Vn ha, giao thoa vn ha v ging dy ngoi ng Nguyn Quang* Khoa Anh, Trng i hc Ngoi ng, i hc Quc gia H Ni,

ng Phm Vn ng, Cu Giy, H Ni, Vit Nam Nhn ngy 08 thng 01 nm 2008 Tm tt. Trong bi vit ny, cc nh ngha v cc cch nhn nhn khc nhau ca cc nh ngh lun mt cch c ph phn trc khi tc gi bi bo a ra nh ngha ring ca mnh. Tc ha v xem xt cc sc/xung t vn ha. Tc gi cng a ra cc khuyn ngh v Ni dung ing dy ngai ng nhm gip ngi hc thnh cng trong giao tip quc t.

1. t vn * Vn ho c bn lun t xa xa. Nhng c l cha bao gi vn vn ho li c quan t ho (d mun hay khng) ang xy ra mnh m, khi m cc ng vn ho (d tch cc ha hi m s i hi v gi gn bn sc vn ho (nh mt h qu) tr nn v cng bc thit tr rialism). 2. Vn ha l g? Khng ai c th ni chc chn hin c bao nhiu nh ngha v vn ho (c th l hng trm? hm nh hng v to ch cho cc nghin cu hay lun m c th. Theo thin , nhn chung, cc nh ngha v vn ho m chng ti c bit, cc mc kh - i lp vn ho vi t nhin, gn kt phn CON ca con ngi vi T NHIN v phn NGI - Xc nh vn ho trn c s xc lp v nhn mnh vo mt/cc yu t cu thnh ca vn ho + Xt theo bn cht hu hnh v v hnh ca cc yu t cu thnh vn ho; + Xt theo bn cht s hu, t duy v hnh ng ca con ngi; + Nhn mnh vo hnh vi ca con ngi; + Nhn mnh vo hot ng thc ca con ngi; + Nhn mnh vo tnh bn sc ca vn ho; + Xt theo cc kha cnh khc nhau ca tng th vn ho; + Xt theo tng th cc sn phm ca t duy v hnh vi c chia s gia cc thnh vin tro 2.1. i lp vn ha vi t nhin, gn kt phn con ca con ngi vi thin nhin v phn n C kin cho rng Vn ho l phi t nhin (Culture is non-natural). Theo nh ngha ny, h c mt nht ct dt khot gia vn ho v t nhin: Ci g thuc v t nhin th khn loi mi trng ng nht trong s i lp: mi trng t nhin v mi trng vn ho. Nh c gi l chn tn : - Mt hn tn ti ngoi thin nhin ch n gin l mt sn phm v thng ca t nhin. c th tn dng c mt vt hay u nhn ca n cho mc ch sinh tn v li ca mnh, anh l sn phm ca t nhin na m tr thnh sn phm ca vn ho. V nu l mt hn cuc sng sn bn, hi lm ca mnh th n li cng r rng l mt sn phm ca vn ho. - Mt bi tho mc mc hoang d gia thin nhin l sn phm ca thin nhin ch thc. Nh rng vo mt chu cnh v t n ln b ca s vi mt ch ch thm m no , n r rng Ni tm li, khi mt thc th (hiu theo ngha trit hc bao gm c hin hu v phi hin h an intention) v/hoc mt thao tc c ch ch ca con ngi (human touch), n s tr th in, vic i lp ho v ng lp ho thin nhin v vn ho, theo chng ti, c ch c con ngi tr thnh sn phm ca vn ho, hin nhin, phi l mt sn phm ca t nhi ch c nhng sn phm c c du n ca con ngi mi tr thnh sn phm ca vn ho. Do v trng vn ho nm trong mi trng t nhin, sn phm ca vn ho l sn phm c la ch lp ha v ng lp ho vn ho v t nhin t ra cha n. C hc gi li xem xt mi quan h gia vn ho vi t nhin theo tin khi trong bn cht c c nht ca s i lp v hi ho gia vn ho v t nhin. con ngi c tnh CON v hnh l s ko di v m rng ca con ngi. Ci thuc v tnh CON ca ngoi gii chnh l l vn ho. Chng ng nht v i lp, tng tc v phn tc, tng h v tng phn, km

Mt i din gn y nht cho cch nhn nhn ny l Kramsch. Theo tc gi (2000:4), Mt cch suy ngm v vn ho l i lp n vi t nhin. T nhin (Nature) hm ch ci c Latinh nascere c ngha l c sinh ra); Vn ho (Culture) hm ch ci c trng cy gha l cy trng).

2.2. Xc nh vn ha trn c s xc lp v nhn mnh vo mt/cc yu t cu thnh ca vn + Xt theo bn cht hu hnh v v hnh ca cc yu t cu thnh vn ha: Cc nh nghin cu xut pht t quan im ny cho rng vn ho bao gm hai yu t c bn l th (v hnh). Cc cng trnh kin trc, cc trang phc dn tc, ngh thut m thc ... l ong khi nhng iu dn ca, dn v, nhng l hi dn gian ... l nhng thnh phn to nn v ny, vn ho hu nh ch b hp trong phm vi cc sn phm vn ho (vt th v phi vt th n tng vn ho nh gi tr, quan nim, c tin... hu nh b coi nh. Cc nh nghin cu nghing v vn ho miu t, c ngha l, h ch tm hn vo vic su tm v miu t lch Tuy cng xt vn ho trn c s cc yu t hu hnh v v hnh, nhng mt s tc gi khc l hnh ca vn ho; cn cc n tng vn ho - nhng yu t thc y ngi ta sng to ra nhn vy, to ra bn sc ring - c h coi l cc biu hin v hnh ca vn ho. Levine v Ad nhn nhn ny. H hnh hi ho khi nim vn ho, nhn nhn n nh mt ni bng vi 1/ ci hu hnh ca vn ho v phn chm ca n gip lin tng n cc n tng ca vn ho. ... Nh vi mt tng bng, ta kh c th thy c phn ln s nh hng ca vn ho i v to ra nhng kh khn trong giao vn ho; cc kha cnh n tng ca vn ho to ra nhng n giao tip - Nguyn Quang] vi ngi khc.

+ Xt theo bn cht s hu, Mt s nh nghin cu khng n n cc sn phm vn ho. . Theo tc gi (1996:18), Vn ho l mi th m ngi V ng a ra s sau:

t duy v hnh ng ca con ngi: ch nhn nhn vn ho nh mt tng th mang tnh sn phm m Ni cch khc, yu t ng ca ngi sng to ra sn phm vn h

ta c, ngh v lm vi t cch l mt thnh vin ca mt x hi

+ Nhn mnh vo hnh vi ca con ngi Cc tc gi theo xu hng ny a phn l nhng nh nghin cu vn ho hnh vi thuc cc chu dng hc, dn tc hc, nhn hc... H nhn mnh vo tnh ng ca vn ho, vo cch thc, k thc t, h i su vo ci m ta gi l "H vn ho (Low culture), c ngha l vn ho th vn ho (High culture) ca vn chng, ngh thut v m nhc. Williams [2] khng nh: Vn ho l i thng ng lm r hn nhn nh ny khi cho rng: Vn ho l ton b cch thc sng ca mt dn tc nht nh O'Sullivan [3] cng chia s quan im ny khi nhn nhn: Vn ho l nhng cch thc m ngi ta ng thun tn ti Cng cp n cc cch thc sng, Kluckhohm et al. [4] coi vn ho nh ng lc v phng heo cc tc gi, Vn ho l cc cch thc mang tnh khun mu v suy ngh, cm nhn v phn ng c i hi thnh tu ni bt ca cc nhm ngi, k c hin thn ca cc to tc ca chng; ct li c c la chn v phi sinh xt theo gc lch s) v c bit l cc gi tr gn kt ca Nhn mnh vo k nng do chu nh hng ca ch ngha chc nng, Wardhaugh [5] nhn nhn v ... k nng m ngi ta phi c hon thnh c nhim v ca cuc sng thng nht; ch

v m nhc, vn hc v ngh thut. C l, cch nhn nhn vn ho theo gc hnh vi c th hin r rng nht trong nh ngh hi nim vn ho trong nh ngha ca tc gi u trc tip hoc gin tip lin quan n h Xt v nhn hc, vn ho l: a. Ton b cch sng ca mt ngi b. Ti sn x hi m c nhn th c t nhm ca mnh c. Cch suy ngh, cm nhn v tin tng d. nim tru tng rt ra t hnh vi e. L thuyt v cch thc trong mt nhm ngi hnh x trong thc t f. Ni lu gi hc vn chung g. Mt b nh hng c chun ho i vi nhng vn lun ti din h. Hnh vi c th c i. Mt c ch cho chun mc hnh vi j. Mt b cc k thut iu chnh trc mi trng v nhng ngi khc k. Cht kt ta ca lch s l. S , im sng lc v ma trn ca hnh vi + Nhn mnh vo hot ng thc ca con ngi Nhiu nh nghin cu li c xu hng nhn mnh vo phn Sinh th thc (Conscious being) Cc nh ngha v vn ho m h a ra, cc mc khc nhau, u khng nh vai tr ca th gii ng vt) trong vic to dng vn ho. Hymes (1972:36) tin rng: Vn ho ca mt x hi bao gm bt c iu g m ngi ta phi bit hoc tin hnh x the nh vy bt c mt vai no m h chp nhn i vi bt c ai trong s chnh h. Vn ho, ca h, phi bao gm sn phm cui cng ca hc vn: kin thc, hiu mt cch tng i th Redder and Rehbein (1980) xem xt vn ho trn gc dng hc v nhn mnh vo ci phm ch vn ho: Nu xt khi nim vn ho theo dng hc, 'vn ho' l mt khc ng din ca cc tri ngh thc t, khc ng din ny c phm cht ca mt cng c tm l (mental apparatus). Mt mt nhn mnh vo kha cnh thc ca vn ho, mt khc khng nh tnh bn sc ca v Vn ho l s lp trnh mang tnh tp th ca tr no v s lp trnh ny phn bit cc th vin ca mt nhm hay mt loi ngi khc. + Nhn mnh vo tnh bn sc ca vn ha Nhiu nh nghin cu (c bit l cc nh nghin cu dn tc hc v giao tip giao vn ho) g cc yu t cu thnh ca vn ho. Cc yu t ny c th c nhn nhn khc nhau, nhng t Tylor [7] pht biu: Vn ho, hiu theo ngha rng mang tnh dn tc hc, l mt tng th phc hp bao gm kin , phong tc cng bt c kh nng v thi quen no khc m mt con ngi c c vi t cch Riddell (1989:1) cho rng vn ho bao gm: ... tt c cc kha cnh ca i sng con ngi c cc thnh vin ca mt x hi th c Tuy nhin, cng vi vic nhn mnh vo tnh bn sc ca vn ho, UNESCO a ra c cc Vn ho l tng th phc hp ca nhng c tnh tinh thn, vt cht, tr tu v tnh cm n ch bao gm ngh thut v vn chng, m cn c cch thc sng, cc quyn c bn ca con ng n. UNESCO (Hi ngh ton th gii v cc chnh sch vn ha. Mexico City, [8]). Vn ho l mt b cc h thng tng trng iu chnh hnh vi v to kh nng cho vic giao cng ng c th v ni bt. UNESCO (1996: 108) + Xt theo cc kha cnh khc nhau ca tng th vn ha: Bodley (1994) c th c coi l i din cho xu hng ny. nh ngha m tc gi a ra ch h bin ca n trong cc bnh din c xem xt: a. nh ngha theo ch , vn ho bao gm mi th trong bng danh sch cc ch , hoc c inh t. b. nh ngha theo lch s, vn ho l di sn x hi, hoc truyn thng, c truyn ti ch c. nh ngha theo hnh vi, vn ho l hnh vi ca con ngi c th c v chia s, l m d. nh ngha theo chun mc, vn ho l cc nim, cc gi tr hoc cc qui tc sng. e. nh ngha theo chc nng, vn ho l cch con ngi gii quyt cc vn ca vic thc f. nh ngha theo tm l, vn ho l mt phc hp ca cc l tng hoc thi quen c th n ngi vi th vt. g. nh ngha theo cu trc, vn ho bao gm cc l tng, cc tng trng hoc cc hnh vi h. nh ngha theo tng trng, vn ho da trn nhng ngha v on c mt x hi chia + Xt theo tng th cc sn phm ca thc v hnh vi c chia s gia cc thnh vin tro

Cng chung cch nhn nhn theo khuynh hng nhn mnh vo cc kha cnh v hnh v phi vt nhn din vn ho nh l tng th cc sn phm ca thc v hnh vi. Cc nh ngha theo ao tip, dng hc, ngn ng hc x hi v ngn ng hc tm l vin n kin gii nhiu h v giao vn ho. Theo xu hng ny, Levine v Adelman [1] cho rng: Vn ho l mt phng nn c chia s (v d: phng nn v quc gia, dn tc, tn gio) xu chung, cc phong tc, c tin, thi v gi tr chung. thc r tnh bn sc ca vn ho, nhng vn nhn mnh vo ngha l sn phm ca thc khng nh: Vn ho l tng th cc c tin, thi , phong tc, hnh vi, thi quen x hi... ca cc t Bank et al. [9] a ra mt nhn xt mang tnh tng kt kh tho ng v cc cch xc gi: Ngy nay, phn ln cc nh khoa hc x hi nhn nhn vn ho trc ht l bao gm cc kha th ca cc x hi con ngi. Ct li ca mt nn vn ho khng phi l cc to tc, cc c cc thnh vin trong nhm din gii, s dng v tip th chng. Chnh cc gi tr, cc tn it mt dn tc ny vi mt dn tc khc trong cc x hi hin i ho, ch khng phi l c hi con ngi. Cc thnh vin ca mt nn vn ho thng din gii ngha ca cc tng tr hau. Da vo cc cch nhn nhn c trnh by v nhm nh v khi nim cho mc ch nghin Vn ho ca mt dn tc l mt tng th phc hp bao gm nhng g m dn tc sng to ra dn tc hnh x trong nhng hon cnh c th; tng th ny gip phn bit mt dn tc n ay khng ca cc sn phm v hnh vi , m cn xt theo c tnh liu lng v cch thc bi 3. Cc c tnh ca vn ha C th c nhiu cch khc nhau trong vic xc nh cc c tnh ca vn ho: C tc gi nh t nhin; cng c tc gi li i lp hoc ng ho chng vi cc c im ca vn minh... g nht v 6 c tnh sau y ca vn ho: 3.1. Vn ho khng mang tnh bm sinh m l sn phm ca qu trnh th c Thc t cng nh cc kt qu nghin cu cho thy tr em sinh ra mt cch t nhin khng hc t duy. Cc khun mu ny c chng th c v tch t dn thch ng vi mi trng g ng. Cc nh nghin cu thin v vic chp nhn thuyt lun hi, chp nhn tin kip v trng tn ca v thc hoc tm thc hu thc. Do vy, h thng t vn nghi ng c t 3.2. Vn ho c kh nng truyn b Nhiu nh nhn chng hc cho rng vn ho c hin hu ho bng cc tng trng; v chnh mu ca nn vn ho , cc tng trng ng vai tr l phng tin truyn b, trong hi ngn t, c ngn thanh v phi ngn thanh). 3.3. Vn ho mang tnh ng Cc n tng vn ho nh gi tr, quan nim, c tin, thi quen, phong tc, cm k... theo t vi cc nn vn ho khc, cc mc khc nhau, lun thay i theo hng chi b v tip ia tng s pht trin v bo ton tnh bn sc ca nn vn ho . 3.4. Vn ho mang tnh la chn Tnh la chn ca vn ho khng nn c hiu mt cch n gin l vic la chn ci ny v khun mu hnh vi kia. N cng cn c hiu theo tnh liu lng v theo cch thc biu h * Tnh liu lng: Khi phi thng bo vi ai mt thng tin khng c li cho anh ta, c n hin lc gin tip nhiu hn bnh thng. Tuy nhin, ngi Vit nhn chung s dng chng v * Cch thc biu hin: Cng th hin s xin php, nhng trong khi ngi M p dng hnh n : - May I come in? (Em c th vo lp c khng?) Th ngi Vit li vin n hnh ng li ni trc tip i km vi cc hnh thc xng h v ng ca ngi nghe: - D, thy cho em vo lp . 3.5. Vn ho l mt chnh th vi cc thnh t tng lin Vn ho c th c coi nh mt sinh th c tnh h thng cao. Cc thnh t to nn h thn t hay mt khu vc no ca vn ho do mt tc ng no m thay i, n s ko theo s vc khc. V d: Ngy nay, khi n tng gi tr v vai tr ca ngi ph n c cao th y i. V ni vi chng: + Trc kia: D, thy em i lm v ri y . + Ngy nay: Anh v y . 3.6. Vn ho mang tnh bn tc trung tm (ethnocentric) Thng thng, ngi ta sinh ra v ln ln trong mt nn vn ho nht nh. Cc n tng vn

nghim m ngi ta c c cng cc hnh vi ng x ca s ng nhng ngi xung quanh gip mata) cho chnh mnh. Gin vn ho ny c s dng nh mt cng c nhn nhn, phn x gi ta coi cc gi tr, quan nim, c tin, thi quen, phong tc... ca vn ho mnh l vin trong cng ng h l ph hp. Ci g khc hoc ngc li u t nhiu b nhn nhn ti hin ca tnh bn tc trung tm. Nhng ngi thuc nn vn ho cao lch s dng tnh t lch s m tnh l lnh lng, kh gn. Trong khi nhng ngi thuc nn vn ho ca o thin v lch s dng tnh l thc mch, hiu s. 4. Giao thoa vn ha l g? Giao thoa vn ha, theo cch hiu ca chng ti, l s tng tc gia cc nhm x hi (soci (sub-cultures), gia cc vn ha tc ngi (ethnic cultures) v gia cc nn vn ha (cult S tng tc (hay giao thoa) vn ha ny c th hin cc kiu loi sau: - Tng tc ni vn ha (Intra-cultural interaction): Tng tc ni vn ha c hiu l s ong cng mt quc gia v c cng mt phng nn vn ha. N bao gm: - Tng tc ni vn ha ni nhm (Intra-cultural interaction within group): Cc i tc thu (v d, tng tc gia hai ngi nng dn) - Tng tc ni vn ha giao nhm (Intra-cultural interaction across groups): Cc i tc t khc nhau (v d, tng tc gia mt doanh nhn v mt nh nghin cu). - Tng tc ni vn ha ni tiu vn ha (Intra-cultural interaction within subculture): C mt tiu vn ha (v d, tng tc gia hai ngi min Trung) - Tng tc ni vn ha giao tiu vn ha (Intra-cultural interaction across subcultures): v cc tiu vn ha khc nhau (v d, tng tc gia ngi min Bc v ngi min Nam). Tng tc lin vn ha (Inter-cultural interaction): Tng tc lin vn ha c nh ngh trong cng mt quc gia, nhng thuc v cc vn ha tc ngi khc nhau (v d, tng tc g Anglo-Saxon v ngi M gc Vit). Tng tc giao vn ha (Cross-cultural interaction): Tng tc giao vn ha c xc nh g cc quc gia khc nhau v thuc v cc nn vn ha khc nhau (v d, tng tc gia ng Tng tc xuyn vn ha (Trans-cultural interaction): Tng tc xuyn vn ha c hiu l trong cng mt quc gia hoc cc quc gia khc nhau v/nhng c cc phng vn ha khc nh in mt nh hng vn ha r rt mang tnh p t (vi cc mc khc nhau) ca i tc n Nu chp nhn cc nh ngha trn, ta s d dng ng thun rng: - Trong tng tc ni vn ha, lin vn ha v giao vn ha, cc tnh hung c th v vi nng hin din. - Trong cc loi tng tc trn, tng tc xuyn vn ha d c kh nng to ra cc trc tr - Giao thoa vn ha tuyt i a s cc x hi u c tng tc ni vn ha, lin vn ha - Cc x hi m v ha nhp, ngoi cc loi tng tc trn, u c tng tc giao vn ha. 6. Sc v xung t trong giao thoa vn ha Theo Valdes [10], sc vn ha l mt hin tng bao gm t nhng s kh chu nho nh n nh xc vi nhng ngi n t cc nn vn ha khc. Chng ti (2006) cho rng sc vn ha l cm gic bt n, lo lng, s hi, st rut, mt ph tc hoc t ra th ch khi tip xc vi mt nhm x hi, mt tiu vn ha, mt vn ha tc Theo nhiu nh nghin cu vn ha hnh vi, giao thoa vn ha v dn tc hc giao tip (Hyme , Levine and Adelman, Steward, Samovar and Richard, Condon and Yousef, Valdes), sc vn ha thng c nhng biu hin tm l - x hi chnh yu sau: - Bun b, c n; - Lo lng; - Thay i tnh tnh, trm cm, bt lc; - Cu gin, bn gt, ngi tip xc vi ngi khc; - Thiu t tin; - Cm thy bt n hoc bt cp; - Cm thy mt phng hng, b coi thng, b lm dng, b li dng, b khai thc; - Khng th gii quyt c thm ch nhng vn n gin nht; - Bm ly v l tng ha cc n tng vn ha ca nhm x hi, tiu vn ha, vn ha tc ng - nh mt bn sc; - Qu gng sc th c mi th trong nhm x hi, tiu vn ha, vn ha tc ngi hoc n - Hnh thnh cc khun mu v nhm x hi, tiu vn ha, vn ha tc ngi hoc nn vn ha - Levine v Adelman [1] khng nh rng xung t vn ha xy ra chnh l kt qu ca nhng di trung tm, ca vic khun mu ha v ca nh kin. Theo cch nhn nhn ca chng ti, trong phn ln cc trng hp, xung t vn ha l hu q ca ngi khc. Cc din gii ny ch yu b qui nh v quyt nh bi gin vn ha ca

v s qui nh ca phng nn vn ha ca chnh ta. Mi c nhn u c gin vn ha ca m hnh vi v s vic. Gin ny l sn phm ca qu trnh tng tc vi nhng ngi thuc c thnh bi cc n tng vn ha chung ca nhm, ca cng ng v ca x hi nh gi tr, quan minh, th ch chnh tr - x hi thng qua gio dc v tng tc vi cc thnh vin khc. x hi, mt tiu vn ha, mt vn ha tc ngi hay mt nn vn ha thng l tng ng Khi tng tc vi mt/cc thnh vin thuc mt nhm x hi, mt tiu vn ha, mt vn ha t din gii hnh vi ca nhau theo nhng chun mc c xc lp trong gin vn ha ca m hc c chia s vi nhng ngi c cng phng nn vn ha vi mnh. Thi v hnh vi ca chnh yu sau: + Khun mu v nh kin: l cc phn ng tiu cc xy ra trong giao thoa vn ha. Nhiu tng tc thc t gy ra m do chu tc ng ca nhng c tin c hu, tin th m ta c v ca i tc giao tip. Levine v Adelman [11] cho rng nhng c tin c khi qut ha m hnh cc quan nim ca mi ngi v nhau. Khun mu bt ngun v pht trin t cc ngun kh , phim nh v v tuyn truyn hnh. Cc khun mu to ra nhng nhn nhn thiu chnh xc v Nhng c tin mang tnh khun mu lm chng ta khng th nhn nhn mi ngi nh nhng c hng khun mu tiu cc s dn n nh kin: s ng vc, s thiu khoan dung, hay s th h hi qut v khun mu khng phi lc no cng d hiu. Nu s khi qut l cng nhc - khn yn khch s phn xt mang tnh ph phn v tiu cc - n s tr thnh cc khun mu. + Bn tc trung tm (Ethnocentrism): Trong giao thoa vn ha, cc i tc giao tip thng m h v nhng ngi c cng phng nn vn ha vi h tin l ng chc chn s l ng. V vi thc rng iu c coi l ng/hay/tt trong vn ha ny c th l sai/d/xu trong c xu hng tin rng ci m h c l tt nht, cch m h ngh l hay nht v hnh vi m h gi tr, quan nim, c tin, hnh vi ng x, phong cch giao tip trong vn ha h v coi i chun mc. l ci m Levine v Adelman [1] gi l thi bn tc trung tm (ethnoc cc nhm x hi, cc tiu vn ha, cc vn ha tc ngi v cc nn vn ha khc. + Mc cm (Complex): Mc cm, theo Longman Dictionary of English Language and Culture (19 8:260) l mt tp hp nhng c vng, s hi, cm gic ... mang tnh v thc v ln ln c ti t hn. Mc cm bao gm Mc cm t ti (Inferiority complex) (mt trng thi tm l t an trng, km thng minh hn nhiu so vi ngi khc. Ibid, 1998:675) v Mc cm t tn mt trng thi tm l trong ngi ta tin rng mnh quan trng, thng minh hn nhiu so 57) + Trong giao thoa vn ha, rt nhiu trng hp c th, chnh gin vn ha ca cc i t hc to ra nhng din gii sai lch (misinterpretations) dn n cc cch hiu sai lch v gy ra sc vn ha (culture shock). V do b sc vn ha, h s c nhng hnh x sai l tc sai lch (misinteractions) v to ra xung t vn ha (cultural conflicts). V hu qu tr ca qu trnh tng tc v hp tc (breakdown of interaction and cooperation). minh a s sau:

7. Giao thoa vn ha v ging dy ngoi ng 7.1. Ni dung Theo chng ti, ni dung giao thoa vn ha trong ging dy ngoi ng cc cp khc nhau ( hin cu sinh) nn bao gm, cc mc khc nhau, cc khu vc sau: - Cc n tng vn ha: Nng cao nhn thc v nhng tng ng v d bit trong cc n tng ng tc, tp qun, truyn thng, cm k, phong cch tng tc, trnh vn minh... Vic t am gia vo cc hot ng giao thoa vn ha nng cao c nhy cm, trnh c tnh c ch trung tm, mc cm (t ti, t tn)... v to ra tnh ph hp trong cc hot ng giao thoa - Cc bnh din phm tr: S hiu bit (hay ch t l thc) v nhng tng ng v d bi gi hay cc nn vn ha trong cc tng tc c th xt theo cc bnh din phm tr l cc hau, nhng din gii sai lch, nhng cch hiu sai lch, nhng hnh x sai lch, nhng tn xt sai lch v cc i tc trong giao thoa vn ha. Theo chng ti, cc bnh din phm tr availability), liu lng th no (proportionality) v cch thc biu hin ra sao (manifest Cc bnh din phm tr chnh yu bao gm: 1. Ch quan tnh - Khch quan tnh (Subjectivity vs. Objectivity): Cc cch thc, chin l g cc hnh vi v c th hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v ch qua 2. Trc tip - Gin tip (Directness vs. Indirectness): Cc cch thc, chin lc c s d h hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v trc tip hay gin tip? 3. Chnh xc - Phi chnh xc (Accuracy vs. Inaccuracy): Cc cch thc, chin lc c s d h hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v chnh xc hay phi chnh xc? 4. ng - Tnh (Dynamicality vs. Staticality): Cc cch thc, chin lc c s dng trong ng cc biu t ca hai vn ha c xt thin v ng hay tnh? 5. H mnh - Khng nh mnh (Self-abasement vs. Self-assertion): Cc cch thc, chin lc h vi v c th hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v vic biu l s 6. Lch s dng tnh - Lch s m tnh (Positive politeness vs. Negative politeness): Cc hin lc c s dng trong cc hnh vi v c th hin trong cc biu t ca hai vn h ay s tn trng tnh ring t (lch s m tnh)? 7. Tru tng - C th (Abstractness vs. Concreteness): Cc cch thc, chin lc c s d in trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v tru tng hay c th? 8. Duy cm - Duy l (Sentimentality vs. Rationality): Cc cch thc, chin lc c s dn v c th hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v tnh duy cm hay tn 9. Tn ti - Bnh ng (Hierarchy vs. Equality): Cc cch thc, chin lc c s dng tron g cc biu t ca hai vn ha c xt thin v vic biu l tnh tn ti hay tnh bnh n 10. Hng ni - Hng ngoi (Introversion vs. Extroversion): Cc cch thc, chin lc c v c th hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v vic biu l tnh h 11. Qui thc - Phi qui thc (Formality vs. Informality): Cc cch thc, chin lc c s vi v c th hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v vic biu l tnh thc hay phi cng thc? 12. Thin v nhm-Thin v c nhn (Group-orientation vs. Self-orientation): Cc cch thc, trong cc hnh vi v c th hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v nh (individualism)? 13. Chu cnh cao - Chu cnh thp (High-context vs. Low-context): Cc cch thc, chin lc g cc hnh vi v c th hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v vic l ni dung tng tc? 14. Tnh rm - Tnh kim (Redundancy vs. Economicality): Cc cch thc, chin lc c s h hin trong cc biu t ca hai vn ha c xt thin v tnh rm r, tinh t, cu k - Nhng phm cht cn c trong giao thoa vn ha: Nhn chung, cc nh nghin cu v giao thoa vn ha, dn tc hc giao tip, giao tip giao nhng phm cht sau y l rt cn thit i vi nhng ngi tham gia vo cc hot ng gia ao vn ha:

+ Nhn thc c rng tt c cc nn vn ha u bnh ng nhng khc bit (all cultures ar - iu ta cho l ng/tt/tch cc... trong vn ha ca ta khng phi lc no cng l ng/ - Ci c th dn n thnh cng trong vn ha ca ta cha hn dn n thnh cng trong v - C thc v d bit trong cc n tng vn ha v nhng khu vc d gy sc trong giao tho tin... trong cc vn ha khc nhau, cc mc khc nhau, u khc nhau. - Tip nhn mt cch xy dng v c ph phn ci mi (the new) v ci cha bit (the oc nn vn ha ch hoc ny sinh trong qu trnh giao thoa vn ha. - Khch quan: Trnh phn xt cc thnh vin thuc nhm x hi, tiu vn ha, vn ha tc ng ha ca vn ha ngun. - Kin nhn: + Cn kin nhn c th hiu v phn xt nhm x hi, tiu vn ha, vn ha tc ngi ho + Cn kin nhn c th hiu c ti sao ci m ta tin l ng/hay/tt... trong nhm x gun li b phn xt mt cch tiu cc trong nhm x hi, tiu vn ha, vn ha tc ngi h - Khoan dung: + Khoan dung thm ch i vi c nhng iu khng th (Tolerating even the intolerable - UN + Nghim khc vi bn thn v khoan dung vi ngi khc. - Nhy cm: + Nhy cm phn nh v hnh x ph hp trong cc tng tc c th vi cc thnh vin th ch; + Kt qu ca nhiu nghin cu ngun mt (primary research) cho thy s nhy cm c vai tr g vic mang li thnh cng cho cc tng tc lin/giao vn ha. - C u c quan st: Quan st cc cch thc hnh x, cc phn ng thi v tnh cm ca cc hnh vi ph hp. - Tn trng i tc: "Th din" (face) l sn phm tin thin ca thc v ca t cch kp tnh" (negative face) v "T cch thnh vin" --> "Th din dng tnh" (positive face)]. V v cao th din ca i tc s to thun li cho tng tc v hp tc. - Khng c t tng bn tc trung tm: Tnh bn tc trung tm d to ra thi coi thng, thuc phng nn vn ha khc. - Khng khun mu ha: Khun mu ha lm s cng cch thc nhn nhn ca ta v nhng ngi - Khng nh kin: nh kin l sn phm ca ca khun mu ha tiu cc, ca s thiu hiu - Khng mc cm: Mc cm d dn n cc hnh vi th ng v thi ym th hoc cc hnh v 8. Cch thc Gio dc v giao thoa vn ha trong ging dy ngoi ng trong bi cnh hi nhp hin nay kh /mt s c nhn hay mt/mt s th ch c th no mc d trch nhim mang tnh hnh chnh v s th ch quan yu. Vic ging dy c th do cc c s o to ph trch vi cc i t , cc hnh thc hc khc nhau (tp trung hoc phi tp trung) v cc kha hc khc nhau (di hoc chuyn bit). Tuy nhin, vic nhn thc c tm quan trng ca giao thoa vn ha tr v trong pht trin x hi li l ca ton x hi, v thm ch, ton nhn loi. Khi cc nh ng n, h s a ra c cc ng hng, chnh sch, nh hng v tuyn truyn ng cal context) thun li cho cc hot ng gio dc giao thoa vn ha. Mi trng chnh tr - x hi thun li ny s tc ng tch cc ln mi trng th ch (c quay phim, my ghi m, cc bng hnh...) phc v cho ging dy, hc tp, nghin cu v thc c th v c th (phng b mn, phng chuyn , phng thu pht chng trnh...) s c h tnh (static institutional context) thun li. Mi trng chnh tr - x hi thun li ny cng tc ng tch cc ln mi trng th ch Cc cn b lnh o nh trng, cc cn b v nhn vin phng ban... s to iu kin thun hnh. Tc ng v i hi ca mi trng chnh tr - x hi, iu kin v kh nng ca mi trng k vng, ng c v kh nng ca ngi hc (learner), s phong ph v cp nht ca ngun t ti liu bt buc..., mm: ti liu c thm, t pht...) s gip to ra phng php, ch curriculum, syllabus) o to ph hp vi cc kha hc c th v giao thoa vn ha. Ty vo cc i tng c th vi cc kha hc, cp hc c th m ni dung c th mang tnh ghp vo cc mn hc, hoc c a vo chng trnh ngoi kha, hoc l ni dung ca mt m bt buc. (Hi vng s c dp c trnh by chi tit hn v vn ny) minh ha, chng ti xin c a ra s sau:

9. Kt lun Giao thoa vn ha l mt thc t; nhng xung t vn ha dn n ngng tr tng tc, chi un s l mt thc t. Vic nng cao nhn thc ca mi ngi v a dng vn ha, vic to d oa vn ha xt theo cc n tng vn ha v cc bnh din phm tr, vic pht trin cc phm g cng tnh tng tc v hp tc l mt yu cu bc thit. Trong Thp k gio dc v s pht trin bn vng do UNESCO va pht ng, mt trong 7 ni rong tng s 15 ni dung c bn thuc ba bnh din vn ha - x hi (7), mi trng (5) v a dng vn ha v hiu bit v giao thoa vn ha v s pht trin bn vng. Gio dc v g iu bit. Hiu bit chp nhn, hiu bit khoan dung, hiu bit hp tc v hiu bi gp thm mt ting ni ng tnh. Ti liu tham kho [1] D.R. Levine, M.B. Adelman, Beyond Language Cross - Cultural Communicatio n, Prentice Hall, Inc, 1993. [2] R. Williams, Culture Is Ordinary, In McKenzie (ed.), Convictions, 1958. [3] K. OSullivan, Understanding Ways: Communicating between Cultures, Southwo od Press Pty Limited 80-92 Chapel Street, Marrick Ville, NSW, 1994. [4] C. Kluckhohm, W.H. Kelly, Culture: A Critical Review of Concepts and Def initions, Harvard University Peabody Museum of American Archaeology and Ethnolog y Papers 47, 1945. [5] R. Wardhaugh, An Introduction to Sociolinguistics, Basil Blackwell, 1993 . [6] G. Hofstede, National Cultures and Corporate Cultures, In L.A. Samovar a nd R.E. Porter (Eds.), Communication between Cultures. Belmont, CA: Wadsworth, 1 984. [7] R. Tylor, Primitive Culture, Missouri Education, 1871. [8] UNESCO, 0World Conference on Cultural Policies, Mexico City, 1982. [9] J.A. Banks, C.A. McGee, Multicultural Education, Needham Heights, MA: Al lyn and Bacon, 1989. [10] J.M. Valdes (ed.), Culture Bound. Cambridge, CUP, 1995. [11] D.R. Levine, M.B. Adelman, Beyond Language, Prentice Hall, Inc, 1982. Culture, cultural interaction and foreign language teaching Nguyen Quang Department of English, College of Foreign Language, Vietnam National University, Hanoi, Pham Van Dong Street, Cau Giay, Hanoi, Vietn am In this article, different definitions and conceptualisations of Culture by differ ent researchers and institutions are brought to critical discussion; and the aut hors own is presented. Types of cultural interaction are classified and culture shock/cultural conflicts - examined. The What and the How of cultural interaction are then recommended for foreign language teaching toward successful internatio nal commu