Ano an diarrhea? - pag uuro-uro hin mahumok ngan matubig na tae sobra pa tulo ka beses ha usa ka adlaw.

- it pinakakumon nga sakit hit kabataan. It kagaw, na asya it gin titikangan hit diarrhea, nasulod ha baba pag mahugaw it pagkaon tas gin iinuman nga tubig, kun diri maupay it kaluto han mga pagkaon Paano nakakakuha hin diarrhea? y y y y y y y y y mahugaw na kamot na ginagamit ha pagkaon mahugaw o kontaminado nga tubig na iimnon han pamilya mahugaw na burutangan han pagkaon han ginlalangaw nga pagkaon tsupon nga waray pakaladkari mga pagkaon nga waray taklob it surudlan mahugaw nga kutsara ug tinidor nga ginagamit ha pagkaon han pamilya mahugaw nga mga mulayan han bata na binubutang ha baba diri naghuhunaw an nanay ugsa magpakaun han bata

Paano malilikayan it diarrhea o pag uuro-uro? y y y y y y y y y y y y pagpasuso hin gatas hit nanay ha bata paghunaw anay hin tubig ngan sabon ugsa kumaon; kahuman pagkaon; kahuman paggamit hit kasilyas; ugsa magluto ngan katapos magluto hugasan anay hin maupay it garamiton hit pagpakaon luto-a hin maupay an pagkaon pakaladkari it tubig nga iimnon hit pamilya dapat pirme malimpyo an lawas ug dire pabay-an an bata nga magbinutang hin bisan ano ha iya baba dapat pirme may taklob an burutangan han pagkaon para dire langawon ilabog hin tama an diaper ug an baya dire pag-uro bisan la diin siguraduhon nga malimpyo an burutangan han pagkaon ug tubig diri pag-inom ug pagkaon bisan la diin labi na kun dire sigurado nga malimpyo an gintikangan paglimpyo han libong para malikayan an pagka may ada han langaw

Ano it dapat himuon hiton kag-anak kun an bata may diarrhea? y y y y y dapat la gihap kumaon bisan may ada diarrhea paglikay han pagkaon han tambok ug maasyete nga mga pagkaon inom hin damo na tubig o duga hit prutas sugad hiton lemonada pagkaon hit prutas sugad hin saging, bayabas ug mansanas etc. painuma hin "ORESOL" an bata na may ada diarrhea para malikayan an dehydration / pagmad-i o kakulangan hin tubig ha lawas

pakonsulta ha doctor kun diri humonong an pag uro-uro

Paghimo han ORESOL: y Usa ka baso nga tubig y Usa ka kutsara hin asukar y tulo ka pudyot hin asin FILARIASIS y usa nga sakit nga nakukuha ha kagat hin usa nga salakitan nga babaye nga namok na it ngaran Aedes Albicantes nga nakagat kun gab-i. y masukot makit-an ine ha mga lugar kun diin damo it mga tanom sugad han saging, abaka, gaway ngan pandan nga amo an inuukyan hini nga mga namok. Anu it katikangan hini nga sakit? y nagkaka may-ada hin sakit na Filariasis kun an usa nga babaye nga namok na nagdadara hin Wuchereria Bancrofti, usa nga klase hin ulod kumagat ha tawo bisan ano na oras, pero ka urog an ini nakagat kun gab-i. y an mga simtomas ngan sinyalis nasasabtan ngan nakikitan duha ka semana katapos makagat an usa nga tawo hini nga namok. Mga Pangilal-an ngan mga panigaman han sakit na Filariasis: 1. balik-balik nga hiranat 2. lipong ngan lingaw ha ulo 3. pagsinuka 4. butol-butol ha butkon ngan tiil 5. pag-hubag han lisay ( lymph gland ) ha hita ngan irok 6. panagko han butkon, paa, buyong ngan suso nga tinatawag nga Elephantiasis An Pagtambal: Ipa-eksamin an dugo kun positibo, ipa-konsulta ha doctor para hin eksakto na pagtambal sugad han pagtumar hin Diethylcarbmazine na medisina. Mga Paagi han Pagpugong: i. Hiruti nga diri makagat hin namok a. gamit hin moskitero kun makaturog b. pagsul-ot hin mga haglawig na bado sugad han saruwal ngan jacket ha mga apektado na lugar ii. Isprehe an balay ngan mga burunayan iii. Paglimpyo han libong iv. Pagpuypuy han mga namok pinaagi han pagruba han ira mga burunayan ngan urukyan. v. Pagkonsulta ha doctor vi. Pakadto ha sentro ug pakiana parte han programa kuntra Filariasis vii. Tumara an medisina ug albendazole na ihahatag ha sentro kontra Filariasis viii. Igsumat an insidente hin Filariasis ngadto han pinaka-harani nga health center ix. Tutdu-i an mga kaharani han iba-iba nga mga buruhaton kun gin-aano pagpuypuy hini nga mga namok ha iyo lugar

PRENATAL ANU AN PRENATAL? Ini an pagpakonsulta ha doctor hit usa nga nagbuburod. AN IMPORTANSYA HAN PAGPRENATAL y Para malikyan an mga komplikasyon hit pagbuburod y Para mabuligan it nanay pagppreparar hit paggawas hit bata y Para masabtan kun may ada sakit it nanay nga burod ngan maagapan dayon y Para masabtan an kabutangan han bata ngan it iya kondisyon SAN-O DAPAT MAGPAPRENATAL? Pagmakasabot na burod it babayi,dapat magpaprenatal check up dayon 1-3 kabulan hin pagbuburod = makausa kada bulan 4-6 kabulan hin pabuburod = makaduha kada bulan 7-9 kabulan hin pabuburod = kada semana ANU AN MGA NATATABO KUN NAGPAPAPRENATAL? y y y y Maaro an doctor han mga detalye hiton imu dati nga gin-abat nga mga nagin sakit Magkakaada hin pelvic exam para masabtan an kadako ngan kun isakto an pagdako han imu tiyan Magkakaada hin eksamenasyon han imu dugo ug ihi Usahay may ada ultrasound para masabtan an kabutangan ngan kondisyon han bata ha sakob hit matres

ANU AN MGA DAPAT NGAN DIRI DAPAT BUHATON KUN NABUBUROD? Bantayan it pagdugang hin timbang 1-3 kabulan= 0.45kg kada bulan 4-9 kabulan = 0.45kg kada semana Magpabakuna hin tetanus toxoid vaccine Ini an bakuna para ha burod agon maprotektahan an nanay tikang ha sakit na tetanus Para maprotektahan it bata tikang ha neonatal tetanus

San-o mapa mapatusok hin tetanus toxoid? Una nga tusok Pag makasabot nga burod it babayi Ikaduha nga tusok Ika-4 na semana pagkatapos han una na tusok Ikatulo nga tusok Ika-6 na bulan pagkatapos han ikaduha na tusok Ikaupat nga tusok Usa ka tuig pakatapos han ilatulo nga tusok Ikalima nga tusok Usa gihap ka tuig pagkatapos han ika-upat nga tusok An mga maupay nga nutrisyon para hit burod y Maupay para ha burod it pag-inom hin juice o duga sugad hin lemonade ug orange juice y Maupay para ha panlawas hit burod tas bata it mga pagkaon na masustansya sugad hin: Protina Para ha maupay na panlawas hit bata Isda,karne,bunay ug gatas Calcium Para ha madig-on nga bukog ngan ngipon Dilis,malunggay, monggo,saluyot,gatas Iodine Para diri magkaada hin goiter tas para magpabaltok hit bata Mga pagkaon ng makukuha ha dagat:isda,lato,masag,sisi,pasayan Iron Para malikayan it anemia Dilis,atay hin baboy,malunggay,petsay,alugbati,ug kangkong Carbohydrates Para magka may-ada hin enerhiyait nanay pati an bata Kan-on,mais,kamote,tinapay,suman,biko,kutsinta

Bitamina A Para malikayan it mga sakit sugad hit pakabuta ngan napahamis hin panit Malunggay, kangkong,akugbati,karubasa,durag nga mga prutas sugad hin magga ngan kapayas Bitamina C Para malikayan it mga sakit sugad hin ubo,sip-on ug mapaupay it resistinsya kontra ha mga durodila-in na mga sakit pinya,kapayas,lemonada ug bayabas An mga maupay himuon hit babayi na burod para ha maupay na panlawas: y y y y y Katurog hin kumpleto nga 8 ka oras kada adlaw Karigo kada adlaw Pagsulot hin presko,haluag,ug malimpyo nga bado Mag ehersisyo kada adlaw sugad hin pagbaktas sakob hin 30 minutos kada adlaw naan makatulo ha sakob hin usa kasemana Laiatahan an mga mabug-at nga mga buruhaton

Anu an mga dapat likayan hit babayi na burod? Dapat diri manigarilyoug diri uminom hin makahurubog nga mga irimnon sugad hin tuba,gin ngan beer it paninigarilyo nagreresulta hin gutiay nga timbang hit bata y Limitahan it pag-inom hin kape ngan softdrinks sobra nga pag-inom hin softdriks ngan pagkaon hin matam-is napadugang hin timbang hit buro pati hit bata nga naresulta ha makuri na paggawas o panganganak y Diri dapat tumumar hin medisina na waray reseta hit doctor,bisan mga herbal na medisina an pagtumar hin medina na waray reseta hin doctor puydi magresulta hin mga komplikasyon o pagkamatay ha bata y Diin maupay mag-anak an usa na burod? -an pag-aanak ha ospital o sentro kun diin an doctor,nurse,ug widwife an magpapaanak an pinakamaupay na lugar na panganakan.Pinaagi hin malilikayan an komplikasyon,masisigurado an seguridad han nanay ug bata

MGA NORMAL NGA SENYALIS HIN NAGBUBUROD Pagsusuka =normal la ha una ngadto ha ikatulo kabulan han pagbuburod Pamamanhod han tiil =para malikayan dapat diri magsul-ot hin sapatos ug sandalnga may higtaas an takong Pagkukuri hin pag-uro = kaon hin pagkaon na damu it fibers sugad hin mga utan,kamote ug balanghoy,mga doma pinya ngan iba pa na prutas =dapat regular an pag-uro =inom hin walo kabaso kada adlaw Varicose = higda nga an tiilug isaray an mga paa ha 2 kaulunan sakob hin 15-20 ka minutos,makaduha ka beses ha usa kaadlaw Almoranas = likayi an paminangday ug an pagsul-ot hin maghuot na bado Pagsakit/pag-ul-ul hin dughan = an mahinay na paggi-os makakabuligpara malikayan an pag ul-ul han dughan =mas maupay kun magpakosulta ha doktor kun ini na pag ul-ul magpasage o magtikagrabe Pagkatol hin palad = diri kailangan magbutang hin mga iba-iba nga lotion ug maghugas gamit an iba iba nga sabon tungod nga normal la ini Pagsakit ug pag-ul-ul hin suso = dapat magsul-ot hin bra na huruhiluag an strap ngan pagsul-ot hin bado =importante na hugasan an suso kada adlaw.Likayi an paggamit hin sabon ha paghugas han suso Pag-ul-ul hin bungkog = diri magsul-ot hin sapatos nga may hitaas na takong ngan paglakat o pagtindog na naka-udad an tiyan Leukorrhea = busag nga mapilit-pilit nga normal nga magawas ha puerta hit usa nga burod = dapat kumarigo kada adlaw ug hugasi an puerta hin tubig nga diri mapaso ug diri liwat mahagkot nga waray halo nga sabon = pagsul-ot hin komportablr nga pante ngan makakabulig an diri pagsul-ot hin pante kun makaturog

= kun mayda mga kakaiba nga baho,kolor ug hitsura,maupay kon mapakonsulta ha doctor Pagsakit /pag-ul-ul hin ulo = diskanso na may mahulos na/mahagkot na labakara ha agtang = kun an pagsakit ha ulo magtikagrabe ug mayday upod na pagkaharap,panmanas ug pahitaas hin presyon pakonsulta dayon ha pinakaharani na sentro Paghubag han muko-buko ha tiil = dapat dumiskanso hin nakahigda nga nakatalikid ha wala =lingkod mga 30 minutoskada kulop ngan gab-e nga nakasaray an tiil, =ayaw liwat pag stockings Pagkuri paghinga = katurog nga nagamit hin duha kaulunanug limitahanan mga magbug-at nga trabahuon ha balay Sukot nga pag-ihi = dapat diri limitahan an pag-inom hin tubig, =normal la ini nga sintomas hin pagbuburod =dapat waray gin aabat nga masakit nga pag ihi ug dapat waray dugo nga kaupod hin pag ihi. PAGPAPASUSO -pagpapinom ha anak hin gatas nga tikang ha suso hit nanay -tikang han pag-anak, an gatas ha suso andam na o pwede na masus-an Preparasyon Bag-o Magpasuso
   

Dapat maghunaw an nanay san-o magpasuso. Limpyuhi it suso hin malimpyo nga tuwalya nga guinhulos hin malimpyo nga tubig. Dapat anay mamiling hin ulunan para diri magbanhod it braso han nanay. Siguraduha nga hit pagpasuso, it tiyan hit nanay ngan it tiyan hit bata, nagdidikit o nagtatapo. Ini guinhihimo para masigurado na an ulo, dughan, ug pig-i han bata, tadong ngan diri nakukurian pagtulon han gatas. Ha pagpasuso, dapat guinpapabay-an la hit nanay nga an bata na an mamiling han utong han suso.

Ekslusibo nga Pagpapasuso - paghatag ha bata hin gatas nga tikang ha suso hit nanay ngan diri na guin-sasalaktan hin iba pa nga pagkaon maski tubig. - pagpasuso hin bata tikang han kaanak kutob 6 ka bulan. Pagpakaon ha bata hin iba nga pagkaon labot hit gatas tikang ha suso hit nanay - guintitikangan pag-ika 6 ka bulan hit bata. - dapat kada semana an lat-ang sano maghatag hin bag-o nga pagkaon para masabtan kun ano nga pagkaonsensitibo an bata. a.) 5-6 months -- cereal, lugaw b.) 7 months -- mga utan (nga guinkunot sugad hin karubasa) c.) 8 months -- prutas d.) 9 months -- meat e.) 10 months -- egg (egg yolk o pula-pula anay tapos sunod nga semana an egg white naman) MGA BINTAHA:
         

nakakaupay ha bata pati hit nanay pag-iban hit posibilidad hit pagkaada hin impeksyon diri na kailangan palitun sigurado nga malimpyo diri mahagkot, diri mapaso, tama la it temperatura sigurado nga presko masayon pag-andam napaupay hit relasyon hit bata ngan nanay aada na tanan an kinahanglan nga sustansya nga makakabulig hit panlawas hit puya ug makakaprotekta tikang ha magdurudilain nga sakit diri nakakapalain o nakakapadaot hit tiyan nga nakakausa hit pag-uro-uro nga amo an tinatawag nga 'GASTROENTERITIS' MGA POSISYON HIT PAGPASUSO:

   

Cradle Cross-over Clutch / Football Reclining

BAKUNA
ini an paghatag hin bakuna o pinaluya nga kagaw ngadto han lawas para han mga masunod na mga panuyo : mabubuligan an lawas naga makahimo hin mga antibodies nga amo anit makakabulig pagprotektar han aton lawas kontra ha magdurodila-in na mga sakit pareho han :

     

TIPDAS TB TETANUS PERTUSSIS POLYO DIPTHERIA para diri maging masinakitnon an bata malikayan an sayo na kamatayan

MGA KUMON NA MGA BAKUNA NA IGINHAHATAG BCG - gin hahatag pagkaanak hit bata -ginpapanalipdan an bata para diri masakit hin TB/tuberculosis, meningitis ug iba pa na impeksyon tungod hit TB
DPT (diphtheria, pertussis, tetanus) - ginhahatag maka-tulo ka beses: ika-unom kasimana (6) ika-napulo kasimana (1O) ika katorse kasimana (14) - ginhahatag para dipterya(samapaga), tosperina(koykoy), ug tetanus OPV (oral polio vaccine) -ginhahatag maka-tulo ka beses: - ika-unom kasimana (6) - ika-napulo kasimana (10) - ika-katorse kasimana (14) -ginhahatag panalipod han sakit na polyo HEPA B - ginhahatg maka-tulo ka beses: ha pagkaanak hit bata

ika-unom kasimana (6) ika-katorse kasimana (14) - ginhahatag para diri magkaada hin heap B, para diri mguba an aton atay, AMV (Anti-measles vaccine) -ginhahatag pag-abot hit ika-siyam ka bulan hit bata, kun waray pa bakunahi epektibo la hangtod hit kinsi(15) ka anyos - paglikay na mgkaada hin tipdas

MGA IMPORTANTE NA PAHINUMDOM

y y y Para masiguro na kompleto an proteksyon ha sakit na makakarawat hit bata dapat matapos an pagbakuna ug makompleto ini bago mag-usa ka tuig it edad Kinahanglan makompleto niya an ginkikinahanglan na kadamo nga pagbakuna para makhatag hin hul-os nga proteksyon Bisitaha an harani na health center ngan panginsayod hit eskedyul hit pagbakuna. Ayaw paglangan-langan kay tungod na para ini hit kinabuhi ug okauupay panlawas hit iyo anak Tipiga hin maupay tanan nga record han pagbakuna han iyo anak Normal la it hiranat pagkatapos bakunahi. Ayaw kbaraka normal ini nga reaksyon hit lawas ug ini an usa nga indikasyon nga epektibo an bakuna Kun diri hitaas an hiranat trapohi hin bimpo na mahulos-hulos an bata (sponge bath) ug ngan painuma hin damo nga TUBIG Kun mayda iba na naoobserbaran ipakita ha doctor an iyo anak

y y y y

FAMILY PLANNING
1. ORAL CONTRACEPTIVE PILLS - PROGESTIN O KOMBINASYON HIT PROGESTIN NGAN ESTROGEN NGA GINTUTUMAR PARA DIRI MABUROD - NAPAUNDANG HIT PAGGAWAS HIT BONAY(OVA) TIKANG HA OBARYO BINTAHA: -MASAYON GAMITON NGAN NAPROBARAN NA NGA EPEKTIBO -NABULIG NA MAGING NORMAL NGAN REGULAR AN PAGREREGLA -NAPAHAMUBO HIT POSIBILIDAD NA MAGKAMAY-ADA HIT MASAKIT NA PAGREREGLA -PUYDI MAKABULIG HA PAGPUGONG HIT POSIBILIDAD NA OVARIAN NGAN ENDOMETRIAL CANCER -DIRI NAKAKASAMOK HA PAKIKIHILAWAS DISBINTAHA:

-NAWAWARA AN PAGKA-EPEKTIBO KUN DIRI ASYA AN PAGGAMIT -MAY POSIBILIDAD NA MAGKAMAY-ADA HIN HIGH BLOOD AN BABAYI KUN DIRI ASYA AN PAGGAMIT -MAY EPEKTO HA LAWAS SUGAD HIT PAGSUSUKA UG KALIPONG HAN ULO -DIRI MAKAKAKONTRA HA MGA NAKAKATAPON NGA SAKIT NGA NAKUKUHA HA PAKIKIHILAWAS SUGAD HIT AIDS/HIV HIRA HINO IT PUYDI GUMAMIT HINI? -MGA BABAYE NA NAEDAD 18-35 ANYOS -MGA BABAYE NA MAYDA MAKUSOG UG MAUL-OL NA PAGREGLA HINO IT DIRI PUYDI GUMAMIT HINI? -MGA BABAYI NGA NATAHAP NGA BUROD HIYA -MAY KANSER HA SUSO, KWELYO HA MATRES, OBARYO -NAGSISIGARILYO -MAY SAKIT HA ATAY -MAY HIGHBLOOD -KAYAWA OR H-MOLE 2. CONDOM -HINIMO INI TIKANG HA PLASTIK O GOMA NGA GINAGAMIT PAGPUTOS HAN IKINATAWO O ARI HAN LALAKI SAN-O MAKIGHILAWAS -GINGAGAMIT INI PARA DIRI MAKASULOD AN SEMILYA NGADTO HIT ARI HIT BABAYI PAHINUMDOM Ayaw pagtagu-a an condom ha pitaka o ha sobra ka paso nga lugar, kay ini pwede magisi dayon mahitungod nag hinimo la ini ha latex/plastik GIN-AANO AN PAGGAMIT HAN CONDOM? - ABRIHI AN SURUDLAN HAN CONDOM TAPOS HINAYA INI PAGKUHA - POSIBLE LA GIHAPON INI MAPIKSI KUN MATARUM IT KULO O NAGAMIT HIN ALAHAS PAG-ABRI - HIT PAGSULOD HIT CONDOM, PIDLITA AN KATAPUSAN GAMIT AN DUHA KA TUDLO NGAN HINAYA PAGSUL-OT HA NATINDOG NA ARI HIT LALAKI -HIT PAGTANGGAL HIT CONDOM, SIGURADUHA NGA MAHULBOT ANAY IT ARI HIT LALAKI TIKANG HA ARI HIT BABAYI BAG-O INI HUMUMOK - IGLABOG INI NGA CONDOM NGAN AYAW PAGGAMITA UTRO - AYAW IGSULOD AN MGA WARAY PA GINAMIT NA CONDOM HA WALLET PARA DIRI MABUHO

GAANO KA EPEKTIBO IT CONDOM? -DEPENDE INI HIT PAGIGING PORSIGIDO NGAN KUN ANO IT NABABARUAN HIT BANA MAHITUNGOD HINI -NAABOT INI HIN 98% O MAS HABUBO HA 90% KA EPEKTIBO HINO IT PUYDI GUMAMIT HINI? -AN MGA BANA NGA MAY ASAWA NGA GUINHUHULAT PA IT SUNOD NGA PAGREGLA AGON MALIKAYAN AN PAGBUROD

HINO IT DIRI PUYDI? -AN MGA BANA NGA DIRI NAKARAWAT HINI NGA PAMAAGI MGA BINTAHA: -WARAY MARAOT NGA EPEKTO -NAKABULIG MAIWASAN AN PAGKALAT HAN STD NGAN MGA SAKIT NA NATAPON NA PAMAAGI HIN PAKIKIGHINLAWAS SUGAD HIT (HIV)AIDS MGA DISBINTAHA: -KAILANGAN PALITON -MAULANG KUN NAKIKIGHILAWAS LABI NA KUN DIRI HI-ARA 3.PROGESTERONE INJECTABLES -PROGESTERONE NGA GUIN-IINJECT PARA DIRI MABUROD -USA KA INJECTION 2-3 KABULAN NA PROTEKSYON AN IGUINHAHATAG PARA DIRI MABUROD MGA BINTAHA: -MAIHA NGA PROTEKSYON PARA DIRI MABUROD (2-3 kabulan) -MADALI GAMITON -NAPADAMO HIN PRODUKSYON HIN GATAS -NABULIG PARA DIRI MAGKAADA HIN KANSER HA MATRES NGAN OBARYO 4.INTRAUTERINE DEVICE O IUD -IGUINBUBUTANG HA SULOD HIT MATRES HIN USA NGA TRAINED HEALTH WORKER, SUGAD HAN MIDWIFE, NARS O DOKTOR PAGKATAPOS HIN MASUSI NGA EKSAMINASYON HA PASYENTE NGAN PAGKITA HAN IYA MEDICAL/OB-GYNE NGA DATOS -DAPAT SALIWANAN KADA 10 KA TUIG

SAN-O PUYDI IGBUTANG IT IUD? -BISAN SAN-O HA SULOD HIT SIKLO PERO MAS MAUPAY KUN MAY REGLA KAY PARA IT KWELYO HIT MATRES ABRI KUN DIIN MAS MAGIGING MASAYON AN PAGSULOD HAN IUD SAN-O SUNOD NGA PAGBISITA HAN BABAYI NGA GUMAMIT NAH IUD NGADTO HA HEALTH CENTER? -HA SIYAHAN KABULAN TIKANG HAN KATUNGI MABALIK AN BABAYI HA HEALTH CENTER, HA IKA-UNOM KA BULAN IT SUNOD NA PAGBALIK. AN SUNOD, TIG-USA KABESES NALA KADA TUIG AN PAGBALIK HA HEALTH CENTER

MGA BINTAHA: -MADALI GAMITON; DIRI NAKAULANG PAKIGHILAWAS -DIRI DELIKADO PAGGAMIT KUN NAGPAPASUSO -DIRI NAKAAPEKTO HIT KALIDAD HIT GATAS -DIRI MAHAL -PUYDI GAMITON NGA DIRI NAKASABOT IT IBA -MADALI TANGGALON MGA DISBINTAHA: -PUYDI MAAKSIDENTE NGA MAHIGAWAS O MAHULBOT -MAY ADA TEMPORARYO NGA EPEKTO -DAPAT IT MASULOD LA HIT IUD, USA KA TRAINED HEALTH WORKER SUGAD HAN MIDWIFE, NARS O DOKTOR 5.VASECTOMY -MINOR NGA OPERASYON O PROSESO KUN NGAIN IT GUTI-AY NGA TUBO NGA GUIN-AAGIAN HIT SEMILYA GIN-UUTOD O GINHIHIGOT PAHINUMDOM: Ha vasectomy, an lalaki gingagawsan la gihap hin tura pero waray na ini semilya sanglit dire mabuburod an babaye MGA BINTAHA: -EPEKTIBO PAGLABAY HIN TULO KA BULAN MATAPOS AN OPERASYON -PERMANENTE, DIRI DELIKADO; SIMPLE NGAN MASAYON NGA PROSESO -PWEDE HIMUON HA KLINIKA NGAN PRIMARY HEALTH CENTER

-MAUPAY IT EPEKTO HA MAG- ASAWA TUNGOD NA WARAY HIRA IPOPROBLEMA KAY DI MAN MABUBUROD IT BABAYI -DIRI NAKAKAAPEKTO HA PAKIKIHINLAWAS MGA DISBINTAHA: -DIRI KOMPORTABLE UG POSIBLE MASAKITAN AN LALAKE HA SULOD HIN PIRA KA ADLAW KATAPOS HAN OPERASYON TUNGOD HAN SAMAD, NGAN HAN PAG-UTOD HAN GUTI NGA TUBO NA GIN-AAGIAN HAN SEMILYA 6.TUBAL LIGATION -USA INI NGA MINOR NGA OPERASYON -KUN DIIN GIN UUTOD AN GUTI-AY NGA TUBO AGON MALIKAYAN AN PAGKATAPO HIT SEMILYA HIT LALAKI NGAN BONAY HIT BABAYI HIN-O IT PUYDI MAG-AGI HIT BILATERAL TUBAL LIGATION? -MGA KABABAYIN-AN NA MAY ADA PROBLEMA O MAGIGING DELIKADO IT KINABUHI KUN MAGBUROD -AGON KUN HIN-O PA AN DESIDIDO NA MAG PA LIGATE HIN-O IT DIRE PUYDI MAG-AGI HINI? -AN BABAYI NGA MAY SAKIT NGA DIABETES MELLITUS -AN MGA BABAYI NGA DIRI MADALI HUMUNONG AN PAGDUGO HIN MASKI ANO NGA SAMAD MGA BINTAHA: -PERMANENTE NGA PAMAAGI HIN PAGLIKAY HIT PAGBUROD -DIRI KINAHANGLAN HIN PAGBALIK-BALIK NA PAGBISITA HA KLINIKA -DIRI NAKAULANG HA PAGHIHILAWAS MGA DISBINTAHA: -NANGINGINAHANGLAN HIN EKSAMINASYON -DIRI NAKAKAPROTEKTAR HIT MAY SAKIT NGA NAKAKATAPON PAMAAGI HIT PAGHIHILAWAS O STD SUGAD HIT (HIV) AIDS 7.DIAPHRAGM -GUTI NGA MAHUMOK NGA GOMA O PLASTIK NGA GUINSUSULOD HA ARI HAN BABAYI PAANO INI NATALAB? -NASALO HIT TISULOD NGA SEMILYA HIT MATRES -MAYDA INI SPERMICIDAL O MEDISINA NA NAPATAY HIT SEMILYA

PAANO INI GAGAMITON? -GUINSUSUSLOD HA PWERTA HIT BABAYI -DIRI DAPAT INI PABAY-AN HIT 24 KA ORAS KATAPOS PAKIGHILAWAS HIN-O IT PUYDI GUMAMIT HIT DIAPHRAGM? -BISAN HIN-O NA GUSTO GUMAMIT -MGA BABAYI NGA MAY: HITAAS NA POSIBILIDAD NA MAGKAADA HIN SAKIT NGA NAKATAPON. NGAN DIRI MAKOMBINSE HIT IRA PADIS NA GUMAMIT HIN CONDOM MGA BINTAHA: -PUYDI IGUNDANG AN PAGGAMIT BISAN SAN-O -DIRI DELIKADO NGAN MADALI GAMITON MGA DISBINTAHA: -PUYDI MAGRESULTA HIN IRITASYON O ALLERGY -PUYDI MAGKAADA HIN UTI UG IBA PA NA IMPEKSYON NATURAL NGA PAGPAPLANO HAN PAMILYA -ANGAY MABARUAN HAN MAGTIAYON AN SUGAD HINI NGA PAMAAGI PARA MATAGAN HIN EKSAKTO NA ORAS IT PAGBUBUROD -INI HIYA NGA PAMAAGI DIRI NANGINGINAHANGLAN HIN DAMO NGA KAGAMITAN NGAN DIRI HIYA MAGASTOS, WARAY LIWAT HIYA MARAOT NGA EPEKTO HA LAWAS, AN KAILANGAN LA PASENSYA UG HUL-OS NGA PAGSUNOD HAN MGA PAMAAGI -DIRI NANGINGINAHANGLAN HIN KEMIKAL O MEDISINA NA TUTUMARON O IG-TUROK 1.BASAL BODY TEMPERATURE -INI NGA PAMAAGI MAKAKASABOT KUN SAN-O POSIBLE MAGBUROD NGAN DIRI MAGBUROD IT BABAYI PINAAGI HIT PAGKUHA HIT TEMPERATURA PAGMATA HIT BABAYI HIT AGA NGAN BAGO MAGHIMO HIN BISAN ANO NA MGA AKTIBIDADES. IMPORTANTE NGA KUHAON AN TEMPERATURA BAG-O BUMUHAT AN BABAYI TIKANG HA HIGDAAN UG IMPORTANTE GIHAPON NA MAARAM HIYA GUMAMIT HIT THERMOMETER GIN-AANO PAGGAMIT HINI? -IGBUTANG AN THERMOMETER HA KILI-KILI O ILARUM HIT DILA KADA PAGMATA HA AGA -IGSURAT HA NOTEBOOK O HA PAPEL AN TEMPERATURA KADA ADLAW -BANTAYI AN PAG-IBA HAN TEMPERATURA PARA MAKASABOT AN MAGTIAYON KUN SAN-O HIRA PUYDI MAGHILAWAS. HA TAKNA NGA UMUBOS AN TEMPERATURA NGAN TIGDA HUMITAAS HIN GUTI AMO INI AN PANIGAMNAN NGA AN BUNAY GUMAWAS NA TIKANG HA OBARYO. TIKANG HINI NGA ADLAW NGAN 3 KAADLAW MATAPOS AN PAG-IBA HAN

TEMPERATURA AMO AN TAKNA NGA DIRI PUYDI MAKIGHILAWAS AN MAGTIAYON, AMO INI AN ORAS KUN DIIN PUYDI MAGBUROD AN BABAYI BINTAHA: -WARAY GASTO -DIRI NANGINGINAHANGLAN HIN OPERASYON NGAN PAGTUMAR HIN MEDISINA -PUYDI PA MABUROD KUN IGUNDANG INI NGA PAMAAGI DISBINTAHA: -KINAHANGLAN MAGKUHA HIN TEMPERATURA KADA ADLAW TAPOS NANGINGINAHANGLAN HIN ORAS PAGREKORD HAN TEMPERATURA -DIRI PUYDI GUMAMIT AN BABAYI NGA DIRI MAARAM MAGBASA O GUMAMIT HIN THERMOMETER -MAY POSIBILIDAD NA SAYOP AN TEMPERATURA KUN MAY SAKIT O KULANG HIN KATUROG AN BABAYI -DIRI NAKAKAHATAG HIN PROTEKSYON KONTRA HA MGA DURODALAIN NA SAKIT NA NATAPON PINAAGI HA PAKIGHILAWAS SUGAD HAN AIDS PAHINUMDOM: MAS MAUPAY KUN GAGAMITON INI NGA PAMAAGI KAPADIS AN CALENDAR METHOD AYON MAS MAGING EPEKTIBO 2.LAM (LACTATION AMMENORHEA) -GINAGAMIT INI KUN IT BABAYI NA BAG-O NGA ANAKAN NAGPAPASUSO HA ANAK -EPEKTIBO INI GAMITON SAKOB HIT SIYAHAN NA UNOM KABULAN KAHUMAN PAG-ANAK -KAHUMAN HAN UNOM(6) KABULAN HIT PAGPAPASUSO KINAHANGLAN NA GUMAMIT IT BABAYI HIT IBA NA PAMAAGI PARA DIRI MABUROD BINTAHA: -PUYDI HIYA MAGAMIT HIT MGA BABAYI NGA KAHUMAN PALA MAG-ANAK -WARAY MAGASTO -NAHATAG HIYA HIN BENIPISYO HA BATA PATI HA NANAY DISBINTAHA: -KUTOB LA UNOM KABULAN IT KAEPEKTIBO HINI NGA PAMAAGI -KINAHANGLAN NAGPAPASUSO IT NANAY KUN MAGAMIT HINI NGA PAMAAGI 3.WITHDRAWAL

-HINIHIMO KUN NAGHIHILAWAS AN MAGTIAYON KUN DIIN GINHUHULBOT HIT LALAKI IT IYA KINATAO TIKANG HA ARI HIT BABAYI BAG-O HIYA GAWSAN BINTAHA: -WARAY GASTO KAY WARAY OPERASYON NGAN MGA MEDISINA NA KINAHANGLAN PALITON -WARAY MARAOT NGA EPEKTO HA LAWAS DISBINTAHA: -DIRI MAKAKASIGURO NGA DIRI MABUBUROD IT BABAYI MAHITUNGOD NGA MAY PASIBILIDAD NGA BAG-O PA GAWSAN AN LALAKI MAYDA NA GUTI-AY NGTA SEMILYA NGA IGINAWASAN IKINATAO HAN LALAKI -DIRI MAKOKONTENTO AN MAGTIAYON -DIRI NAHATAG HIN PROTEKSYON KONTRA HA MGA MAKATARAPON NA SAKIT NA MAKUKUHA HA PAKIHILAWAS SUGAD HIN AIDS 4.STANDARD DAYS METHOD -USA NGA BAG-O NGA PAMAAGI HAN NATURAL NGA PAGPAPLANO PARA HAN PAMILYA NAGAMIT AN MAGTIAYON HIN TANATAWAG NA CYCLE BEADS O PURO PAREHAS HIT ROSARYOHAN PARA MABARUAN AN MGA ADLAW NGA PUYDI MAGHILAWAS NGA DIRI MABUBUROD AN BABAYI -INI NGA CYCLE BEADS MAYDA 32 NGA LIBITO NGA MALIDONG -USA NA PULA NGA LIBITO NA MALIDONG NA NASIMBOLO HAN UNA NGA ADLAW HAN PAGREGLA HIN-O AN PUYDI GUMAMIT HINI? -AN MGA BABAYI LA NGA MAY NORMAL NA ADLAW HAN PAGREREGLA (26-32 KAADLAW) IT GINTUTUTDUAN NA DIRI LA ANAY MAKIGHILAWAS HA IKA 8-19 NA ADLAW PARA DIRI MABUROD BINTAHA: -MADALI MABARUAN, MADALI GAMITON -95% KAEPEKTIBO KUN TAMA IT PAGGAMIT -GINKAKARAWAT HAN MAGTIAYON MASKI ANO NGA RELIHIYON O KULTURA -DIRI MAHAL AN PAGPALIT HINI NGA DIRI NA KAILANGAN BALYUAN O PUMALIT HIN BAG-O KUN TAPOS NA INI GAMITON -DIRI KAILANGAN MAG-IHAP KAY AN STANDARD DAYS METHOD NGAMIT HIN BEADS OR LIBITO PARA MASABTAN AN SIKLO DISBINTAHA: -DIRI NAGAMIT HIN MGA BABAYI NGA MAS HALIPOT AN MENSTRUAL CYCLE O SIKLO HAN REGLA O MAS HILABA -DAPAT AN SIKLO HAN BABAYI DIRI MENOS 26 DIYAS OR SOBRA 32 DIYAS

-KINAHANGLAN HIN KOOPERASYON HAN BANA PARA MAGING EPEKTIBO INI NGA PAMAAGI GIN-AANO PAGGAMIT HINI? -AN UNA NGA ADLAW HAN REGLA, AMO GIHAP AN UNA NGA ADLAW HAN SIKLO. MARKAHI HA KALENDARYO. -HA UNA (1) NGA ADLAW KUTOB HA IKAPITO (7) NGA ADLAW, PUYDI MAGHILAWAS AN MAGTIAYON BISAN DIRI GUMAMIT HIN BIS ANO NGA PAMAAGI. -HA IKAWALO (8) KUTOB IKA-19 NGA ADLAW, DIRI PUYDI MAGHILAWAS AN MAGTIAYON KAY AMO INI AN MGA ADLAW NGA PUYDI MABUROD AN BABAYI. -HA IKA-20 KUTOB IKA-32 NGA ADLAW, PUYDI IGPADAYON AN PAGHILAWAS HAN MAGTIAYON. MGA KOLOR HIT CYCLE BEADS: PULA- UNA NGA ADLAW HIT PAGREREGLA BROWN- MGA ADLAW NGA DIRI MABUBUROD AN BABAYI NGAN PUYDI MAGHILAWAS AN MAGTIAYON BUSAG - MGA ADLAW NGA PUYDI MABUROD AN BABAYI NGAN DIRI PUYDI MAGHILAWAS AN MAGTIAYON 5. CERVICAL MUCUS -INI GUINBUBUHAT KAHUMAN PAGREGLA -OBSERBAHI AN BAGA HIN NGUHOG NGA NAGAWAS TIKANG HA ARI HIT BABAYI -OBSERBAHI AN PAG-IBA HAN KALIDAD HAN NGUHOG NGA NAGAWAS HA ARI HIT BABAYI. IBUTANG HA TUDLO AN NGUHOG NGAN UNATA. KUN BAGA MADAKMOL NGAN DIRI NAUUNAT, PANIGAMNAN INI KUN DIIN PUYDI MAGHILAWAS AN MAGTIAYON NGA DIRI MABUBUROD AN BABAYI -KUN MATUBIG NGAN UMUNAT HIN USA (1) KAPULGADA NGA 3 KAADLAW MATAPOS HINI AMO INI AN PANAHON KUN DIIN MALIKAY AN MAGTIAYON HA PAKIHILAWAS PARA MALIKAYAN AN PAGBUROD HAN BABAYI GIN-AANO PAGGAMIT HINI? -GAMIT HIT MGA TUDLO UG HINIS, HINISA AN ARI HAN BABAYI TIKANG ATUBANGAN TIKADTO HA LUYO -UNATA AN BAGAN NGUHOG GAMIT AN MGA TUDLO -TIGAMNI AN KOLOR NGAN ITSURA BINTAHA: -WARAY GASTO KAY WARAY OPERASYON NGAN MEDISINA NA PARALITON

-WARAY MALAIN NGA EPEKTO HA LAWAS DISBINTAHA: -PUYDI MAGKAMAY-ADA HIN IMPEKSYON KUN DIRI MALIMPYO IT TUDLO -PUYDI MALIPAT AN MAGTIAYON HA RESULTA HAN PAMAAGI 6. CALENDAR METHOD -INI NGA PAMAAGI GINAGAMIT HIT MGA MAY MGA NORMAL NA SIKLO HIN REGLA (26-32 DIYAS) BINTAHA: -DIRI MAGASTO KAY WARAY OPERASYON NGAN MEDISINA NGA PARALITON -EPEKTIBO KUN SUSUNDON AN PAMAAGI -WARAY MALAIN NGA EPEKTO HA LAWAS DISBINTAHA: -DIRI PUYDI GAMITON HIT MGA BABAYI NA MAY IRREGULAR NA SIKLO HIT REGLA -MAY POSIBILIDAD NA MALIPAT IT MAG-ASAWA PAGBANTAY HAN SIKLO HAN REGLA NGAN PAG-IHAP HAN ADLAW -KAILANGAN HIN KOOPERASYON HAN MAGTIAYON PARA MASIGURO AN KAEPEKTIBO HINI NGA PAMAAGI GIN-AANO PAGGAMIT HINI? -PARA HA MGA BABAYI NA MAY NORMAL NGA SIKLO HIT PAGREREGLA IT PUYDI MAKAGAMIT HINI(26-32 DIYAS). -GAMIT HIT KALENDARYO, MARKAHI AN UNA NGA ADLAW NGAN KATAPUSAN NGA ADLAW HAN SIKLO. -HA UNA(1) KUTOB IKAWALO(8) NGA ADLAW PUYDI MAGHILAWAS AN MAGTIAYON. -AYAW PAKIPAG-HILAWAS HA IKA-14 TUBTUB IKA-17 NGA ADLAW HA KALENDARYO KAY PUYDI MABUROD IT BABAYI HINI NGA MGA ADLAW. - BANTAYI AN KALENDARYO KUN EKSAKTO AN ADLAW HAN PAG REGLAHA PARA MASABTAN KUN EPEKTIBO AN PAMAAGI HA BABAYI NA NGAMIT HINI NA PAMAAGI. 7. ABSTINENCE -BOLUNTARYO NGA PAGDIDIDRI HAN MAGTIAYON NA MAGHILAWAS PARA MALIKAYAN AN PAGBUROD HAN BABAYI BINTAHA: -100% SIGURADO NGA DIRI MABUBUROD AN BABAYI - WARAY GASTO KAY WARAY OPERASYON NGAN MGA MEDISINA NA KINAHANGLAN PALITON -WARAY MARAOT NGA EPEKTO HA LAWAS -DIRI MAGKAKAMAY-ADA HIN STD AN MAGTIAYON

-PUYDI PA MABUROD AN BABAYI KUN IG-UNDANG INI NGA PAMAAGI -EPEKTIBO KUN SUSUNDON HIN TAMA DISBINTAHA: -DIRI MADALI HA PARTE HAN MAGTIAYON NGA DIRI MAGHILAWAS