Denison rgt Kltr lme Aracnn Geerlik ve Gvenirlik almas: Ampirik Bir Uygulama

Yrd.Do.Dr. Mehmet Y.Yahyagil Yeditepe niversitesi

ZET Bu almann amac, Denison rgt kltr lme aracnn geerlik ve gvenirlik testlerinin yaplarak, Trkiyede iletmelerin kltrel profillerinin analizi iin kullanlp, kullanlamayacann belirlenmesidir. Ampirik bir alma olan bu uygulamann birinci blm, rgt kltr kavramnn geliimine ilikin bir alanyazn taramasdr. kinci blmde inceleme konusunu oluturan lme aracnn 1995 ylnda Daniel Denison ve Aniel Mishra tarafndan gelitirilen teorik modeli ve kavramsal zellikleri aklanmaktadr. Bu blmde ayrca zgn kavramsal modele ilikin 4 temel ve 12 alt-boyutun zellikleri ve lme aracnn Trkeye uyarlanma aamalar hakknda bilgi verilmektedir. nc blmde uygulamaya ilikin teknik hususlar, son blmde de, lme aracnn gvenirlik ve geerlik analizlerinin sonular deerlendirilmektedir. eitli aamalardan oluan bu analizlere gre, Denison rgt kltr lme aracnn Trkeye uyarlanm, 36 maddeden oluan 5li Likert tipi soru formunun geerli ve gvenilir bir ara olduu kantlanmtr. Gvenirlik katsays 0.89 olarak bulunan soru formu, rgt kltrnn kavramsal boyutlar ile gerek yaam arasnda tutarllk tamakta ve ierik, yap ve snrl lde, e-zamanl geerlik testleri asndan istatistiksel anlamda salkl bir sonuca iaret etmektedir. Denison lme aracnn lkemizde kullanlabilmesi, bu alanda yaplacak teorik ve uygulamal almalara kolaylk getirecektir. Anahtar szckler: rgt kltr, teorik model, geerlik ve gvenirlik testleri, korelasyon, faktr analizi, ANOVA ve uyum analizleri

AN EMPIRICAL STUDY ON THE VALIDITY AND RELIABILITY TESTS OF DENISON ORGANIZATIONAL CULTURE QUESTIONNAIRE

ABSTRACT The aim of this empirical study is to test validity and reliability of Denison organizational culture questionnaire for understanding whether this measurement instrument can be used to assess the cultural profiles of organizations in Turkey. The first section reviews the relevant literature. The second section explains the 4 basic and 12 sub-conceptual dimensions of original theoretical model as developed by Daniel Denison and Aneil Mishra in 1995. This section also explains the steps involved in its adaption process into Turkish. Third section is about the technical procedures, and the last section presents the outcomes of the study. The questionnaire covers 36 items designed as 5 point Likert type instrument. The results of the analyses confirm that Turkish version of Denison questionnaire is both a valid and a reliable device. The instrument has a reliability coffecient value of 0.89, and the analyses indicate content, construct, and in certain extent, concurrent validity. The use of Denison questionnaire will be of help for carrying out research projects on organizational culture in Turkey. Key words: organizational culture, theoretical model, validity and reliability tests, Pearson correlation, factor, ANOVA and goodness of fit analyses

GR rgt kltr, antropoloji dalndan alnan bir terim olarak, rgtsel davran bilim dal erevesinde akademisyenlerin zerinde hassasiyetle altklar ve zellikle son 25 yldr teknolojik geliim ve deien ekonomik konjonktrlere bal olarak ykselen bir rekabet ortamnda faaliyet gsteren i dnyasnda, yneticiler iin de nem kazanan bir konudur. Ancak bu alanda ok sayda bilimsel alma yaplm olmasna karn, rgt kltr kavramnn net bir tanm yaplamam, kavramsal boyutlar ve nitelii hakknda akademik platformda tam bir netlik salanamamtr. Bu aratrmann amac, Trkiyede bu alanda sadece iki kez (Gken, 2001; in, 2002) kullanlm olan ve Daniel Denison (1995, 2000) tarafndan gelitirilen rgt kltr lme aracnn geerlik ve gvenirlik almasn yapmaktr. almann ilk blm rgt kltr kavramnn geliim izgisinin nemli aamalarn vurgulayan ayrntl bir literatr taramasndan olumaktadr. kinci blmde Denison rgt kltr lme aracnn kavramsal ierii ve zellikleri verilmi olup, nc blm yntembilim asndan uygulamaya ilikin teknik bilgilere, son blm de gvenirlik ve geerlik almalarna esas olan analiz sonularnn deerlendirilmesine ayrlmtr. 1. RGT KLTR KAVRAMINA LKN LTERATR NCELEMES Taylorizm-sonras dnemde ABDnin Chicago eyaletindeki Western Electric irketinde 1930 ylnda evre koullar ile retim arasndaki bantlar incelemek ve bylelikle verimlilii arttrmak iin Harvard Business Schooldan tannm bir bilim adam olan Elton Mayonun grevlendirilmesi, net olarak dile getirilmemi de olsa, rgt kltr kuramnn gelimesinde bir balang noktas olarak kabul edilebilir. Bunu izleyen dnemde ise W. Lloyd Warnern bir elektrik fabrikasndaki almalar iletme alannda alma ortamnda kltrel etmenlere ynelik ilk nemli alma olarak (Trice & Beyer, 1993) nitelendirilmitir. Warnern incelemesi, dnsel-ideolojik olarak adlandrlan ve alanlarn i ortamna (iklim/climate) ilikin grleri, beklentileri, alma yaamna ait paylatklar deer ve dnceler, dier bir ifadeyle i (alma) kltrlerini (work culture) ortaya karmtr. Taylor sonras dnemde L.Gulick, L.Urwick, A.Reileyin rgtler ve rgt ynetimine ilikin kurallar zerindeki eitli incelemeleri, Fayolun kuramsal almalaryla birleerek rgt teorilerinin yeniden tanmlanmasn salamtr (Koel, 1994; Hodgetts, !999). Ancak akademik platformda, rgtlerdeki toplu davran biimleri, i-yeri iklimi ve benzeri

tanmlarn yer ald sosyo-psikolojik kuramlara temel olan aratrmalarn Lewinle balad hakknda literatrde bir ortak-onay (konsensus) vardr. K. Lewin, bir fabrikadaki retim hattnn hznn, -kltrel bir fonksiyon olarak- ele alnmas gerektiini belirterek (1963, ss.170-74) birbirini iten ya da eken bir dizi gcn dengelenmesine bal olarak iletmelerde zel bir durumun (kltrn) olutuunu ifade etmektedir. Ancak Lewinin almalarn srdrd dnem, antropolojinin bir bilim dal olarak kuramsal ve uygulamal geliiminin de srd bir zaman dilimi olup, inceleme konusu yaplan, aslnda rgt kltr deil, iklim kavram olmutur. Ne var ki ilk kez bir i yerinde alanlarn retim asndan sahip olduklar deerler, kurallar, fiziksel ortam ve alanlarn beklentilerine gre davranlarn ekillendiinin kantlanmas, kukusuz genel olarak kltrn ve zel anlamda da rgt kltrnn gelimesinde nemli bir yer tutmutur. rnein 1953de Fleishmann liderlik iklimi (Reichers ve Schneider, 1990, s.14) zerine yazd bir makalede insan ilikileri ve ynetim davranlar zerinde durulmaktadr. Bu almada n-planda rgt iklimi ele alnmakta ancak zellikle grup dinamikleri, davran kalplar ve rntleri (pattern) ile iletmedeki kk alma gruplarndaki egemen kltrel zellikler incelenmektedir. Bu nedenledir ki rgtsel davran dalnda iklim kavramnn geliimi, kltr kavramna kyasla daha belirgin ve daha hzl olmutur. rgt kltrnn tanmlanmasna ynelik kavramlatrma almalarnn akademik platformda iklim konusuna gre ikincil derecede kalmas, kanmca, iklim kavramn oluturan elemanlarn (rgtsel hiyerarinin derecesi, fiziksel koullar, dllendirme sistemi v.b.) gzlemlenebilir (tangible), olmasyla bantldr. Kltr kavramnn oluumunu geciktiren bir dier neden ise, eitli sosyal bilimciler tarafndan vurguland gibi, kltr kavramnn antropolojiden ithal edilmesi, oysa ki iklim kavramnn sosyal-psikolojiye ait bir terim olmasdr. Bu nedenle de iklim kavram, rgtlerde, yneticiler ile astlar arasnda liderlik tarzna dayal olarak oluan alma-ortam anlamnda kullanlmakta ve bu ortamda rgt alanlarnn i-grme biimi, uygulanan kurallar ve sergilenen davranlarn bir fonksiyonu olarak yorumlanmaktadr. rgt alanlarnn, bireyler olarak ynetim tarafndan nasl alglandklarnn kendilerinde yaratt etkinin, gerek yneticilerin (liderin) gerekse alanlarn davranlarn etkileme ekli ve i ortamnn incelenme konusu yapld bir dier alma da D. McGregorun nl X ve Y kuramyla ilgilidir. Giriimlerin nsani Yn (1960) baln tayan ve rgtsel davran alannda gelitirilen eitli kuramlara yol gsterici bir nitelik

tayan bu alma, ncelikle iklim ve kltr kavramnn ayrmasna byk lde katkda bulunmutur. Nitekim bunlar izleyen sistem ve durumsallk (system/contingency) kuramlarnn evresel koullara, rgtlerin ak ya da kapal sistem olmalarna, isel ve dsal deerlere yer vermesi, gerek iklim gerekse akademik anlamda kullanlmas da kltr kavramnn oluumunu hzlandrmtr. Sembollerin yapsallamas, grup ve rgt kavramnn belirlenmesinde hizmet eden aralar olmasndan kaynaklanmaktadr yorumuyla, ngiliz toplumbilimci Pettigrew (1979), rgt kltr kavramnn oluumunda yaynlanan ilk bilimsel makalenin sahibi olmutur. Sz konusu makalede rgtsel davran alannda sembollerin etkisinin, -dier adyla- rgtsel kltrn neminin yaamsal olduunu vurgulayarak, kavramn geliim evrelerine dikkat ekilmektedir. Ayn yllarda, Amerika Birleik Devletlerinde Burton Clarkn rgt kltr asndan byk nem tayan, rgt efsaneleri (organizational sagas) ve Farkl Bir Kolej (The Distinctive College) adl almas da kesinlikle anlmas gereken almalardr. Esasen Pettigrew da nl makalesinde Clark ve Selznickin Ynetimde Liderlik (Leadership In Administration) adl aratrmalarna referans vermekte (1979, s.573), ancak kendisi kltr kavramna -sembolik adan- yaklamaktadr. Bir dier ilgin nokta da, Reichers ve Schneidern (1990) iklim ve kltr kavramlatrmalarnn evrimine ilikin nemli almalarnda yukarda sz konusu edilen incelemelerde ve rgt kltrnn kavramsal oluumunda etkili bir alma olan C.Geertzin (1973) Kltrlerin Yorumlanmas (The Interpretation of Cultures) adl yaptlarna deinmemeleridir. Reichers ve Schneiderin (1990) snflamasnda gene yer verilmemekle birlikte, pek ok akademik makalede referans olarak gsterilen (Goll ve Zeitz, 1991) bir dier alma da, Peters ve Watermanin (1982) Mkemmeli Aray (In Search of Excellence) adl aratrmasdr. stn baar dzeyine erimi rgtlerin paylatklar sekiz zellii yanstan ve popler niteliiyle eletirilen bu alma, mkemmellik kltr yaklamyla finansal ynden mutlak bir baary yakalayan (62) rgtn gl olarak tanmlanan rgt kltr biimini inceleme konusu yapmtr. rgt kltrnde (1990) kavramsallamann ikinci basaman oluturan makale olarak tanmlanabilecek Wilkins ve Ouchinin (1983) almas, hangi koullar altnda rgtlerin yksek verimlilii elde edebilecekleri gl-kltrlerin ortaya kacaklarn incelemektedir. lgin bir yaklamla hareket eden bu iki sosyal bilimci, faaliyet alannn gelimilik

derecesine gre, rgt ynetimleri ile alanlar arasndaki ilikiler ann ilerlii zerinde durmu ve greceli olarak az-gelimi sanayi dallarndaki rgtlerin, alanlar zerinde daha baskc bir g uyguladklarn savunmulardr. Kltr kavramnn geliim izgisinde literatrde olduka sk referans verilen bir baka alma da Kilmann, Saxton ve Serpaya (1985) aittir. Aslnda gene rgt verimlilii ve kltr ilikisinin incelendii bu almada, zellikle birey-kltr uyumu zerinde durulmutur. rgt kltrnn, iletmelerin amalarna ulamaktaki etkisi, rgt alanlar asndan bu etkinin yn ve rgtn geliimini belirleyen kltrn yaylma, dolaysyla alanlar tarafndan benimsenme derecesi, almann eksenini oluturmaktadr. Trice ve Beyerin (1984) nl almasnda ise rgt kltrnn bir i yerinde alanlarn davranlarnn bir dzeni yanstacak ekilde gzlemlenebildii ifade edilmektedir. Sonu olarak da byle bir oluumun temel unsurlarnn alma ortamnda kullanlan dil (lisan), adet, geleneklerin btnletii ve eitli durumlarda sergilenen riteller olduu belirtilmektedir. lk kez 1985 ylnda yaymlanan ve bu alanda sklkla referans verilen kaynaklardan birisini oluturan Scheinin (1992) almasnda rgt kltr, rgtsel davran perspektifinden incelenmektedir. Buna gre rgt kltr, bir iletme alanlarnn bir grup halinde kavrad, rgtn d evreye uyumu ve kendi iindeki btnlemesi ynnden paylalan temel varsaymlarn oluturduu bir kalp olup; bu kltrel kalp, rgte yeni katlanlara da i sorunlarnn nedenlerini alglamalar,dnmeleri ve ilikilendirmeleri iin doru bir tarz olarak retilir (s.12). Schein (1992) rgt kltr kavramn 3 ayr katman eklinde aklamaktadr. Buna gre, eer kltr kavram bir buz dana benzetilecek olursa, suyun stnde kalan katman bireyler tarafndan retilen nesneler (artifacts) olup, davran biimlerinden, teknolojiye kadar tm gzlemlenebilir nesnelerdir. Orta katman deerlerden (values) olumakta ve alanlar tarafndan paylalan, ancak gzlemlenemeyen yarglar iermektedir. Kavramn merkezinde ise temel varsaymlar (basic assumptions) vardr. Bunlar, bireylerin zihninde yer etmi olan ve insann hem kendi benlii, hem de evresiyle kurduu iliki ann doasn, karakterini (dnsel boyutunu) yanstan, ancak gzlemlenemeyen nc katmandr. Yukarda, kltr kavramnn geliimi srecinde deinilen Reichers ve Schneidern (1990) almasnda, Simirciche (1983) atfla, rgt kltrnn kavramsal nitelii asndan iki paradigma esas alnmakta ve kltr, bir rgtn kendisini ifade eden bir oluumdur gr ile, kltr, bir iletmenin sahip olduu bir oluumdur grleri kyaslanmaktadr.

Bu noktada A.E. Reichers ve B. Schneiderin (1990, ss. 5-39) rgt iklimi ve kltrnn kavramlama srecindeki yapsal unsurlar inceleyen almalarna deinmek yerinde olacaktr. Aratrmaclar, akademik platformda kavramlarn yapsal temellerinin geliimini aamal olarak dnmektedirler. Birincisi, kavramlarn tantm ve zenli sunumu (introduction and elaboration) aamas olup, ikincisi, geliim ve zenginletirme (evolution and augmentation) ve ncsn de birletirme ve yerletirme (consolidation and accommodation) olarak belirlenmitir. nc aama ise kavramlarn, gerek yaamdaki olgularla mutlak uyumuna iaret etmekte ve srecin son halkas olmaktadr. Bu iki akademisyene gre de, rgt iklimi kavram 1939da Lewin, sonra da Lippit ve Whiten almalaryla balayarak geliimini srdrmtr. Buna karn, rgt kltr kavramnn akademik platformda yer almas iin 70li yllarn sonunu beklemek gerekmitir. Esasen bu iki kavrama ait temel boyutlar zerindeki akademik uzlamazlk ve akademisyenlerin ayn kavramsal boyutlar deiik zaman dilimlerinde bazan kltr, bazan da iklim kavram iinde kabul etmeleri, bu alandaki bilimsel tartmalarn bugn iin de- kaynan oluturmaktadr (Denison, 1996; Fey ve Beamish, 2001). Bu alann tartmasz nde gelen ve dnyada almalarna en ok referans verilen bilim adam olarak bilinen J.Geert Hofstede (1980, 1991), literatre damgasna vuran eitli almalarnda rgt kltrn akln (zihnin) programlanmas olarak tanmlam ve kltr kavramn dnceler, duygular ve potansiyel hareketlerden oluan bir kalp olarak tanmlamtr. Hofstedeye gre rgt kltr, kolektiftir. Nitekim daha sonraki bir almasnda kltr, bir rgtn alanlarn, dier iletmelerden ayran niteliklerin btn (Hofstede, 2000, s.135) olarak tanmlamtr.Bozkurt (2000) da rgt kltrn insanlar arasndaki etkileimden ortaya kan ve dnml olarak bu etkileime yn veren bir sre (s.121) eklinde aklamaktadr. Kltr kavramn, Scheinn yaklamna benzer biimde 4 ana blmde ele alan Hofstede (1990) bunlar, gene -yzeyden, merkeze doru- semboller (symbols), nc bireyler (heroes), seremonik davranlar (ceremonies) ve temel deerler (values) eklinde aklamtr. Bu ayrmda en nemli husus, Hofstede, Neuijen, Ohayv ve Sanders (1990) gre deerlerin kltrn gzlemlenemeyen; dier blmn ise uygulamalar (pratikler) araclyla gzlemlenebilir nitelikte olmasdr. Bu yaklamla, kltr kavramnn kantitatif (nicel) olarak llmesine imkan tanyacak kavramsal boyutlarn saptanmas amalanmtr.

Hofstede ve dierleri (1990) yaptklar nemli bir ampirik almada rgt kltrnn bir iletmede alan bireylerden deil, bu bireylerin (alanlarn) oluturduklar niteler (departmanlar) baznda incelenmesini savunmaktadrlar. Anlan almada, deerler sistemi, temel sosyo-kltrel boyutlar; uygulamalar ise alanlarn adetlerini (customs) ve i grme faaliyetlerindeki rutinlemi pratikleri temsil etmektedir. Yaplan korelasyon ve faktr analizi sonularna gre rgt kltr kavram 2 ana kavramsal boyut (uygulama adetleri ve deerler) ve toplam 9 faktrden olumutur. Uygulama adetleri kapsamnda oluan 6 kltrel faktr (kategori) aada belirtilmitir: 1) Sre - sonu odakl olmak (process oriented vs result oriented) 2) alan - i odakl olmak (employee oriented vs job oriented) 3) irketle zdemi - profesyonel yaklam (parochial vs professional) 4) Ak - kapal iletiim sistemi (open system vs closed system) 5) Yapsal esnek/yapsal kontrol sistemi (loose and tight control) 6) Piyasa odakl - normatif yaklam (pragmatic / market-oriented vs. normative) Buna karn, alanlarn deer yarglar asndan oluan 3 temel kltrel kategori (faktr) de unlardr: 1) Gvenlik ihtiyac (need for security) 2) e (almaya) verilen nem (work centrality) 3) Otoriteye duyulan ihtiya (need for authority) Burada dikkat edilmesi gereken husus, Hofstedenin bu almasnda (1990) ve daha sonra (1994) kltr kavramna ilikin tanmlad boyutlarn, rgt elemanlarnn yaptklar ile ilgili uygulamalarna deil, alanlarn deer yarglarna ilikin olmasdr. Bireylerin sahip olduklar deer-yarglar, iinde yetitikleri toplumlarn temel kltrel zelliklerinden etkilendii iin bunlar, literatrde rgt kltrnn sosyo-kltrel boyutlar (socio-cultural dimensions) olarak adlandrlmaktadr. Bunun nedeni de, Hofstedenin rgt kltr ile bu rgtlerin faaliyet gsterdikleri toplumlarn (ulusal) kltr ile ilgili bir tipoloji gelitirmi olmasdr (Maull, Brown & Cliffe, 2001, s.306). Bu kavramsal boyutlarn kullanlmas Hofstedenin anlan almalarnda olduu gibi, uluslararas nitelikteki kltr aratrmalarnda anlaml sonular vermitir. Bu amala gelitirilen 4 temel sosyo-kltrel boyut mevcuttur. Bunlar; G-aral (power distance) Bireycilik-ortaklaaclk (individualism-collectivism) Belirsizlikten kanma (uncertainty avoidance)

Erkeksi diicilik deerler (masculinity-femininity) Bu drt boyuta daha sonra ksa ve uzun sreli zaman oryantasyonu (time-orientation) boyutu (Hofstede, 2001, s.11) da eklenmitir. Hofstedeye gre g-aral boyutu geniledike, bireylerin iinde bulunduklar toplulukta eitsizlikleri kabullenmeleri de artmaktadr. Daha dk bir g-aral ise, bireyler arasnda eitsizliklerin byk lde giderilmesi anlamna gelmektedir. Nitekim kimi ampirik bulgularn nda, g-aralnn daha dar olduu iletmelerin rgt yapsnn daha esnek olduu, yaplanmann merkeziyeti anlayla deil, yatay bir izgide gereklemekte olduu belirtilmektedir (Hodgetts ve Luthans, 2000; Bozkurt, 2000). Bireycilik ve ortaklaaclk kyaslamasnda, Hofstede (1994, s.51) bir sosyal niteyi oluturan bireylerin karlkl ilgi derecesini esas almakta ve bu ilgi derecesinin gl olmasn ortaklaclk; daha zayf olma durumunu ise bireycilik eklinde ifade etmektedir. Belirsizlikten kanma boyutu ise, bireylerin yapacaklar faaliyetlerde karar almalarn engelleyecek her trl belirsizlik ve karmaadan saknma eilimini ifade etmektedir. Bireylerin bu tr durumlarda evresel koullarla mcadele edebilecek gte olmalar, belirsizlikten kanma eiliminin dk olduunu; bu mcadele gcnn zayfl ise daha yksek derecede bir belirsizlikten kanmay iaret etmektedir. Erkeksi ve kadns boyutlar, herhangi bir sosyal evrede egemen olan deer yarglarnn niteliine ilikindir. Bireylerin maddi unsurlara ncelik vermeleri, kendilerini n plana karma arzusu ve daha ok (iktidar/stat) gcne dayal bir yaklam yapmalar erkeksi; uzlamac, uyum salamaya ynelik abalara ve her alanda kalitenin n plana karlmasnn daha nemli deerler olarak kabul ise, kadns boyutu ifade etmektedir. Sosyo-kltrel boyutlar asndan benzer bir dier alma da Trompenaars (1994) tarafndan yaplm olup, bir sosyal evreyi oluturan bireylerin birbirleriyle olan ilikilerinin nitelii esasna gre 5 farkl boyut tanmlamas yaplmtr. Hofstede ile nemli paralellik ieren bu sosyo-kltrel boyutlar u ekilde sralanabilir: Kuralclk ve (ayrcalklk) zelsellik (universalism-particularism) Bireycilik ve (toplumsalclk) ortaklaaclk (individualism-communitarianism) Duygusallk ve mantk oda (neutral-emotional) zgn ve yaygn (specific-diffuse) Kazanlm ve sonradan-elde edilmi stat algs (achievement-ascription) Sonu olarak rgt kltr kavramnn tarihsel oluum ve geliim izgisinde bu alanda ne kan ve dolaysyla literatre damgasn vuran teorik ve uygulamal almalarn genel

olarak birletikleri nokta; kltr kavramnn merkezinde (Zeitz, Johanesson & Ritchie Jr., 1997; Schein, 1992; Hofstede, 1990) temel varsaymlar (assumptions), inanlar (beliefs) ve deerlerin (values) olduudur. Bu niteliklerin, rgtlerin i-grme pratiklerine yansmas da bir iletmenin, dier iletmeden ayrt edici zelliklerini iaret etmekte ancak ayn zamanda rgt iklimi ile de rtmesine ve kimi temel boyutlarn hem kltr, hem de iklim kavram iinde yer almasna yol amaktadr (Denison, 1996, Schneider & Reichers, 1990). Bu noktada, geleneksel tarzda yrtlen pek ok bilimsel almada kltr aratrmalarna esas olan tek yaklam modellerinden de (Ashkanasy, 2003; Martin, 2002) sz etmek gerekmektedir. Bunlar, btnleme (integration), farkllama (diffrentation) ve paralarna ayrlma (fragmentation) olarak adlandrlan 3 ayr yaklamdr. Birinci yaklam, rgt kltrn oluturan elerin iletme alanlar tarafndan paylaldn ve bu konuda bir belirsizlik olmadn benimserken, ikinci yaklam, rgt kltrnn iletmenin farkl blmlerinde farkl oluumlar gsterebileceini ve bunun dikkate alnmasn n grmektedir. Son yaklamda alanlarn, iletmenin kltrel eleri asndan ortak bir paylam yapamadn ve bir belirsizlik olduunu savunmaktadr. Ancak 3-yaklam teorisinin kltr kavramnn incelenmesine ynelik tm modelleri kapsamadn da, imdiye dek referans verilen eitli almalara ve bu konuda net eletirileri olan Ashkanasye dayanarak belirtmekte yarar vardr. Bir dier vurgulanmas gereken husus da, zellikle yaklak son 10 yl iinde rgtsel davran bilim dal kapsamnda yaplan teorik ve uygulamal almalara bal olarak rgt kltr almalarnda, yntembilim asndan, rgt kltrnn daha nce yapld gibi yalnz kalitatif deil, kantitatif almalarla da -saysal olarak- llebileceine ilikin uzlamadr (Hofstede, 2000, 1990; Zeitz ve di., 1997; Martin, 1992). Nitekim yakn zamanda literatrde ne kan ve rgt kltrne ilikin aratrmalar inceleyen nemli 3 ayr almada (Martin, 2002; Ashnakasky & Jackson, 2001; Cooper, Cartwright, Earley, 2001), zellikle alt izilen belli hususlara deinmek yararl olacaktr. rgt kltrnn saysal yntemlerle aratrlmas giderek arlk kazanmaktadr. Bu durumda da, rgt kltrn belli bir iletmenin varlk alan iinde inceleyen idiographic zgn (emic) yaklam, yerini nomothetic evrensel (etic) yaklama brakmaktadr. Evrensel (etic) yaklam, llmek istenilen kavram bir btn olarak ele aldndan objektif (soru-formu ve grme-cetvelleri gibi) yntemler kullanlarak kltr kavramnn llmesi 80li yllardan sonra ok daha sklkla gzlenen bir uygulama olmutur. rnein bu

almaya esas olan rgt kltr lme-formunu gelitiren D.Denison da ayn sav desteklemektedir (Zeitz ve di., 1997). Kltr teorilerinin geliiminde, lm zorluklar ve uygulanan aratrma modelleri asndan bu alandaki tm sorunlara karn ne kan husus, yntembilim ilkelerinden sapmakszn incelemelerin srdrlmesi gereidir (Hofstede, 2000; Ashkanasy, 2003). Hi kukusuz, bu ve benzeri konularn farkl yaklam ve lm teknikleriyle akademisyenler, aratrmaclar ve uygulayclar tarafndan irdelenmesi ve belirsizliklerin en aza indirgenmesi tm disiplinler asndan birincil amatr.

2. DENSON RGT KLTR TEORK MODEL

Denison ve Mishra (1995), rgt kltr kavramna llebilir nitelik kazandrmak (operationalisation) amacyla ncelikle 2 ana eksen tanmlamtr. Birinci ana eksen bir iletmenin kontrol dnda kalan evresel (d) koullara (mterilerin deien nitelikleri, istekleri, teknolojik uygulamalar ve yenilikler v.b.) uyum yapabilme derecesidir. kinci ana eksen ise d koullara uyum yapabilmek iin, iletmenin kendi bnyesinde gerekli yapsal ve ilevsel deiimleri gerekletirme kapasitesidir. Bu 2 ana eksen de kendi iinde ikiye ayrlarak rgt kltrne ilikin 4 temel kavramsal boyut olumutur.

Deiim ve Esneklik Uyum Yetenei

Tutarllk ve Ynlenme

D Koullara Uyum

Misyon

Kurum i Btnleme

Katlm

Tutarllk

ekil:1 Denisonun rgt kltr kavram teorik modeli rgt kltrn lmek iin oluturulan 4 temel kavramsal boyutun her birine bal olarak da er adet alt-kavramsal boyut eklenmitir. Her bir alt-kavramsal boyut da kendi

10

iinde 5 elemandan olumaktadr. Bylelikle 4 temel ve 4 X 3 = 12 alt-kavramsal boyut ve bunlara bal olarak da 12 X 5 = 60 eleman olumutur. Sonu olarak Denisonun gelitirdii zgn lme arac, ite bu 60 kltrel elemann her birisinin deiken olarak kabul edildii ve toplam 60 maddeden oluan bir soru-formudur. lme aracnn ematik grnm ekil 2de gsterilmitir.

Temel Kavramsal Boyutlar

Alt-Kavramsal Boyutlar

KATILIM

Yetkilendirme Takm almas Yetenek Gelitirme Temel Deerler Uzlama Koordinasyon Deiim Mteri Odakllk rgtsel renme Stratejik Ynetim rgt Amalar Misyon

TUTARLILIK

UYARLAMA

VZYON

ekil 2: Denison Kltr leinin Temel ve Alt Kavram Boyutlar

2.1 Modelin Alt Kavramsal Boyutlarnn Aklanmas rgt kltr lme aracnn 12 alt-temel kavramsal boyutunun ierii, Denison ve Mishra (1995), Ahmed (1998) ve gene bizzat Denisonun (2000) aklamalar nda u ekilde zetlenebilir: Yetkilendirme: alanlarn yaptklar ie ilikin olarak yetkilendirilmeleri, sorumluluk duygularn artrarak, ileriyle btnlemelerini ve altklar rgte ballk duymalarn olumlu ynde etkilemektedir. Takm almas: Modern ynetimin nemli elerinden birisi belli nitelikteki alanlarn bir araya getirilerek rgtsel amalar dorultusunda verilen grevleri yerine getirmeleri iin tevik edilmeleridir. Bylelikle bir sinerji yaratlmas ve olas

11

uzlamazlklarn daha etkili biimde zmlenmesi, karar-alma srecinin etkinlemesi nem kazanmaktadr. Yetenek gelitirme: alanlarn rgtsel amalar gerekletirirken, onlara verilecek desteklerle (eitim, ynetici destei v.b.) bireylerin yeteneklerinin gelitirilmesi, olas yeni uygulamalara daha hazrlkl olmas anlamndadr. Temel deerler: Her rgtn zellikle kurulu aamasnda, kurucular tarafndan belirlenen ve st ynetimlerce srdrlen o rgtn tm fonksiyonel zelliklerini belirleyici nitelikteki temel, vaz geilemez nitelikteki deer yarglarn kapsar. Uzlama: rgt alanlarnn iletmenin amalar ve bunlara ulama yntemleri zerinde net bir dnce ve eylem birlii iinde olmalardr. -birlii ve btnleme: rgtlerin ana ve alt blmleri arasnda genel amalara ulaabilmek iin alnacak tm kararlar ve i-grme ilke ve yntemleri arasndaki uyumdur. Deiim yaratma: Srekli deien ve farkllaan d koullara uygun ve daha tatmin edici zmler bulabilmek iin yaratc deiiklikler yaplabilmesi gnmz iletmeleri iin artan bir ihtiyatr. Mteri odakllk: letmelerin (toplam kalite uygulamalna bal olmakszn) faaliyet alanlar ne olursa olsun mevcut ve potansiyel mterilerinin istek, ihtiya ve beklentilerinin st dzeyde karlanmas gnmzde tartmasz nde gelen bir husustur. rgtsel renme: Gnmzn hzla deien koullar kadar gene hzla gelien teknolojik ve dier yeniliklerin, yntemlerin kazanlan deneyimler de dikkate alnarak srekli olarak renilmesi bir iletmenin tm iin ok nemli ve fonksiyoneldir. Gnmzde rgtlerin net ve belirgin olarak aklanm misyonlarnn olmas, alanlarn bu misyonu kavramas iletme amalarnn nasl gerekletirilecei hakknda olumlu bir etki yaratmaktadr. Stratejik ynlendirme: rgt amalarnn ulalabilirliini artrmak iin ok ak ekilde izilmi i-stratejilerinin mevcudiyeti ve bu ynde inanl bir tutuma sahip olunmas rgtn baars asndan etkili olmaktadr. Temel amalar: rgtlerin uzun dnem iin belirleyecei amalarn tanmlanmas, vizyon ve misyon ieriklerinin de belirginlemesine yol aacak ve stratejik hareketler daha bilinli olarak gerekletirilebilecektir. Vizyon:Uzak gelecee dnk ancak anlaml, net olarak belirlenmi rgt vizyonlar alanlarn sinerjisini artrmakta, rgtn temel amalar ve misyonu dorultusunda iletme alanlarnn daha yaratc olmalarn, ileriyle btnlemelerini kolaylatrmaktadr.

12

Yukarda akland ekliyle Denison rgt kltr lei, hi katlmyorum, katlmyorum, kararsz, katlyorum ve ok katlyorum eklinde 5li Likert tipi bir soruformudur. lein geerlik ve gvenirlik testleri Denison ve Mishra (1995) ve Jae Cho (2000) tarafndan yaplm olup, istatistiksel anlamda tatminkar sonulara ulalmtr. 2.2 lme Aracnn Trke Uyarlamas zgn ekliyle 60 maddeden oluan bu lek, lkemizde Gken (2001) ve daha sonra da danmanln yaptm bir yksek lisans tezi (in, 2002) erevesinde iki kez uygulanmtr. Tarafmdan ynetilen ikinci uygulamada, zgn soru formu tekrar Trkeye uyarlanm ve ilk almadaki eviri ile karlatrlarak son ekli verilmitir. nce bir pilot almada denenen Trke soru formunun gvenirlik katsays, ikinci uygulamada (0.960) olarak hesaplanm ve yaplan faktr analizi sonular da llen kavramsal boyutlarn, teorik ierikle uyumlu olduunu gstermitir. Ancak, sz konusu uygulamada rgtsel-renme ve mteri-odakllk alt-kavram boyutlar, iletmelerde farkl bir kltrel oluumu gerektirdii; ve yetenek gelitirme ile stratejik ynledirme alt kavramlar da, ana kavramsal boyutlar daraltmak amacyla lme aracndan kartlm ve bu nedenle soru adedi 40 olarak belirlenmitir. nceki uygulamann yksek gvenirlik tamas ve faktr analizi sonularnn elverililiine ramen, lein geerlik ve gvenirlik testlerinin yaplmasn amalayan bu son almada, lein -zgn yapsal zelliini zedelememek iin- lme aracnn temel ve alt-kavramsal boyutlar aynen korunmutur. Ancak her alt-kavramsal boyutu lmek iin gelitirilen 5 maddeden 2 adedi soru formundan kartlmtr. Bu ilem, alt-boyutun lme kapasitesini zedelemeden, hem lek uzunluunu ksaltmak ve hem de birbirleriyle byk lde rten ya da kimi ifadeleri negatif ynl yapmak iin -ayn gruptan- bir dier maddeyle zt anlaml ekilde dzenlenen maddeler titizlikle seilerek gerekletirilmitir. Bu durumda, her alt kavramsal boyut 3 (elemana) maddeye indirgenmi ve lekteki toplam madde says da (12 x 3) 36 olmutur. Ayrca, tepkisel (refleksiv) yantlamann nne gemek iin toplam 6 madde ters (negatif) ynde dzenlenmitir. Bylelikle rgt kltrn 2 ana eksende, 4 temel ve 12 alt-kavramsal boyut kullanarak lmek iin dzenlenen soru formunun zgn nitelii aynen korunmutur. Yaplan kimi dzeltmelerle Trke olarak son ekli verilen ve toplam madde says 36ya indirgenen soruformu, nce gene bir pilot almada test edilmi ve yksek gvenirlik tadnn (0. 886)

13

saptanmas zerine bu uygulamada kullanlmtr. Bu sonu, zgn lekteki madde saysnda yaplan indirgemenin, aracn lm gcn olumsuz etklemediinin bir gstergesidir. Denison lme aracnn lmeyi amalad rgt kltr kavram bir dzlem eklinde dnlecek olursa (Bkz. ekil 1), bu dzlemi yatay olarak ikiye blen eksenin stnde kalan blm, iletmenin d koullara uyum yeteneini; alt blm ise iletmenin kendi i bnyesine ve alanlarna ynelik uyum yeteneini temsil etmektedir. Sz konusu kltr kavram dzlemi dikey olarak ikiye blndnde ise, sol taraf, rgtsel deiim ve esneklii; sa taraf ise duraanl simgelemektedir. Bylelikle incelenen kuruluun kltr profili, sz konusu iletmenin deien kurumsal ve d koullara ne lde uyum yapabileceini ya da deiime ak olduunu belirlemek mmkn olmaktadr.

3. DENSON RGT KLTR SORU FORMUNUN UYGULANMASI Denisonun gelitirdii rgt kltr leini Trkeye uyarland ekliyle uygulamak iin tekstil sektrnde faaliyette bulunan ve yurt d almlar da olan bir iletme seilmitir. rgtlerin kltrel profilini lmek amacyla gelitirilen lekler hem bir iletmenin tmn, hem de belli bir blmnn kltrel niteliklerini lebildii (Lok ve Crawford,1999), ve hatta aratrmalarn bu ekilde yaplmas nerildiinden (Hofstede ve di., 1990), uygulamann yapld iletmenin ana blmlerinden birisi olan ve 53 kiinin alt sat blm bu alma iin zellikle seilmitir. 3.1. rneklem ve uygulama Bu iletmenin retim hattndaki iiler dnda, merkez ve yan kurulularnda toplam 500 dolaynda profesyonel alan ana ktleyi oluturmaktadr. Bu alma iin iletmenin sadece sat blmndeki elemanlarn seilmi olmas, yukarda aklanan nedenlere ek olarak, en fazla alann bu blmde olmas ve fonksiyonel birim niteliindeki bu blm alanlarnn daha homojen bir yap oluturmasyla ilgilidir. Katlmclarn alglamadaki farkllklarnn bu lekle saptanabilmesi durumunda, geerlik ve gvenirlik almalarnn sonucuna gre, lein bir iletmenin tm iin de kullanlabilecei saptanm olacaktr. Dolaysyla ana ktleyi temsil edecek bir rneklem ekilmemi, ancak uygulama yaplan iletmenin sat blmnde grev yapan toplam 53 kii rnek kapsamnda yer almtr.

14

3.2. Aratrma Grubu rneklem kapsamna giren, grev yaptklar blmde farkl grev ve sorumluluklar olan 53 alandan 48inin soru-formu geerli saylarak deerlendirmeye alnmtr. 3.3 lme Aralar ve Aratrmann Uygulanmas ki farkl lme arac kullanlmtr. Birincisi, geerlik ve gvenirlik testlerinin bu almayla yaplmas amalanan Denison rgt kltr lme arac; ikincisi de Wallacha (1983) ait rgt kltr (organizational culture index / OCI) endeksidir. Bu ikinci lme arac iletme kltrn 3 ana boyutta (brokratik, giriimci ve destekleyici) len ve 24 maddeden oluan 4l Likert tipi bir soru-formudur. kinci lme arac, geerlik testlerinde kyaslama yaplabilmesi amacyla kullanlmtr. Uygulama, 2003 yl Haziran ve Temmuz aylar ierisinde gerekletirilmitir.

4. ARATIRMA SONULARI Aratrmann uygulanmas sonucunda elde edilen veriler, iki farkl lme arac kullanld iin nce ayr ayr kodlanarak, organize edilmi ve daha sonra almann temel amac dorultusunda, Denison rgt kltr lme aracnn Trke versiyonu, geerlik ve gvenirlik testlerinin yaplmas iin gerekli analizlere tabi tutulmutur. 4.1. Gvenirlik Testleri Denison rgt kltr leine ilikin gvenirlik testleri 5 aamada gerekletirilmitir. lein tm ve 9 maddelik blmlerden oluan temel kltrel boyutlar iin ayr ayr gvenirlik testleri yaplm; ayrca 4 temel ve 12 alt-kltrel boyut arasndaki bantlarn yn ve dereceleri incelenmitir. Sonular, Tablo 1de sunulmutur:

15

Tablo 1 Denison Kltr lei Gvenirlik Analizi

. Madde silindiinde lek ortalamas INVYET1 INVYET2 INVYET3 INVTAK1 INVTAK2 INVTAK3 INVCAP1 INVCAP2 INVCAP3 CONSDEG1 CONSDEG2 CONSDEG3 CONSUZ1 CONSUZ2 CONSUZ3 CONSCOR1 CONSCOR2 CONSCOR3 ADAPDEG1 ADAPDEG2 ADAPDEG3 ADAPCST1 ADAPCST2 ADAPCST3 ADAPGR1 ADAPGR2 ADAPGR3 MISSTRJ1 MISSTRJ2 MISSTRJ3 MISSOBJ1 MISSOBJ2 MISSOBJ3 MISSVSN1 MISSVSN2 MISSVSN3 125,7708 126,0625 126,3125 126,4167 125,7917 125,9583 126,1042 126,0625 125,8750 126,0208 126,1458 126,0208 126,1458 125,8333 126,2500 126,3125 126,0833 126,1458 125,9583 125,7500 125,3958 125,8125 125,5000 125,6042 126,0417 126,4167 125,4167 126,1042 126,0417 125,8542 126,1667 125,5417 125,7083 125,9167 125,6458 125,7708 Toplam Madde Korelasyonu ,2936 ,3076 ,2131 ,1252 ,4600 ,6648 ,5322 ,3732 ,5666 ,6059 ,4344 ,4153 ,2719 ,5493 ,5961 ,5460 ,3696 ,3762 ,2231 ,4565 ,6001 ,0753 ,3686 ,0753 ,1695 ,2129 ,4019 ,5244 ,7156 ,3762 ,6176 ,4781 ,5160 ,5351 ,4644 ,3636 Madde silindiinde alpha deeri ,8892 ,8893 ,8908 ,8934 ,8866 ,8831 ,8851 ,8881 ,8850 ,8836 ,8870 ,8874 ,8898 ,8852 ,8843 ,8850 ,8881 ,8882 ,8905 ,8866 ,8848 ,8928 ,8883 ,8941 ,8919 ,8913 ,8878 ,8852 ,8812 ,8885 ,8842 ,8873 ,8860 ,8853 ,8865 ,8883 .

Gvenirlik katsays:(C.Alpha)= 0.8903 (madde says:36)

Tabloda grld zere lme aracnn tm deikenler iin gvenirlik katsays istatistiksel adan yksek anlamllk dzeyinde olup, tatmin edici (0.8903) deerdedir. lme aracnn 3. alt-kavramsal boyutu olan rgtn uyum yapma yetenei blmndeki iki maddenin korelasyon deerinin dk olduu dikkat ekmektedir. Ancak her iki maddenin silinmesi durumunda dahi lme aracnn gvenirlik katsaysnn deimeyecei anlaldndan ve bu hususun rneklemden kaynaklanabilecei dncesiyle, bu maddeler aynen korunmutur.

16

Bu genel sonu nda her temel kavramsal boyut 9 maddelik blmler halinde, ayr olarak incelenmi ve gvenirlik katsays deerlerinin (0.61-0.82) arasnda deitii anlalm olup, sonular Tablo 2 de gsterilmitir.

Tablo 2 Temel-kavramsal boyutlarn gvenirlik katsaylar ve alt-kavramsal boyutlara ilikin tanmlayc istatistikler Kavramsal boyutlar madde adedi Gv.Katsays (alpha) 0.67 3.49 3.49 3.53 0.76 3.48 3.47 3.36 0.61 3.84 3.90 3.59 0.82 3.54 3.74 3.77 0.89 1.13 0.74 0.85 . 0.86 0.87 0.92 1.01 0.89 0.98 0.87 0.99 0.94 ortalama standart ayrl

1.temel boyut: Katlm 9 Yetkilendirme 3 Takm almas 3 Kapasite geliimi 3 2.temel boyut: Tutarllk 9 Temel deerler 3 Uzlama 3 Koordinasyon 3 3.temel boyut: Uyum yapma 9 Deiim 3 Mteri odakllk 3 rgtsel renme 3 4.temel boyut: Vizyon 9 Stratejik ynelim 3 rgt amalar 3 Vizyon oluturma 3 Tm lek 36

lme aracnn 4 temel kavramsal boyutlar arasndaki bantya ilikin Pearson korelasyon katsay deerleri 3. tabloda verilmi olup, yksek istatistiksel anlamllk dzeyinde ve gene gl ilikilerin varln gsterir niteliktedir. Bu analizlere ek olarak, Tablo 4de temel-kltrel boyutlarla, 12 alt-kavramsal boyut arasndaki korelasyon deerleri ve ilgili gvenirlik (Cronbach alpha) deerleri bir arada sunulmu olup, teknik adan uygunluk gstermektedir.

17

Tablo 3 lein 4 temel boyutu arasndaki korelasyon katsaylar

Katlm Korelasyon Katsays 1 Anlamllk N 48 Uzlama Korelasyon 0,714** Katsays Anlamllk ,000 N 48 Uyum yetenei Korelasyon 0,353* Katsays Anlamllk 0,014 N 48 Vizyon Korelasyon 0,575** Katsays Anlamllk ,000 N 48 ** Korelasyon 0.01 dzeyinde anlaml. * Korelasyon 0.05 dzeyinde anlaml. Katlm Uzlama 0,714** , ,000 48 1 , 48 0,351* 0,015 48 0,600** ,000 48 ,015 48 1 , 48 0,459** ,001 48 0,001** 48 1 , 48 ,000** 48 0,459 Uyum yetenei 0,353* ,014 48 0,351* Vizyon 0,575** ,000 48 0,600

Tablo 4 lein 4 temel kavram ve12 alt-kavramsal boyutlar arasndaki Pearson korelasyon deerleri ve gvenirlik katsaylar Temel ve alt kavramlar arasndaki korelasyon katsays 0.69 0.75 0.64 0.84 0.81 0.82 0.73 0.67 0.81 0.91 0.76 0.85 Alt-boyut silindiinde gvenilirlik katsays 0.80 0.78 0.72 0.76 0.78 0.80 0.76 0.61 0.77 0.80 0.72 0.82 0.76 0.84 0.79 0.89 4 Temel boyutun gvenilirlik katsays 0.67

Temel kavramsal boyutlar Katlm

Alt kavramsal boyutlar

Madde says 9 3 3 3 9 3 3 3 9 3 3 3 9 3 3 3 36

Yetkilendirme Takm almas Yetenek Gelitirme Tutarllk Temel Deerler Uzlama Koordinasyon
Uyum Yapma

Deiim Mteri Odakllk rgt renme Vizyon Stratejik Ynetim rgt Amalar Misyon
Tm lek

18

4.Tablo incelendiinde, kltr kavramn lmek iin kullanlan alt-kavramsal boyutlarn, 4 temel kavramsal boyutla arasndaki korelasyon katsaylar teknik olarak (boyutlararas korelasyona ilikin Pearson deeri > 0.65) ve ayrca tm kavramsal boyutlarn gvenirlik katsay deerleri tatmin edici dzeydedir. 5. tabloda verilen ve 12 alt-kavramsal boyutun aritmetik ortalama ve standart ayrl deerleri, almann ilerideki blmnde deinilecei zere, uygulamann yapld iletmenin kltrel profili ve ilgili istatistiksel deerlerin normal dalm yapsna sahip olduu hakknda genel bir fikir verebilmektedir. Tablo 5te grld gibi, 12 alt boyut arasndaki Pearson korelasyon deerleri, kabul edilir istatistiksel anlamllk dzeyindedir ve ortalama (0.45 - 0.50) dolaynda deimekte olup, temel kavramsal boyutlardan daha dk deerler iermesi hem doal bir sonu, hem de rneklem erevesiyle ilgilidir. Burada nemli olan husus, temel ve alt avramsal boyutlar arasndaki bantya ilikin deerlerin 3., 4. ve 5. tablolarda gsterildii zere, gvenirlik asndan lein teknik yeterliliine iaret edebilmesidir.

Tablo 5 lein 12 alt-kavramsal boyutu arasndaki Pearson korelasyon katsaylar ve tanmlayc istatistikler
Alt-kavramasal boyutlar 1. Yetkilendirme 2. Takm almas 3. Yetenek gelitirme 4. Temel deerler 5. Uzlama 6. Koordinasyon 7. Deiim 8. Mteri odakllk 9. rgtsel renme 10. Stratejik ynelim 11. rgtsel amalar 12. Vizyon Ortalama 3,49 3,49 3,53 3,48 3,47 3,36 3,84 3,9 3,59 3,54 3,74 3,77 S.A. 0,87 0,99 0,94 1,01 0,89 0,98 0,86 0,87 0,92 1,13 0,74 0,85 0,35 0,44 0,31 0,35 0,49 0,42 0,42 0,33 0,42 0,42 0,33 0,37 0,45 0,46 0,45 0,31 0,32 0,61 0,35 0,45 0,32 0,26 0,32 0,36 0,31 1 0,45 0,44 0,52 0,4 0,46 0,56 0,56 0,51 0,4 0,56 0,51 0,4 0,52 0,42 0,33 0,6 0,67 0,43 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

NOT: Yalnz istatistiksel olarak anlamllk ifade eden deerler gsterilmitir.

4.2. Geerlik Testleri Geerlik almalar, bir lme aracnn teorik modelle aklanan bir kavram gerekten lp, lmediinin saptanmas iin yaplmaktadr. Bu amala sosyal bilimlerde ve rgtsel davran bilim dal erevesinde istatistiksel adan farkl yaklamlar ve yntemler

19

kullanlmaktadr (Scandura ve Williams, 2000). Bunlardan nde geleni faktr analizleridir. Bu analiz sonularnn nda teorik olarak gelitirilen boyutlarla, gerek yaamdaki olgular arasndaki uyumluluk, ierik ve yap geerliini belirleyebilmektedir. kinci yntem e-zamanl (concurrent) geerliin test edilmesi olup, bu amala ayn kavram len bir dier lein sonularyla, geerlik testi yaplan lekten elde edilen sonularn kyaslanmas gerekmektedir. nc bir yaklam, llmek istenilen kavramsal boyutlarn deneklerin ilgili maddeleri yantlamas sonucunda uygulamada oluup, olumadnn test edilmesidir. Bu amala nce kltrel boyutlar asndan farkl gruplarn oluup, olumad incelenmektedir. Her bir alt kavram simgeleyen gruplarn olumas durumunda ise, bu gruplarn istatistiksel anlamllk tayacak ekilde (rnein iki temel kltrel boyutun deneklerin yantlarna gre oluup, olumad ve her birinin kendi iinde katlanlar ve katlmayanlar eklinde) birbirinden ayrlp, ayrlmadnn varyans analizleri ile saptanmas gerekmektedir. Yukardaki genel aklamalarn nda, bu almada Denison rgt kltr leinin geerlik testi iin yaplan uygulamalara ilikin teknik bilgiler aadaki gibi zetlenebilir: a) lme aracnn simgeledii teorik modelin, ampirik olarak gerek durumu (iletmenin kltrel profiline ilikin nitelikler) ne lde yansttn belirlemek iin bir faktr analizi yaplm ve faktr dnm uygulamasyla faktrleri bulmak iin en ok olabilirlik (maximum likelihood) yntemi seilmitir. b) Teorik olarak belirlenen kavramsal boyutlar ve uygulamadan alnan sonulara dayal olarak ve faktr analizi erevesinde oluan her faktr iin uygunluk testleri (goodness of fit test) yaplmtr. c) lein kavramsal boyutlarnn uygulamaya dayal olarak anlaml gruplar oluturma durumuyla; gruplarn belirlenmesi halinde, grup deikenlii (variance) testi ile rgt kltrn lmeye ynelik modelin istatistiksel yeterlik derecesi saptanmtr. d) Denison lma arac sonular ile Wallach (1983) tarafndan gelitirilen rgt kltr endeksi (OCI) sonular kyaslanmtr.

20

4.2.1. Faktr Analizleri Sonular Denison rgt kltr modelinin 4 temel kavramsal boyutunun her birini oluturan 3 alt-kavramsal boyuta ilikin tm deikenler (9 madde) srasyla analiz edilerek, zgn olarak gelitirilen modele ne lde uyum yapt incelenmitir. Bu nedenle her temel kavramsal boyut iin ayr bir analiz yaplmtr. lgili analizler 6., 7., 8. ve 9. tablolarda sunulmutur. Ampirik olarak elde edilen bu sonularla, gelitirilen teorik modelin istatistiksel uyum dereceleri ise Tablo 10da verilmi olup, olumlu bir sonu edilmitir.

Tablo: 6 Katlm Temel Kavramsal Boyutunun (maksimum likelihood) Yntemi ile Elde Edilen Faktrler Madde No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Madde smi le btnleme Bilgiye ulam Karara katlm Blmlerin ibirlii Takm almas ve ama ilikisi ve yetki in geliimi Becerilerin geliimi Faktr 1 0.333 0.991 -0.348 0.562 0.341 0.796 0.673 0.977 0.428 0.211 0.340 Faktr 2 0.208 Faktr 3 Faktr 4 0.959 0.325

0.447

Not: Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) Deeri: 0.611 Bartlett testi yaklak ki kare deeri: 97.261 Serbestlik derecesi: 36 st.anlamllk dzeyi: 0.000 Aklanan toplam deikenlik yzdesi: 0.61

Tablo: 7 Tutarllk Temel Kavramsal Boyutunun (maksimum likelihood) Yntemi ile Elde Edilen Faktrleri Madde No 10 11 12 13 14 15 16 Madde smi Ynetici sz Deerler sistemi Etik deerler Tatminkar zm letme kltr Gr birlii Blmler ortak Faktr 1 0.231 0.212 0.285 0.610 0.966 Faktr 2 0.656 0.658 0.244 0.386 0.257 0.451

21

17 18

Koordinasyon Blmler Farkl

0.464

0.320 0.403

NOT: KMO deeri: 0.687 Bartlett testi yaklak ki-kare deeri: 99.318 Serbestlik derecesi: 36 st. Anlamllk dzeyi: 0.000 Aklanan toplam deikenlik yzdesi: 0.38 Tablo: 8 Uyum Yetenei Temel Kavramsal Boyutunun (maksimum likelihood) Yntemi ile Elde Edilen Faktrleri Madde No 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Madde smi Deiime ak Deiim stratejisi Yeniliki ynetim Mteri istemi M. istemi izlenir M. stemi faaliyet Baarszlk,nme Riske dl renme amac Faktr 1 0.412 0.207 0.497 0.951 0.595 0.220 0.212 0.964 0.417 Faktr 2 Faktr 3 Faktr 4

0.205 0.281 0.947 0.315 0.546 0.290 0.202

NOT: KMO deeri: 0.530 Bartlett testi yaklak ki-kare deeri: 64.781 Serbestlik derecesi: 36 st. Anlamllk dzeyi: 0.002 Aklanan toplam deikenlik yzdesi: 0.52

Tablo: 9 Vizyon Temel Kavramsal Boyutunun (azami benzerlik/maksimum likelihood) Yntemi ile Elde Edilen Faktrleri Madde No 28 29 30 31 32 33 34 35 36 Madde smi Uzun dnem plan letme misyonu Stratejik plan Faaliyette uzlam Plann izlenmesi Plan bilmek Vizyon Gelecee bak Vizyona dn yok Faktr 1 0.753 0.683 0.248 0.386 Faktr 2 0.306 0.313 0.347 0.536 0.620 0.938 0.353

0.522 0.651 0.440

22

NOT: KMO deeri: 0.798 Bartlett testi yaklak ki-kare deeri: 139.325 Serbestlik derecesi: 36 st. Anlamllk dzeyi: 0.000 Aklanan toplam deikenlik yzdesi: 0.47 Denison rgt kltr leinin geerlik almas iin yaplan faktr analizleri sonular ilgili tablolarda gsterildii zere tatminkar sonular vermitir. zgn almada KMO ve Bartlett test deerleri gerek grlmediinden verilmemekle birlikte, bu uygulamann rnek erevesinin kk olmas ve zgn bir lein Trkeye uyarlanm olmasndan dolay ilgili tablo altlarnda zellikle gsterilmitir. ncelikle 4 analizin de KMO ve Bartlett test deerleri, istatistiksel adan yksek anlamllk dzeyinde olup, deikenlerin oluturduu matrisin faktr analizi iin uygun olduuna iaret etmektedir. Faktr karmnda en yksek benzerlik/maximum likelihood ynteminin seilmesi, geerlik testi analizlerinde gerek benzeri, gerekse zgn almada da bu yntemin tercih edilmesinden (Cho, 2000) kaynaklanmaktadr. Bunun temel nedeni de teorik modelle, uygulamadan elde edilen (gzlemlenen) gerek deerler arasndaki uyumu aklayabilmektir. 4 temel-kavramsal boyuta ilikin 4 faktr analizinde de faktr says nceden belirlenmemi ve daha uygun olduu iin Eigen deerlerinin (eigen-values) 1den byk olmas durumunda faktrlerin olumas salanmtr (Field, 2000). Buna gre katlm ve uyum yapma yetenei temel kavramsal boyutlar iin analiz sonunda 4 faktr; tutarllk ve vizyon temel kavramlar iin de 2 faktr olumutur. Burada nem kazanan husus tm temel boyutlarda oluan faktrlerin ierdii deikenlerin (alt-kavramsal boyutlar) faktr yk deerleri ile sralan biimleridir. Genel olarak deikenler, soru formunda yer ald sraya yakn bir ekilde kendi aralarnda birleebilmitir. zellikle tutarllk ve vizyon temel kavramsal boyutlarna ilikin analizde faktrlere bal deikenlerin sralanmas, zgn sraya ok yakndr. Deikenler arasndaki ayrlmalarn, uygulamann Trkiyede yaplm olmasndan (1. faktr analizinde takm almasnn tek bana ve ile btnleme ile blmlerin i-birlii yapmas deikenlerinin birlikte olumas) ve uygulamann yapld iletmenin zelliinden kaynaklanabilecei dikkate deer bir olaslktr. Benzer ekilde, Tablo 8de verilen uyum yapma yetenei temel kavramsal boyutundaki ayrlmann nedeni olabilir, yukarda aklanan olasklarn yan sra, gvenirlik testinde en

23

dk deeri alan, ancak -silinmesi durumunda dahi- lek gvenirlik katsaysn etkilemedii iin aynen korunan iki maddeyi iermesinden kaynaklanabilir. Yaplan 4 ayr faktr analizi sonularnn irdelenmesi, sz konusu analizlerde elde edilen faktrler ve ierdikleri deikenlerin faktr yk deerleri ve sralanmalar, soru formunun lme gcne iaret etmektedir. Bununla birlikte bu deerlendirmenin bir dier istatistiksel teknikle de desteklenmesi uygun grlmtr. 4.2.2. Faktr Analizi Sonularna Gre Modellerin Uyum Testleri Bu amala yaplan 4 ayr faktr analizi sonucunda elde edilen faktr modelinin, teorik ereve ve uygulama arasndaki uyum derecesini saptamak iin uygunluk testleri/goodness of fit test yaplmtr. Bu testler analiz sonucunda elde edilen faktrlerin gerek yaamdan salanan verilerle, kavramsal boyut arasndaki uyum yapma derecesini ki-kare deeri olarak belirlemektedir. Burada, yksek ki-kare deerleri ve zellikle 0.05den yksek istatistiksel anlamllk dzeyi faktrel modelin uyum yeterliini iaret etmektedir (George ve Mallery, 2001). Yaplan uyum-testi sonular Tablo 10da verilmi olup, grld gibi test deerleri faktr analizleriyle elde edilen modelin istatistiksel adan yeterli bir uyum derecesine sahip olduunu kantlamaktadr. Tablo: 10 4 Temel Kavramsal Boyuta ilikin Faktrlerin Uygunluk (Goodness of Fit) Testi Analiz No 1 2 3 4 Ki-kare deeri 5.643 14.954 2.822 17.341 Serbestlik derecesi 6 19 6 19 st. Anlamllk dzeyi 0.464 0.726 0.831 0.567

Temel kavramsal boyutlara ilikin 4 faktr analizi Katlm Uzlama Uyum yetenei Vizyon

Faktr analizleri ve bu analizlere ilikin uyum testlerine ek olarak, lek araclyla toplanan verilerin, rgt kltrnn 4 temel kavramsal boyuta ait gruplarda anlaml ekilde oluma durumu incelenmitir. Bu amala her temel kltrel boyutun iinde toplanan verilerin medyanlarnn nasl olutuu aadaki 4 ayr (box-plot) grafikte gsterilmitir. Bu grafikte aritmetik ortalamalar yerine medyanlarn gsterilmesi her kltrel boyuta bal olarak oluan gruplardaki verilerin u deerlerden etkilenmemesi iindir.

24

Bunun iin nce her temel kavramsal boyutta toplanan veriler kategorize edilmi ve medyan deerleri hesaplanarak, (veriler 5li Likert tipi soru formu ile elde edildiinden) kararsz (snr) noktasna gre -anlaml bir dalmn- oluma durumu incelemitir. lgili veriler ekil 3, 4, 5 ve 6da sunulmutur.
50

40

30

20

INVGTOP

10
N= 25 23

NTILES of INVGTOP

ekil 3 Katlm Temel Kavramsal Boyut Grubunda Toplanan verilerin Medyan Deerleri

50

40

30

20

CONGTOP

10
N= 25 23

NTILES of CONGTOP

ekil 4 Uzlama Temel Kavramsal Boyut

Grubunda Toplanan verilerin Medyan Deerleri

25

40

30

ADPGTOP

20
N= 22 26

NTILES of ADPGTOP

ekil 5 Uyum YapmaTemel Kavramsal Boyut Grubunda Toplanan verilerin Medyan Deerleri
50

40

30

20

MISGTOP

10
N= 23 25

NTILES of MISGTOP

ekil 6 Vizyon Temel Kavramsal Boyut Grubunda Toplanan verilerin Medyan Deerleri Her 4 grafikte de grld gibi uygulama kapsamndaki deneklerin yantlar (bu yantlara verilen saysal deerler) rgt kltrn lmek iin teorik olarak gelitirilen 4 temel kavramsal boyutun her birisi iin anlaml gruplar oluturabilmi ve temel kltrel boyutlarn kendi iindeki farkllklar (rnein, uzlama ve vizyon kltrel boyutlar daha gl bir kltrel oluumu iaret etmektedir) da gzle grlebilir hale gelmitir. 4.2.3. Temel kavramsal boyutlar oluturan grup ortalamalar ANOVA analizi Temel kavramsal boyutlara ilikin olarak oluan 4 grubu oluturan deneklerin soru formunu yantlamalar sonucunda elde edilen saysal verilere ait aritmetik ortalamalarn birbirine eitlik durumunu belirlemek iin, nce 4 temel kltrel boyutun oluturduu soyut bir deiken (latent variable) yaratlm ve buna bal olarak tek ynl bir deikenlik (varyans) analizi yaplmtr.

26

Tablo 11 4 Temel Kavramsal Boyut Gruplar in Varyans Testi

Varyans Homojen Bilgi Testi Levene Statistic df1 df2 KATILIM UZLASMA UYUM YAPMA VZYON 2,177 1,346 ,876 ,729 4 4 4 4 43 43 43 43 Anlamllk dzeyi ,088 ,269 ,486 ,577

Tablo 11de grld zere 4 temel kavramsal boyuta uygun olarak oluan 4 grup iin de istatistiksel anlamllk dzeyi (p > 0.05) olduundan ANOVA analizinde (istatistiksel bir yntem olarak ANOVAnn birincil varsaym olan) varyanslarn eitliini kabul eden sfr (null) hipotezini reddetme olasl yoktur. Bu durumun gereklemesi zerine ANOVA analizinin ikinci aamasnda, her temel grubun aritmetik ortalamalarnn istatistiksel anlamllk dzeyinde farkllk gsterip, gstermedii F testleri araclyla incelenmitir. ANOVA analizi sonular Tablo 12de sunulmutur. Tablo 12 4 Temel Kavramsal Boyutun Oluturduu Grup Ortalamalar Ayrmna ilikin ANOVA Analizi
ANOVA Karelerin toplam (Kombinasyon) Gruplar aras KATILIM Grup ii Toplam (Kombinasyon) Gruplar aras UZLAMA Group ii Toplam (Kombinasyon) UYUM YAPMA Gruplar aras Dorusal Normal Arlkl Normal Linear Term Arlkl Sapmalar Normal Linear Term Arlkl Sapmalar 531,860 458,090 504,601 27,259 sd 4 1 1 3 Ortalamala karesi F Anlam. (sig.) ,000 ,000 ,000 ,327

132,965 17,346 458,090 59,759 504,601 65,827 9,086 7,666 1,185

329,619 43 861,479 47 680,162 637,017 656,601 23,561 4 1 1 3

170,040 13,453 637,017 50,398 656,601 51,948 7,854 12,640 ,621

,000 ,000 ,000 ,605

543,505 43 1223,667 47 313,647 284,065 278,639 4 1 1

78,412

9,968

,000 ,000 ,000

284,065 36,110 278,639 35,420

27

Sapmalar Grup ii Toplam (kombinsasyon) Gruplar aras VZYON Goup ii Toplam Normal Dorusal Arlkl Sapmalar

35,009

11,670 7,867

1,483

,232

338,269 43 651,917 47 872,842 776,733 794,243 78,599 4 1 1 3

218,211 14,213 776,733 50,593 794,243 51,734 26,200 15,353 1,707

,000 ,000 ,000 ,180

660,158 43 1533,000 47

Tablo 12de net olarak grld zere lein 4 temel kavramsal boyutuna ilikin oluan 4 grubun her birine ait aritmetik ortalamalarnn, istatistiksel adan yksek anlamllk dzeyinde (p < 0.001) birbirilerinden ayrld anlalmakta, ve F testleri anlam kazanmaktadr. Bu ayrmn (gruplarn medyan deerleri arasnda olduu gibi) gerek lein tmnde, gerekse her bir grup iin nasl olutuunu anlamak iin, oklu-karlatrma (post hoc) testleri de yaplm ve bu amala Duncan testi kullanlmtr. Yaplan test sonucunda rgt kltr lme aracnn tm itibariyle, soru formunu yantlayan deneklerin, her kavramsal boyutun oluturduu grupta katlmayanlar, kararsz olanlar ve katlanlar olmak zere, 3 ana kategoriye net olarak ayrld saptanmtr. Metinde yer kaplamamas asndan, yalnz 1.temel kavramsal boyuta (katlm) ait Duncan test sonucu Tablo 13de sunulmutur.

Tablo 13 Temel Kavramsal Boyut Gruplarndaki Alt-homojen Grup Ortalamalar

1.Temel Boyut: KATILIM Duncan alt lek iin alpha deeri = .05 TM LEK 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 Sig. N 1 10 8 9 13 8 1,000 ,213 23,3000 26,3750 28,0000 31,6923 31,8750 ,888 2 3

Her grup iin homojen alt-gruplar ortalamalar

28

Yaplan ANOVA analizi ve oklu karlatrmalar sonucunda, tm kltrel boyutlarn oluturduu her grubun kendi iinde 3 alt-gruba (katlmayan, kararsz ve katlanlar) ok yksek istatistiksel anlamllk dzeyinde ayrlm olmasyla, rgt kltrn teorik olarak ltn varsayan bu modelin, ampirik olarak da desteklendiini kantlam olmaktadr. 4.2.3. Denison lme arac ve Wallach rgt kltr endeksi (OCI) sonularnn kyaslanmas. zellikle e-zaman uyumu (concurrent) geerliinin saptanmas iin nerilen yntem, geerlik testi yaplan lme arac sonularnn, daha nce geerlii test edilmi bir dier bilinen lme aracyla kyaslanmasdr. Bunun iin de gene her iki lein lt temel boyutlara ilikin elde edilen saysal deerlerle oluan gruplarn ortalamalarnn ayrlmasna ilikin ANOVA testleri yaplmas en uygun tekniktir. Bu amala almada kullanlan Wallach a (1983) ait rgt Kltr Endeksi, rgt kltrn kavramsal adan 3 temel (brokratik, giriimci-yeniliki ve destekleyici) boyutta len, 3 x 8 = 24 maddeden oluan ve 4l Likert tipi bir soru formudur. Ancak yurt dnda pek ok almada kullanlan Wallacha ait bu lein de, lkemizde uygulanmam olmas nedeniyle, bu kyaslamann salkl bir sonu vermesi, istatistiksel adan tartmaldr. Bu olumsuzlua ramen iki lein, en azndan genel sonular asndan karlatrlmas iin, Wallacha ait soru formunun da uygulama sonrasnda gerekli analizleri yaplm ve lein gvenirlik katsays, 0.68 olarak bulunmutur. Gene, tarafmdan Trkeye uyarlanarak kullanlan bu aracn elde edilen gvenirlik katsays deeri istatistiksel adan tatminkardr. Nitekim Lok ve Crawford (1999) tarafndan yaplan Avustralyadaki uygulamasnda doal olarak zgn form kullanlmasna karn, gvenirlik katsays 0.67 olarak hesaplanmtr. Sonu olarak, Wallacha ait soru formunun bu almada uygulama yaplan iletmenin ilgili blmnn 3 temel kltrel boyutuna ilikin aritmetik ortalamalar u ekildedir.

Temel kltrel boyutlar Brokratik Yeniliki-giriimci . Destekleyici

Aritmetik ortalama 1.99 2.31 2.02 . ,

ekil 7 Wallach rgt Kltr Endeksi Sonular

29

Buna gre uygulamaya katlan denekler, altklar iyerinin kltrel niteliini ncelikle yeniliki ve giriimci olarak algladklarn belirtmilerdir. Denison rgt kltr lme aracnn temel ve alt boyutlara ilikin aritmetik ortalamalar incelendiinde de, katlmclar (deiime ak olmak, bir deiim stratejisinin izlenmesi ve ynetimin yeniliki olmas asndan) uygulama yaplan iletmenin deiimci niteliini n plana kartmlardr (Bkz: Tablo 2 ve 5). Her nekadar Denison leinde yeniliki nitelik ortalamas olan (3.84) deeri, mteri-odakllk niteliinden (3.90) ok kk bir saysal deer (0.06) farkyla ikinci srada yer alyorsa da, Wallach leinde mteri odaklla ilikin bir boyut olmadnn da vurgulanmas gerekir. Sonu olarak, her iki rgt kltr lme aracnn da esas itibariyle iletmenin deiime ak, yeniliki-giriimci niteliini ne kartmas, lme aralar arasnda yaplan kyaslamann tutarll asndan yeterli bir bulgudur. 2. ve 5. tablolarda verilen saysal deerler tekrar incelendiinde, bu almann uyguland iletmenin ilgili blmnn temel kltrel boyutlar itibariyle ortalamann (2.5) stnde (3.47) olduu ve zellikle mteri odakllk,deiim, iletme vizyonu ve iletme amalar asndan gelecee dnk, esnek ve yenilikilii benimseyen kltrel niteliklere; dier niteliklere oranla daha fazla sahip olduu aka grlmektedir. Ancak bu almann amac Denison kltr leinin geerlik ve gvenirlik almasn yapmak olduundan, elde edilen sonularn iletme asndan ayrca yorumlanmasna yer verilmemitir. GENEL DEERLENDRME letme (rgt) kltrn lmek amacyla zgn olarak Denison tarafndan gelitirilen ve toplam 36 maddeden oluan Trkeye uyarlanm bu soru formunun, geerlik ve gvenirlik asndan yeterli olduu anlalmtr. Dier bir ifadeyle lein, iletmelerin kltrel oluumunu belirleyen temel ve alt-boyutlar erevesinde istenileni lebildii, istatistiksel anlamda kantlanm olmaktadr. Bu almann balca snrll, gerek Denison ve gerekse dier bilim adamlarnca gelitirilen lme aralarnn doal olarak Bat i dnyas kltrn yanstan geleri iermesi ve zgn dilin, uygulama yaplan lkenin diline uyarlanma zorunluluudur. zellikle uzak Dou lkeleri (in, Japonya) akademisyenleri tarafndan yapld zere, bu tr leklere zaman iinde, farkl bilimsel aratrma sonularna gre Trk i dnyas kltrne zge kimi maddelerin ayn alt-kavramsal boyutlar iinde eklenebilmesi iin almalar yaplmas gerekmektedir.

30

rneklem erevesi greceli olarak kk olmakla birlikte, faktr analizlerinde rnek yeterlilik lm (measure of sampling adequacy) de yaplm olup, lekte yer alan altkavramsal boyutlarn diyagonal olarak ters-yansma (anti-image) korelasyon katsaylarnn (0.05) deerinden byk olduu ve dolaysyla deikenlerin her birisinin, dierlerinin oluturduu yapya hi istisnasz, uygun olduu saptanmtr. Son sz olarak, Denison rgt kltr leinin Trkeye uyarlanm ve 36 maddeden oluan bu soru formu, lkemizde geerlik ve gvenirlik asndan uygulanabilir niteliktedir. Gelecekteki bilimsel almalarda zellikle farkl ekonomik sektrlerden, farkl byklkteki iletmelerde yaplacak uygulamalarla, lkemiz kltrel zelliklerinin soru formundaki mevcut maddelerle btnletirilmesi ya da yeni bir kavramsal boyut eklenmesi hususu zerinde durulmas kukusuz yararl olacaktr.

Yazarn Notu: 1) D. Denisonun zgn (ngilizce) soru formunu (www.denisonculture.com) adresinden salamak mmkndr. Bu almada uygulanan ve 36 maddeden oluan Trke lek, (yahyagil@yeditepe.edu.tr) adresinden istek zerine temin edilebilir ve referans gstermek kouluyla kullanlabilir. 2) Metin iinde yazm alann daraltmamak iin, faktor analizi erevesinde yaplan rneklem yeterlilik testi (MSA) ve Tablo 13de sadece birincisi verilen Duncan testleri sonular gene istek zerine, e-posta araclyla gnderilebilir 3) Trke terminolojinin kullanlmasnda akademisyenler arasnda tam bir uzlama olmadndan, konuya ilikin nemli terimlerin ngilizce karlklar verilmesi tercih edilmitir. Yazar, bu konuda makaleyi deerlendiren hakemlerin uyarlarna teekkr bor bilmektedir.

31

Kaynaklar:
Ahmed, P.K. (1998). Culture and Climate for Innovation, European Journal of Innovation Management , Vol. 1, No: 1, s.30-43. Ashkanasy, N.M. 2003, Organizational culture: Mapping the Terrain Personnel Psychology; Vol.56 No:1 s.254-257 Ashkanasy, N.M. ve Jackson, C.R.A. 2001, Organizational culture and climate. Handbook of Industrial, Work and Organizational Psychology: Anderson, Ones, Sinangil & Viswesvaran (Eds.), s. 398-414. (Volume 2:Organizational Psychology), Sage Publications. Bozkurt, T. 2000, Toplam kalite ynetimi uygulamalarn hzlandran kltrel varsaymlar ile i tatmini ve rgtsel ballk arasndaki ilikiler. Trkiyede Ynetim, Liderlik ve nsan Kaynaklar Uygulamalar: Aycan, Z.(Ed.), ss. 119-138, Ankara, Trk Psikologlar Dernei, Yayn no: 21 Cho, Hee-Jae, 2000, The validity and reliability of the organizational culture questionnaire, http://www.denisonculture.com/culture/culture_under.html, 05.03.2003de alnmtr. Clark, B.R. 1972, The organizational saga in higher education, Administrative Science Quarterly, C.17 s.178-184 Cooper C.L, Cartwright S. ve Earley .CP. 2001,. The international handbook of organizational culture and climate. Chichester, UK: Wiley. Denison, D. R. ve Mishra, A.K. 1995, Towards a theory of organizational culture and effectiveness, Organization Science,Vol. 6, No.2,s.204-223 Denison, D.R. 1996, What is the difference between organizational culture, and organizational climate? Academy of Management Review, Vol. 21, s. 619-655. Denison, D.R. 2000, Understanding the model, http://www.denisonculture.com/culture/culture_under.html, 05.03.2003de alnmtr. Fey, Carl F. & Paul, W. Beamish 2001, Organizational climate similarity and performance: International joint ventures in Russia. Organizational Studies, Vol. 22, s. 853-882. Field, A. 2000, Discovering statistics (using SPSS for windows), Sage Publications. Geertz, C. 1973, The Interpration of cultures, New York, Basic Books. George, D. ve Mallery, P. 2001, SPSS for Windows step by step: A simple guide & reference 1.0 uptdate, (3rd.ed.), Allyn and Bacon Publications. Goll, I. ve Zeitz,G. 1991,Conceptualizing and measuring corporate ideology, Organization Studies, C.12 No:2 s.191-207. Gken, U. 2001, Diognosing organizational culture in the army. Bilkent University. Unpublished Masters Thesis. Hodgett, R.M. 1999, Ynetim (Teori, sre ve uygulama). (2. Basm), (eviri: C.etin; E.C.Mutlu), stanbul, Beta Yaynlar

32

Hodgett, R.M. ve Luthans, F. 2000, International Management, (4th.ed.) New York, Mc-Graw Hill. Hofstede, G. 1980, Cultures consequences: International differences in work related values. Beverly Hills: Sage Productions. Hofstede, G. 1991, Culture and organizations: Software of the mind, London, McGraw-Hill Hofstede, G. 1994, Cultures and Organizations: Software of the Mind, London, Harper Collins Publishers Hofstede G., Neujen B., Ohavy D.D. ve Sanders G. 1990, Measuring organizational cultures, Administrative Science Quarterly, Vol. 35, No: 2, s.286-316. Hofstede, G. 2000. Organizational culture: siren or sea cow? A reply to Dianne Lewis. Strategic Change, Vol. 9, s.135-137. Hofstede, G. 2001, Cultures recent consequences: Using dimension scores in theory and research, International Mangement of Cross Cultural Management, Vol.1, No: 1, s. 11-30. in, . 2001, Culture profile of an organization in industrial sector, Unpublished Master Thesis, Yeditepe University, stanbul, Institute Of Social Sciences. Kilmann, R.H.; Saxton, M.J. & Serpa, R. (Eds.) 1985, Gaining control of the corporate culture. San Francisco, Jossey-Bass. Koel, T. 1993, letme yneticilii, (4.Basm), stanbul, Beta Yaynlar. Lewin, K. (Ed.D.Cartright) 1963, Field theory in social sciences, Tavistok Publications Ltd.

Lok, P. ve Crawford, J. 1999, The relationship between commitment and organizational culture, subculture, leadership style and job satisfaction in organizational change and development, Leadership & Organization Development Journal, Vol. 20, No: 7 , s.365-379. Martin J. 1992, Cultures in organizations. New York: Oxford University Press. Martin, J. 2002, Organizational culture: Mapping the Terrain. Thousand Oaks, CA, Sage Publications. Maull, R.; Brown, P. ve Cliffe, R. 2001, Organizational culture and quality improvement.International Journal of Operations and Production Management, Vol. 21 No: 3, s. 302-326. McGregor, D.M. 1960, The human side of enterprise, New York, McGrawHill. Peters,T.ve Waterman, R. 1982, In search of excellence, New York, Harper and Row. Pettigrew, A.M. 1979, On studying organizational cultures, Administrative Science Quarterly, c.24

Reichers, A.E.& Schneider, B.1990, Climate and culture: An evolution of constructs. B. Schneider (Ed.), Organizational Climate and Culture: s. 5-39. San Francisco, Jossey-Bass Publishers.

33

Scandura T.A. ve Williams, E.A. 2000, Research methodology in management: Current practices, trends, and implications for future research, Academy of Management Journal, Vol.43, No: 6, s.1248-1264 Schein, E.H. 1992, Organizational culture and leadership. (2nd.ed.), San Francisco, Jossey-Bass Business and Management Series. Schneider, B. 1990, Organizational climate and culture, San Francisco, Jossey-Bass. Selznick, P.1957, Leadership in administration, Evanston,IL:Row, Peterson Smircich, L. 1983, Concepts of culture and organizational analysis, Administrative Science Quarterly, Vol. 28, s.339-358. Trice, H.M. ve Beyer, J. M. 1984, Studying organizational cultures in rites and ceremonies, Academy of Management Review.. Vol. 9, No: 4, s. 653-669. Trompenaars, F. 1994, Riding the waves of culture. London, The Economist Books Ltd. Trice , H. M. ve Beyer, J. M. 1993, The cultures of work organizations, NJ: Prentice Hall. Wallach, E. 1983, Individuals and organizations: The cultural match, Training and Development Journal, Vol. 2, s. 28-36. Wilkins, A.L. ve Ouchi, W.G. 1983, Efficient cultures: Exploring the relationship between organizational culture and performance, Administrative Science Quarterly, Vol. 28, September, s.468-481. Zeitz, G.; Johanesson, R. ve Ritchie Jr., J.E. 1997; An employee survey measuring total quality management practices and culture: Development and validation, Group & Organization Management, Vol. 22 No: 4, s. 414-444.

AYRICA: Hair, J.F., Anderson, R.E., Tatham, R.L. & Black, W.C. (1998). Multivariate data analysis (5th.ed.). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, Inc.

34