Cc c trng

H thng kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c cc c trng sau[2]:

L mt nn kinh t hn hp, ngha l va vn hnh theo c ch th trng, va c s iu tit ca nh nc. Cc quy lut khch quan ca nn kinh t th trng c tn trng. Cc thng l quc t trong qun l v iu hnh kinh t c vn dng mt cch hp l. Nn kinh t chu s chi phi ca cc quy lut kinh t x hi ch ngha. L mt nn kinh t a dng cc hnh thc s hu, nhng khu vc kinh t nh nc gi vai tr ch o trong nn kinh t, kinh t nh nc v kinh t tp th ngy cng tr thnh nn tng vng chc ca nn kinh t. t ai thuc s hu ton dn. L nn kinh t pht trin nhanh, hiu qu, bn vng v ch ng hi nhp kinh t thnh cng. Vic phn phi c thc hin ch yu theo kt qu lao ng v theo hiu qu kinh t, ng thi theo c mc ng gp vn. Ch trng phn phi li qua phc li x hi. Vic phn b cc ngun lc va c tin hnh theo hng nng cao hiu qu, va theo hng gip thu hp khong cch pht trin gia cc a phng. Pht trin kinh t gn vi tin b, cng bng x hi; cng bng x hi c ch trong tng bc, tng chnh sch pht trin. Pht trin kinh t gn vi bo v mi trng. Cc t chc chnh tr-x hi, t chc x hi, ngh nghip v nhn dn c khuyn khch tham gia vo qu trnh pht trin kinh t. Nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha ca Vit Nam

T Xun Dn - Hong Xun Ngha (Cp nht: 22/1/2007)

1. Tnh tt yu pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha S ra i ca nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam gn lin vi cng cuc i mi do ng khi xng v lnh o. Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l vn l lun v thc tin ht sc mi m v phc tp. N th hin mi quan h cht ch gia vic nhn thc su sc tnh quy lut khch quan vi pht huy vai tr ch ng, sng to ca ch th l ng, Nh nc x hi ch ngha v nhn dn lao ng trong thc tin cch mng Vit Nam. y l s la chn con ng v m hnh pht trin ca Vit Nam trong iu kin ton cu ha kinh t p ng yu cu "i tt, n u" ang t ra nh mt yu t sng cn. S hnh thnh t duy ca ng ta v nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l c mt qu trnh tm ti th nghim, pht trin t thp ln cao, t cha y , hon thin ti ngy cng y , su sc v hon thin. Nu nh trong vn kin i hi VI v Hi ngh Trung ng 6 kho VI, ng ta mi ra quan im pht trin nn kinh t hng ho c k hoch gm nhiu thnh phn i ln ch ngha x hi, coi y l vn "c ngha chin lc v mang tnh quy lut t sn xut nh i ln ch ngha x hi", th n i hi VII, ng khng nh: "pht trin nn kinh t hng ho nhiu thnh phn theo nh hng x hi ch ngha, vn hnh theo c ch th trng c s qun l ca Nh

nc". Ti i hi ng IX, kinh t th trng li c khng nh mt cch su sc, y hn nh l m hnh kinh t tng qut hay m hnh mi ca ch ngha x hi Vit Nam. Pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam xut pht t nhng c s l lun v thc tin su sc, bt ngun t bi cnh thi i v iu kin lch s c th ca t nc. Theo chng ti, c nhng kha cnh ng lu , quy nh tnh tt yu ca vic la chn m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha: Th nht, m hnh ch ngha x hi c in, c trng bi h thng kinh t k hoch ho tp trung, sau gn 70 nm tn ti vi tt c nhng u th v nhc im, rt cuc t ra khng cn sc sng v kh nng t pht trin ni sinh v mt kinh t, b va vp nng n trong thc tin. Trong khi , ch ngha t bn vi mc tiu tm kim li nhun li dng ti a nhng mt mnh ca kinh t th trng to ra ng c v li ch v s cnh tranh mnh m, pht trin cc lc lng sn xut cng nh tim nng kinh doanh. Ch ngha t bn s dng vai tr nh nc nh mt ch th x hi sng to v hng mnh can thip qun l cc qu trnh kinh t v m, nhm hn ch nhng khuyt tt ca th trng, p ng yu cu pht trin, x hi ho cc lc lng sn xut. Th hai, mc d ch ngha t bn c nhng thnh cng nht nh trong pht trin kinh t th trng, nhng cn nhn thc su sc rng, pht trin kinh t th trng theo con ng t bn ch ngha khng phi l duy nht ng m trong n cng n cha y ry nhng cm by, ri ro. Thc t pht trin ngy cng cho thy r mt tri cng nh nguy c tht bi ngay chnh trong qu trnh pht trin kinh t th trng. Ngy nay, nhn loi nhn thc c rng, m hnh pht trin kinh t th trng theo kiu phng Ty hay i theo con ng phng Ty ho khng phi l cch ti u. Nhng m hnh pht trin theo kiu ny t ra mu thun su sc vi cc gi tr truyn thng, lm tng tnh bt n ca x hi v khot su h ngn cch giu - ngho. Hn na, n cn c nguy c rng buc cc nc chm pht trin hn, y cc nc vo tnh trng b l thuc v bc lt theo kiu quan h "trung tm - ngoi vi". Th ba, trong thc t khng c mt m hnh kinh t th trng chung cho mi quc gia, m tri li, mi quc gia - dn tc ty theo trnh pht trin, c im c cu t chc v th ch chnh tr, k c cc yu t vn ho - x hi truyn thng, m xy dng nhng m hnh kinh t th trng c th ca ring mnh. Khng th ph nhn nhng hn ch v mu thun c hu ca kinh t th trng t bn ch ngha ngay ti qu hng ca n v vic khc phc nhng mu thun vn ang l vn cc k nan gii. Mt s nc Ty u v Bc u vi mong mun tm kim con ng ring ca mnh, nhm khc phc hn ch ca kinh t th trng t bn ch ngha ch trng i theo "con ng th ba" hay nhn mnh "Nh nc phc li": nh nc t bn ch ngha y c gn thm chc nng "sng to" khi tham gia gii quyt cc vn x hi v phn phi li thu nhp mang tnh nh hng x hi, to ra ci gi l "nn kinh t cho mi ngi" hay "ch ngha t bn nhn dn". Nhng trong phm vi ca quan h t bn ch ngha th nhng n lc trn r rng khng mang li kt qu nh mong mun. Th t, nn kinh t th trng hin i ngy cng th hin xu hng t ph nh v tin ho tt yu chuyn sang giai on mi cao hn - hu th trng, hu cng nghip v kinh t tri thc. Trong nhng iu kin hin i, con ng pht trin rt ngn nh C.Mc tng d bo, tr thnh mt kh nng hin thc xt c v hai phng din: tnh tt yu kinh t - x hi v tnh tt yu cng ngh - k thut. Nu nh nn vn minh cng nghip ra i trn c s ph nh nn vn minh nng nghip th tri li, nn vn minh hu cng nghip - kt qu ca ln sng cch mng khoa hc cng ngh ln th ba li c th hm cha v gn gi vi nn vn minh nng nghip. Thc t cho thy, cng ngh cao c kh nng p dng trong hon cnh nng nghip v tng ng, mt nn nng nghip truyn thng c th i tt sang hu cng nghip m khng bt buc phi tri qua tt c cc giai on ca qu trnh cng nghip ho t bn ch ngha nng n, tn km. V d, sn phm cng ngh cao vi in t v sinh hc, do tnh nhiu v li c th ph hp vi nhu cu x hi, vi ngun nguyn liu sn c v iu kin sn xut phn tn ca nhng nc lc hu.

Th nm, xt v mt lch s th quan h hng ho - th trng ch l hnh thi c bit, l nc thang trung gian cn thit chuyn x hi t trnh x hi nng nghip, phi th trng, ln trnh x hi hu cng nghip, hu th trng. Nu xt k, ngay giai on pht trin phn thnh, sung mn ca cc quan h th trng th s xut hin ca chng cng khng c ngha l ng nht vi ch ngha t bn. Chnh s hu t nhn t bn ch ngha ra i trn c s tch ri cc yu t ngi v vt ca sn xut, cc yu t ny vn gn b hu c trong s hu t nhn ca kinh t hng ho gin n. Th su, s la chn m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam l mt tt yu nu t trong bi cnh ton cu ho; th gii ang bc vo giai on qu sang trnh x hi hu cng nghip, hu th trng v kinh t tri thc; yu cu pht trin rt ngn v hi nhp. y khng phi l s gn ghp khin cng, ch quan gia kinh t th trng v ch ngha x hi, m l trn c s nhn thc su sc tnh quy lut tt yu ca thi i, s khi qut ho, c rt t kinh nghim pht trin kinh t th trng th gii, v c bit, t tng kt thc tin my chc nm xy dng ch ngha x hi v gn hai thp k i mi ca Vit Nam. Kinh t th trng nh l mt ch kinh t hay phng thc sn xut c tnh lch s, l thnh qu ca vn minh nhn loi, n c th c s dng nhm phc v cho s pht trin v thnh vng chung ca mi quc gia, dn tc m khng phi l ti sn ring ca ch ngha t bn, ch phc v cho ring ch ngha t bn. Thot khi gii hn ch lm giu cho t bn, kinh t th trng s c nhng mc tiu v ng lc x hi mi, ph hp vi nhng c tnh x hi ha vn c, tr thnh cng c pht trin kinh t, phc v c lc cho vic to ra ca ci v mang li s giu c chung cho ton x hi. Vic Vit Nam la chn con ng pht trin kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha l s la chn va ph hp vi xu hng pht trin khch quan ca thi i, va l s tip thu cc gi tr truyn thng ca t nc v nhng yu t tch cc trong giai on pht trin qua ca ch ngha x hi kiu c. y cng l s trng hp gia quy lut khch quan vi mong mun ch quan, gia tnh tt yu thi i vi lgic tin ho ni sinh ca dn tc, khi chng ta ch trng s dng hnh thi kinh t th trng thc hin mc tiu pht trin, tng bc qu ln ch ngha x hi. N cng l con ng thc hin chin lc pht trin rt ngn, thu hp khong cch tt hu v nhanh chng hi nhp, pht trin. 2. Bn cht, ni hm ca m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha a - Bn cht nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Nh chnh tn gi, nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha cha phi l ch ngha x hi pht trin y v chn mui. V ni dung v thc cht, y l nn kinh t qu ca x hi qu , ang trong qu trnh chuyn bin cch mng ln nc thang mi. Do , n va tun theo nhng nguyn tc v quy lut ca bn thn h thng (kinh t th trng), li va chu s chi phi ca nhng nguyn tc v quy lut nm ngoi h thng (nguyn tc x hi ho - x hi ch ngha v nhng quy lut phn nh bn cht x hi ho - x hi ch ngha). Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, vi t cch l nn kinh t qu , tim tng nhng lc lng cch mng, nhng nhn t mi v nhng kh nng cng nh phng n pht trin rng ln. Nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l nn kinh t qu thuc dng c bit: "tin ho - ci cch", khc bit vi cc bc qu thng thng: "tin ho - t nhin" tng din ra trong lch s. V nguyn tc, nn kinh t th trng hin i khng th ra i t pht nh trong cc th k trc. y phi l nn kinh t th trng c nh hng cao v mt x hi v pht trin theo xu hng x hi ho - x hi ch ngha. Hn na, nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha cn c trng bi "thuc tnh kp" hay "qu bc hai": kt hp ng thi gia bc qu sang nn kinh t th trng m nhn loi t c vi bc qu ton nhn

loi sang x hi hu cng nghip, hu th trng v nn kinh t tri thc theo nh hng x hi ch ngha. y cng l nn kinh t th trng kiu mi, c t chc, c k hoch, t di s lnh o ca ng Cng sn v s qun l ca Nh nc x hi ch ngha. N hot ng trn c s kt hp gia s nhn thc tnh tt yu khch quan vi pht huy vai tr nng ng sng to ca ch th, nhm phc v cho s nghip cng nghip ha, hin i ha v pht trin rt ngn, a nc ta hi nhp vo nn kinh t th gii v tr thnh quc gia pht trin trong th k XXI. b - Ni hm ca nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Ni hm ca nn kinh t th trng ny bao gm cc yu t c bn sau y: - H thng mc tiu v ng lc: ng ta nu ln mc tiu xy dng mt x hi "dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh". Chnh mc tiu s quy nh phng tin, cng c, ng lc ca kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v con ng t ti mc tiu. l s dng kinh t th trng, m ca v hi nhp, y mnh cng nghip ha, hin i ha v pht trin rt ngn. - Ch s hu v thnh phn kinh t: Cc hnh thc s hu khc nhau nh s hu x hi, s hu tp th, s hu nh nc v s hu t nhn ch l nhng hnh thc hay cp ca s hu kinh t. Bi s hu nh mt phm tr kinh t lun cha cc cc kinh t i lp hay nhng mu thun x hi hin thc, bt buc phi tha nhn ln nhau nh nhng ch th kinh t ring. Trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, vai tr s hu nh nc, s hu tp th, s hu x hi s c ngha ngy cng quan trng m bo tnh k hoch v nh hng x hi ch ngha cho qu trnh pht trin. - C ch vn hnh kinh t: ng nhin c ch th trng l c ch ch yu vn hnh kinh t, nhm m bo phn b hp l cc li ch v ngun lc, kch thch pht trin cc tim nng kinh doanh v cc lc lng sn xut, tng hiu qu v tng nng sut lao ng x hi. Tuy nhin, iu khng h ph nhn vai tr ca "nhn t mi" Nh nc x hi ch ngha - trong vic qun l, hiu chnh nhng sai lch v tht bi ca c ch th trng. Trong trng hp ny, Nh nc x hi ch ngha thng qua chc nng t chc v qun l v m, s dng tt cc cng c hnh chnh php l v kinh t, c bit, cng c k hoch ho v cc chng trnh mc tiu quc gia, cc chin lc pht trin trung v di hn cng nh cc k hoch ngn hn, cc cng c n by, qun l nn kinh t pht trin ng hng. - Hnh thc phn phi: Kt hp phn phi theo lao ng, theo ng gp v c phn, trn nguyn tc u tin phn phi theo lao ng v hiu qu, ng thi m bo phn phi cng bng v hn ch bt bnh ng x hi. iu ny va khc vi phn phi theo t bn ca kinh t th trng thng thng, li va khc vi phn phi theo lao ng mang tnh bnh qun trong ch ngha x hi kiu c. Trong kinh t th trng hin i v kinh t tri thc, tim nng lao ng - "t bn con ngi" c coi l yu t quan trng hng u v c kh nng sng to rt ln. Vic cao con ngi cng nh nguyn tc phn phi theo lao ng l ph hp vi xu th v tnh nhn vn ca pht trin hin i. Mt khc, bo m s phn phi cng bng v hn ch bt bnh ng x hi thi qu cng l iu kin nui dng, pht trin chnh ngun lao ng sng to ny. - Ch th lnh o, qun l kinh t th trng nh hng x hi ch ngha khng th ai khc l ng Cng sn v Nh nc x hi ch ngha. Vai tr lnh o ca ng Cng sn v qun l ca Nh nc x hi ch ngha cn khng ngng c cng c, trn c s pht huy y quyn v trch nhim ca ton dn tham gia vo qu trnh t chc, xy dng nhm sng to h thng kinh t th trng mi. l nhng iu kin tin quyt cho vic pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha thnh cng.

3. ngha ca vic la chn m hnh pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha - S la chn m hnh pht trin "Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha" l s khng nh quyt tm khc phc trit h thng k hoch ho tp trung (ng ngha vi nn kinh t phi th trng v lc hu), xy dng h thng kinh t th trng pht trin (kinh t th trng nh hng x hi ch ngha). Ni r hn, y khng phi l nn kinh t th trng bt k hoc dp khun theo kinh t th trng t bn ch ngha ( v ang b ph nh). y phi l h thng kinh t th trng vn minh, m bo nh hng cao v mt x hi, tun theo nguyn tc x hi ho - x hi ch ngha. - y l s tip thu c chn lc thnh tu v vn minh nhn loi. Chng ta khng chp nhn kinh t th trng nh l mt th cng ngh k thut thun tu, hay nh mt phng thc n thun, th on to ra ca ci v s giu c cho t bn, m pht huy nhng th mnh ca kinh t th trng, ch ng hng kinh t th trng phc v cho vic nng cao i sng nhn dn, s phn vinh v hnh phc ton x hi. t iu cn c s can thip mnh ca Nh nc x hi ch ngha v ton x hi. - Pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l thm nhun s kt hp gia tnh tt yu thi i vi nguyn vng tha thit ca mt dn tc yu t do, c lp v lun mong mun sng trong ho bnh, hnh phc, vi cc gi tr truyn thng dn ch, nhn vn v tng thn tng i. hon ton khng phi l s thi phng c im dn tc hay ch i theo "con ng ring", m l s vn dng sng to quy lut chung vo nhng hon cnh c th ca t nc. - Khng nh quyt tm v vai tr sng to rt cao ca kin trc thng tng chnh tr - php lut l ng Cng sn, Nh nc php quyn x hi ch ngha nhm to lp th ch kinh t th trng vn minh v theo nh hng x hi ch ngha. Vic nhn thc v vn dng cc quy lut khch quan cng nh vai tr lnh o ca ch th v kin trc thng tng chnh tr php l x hi ch ngha l iu kin tin quyt bo m thnh cng qu trnh xy dng nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam. Mi s v hiu ho vai tr ca Nh nc trong kinh t th trng s ch dn ti s hn lon v bt n nh v kinh t - chnh tr - x hi. Thc t th gii khng nh iu .