTstimo u (3.12)
253,9.odozdo(3.146) (3.19)
kvantllog broja
=2624.41IDl
7 _ odozdo mase
3.odozdo =2624 nm
254. 11.odozdo
1- a = 4758
'
12I.g(m+M)(4}d + 3m)
Jl
L L, -L, -
255.3.odozgo = ----=3).8Hz
m L1L2
1 IFL L, -I.,
... .1------ 17.89Hz
2 V m L j L
2
255.16.odozdo =2000viIn =2000V/m
255. 15. odozdo a 30' IJ 60
0
2EO sin
2
a d >_ 3Eocas2 e
5. odozdo d .--
c es
5.odozdo
2eaL tan a eO 6,2L'
m + 2mEo cos
2
0:
treba da stoji

2E 2 eBLctg If e' B L
v = \1. -m
Q
+ ,
V m 2mEo sin- If
256.16.odozgo fi = 0.02 f.l = OA
256.13.odozdo =4.84
12.odozdo
260 2
' d mo =931
.. 0 zgo
260. 3. Odozgo
f4
=4.51
F'"1.6 N
0.425
Str. red Sto.1i Treba da stoji:
f4 = --".L = 0.283
3mn
o
e
2
261.1.odozdo
treba da stoji
tre:ta da stoji
E
1
268.6.odozgo =585.2 J
268, 8.odozdo _20=
269 10. odozgo nm
271. 1 odozdo koloni 2.
(
4d)2
163+
T
=546.1 J
P::o ::::
=337.4nm
koloni 3.
275

Zbirka Zadataka Iz Fizike

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka Zadataka Iz Fizike

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Recenzenti:

Dr Vladimir Divjakovic, profesor

You might also like