T.C.

GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS MHENDSLK VE FEN BLMLER ENSTTS

JEOTERMAL KAYNAKLI ISI POMPALARININ TRKYE N UYGULANABLRLK ANALZ

Sadk Alper BLGL YKSEK LSANS TEZ ENERJ SSTEMLER ANABLM DALI

GEBZE 2006

T.C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS MHENDSLK VE FEN BLMLER ENSTTS

JEOTERMAL KAYNAKLI ISI POMPALARININ TRKYE N UYGULANABLRLK ANALZ

Sadk Alper BLGL YKSEK LSANS TEZ ENERJ SSTEMLER ANABLM DALI

Tez Danman Do. Dr. Alp Er KONUKMAN GEBZE 2006

iv

ZET
TEZN BALII : Jeotermal Kaynakl Is Pompalarnn Trkiye in Uygulanabilirlik Analizi YAZAR ADI : Sadk Alper BLGL

Bu almada toprak ve su kaynakl s pompalarnn Trkiye corafyasnda bulunan baz blgeler iin uygulanabilirlik analizi yaplmtr. Toprak ve su kaynakl s pompalar dk scaklktaki jeotermal kaynaklarn verimli ekilde kullanlmasn salayan dzeneklerdir. alma iin tek bir blge yerine birbiri ile iklim olarak farkllk gsteren ve ayn zamanda yakn enerji kalitesinde jeotermal kaynaa sahip iki blge seilmitir. Bu blgelerin seimi iin Maden ve Tetkik Arama Genel Mdrlnden alnan jeotermal kaynaklar haritas ile Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnden alnan son on yln yllk ortalama scaklklarna ait izelge kullanlmtr. Deerlendirme sonunda, Trkiyenin byk bir ksmn temsil edebilecei dnlen, dk jeotermal kaynak scaklna sahip ve ayn zamanda kaynak scaklklar yaklak olarak ayn olan biri Anadolu karasal iklim blgesinde dieri lman Ege blgesindeki iki yre iin almann uygun olacana karar verilmitir. Uygulanabilirlik analizi almasnda izlenilen yntem, seilen yrelerde rnek bir ev iin halen kullanlan konvansiyonel stma-havalandrma yntemlerinin kullanlmas yerine jeotermal potansiyelin s pompalar vastasyla deerlendirilmesi durumundaki ekonomik kazancn karlatrmal olarak incelenmesi eklinde olmutur. rnek bir konut iin hem kn stma hem de yazn soutma ykn karlayacak jeotermal kaynakl s pompas sisteminin tasarm parametreleri yaz ve k iin meteorolojik en u noktalar temel alnarak bulunmu ve bu parametrelere dayal yatrm ve enerji maliyeti hesaplar yaplmtr. Her iki yre iin de, sadece kn stma amal deerlendirme durumunda baa ba duruma gelme sresinin bir yl, hem kn stma hem de yazn soutma durumunda deerlendirilmesi durumunda ise baa ba duruma gelme sresinin drt yl olmas, jeotermal enerjiyi s pompalar ile hacim stma-soutma amal deerlendirmenin Trkiye iin ok ciddi bir seenek olduunu dndrmektedir.

SUMMARY
THESIS TITLE: Applicability Analysis of Geothermal Source Heat Pumps for Turkey AUTHOR : Sadk Alper Bilgil

This study presents applicability analysis of Ground Source Heat Pumps for particular regions in Turkey. Ground Source Heat Pumps are the mechanisms which utilize efficient usage of low temperature geothermal energy resources. Instead of choosing one region for this study two different regions had been chosen which show diversity of climate conditions and having geothermal resources. Geothermal resources map of Turkey is taken from General Directorate of Mineral Research and Exploration and average temperature data of last ten years are taken from Turkish State Meteorological Service for choosing the most suitable regions. As a result of considering all conditions, two regions, both have nearly equal temperature geothermal source and can represent most of the regions in Turkey are choosen. They are located in the region of Middle Anatolia with terrestrial climate conditions and in the region of Aegean with temperate climate conditions. The method which is followed for applicability analysis in this study is based on examining the economical revenue of two different systems, one of the systems which is designed by considering the geothermal potential with heat pump technology and other is deigned using common conventional heating-cooling methods. Design parameters of geothermal heat pump system for both heating condition in winter and cooling condition in summer are defined by using most extreme climatic conditions as a base, investment and operational cost calculations are made depending on these parameters. After calculating head to head point for both regions as one year in winter condition and four years in both winter and summer conditions show that it is a good choice to utilize geothermal resources for space heatingcooling purposes.

vi

TEEKKR
Bu alma srasnda katklarn, desteklerini ve ilgilerini esirgemeyen deerli hocam Do. Dr. AlpEr KONUKMANa teekkr bir bor bilirim. Ayrca tezimi deerlendirmek iin zaman ayran jri yeleri, Yrd. Do. Dr. lyas KANDEMR ve Yrd. Do. Dr. M. Hakan HOCAOLUna da teekkr bor bilirim. Benden manevi desteklerini esirgemeyen aileme ve gsterdii anlaytan dolay mdrm Sn. Orhan ENELe teekkr ederim.

vii

NDEKLER DZN
Sayfa ZET SUMMARY TEEKKR NDEKLER DZN SMGELER ve KISALTMALAR DZN EKLLER DZN TABLOLAR DZN 1. GR 2. JEOTERMAL ENERJ 2.1. Jeotermal Enerji Nedir? 2.2. Dnyada ve Tkiyede Jeotermal Enerjinin Kullanm 2.3. Jeotermal Enerjinin Ekonomisi 2.4. Trkiye Eneri Kullanm Profili 3. ISI POMPASI 3.1. Is Pompas Nedir? 3.2. Is Pompas alma Prensipleri 3.2.1. Teori 3.2.2. Temel Prensipler 3.3. Avantajlar 3.4. TSKIP Sistemlerinin eitleri 3.5. Is Pompas Paralar 3.5.1. Is Deitiricisi 3.5.2. Buharlatrc 3.5.3. Kompresrler 3.5.4. Youturucular 3.5.5. klimlendirme veya Sulu Sistemler 3.5.6. Kslma Vanas 3.6. Dnyada Is Pompas Kullanm 3.6.1. ABD deki Gelimeler iv v vi vii x xii xiii 1 4 4 9 10 16 18 18 19 19 23 24 25 25 26 30 30 31 31 32 33 33

viii

3.6.2. Avrupadaki Gelimeler 3.6.2.1. Almanyadan rnek 3.6.2.2. svireden rnek 3.6.2.3. ngiltereden rnek 3.6.2.4. sveten rnek 4. BU ALIMADA YAPILANLARIN TEORK ANALZ 4.1. Is Kayb Hesaplar 4.1.1. Is Kayplarna Esas Verilerin Toplanmas 4.1.2. Is Kayb Hesap Yntemi 4.2. Soutma Yk Hesaplar 4.2.1. D Ykler 4.2.2. Ykler 4.2.3.Yk Hesab 4.3. Is Pompas ve Soutma Makinesi Hesaplar 4.3.1. Is Pompas Hesaplamalar 4.3.2. Soutma Makinesi Hesaplamalar 4.4. Maliyet Hesaplamas 5. BLGESEL KAYNAK VERLER LE YAPILAN HESAPLAMALAR 5.1. Aliaa Hesaplar 5.1.1. Istma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar 5.1.2. Kalorifer Sistemleri Hesaplar 5.1.3. Is Pompas Hesaplar 5.1.4. Soutma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar 5.1.5. Klima Hesab 5.1.6. Soutma Makinesi Hesaplar 5.1.7. Kurulum Maliyeti Hesaplar 5.1.8. letme Maliyeti Hesaplar 5.1.9. Muhtelif Zamanlar in Hesaplamalar 5.1.10. Is Pompas Sistemi Baa Ba Noktas Hesab 5.2. Kzlcahamam Hesaplamalar 5.2.1. Istma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar 5.2.2. Kalorifer Sistemi Hesaplar

33 33 34 35 35 40 40 40 42 44 44 45 45 51 51 54 58 62 66 66 67 70 73 74 74 76 76 77 78 78 78 79

ix

5.2.3. Is Pompas Hesaplar 5.2.4. Soutma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar 5.2.5. Klima Hesab 5.2.6. Soutma Makinesi Hesaplar 5.2.7. Kurulum Maliyeti Hesaplar 5.2.8. letme Maliyeti Hesaplar 5.2.9. Muhtelif Zamanlar in Hesaplamalar 5.2.10. Is Pompas Sistemi Baa Ba Noktas Hesab 6. SONU KAYNAKLAR ZGEM EKLER EK-1 BR GNLK SOUTMA YK HESABI RNE EK-2 BR GNLK ISI KAYBI HESABI RNE

82 84 85 86 88 88 89 90 91 93 98

SMGELER VE KISALTMALAR DZN

A a Ak CLF CLTD COP c FLM Fsa FUA FUM Ful H HKIP h hf hfg hg IP KKO kv l LHG M P Pv Q qh qi qk qkn Kesit alan (m2) Birim aralk szdrganl (m3/(mh)) Kazan stma yzeyi (m2) Soutma yk arpan (zamana bal s depolama ve geri brakma etkisi) Soutma yk scaklk fark (K) Coefficient of Performance (Etkinlik Katsays) zgl s (J/(kgK)) Motor yk arpan Armatr arpan Kullanm arpan Motor kullanm arpan Kullanma arpan Yapnn s zellii (Wh/(m3K)) Hava kaynakl s pompas Entalpi (kj/kg) Mahal artlarnda doymu buharn entalpisi (kj/kg) Uygun hava scaklnda su buharnn gizli ss (kj/kg) Soutma serpantininde youan suyun entalpisi (kj/kg) Dik yzeylere gelen aylk ortalama gne nm iddeti (W/m2) Is pompas Kazan kullanm ortalamas Istma yzeyi verdisi (W/m2) Sznt aralk uzunluu (m) Bir adet kaynaktan olan gizli s kazanc (W) Duvarn nem geirgenlii (kg/(sm2Pa)) G (W) Anma gc (W) Is (j) Bir hacmin gerek s kayb (j) Yap bileeninden olan artrml s kayb (j) Radyatrler toplam sl gc (j) Kanal s kazanc (j)

xi

qs R SC SCL SHG SKIP Tc,a Tc,k Tg,a Tg,k TKIP TSKIP U W ZA ZD Ze ZH ZR ZU ZW P Pp T Tlm W v v

Hava sznts s kayb (j) Oda zellii Glgeleme katsays Gne soutma yk (W/ m2) Bir adet kaynaktan olan duyulur s kazanc (W/adet) Su kaynakl s pompas Akkann s deitiricisinden k scakl (K) Kaynan k scakl (K) Akkann s deitiricisine giri scakl (K) Kaynan giri scakl (K) Toprak kaynakl s pompas Toprak ve su kaynakl s pompas Is gei katsays (W/m2K) (W) Souk d yzey s kayb artrm Birletirilmi artrm katsays Ke artrm katsays Yn artrm Artrm katsays Kesintili stma rejimi artrm Yksek kat artrm Akln iki tarafndaki basn fark (Pa) Pompann basma basnc (Pa) Scaklk fark (K) Logaritmik scaklk fark d hava zgl nem fark Su buharnn basn fark (Pa) Pencerelerden ieriye szlen gne nlarndan kaynaklanan s kazanc(W) Saydam elemanlarn gne enerjisi geirme faktr Younluk (kg/ m3) Kazan kullanm faktr Verim

xii

EKLLER DZN
ekil 2.1. Jeotermal sistemlerin ematii 2.2. Jeotermal kaynak kesiti 2.3. Enerji kaynana gre emisyon miktar izelgesi 2.4. Trkiyenin jeotermal haritas 2.5. 2000 yl dnya geneli jeotermal enerjinin kullanm alanlarna gre kapasite yzdeleri 3.1. Ters Carnot evrimi 3.2. Gerek soutma evrimi 3.3. Gerek evrim T-s diyagram 3.4. Is pompas evrimi 3.5. rnek bir ticari s pompas ekli 3.6. Almanyada yllk s pompas sat miktar 3.7. svirede devreye alnan dk kapasiteli TKIP says 3.8. svirede devreye alnan yksek kapasiteli TKIP says 3.9. sve yllk s pompas sat adetleri 4.1. Is pompas devresi 4.2. Is pompas jeotermal kaynak temasl s deitiricisi ak emas 4.3. Is pompas ev ii temasl s deitiricisi ak emas 4.4. Soutma makinesi devresi 4.5. Soutma makinesi jeotermal kaynak temasl s deitiricisi ak emas 4.6. Soutma makinesi ev ii temasl s deitiricisi ak emas 5.1. rnek bina zemin kat izimi 5.2. rnek bina 1. kat izimi 16 20 21 22 23 32 34 34 35 36 52 53 54 55 56 57 65 66 2.6. Dnya genelinde jeotermal enerji kullanm biimlerine gre kullanm yzdesi16 Sayfa 6 7 7 10

xiii

TABLOLAR DZN
Tablo 2.1. Jeotermal akkanlarn scaklklarna gre kullanm alanlar 2.2. Jeotermal enerjinin eitli kullanmlarndan elde edilebilecek potansiyel kar izelgesi 2.3. lkelere gre jeotermal enerjinin dorudan kullanm izelgesi 2.4. Dnya geneli jeotermal enerjinin kullanm biimlerine gre deerlendirme izelgesi 2.5. Trkiyede beklenen enerji retim ve tketim kalemleri 3.1. Toprak kaynakl s pompalarnn (TKIP) dnya apnda kullanm 3.2. Ocak 2001 itibari ile lkemizde kurulan dey toprak s deitiricili toprak kaynakl s pompalarnn dalm 5.1. Aliaa stma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi 5.2. Aliaa kalorifer sistemi radyatr dilim hesab izelgesi 5.3. Aliaa s pompas deerler izelgesi 5.4. Aliaa soutma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi 5.5. Aliaa soutma makinesi deerler izelgesi 5.6. Aliaa iin alma gnne gre iletme maliyeti tablosu 5.8. Kzlcahamam kalorifer sistemi radyatr dilim hesab izelgesi 5.9. Kzlcahamam s pompas deerler izelgesi 5.10. Kzlcahamam soutma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi 5.11. Kzlcahamam soutma makinesi deerler izelgesi 5.12. Kzlcahamam iin alma gnne gre iletme maliyeti tablosu 85 87 89 38 67 68 71 73 75 77 80 83 15 17 37 12 13 Sayfa 9

5.7. Kzlcahamam stma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi 79

1. GR
Sanayinin ivmelenmesi ile birlikte dnyann enerji ihtiyac da giderek artmaktadr. Bugne kadar petrol, doalgaz ve nkleer olarak karlanan bu ihtiya artk birka sebepten tr farkl ekillerde karlanmak zorunda kalmaktadr. Bu sebeplerin balcalar, giderek azalan petrol, doalgaz ve kmr rezervleri ve buna bal olarak artan fiyatlar ve bu tip enerji kazanmlarndan oluan evre kirliliinin dnya dengelerini tehdit ediyor olmas gsterilebilir. Bu koullar evre dostu ve yeniden kazanlabilir enerji kaynaklarna ynelmeyi gerektirmitir. Bu tip enerjiler rzgar enerjisi, gne enerjisi, biyoktle, hidroenerji ve jeotermal enerji olarak sralanabilir. Bunlar arasnda jeotermal enerji bizim zellikle dikkatimizi eken bir enerjidir nk lkemiz jeotermal kaynak bakmndan dnyann en zengin yedinci lkesidir. Dnyada jeotermal enerji iin ok sayda deerlendirme yntemi bulunmutur. Yksek scaklkta kaynaklarn bulunmas enerjinin verimli bir ekilde kullanlmas iin nem arz etmektedir. Dk scaklkta ancak byk miktarda olan enerji bazen kullanm asndan verimli olmayabilir. Trkiyede ise jeotermal enerji tam da bu kapsamda bulunmaktadr. zerinde dnlmesi gereken ise jeotermal enerjinin verimli kullanm konusunda neler yaplmal sorusudur. Bu almada bu yntemlerden sadece birisi olan toprak ve su kaynakl s pompas (TSKIP) konusuna deinilecektir. nk bu sistem jeotermal enerjiye ait kullanm verimini byk lde artrmaktadr. Daha nceden bu konuda akademisyenlerimiz tarafndan deiik aratrmalar yaplm olup zellikle deneysel bir takm sonular sunulmutur. Bu tezde yaplan alma dier almalardan baz noktalarda farkllk arz etmektedir. Bu almada binaya ait varsaylan ortalama s kayb veya soutma yk kullanmak yerine ilk rnek olarak alnan binaya ait tm yap iin, blge ve iklim detaylar alnarak geni apta bir hesaplama yaplmtr. Is pompasna ait hesaplamalarda ise gerek verilerden yola karak blgesel veriler MTAdan (Maden ve Tetkik Arama Genel Mdrl) alnmtr.

Bu tez sunumunun ikinci blmnde, jeotermal enerjinin ne olduu ve gemii hakknda bir takm bilgiler verilmitir. Daha sonra bu enerjinin hangi eitlilikte kullanlabilecei ve potansiyeli hakknda bilgi verilecektir. Dnya genelinde ve Trkiye genelinde jeotermal enerji potansiyeli hakknda ksa bilgiler verildikten sonra Trkiyenin enerji kullanm profiline ait bilgiler de verilecektir. nc blm s pompalarna ayrlmtr. nce s pompalar ksaca tantlacak ve alma koullarndan bahsedilecektir. Daha sonra termodinamik alma prensipleri teorik olarak incelenecektir. Ardndan sz konusu gerek hayattaki alma ekli aklanacaktr. Toprak ve su kaynakl s pompalar ve paralar tantlacak ve her bir para hakknda ilevleriyle beraber bilgi verilecektir. Dnya genelinde kullanm tablolar ve grafikleri de verilecektir. Son olarak da lkemizdeki s pompas kullanm profiline gz atlacaktr. Drdnc blm tez kapsamnda yaplan hesaplamalara ait teorik bilgiler ve formlleri iermektedir. Tezin ana amac toprak ve su kaynakl s pompalarnn halen kullanlmakta olan alternatif sistemlerle karlatrmas olduu iin bu blm, seilen alternatif stma ve soutma sistemleri ile s pompas sisteminin formllerini iermektedir. almada doalgaz stmal kalorifer sistemi karlatrma iin seilmi olup soutma sistemi olarak ise split klimalar gz nne alnmtr. Buradaki formller sistemin bykln ve dolays ile de yatrm maliyetini belirleyecektir. Ayrca her sistem iin bir de iletme maliyeti hesaplanaca iin zellikle s pompas iin hesaplama yntemi verilecektir. Beinci blm ise daha nceden detaylar verilmi formller zerinden yaplan hesaplamalarn aklamalarn ve sonularn iermektedir. En bata seilen iki farkl blge iin gn gn ortalama scaklklar zerinden rnek bina iin s kayb ve soutma yk hesaplanmtr. ok geni bir hesaplamas olduu iin bu almalar Excel tablolar halinde tutulmu olup istenildiinde ulalabilir durumdadr. almada sistemlere ait yaplan hesaplamalar ve sistemin byklnn tahmini en kt koullara gre yaplmtr. Alternatif stma sistemi olarak doalgaz stmal (90/70) kalorifer sistemi ele alnm olup bu sisteme ait hesaplamalar yaplarak sistemin boyutlar ve maliyeti kartldktan sonra yakt miktar belirlenerek iletme gideri hesaplanmtr. Daha sonra ise s pompas sistemi iin de yatrm maliyeti ve

iletme

gideri

hesaplanmtr.

Tm

bu

hesaplamalardan

sonra

sistemler

karlatrlarak ekonomik olarak deerlendirilmitir. Altnc blmde ise, almadan elde edilen sonulara adanmtr.

2. JEOTERMAL ENERJ
Bu blmde jeotermal enerji kayna, gemii, gelecek planlar ve yatrmlar ile kullanm alanlar hakknda ksa bir bilgi verildi. Trkiye ve dnyada kullanm ve kaynak bilgileri tablolar halinde gsterildi ve jeotermal enerji kullanmnn getirecei faydalardan bahsedildi.

2.1 Jeotermal Enerji Nedir?

Gnmze kadar, kullanlan en nemli enerji kayna fosil yaktlardr. Dnyadaki petrol rezervlerinin giderek azalmas alternatif enerji kaynaklar zerinde yaplan almalar artrmtr. 2010 ylna kadar mevcut petroln yarsnn karlm olaca bilinmektedir ve yeni enerji kaynaklarnn bulunmas dnyann gelecei iin byk nem tamaktadr. te bu noktada jeotermal enerjinin nemi artmaktadr ve alternatifler arasnda, yer ss nemli bir yenilenebilir enerji kayna olarak dnlmektedir. Jeotermal enerji yle tanmlanmaktadr [VDI-Richtline 4640 a gre]: Jeotermal enerji yer kabuu tarafndan topran alt ksmlarnda s eklinde toplanm enerjidir. Yer ss anlamna da gelmektedir [Glksz (2000)]. Jeotermal enerji; ksaca yer ss olup, jeotermal kaynaklardan dorudan veya dolayl her trl faydalanmay kapsamaktadr. Jeotermal enerji yeni, yenilenebilir, srdrlebilir, ucuz, gvenilir, evre dostu, yerli ve yeil bir enerji trdr. Yerin merkezinden yzeyine doru srekli bir s transferi olmas, her bir km derinlik iin ortalama yer scaklnn 30 0C artmasna neden olmaktadr. Yerin merkezinden gelen bu enerji yer yzeyine ulamaktadr ve yaklak 1021 J/yldr [Glksz (2000)]. Yzeye yakn yerlerde ise 15 metre derinlie kadar gne enerjisi depolanmaktadr. Depolanan bu gne enerjisi ise yaklak 5,41024 J/yldr [Glksz (2000)]. Bu iki deerin karlatrmas durumunda yer ssnn ihmal edilmemesi gerektii grlmektedir.

Yeryzne yakn yer ssndan, maksimum olarak 2582 PJ/yl [Glksz (2000)] civarnda olabilecei hesaplanmtr. Bu deerler, Almanyann u andaki enerji tketiminin %28i ve toplam s ihtiyacnn %49unun bu kaynaktan salanmasnn mmkn olduu anlamna gelmektedir [Glksz (2000)]. Dnyada bulunan yeryzne yakn yksek scaklktaki kayalardan ise yeni ortaya kan ve gelimekte olan hot-dry-rock yntemi ile de yenilenebilir enerji kayna olarak kullanlabilmektedir. Jeotermal enerji yln her annda ulalabilir bir enerji kaynadr. Atmosfere CO2 ve dier emisyonlarn verilmedii bu enerji trnde, flora ve faunaya olumsuz etkiler minimum dzeyde olmaktadr. Yakt bedeli olmad iin iletme masraflar dk olan bu enerji trnde, birka kilovattan megavata kadar s enerjisinden yararlanmak da mmkndr. [Glksz,2000] Yerkabuunun derinliklerindeki snn oluturduu, scakl srekli olarak blgesel atmosferik ortalama scakln zerinde olan, evresindeki sulara gre daha fazla miktarda erimi madde ve gaz ierebilen doal su, buhar ve gazlarn yzeye kt noktalara jeotermal kaynak ad verilir. [Glksz,2000] Jeotermal sistem; jeotermal alan oluumunu salayan; beslenme alan, akkan, s kayna, rezervuar, rt kaya ve boalm alannn tmn kapsayan, jeotermal kaynak ve mineralli sularn kt ve/veya retildii, kendine zg jeolojik yaps, hidrojeolojik ve kimyasal zellikleri olan sistemdir. Jeotermal enerji yenilenebilir deerli bir enerji kaynadr. Yeraltndaki gzenekli ve atlakl kaya ktlelerinin yamur, kar, deniz ve magmatik sular ile beslenerek oluturduu jeotermal rezervuarlar, atmosferik, yeralt ve reenjeksiyon koullar devam ettii mddete yenilenebilir ve srdrlebilir zelliklerini korurlar. Ancak, jeotermal rezervuarlardan yaplan sondajl retimlerde jeotermal akkann evreye atlmamas ve rezervuar beslemesi bakmndan, ilevi tamamlandktan sonra tekrar yeraltna gnderilmesi (reenjeksiyon) zorunludur. Reenjeksiyon birok lkede yasalarla zorunlu hale getirilmitir. ekil 2.1de jeotermal sistemlerin ematii grlmektedir.

ekil 2.1

Jeotermal sistemlerin ematii [www.jeotermaldernegi.org.tr].

Jeotermal enerjinin kullanmda hibir risk faktr tamad, (patlama, yangn, zehirlenme v.b.) son derece gvenilir olduu kantlanmtr. ekil 2.2de jeotermal kaynak kesiti grlmektedir. talya Larderello sahasnda 1904 ylndan beri, Kaliforniya Geyser sahasndan 42 yldr jeotermal elektrik retilmektedir. 1890dan beri Boise Idahoda (ABD) ve 1934den bu yana Reykjavik - zlandada stma sistemi bulunmaktadr.

ekil 2.2

Jeotermal kaynak kesiti [www.jeotermaldernegi.org.tr].

Jeotermal eneri evre dostudur. ekil 2.3te enerji kaynana gre emisyon miktarlar grlebilir. Buradan da grlebilecei gibi jeotermal enerjinin emisyonu en azdr.

ekil

2.3

Enerji

kaynana

gre

emisyon

miktar

izelgesi

[www.jeotermaldernegi.org.tr].

lk alardan yakn gemie kadar sadece salk amacyla kullanlan jeotermal kaynaklardan, gnmzde ya dorudan stmada yada baka enerji trlerine dntrlerek yararlanlmaktadr. 20. yzyl bana kadar salk ve yiyecekleri piirme amac ile yararlanlan jeotermal kaynaklarn kullanm alanlar gelien teknolojiye bal olarak gnmzde ok yaygnlam ve eitlenmitir. Bunlarn banda elektrik retimi, stmaclk ve endstrideki eitli kullanmlar gelmektedir. Hazne scakl 200 C ve daha fazla olan jeotermal akkandan elektrik retimi gereklemektedir. Ancak gnden gne gelimekte olan yeni teknolojilere gre 150 Cye kadar dk hazne kl akkandan da elektrik retilebilmektedir. Ayrca son zamanlarda buharlama noktalar dk gazlar (Freon, zobutan vb.) kullanlarak 60-90 C scaklktaki sulardan da elektrik retiminde (binary sistem) yararlanma almalar srdrlmektedir. Jeotermal enerjiden elektrik retimi ilk olarak 1904 ylnda talyada olmutur. Jeotermal akkandan elektrik retimi bata A.B.D. ve talyada olmak zere Japonya Yeni Zelanda, El Salvador, Meksika, rlanda, Filipinler, Endonezya, Trkiye ve dier lkelerde yaplmaktadr. Tablo 2.1de jeotermal enerjinin scaklklarna gre kullanm alanlar gsterilmitir.

Tablo 2.1 Jeotermal akkanlarn scaklklarna gre kullanm alanlar. [imek vd. (1996)] SICAKLIK( C) KULLANIM ALANI
180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 Yksek konsantrasyon solsyonunun buharlamas, amonyum absorbsiyonu ile soutma Hidrojen slfit yoluyla ar su eldesi, Diyatomitlerin kurutulmas Kereste, balk vb. yiyeceklerin kurutulmas Bayers yoluyla alminyum eldesi iftlik rnlerinin kurutulmas (Konservecilik) eker endstrisi, tuz eldesi Temiz tuz eldesi, tuzluluk orannn artrlmas imento kurutulmas Organik maddeleri kurutma (Yosun, et, sebze vb.) Yn ykama ve kurutma Balk kurutma Ev ve sera stma Soutma (Alt scaklk snr) Kmes ve ahr stma Mantar yetitirme, Balneolojik banyolar Toprak stma, kent stma (alt snr), salk tesisleri Yzme havuzlar, fermantasyon, damtma, salk tesisleri Balk iftlikleri
0

Elektrik retimi Istma

+ + + + + + + + + + + + + + + + +

2.2.Dnyada ve Trkiyede Jeotermal Enerjinin Kullanm

Dnyada jeotermal enerji kaynakl elktrik retim kapasitesi 7974 MW (2000 yl verileri ile) olup, retim kapasitesi gn getike artmaktadr. Dk scaklktaki jeotermal akkan (30-60C) dorudan stmaclkta kullanlmaktadr. Yeni gelitirilen s pompalar yardmyla sularn scakl 5 C'ye dnceye kadar akkandan yararlanlabilmektedir. Aada jeotermal enerjinin rnek lkeler ile kullanm alanlar grlmektedir. Binalar ve kentleri merkezi sistemle stmada vede scak kullanma suyu olarak (zlanda, Fransa, Japonya, A.B.D.,Trkiye,Yeni Zelanda,Macaristan) 40Cden fazla scaklktaki jeotermal akkan kullanlmaktadr. Seralarn stlmas ile turfanda sebzecilik, meyvecilik, iekilik yaplmakta ve dnyada yaklak 17174 MW karl jeotermal enerji bu amala kullanlmaktadr. Macaristan, talya, ABD, Trkiye, Japonya, Yeni Zelanda

10

ve zlandada 30 C'den fazla scaklktaki akkan kullanlarak seralarn stlmas salanmaktadr. Tropikal bitki ve balk yetitirmede (Japonya) Tavuk vb. hayvan iftliklerinin stlmasnda (Japonya, ABD, Yeni Zelanda, Macaristan, Rusya) jeotermal akkandan faydalanlmaktadr. Toprak, cadde, havaalan pistlerinin vb. stlmasnda, Yzme havuzu, fizik tedavi merkezleri ve dier turistik tesislerde (talya, Japonya, ABD, zlanda, Trkiye) kullanlmaktadr. Trkiye' nin Toplam Jeotermal Is ve Elektrik Potansiyeli 31500 MW tr. Bu da edeer olarak be milyon konut stma edeeri veya 150000 dnm sera stmas, bir milyonun zerinde kaplca yatak kapasitesi, 9,3 milyar USD/yl fuel-oil edeeri (30 milyon ton/yl) veya 30 milyar m3/yl doalgaz edeeridir. Trkiyenin 2010 Yl Jeotermal Elektrik retim Hedefi 500 MW (4 Milyar kWh/Yl). Trkiyenin toplam jeotermal elektrik potansiyeli 2000 MW* (16 Milyar kWh/Yl). [www.jeotermaldernegi.org.tr] ekil 2.4te Trkiyenin jeotermal haritasna yer verilmitir.

ekil 2.4

Trkiyenin jeotermal haritas [www.jeotermaldernegi.org.tr].

11

Trkiyede jeotermal enerjiyi dorudan kullanan belediyeler aada gsterilmitir. Gnen (3400 konut, 1987den beri iletilmektedir, jeotermal akkan scakl : rt. 80 C ) Simav (3000 konut, 1991, ~120 C), Krehir (1800 konut, 1994, 57 C) Kzlcahamam (2500 konut, 1995, ~80 C) zmir (Balova + Narldere, 10775 konut, 1996, ~120 C) Sandkl (1600 konut, 1998, ~70 C) Afyon (4000 konut, 1996, ~95 C) Kozakl (1000 konut, 1996, ~90 C) Diyadin (400 konut,1999, 76 C) [www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2000/haziran/jeotermal.htm]

2.3. Jeotermal Enerjinin Ekonomisi

Jeotermal enerjinin ne kadar verimli bir enerji kaynan anlamak iin daha nce baka bir almada hesaplanm olan konut stma maliyetlerine 1994 yl itibari ile bakalabilir : Elektrik ile snma Fuel-Oil ile snma Doalgaz ile snma Jeotermal ile snma 1900 TL/kWh 1680 TL/kWh 1433 TL/kWh 35,2 168,8 TL/kWh [zpnar vd (1994)]

Kmr ile snma 1160 TL/kWh

Jeotermal enerji en verimli olarak ortam stma ve soutma sistemlerinde kullanlabilir. Bir elektrik retim merkezinin s deitiricisini terk eden akkann scakl 100 0C kadar yksek olabilir ki bu dk scaklk kullanan ortam stma veya su stma ilemleri iin ok uygundur, ancak ekonomik bir elektrik retim jeneratr iin uygun deildir. Bu yzden zaten herhangi bir jeotermal kaynaktan ortam stmak iin kullanlmak zere elde edilebilecek toplam snn onte te biri kadar bir elektrik enerjisi retilebilmesine armamak gerekir. Sonu olarak eer ortam stmak iin jeotermal enerji satlr ise kar kat artabilir.

12
0

Ancak 150

C den daha yksek scaklktaki kaynaklar iin durum tersine

dner. nk artk bu scaklktaki kaynaktan elde edilecek olan elektrik enerjisi daha deerli olacaktr. Bu durumda kojenerasyon akll bir seim olacaktr. Tablo 2.2de jeotermal enerjinin eitli kullanm alanlarna gre

deerlendirmeleri sonucu elde edilebilecek kar marjlar gsterilmitir. Tablo 2.3te lke baznda jeotermal enerjinin dorudan kullanm kapasiteleri ve mevcut durum grlmektedir. Tablo 2.4te ise dnya genelinde jeotermal enerjinin deerlendirilme alanlar ve yzdeleri verilmitir. Tablo 2.2 Jeotermal enerjinin eitli kullanmlarndan elde edilebilecek potansiyel kar izelgesi [Kanoglu, 1999].
Jeotermal enerjinin deiik kullanm yntemlerinden elde edilebilecek ptoansiyel kazanmn karlatrlmas Parametre Jeotermal elektrik retimi Jeotermal stma Jeotermal sourarak soutma Elektrik retimi Hesaba katlan jotermal kaynak miktar, m Jeotermal kaynak k scakl, Ts Jeotermal kaynak tahliye cakl, Td Yararlanlan jeotermal s miktar, Qu = mCp(Ts - Td), Cp = 4,18 kJ/kg0C Tipik dnm verimi, nc retilen enerji miktar (elektrik, stma, veya soutma) , Ed= ncQu Jeotermal enerji ile yer deitiren sistem yada rn Elektrik ve doal gaz birim fiyat, UP Potansiyel kazanm Elektrik retimi : PRpg = Ed UP Isrma : PRh = (Ed/0,95) UP $8,70 $27,11 $24,80 $8,70 $9,43 $5,80 $4,51 Elektrik $0,0832 kWh 104,5 kWh 1335 kWh Doal oca, verim= 0,95 $0,0193 kWh gaz Elektrik A/C COP = 3 $0,0832 kWh Elektrik $0,0832 kWh 894,1 kWh 104,5 kWh 464,4 kWh Doal oca, verim= 0,95 $0,0193 kWh Elektrik $0,0832 kWh gaz Elektrik A/C COP = 3 $0,0832 kWh 69,7 kWh 162,5 kWh 870,8 kWh 0,12 1335 kWh 1,0 812,8 kWh 1,1 870,8 kWh 0,12 464,4 kWh 1,0 580,6 kWh 0,12 232,2 kWh 0,7 10 000 kg 165 0C 90 0C 10 000 kg 165 0C 50 0C 10 000 kg 165 0C 95 0C 10 000 kg 165 0C 90 0C Istma Elektrik retimi 10 000 kg 165 0C 115 0C Soutma Elektrik retimi + stma Elektrik retimi + soutma

10 000 kg 90 0C 50 0C

10 000 kg 165 0C 95 0C 836 000 kJ

3 135 000 kJ 4 807 000 kJ 2 926 000 kJ 3 135 000 kJ 1 672 000 kJ 2 090 000 kJ

Soutma: PRc = (Ed/3) UP Toplam Potansiyel kazanm $8,70 $27,11 $24,80 $18,13 $10,31

13

Tablo 2.3 lkelere gre jeotermal enerjinin dorudan kullanm izelgesi [Lund, 2001]. lke Cezayir Arjantin Ermenistan Avustralya Avusturya Belika Bulgaristan Kanada Karayip Adalar ili in Kolombiya Hrvatistan ek Cumhuriyeti Danimarka Msr Finlandiya Fransa Grcistan Almanya Yunanistan Guatemala Honduras Macaristan zlanda Hindistan Endonezya Israil 12 677 44 90 210 58 Akm MWt TJ/yl Kg/s 516 100 1586 2515 25,7 1 34,4 449 15 351 GWh/yl 441 125 4 98 447 30 455 284 0 2 Kapasite Kazlan Kii-Yl Bte 106$ faktr Kuyu 0,5 27 0,55 0,48 0,32 0,2 0,87 0,48 0,09 0,62 0,55 0,53 0,63 0,15 0,33 0,32 0,58 0,19 0,48 0,8 0,13 0,21 0,88 0,76 0,27 0,44 1 0,59 0,86 4 241 73 16 75 1 200 10 14 20 250 14 0,5 90 1 1 68 91 106 6,15 1,9 0,3 0 0 0,3 85 0,13 0 17 60 9 202 6

255,3 1609 3,9 107

1690 107,2 1637 377,6 1023 0,1 0,4 1 7

12,68 2282 37908 10531 222 927 13,3 266 74 154 36 21 4 134 1360 1752 436 107 33 5 1135 5603 699 12 476

113,9 555 12,5 7,4 1 80,5 128 75 15 484 4895 6307 1568 385 117 17

2793 326 894 371 258 250 397 57,1 4,2 0,7

472,7 4086

7619 1469 20,17 316 80 2,3 1672 63,3 2517 43 1713

14

talya Japonya rdn Kenya Kore Litvanya Makedonya Meksika Nepal Hollanda Yeni Zelanda Norve Peru Filipinler Polonya Portekiz Romanya Rusya Sbistan Slovakya Slovenya sve svire Tayand Tunus Turkiye ngiltere ABD Venezuella Yemen Total

1656 325,8 3774

1048

0,37 0,73 0,32 0,25 0,67 0,9 0,2 0,76 0,66 0,17 0,73 0,17 0,65 0,79 0,13 0,2 0,6 0,063 0,94 0,51 0,53 0,35 0,14 0,68 0,28 0,61 0,23 0,17 0,63 0,48 0,4

50

10

1167 26933 7482 574 153,3 1540 1,3 1054 35,8 13 761 21 81,2 10 753 599 510 428 3 209 166 142 1089 6 16 1967 9 14 7 76 10 797 1707 660 588 196 1147 663 4 56

164 6 1 0

42 102 55 20 8

276 23,94 15 0 0,007

4367 164,2 3919 25 1,1 10,8 132 22 57

307,9 7081 6 2,4 1 32 49 25 275 35

200

50

242 49 890

68,5 5,5

166 7 14 306 5 4 18 181 1043 23 95 43

12

152,4 2871

24

1466 308,2 6144 827 623 656 455 120 80 2375

132,3 2118 42 377 705 4128

11,75 16,08

547,3 2386 0,7 23,1 15 201

58

230

700 25

820 2,9

15756 4377 21 6

15

120

25

4550 3766 20302 5640 0,7 1 14 15 4 4

44

10

42

52746 15145 190699 52976

1028

3363

841

15

Tablo 2.4 Dnya geneli jeotermal enerjinin kullanm biimlerine gre deerlendirilme izelgesi [Lund, 2001]. Kapasite MWt Kategori Jeotermal s pompas Hacim stma Seraclk Salk Zirai kurutma Endstriyel kullanm Kaplca ve yzme Soutma ve kar eritme Dier Toplam 2000 5275 3263 1246 605 74 474 3957 114 137 15.145 1995 1854 2579 1085 1097 67 544 1085 115 238 8664 Kazanm TJ/yl 2000 23.275 42.926 17.864 11.733 1038 10.220 79.546 1063 3034 190.699 1995 14.617 38.230 15.742 13.493 1124 10.120 15.742 1124 2249 112.441

Kurulan termal g MWt = m(kg/s) (Ti T0)(0C) 0,004184 Kullanlan enerji (TJ/yl) = yllk ortalama ak hz (kg/s) (Ti T0)(0C) 0,1319 Kapasite faktr = TJ/yl 0,03171 / MWt m = maksimum ak hz Ti = giri scakl T0 = k scakl ekil 2.5te jeotermal enerjinin 2000 yl itibari ile kullanm alanlarna gre kapasitesi yer alrken , ekil 2.6da kullanm yzdesi verilmitir.

16

ekil 2.5

2000 yl dnya geneli jeotermal enerjinin kullanm alanlarna gre

kapasite yzdeleri [Lund, 2001]

ekil 2.6

2000 yl dnya geneli jeotermal enerjinin kullanm alanlarna gre

kullanm yzdeleri [Lund, 2001]

2.4. Trkiye Enerji Kullanm Profili

Trkiye en byk jeotermal enerji kaynaklarna sahip lkelerden birisidir. 1962 den beri toplanan verilere gre 4500 MW civarnda elektrik retmeye uygun kaynak bulunmaktadr. Ayrca sadece stma amac ile kullanlan kaynaklar ise 350 MWt

17

(yaklak olarak 50 000 konuta yetecek kadar) civarndadr. Ancak buda yaklak 7700 MWt yani 350 000 konuta karlabilir. Trkiye de beklenen enerji retim ve tketim kalemleri Tablo 2.5te grlebilir. Tablo 2.5 Trkiyede beklenen enerji retim ve tketim kalemleri [Kaygusuz, 2003]. TRKYE birincil enerji retim ve tketim(parantez iinde) hedefleri Enerji Kaynaklar Linyit kmr 2000 17 2005 202 21 2010 259 28 2015 522 31 820 2020 39 (129 106) 1604 (136 365) 2018 (2018) 9454 (9454) 5681 (5681) 4860 (4860) 18 2294 (2294) 1440 (1440) 2025 385 45 (296 997) 1455 (179 765) 2748 (2748) 10 5393 (5393) 5400 (5400) 200 286 29 3248 (3248) 2134 (2134) 445 (10 445) 944

(20 256) (30 474) (50 311) (83 258) 3408 2127 1735 1516 (112 993) 1336 (1336) 8873 (8873) 6029 (6029) 4860 (4860) 9143 (9143) 1508 (1508) 980 (980)

Petrol ve doal gaz

(59 250) (73 256) (92 637) 253 (253) 3763 (3763) 6963 (6963) 432 (432) 0.0 (0.0) 204 (204) 55 (55) 495 (495) 5845 (5845) 6760 (6760) 1380 (1380) 0.0 (0.0) 459 (459) 250 (250) 884 (884) 7520 (7520) 6446 (6446) 3760 (3760) 3657 (3657) 907 (907) 620 (620)

Merkezi stma Hidroelektrik Odun ve p Jeotermal Nkleer Gne Rzgar

(18 286) (29 200)

18

3.ISI POMPASI
Is pompas u an dnya apnda kullanlmaya balanan jeotermal enerjiyi kullanan bir hacim stma sistemidir. Bu blmde s pompas hakknda genel bir bilgi verilip alma prensibi incelenecektir. Is pompasna ait kullanmda olan eitleri ve s pompas sistemleri paralar hakknda bilgi verilecek, dnya apnda kullanm bilgisi verilecek.

3.1. Is Pompas Nedir?

Is pompalarnn sy tamasn dalg pompalarn rnek vererek anlatabiliriz. Dalg pompalar nasl suyu retemiyorlarsa, s pompalar da sy retmeyip sadece tarlar. Dalg pompalar nasl suyu daldrldklar bir kaynaktan ekerek pompalyorlar ise s pompalar da daldrldklar s kaynandan sy ekerek dk scaklktaki ortama iletebilirler. Enerjinin korunum yasas gereince enerji vardan yok yoktan da var edilemez, sadece bir formdan baka bir forma dnr veya tanabilir. Is pompas snn bir ortamdan baka bir ortama tanmasn salar ve bunun iinde iine daldrlaca bir s kaynana ihtiya vardr. lk olarak akla gelmi olan ve kullanmna daha nceden balanan kaynak havadr. Split klima veya iler diye adlandrlan cihazlar hava kaynakl s pompalardr. Bu tip s pompalar bulunduklar blgenin d scaklna bal olarak alrken dk verim sorunu ile karlaabilirler. rnein kurak iklimin olduu bir ilimizde kn hava ok souk yazn ise ok scak olmaktadr. Kn ok dk scaklktaki bir s kaynandan s ekerek souk olan mahali 24 0Cye kartrken veya yazn ok yksek scaklktaki bir s kaynana s vermeye alarak scak olan mahali 24 0Cye souturken doal olarak verim sorunu yaarlar. Bu stlan veya soutulan ortam ile s kayna arasndaki scaklk farknn byk olmasndan kaynaklanmaktadr. Toprak ve su kaynakl s pompalarnda ise durum biraz daha farkldr. Bu kaynaklarn scaklklar genel olarak sabittir veya sabit olarak kabul edilirler. Dier bir avantaj ise 1 m3 suyun scakln 1 0C drerek ekilen enerji 1 m3 havann

19 scakln 1 0C drerek ekilecek enerjiden 3000 defa daha fazladr, havann younluu dk ise 4000 katna varan bir stnle sahiptir [Doan (2003)]. Is pompasnn alma ekli ve elemanlar yle sralanabilir. 1 2 3 Is tayc akkan ile yer kaynakl s deposunun temasn salayarak s alveriine olanak salayan boru dzenleri, s deitiricileri. Yer kaynakl s deposundan elde edilen sy stlacak mahalle aktaran sistem, s pompas. Mahallin iindeki blmleri stacak ekilde dzenlenen tesisat. Soutma iin de alan sistemin aknn terse dnmesi gerekmektedir. Bylece mahal s deposu, yer kaynakl s deposu ise stlacak blge yerine gemektedir.

3.2. Is Pompas alma Prensipleri

3.2.1. Teori
Is geiinin azalan scaklk ynnde olduu bir gerektir. Scak bir ortamdan souk bir ortama s transferi kendiliinden olur ancak souk bir ortamdan scak bir ortama s geii ancak bir soutma makinesi yardm ile olabilir. Ayn ekilde dk scaklktaki bir ortamdan yksek scaklktaki bir ortama da s geii ancak s pompas vastas ile olabilir. Soutma makineleri ile s pompalar ayn evrime gre alrlar fakat kullanm amalar farkldr. Is pompasnn amac stlan bir ortam sabit scaklkta tutmaktr. Tersinir bir evrim olduu ii Carnot evrimini oluturan hal deiimleri ters ynde de gerekleebilirler. Dolays ile bu evrimin tersini s pompalarnda kullanlabilir. Ters Carnot evirimine gre alan bir s pompasna Carnot s pompas denir. ekil 3.1de bir Ters Carnot evirimi grlmektedir.

20

Ts Souk Ortam

Buharlatrc

Trbin

Kompresr

Yoturucu 1 2

T Ilk Ortam

ekil 3.1.Ters Carnot evrimi 4-3 hal deiimi srasnda, akkana, Ts scaklndaki souk ortamdan, sabit scaklkta Qs miktarnda s geii olur. Akkan daha sonra izantropik bir hal deiimiyle 2 haline sktrlr ve hal deiimi sonunda scakl T olur. 1-2 hal deiimi srasnda, akkandan T scaklndaki ortama, sabit scaklkta s geii olur ve daha sonra akkan, 4 haline izantropik olarak genileyerek evrimi tamamlar. 1-4 hal deiimi sonunda akkann scakl Ts olur. 2-1 hal deiimi srasnda soutucu akkan, youturucuda doymu buhardan doymu svya dnr. Carnot s pompasnn etkinlik katsaylar (verimleri) u ekilde tanmlanr : COP IP = 1 / (1 TI /TS) (3.1)

Buradan anlalaca zere eer TI ve TS birbirinden ne kadar uzaklar ise COP o kadar azalr ya da tam tersi ne kadar yaknlar ise verimde o kadar ykselir.

21

Her ne kadar Carnot evirimi s pompas iin ok uygun olsa da iki sebepten dolay uygulanabilirlikleri yoktur. Bu sebeplerden ilki 3-2 hal deiimi bir sv buhar karmn sktrmaktr, nk bu iki fazl akkanla alan kompresr gerektirir. 14 hal deiimi ise sv oran yksek bir karmn genilemesidir. Bunun yerine bu iki koulu ideale yaklatrr isek bu ideal evrimi kullanabiliriz. Trbin yerine kslma vanas kullanarak 1-4 hal deiimindeki sorunu zebiliriz. Ancak her ey bununla zlmez, ideal evrimde halen 3-2 hal deiim sorunu zlebilmi deildir. nk gerekte buharlatrcdan kan akkan kompresre doymu buhar halinde sokmak olanakszdr. Bunun yerine sistem akkan kompresre kzgn buhar halinde sokar. deal evirimde sktrma ilemi iten tersinir ve adyabatiktir , yani izantropiktir. Gerekte ise srtnme ile beraber entropi artar ve s geii ile entropi der. Bu iki duruma bal olarak entropi der veya artar. Ancak tercih edilen entropinin azalmas olur. Bu durumda yeni evrim ekli ekil 3.2deki gibi olur ve buna bal olarak T-s diyagram ekil 3.3deki gibi olur :

Ts Souk Ortam

Buharlatrc

Kslma Vanas

Kompresr

6 Youturucu 5 4

T Ilk Ortam

ekil 3.2.Gerek soutma evrimi

22

2 3

4 5 8 7 1 6

ekil 3.3.Gerek evrim T-s diyagram Artk tamamen tersinir bir Carnot evrimi sz konusu deildir ve COP deerleri de deimektedir. Yeni COP deeri u ekilde dzenlenebilir : COP IP = Qh / Wnet,g = h1 h8 / h3 h2 (3.2);

Doru Soutucu Akkan Seimi : Bir s pompas dizayn edilir iken kullanlabilecek birok akkan vardr. Bunlar arasnda freonlar veya kloroflorokarbonlar en ok tercih edilen tipleridir. zellikle freonlar (R-11, R-12, R-22 ve R502) byk bir yzdeye sahiptirler. Soutucu akkan seiminde etkili olan iki parametre, dolac akkann s alveriinde bulunduu iki ortamn, baka bir deyile stlan ortamla evrenin, scaklklardr. Birim zamanda yeterli s geiini salayabilmek iin, dolac akkanla, s alveriinde bulunduu ortam arasnda 5 ila 10 0C kadar bir scaklk farknn olmas gerekir. Dolac akkann zehirleyici olmamas, pas yapmamas, yanc olmamas, kimyasal bileiminin sabit olmas, buharlama entalpisinin yksek olmas ve ucuz ve kolay bulunur olmas gerekir.

23

3.2.2. Temel Prensipler

Toprak - su kaynakl s pompalar (TSKIP), topran veya yeralt suyunun yaz ve k aylarnda hemen hemen sabit denebilecek scaklktaki (7-22 0C arasnda deiebilen) enerjisinden faydalanmak suretiyle kn stma, yazn ise soutma amac ile yaygn olarak kullanlabilir. [www.alperen.com.tr/toprak_su.html] Bu ekilde yeralt (jeotermal) kaynaklar kullanlarak gvenli, temiz ve ekonomik bir klima sistemi kurulabilir. alma Sistemi : Yazn mahalden alnan s, bir s pompas yardm ile topraa veya yeralt suyuna aktarlrken, kn ayn s pompas kullanlarak topraktan veya yeralt suyundan ekilen s mahalli stmak iin kullanlr. ekil 3.4te basit bir anlatmla s pompas evrimi grlebilir: Mahal

Va na

Pompa

Yeralt Kayna ekil 3.4.Is pompas evrimi Sistemde freon gazlar dolar ve sistem elemanlar ile s alverii bu maddeler aracl ile yaplr (rnein R-22). Kn dk scaklktaki (kaynaktan daha dk scaklkta) dolam gaz yeralt kayna ile buharlatrc olarak kullanlan bir sistemle temas eder ve kaynaktan s eker. Scakl artan gaz daha sonra pompa yardm ile yksek basn ve scakla ulaacak biimde sktrlr. Istlan mahalden gelen souk hava ve

24

dolam gaz youturucu vastas ile temas eder ve souk hava dolam gazndan alm olduu s ile birlikte snr ve mahallin olmas gerektii scakln zerine kar. Daha sonra dolam gaz bir vana aracl ile tekrar eski basncna kslr ve dolama yeniden balanr. Yazn ise bu anlatlanlarn tersine mahalden gelen yksek scaklktaki hava ile daha dk scaklktaki dolam gaz kn youturucu olarak kullanlan sistemde temas eder ve s havadan dolam gazna aktarlr. Dolam gaz daha sonra kompresr vastas ile basnc artrlarak kn buharlatrc olarak kullanlan sisteme (yazn youturucu grevi grr) gnderilir ve dolam gazndaki (yksek scaklk) s yeralt kaynana aktarlr. Daha sonra dolam gaz vana ile balang basncna kslr ve dolama yeniden balanr.

3.3. Avantajlar
TSKIP lerin dier stma ve soutma sistemlerine kar bir takm avantajlar vardr. Bunlar u ekilde sralanabilir. 1. Temizlik : Minimum elektrik sarfiyat ile evreye verecei zarar kendi kulland elektriin doalgaz dan retimi srasnda kan gazlarn sebep olaca zarardr. Buda dier sistemlere gre ok ok dktr. 2. Dk iletme maliyeti : Kullanlan kaynan uygunluuna gre iletme maliyeti ok dktr. rnein COP katsays olan bir s pompas bir birim elektrik enerjisi ile birim s retir. 3. Uygulama esneklii : ok eitli tiplerde retilebilir. Bunlardan bir ka : Kanall tip paket. at tipi Kanall tip split Yer-Tavan tipi montaja uygun konsol tipi Sudan suya Kullanm scak suyunu da retebilen tip (Desuperheaters) 4. Hem stma hem de soutmay ayn sistemle yapabilmektir.

25

3.4. TSKIP Sistemlerinin eitleri

Ak Sistemler : Kuyu, artezyen, gl, nehir gibi ak bir su kaynandan elde edilen suyun, bir hidrofor sistemi ile TSKIP sna pompalanmas suretiyle suyun sahip olduu enerjiden dorudan faydalanmak esasyla alan sistemlerdir. Su kaynaklarna yakn ve suyun korozif zelliinin fazla olmad durumlarda rahatlkla kullanlmaktadrlar. Sudan dorudan yararlanld iin verimleri kapal sistemlere gre daha yksektir. Ayrca, kapal devrelerde olduu gibi ilave bir yeralt s deitiricisi gerektirmedii iin ilk yatrm maliyeti daha az olmaktadr. Ancak suyun korozif etkilerini ve s deitiricilerinin kirlenme riskini azaltmak iin cihaz girilerinde zel filtreler ve korozyona daha dayankl tipte zel alaml s deitiricilerine gereksinim vardr. Kapal sistemler : Ak su kaynann mevcut olmad yerlerde genellikle polipropilen borulardan yaplan boru demeti (yeralt s deitiricisi) topraa yatay veya dikey olarak daldrlarak topran veya yeralt suyunun enerjisinden faydalanlmaktadr. Yatay uygulama genellikle arazinin byk olduu projelerde uygulanmakta olup, s deitiricisi borularn topran 1,5 2 m altna denerek stnn yine toprakla doldurulmas suretiyle oluturulmaktadr. Dikey uygulamalarda ise yeralt s deitiricisi, arazinin geni olmad projelerde genellikle 100 150 mm apnda yaklak 80 100 m derinlikte alan kuyular iersine daldrlan boru demeti ile oluturulmaktadr. Kapal sistemlerde genellikle boru ierisinden antifrizli su karm geirilerek donmaya kar nlem alnmaktadr. Kapal devrelerin ilk yatrm maliyeti ak sistemlere gre daha yksek olmakla beraber, yeralt s deitiricisinin ve sistemin korozyona urama sresi daha uzun olduundan bakm ve onarm masraflarnn azalmasna neden olmaktadr. [www.alperen.com.tr/toprak_su.html]

3.5. Is Pompas Paralar

Eer toprak veya su kaynakl bir s pompas kurmak istiyor isek sistemi alt para halinde dnebiliriz. Bildiimiz gibi Carnot evirimi drt paadan olumakta

26

buna ek olarak sy ekmek ve daha sonrasnda da mahalle iletmek iin iki para daha eklenir ve toplam alt para olur. Muhakkak bu paralar a ek olarak sisteme eklenecek kontrol mekanizmalar da olacaktr ancak onlar bizim zel ilgi alanmzn dnda tutulacaktr. Bu alt paray u ekilde sralayabiliriz : 1. Is deitiricisi 2. Buharlatrc 3. Kompresr 4. Youturucu 5. klimlendirme veya sulu sistem 6. Kslma vanas imdi sras ile bu paralara ait ksa bilgiler verelim.

3.5.1. Is Deitiricisi
Is deitiricileri sistemde sy jeotermal kaynaktan ekmeye yarayan paralardr. Genel olarak bakr borulardan olumakta olup ok eitli dizaynlarda olabilirler. Bu paralara ait genel olarak iki eye dikkat etmek gerekmektedir. Birincisi s ekme kapasitesi olarak adlandrdmz s iletkenlik kapasitesidir. Is ekme kapasitesine bal olarak kuracamz sistemin boyu ve dolays ile de bunu yerletireceimiz blmenin (kuyu veya hendek veya su kayna) boyutlar ekillenecektir. Dier bir konu ise bu para toprak altnda veya su birikintisi iersinde olaca iin genleme, korozyon ve dier kt artlara dayankl olmasdr. Eer bu paralar bu tip kt etkilere kar dayankl olurlar ise sisteme daha sonradan yaplacak olan bakm masraflarn drr ve daha uzun mrl sistemler kurulmasna olanak tanrlar. Yer s deitiricileri, gmlerek veya daldrlarak yer kaynakl s deposu ile temas salayan boru dzenleridir. Hem stma amal sistemlerde hem de soutma amal sistemlerde kullanlabilirler. Istma amac ile kullanlrken yer kaynakl s deposundan ierlerinde dolatrdklar akkana aktarrlar. Soutma amac ile kullanlrken soutulacak mahaldeki sy ierlerinde dolatrdklar akkana aktarrlar.

27

Is Deitiricisi Tipleri : 1 Kapal evrimli yer s deitiricileri : Kapal evrimli sistemler, yeraltna gml bir boru ebekesinden oluurlar ve ebekeyi oluturan yksek s geirme kapasiteli plastik borular s deitiricisi vazifesi grrler. Kapal evrimli sistemler, iersindeki akkan sirkle edebilecek bir sirklsyon pompasna ihtiya duyarlar. 1.1 Yatay s deitiricileri

Bu deitiriciler eer mahallin uygun bir arsa veya bahesi olduu durumlarda kullanlabilirler. Yatay deitiriciler uygun alana kazlan hendekler iersine yatay biimde denir. Bu durumda dikkat edilecek husus borularn birbirine olan mesafesidir. nk birbirine fazla yakn olur ise verim kaybna neden olurlar. Nring&Preifirmasnn yer-su kaynakl s pompalarn tantt katalounda, yatay toprak s deitiricisinin tesis edilecei bahe alannn, bina alannn 1,2-2 kat kadar alana sahip olmas gerektiini belirtir. Bu sistemin avantajlar, hendek kazma maliyetinin kuyu ama maliyetinden ucuz olmas ve bu sistemin esnek demeye imkn vermesidir. Dezavantajlar ise, geni taban alanna ihtiya duymalar ve yzeye yakn olmalar sebebiyle hendek ii scakln mevsime bal ufakta olsa deimesidir. 1.2 Spiral s deitiricileri

Bu deitiriciler aslnda hem yatay hem de dikey olarak araziye denebilirler. Bu deitiriciler spiral eklinde bir sarmal boru olup aynen yatay deitiriciler gibi hendek iersine gmlr. Ancak verimleri biraz daha dk olduundan daha uzun boru boyu gerektirir. Ancak hafriyat masraflar daha dktr.

28

Bu sistemin avantajlar, daha az hafriyat masraf gerektirdiinden yatrm maliyeti dk olur. Dezavantajlar ise, daha uzun boru boyuna ihtiya duyar ve yksek s miktarna ihtiya duyulan yerlerde yeterli verimi salayamamalardr. Yine yzeye yakn olmalar sebebiyle hendek ii scakln mevsime bal ufak da olsa deimesidir. 1.3 Dikey s deitiricileri

Dey s deitiricileri genellikle arazi alannn kstl olduu yerlerde tercih edilirler. Alan kuyulara deitiriciler yerletirirler. htiyaca ve arazinin yapsna gre tek kuyu veya birden fazla kuyu kullanlabilir. Bu sistemin avantajlar, en az boru boyuna ihtiya duymas ve en az yzey alanna ihtiya duymas ve en az pompalama maliyetine ihtiya duymas ve de mevsime bal deiimlerden en az etkilenmesidir. Dezavantajlar ise, kuyu kazma maliyetinin yksek olmasdr. 1.4 Yer st suyuna daldrlm s deitiricileri

Eer ortalama boyutlarda termal gl veya glet mevcut ise yer s deitiricileri su iersine daldrlarak s sudan ekilebilir. Bunlarda yine yatay s deitiricileri veya spiral s deitiricilerinden oluur. Bu sistemin avantaj daha az boru boyuna ihtiya duyulmasdr. Dezavantajlar ise, sadece bu tr kaynaklara yakn yerlerdeki mahallerde kullanlabilir olmas ve ok fazla miktarda su gerektirmeleridir. 2 Ak evrimli yer s deitiricileri : Ak sistemlerde; kapal sistemlerdeki s taycs yerine direkt olarak yeralt veya yer st scak suyu kullanlr. ncelikle kaynaktan ekilen su sistemde

29

dolatktan sonra kaynan kapasitesine gre ya geri kaynaa geri verilir veyahut baka bir kuyuya boaltlr. ki nemli faktr vardr. Birincisi kaynak suyunun kalitesi yani herhangi bir kirlenme ve korozyona sebebiyet verip vermemesidir. kincisi ise s kaynann (ktle s kapasitesinin) yeterli olup olmaddr. Bu sistemin avantajlar yle sralanabilir. Basit dizayn olanaklarna imkn vermeleri. Genellikle yatrm maliyetlerinin dk olmas. Daha yksek verim salamalar nk direkt s kayna sistemde dolatrlyor. Dezavantajlar ise unlardr. Her yerde bu tip kaynaklarn bulunmamas. Yksek pompalama gc gerektirmesi. Kaynak suyunun tasarruf edilmesi gerektii durumlarda veya kanun gerei baka kuyulara enjekte edilmesi durumunda maliyetin artmas. Is deitiricisinin korozyon ve bakteriyel ierik yznden zarar grmesi. 3 Direkt enjeksiyonlu yer s deitiricileri : Dier tm bahsettiimiz sistemlerde s deitiricileri bir akkan yardm ile sy tarken bu sistemlerde sy topraa gmlen borular kendileri tarlar. Bakr borular topraa dikey kuyulara veya yatay hendeklere gmlrler. Dikkat edilmesi gereken donma tehlikesi bulunan su yataklarndan uzak tutulmasdr. Veya toprakta serbest elektrik akm oluuyor ise bunun nlemini almak gerekir. Bu sistem 7-17,6 kW stma ve soutma kapasitesi ile alt iin byk ticari uygulamalar iin yetersiz kalr ya da oklu sistem kullanlr. Bu sistemin avantajlar, daha yksek sistem verimliliine sahip olmas ve sirklsyon pompasna ihtiya olmaz. Bu sistemin dezavantajlar, geni alana ihtiya duyulmas ve ilk yatrm maliyetinin yksek olmasdr.

30

3.5.2. Buharlatrc
Buharlatrclar s ekilecek ortama yerletirilirler. Istma amal TSKIP kullanmlarnda s deitiricisine bal olurlar. Genellikle s iletkenlii yksek olan, pirin, bakr ve alminyum gibi malzemelerden imal edilirler. D yzeylerde hava soutma halinde toz ve buz, su soutma halinde ta, i ksmlarda ise ya filmi olmak zere kirlilik tabakas oluur Toplam s transfer katsays teorik olarak hesaplanabilse de kirlilikten dolay yars olarak kabul edilirler [Yamankaradeniz (1982)].

3.5.3. Kompresrler
Kompresrler kzgn buhar halinde kendilerine gelen akkan youturucu basncna sktrarak scakln ve basncn ykseltirler. Kompresrleri drt ana grupta toplayabiliriz : 1. Pistonlu kompresrler 2. Rotorlu kompresrler 3. Turbo kompresrler 4. Vidal kompresrler En tandk ve kullanlan olan tam hermetik pistonlu kompresr olup zelliklerini yle sralayabiliriz. Tam hermetik kompresrlerde, silindir, biyel, tahrik iin kullanlan elektrik motoru ile ya ksm szdrmazl tam elik kap (ekovat) iinde bulunurlar. Tam hermetik kompresrler s pompas uygulamalar iin ok uygundurlar. Szdrmaz kabn dip tarafnda olan ya, hem yalama hem de motoru soutma vazifesi grr. D etkilere dayankl olmalarna karn tamirleri zordur. Ancak grltsz almalar byk bir avantajdr. Hem stma amal hem de soutma amal almalarda kullanlabilirler. Ancak her iki ekilde de alacak bir sistem iin dnlyor ise stma sistemi baz alnmaldr zira stma sistemlerinde daha byk basnlar arasnda ve uzun sre alrlar.

31

3.5.4.Youturucular
Kompresrden kan kzgn buharn nce soutulduu daha sonra youtuu ve daha sonra da sktrlm sv haline getii youturucular, hava ve su soutmal olarak iki ana gruba ayrlrlar. Youturucular kompresre bal olup buradan kan akkan alp akkandaki enerjiyi baka bir akkana (sulu sistem stma yaplyor ise veya su stlyorsa suya, iklimlendirme sistemi kullanlyor ise havaya) geirirler.

3.5.5 klimlendirme veya Sulu Sistemler

Sistemin bu paralar youturucu (soutma halinde buharlatrc ksm) ksma baldrlar. Eer bir mahali kalorifer sistemi ile stma amal s pompas kullanyor isek aynen merkezi sistem doalgaz kalorifer sistemi gibi tasarlanrlar sadece sistemde dolaacak akkan doalgaz kazan veya kmr kazan ile deil de youturucu ile stlr. Suyu sistemdeki boru ve petekler de dolatracak sirklsyon pompas, iletim iin borular, sy mahalle aktaracak olan petekler ve dier paralardan oluur. ekil 3.5te rnek bir ticari s pompas izimi grlmektedir.

32

ekil 3.5

rnek bir ticari s pompas ekli [www.karlaltd.com]

Eer bir mahalli iklimlendirme sistemi ile hem stp hem soutuyor isek burada bir klima (iklimlendirme sistemi) kullanrz. Sistemde havay dolatracak kanallar, havay dolatracak bir fan, ve bunlar mahalle kontroll bir ekilde verecek olan menfezler bulunurlar.

3.5.6. Kslma Vanas

Kslma vanasnn grevi youturucudan km yksek basntaki akkan tekrar eski basncna geri getirmektir.

33

3.6. Dnyada Is Pompas Kullanm

TSKIP dnya genelinde en hzl geliim gsteren yeniden kullanlabilir enerji kaynaklarndan biridir. 30 lke baznda gemi 10 ylda % 30 orannda artmtr. u anki dnya apnda kullanlabilir durumda olan kapasite yaklak olarak 10100 MWt (termal) olarak tahmin edilmekte, yllk enerji kullanm miktar ise 59000 TJ (16,470 GWh) civarndadr. Kullanlr durumdaki toplam TSKIP 900 000 adet civarndadr.

3.6.1 ABDdeki Gelimeler

ABDde ou nite maksimum soutma ykne gre tasarlanm olup stma iin fazla kapasitededirler ve yllk ortalama 1 000 tam kapasite alma saatine sahiptirler. Yllk nite ina oran yaklak %12 dir. na edilen yaklak nite says yllk 50 000 olup % 46 s dikey s deitiricili % 38 i yatay s deitiricili kapal devre ve % 15 i ise ak sistemdir. 600 okul stma ve soutma iin TSKIP kullanmaktadr.

3.6.2 Avrupadaki Gelimeler

Avrupada niteler genelde ortalama stma ykne gre tasarlanrlar ve yllk ortalama 2 300 tam kapasite alma saatine sahiptirler. 3.6.2.1 Almanyadan rnek Almanyada yllara gre s pompas sat miktarlar ekil 3.6dan grlebilir.

34

Almanya da yllk Is Pompas Sat Miktar

6000 5000 4000 nite Adedi 3000 2000 1000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Yl TKIP SKIP HKIP

ekil 3.6.Almanyada yllk s pompas sat miktar [Curtis, 2005]. 3.6.2.2 svireden rnek svire de TSKIP yapm yllk %15lere varan bir art gstermektedir. Hlihazrda 25 000 nite alr durumdadr. ekil 3.7de svire de kurulan dk kapasiteli TKIP nite says grlrken ekil 3.8den yksek kapasiteli nite says grlmektedir:

1980-2001 Yllar svire TKIP yaplan nite says-1 100000

10000

1000

Yl <20 kW 20-50 kW

100

10

1 1980 1985 1990 1995 2000

ekil 3.7.svirede devreye alnan dk kapasiteli TKIP says [Curtis, 2005].

35

1980-2001 Yllar svire TKIP yaplan nite says-2

400 350 300 250 200 150 100 50 0 1980 1985 1990 1995 2000 50-100 kW >100 kW

ekil 3.8.svirede devreye alnan yksek kapasiteli TKIP says [Curtis, 2005]. 3.6.2.3. ngiltereden rnek Her ne kadar s pompalarnn geliiminde ngiliz bilim adam Lord Kelvinin teorisi etkin olmusa da ngilterenin bu teknolojiye ayak uydurmas zaman almaktadr. Balangta ok az yaygn olan s pompalar u an lke geneline yaylm durumdadr. Yenilerde aklanan fon tasarsna gre yaam alanlarnda s pompalarn kullanmay tevik amal teknolojik yatrm destei, kredilendiren reticiler ve standart oluturma amalar gtmektedir. Gemi yllarda 1000 adet yaam alnnda s pompasnn kullanlmaya balanmas gelecek birka yl iersinde de bunun artarak devam edeceini gstermektedir. 3.6.2.4. sveten rnek TKIP svete 1980lerden itibaren poplerlik kazanm olup 1985 itibari ile yaklak 50 000 adet kurulum yaplmtr. Daha sonraki deiik enerji politikalar yznden cazibesini ksa bir sreliine yitirip ylbana 2 000 adet nite kurulmutur. Ancak 1995 yl itibari ile tekrar eski cazibesine kavumas ve halkn bilinlenmesiyle tekrar trmana gemitir. 2001 ve 2002 yllarnda yaklak 27 000

36

adet nite kurulmutur. ekil 3.9da svete yllara gre satlan s pompas adetleri grlmektedir:

sve yllk Is Pompas sat adetleri

30000 25000 20000 nite Adedi 15000 10000 5000 0
19 90 19 92 19 86 19 88 19 94 19 96 19 98 20 00 20 02

nite Adedi

Yl

ekil 3.9.sve yllk s pompas sat adetleri [Curtis, 2005]. Tablo 3.1de dnya apnda kullanlan s pompas adetlerine yer verilmitir. Tablo 3.2de ise lkemizde Ocak 2001 itibari ile kurulan s pompas adetlerine yer verilmitir.

37

Tablo 3.1 Toprak kaynakl s pompalarnn (TKIP) dnya apnda kullanm [Hepbasli, 2002]
Toprak kaynakl s pompalarnn (TKIP) dnya apnda kullanm Kurulu Kapasite lke MWt TJ/yl Adetler GWH/yl Gerek (Kullanm Adedi) Almanya ABD Avustralya Avusturya Bulgaristan ek Cumhuriyeti Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda ngiltere sve svire talya zlanda Japonya Kanada Litvanya Macaristan Norve Polonya Rusya Srbistan Karada Slovekya Slovenya Trkiye Yunanistan TOPLAM 344 4800 24 228 13,3 8 3 80,5 48 10,8 0,6 377 500 1,2 4 3,9 360 21 3,8 6 26,2 1,2 6 1,4 2,6 0,5 0,4 1149 12000 57,6 1094 162 38,2 20,8 484 255 57,4 2,7 4128 1980 6,4 20 64 891 598,8 20,2 31,9 108,3 11,5 40 12,1 46,8 4 3,1 319,2 3333,6 16 303,9 45 10,6 5,8 134,5 70,8 15,9 0,8 1146,8 550 1,8 5,6 17,8 247,5 166,3 5,6 8,9 30,1 3,2 11,1 3,4 13 1,1 0,9 18000 350000 2000 19000 16 90 250 10000 120 900 49 55000 21000 100 3 323 30000 13 317 500 4000 100 500 8 63 23 3 512 678 28667 400000 2000 19000 1108 663 250 6708 4000 900 53 31417 41667 100 333 323 30000 1750 31 500 2183 100 500 117 217 43 33 572 949 12 kW Edeeri

6 875,4 23 286,9 6 453,1

38

Tablo 3.2 Ocak 2001 itibari ile lkemizde kurulan dey toprak s deitiricili toprak kaynakl s pompalarnn dalm [Hepbasli, 2002].
Toplam Deme IP DeBina tipi/ Uygulama Durumu ehir Bina Adeti (m2) Villa / K4 13 Villa / T A M A M L A N A N T5 Ara Toplam 1 1 Villa / 14 Show room / 1 Ofis Binas / 1 49 Ofis 1200 +49 Ara Toplam 2 2 Ofis 6258 +49 Ana Toplam 1 16 Ofis 4 (IS) 18 (9 9 I) IS 4781 (38) 945-180 404,2 46 33 2225 (15) 125160 169,0 38-46 14 1 (IS)
5

Toplam Delme (Sondaj Kuyusu Says) (m) IS 2466 (21) 90 (2) IS 2556 (23) 1600 (10)

Sondaj Topl. IP Kuyu- IP Cihaz 12 kW Edeer IP Cihaz Says (m) 100180 45 (kW) (kW) 10,2226,2 38 9,0 9 945-180 235,2 38 38122,4 46 19 19 Cihaz Kapasitesi Aral

Alan Aral

(Is s) Cihaz Adedi

me Alan

Pompa- Derinlii su

Aral Kapa- site

(m2) 276-

(Tip1) 13 (5 8 I) 1 (I) 14

4828 230

535 230

2305058 535

(5 9 I) 3 (IS)

1200

1,200

160

10

625 (5)

125

46,0

46

39

stanbul

Villa/ 40 Villa/ 36 Villa/ 28 Villa/ 20 Villa/ 16 Villa/ 10 Villa/ 21 Villa/ 88 11968 136 136259 56604 62862 + 136330 3948 188 3160 316 4944 309 5640 282 7416 6328 206 226 13200 330

40 (I)
2

6400 (40) 13500 (108) 10500 (84) 7500 (60) 4800 (32) 3000 (20) 6300 (42) 11880 (88) 135 125160 45180 3460 3056 642,4 7,3 7,315,6 7,346 85 255 54 150 214,2 150 102,0 10,2 18 8 150 163,2 14 312,0 26 125 436,8 15,6 36 561,6 47 160 624,0 15,6 52

36 (IS) 28 (IS) 20 (IS) 16 (IS) 10 (IS) 21 (IS) 88 (IS) 259

stanbul S R E G E L E N Ara Toplam 3 (Kum ky Konutlar)

(219 IS 63880 40 I) 277 (219 IS 68661 40 I) (512) (474)

ANA TOPLAM
1 2 3 4 5 6 7

275

49 Ofis 1200

Sadece stma : I Istma ve Soutma Birlikte : IS Aktif Soutma K: Konut T: Ticari Aslnda iki cihaz gereklidir. Bundan tr, ikinci cihaz daha sonra kullanlacaktr. Cihazn markas ayn, ama tasarmcs farkldr.

40

4. BU ALIMADA YAPILANLARIN TEORK ANALZ

Tez iersinde yaplmas amalanan bir mahali stmak ve soutmak amal TSKIP sistemini kullanmak ile u anda kullanlmakta olan doalgaz kaynakl kalorifer sistemi ve klima ile soutma sistemlerini mukayese etmek olduu daha nce de belirtilmiti. Burada sras ile bu sistemlere ait hesaplamalara temel olan teorik bilgiler verilecektir.

4.1. Is Kayb Hesaplar

Is kayb hesaplar iki aamada gerekletirilecektir. lk aamada s kayb hesabna esas tekil edecek olan verilerin belirlenmesi gerekmektedir. kinci aamada ise yap bileenlerinden olan s kayb ile hava szmas iin olan s kayb toplanp gerek s kayb bulunacaktr.

4.1.1. Is Kayplarna Esas Verilerin Toplanmas

Yap ile ilgili: Yapnn bulunduu corafi blge, yapnn serbest veya bitiik nizam olup olmad , kuzey yn belirtilir. Istlacak hacimlerle, stlmas istenmeyen hacimlerin adlar, kullanma amalar, kat ykseklikleri belirtilmelidir. Hesaba Esas Alnacak D ve Scaklk Deerleri : Uzun yllar meteorolojik gzlemler esas alnarak binann bulunduu enlem ve boylama ait scaklk d scaklk olarak alnr. Ayrca stlacak hacimlere ait ortalama scaklk deerleri tablolardan bulunur.(Kalorifer Tesisat kitaplar) Eer zel bir durum sz konusu ise bu da hesaba katlmaldr.

41

Yap Bileenlerinin Toplam Is Gei Katsaylar : Yaplarda kullanlan kum, imento, ta, tula briket, kire, demir, ahap, cam vb. gerelere yap malzemesi ad verilir. Yapy oluturan duvar, pencere, kap, deme, ve tavan gibi elemanlara yap bileenleri Parmakszolu (2005)] Tm bileenlere ait toplam s gei katsaylar, U(W/m2K), tablolardan bulunmaldr. Birletirilmi Artrm Katsays : Birletirilmi artrm katsays, souk d yzey s kayb artrm (ZA) ile kesintili stma rejimi artrm (ZU) toplamna eittir.( ZD = ZA + ZU ) ZA artrm hacmi evreleyen d yzey oranna baldr. ZU artrm srekli stlmayan hacimlerde sistem kapatldktan sonra hacmin soumas ile beraber tekrar aktive edildiinde normal duruma gelene kadar gereken s kapasitesi artrmn dikkate almak iin kullanlr. Hacim ne kadar ok kesinti ile alyor ise o kadar byk olmaldr. Yn Artrm (ZH): Kuzey yarm krede bulunan yaplarn gneye bakan hacimleri ile, gne nlar etkisi ile bir miktar snrken, kuzeye bakan hacimleri daha fazla sour. Kuzeye bakan cephelerde bu katsay dikkate alnarak s kayb hesaplanr. Yksek Katlar ve Yksek Kat Artrm (ZW): Yap bileilenlerinin toplam s gei katsaylarnn hesaplanmasnda nemli terimlerinden biri bina d yzeyindeki s tanm katsaysdr. Yapnn konumu ne olursa olsun, birka kattan daha yukarki katlarda rzgar hz artmaktadr. Dier taraftan, kat ykseklii arttka deme, tavan, ve d duvar nlerinde hava scaklklarnn farkllklar byr. Bu nedenle kat ykseklii 4 m den fazla yerlerde her bir m fazlalk iin %5 artrm uygulanabilir. ad verilir.[Genceli &

42

4.1.2. Is Kayb Hesap Yntemi

Bir hacmin gerek s kayb, qh = qi + qs eklinde, qi yap bileeninden olan artrml s kayb ile qs hava sznts s kaybnn toplanmasyla bulunur. Yap Bileeninden Olan Artrml Is Kayb : Eer bir yap bileeni iin normal s kayb qo olarak alnr ise artrml s kayb : qi = qo (1 + % ZD + %ZH) eklinde belirlenir, qo = UAT (4.2) (4.1)

bantsndan bulunur. U: s gei katsays , A : Yap bileeni alan , T : scaklk fark. Hava Sznts Is Kayb : ou zaman kapatlm durumda olan pencere ve kaplarn alan kanatlar, kasalar ile tam oturmamakta ve arada bir boluk kalmaktadr. Bu yerlerden kaynaklanan souk hava sznts iin gerekli ek stma yk oluur bu da u formlden hesaplanabilir : qs = (al)d R H T Ze (4.3)

a: birim aralk szdrganl (m3/(mh)) l : sznt aralk uzunluu (m) R: Oda zellii H: yapnn s zellii (Wh/(m3K)) T: d hava scaklk fark (K) Ze : Ke artrm katsays (bitiik iki duvar kesinde olanlar iin)

43

Aylk Ortalama Kazanlar : Bir binaya ait s kayplarn hesaplar iken ayn zamanda s kazanlarn da hesaplamak gerekir. kazanlar aadaki kalemlerden oluur : nsanlardan kaynaklanan metabolik s kazanlar, Scak su sisteminden kaynaklanan s kazanlar, Yemek piirme ileminden kaynaklanan s kazanlar, Aydnlatma sisteminden kaynaklanan s kazanlar, Binada kullanlan muhtelif elektrikli cihazlardan kaynaklanan s kazanlar. Konutlarda, okullarda ve normal donanml binalarda i kazanlar olarak birim deme alan bana 5 W/m2 alnr. Ancak yemek fabrikalar ve elektrikli aralarn youn kullanld yerlerde 10 W/m2 alnr. Aylk Ortalama Gne Enerjisi Kazanlar : Pencerelerden ieriye szlen gne nlar bina iin bir s kazanc kalemi oluturur. Aadaki forml yardm ile hesaplanr : g,ay = rg,ay gi,ay Ii,ay Ai (4.4)

r : saydam yzeylerin aylk ortalama glgelenme faktr g: saydam elemanlarn gne enerjisi geirme faktr I : dik yzeylere gelen aylk ortalama gne nm iddeti (W/ m2) A: toplam saydam yzey alan. (m2) r iin eer hesaplanm deerler yok ise aadaki deerler alnabilir : Ayrk ve az katl binalar iin 0,8

44

Aalardan kaynaklanan glgelendirme var ise 0,6 Bitiik nizam ve ok katl binalar iin ise 0,5. Is kayb hesabnda ki son parametre ise kazan kullanm faktrdr. kazanlar ve gne enerjisi kazanlarn her zaman direkt olarak almak doru olmaz zira bazen kazan kayptan ok olur bazen de sistemin kapal olduu vakitlerde olur. Bu yzden bir faktr ile bunlar dikkate alnrlar. ay = 1 e (-1/KKOay) KKOay = (i,ay + g,ay) / H (Ti,ay - Td,ay) Ti,ay : Aylk ortalama i ortam scakl (0C) Td,ay : Aylk ortalama d ortam scakl (0C) i,ay : Aylk i kazanlar (W) g,ay : Aylk ortalama gne enerjisi kazanc (W) (4.5) (4.6)

4.2. Soutma Yk Hesaplar

Bir mahal iin soutma yk hesap edilir iken mahal iindeki s kaynaklarndan kaynaklanan s kazanc ile bir tasarm gnnde dardan mahal iine giren snnda gz nnde bulundurulmas gerekir. Tasarm gn; d ortamn kuru ve ya termometre scaklklarnn birlikte pik deerlere ulat bir gn, gneten gelen nm azaltacak sisin bulunmad bir gn, i yklerin normal olduu bir gn.

4.2.1. D Ykler
Pencerelerden giren gne nm D duvarlardan ve atdan iletimle s kazanc Dier yzeylerden iletimle s kazanc Hava szmas Havalandrma iin gerekli olan d hava

45

4.2.2. Ykler
nsanlar Aydnlatma Scak Akkan borular ve tanklar klimlendirme sisteminden kaynaklanan kazanlar Dier

4.2.3. Yk Hesab
atlar, d duvarlar ve pencerelerden iletimle oluan soutma yk : q = U A CLTD (4.7)

U: toplam s gei katsays (W/m2K), A: Yzey alan (m2) , CLTD : Soutma yk scaklk fark. CLTD normal scaklk fark olmayp d yzeylerde tanm ve nm etkileri gz nnde alnarak hesaplanm farktr. Pencerelerden Gne Inm le Oluan Soutma Yk : Pencerelere den gne nm ierdeki yzeylerde yutulduktan sonra zaman iersinden mahal havasna geer ve bir soutma yk oluturur. q = A (SC) (SCL) (4.8)

A: Penceredeki net cam alan (m2), SC: Glgeleme katsays, SCL: Gne soutma yk (W) SC, pencere camnn referans camdan farkl olmas durumunda ve mahal iinde pencere etrafnda glgeleme elemanlarnn bulunmas nedeni ile pencerenin yaz artlarnda ve dik geli asnda referans pencereye gre nm azaltma etkisini temsil eden bir deerdir.

46

SC = (Pencere gne s kazanc) / (referans camdan gne s kazanc) (4.9) Panjurlar ve Gnelikler : Bu elemanlarn gne nm nleme yetenei geometrilerine ve (glge izgisi asna) baldr. tan = tan cos (4.10)

Gne ykseklik as , yzey gne azimut as at kmalar , Yatay ve Dey kntlar : Buradaki nleme de uradan geliyor. Pencerenin net gne alan alan deitiinden bir glgeleme etkisi oluturur. q = A SCL (SCi SCd Asl/A) (4.11) Duvarlar, Blmeler, Tavan ve Demelerden Is Geii le Olan Soutma Yk : artlandrlan bir mahal farkl scaklktaki bir ortama bitiik ise bu ortamla arasndaki s geii gze alnmaldr. q = U A (Tb Ti) (4.12)

U :iki mahalli ayran blmenin s gei katsays (W/m2K), A:Ayrc blme alan (m2), Tb : bitiik ortamn scakl , Ti : mahallin hava scakl Is Kaynaklarndan Oluan Soutma Yk : s kaynaklarndan oluan soutma ykleri duyulur ve gizli s kazanlarna gre

47

qs = N (SHG) (CLF) ql = N (LHG) adedi

(4.13) (4.14)

qs : duyulur soutma yk (W) , ql : gizli soutma yk (W), N : s kayna SHG : bir adet kaynaktan olan duyulur s kazanc (W) LHG : bir adet kaynaktan olan gizli s kazanc (W) CLF : soutma yk arpan (zamana bal s depolama ve geri brakma etkisi) nsanlar : nsanlarn her birisi her zaman mahal ierisinde olmayaca iin elde edilecek ykler bir arpan ile arplmaldr. Maazalarda 0,80 , konut ve otel odas 0,40 0,60, ofislerde 0,75 0,90 endstriyel mahallerde ise 0,85 0,95 alnabilir. Aydnlatma : SHG = W Ful Fsa (4.15)

W : lambann gc (W), Ful : kullanma arpan , Fsa : armatr arpan Ful : konut ve otel odalar 0,30 0,50 , ofisler iin 0,70 0,85 , endstriyel mekan 0,85 0,90 Fsa : rettikleri snn bir ksmn ortama veren florasan gibi cihazlar iin kullanlr, 277 V 32 W iin 2,19 , 277 V 40 W iin 1,18 , 118 V 40 W iin 1,30 alnr. Makineler ve Cihazlar : Motorlar iin SHG hesaplanabilir ; SHG = (P/ ) FUM FLM (4.16)

P: Motor gc (W), : motor verimi, FUM :motor kullanm arpan kullanlma Sklna gre <=1) FLM : motor yk arpan

48

Eer motor darda cihaz ierde ise ; SHG = P FUM FLM (4.17)

Eer motor ierde cihaz darda ise ; SHG = (P/ - P) FUM FLM Cihazlar iin SHG hesaplanabilir ; Yiyecek Hazrlama Cihazlar : Cihazn anma gc , Uygun kullanm arpan , Verim deerleri , var ise tecrbe ile bulunan arpan ile hesaplanr. Yemekler : Yemekler iin 15 W alnmas uygundur. Elektrikli ve Buharl Cihazlar : SHG = Anma Gc 0,50 FRA Gaz Yakacakla alan Cihazlar : SHG = Anma Gc FUA FRA / FFL Davlumbazsz Cihazlar : SHG = 0,5 Anma Gc Makine ve Cihazlar iin Gizli Is Kazanc : LHG = Gizli Anma Gc FUA (4.21) (4.20) (4.19) (4.18)

49

FUA : Kullanm arpan Havalandrma ve Hava Szmas le Oluan Soutma Yk : Hava Deiimi Kaynakl : q = Q c t Q : Havalandrma debisi (/m3/s), (4.22) : havann younluu (kg/m3),

c: havann zgl ss (J/(kgK) , t : i d hava scaklk fark (K) c= 1006 + 1840 W ( W : zgl nem) (4.23) Nem Deiimi Kaynakl : q = Q hfg W (4.24)

hfg: uygun hava scaklnda su buharnn gizli ss W : i d hava zgl nem fark Q havalandrma debisi u ekilde bulunabilir ; Q = q / (c t) Hava Szmas Kaynakl : Belirli artlar altnda istee bal olmayan aklklardan kontrol edilemeyen hava deiim debisidir. Q = CD A (2 P / )1/2 (4.26) (4.25)

50

CD: aklk iin diren katsays, A : akln kesit alan (m2), : havann younluu (kg/ m3), P : akln iki tarafndaki basn fark (Pa). Dier Ykler : Bina Yap Elemanlarndan Geen Nem Kaynakl : qm = M A v (hf - hg) (4.27)

M: Duvarn nem geirgenlii (kg/(sm2Pa)) A: duvar yzey alan (m2) v: su buharnn basn fark (Pa) hf: mahal artlarnda doymu buharn entalpisi (kj/kg) hg: soutma serpantininde youan suyun entalpisi (kj/kg) Vantilatr Kaynakl : qv = (1 -v) Pv Pv: Anma gc (W), v: verim Kanal Is Kazanlar ve Hava Kaaklar : qkn = Mahal Soutma Yk / 100 Cihaz Seimi : Bir mahallin soutma yk bileenleri tek tek hesaplandktan sonra amalanan iklimlendirme grevini yerine getirebilecek bir cihaz seimi yapmak iin gz nne alnan bilgiler nda cihaz semek gerekir. Basitlik asndan u ekilde hesaplar isek byk farklara yol amam oluruz Q = Toplam Soutma Yk / (c t) (4.30) Bize bu deeri verecek en uygun cihaz seilir. (4.29) (4.28)

51

4.3. Is Pompas ve Soutma Makinesi Hesaplar

Is pompas ve soutma makinesinin aslnda ayn kurallara gre altn birisinin stma amal ki ayn zamanda baka bir kayna da souttuu aikardr, dierinin ise ters mekanizma ile istenen bir blgeyi soutma amal kullanlacan daha nce de grmtk. letme annda ne kadarlk bir iletme giderine tekabl edeciini bulmak iin baz hesaplamalar yapmak gerekir. Her ikisi de ayn hesaplama yntemi ile hesaplanacaktr ancak biz ekillerle daha kolay anlalp farkl ele alndnda daha net olaca iin ayr ayr hesaplama karmlarn ele alacaz.

4.3.1. Is Pompas Hesaplamalar

ncelikle s pompasnn alma dzeneini bakarsak yaklak olarak aadaki gibidir. Burada grld gibi drt deiik hal dengesi bulunur. Bunlar ksaca aklarsak : 1. Buharlatrc basncnda Kzgn Buhar halindeki akkan 2. Youturucu basncnda Kzgn Buhar halindeki akkan 3. Youturucu basncnda Doymu Sv halindeki akkan 4. Buharlatrc basncnda Doymu Sv + Buhar halindeki akkan Her bir durum iin adet hal bildirgesi gerekmektedir. Bunlar h : akkann iinde bulunduu haldeki entalpisi, T akkann iinde bulunduu haldeki scakl, P akkann iinde bulunduu haldeki basncdr. Ayrca youturucudan ald sy iklimlendirilecek mahalle tayacak olan havann da scaklk deerlerine ihtiyacmz olacaktr. Kaynak olarak jeotermal kaynak kullanlaca iin kaynak scaklnn deimedii esas alnacaktr. ekil 4.1de esas alnan s pompas devresi grlmektedir.

52

Kompresr 1 2 6 Y o u t u r u c u 3

ISI POMPASI

Kslma Vanas 4

Buharlatrc(Kaynak)

ekil 4.1.Is pompas devresi Elimizdeki formlleri u ekilde sralayabiliriz : Mahalle iletilecek olan havann tayaca s miktar : Qoda = m (h2 - h3) Kompresrn harcayaca g : Wkomp = m (h2 h1) (4.32) (4.31)

Jeotermal kaynaktan alnacak s enerjisi : Qkaynak = m (h1 h4) (4.33)

53

Topraktan alnmas gereken s enerjisini salayabilecek s deitiricisi uzunluu (bunarlatrc olarak ve youturucu olarak s deitiricisi kullanld gz nne alnacaktr) hesaplamasn da yapmak gerekmektedir. Is Deitiricisi Hesab : Deiik malzemelere bal olarak farkl uzunlukta s deitiricisi ihtiyac ortaya kacaktr. Burada bilmemiz gereken s deitiricisinin s geirgenlik katsays olacaktr (U) . ekil 4.2de kaynak tarafnda kullanlan s deitiricisine ait s gei diyagram bulunmaktadr.

Tg,k Tg,a

Tc,a

Tc,k

ekil 4.2. Is pompas jeotermal kaynak temasl s deitiricisi ak emas Tg,a : Akkann s deitiricisine giri scakl (K) Tc,a : Akkann s deitiricisinden k scakl (K) Tg,k : Kaynan giri scakl (K) Tc,k : Kaynan k scakl (K) Burada bize boru boyunu hesaplayabileceimiz iki forml vardr : Q = U A Tlm (4.34)

A: Is deitiricisi toplam yzey alan, U: Is deitiricisi s geirgenlik katsays Tlm = [( Tg,k Tc,a ) (Tc,k Tg,a )] / ln[( Tg,k Tc,a ) / (Tc,k Tg,a )] (4.35)

54

Q ise buharlatrcdan alnmas gereken s miktar olarak yukarda tanmlanmtr. Yukarda verilen formller buharlatrc ksmndaki s deitiricisi hesabdr, ayn ekilde youturucu ksmndaki s deitiricisi iinde hesaplama yaplmaldr. ekil 4.3te stlacak mahal diyagram bulunmaktadr. tarafnda kullanlan s deitiricisine ait s gei

Tg,h Tg,a

Tc,a

Tc,h

ekil 4.3.Is pompas ev ii s deitiricisi ak emas Tg,a : Akkann s deitiricisine giri scakl (K) Tc,a : Akkann s deitiricisinden k scakl (K) Tg,h : Havann giri scakl (K) Tc,h : Havann k scakl (K) Aynen buharlatrcdaki formller kullanlacaktr. Q yerine ise bu sefer youturucuda mahalle gidecek havaya verilmesi gereken s enerjisi forml konulacaktr.

4.3.2. Soutma Makinesi Hesaplamalar

ncelikle Is Makinesinin alma dzeneini bakarsak yaklak olarak aadaki gibidir. Burada grld gibi drt deiik hal dengesi bulunur. Bunlar ksaca aklarsak : 1 Buharlatrc basncnda Kzgn Buhar halindeki akkan 2 Youturucu basncnda Kzgn Buhar halindeki akkan

55

3 Youturucu basncnda Doymu Sv halindeki akkan 4 Buharlatrc basncnda Doymu Sv + Buhar halindeki akkan Her bir durum iin adet hal bildirgesi gerekmektedir. Bunlar h : akkann iinde bulunduu haldeki entalpisi, T akkann iinde bulunduu haldeki scakl, P akkann iinde bulunduu haldeki basncdr. Ayrca youturucudan ald sy iklimlendirilecek mahalle tayacak olan havann da scaklk deerlerine ihtiyacmz olacaktr. Kaynak olarak jeotermal kaynak kullanlaca iin kaynak scaklnn deimedii esas alnacaktr. ekil 4.4te esas alnan soutma makinesi ekli grlmektedir.

Kompresr 1 6 B u h a r l a t r c 4 2

SOUTMA MAKNES

Kslma Vanas 3

Youturucu(Kaynak)

ekil 4.4.Soutma makinesi devresi Elimizdeki formlleri u ekilde sralayabiliriz : Mahalde dolaan havann mahalden ekecei s miktar :

56

Qoda = Debi (T5 T6) c Kompresrn harcayaca g : Wkomp = m (h2 h1)

(4.36)

(4.37)

Jeotermal kaynaa aktarlacak s enerjisi : Qkaynak = m (h2 h3) (4.38)

Is deitiricisi hesaplar da yine s pompasnda olduu gibi yaplacaktr. ekil 4.5te soutma makinesi dzenei iin kaynak tarafnda kullanlan s deitiricisine ait s gei diyagram bulunmaktadr.

Tg,k Tg,a

Tc,a

Tc,k

ekil 4.5.Soutma makinesi jeotermal kaynak temasl s deitiricisi ak emas Tg,a : Akkann s deitiricisine giri scakl (K) Tc,a : Akkann s deitiricisinden k scakl (K) Tg,k : Kaynan giri scakl (K) Tc,k : Kaynan k scakl (K) Burada bize boru boyunu hesaplayabileceimiz iki forml vardr : Q = U A Tlm (4.39)

57

A: Is deitiricisi toplam yzey alan, U: Is deitiricisi s geirgenlik katsays Tlm = [( Tg,k Tc,a ) (Tc,k Tg,a )] / ln[( Tg,k Tc,a ) / (Tc,k Tg,a )] (4.40) Q ise youturucuda verilmesi gereken s miktar olarak yukarda tanmlanmtr. Yukarda verilen formller youturucu ksmndaki s deitiricisi hesabdr, ayn ekilde buharlatrc ksmndaki s deitiricisi iinde hesaplama yaplmaldr. ekil 4.6da soutma makinesi dzenei iin stlacak mahal tarafnda kullanlan s deitiricisine ait s gei diyagram bulunmaktadr.

Tg,h Tg,a

Tc,a

Tc,h

ekil 4.6.Soutma makinesi ev ii s deitiricisi ak emas Tg,a : Akkann s deitiricisine giri scakl (K) Tc,a : Akkann s deitiricisinden k scakl (K) Tg,h : Havann giri scakl (K) Tc,h : Havann k scakl (K) Aynen youturucudaki formller kullanlacaktr. Q yerine ise bu sefer buharlatrcda mahalden gelen havadan ekilmesi gereken s enerjisi forml konulacaktr.

58

4.4. Maliyet Hesaplamas

almada drt farkl sistemin (iki stma amal, iki soutma amal) karlatrlmas yaplaca iin hepsinin tek tek maliyet kalemleri kartlacak. Daha sonra da bunlarn nasl hesaplanaca gsterilecektir. Birinci sistem, s pompas sistemidir. Bu sistemin kalemleri u ekilde ayrtrlabilir : Mahalle Denecek olan iklimlendirme hava kanallar Mahalle Denecek olan menfezler Mahalde dolatrlacak olan havay dolatracak sirklasyon pompas Youturucu olarak kullanlacak s deitiricisi Buharlatrc olarak kullanlacak s deitiricisi Kompresr Kslma Vanas Kazlacak kuyu veya hendek maliyeti

kinci sistem, soutma makinesidir. Bu sistemdeki kalemlerde ayn s pompasndaki gibidir. nc sistem, kalorifer sistemidir. TSKIP larna alternatif halihazrda kullanlan en ekonomik sistem olarak alnacaktr. Bu sisteme ait kalemler : Denecek olan tesisat borusu Mahalle konacak radyatrler Kullanlacak olan kazan Kullanlacak olan baca Kullanlacak olan sirklasyon pompas

Drdnc sistem ise, split klima olup tek bir kalem olarak cihazn kendisi alnacaktr.

59

Is Pompas ve Soutma Makinesi iin Hesaplamalar : Buradaki kalemler tek balarna maliyeti oluturup referans tablolardan alnacak fiyat bilgisi ile hesaplanabilir. Hesaplanan gce sahip tam hermetik kompresr Hesaplanan uzunluklarda iki farkl s deitiricisi Kslma vanas Kazlacak kuyu veya hendein kazlma maliyetini bulmak yeterlidir. Kalorifer Sistemi iin Hesaplamalar : Tesisat Borusu Hesaplar : nce boru ap tespit edilir, Debi = (Mahalle iletilecek birim s deeri) / (c T) (4.41)

c suyun zgl ss, T sistemde dolaan suyun giri k scaklk fark. Sistemde akmas gereken suyun debisi hesaplanmtr imdi suyun ak hz da belirlenerek gerekli tablolardan bunlar salayacak boru ap ve tipi seilir. Radyatr Hesaplar : Mahalde stlacak tm birimlerin s ihtiyalar ayr ayr tespit edilir. Kullanlacak radyatr tipi belirlenir ve bu tip radyatrn dilim bana verdii enerjide mahal iin gerekli radyatr adet ve dilim says bulunur. Kazan Hesab : Ak = qk (1 + ZR) / kv (4.42)

Ak kazan stma yzeyi, q k radyatrler toplam sl gc, ZR artrm katsays kv stma yzeyi verdisi.

60

Yukardaki formlden stma yzeyi bulunduktan sonra istenen kazan maliyeti bulunur. Baca Hesab : Kullanlan kazann sl gcne bal olarak tablolardan bacann ap ve boy bilgileri bulunur ve maliyeti karlr. Sirklasyon Pompas Hesab : nce pompaya ait g bulunur : P = Pp debi / Pompa Basma Verimi Pp : Pompann basma basnc Daha sonrada bunu salayacak elektrik motor gc bulunur : Elektrik Motor Gc = P / motor verimi (4.44) (4.43)

Bunlar hesaplandktan sonra artlar salayan pompa seilerek maliyeti bulunur. Split klima iin Hesaplamalar : Yazn soutma yk hesaplandktan sonra bunu karlayacak olan gteki klima veya klimalar seilerek bunlarn maliyetleri bulunur. Yukarda yaplm olan hesaplamalarda hep ayn eyden bahsedildi. Bulunan zelliklerde ki parann maliyeti bulunur. Bu tip maliyetler serbest piyasada ki herhangi bir sat maazasndan veya devletin belirlemi olduu birim fiyatlardan hesaplanabilir. letim Maliyeti Hesaplamalar : Daha nceki hesaplamalar yatrm maliyeti olup iletme kapsamamaktadr. letme maliyetlerini hesaplamak ise kabaca ok basittir. maliyetini

61

Is Pompas ve Soutma Makinesi iin : Bulunan kompresr elektrik gc kullanlarak birim zamanda harcanacak elektrik gc bulunur ve birim fiyatla arplarak maliyet bulunur Kalorifer Tesisat iin : Toplam gerekli birim zamandaki enerji bilinmektedir. Buradan bu enerjiyi verecek yakt miktar bulunur. Bulunan yakt miktar birim fiyat ile arplnca birim zamanda ki iletme maliyeti bulunabilir. Split Klima iin : Soutma yk bilinmektedir. Bu soutma ykne karlk gelen Btu hesaplanr ve bunu karlayan bir veya daha fazla klimann zelliklerinden harcad elektrik gc bulunur. Birim elektrik fiyat ile arplarak iletme maliyeti bulunur. Tm bu hesaplamalar yapldktan sonra stma ve soutma iletim giderleri iki ayr sistem iinde bulunur. TKSIP iin tek bir yatrm maliyeti olacaktr. Dier sistem ise stma ve soutma amal yatrm maliyetleri de bulunur. Daha nceden tahmin edilecei gibi TSKIP yatrm maliyeti hayli yksek kacaktr. Ancak yaplmas gereken iletme giderleri ile beraber TSKIP ne kadar srede alternatif sistemle beraber mukayese edildiinde ne kadar srede baa ba noktasna ular. Bu kyaslamalarn dnda yaplmas gereken iki kyaslama da gzden kamamaldr. Bunlar evre kirlilii ve lke dna demek zorunda kalacamz dviz kyaslamasdr ki kullanclarn maliyet asndan hibir kazanc olmasa dahi iletim giderleri kyaslanarak yllk dardan kullanlan kaynaklara denen fazla para miktar hesaplanr; hesaplanan bu miktar TSKIP kullanm sonucu lke ekonomisine kazanm olarak dnecektir.

62

5.

BLGESEL

KAYNAK

VERLER

LE

YAPILAN HESAPLAMALAR
Bu almada TSKIP lerin dier sistemler ile mukayesesi yapld iin tek bir blgeye gre hesaplama yapmak gerekleri yanstmaktan uzak olabilir. Bu sebeple iki ayr corafi blge seildi ve hesaplamalar bu blgeler iin yapld. Jeotermal blgelerin aratrlmas gerektiinden nce Trkiye'nin her be ylda bir kan jeotermal haritas bulundu. Trkiyenin drt bir paras farkl iklim koullarnda yaad iin iki farkl blge seildi. Bunlar Ege blgesi (kn lman yazn olduka scak) ve Anadolu blgesi (kn ok souk yazn scak). Seilen blgelere ait s kayb ve soutma yk hesaplarn da yapmak iin o blgelere ait hava scakl bilgileri Devlet Meteoroloji Mdrlnden edinildi. Hesaplamalarn yaplaca mahal olarak iki katl bir yerleim alan seildi. Yerlekeye ait izim aada yer alacaktr. lk nce iki blgeye ait tm yl kapsayan gnlk verilerden yola klarak s kayb ve soutma yk deerleri Excel vastas ile gn gn hesapland. Daha sonra maliyet hesaplamalarna esas tekil edecek olan maksimum deerler elde edildi. Maksimum deerler kurulacak sistemin maksimum ykn gsterecei iin bu deerler zerinden yapld. Hesaplamalar yaplrken gn ii ortalama scaklk deerleri alnd. Kesintili alma durumunda sistemlerin almaya baladklar andan itibaren istenilen koullara eriilinceye kadar geen srede sarfedecekleri enerji, sistemler daimi alr kabul edilerek yok saylmtr. klimlendirme sistemi hesaplar yaplr iken ayrca temiz hava destei szntlardan kaynaklanan havadan salanld dnlerek gz ard edildi. Tablolardan alnan baz artrm katsaylar ve arpanlar hesabn yapld blgenin corafi koullarna bal olduundan her iki blge iinde farkllk arz edecektir. Ancak tez hesaplamalarnda bu tip katsay ve arpanlar iin tek bir deer alnacaktr.

63

Hesaplamalar yaplrken aadaki sra takip edilecektir : 1. Aliaa ve Kzlcahamam hesaplar a. Istma Sistemi hesaplar i. klimlendirme Sistemi hesaplar 1. Binann Is Kayb ve Bunu Karlayacak Hava Debisi Hesab 2. Havay dolatracak iklimlendirme sistemi kanal hesab 3. Hava fleyecek menfez hesab ii. Kalorifer Sistemi hesaplar 1. Tesisat borusu hesab 2. Radyatr hesab 3. Kazan hesab 4. Baca hesab 5. Pompa hesab 6. Yakt miktar hesab iii. Is pompas hesaplar 1. Kompresr g hesab 2. Kompresr maliyet hesab 3. Soutucu akkan (R-12) hesab 4. klimlendirme sistemi balantl s deitirici boy hesab 5. klimlendirme sistemi balantl s deitirici maliyet hesab 6. Jeotermal kaynak balantl s deitirici boy hesab 7. Jeotermal kaynak balantl s deitirici maliyet hesab

64

b. Soutma Sistemi hesaplar i. klimlendirme Sistemi hesaplar 1. Binann Soutma Yk ve Bunu Karlayacak Hava Debisi Hesab 2. Havay dolatracak iklimlendirme sistemi kanal hesab 3. Hava fleyecek menfez hesab ii. Klima Sistemi hesaplar 1. Klima adet hesab iii. Soutma Makinesi hesaplar 1. Kompresr g hesab 2. Kompresr maliyet hesab 3. Soutucu akkan (R-12) hesab 4. klimlendirme sistemi balantl s deitirici boy hesab 5. klimlendirme sistemi balantl s deitirici maliyet hesab 6. Jeotermal kaynak balantl s deitirici boy hesab 7. Jeotermal kaynak balantl s deitirici maliyet hesab c. Tasarm Koullar Kurulum Maliyeti hesaplar i. Soutma makinesi / Is pompas kurulum maliyeti hesab ii. Klima alm maliyet hesab iii. Kalorifer Tesisat maliyet hesab d. Tasarm Koullar letme Maliyeti hesaplar i. Is pompas iletme maliyeti hesab ii. Kalorifer Sistemi iletme maliyeti hesab iii. Soutma makinesi iletme maliyeti hesab

65

iv. Klima iletme maliyeti hesab e. Deiik zamanlar iin iletme maliyeti hesab f. Toplam yl iin iletme maliyeti hesab i. Istma Sistemi ii. Soutma Sistemi g. Yaz ve K geneli baz alnarak TSKIP baa ba noktas hesab h. K bazl TSKIP baa ba noktas hesab Zemin kat ekli ekil 5.1de grlmektedir.

ekil 5.1.rnek bina zemin kat izimi

66

1.Kat ekli ekil 5.2de grlmektedir

ekil 5.2.rnek bina 1.kat izimi

5.1. Aliaa Hesaplar

5.1.1. Istma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar
Hava Kanal Hesaplamalar : Hesaplamalar sonucunda bulunan ve iklimlendirme sistemi iin k artlarnda gerekli olan hava kanal boyutlar Tablo 5.1de verilmiir.

67

Tablo 5.1 Aliaa stma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi Blge 1. Kat Girii 1.Kat alma Odas 1.Kat Yatak Odas 1.Kat Salon 1.Kat Mutfak Zemin Girii Zemin alma Odas Zemin Yatak Odas Zemin Salon Zemin Mutfak Is Pompas k Ykseklik (cm) 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 En (cm) 30 30 28 21 7 30 30 22 15 7 51

Kanal Hesaplamas : Toplam 40,18 m2 kanal gerekli . www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 261-106 Hava kanal (Galvanizli sac.)en geni kenar.2490-1.15mm (49+10) YTL/m2 Menfez Maliyeti : 10 adet 250 lik menfez. www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 267-101 Datc menfez 100-500 cm2 (17+4) YTL/adet

5.1.2. Kalorifer Sistemi Hesaplar

Tesisat Borusu Hesaplar :

68 Kalorifer Tesisat esaslarna gre (90 0C / 70 0C) Debi = 7,149 W/ (20 K 4,188kJ/kg)) = 306,7 kg/h Su akm hz 0,15 m/sn olacak biimde Vidal yar-ar boru (DIN 2440) (3/4) lik (20 lik) boru ev iersinde (1) lik (25 lik) boru ev iinde kullanlacak Tek kat iin 20 lik boru 25,95 m Bina iin 25 lik boru 10 m ki kat aras iin 25 lik boru 2,8 m www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 0,4-290/3P 20 lik (1,53+ ) YTL/kg Poz No : 0,4-290/3 25 lik (1,49+ ) YTL/kg Radyatr Hesaplar : elik Dilimli 500/110 luk radyatr kullanlacak. Is kapasitesi 73 W/dilim. Hesaplanan gerekli radyatr petek saylar ayr ayr Tablo 5.2de verilmitir. Tablo 5.2.Aliaa kalorifer sistemi radyatr dilim hesab izelgesi 1.Kat Dilim Zemin Kat Dilim Blge Says Says 16 13 12 7

(Genceli, 2005)

alma Odas 8 Yatak Odas Salon Mutfak 15 23 7

www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden

69

Poz No : 160 54 dilimli elik radyatr b serisi (26,10+ 6) YTL m2 Kazan Hesab : Ak = q k (1 + ZR) / kv (5.1) 1 dilim 0,140 m2

Ak = 7,149 W / 9300 (W/m2) (1 + 0,05) = 0,8 m2 www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 153 301 150 kg/h 3 atm elik(kaynakl) sv ve gaz yaktl (2727 + 151) YTL Baca Hesab : Kalorifer Tesisat kitab Sayfa 352 Alak Basnl Brlrl Sv Yakt ve Doalgaz Kazanlar Baca aplarnn Yaklak Bulunuu izelgesine baklr. Baca ap : 8 cm Baca boyu : 8 m www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 193 201 Q140 ift cidarl paslanmaz elik baca (84 + 11) YTL Pompa Hesab : Debi daha nceden 8,4 10-5 m3/s bulunmutu zaten P = (8,4 10-5 m3/s 7000 Pa) / (75/100)

70

= 0,73 W Elektrik motoru gc = (0,73 W / 0,85) = 0,93 W Burada basma verimi 0,75 motor verimi ise 0,85 olarak alnmtr. www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 216 301 sirklasyon pompas 1500 devir / dak (0,5 2) (m2/h) / (0,25 0,70) (m/sn) (175 + 24) YTL/adet

Yakt Miktar Hesab : 1 sn yakt ihtiyac = (0,0019 kWh 3600 kJ/kWh ) / 34500 kJ/m3 = 0,00020 m3

5.1.3. Is Pompas Hesaplar

Qmahal = m c (T6 T5) = 7,149 kW(kJ/sn) Qmahal = m (h2 h3) Qmahal = m (h2 h3) = m 158,8 kJ/kg m = 0,05 kg/sn W = m (h2 h1) = 0,05 kg/sn 5,57 kj/kg W = 0,28 kJ/s Kompresr Maliyeti :

71

www.birimfiyati.com/bayindirlik adresinden Poz No : 551-801 Freon 12- ak pistonlu soutma kompresrleri 1,1 kW (544+98) YTL /adet R-12 maliyeti : www.ekoparteknik.com adresinden 168 YTL. Tablo 5.3te s pompasna ait hesaplanan ve kabul edilen deerler izelgesi vardr. Tablo 5.3.Aliaa s pompas deerler izelgesi

Birim P1 T1 T2 T3 T4 T5

Deer 0,60 mPa 39 C 53 C 21 C 20 C 20 C

Birim T6 Kaynak P2 W Qmahal

Deer 30 C 40 C 0,8 mPa 0,09 kW(kJ/sn) 7,149 kW(kJ/sn)

Ev iin Is Deitiricisi Hesab : Tlm = [(53 30) (21 20)] / ln[(53 30) / (21 20)] Tlm = 4,96 K Qmahal =7149 W(kJ/sn) U = 800 W/m2 K

A = 7149 / (800 4,96) m2 = 2 m2

72

A = 2 Pi r l

(r, yarap ; l, boy)

Setiimiz boru (3/8) lik bakr boru idi dolays ile l = A/(2 Pi r) = 33,98 m Is deitiricisi maliyeti : Is deitiricisi olarak bakr boru kullanyoruz.. www.birimfiyat.com adresinden Poz No : 206-206 Bakr boru (et kalnl 0.8 mm, d ap: 10 mm) (2,6+0,7) YTL/m Toprak iin Is Deitiricisi Hesab : Tlm = [(40 39) (40 20)] / ln[(40 39) / (40 20)] Tlm = 6,4017 K Qtoprak = m (h1 h4) = 7067,87 W A = 7674,60 / (800 6,4017) m2 = 1,5 m2 A = 2 Pi r l (r, yarap ; l, boy)

Setiimiz boru (3/8) lik bakr boru idi dolays ile l = A/(2 Pi r) l = 25,49 Is deitiricisi maliyeti : Is deitiricisi olarak bakr boru kullanyoruz. www.birimfiyat.com adresinden Poz No : 206-206 Bakr boru (et kalnl 0.8 mm, d ap: 10 mm) (2,6+0,7) YTL/m (5.2)

73

5.1.4. Soutma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar

Hava Kanal Hesaplamalar : Hesaplamalar sonucunda bulunan ve iklimlendirme sistemi iin yaz artlarnda gerekli olan hava kanal boyutlar Tablo 5.4de verilmiir. Tablo 5.4.Aliaa soutma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi

Blge 1. Kat Girii 1.Kat alma Odas 1.Kat Yatak Odas 1.Kat Salon 1.Kat Mutfak Zemin Girii Zemin alma Odas Zemin Yatak Odas Zemin Salon Zemin Mutfak Is Pompas k Kanal Hesaplamas :

Ykseklik(cm) En(cm) 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 61 61 39 33 29 57 57 35 33 29 92

Toplam 73,23 m2 kanal gerekli . www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 261-106 Hava kanal (Galvanizli sac.)en geni kenar.2490-1.15mm (49+10) YTL/m2 Menfez Maliyeti : 20 adet 400 lik menfez. www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 267-101 Datc menfez 100-500 cm2 (17+4) YTL/adet

74

5.1.5. Klima Hesab

Toplam yk Btu cinsinden 118000 Btu. 5000 W gcnde adet 41 000 Btu split klima. www.klimaci.com adresinden. AIRFEL SALON AS45-0506F model klima 2415 YTL/adet.

5.1.6. Soutma Makinesi Hesaplar

Burada en nemli nokta T1 ve T2 nin deneme yolu ile bulunmasdr. Zira zaten s deitirici boyutlar belirlidir ve yaz k ayn sistem kullanlaca iin deitirici boyu sabit kalacaktr. Bu durumda scaklk ve dolays ile entalpi tahmini ile ayn s deitiricisi boyuna ulaldnda o deerler sistemin alma koullarn belirtir. Qmahal = m c (T6 T5) = 26 327 kW(kJ/sn) Qmahal = m (h1 h4) Qmahal = m (h1 h4) = m 112,03 kJ/kg m = 0,2350 kg/sn W = m (h2 h1) = 0,2350 kg/sn 38,77 kj/kg W = 9,11 kJ/s

Kompresr Maliyeti : www.birimfiyaticom/bayindirlik adresinden Poz No : 551-810 Freon 12- ak pistonlu soutma kompresrleri 17,5 kW (3569+237) YTL /adet

75

R-12 maliyeti : www.ekoparteknik.com adresinden 168 YTL. Tablo 5.5te soutma makinesine ait hesaplanan ve kabul edilen deerler izelgesi vardr. Tablo 5.5.Aliaa soutma makinesi deerler izelgesi Birim P1 T1 T2 T3 T4 T5 Deer 0,2 mPa 8,5 C 101,12 C 51,30 C -12,58 C 20 C Birim T6 Kaynak P2 W Qmahal Deer 10 C 40 C 1,4 mPa 14,96 kW(kJ/sn) 26327 kW(kJ/sn)

Ev iin Is Deitiricisi Hesab : Tlm = Q / (U A) = 16,43 Tlm = [(20 x) (10 -12,58)] / ln[(20 x) / (10 - -12,58)] x = 8,49 0C olarak bulunur. Toprak iin Is Deitiricisi Hesab : Qtoprak = m (h2 h1) = 0,2350 (h2 72,44) W Tlm = [0,2350 (h2 72,44) ] / (800 2) Tlm = [(y 40) (51,30 40)] / ln[(y 40) / (51,30 40)]

76

ki denklemi birbirine eitler isek buradan : y = 101 0C kar. h2 = 223,08 kJ/kg olur

5.1.7. Kurulum Maliyeti Hesaplar

Is Pompas, Soutma Makinesi : Maliyet Hava Kanal , menfezler , kompresr, R-12 gaz, Is Deitiricisi, Kuyu kazma kalemlerinden oluturmaktadr. Maliyet = 4320,57 + 420 + 3806 + 168 + 196,25 + 5000 = 13910,82 Klima : adet 2415 YTL den 7245 YTL Kalorifer Tesisat : Maliyet Radyatrler, tesisat borusu, kazan, baca, pompa kalemlerinden olumaktadr. Maliyet = 454,5 + 98,48 + 2878 + 95 + 199 = 3724,98

5.1.8. letme Maliyeti Hesaplar

Is pompas : M = 0,2787 kJ/sn 0,000278 kWh/kJ 0,1278 YTL / kWh 1836000 sn M = 18,18 YTL Kalorifer iin : M = 0,00020 m3/sn 0,7219 YTL/m3 1836000 sn M = 265,08 YTL Soutma Makinesi :

77

M = 9,11 kJ/sn 0,000278 kWh/kJ 0,1278 YTL / kWh 1836000 sn M = 594,25 YTL Klima : M = 3 adet 5 000 J/sn 0,000278 1 kJ/kWh 0,1278 YTL/kWh 1836000 sn M = 977,67 YTL

5.1.9. Muhtelif Zamanlar in Hesaplamalar

eitli gnler iin alan sistemler iin yaplan hesaplamalar sonucunda kan iletme maliyeti bilgileri Tablo 5.6da verilmitir. Tablo 5.6 Aliaa alma gnne gre iletme maliyeti tablosu. Tarih 24 Aralk 24 ubat 24 Mart Toplam Yl 03 Temmuz 03 Austos 24 Austos Toplam Yl Kullanlan Sistem Is Pompas Kalorifer Tesisat Is Pompas Kalorifer Tesisat Is Pompas Kalorifer Tesisat Is Pompas Kalorifer Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat letme Maliyeti 14,06 YTL 205,43 YTL 14,67 YTL 213,39 YTL 15,86 YTL 230,62 YTL 45,66 YTL 1944,33 YTL 574,28 YTL 977,67 YTL 593,86 YTL 977,67 YTL 567,13 YTL 977,67 YTL 2471,10 YTL 2933,01 YTL

78

5.1.10. Is Pompas Sistemi Baa Ba Noktas Hesab

Karlatrlan iki sistemden s pompas sisteminin avantajl olup olmadn anlamak iin sadece iletme maliyeti belirleyici olmadndan ayn zamanda kurulum maliyeti de hesaplanmal ve kendisini dier sisteme gre ne kadar zamanda baa ba noktasna ulat zaman da hesaplanmaldr. Baa ba noktasna ulat zaman = (s pompas kurulum maliyeti alternatif sis. Kurulum maliyeti) / (alt. sis. yllk iletme maliyeti s pompas yllk iletme maliyeti (5.3) Baa ba noktasna ulat zaman = (13910,82 - 10969,98) / (4877,34 2516,76) = 1,25 yl Yani hem stma hem soutma amal kullanld takdirde bir yl sonra s pompas karl hale gemektedir. Sadece stma olarak ele alnd takdirde hesaplar u ekilde yaplr. Baa ba noktasna ulat zaman = (13910,82 3724,98) / (1944,33 45,66) = 1,55 yl Bu durumda en ge iki yl iersinde s pompas sistemi alternatif sisteme kar avantajl duruma gemektedir. Bu tip sistemlerin mrlerinin be yldan daha ksa olmadklarn dnr isek s pompasnn ok avantajl bir sistem olduunu syleyebiliriz.

5.2.Kzlcahamam Hesaplar
5.2.1. Istma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar
Hava Kanal Hesaplamalar : Hesaplamalar sonucunda bulunan ve iklimlendirme sistemi iin k artlarnda gerekli olan hava kanal boyutlar Tablo 5.7de verilmiir.

79

Kanal Hesaplamas : Toplam 46,49 m2 kanal gerekli . www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 261-106 Hava kanal (Galvanizli sac.)en geni kenar.2490-1.15mm (49+10) YTL/m2 Menfez Maliyeti : 10 adet 250 lik menfez. www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 267-101 Datc menfez 100-500 cm2 (17+4) YTL/adet Tablo 5.7.Kzlcahamam stma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi Blge 1. Kat Girii 1.Kat alma Odas 1.Kat Yatak Odas 1.Kat Salon 1.Kat Mutfak Zemin Girii Zemin alma Zemin Yatak Odas Zemin Salon Zemin Mutfak Is Pompas k Ykseklik (cm) 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 En (cm) 33 33 29 22 7 32 32 27 15 7 55

5.2.2.

Kalorifer Sistemi Hesaplar

Tesisat Borusu Hesaplar : Kalorifer Tesisat kitab 93. sayfada belirtilen esaslara gre (90 0C / 70 0C) Debi = 10 186 W/ (20 K 4,188kJ/kg)) = 437 kg/h

80

Su akm hz 0,22 m/sn olacak biimde Vidal yar-ar boru (DIN 2440) (3/4) lik (20 lik) boru ev iersinde (1) lik (25 lik) boru ev iinde kullanlacak Tek kat iin 20 lik boru 25,95 m Bina iin 25 lik boru 10 m ki kat aras iin 25 lik boru 2,8 m www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 0,4-290/3P 20 lik (1,53+ ) YTL/kg Poz No : 0,4-290/3 25 lik (1,49+ ) YTL/kg Radyatr Hesaplar : elik Dilimli 500/110 luk radyatr kullanlacak. Is kapasitesi 73 W/dilim. Tablo 5.8de kalorifer sistemi iin hesaplanan radyatr petek saylar grlebilir. Tablo 5.8.Kzlcahamam kalorifer sistemi radyatr dilim hesab izelgesi Blge 1.Kat Dilim Says Zemin Kat Dilim Says 20 14 14 8

alma Odas 10 Yatak Odas Salon Mutfak 16 26 8

www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 160 54 dilimli elik radyatr b serisi (26,10+ 6) YTL m2 1 dilim 0,140 m2

81

Kazan Hesab : Ak = q k (1 + ZR) / kv (5.4)

Ak = 10 186 W / 9300 (W/m2) (1 + 0,05) = 1,15 m2 www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 153 301 150 kg/h 3 atm elik(kaynakl) sv ve gaz yaktl (2727 + 151) YTL Baca Hesab : Kalorifer Tesisat kitab Sayfa 352 Alak Basnl Brlrl Sv Yakt ve Doalgaz Kazanlar Baca aplarnn Yaklak Bulunuu izelgesine baklr. Baca ap : 10 cm Baca boyu : 8 m www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 193 201 Q140 ift cidarl paslanmaz elik baca (84 + 11) YTL Pompa Hesab : Debi daha nceden 12 10-5 m3/s bulunmutu zaten P = (12 10-5 m3/s 7000 Pa) / (75/100) = 1,13 W Elektrik motoru gc = (1,13 W / 0,85) = 1,33 W Burada basma verimi 0,75 motor verimi ise 0,85 olarak alnmtr.

82

www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 216 301 sirklasyon pompas 1500 devir / dak (0,5 2) (m2/h) / (0,25 0,70) (m/sn) (175 + 24) YTL/adet Yakt Miktar Hesab : 1 sn yakt ihtiyac = (0,0028 kWh 3600 kJ/kWh ) / 34500 kJ/m3 = 0,00029 m3

5.2.3.Is Pompas Hesaplar

Qmahal = m c (T6 T5) = 10,186 kW(kJ/sn) Qmahal = m (h2 h3) Qmahal = m (h2 h3) = m 158,91 kJ/kg m = 0,0641 kg/sn W = m (h2 h1) = 0,0641 kg/sn 5,567 kj/kg W = 0,36 kJ/s Kompresr Maliyeti : www.birimfiyaticom/bayindirlik adresinden Poz No : 551-801 Freon 12- ak pistonlu soutma kompresrleri 1,1 kW (544+98) YTL /adet R-12 maliyeti : www.ekoparteknik.com adresinden 168 YTL.

83

Tablo 5.9da s pompas iin kabul edilen ve hesaplanan deerler grlmektedir. Tablo 5.9.Kzlcahamam s pompas deerler izelgesi Birim P1 T1 T2 T3 T4 T5 Deer 0,6 mPa 38 C 52 C 20,74 C 20,74 C 20 C Birim T6 Kaynak P2 W Qmahal Deer 30 C 40 C 0,8 mPa 0,36 kW(kJ/sn) 10186 kW(kJ/sn)

Ev iin Is Deitiricisi Hesab : Tlm = [(52 30) (20,74 20)] / ln[(52 30) / (20,74 20)] Tlm = 6,34 K Qmahal =10 186 W(kJ/sn) U = 800 W/m2 K

A = 10 186 / (800 6,34) m2 = 2 m2 A = 2 Pi r l (r, yarap ; l, boy)

Setiimiz boru (3/8) lik bakr boru idi dolays ile l = A/(2 Pi r) = 34 m Is deitiricisi maliyeti : Is deitiricisi olarak bakr boru kullanyoruz.

84

www.birimfiyat.com adresinden Poz No : 206-206 Bakr boru (et kalnl 0.8 mm, d ap: 10 mm) (2,6+0,7) YTL/m Toprak iin Is Deitiricisi Hesab : Tlm = [(40 38) (40 20,74)] / ln[(40 38) / (40 20,74)] Tlm = 7,20 K Qtoprak = m (h1 h4) = 9784,40 W A = 9784,40 / (800 7,20) m2 = 1,70 m2 A = 2 Pi r l (r, yarap ; l, boy)

Setiimiz boru (3/8) lik bakr boru idi dolays ile l = A/(2 Pi r) = 28,9 m Is deitiricisi maliyeti : Is deitiricisi olarak bakr boru kullanlmtr. www.birimfiyat.com adresinden Poz No : 206-206 Bakr boru (et kalnl 0.8 mm, d ap: 10 mm) (2,6+0,7) YTL/m

5.2.4. Soutma Bazl klimlendirme Sistemi Hesaplamalar

Hava Kanal Hesaplamalar : Hesaplamalar sonucunda bulunan ve iklimlendirme sistemi iin k artlarnda gerekli olan hava kanal boyutlar Tablo 5.10da verilmiir.

85

Tablo 5.10.Kzlcahamam soutma bazl iklimlendirme sistemi hava kanal boyut izelgesi Blge 1. Kat Girii 1.Kat alma Odas 1.Kat Yatak Odas 1.Kat Salon 1.Kat Mutfak Zemin Girii Zemin alma Odas Zemin Yatak Odas Zemin Salon Zemin Mutfak Is Pompas k Kanal Hesaplamas : Toplam 70,06 m2 kanal gerekli . www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 261-106 Hava kanal (Galvanizli sac.)en geni ken.2490-1.15mm (49+10) YTL/m2 Menfez Maliyeti : 20 adet 400 lik menfez. www.birimfiyat.com/bayindirlik adresinden Poz No : 267-101 Datc menfez 100-500 cm2 (17+4) YTL/adet Ykseklik(cm) 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 En(cm) 52 52 33 31 28 52 52 33 30 28 90

5.2.5. Klima Hesab

Toplam yk Btu cinsinden 118000 Btu. 5000 W gcnde adet 41 000 Btu split klima. www.klimaci.com adresinden.

86

AIRFEL SALON AS45-0506F model klima 2415 YTL/adet.

5.2.6. Soutma Makinesi Hesaplar

Burada en nemli nokta T1 ve T2 nin deneme yolu ile bulunmasdr. Zira zaten s deitirici boyutlar belirlidir ve yaz k ayn sistem kullanlaca iin deitirici boyu sabit kalacaktr. Bu durumda scaklk ve dolays ile entalpi tahmini ile ayn s deitiricisi boyuna ulaldnda o deerler sistemin alma koullarn belirtir. Qmahal = m c (T6 T5) = 23 861 kW(kJ/sn) Qmahal = m (h1 h4) Qmahal = m (h1 h4) = m 106,05 kJ/kg m = 0,2250 kg/sn W = m (h2 h1) = 0,2250 kg/sn 30,41 kj/kg W = 6,84 kJ/s Kompresr Maliyeti : www.birimfiyaticom/bayindirlik adresinden Poz No : 551-810 Freon 12- ak pistonlu soutma kompresrleri 17,5 kW (3569+237) YTL /adet R-12 maliyeti : www.ekoparteknik.com adresinden 168 YTL. Tablo 5.11de soutma makinesi iin hesaplanan ve kabul edilen deerler bulunmaktadr.

87

Tablo 5.11. Kzlcahamam soutma makinesi deerler izelgesi

Birim P1 T1 T2 T3 T4 T5

Deer 0,3 mPa 0,12 C 81,85 C 50,33 C -0,82 C 20 C

Birim T6 Kaynak P2 W Qmahal

Deer 10 C 40 C 1,6 mPa 6,84 kW(kJ/sn) 23861 kW(kJ/sn)

Ev iin Is Deitiricisi Hesab : Tlm = Q / (U A) = 22,53 Tlm = [(20 x) (10 - 0,82)] / ln[(20 x) / (10 - -0,82)] x = 0,12 0C olarak bulunur. Toprak iin Is Deitiricisi Hesab : Qtoprak = m (h2 h1) = 0,2250 (h2 120,27) W Tlm = [0,2250 (h2 120,27) ] / (800 2) Tlm = [(y 40) (50,33 40)] / ln[(y 40) / (50,33 40)] ki denklemi birbirine eitler isek buradan : y = 81,85 0C kar. h2 = 226,15 kJ/kg olur

88

5.2.7. Kurulum Maliyeti Hesaplar

Is Pompas, Soutma Makinesi : Maliyet Hava Kanal , menfezler , kompresr, R-12 gaz, Is Deitiricisi, Kuyu kazma kalemlerinden oluturmaktadr. Maliyet = 4133,54 + 420 + 3806 + 168 + 207,57 + 5000 = 13735,11 Klima : adet 2415 YTL den 7245 YTL Kalorifer Tesisat : Maliyet Radyatrler, tesisat borusu, kazan, baca, pompa kalemlerinden olumaktadr. Maliyet = 522 + 98,48 + 2878 + 95 + 199 = 3792,48

5.2.8. letme Maliyeti Hesaplar

Is pompas : M = 0,36 kJ/sn 0,000278 kWh/kJ 0,1278 YTL / kWh 1836000 sn M = 23,42 YTL Kalorifer iin : M = 0,00029 m3/sn 0,7219 YTL/m3 1836000 sn M = 384,36 YTL Soutma Makinesi : M = 6,84 kJ/sn 0,000278 kWh/kJ 0,1278 YTL / kWh 1836000 sn M = 419,23 YTL

89

Klima : M = 3 adet 5 000 J/sn 0,000278 1 kJ/kWh 0,1278 YTL/kWh 1836000 sn M = 977,67 YTL

5.2.9. Muhtelif Zamanlar in Hesaplamalar

eitli gnler iin alan sistemler iin yaplan hesaplamalar sonucunda kan iletme maliyeti bilgileri Tablo 5.12de verilmitir. Tablo 5.12 Kzlcahamam alma gnne gre iletme maliyeti tablosu. Tarih 24 Aralk Kullanlan Sistem Is Pompas Kalorifer Tesisat Is Pompas Kalorifer Tesisat Is Pompas Kalorifer Tesisat Is Pompas Kalorifer Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat Soutma Makinesi Klima Tesisat letme Maliyeti 20,00 YTL 328,70 YTL 19,64 YTL 322,07 YTL 20,06 YTL 328,70 YTL 166,08 YTL 2726,10 YTL 397,69 YTL 977,67 YTL 412,06 YTL 977,67 YTL 389,98 YTL 977,67 YTL 747,67 YTL 2933,01 YTL

24 ubat

24 Mart

Toplam Yl

03 Temmuz

03 Austos

24 Austos

Toplam Yl

90

5.2.10. Is Pompas Sistemi Baa Ba Noktas Hesab

Karlatrlan iki sistemden s pompas sisteminin avantajl olup olmadn anlamak iin sadece iletme maliyeti belirleyici olmadndan ayn zamanda kurulum maliyeti de hesaplanmal ve kendisini dier sisteme gre ne kadar zamanda baa ba noktasna ulat zaman da hesaplanmaldr. Baa ba noktasna ulat zaman = (s pompas kurulum maliyeti alternatif sis. Kurulum maliyeti) / (alt. sis. yllk iletme maliyeti s pompas yllk iletme maliyeti) Baa ba noktasna ulat zaman = ( 13735,11 - 11037,48) / (5659,11 913,75) = 0,57 yl Yani hem stma hem soutma amal kullanld takdirde bir yl sonra s pompas karl hale gemektedir. Sadece stma olarak ele alnd takdirde hesaplar u ekilde yaplabilir. Baa ba noktasna ulat zaman = (13735,11 3792,48 / (2726,10 166,08) = 3,9 yl Bu durumda en ge drt yl iersinde s pompas sistemi alternatif sisteme kar avantajl duruma gemektedir. Bu tip sistemlerin mrlerinin be yldan daha az olmadklar dnlr ise s pompasnn ok avantajl bir sistem olduu sylenebilir.

91

6. SONU
Bu almada Maden ve Tetkik Arama Genel Mdrlnden alnan jeotermal kaynaklar haritas ile Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnden alnan son on yln yllk ortalama scaklklarna ait izelgeler kullanlarak yaplan deerlendirme sonunda, Trkiyenin byk bir ksmn temsil edebilecei dnlen, dk jeotermal kaynak scaklna sahip ve ayn zamanda kaynak scaklklar yaklak olarak ayn olan biri Anadolu karasal iklim blgesinde dieri lman Ege blgesindeki iki yre iin, dk scaklktaki jeotermal kaynaklarn verimli ekilde kullanlmasn salayan sistemler olan toprak ve su kaynakl s pompalarnn ekonomik verimlilik analizi yaplmtr. Bir sistemin ekonomik verimlilik analizi, deerlendirdii kaynan ne kadarn kullanma yanstabildiinin yannda alternatif kanallara gre karllna da baklarak yaplmas gerektiinden, TSKIP sistemini mukayese etmek iin, halen kullanlan konvansiyonel stma-havalandrma sistemlerinden stma amac iin doalgaz kaynakl kalorifer sistemi, soutma amac iin ise split klima sistemi temel alnmtr. rnek ev iin hem kn stma hem de yazn soutma ykn karlayacak jeotermal kaynakl s pompas sisteminin ve de alternatif sistemin tasarm parametreleri yaz ve k iin meteorolojik en u noktalar temel alnarak bulunmu ve bu parametrelere dayal yatrm ve enerji maliyeti hesaplar yaplmtr. Hesaplamalar sonucunda grlmtr ki toprak ve su kaynakl s pompas sistemleri alternatif sistemlere oranla k alma koullarnda yksek kazan salarken hem k hem de yaz koullar iin de nemli derecede kazan salamakta ve kazan iklim koullarndan ziyade kaynak scaklna dayanmaktadrlar. Bir sistemin dier sisteme kyasla daha kazanl olup olmad sadece iletim maliyeti ile deil hem iletim maliyeti hem de kurulum maliyeti ile hesaplanaca iin iki sistem toplam maliyet baznda karlatrlm ve toprak ve su kaynakl s pompas sisteminin yksek yatrm maliyetine karn her iki blge iin de sadece k artlar iin tasarlanp kullanlr ise bir ylda hem k hem de yaz artlar iin tasarlanp kullanlr ise drt yl iersinde baa ba noktasna ulaaca tespit edilmitir.

92

alma sonunda jeotermal kaynakl s pompalarnn kendilerini dier sistemlere kyasla ksa srede baa ba noktasna ulatrd grlmtr. Buradan, lkemizin jeotermal enerji kayna bakmndan dnyadaki ilk yedi lke arasnda olduu da gznne alnrsa, acilen bu konuda getirecei sonucu karlabilir. Bundan sonras iin komple bir site veya i merkezleri iin hem hacim stma hem de scak su ihtiyacn karlayacak ekilde tasarlanm toprak ve su kaynakl s pompas sistemlerinin hesaplamalarn yapacak ekilde gelitirilmi paket yazlmlar retmek, konunun sahip olduu potansiyele binaen bu yndeki almalara byk katk salayacaktr. yatrm ve destek kredileri ile insanlarn bu yne kaymalarnn salanmasnn lke ekonomisine byk fayda

93

KAYNAKLAR
1. Acar ., A. Keeciler, A. Doan (2000). 'Thermodynamic analysis of the absorption refrigeration system with geothermal energy: experimental study', Energy Conversion&Management, 41, 37-48. 2. Alarko Carrier (2005). Carrier Hava Koullandrma Sistem Tasarm, Alarko Carrier Yaynlar, stanbul, Trkiye. 3. Bidini G., U. Desideri, F. Di Maria, A. Baldacci, R. Papale, F. Sbatelli (1998). 'Optimization of an integrated gas tribune-geothermal power plant', Energy Conversion&Management, 39, 16-18. 4. Blaga C., M. Rosca, C. Karytsas, D. Mendrinos (2005). 'Possible Geothermal Distrct Heating in Sanmartin, Romania', World Geothermal Congress. 5. Curtis R., J. Lund, B. Sanner, L. Rybach, G. Hellstrm (2005). 'Ground Source Heat Pumps Geothermal Energy for Anyone, Anywhere: Current Worldwide Activity', World Geothermal Congress. 6. alar ., M. Demirrer (1999). 'Geothermal exploration using geoelectric methods in Kestanbol, Turkey', Geothermics, 28, 803-819. 7. engel Y., M.A. Boles (2004). Mhendislik Yaklam le Termodinamik, Literatr Yaynclk, stanbul, Trkiye. 8. Desideri U., F. Di Maria (2000). 'Simulation code for design and off design performance prediction of geothermal power plants', Energy Conversion&Management , 41, 61-76. 9. Doan V. (2003).'Su Toprak Kaynakl Is Pompas', Tesisat Mhendislii Dergisi, Eyll-Ekim. 10. Doherty P., S.R. Al-Huthaili, N. Abodahab (2004). 'Ground Source heat pump - description and preliminary results of the Eco House sytem', Applied Thermal Energy, 24, 2627-2641. 11. Dorofoeeva R., S. Popov, V. Stennikov (2005). 'Geothermal Conditions for the Usage of Heat Pumps in Eastern Siberia', World Geothermal Congress. 12. Drozdz M. (2003). 'An optimisation model of geothermal-energy conversion', Applied Energy, 74, 75-84.

94

13. Eaupane K., T. Yamabe, R. Yoshinaka (1999). 'Simultion of a fully coupled Thermo-hydro-mechanical system in freezing and thawing rock', International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences, 36, 563-580. 14. Esen H., M. nall (2000). 'Yatay Toprak Kaynakl Is Pompas Sisteminin Deneysel Uygulamas', Frat niversitesi Makine Eitimi Blm. 15. Gemici ., . Filiz (2001). 'Hydrochemistry of the eme geothermal area in western Turkey', Journal of volcanology and geothermal research, 110, 171187. 16. Genceli F., C. Parmakszolu (2005). Kalorifer Tesisat, TMMOB, stanbul, Trkiye. 17. Gevrek A. (2000). 'Water/rock interaction in the Kzlcahamam Geothermal Field, Galatian Volcanin Province (Turkey) : a modelling study of a geothermal system for reinjection well locations', Journal of Volcanology and Geothermal Research, 96, 207-213. 18. Goumas M., V.A. Lygerou, L.E. Papayannakis (1999). 'Computational methods for planning and evaluating geothermal energy projects', Energy Policy, 27, 147-154. 19. Glksz M. (2000). 'Is Pompas Raporu', Makine Mhendisi. 20. Hayashi K., J. Willis-Richards, J. Hopkirk, Y. Niibori (1999). 'Numerical Models of HDR geothermal reservoirs-a review of current thinking and Progress', Geothermics, 28, 507-518. 21. Heng X., L. Rybach (2005). 'Development and Application of a new, Powerful Groundwater Heat Pump System for Space Heating and Cooling', World Geothermal Congress. 22. Hepbasli A., O. Akdemir (2004). 'Energy and exergy analysis of a ground source (geothermal) heat pump system', Energy Converison&Management, 45, 737-753. 23. Hepbasli A., O. Akdemir, E. Hanciolu (2003). 'Experimental study of a closed loop vertical ground source heat pump system', Energy Conversion&Management, 44, 527-548.

95

24. Hepbal A., E. Hancolu (2002). 'Toprak Kaynakl (Jeotermal) Is Pompalarnn Tasarm, test ve fizibilitesi', Jeotermal Enerji Semineri, 339382. 25. Jialing Z., D. Zhilin, H. Qinghua (2005). 'Analysis of Marketing Prospect on Technology of Application of Heat Pumps', World Geothermal Congress. 26. Kanolu, M., Y. engel (1999). 'Economic evaluation of geothermal power generation, heating, and cooling', Energy, 24, 501-509. 27. Kara, A., B. Yksel (2001). 'Evaluation of low temperature geothermal energy through the use of heat pump', Energy Conversion and Management, 42, 73-78. 28. Kavanaugh S., C Gilbreath, J. Kilpatrick (2005). 'Cost Containment For Ground Source Heat Pumps', The University of Alabama, Al, USA. 29. Kaygusuz K., A. Sar (2003). 'Renewable energy potential and utilization in Turkey', Energy Conversion & Management, 44, 459-478. 30. Lund J. (2003). 'Direct-use of geothermal energy in the USA', Applied Energy,74, 33-42. 31. Lund, J., D. Freeston (2000). 'World-wide direct uses of geothermal energy 2000', Geothermics, 30, 29-68. 32. Morita K., M. Tago (2005). 'Snow-Melting on Sidewalks with GroundCoupled Heat Pumps in a Heavy Snowfall City', World Geothermal Congress. 33. Niibori Y., Y. Iwata, S. Ichinose, G. Fukaya (2005). 'Design of the BHP System Considering the Heat Transport of Groundwater Flow', World Geothermal Congress. 34. Ozgener O., A. Hepbal (2005a). 'Performance analysis of a solar-assisted ground source heat pump system for greenhouse heating : an experimental study', Building and Environment, 40, 1040-1050. 35. Ozgener O., A. Hepbal (2005b). 'Exergy analysis of a solar-assisted groundsource (geothermal) heat pump greenhouse heating system', World Geothermal Congress. 36. zpnar Y., A. Gkgz, H. Kumsar, K. Topal (1994). 'Denizli il merkezinin stlmasnda denizli yresindeki jeotermal sahalarn kullanlmasyla ortaya kabilecek sorunlar ve ekonomik analizi', Jeotermal Uygulamalar Sempozyumu94, Pamukkale niversitesi, Denizli.

96

37. Rogowska A., W. Szaflik (2005). 'Cooling Load Production in Sorption Cycles Supplied by a Geothermal Heat Source for Air Conditioning Systems, World Geothermal Congress. 38. Romero G., J. Urchueguia, H. Witte,W. Cambien, T. Magraner (2005). 'Comparative Study Between a Geothermal Heat Pump System and an Air-toWater Heat Pump system for Heating and Cooling in Typical Conditions Of the European Mediterranean Coast', World Geothermal Congress. 39. Saner B. (2005). 'Examples of GSHP and UTES Systems in Germany', World Geothermal Congress. 40. Saner B., G. Hellstrm,J. Spitler, S. Gehlin (2005). 'Thermal Response TestCurrent Status and World-Wide Application', World Geothermal Congress. 41. Satman A., Z. Uur (2002). 'Flashing point compressibility of gepthermal fluids with low CO2 content and its use in estimating reservoir volume', Geothermics, 31, 29-44. 42. Silberstein E. (2003). Heat Pumps, Thomson Delmar Learning Co., N.Y., USA. 43. Uralcan Y. (2003). Klima Tesisat, TMMOB, stanbul, Trkiye. 44. Gzler Z., F. Karayazc, . Kasapolu, A.K. Iker, G. etinel, E. Yit, C. kten, O. Baykara, . Erkol, . imek, O. Mertolu, A. Koak, N. Baarr, S. nal, S. Ylmazer, A. Pine, T. Tokgz, H. ahin, Z. Atasoy (1996). Madencilik zel htisas Komisyonu Enstriyel Hammaddelere Alt Komisyonu Jeotermal Enerji Grubu alma Raporu, DPT, ISBN 975-191375-6, 1-81. 45. Vasilevska S., L. Popovski (2005). 'Reconstruction and Redesign of the Project Istibanja Vinica', World Geothermal Congress. 46. Vasiljiev G. (2005). 'Geothermal Heat Pump Systems of HeatSupply (GHPS): Operational Experience, Technical and Ecological Aspects in Russia', World Geothermal Congress. 47. Yamaguchi S.,I. Takashima (2005). 'Operation Data Analysis of Shallow Depth Ground-Source Heat Pump System at Ogatamura and Takanosu, Akita Perfecture, Japan', World Geothermal Congress.

97

48. Yamankaradeniz R. (1982), 'Gne Enerjisi Kaynakl Is Pompasnn Teorik Ve Deneysel Olarak ncelenmesi', Dokora Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Makine Fakultesi. 49. Yari M., N. Javaani, A. Ansari, H. Moradian (2005). 'Design and Installation of the First Geothermal Heat Pump in Iran', World Geothermal Congress. 50. Yildirim N., G. Gokcen, M. Toksoy (2005). 'Low Temperature District Heating System Design, Case Study : IZTECH Campus, zmir, Turkey', World Geothermal Congress. 51. Zhao J., C. Dai,X. Li, Q. Zhu, L. Li (2005). 'A CaseStudy of Ground Source Heat Pump System in China', World Geothermal Congress. 52. Zogou O., A. Stamatelos (1998). 'Effect of Climatic Conditionas on the design optimization of heat pump ystems for space heating and cooling', Energy Conversion & Management, 39, 609-622. 53. Zwaryez K., W. Nowak (2005). 'Operation of Geothermal Heat Plant Supplied the distrubition network with High-and Low- Temperature Receivers Connected in series in comparison with recievers connected in paralel', World Geothermal Congress. 54. www.alperen.com.tr/toprak_su.html 55. www.birimfiyat.com/bayindirlik 56. www.ekoparteknik.com 57. www.jeotermaldernegi.org.tr 58. www.karlaltd.com 59. www.klimaci.com 60. www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2000/haziran/jeotermal.htm

98

ZGEM
Sadk Alper BLGL, 1978 ylnda Eskiehirde dodu. lk ve orta renimini Eskiehirde tamamladktan sonra liseyi zmirde Yamanlar Fen Lisesinde tamamlad. 1991 ve 1992 yllarnda TBTAK proje yarmasnda fizik dalnda ikincilik ve mansiyon dl ald. kincilik dl alan projesi uluslararas fizik proje yarmasnda da ikincilik dl kazand. 1999 ylnda Orta Dou Teknik niversitesi Fizik blmnden mezun oldu. Ayn yl Trkiye Bankas Yazlm Gelitirme Mdrlnde almaya balad. 2003 yl bahar yarylnda Gebze Yksek Teknoloji Enstits Enerji Sistemleri Anabilim Dalnda yksek lisans renimine balad.

99

EK-1 Bir Gnlk Soutma Yk Hesab rnei

Yap Elemanlarndan Kazanlan Soutma Yk Ykseklik veya Kaynak Scaklk Yn Uzunluk genilik ZSP ZSDD ZSIK ZSID ZSD ZYOP ZYODD ZYOIK ZYOID ZYOD ZBP ZBDD ZBIK ZBID1 ZBID2 ZBD ZP ZDD ZIK ZID1 ZID2 ZGDK ZGDD ZGD ZADK ZAID ZAD1 ZAD2 ZMP ZMDD ZMIK ZMID1 ZMID2 ZMD 1KSP 1KSDD 1KSIK 1KSID 1KSTa 1KYP1 1KYP2 1KYDD 1KYIK 1KYID 1KYTa 1KBP 1KBDD 1KBIK 1KBID1 1KBID2 1KBTa 1KP 1KDD 1KIK 1KID 1KID2 1KTa 1KMDD 1KMTa 1KADK 1KAID 1KATa1 1KATa2 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 G GB B KB K K D KD G GB G GB G GB G GB G GB G GB 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 1,35 8,30 0,80 1,50 5,10 0,40 2,00 0,80 2,50 6,50 3,50 1,35 6,30 0,80 1,00 2,15 6,50 4,50 4,50 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 4,50 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 4,50 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 4,50 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 4,50 0,90 6,50 4,50 4,50 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 4,50 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 3,20 0,40 2,50 2,10 2,50 2,50 2,00 1,50 2,50 2,10 2,50 2,50 2,50 5,30 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 5,30 2,10 2,50 5,30 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 Toplam Alan 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 2,03 20,75 1,68 3,75 16,32 0,16 5,00 1,68 6,25 16,25 7,00 2,03 15,75 1,68 2,50 5,38 16,25 23,85 23,85 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 23,85 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 23,85 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 23,85 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 23,85 1,89 16,25 23,85 23,85 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 23,85 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 karlan Alan 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 2,03 0,00 1,68 0,00 0,00 0,16 0,00 1,68 0,00 0,00 0,00 2,03 0,00 1,68 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 .Net Alan 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 2,03 18,72 1,68 2,07 16,32 0,16 4,84 1,68 4,57 16,25 7,00 2,03 13,72 1,68 0,82 5,38 14,36 23,85 23,85 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 23,85 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 23,85 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 23,85 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 23,85 1,89 14,36 23,85 23,85 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 23,85 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 U Katsays 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 1,89 0,42 2,80 2,80 2,00 1,89 1,89 1,89 0,42 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 0,42 2,00 1,89 0,42 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 Scaklk Fark 8,3 8,3 5,0 5,0 8,3 8,3 8,3 5,0 -5,0 8,3 12,3 12,3 -9,0 -9,0 -4,0 12,3 8,3 8,3 5,0 8,3 10,0 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 Soutma Yk 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 19,56 0,00 0,00 0,00 30,24 77,74 122,85 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

100

1KMP 1KMDD 1KMIK 1KMIK 1KMID1 1KMID2

11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75

G GB -

4,50 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50

5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30

23,85 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 Toplam Alan 2,76 2,03 0,16 2,03 2,25 2,76 2,03 1,65 0,16 2,03 2,25

0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 karlan Alan 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

23,85 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85

0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42

8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Soutma Yk 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Camlardan Gelen Gne kaynakl Soutma Yk Ykseklik veya Kaynak Scaklk Yn Uzunluk genilik ZSP ZYOP ZBP ZP ZMP 1KSP 1KYOP1 1KYOP2 1KBP 1KP 1KMP 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 G B K D G G B K K D G 1,84 1,35 0,40 1,35 1,50 1,50 1,35 1,10 0,40 1,50 1,50 1,50 1,50 0,40 1,50 1,50 1,84 1,50 1,50 0,40 1,35 1,50

.Net Alan 2,76 2,03 0,16 2,03 2,25 2,76 2,03 1,65 0,16 2,03 2,25

Perde SC 0,58 0,58 0,58 0,58 0,58 0,58 0,58 0,58 0,58 0,58 0,58

ASL 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

SCL 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Soutma Yk 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Mahal ii kaynaklardan gelen Soutma Yk Kaynak ZID ZIG 1KID 1KIG ZAD 1KAD KMD KMG NID NIG KFD KFG FD FG BMD BMG BD BG BlgD Scaklk 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 N 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 1,00 0,10 1,00 1,00 1.730,00 0,00 1,00 0,1 0,01 0,14 0,14 0,03 0,03 0,05 1,00 750,00 110,00 0,72 0,75 0,30 0,18 820,00 0,00 0,60 0,75 0,30 0,63 107.000,00 0,00 0,35 0,63 29.000,00 970,00 0,40 0,40 1,0 1,0 80,00 80,00 1.100,00 560,00 0,65 70,00 45,00 Ful Fua Fra 0,00 Ffl P SHG 70,00 45,00 0,5 LHG CLF 0,5 Verim

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

101

EK-2 Bir Gnlk Is Kayb Hesab rnei

Blm ZSP ZSDD ZSIK ZSID ZSD ZYOP ZYODD ZYOIK ZYOID ZYOD ZBP ZBDD ZBIK ZBID1 ZBID2 ZBD ZP ZDD ZIK ZID1 ZID2 ZGDK ZGDD ZGD ZADK ZAID ZAD1 ZAD2 ZMP ZMDD ZMIK ZMID1 ZMID2 ZMD 1SP 1SDD 1SIK 1SID 1STa 1YP1 1YP2 1YDD 1YIK 1YID 1YTa 1BP 1BDD 1BIK 1BID1 1BID2 1BTa 1P 1DD 1IK 1ID1 1ID2 1Ta 1MEDD 1METa 1ADK 1AID 1ATa1 1ATa2 1MP 1MDD 1MIK 1MID1 1MID2 1MTa Tarih ZSPQs ZYPQs ZBPQs ZPQs Scaklk 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 Scaklk 11,75 11,75 11,75 11,75 Yn G GB B KB K K D KD D D G GD G GB K B KB K K D KD D G GD Yn G B K D Kalnlk 0,00 30,00 0,00 14,00 38,00 0,00 30,00 0,00 14,00 38,00 0,00 30,00 0,00 14,00 14,00 38,00 0,00 30,00 0,00 14,00 14,00 0,00 30,00 38,00 0,00 14,00 38,00 38,00 0,00 30,00 0,00 14,00 14,00 38,00 0,00 30,00 0,00 14,00 28,00 0,00 0,00 30,00 0,00 0,00 28,00 0,00 30,00 0,00 14,00 14,00 28,00 0,00 30,00 0,00 14,00 14,00 28,00 30,00 0,00 30,00 14,00 28,00 28,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Kalnlk 0,00 0,00 0,00 0,00 Uzunluk 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 1,35 8,30 0,80 1,50 5,10 0,40 2,00 0,80 2,50 6,50 3,50 1,35 6,30 0,80 1,00 2,15 1,00 4,15 4,15 1,00 4,15 4,15 1,50 1,50 5,55 0,80 1,00 2,15 2,25 1,84 9,80 0,90 6,50 4,50 1,10 1,35 8,30 0,80 1,50 5,10 0,40 2,00 0,80 2,50 6,50 3,50 1,35 6,30 0,80 1,00 2,15 3,00 4,15 4,15 1,00 4,15 4,15 1,50 1,50 5,55 0,80 1,00 2,15 2,25 Uzunluk 1,84 1,35 0,40 1,35 YkGen 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 1,50 2,50 2,10 2,50 3,20 0,40 2,50 2,10 2,50 2,50 2,00 1,50 2,50 2,10 2,50 2,50 2,10 2,50 2,15 2,10 2,50 1,00 2,00 1,50 2,50 2,10 2,50 2,50 3,30 1,50 2,50 2,10 2,50 5,30 1,50 1,50 2,50 2,10 2,50 3,20 0,40 2,50 2,10 2,50 2,50 2,00 1,50 2,50 2,10 2,50 2,50 3,30 2,50 2,15 2,10 2,50 1,00 2,00 1,50 2,50 2,10 2,50 2,50 3,30 YkGen 1,50 1,50 0,40 1,50 Top.Alan 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 2,03 20,75 1,68 3,75 16,32 0,16 5,00 1,68 6,25 16,25 7,00 2,03 15,75 1,68 2,50 5,38 2,10 10,38 8,92 2,10 10,38 4,15 3,00 2,25 13,88 1,68 2,50 5,38 7,43 2,76 24,50 1,89 16,25 23,85 1,65 2,03 20,75 1,68 3,75 16,32 0,16 5,00 1,68 6,25 16,25 7,00 2,03 15,75 1,68 2,50 5,38 9,90 10,38 8,92 2,10 10,38 4,15 3,00 2,25 13,88 1,68 2,50 5,38 7,43 Top.Alan 2,76 2,03 0,16 2,03 Adet 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Adet 1 1 1 1 k.Alan 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 2,03 0,00 1,68 0,00 0,00 0,16 0,00 1,68 0,00 0,00 0,00 2,03 0,00 1,68 0,00 0,00 2,10 0,00 0,00 2,10 0,00 0,00 0,00 2,25 0,00 1,68 0,00 0,00 0,00 2,76 0,00 1,89 0,00 0,00 0,00 3,68 0,00 1,68 0,00 0,00 0,16 0,00 1,68 0,00 0,00 0,00 2,03 0,00 1,68 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2,10 0,00 0,00 0,00 2,25 0,00 1,68 0,00 0,00 k.Alan 0,00 0,00 0,00 0,00 .Net Alan 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 2,03 18,72 1,68 2,07 16,32 0,16 4,84 1,68 4,57 16,25 7,00 2,03 13,72 1,68 0,82 5,38 2,10 8,28 8,92 2,10 8,28 4,15 3,00 2,25 11,63 1,68 0,82 5,38 7,43 2,76 21,74 1,89 14,36 23,85 1,65 2,03 17,07 1,68 2,07 16,32 0,16 4,84 1,68 4,57 16,25 7,00 2,03 13,72 1,68 0,82 5,38 9,90 10,38 8,92 2,10 8,28 4,15 3,00 2,25 11,63 1,68 0,82 5,38 7,43 Net Alan 2,76 2,03 0,16 2,03 U Katsays 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 1,89 0,42 2,80 2,80 2,00 1,89 1,89 5,50 0,47 0,40 5,50 1,89 0,40 0,42 2,80 0,47 2,00 1,89 1,89 0,40 2,80 2,80 2,00 1,89 0,30 2,80 2,80 0,47 2,30 1,89 0,30 2,80 0,47 2,00 1,89 1,89 0,30 2,80 0,47 2,00 1,89 1,89 0,30 0,47 0,30 5,50 1,89 0,30 0,30 2,80 0,47 2,00 1,89 1,89 0,30 evre 8,40 7,20 1,60 7,20 Sc.Fark 8,3 8,3 5,0 5,0 14,0 8,3 8,3 5,0 5,0 14,0 12,3 12,3 9,0 9,0 4,0 18,0 8,3 8,3 5,0 5,0 10,0 -1,8 -1,8 10,0 5,0 5,0 15,0 9,0 8,3 8,3 5,0 5,0 10,0 20,0 8,3 8,3 5,0 5,0 23,0 8,3 8,3 8,3 5,0 5,0 23,0 12,3 12,3 9,0 9,0 4,0 27,0 8,3 8,3 5,0 5,0 10,0 23,0 -1,8 13,0 5,0 5,0 18,0 18,0 8,3 8,3 5,0 5,0 10,0 23,0 Sc.Fark 8,3 8,3 8,3 8,3 Brt.Kay. 63,76 84,30 18,90 135,70 140,24 46,78 72,59 16,80 19,56 95,96 5,49 27,87 30,24 77,74 122,85 52,92 46,78 316,93 16,80 7,75 101,59 -20,21 -6,81 35,69 57,75 78,20 24,90 11,34 51,98 45,08 16,80 7,75 101,59 59,40 63,76 502,19 18,90 135,70 164,57 38,12 46,78 66,19 19,32 19,56 112,61 5,49 27,87 30,24 77,74 122,85 56,70 46,78 53,20 16,80 7,75 101,59 68,31 -8,53 34,80 57,75 78,20 22,41 16,20 51,98 45,08 16,80 7,75 101,59 51,23 Brt.Kay. 69,30 59,40 13,20 59,40 Zd 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 H 0,97 0,97 0,97 0,97 Zh -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Ze 0,90 0,90 0,90 0,90 Zw 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 -0,05 a 2,00 2,00 2,00 2,00 Z 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,12 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 Z 1,75 1,75 1,75 1,75 Top.Kayp 65,03 85,98 19,28 138,42 143,04 52,39 81,30 18,82 21,91 107,48 6,15 31,21 33,87 87,06 137,59 59,27 52,39 354,96 18,82 8,68 113,78 0,00 0,00 38,19 61,79 83,67 26,64 12,13 53,01 45,98 17,14 7,90 103,62 60,59 65,03 512,24 19,28 138,42 167,86 42,69 52,39 74,13 21,64 21,91 126,12 6,15 31,21 33,87 87,06 137,59 63,50 52,39 59,58 18,82 8,68 113,78 76,51 0,00 37,23 61,79 83,67 23,98 17,33 53,01 45,98 17,14 7,90 103,62 52,26 Top.Kayp 121,00 103,71 23,05 103,71

102

ZGKQs ZMPQs 1SPQs 1YPQs1 1YPQs2 1BPQs 1PQs 1MPQs Tarih ZSPFI ZYOPFI ZBPFI ZPFI ZMPFI 1SPFI 1YP1FI 1YP2FI 1BPFI 1PFI 1MPFI ZSPFI ZYOPFI ZBPFI ZPFI ZMPFI 1SPFI 1YP1FI 1YP2FI 1BPFI 1PFI 1MPFI

11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 Scaklk 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75 11,75

G G K B K D G Yn G B K D G G K B K D G

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Kalnlk 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

1,00 1,50 1,84 1,10 1,35 0,40 1,35 1,50 Uzunluk 1,84 1,35 0,40 1,35 1,50 1,84 1,10 1,35 0,40 1,35 1,50

2,10 1,50 1,50 1,50 1,50 0,40 1,50 1,50 YkGen 1,50 1,50 0,40 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 0,40 1,50 1,50

2,10 2,25 2,76 1,65 2,03 0,16 2,03 2,25 Top.Alan 2,76 2,03 0,16 2,03 2,25 2,76 1,65 2,03 0,16 2,03 2,25

1 1 1 1 1 1 1 1 Adet 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 i 26,40 26,40 26,40 26,40 26,40 26,40 26,40 26,40 26,40 26,40 26,40

2,10 2,25 2,76 1,65 2,03 0,16 2,03 2,25 .Net Alan 2,76 2,03 0,16 2,03 2,25 2,76 1,65 2,03 0,16 2,03 2,25

6,20 7,50 8,40 6,70 7,20 1,60 7,20 7,50 U Katsays 2,80 2,80 2,80 2,80 2,80 2,80 2,80 2,80 2,80 2,80 2,80 r 0,60 0,60 0,60 0,60 0,60 0,60 0,60 0,60 0,60 0,60 0,60

8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 Sc.Fark 8,3 8,3 12,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 12,3 8,3 8,3 g 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6

51,15 61,88 69,30 55,28 59,40 13,20 59,40 61,88 Brt.Kay. 63,76 46,78 5,49 46,78 51,98 63,76 38,12 46,78 5,49 46,78 51,98 I 72 43 26 43 72 72 26 43 26 43 72

0,97 0,97 0,97 0,97 0,97 0,97 0,97 0,97 Zd 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 g 71,539 42,725 25,834 42,725 71,539 71,539 25,834 42,725 25,834 42,725 71,539

0,90 0,90 0,90 0,70 0,70 0,70 0,90 0,90 Zh -0,05 0,05 0,05 0,05 -0,05 -0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,00 H 65,03 65,03 65,03 65,03 65,03 65,03 65,03 65,03 65,03 65,03 65,03

1,50 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 Zw 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,05 0,485 0,61 0,712 0,61 0,485 0,485 0,712 0,61 0,712 0,61 0,485

1,31 1,75 1,75 1,36 1,36 1,36 1,75 1,75 Z 0,02 0,12 0,12 0,12 0,02 0,02 0,12 0,12 0,12 0,12 0,02 e(KKO) 1,9425 2,562 3,473 2,562 1,9425 1,9425 3,473 2,562 3,473 2,562 1,9425

66,98 108,03 121,00 75,06 80,67 17,93 103,71 108,03 Top.Kayp 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00