Tap2 1924-1930

H Ch Minh ton tp -8 -7
Hi ng xut bn
o duy tng Ch tch Hi ng
nguyn c bnh Ph Ch tch Hi ng
H ng U vin Hi ng
ng xun k "
trn trng tn "
Nguyn duy qu "
nguyn phng "
Hong minh tho "
Trn nhm "

Ban ch o xy dng bn tho
ng xun k
song thnh

nhm xy dng bn tho tp 2
phan ngc lin (Ch bin)
nguyn vn khoan
nguyn th giang

h ch minh
ton tp

2
1924 - 1930

Xut bn ln th hai

Nh xut bn chnh tr quc gia
H Ni - 2000


Li GII THiU TP 2
Tp 2 ca b sch H Ch Minh Ton tp, xut bn ln th hai, bao
gm nhng tc phm do Ch tch H Ch Minh vit t thng 11-1924 n
u nm 1930. y l thi gian k t lc Nguyn i Quc t Lin X n
Qung Chu (Trung Quc) hot ng n khi thnh lp ng. Thi gian
khng di song c nhiu s kin quan trng i vi phong tro cch mng
th gii v Vit Nam, nh du mt bc tin quan trng trong qu trnh
pht trin ca t tng H Ch Minh.
Vi cng v U vin Ban Phng ng ca Quc t Cng sn, ph
trch Vn phng Phng Nam, Nguyn i Quc m nhn vic truyn b
ch ngha cng sn vo chu ni chung v ng Dng ni ring, theo
di v ch o phong tro cch mng mt s nc, chun b mi iu kin
cho vic thnh lp chnh ng ca giai cp v sn. ng thi, Ngi dnh
nhiu th gi trc tip lnh o cch mng Vit Nam, c bit quan tm
n vic ra i ca ng. i vi lch s cch mng nc ta, c th coi
nhng nm 1925- 1930 l thi gian Ch tch H Ch Minh trc tip chun
b v chnh tr, t tng v t chc tin ti s kin trng i ny. i
vi phong tro cch mng cc nc phng ng, ch yu chu , Ngi
cng c nhiu ng gp cho cuc u tranh gii phng dn tc v s thng
li ca ch ngha cng sn.
Ngi tin hnh nhim v cao c trong nhng iu kin cc k
kh khn v phc tp, nhng cng c nhiu thun li c bn: Phong tro
chng Php Vit Nam vn rm r, Quc t Cng sn m rng nh
hng v t chc ca mnh ra nhiu nc, k c cc nc thuc a. Quc
t th hai ngy cng dn su vo con ng tho hip vi giai cp t sn,
i theo chng chng li giai cp v sn v cc dn tc b p bc. Varen,
ng vin ng X hi Php l mt v d. Hn nhn chc Ton quyn
ng Dng, tm cch n p phong tro yu nuc ca nhn dn ba nc
ng Dng. Giai cp t sn dn tc cc nc ph thuc v thuc a
ngy cng t ra khng m ng ni s mnh lnh o s nghip gii
phng dn tc ca nc mnh, chng li nhng th on n p i i vi

VII

la bp ca bn quc thc dn. Khuynh hng ci lng, tho hip ngy
cng r rt trong hng ng t sn dn tc; mt s nc, chng phn
bi, u hng. Ngay ti Trung Quc, ni hot ng ca Nguyn i Quc
lc by gi, cuc phn bin ca Tng Gii Thch, thng 4 nm 1927,
bc l bn cht phn cch mng ca nhng k i din cho mt b phn t
sn gn vi ch ngha quc.
Cuc u tranh chng Php ca nhn dn Vit Nam lc by gi vn
sc si, nhng cha ra khi cuc khng hong su sc v ng li cu
nc v lnh o. Cc cuc vn ng cu nc do Phan Bi Chu, Phan
Chu Trinh khi xng suy yu dn. Ch ngha ci lng hu, do bn
thc dn nui dng, ang ra sc lm t lit tinh thn yu nc ca nhn
dn ta. Tuy nhin, cng vi cuc vn ng yu nc, i t do dn ch,
phong tro u tranh ca cng nhn c bc pht trin mi, lm c s
cho cc t chc v phong tro chnh tr cao hn v sau. Cuc bi cng ca
th my xng Ba Son (sa cha v ng tu thu ca hi qun Php)
cng Si Gn (8-1925) nh du mt bc tin mi ca phong tro cng
nhn Vit Nam, giai cp cng nhn nc ta t y bc u i vo u
tranh t gic. S ra i ca Vit Nam Thanh nin cch mng ng ch hi,
do Nguyn i Quc thnh lp (6-1925), lm cho phong tro u tranh ca
nhn dn ta mang thm sc thi mi - sc thi ca giai cp v sn. Cng
khong thi gian ny, Vit Nam Quc dn ng c thnh lp (25-12-
1927). y l mt ng chnh tr theo xu hng dn ch t sn, tiu biu
cho b phn t sn dn tc Vit Nam. Sau s kin Yn Bi nm 1930, vai
tr lch s ca Vit Nam Quc dn ng chm dt.
S mnh lnh o phong tro gii phng dn tc theo con ng ca
ch ngha Mc - Lnin c trao trn vn cho giai cp cng nhn Vit Nam
v ng ca n, do Nguyn i Quc thnh lp, gio dc v lnh o. Vi
t cch l mt nh yu nc chn chnh, mt chin s cng sn, Nguyn i
Quc tin hnh nhiu cng vic to ln - truyn b ch ngha Mc -
Lnin, xc nh ng li cu nc ng, chun b thnh lp ng bo
m cho thng li ca cch mng Vit Nam. ng thi, Ngi khng qun
trch nhim ca mt chin s quc t, i din ca Quc t Cng sn tham
gia t chc xy dng phong tro cch mng nhiu nc khc ca chu .
Nhng hot ng phong ph ca Nguyn i Quc, v t duy l lun
cng nh thc tin trong thi k 1924-1930, c phn nh trong tp 2
ca b H Ch Minh Ton tp, xut bn ln ny. Nh kt qu su tm, xc
minh ca nhiu c quan lu tr, bo tng... v ca cc nh khoa hc, nhiu
ti liu c pht hin, dch, x l, v ln u tin c cng b bng
ting Vit.
Quyn "Bn n ch thc dn Php", xut bn nm 1925, trc in
tp 1, ln xut bn ny c a vo tp 2, cho ph hp vi thi im ra
i ca tc phm. Cc ti liu mi c xc nh theo nhng nguyn tc
ca vn bn hc: ti liu c ghi tn ca Nguyn i Quc, hoc nhng bt
danh khc nhau c xc nhn; c trong h s lu tr ca Quc t Cng
sn trao cho Trung ng ng ta c khng nh... Mt s ti liu
cha xc nh chc chn l ca Nguyn i Quc th c xp phn Ph
lc nghin cu thm.
Qua khi lng ti liu c a vo tp 2 ny, chng ta nhn thy
bc pht trin ca t tng H Ch Minh v cng lao to ln ca Ngi i
vi dn tc, giai cp v phong tro cch mng th gii. Ngi sm tip
thu nh sng ca ch ngha Mc - Lnin, tm thy con ng gii phng
cc dn tc thuc a gn cht vi cuc u tranh ca giai cp v sn, t
Ngi tin hnh u tranh v ph phn mnh m nhng nhn thc sai
lm v vn dn tc v thuc a trong phong tro cng nhn cc nc
chu u, ng thi, Ngi ra sc y mnh vic truyn b nhng t
tng ca Lnin v Quc t Cng sn, vo cc dn tc thuc a.
Trong bi "Lnin v cc dn tc thuc a" Ngi vit: "Lnin l ngi
u tin hiu v nh gi ht tm quan trng ln lao ca vic li cun
nhn dn cc nc thuc a vo phong tro cch mng. Lnin l ngi
u tin ch r rng, nu khng c s tham gia ca cc dn tc thuc
a, th cch mng x hi khng th c c" (tr. 136).
Trong mt bi khc cng nhan , nhng ni vi cc dn tc b p
bc, Ngi vit: "Khi cn sng, Lnin l ngi thy, ngi cha ca nhn
dn b p bc. Sau khi mt, Ngi l ngi sao ch ng tin ti s nghip
gii phng v i ca nhn dn b p bc.
Lnin sng mi trong lng mi ngi dn n l cc nc thuc a!"
(tr.209).
Khi hot ng Qung Chu, Ngi lp ra Vit Nam Thanh nin
cch mnh ng ch hi", trong c cng sn on lm nng ct. l
bc i thch hp tin ti thnh lp mt chnh ng v sn kiu mi
theo ch ngha Lnin mt nc thuc a, nng nghip lc hu. y l
IX VII

bc chun b v chnh tr, t tng, t chc v phng php u tranh
cch mng cho i tin phong chin u ca giai cp cng nhn Vit Nam.
Nhng bi ging ca Ngi cc lp hun luyn chnh tr Qung Chu
(1925-1927), sau c tp hp thnh cun ng cch mnh t c s
cho vic hnh thnh ng li v phng php ca cch mng Vit Nam
theo quan im ca ch ngha Mc - Lnin.
ng cch mnh l s tip ni hp lgc. Bn n ch thc dn
Php; n ch r mc tiu con ng v nhng bin php c th i ti
thng li. iu kin quan trng hng u l phi c ng ca giai cp
cng nhn lnh o " trong th vn ng v t chc dn chng, ngoi th
lin lc vi dn tc b p bc v v sn giai cp mi ni. ng c vng cch
mnh mi thnh cng" (tr.267-268), ng mun vng th phi c ch ngha
lm ct... ng m khng c ch ngha cng nh ngi khng c tr khn,
tu khng c bn ch nam" (tr.268). Ngi khng nh: "By gi hc thuyt
nhiu, ch ngha nhiu, nhng ch ngha chn chnh nht, chc chn
nht, cch mnh nht l ch ngha Lnin" (tr.268).
Bng s phn tch su sc trn c s c liu lch s chnh xc, Nguyn
i Quc ch cho nhn dn Vit Nam cng nh nhn dn nhiu nc
thuc a thy rng cng cuc u tranh gii phng dn tc khng th i
theo con ng cch mng t sn, v l cch mnh khng n ni, ting
l cng ho v dn ch, k thc trong th n tc lc cng nng, ngoi th
n p bc thuc a" (tr. 268). Con ng ng theo Nguyn i Quc l con
ng Cch mng thng Mi Nga: Cch mnh Nga dy cho chng ta
rng mun cch mnh thnh cng th phi dn chng (cng nng) lm gc,
phi c ng vng bn, phi bn gan, phi hy sinh, phi thng nht. Ni
tm li phi theo ch ngha M Khc T v Lnin" (tr.280).
Ch tch H Ch Minh cng vch r s cn thit phi gn cch mng
gii phng dn tc vi cch mng v sn th gii. Trong Bn n ch
thc dn Php, Ngi vit: "ng trc ch ngha t bn v ch ngha
quc, quyn li ca chng ta l thng nht" (tr.128). V vy, cn c s lin
minh chin u gia cc lc lng cch mng v sn v cch mng gii
phng dn tc chng ch ngha quc nhm thc hin mc tiu c lp
dn tc, dn ch v ch ngha x hi. iu c Nguyn i Quc c
kt thnh nguyn l:
..."Lm cho i tin phong ca lao ng thuc a tip xc mt thit
vi giai cp v sn phng Ty dn ng cho mt s hp tc tht s
sau ny, ch c s hp tc ny mi bo m cho giai cp cng nhn quc t
ginh c thng li cui cng" (tr.124).
"Lm cho cc dn tc thuc a, t trc n nay vn cch bit nhau,
hiu bit nhau hn v on kt li t c s cho mt Lin minh phng
ng tng lai, khi lin minh ny s l mt trong nhng ci cnh ca
cch mng v sn". (tr.124).
Trong khi chm lo xy dng ng mcxt lninnt, xy dng khi
on kt quc t, Ch tch H Ch Minh vn tip tc ln n, t co ti c
ca ch ngha quc thc dn ng Dng v cc nc thuc a, ph
thuc khc trn cc mt chnh tr, kinh t, qun s, vn ho, gio dc...
Trong bi pht biu ti i hi i biu ton quc ln th II ca Quc dn
ng Trung Quc (14-1-1926), Nguyn i Quc t co mt cch ton
din "s tn c ca ch p bc ca ngi Php" v i ti kt lun rng:
"Bn quc c nhin l p bc ngi An Nam, nhng ng thi chng
cng p bc c ngi Trung Quc... Chng ta bit rng, cc dn tc b p
bc trn th gii hin nay c Ai Cp, Marc, Xyri, An Nam, Trung Quc v
rt nhiu nc khc. Cho nn, chng ta phi lin hip li, cng nhau chng
ch ngha quc" (tr.216). Bng nhiu dn chng chnh xc, c th v ti
c ca ch ngha thc dn quc khp mi ni, Nguyn i Quc kt
lun: "... mi ch thc dn quc u tiu dit ht cc ni ging bn
x, v mun cu vn nhng ni ging ny, ta phi lt ch ngha
quc!" (tr.340).
Khi cuc khng hong kinh t th gii ngy cng ti gn th ch p
bc v bc lt thc dn ngy cng tng; ng thi cuc u tranh ca nhn
dn Vit Nam, cng nh nhn dn Trung Quc, n , di s tc ng
ca nhng t tng tin b cng mi ngy mt si ni. H Ch Minh th
hin tinh thn quc t v sn khng ch trn li ni m cn bng hnh
ng c th cho s pht trin ca phong tro cch mng th gii.
Vit Nam, nhng t chc cng sn u tin c hnh thnh vo
cui nhng nm 1920 nh du s chn mui cho s ra i ca mt chnh
ng v sn mcxt - lninnt ca giai cp cng nhn. V vy, Ngi
thay mt Quc t Cng sn ng ra thng nht cc t chc cng sn
trong nc, chnh thc thnh lp ng Cng sn Vit Nam.
Ton b tc phm ca Ch tch H Ch Minh trong tp 2 ca ln xut
XI X
H Ch Minh ton tp 0 1

bn ny phn nh s sng to c o ca Ngi khng ch trong vic vn
dng sng to ch ngha Mc-Lnin vo iu kin c th ca Vit Nam, v
cc nc thuc a, ph thuc khc, m cn gp phn pht trin v lm
phong ph thm l lun ca ch ngha Mc - Lnin, t tng H Ch Minh
v cch mng gii phng dn tc thuc a.
T tng H Ch Minh giai on ny t c s khoa hc cho
ng li cch mng ng n, sng to ca ng ta. ng li l ngn
n pha soi sng cho cch mng Vit Nam tin ti, ng thi l v kh sc
bn chin thng nhng t tng ci lng, dn tc hp hi, t tng
tho hip ca giai cp t sn gp phn xc lp vng chc a v lnh o
ca giai cp v sn v chnh ng ca n i vi cch mng Vit Nam. N
cng gip cho nhiu chin s yu nc chuyn sang lp trng ca giai cp
v sn khc phc nhng biu hin ca t tng t khuynh, hp hi, bit
phi...
T tng ca Ch tch H Ch Minh v ng li ca ng nhanh
chng thm nhp vo qun chng nhn dn, bin thnh sc mnh to ln
a n nhng thng li v i.

VIN NGHIN Cu CH NGha MC - lNIN
V T TNG H CH MiNH

GI TNG TH K QUC T NNG DN
1)

Qung Chu, ngy 12-11-1924
Gi ng ch mban, Tng th k Quc t Nng dn
1
,
ng ch thn mn,
Chuyn i ca ti t Mtxcva c quyt nh hi t ngt, v
ti khng th bo trc cho ng ch iu . Ti xin ng ch th li
v chuyn s t li ca ti n cc ng ch chng ta Hi ng.
y, chng ta c mt phong tro nng dn rt ng ch :
di s bo tr ca Quc dn ng v di s lnh o ca nhng
ngi cng sn, nhng nng dn ngho t t chc li. V pha
cc a ch, h cng c t chc nhng tt nhin vi mt mc ch
khc. l mt c hi tuyt diu cho s tuyn truyn ca chng ta.
Vy ti ngh ng ch vui lng gi cho ti tt c mi ti liu m
ng ch c th c nh cc bo, cc tuyn ngn, v.v.. Ti s m
nhim thu xp vi cc ng ch chng ta y ph bin chng.
V vic lin quan ti v tr ca ti l u vin on Ch tch
Quc t Nng dn th ng ch c lm nu nh ng ch xt l tt
hoc l ngh thay th ti, trng hp ny ng ch ni l ti
m, ch ng ni l ti vng mt, bi v ti sng bt hp php
y. Hoc l nu ng ch thy c ch th c gi li ci danh ngha
dn thuc a Nguyn i Quc trang tr cho nhng tuyn ngn
v nhng li ku gi ca Hi ng.
___________
1) u do BBT t.
XII

Xin gi ng ch v tt c cc ng ch ca chng ta li cho
cng sn.
a ch gi ti liu:
.Lu, Hng thng tn Rxta, Qung Chu, Trung Quc.
NGUYN I QUC
Th nh my bng ting Php,
bn chp lu ti Vin H Ch Minh.

GI BAN BIN TP TP CH RABOTNHITXA
Cc n ng ch thn mn,
Khi ti cn Quc t Cng sn
2
, ti phn khi c i ln
cng tc vi t bo ca cc ng ch. Nay ti mun tip tc s cng
tc y. Nhng v y ti hot ng bt hp php, cho nn ti gi
bi cho cc ng ch di hnh thc "Nhng bc th t Trung
Quc" v k tn mt ph n. Ti ngh rng lm nh vy nhng bi
vit c tnh cht c o hn v phong ph hn i vi c gi,
ng thi cng bo m giu c tn tht ca ti.
Xin cc ng ch gi u n cho ti khng ch ring bo ca
cc ng ch, m c nhng sch bo Nga m ph n v thiu nhi c
th a thch, bi v y cn phi lm nhiu vic vn ng ph n
v thiu nhi, nhng cc ng ch ca chng ta y li cha c
ti liu hun luyn v tuyn truyn. V phn ti, ti ha s cung
cp cho cc ng ch tin tc v phong tro ph n phng ng
ni chung v Trung Quc ni ring.
Nu phi tr tin t mua cc th bo m cc ng ch s gi cho
ti, xin cc ng ch c gi li tin th lao cc bi bo ti vit tr.
Xin cc ng ch nhn li cho cng sn ca ti.
a ch nhn bo:
.Lu, Hng thng tn Rxta,
Qung Chu, Trung Quc.
nguyn i quc


Gi mt ng ch
trong quc t cng s
)
ng ch thn mn,
Ch c mt dng ch bo cho ng ch bit rng ti n
y hm qua, v ang nh ng ch Brin vi 2 hoc 3 ng ch
Trung Quc. Ti cha gp ai c.
Mi ngi y u bn v vic Bc s Tn ln phng Bc.
Ti s vit th cho ng ch sm.
Xin gi li cho anh em ca ti n ng ch v tt c cc ng
ch chng ta Quc t Cng sn.
Nguyn i quc
a ch:
.Lu, Hng thng tn Rxta, Qung Chu, Trung Quc.
Vui lng chuyn gip bc th sau y ti Vn phng ng Php.

___________
1) Th khng tn ngi nhn. C th l gi n mt ng ch trong
Ban phng ng ca Quc t Cng sn.

TH T TRUNG QUC, S 1
Cc n ng ch thn mn,
Cc ng ch bit rng nc ti, Trung Quc, b km kp tn
nhn trong mt ci km m nhng quc nc ngoi l mt gng
v nhng tay sai trung thnh ca chng - nhng bn qun phit
Trung Quc - l gng khc. Bn chng gip nhau bc lt chng
ti. Mi khi chng thy phong tro gii phng ny sinh - d ca
n ng hay n b - chng khng t vic g bp cht n. S p
bc nng ln chng ti, nhng chng ti b p bc nng n hn
gp nghn ln n ng ... Khng c cht quyn t do chnh tr, kinh
t v x hi, chng ti b bc lt gp i bi v l lao ng v v l
n b. Vic khng c hc vn, tnh th ng, tp tc cn lm cho
nhng ni kh cc ca chng ti cng nng n thm.
Ting vang ca cch mng Nga
3
lm cho chng ti dng nh
thot khi cn c mng au n. Dn dn chng ti bt u nghe,
nhn, suy ngh v tr nn thc c rng chng ti cng vy,
chng ti l nhng con ngi nh nhng n ng, rng chng ti
cng vy, chng ti phi c quyn sng v lm vic, v sau ht
rng ginh c quyn , chng ti cng phi u tranh nh
nhng n ng v cng vi n ng chng li nhng k bc lt
chng ti. T , nhng ngi tin b nht trong chng ti vo
ng cng sn, vo Thanh nin cng sn; nhng ngi khc gia
nhp ng cch mng l Quc dn ng. ng ny c cm tnh
thnh tht vi nc Cng ho Xvit.

Nc Nga cch mng khng ch nu mt tm gng m cn cho
chng ti ngi hng dn na. Chng ti c may mn l y
c n ng ch, ng ch Brin. ng ch ny n lc lm cho
chng ti hiu v lm vic trn con ng gii phng. ng ch t
chc, gio dc, khuyn khch, lm thc tnh ti mi ni m ng
ch n. Khi lm cho chng ti cm phc Cch mng Nga, ng
thi, ng ch cng lm cho chng ti cm thy s tt yu ca cch
mng Trung Quc. ng ch c cch c bit ni chuyn vi
chng ti. Nhng li r rng, n gin v thnh thc ca ng ch
khin chng ti hiu c v suy ngh. ng ch bit khuyn khch
nhng ch hiu cht t v lm cho nhng ch khc cn cha hiu
th hiu. Cc ng ch bit rng chng ti, ph n Trung Quc, cn
rt lc hu, nht nht v hng h. l mt nhim v kh kh
khn lm cho chng ti t nhin thot khi tp qun hng
nghn nm , vy m ng ch thn mn ca chng ti lm ci
kho lo n th v n cn nim n n th, nu nh ti c th
by t nh vy. Cc ng ch hy ghi nhn y l mt v d: Thng
trc, ti bui l k nim Cch mng Nga, do li ku gi ca n
ng ch Brin, hn 3.000 n cng nhn v n sinh vin Qung
Chu i biu tnh vi nam gii v d mt tinh. Sau khi nghe
ngi ng ch chng ta ni trong mt gi m bi din vn b ngt
qung bi nhng trng v tay ko di, mt ch ca chng ti c
ngh quyt sau y:
Hm nay, chng ti y lm l k nim cuc Cch mng v
i nht m lch s chng kin: Cuc Cch mng Nga. Chnh
nh cuc cch mng ny m c s ca quyn t do chn chnh v
quyn bnh ng thc s c t ra cho loi ngi. Chnh nh
cuc cch mng ny m s gii phng ph n s c gi tr v c
nhng ngha y , trn vn.
Thay mt cho tt c cc ch em, cm n n ng ch v
cam kt lm vic ht sc mnh hp sc vo s chin thng
cui cng ca cch mng th gii, m u mt cch thng li
bi giai cp v sn anh hng nc Nga.
Ngh quyt ny c biu quyt nht tr vi ting h to:
Cch mng Nga mun nm!
Cch mng Trung Quc mun nm!
o ch ngha quc!
Ngi ta cha bao gi thy phn khi nhiu nh th trong ph
n chng ti! tht s l cuc cch mng nh!
Trong th sau, ti s cho cc ng ch bit chng ti hot ng
y nh th no. Trong khi ch i nim vui c c th cc
ng ch, thay mt cc ng ch ca ti, xin gi n cc ng ch li
cho chn thnh nht.

Qung Chu, 12-11-1924. LOO SHING
)

n ng vin Quc dn ng


___________
1) Trong th gi tp ch Rabotnhitxa ngy 12-11-1924, Nguyn i
Quc thng bo: cc bi bo gi tp ch ly tn "Th t Trung Quc" v k
tn mt ph n.

GI CH TCH ON QUC T CNG SN
Ti n Qung Chu
4
vo gia thng 12. Ti gp ti y
vi ba nh cch mng quc gia An Nam, trong s ny c mt ngi
xa ri x s t ba mi nm
)
. Trong thi gian ng ta t
chc nhiu cuc ni dy chng Php. Tt c nhng cuc ni dy y
u a ti ci cht ca my tn s quan v binh lnh Php, s
chim ot my khu sng v... l vic ngi ca chng ta chy
thot, do khng c gip v vin tr.
Mc ch duy nht ca ng ny l tr th cho nc, cho nh
b bn Php tn st. ng khng hiu chnh tr, v li cng khng
hiu vic t chc qun chng. Trong cc cuc tho lun, ti gii
thch cho ng hiu s cn thit ca t chc v s v ch ca nhng
hnh ng khng c s. ng ng . V y l nhng vic m
chng ti bt u cng nhau tin hnh:
a) Ti vch mt k hoch t chc v xin gi km bn sao
theo y.
b) Sau khi tn thnh k hoch ny, ng a cho ti mt
bn danh sch 10 ngi An Nam cng ng hot ng by lu.
c) Ti chn 5 ngi qu 5 tnh khc nhau. Chng ti
s c mt ngi An Nam a h ti Qung Chu. Ti s hun
luyn cho h v phng php t chc. Chng ti s gi h tr
___________
1) Nguyn bn ting Php vit l: "ba mi nm nay". C l "hai mi
nm nay" ng hn.
v ng Dng hot ng sau 3 thng hc tp; v chng ti
s ly ra mt on khc. Trong lc ny, y l bin php duy
nht.
chi vo cc ph tn, ti ly s cn li trong mn tin i
ng ca cc ng ch cho ti (150 ng) v v sau th sao ?
Ti lm vic mi ngy vi gi cho hng Rxta; nhng tin
lng ca ti khng cho php ti c th mt mnh bao cho "cc hc
vin" ca ti. V khi cc hc vin n Qung Chu, rt c th ri s
phi em tt c hoc gn tt c th gi ca ti vo vic hun luyn
h, lc tnh hnh ti chnh ca ti s khng c li thot. Bi vy,
ti ngh ng ch ch th cho cc i din ca ng ch Qung
Chu cng phi chm lo n ng Dng.
Ti thit tng cha cn phi tho mt bn bo co v tnh
hnh Trung Quc bi v cc ng ch Trung Quc v Nga lm
vic ; tuy nhin, by gi ti lu ng ch vn tuyn truyn
trong ph n v thiu nhi. N ng ch Brin phn nn l
khng nhn c ti liu (bo ch, chng trnh, v.v.) m n ng
ch xin Mtxcva. iu ngn cn khng cho cng tc ca
n ng ch y tin trin v cng c lc cn tr hon ton cng
tc ca n ng ch y. N ng ch y vit th nhiu ln cho
Quc t Ph n, nhng cc bc th u khng c hi p v khng
mang li kt qu.
Mong cc ng ch nhn cho li cho cng sn.
Qung Chu, ngy 18 thng 12 nm 1924.
(Trong lc ny ti l mt ngi Trung Quc ch
khng phi l mt ngi An Nam, v tn ti l L
Thu ch khng phi l Nguyn i Quc).

Ti liu ting Php, lu ti
Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.

TNH HNH NG DNG
Thng 11 v 12-1924
Tnh hnh kinh t:
1. Mt tng ngn sch 76.743.000 ng ng Dng c
biu quyt. 1/5 s tin l tin li trong vic bn thuc phin
(14.900.000 ng ng Dng).
2. Vo thng 10, nhiu tnh b lt v bo tn ph. Nhng s
thit hi khng c r; Chnh ph khng mun cho bit iu ny.
Theo nhng thng tin c nhn th c nhng ni c ti na s dn b
cht ui hay cht i. Tr Nam K, s khn cng ng tr khp ni.
3. Ngn hng cng nghip Trung Quc - m s ph sn v s
cu tr gy nn nhiu tin n trong bo ch Php - hon li
tin cho khch hng ngi nc ngoi ca n, nhng khng tr cho
ng Dng cht no tin gp 30 triu phrng. Vo nhng ngy
cht ny, nhng ch n ngi Php v ngi An Nam lp thnh
mt mt trn thng nht i n ca h.
4. Hnh nh Chnh ph thuc a sp ng cho thng
nghip Nht Bn biu gi thp nht. Nhng ngi An Nam lo s,
cn nhng nh bun Php chng li s ng ny.
Tnh hnh chnh tr:
1. Chnh ph c sc ngn cn thanh nin An Nam i hc
Php. iu chc chn v lo s tuyn truyn cng sn.
2. Nhng t bo An Nam ni n mt U ban c lp nn
Pari, gm 10 nh chnh tr, nh bo v nh ti chnh ngi Php.
U ban ny c mc ch nghin cu kh nng bn ng Dng cho
mt nc khc. l vn nu ra t trong chin tranh.
Cn c hi qun ca Anh Xanhgapo, nhng cuc din tp ca
hi qun M Thi Bnh Dng v s xm nhp kho lo ca Nht
Bn hnh nh lm cho thc dn Php tht s lo lng. y, vic lo
s ch ngha bnsvch cng ng k.
Bng nhiu bi din vn v qung co, Chnh ph thng bo
mt cuc ci cch ln: Chnh ph sp t chc "i hi ng Dng"
thng trc. i hi s gm c 27 ngi Php - phn ln l vin
chc - c bu 4 nm mt ln; v 17 ngi An Nam - tt nhin l
c chn trong s nhng ngi trung thnh nht vi ch - c
bu mt nm mt ln. i hi c ting ni tham kho cho cng vic
ca Chnh ph, iu ngha l i hi ny s rt v tch s.
3. Chnh tr bn x:
C mt ng gi tn l "ng lp hin An Nam"
5
. khng
phi l mt ng c t chc, m n thun ch l mt vi nh tr
thc theo kiu Php t tn ng. Nhng th lnh ca ng ny l
nhng ngi theo quc tch Php (c 250 ngi Nam K).
Cng lnh ca h. Nhng yu sch ca h l nh sau:
a) Ci cch gio dc (hin nay c 90% tr em An Nam khng c
trng hc).
b) Ci cch v t php: cho nhng ngi An Nam tt nghip v
lut php c lm lut s (ti nay, nhng ngi tt nghip y
thng c th hnh ngh Php, nhng khng bao gi chnh t
nc h, tr phi h c nhp quc tch Php).
Chun y cho nhng ngi An Nam quyn c Ban hi thm
(hin nay ch c Ban hi thm Php, v th, tt c nhng ngi
Php git hi ngi An Nam hay phm nhng ti c khc i
vi ngi bn x lun lun c min ngh).
c) Gii thiu ngi An Nam vo Quc hi Php.
d) M rng vic nhp quc tch Php.

trnh by nhng yu sch ca h vi B trng B Thuc
a, h phi mt ngi nguyn l tn v chnh ph ngi Php:
Giocgi Grngging.
Bo ch ca h.
a. Do c quyn t do bo ch nh nhng cng dn Php, h li
dng iu xut bn 2 hoc 4 t bo m 2 t ln nht c s
lng pht hnh mi ngy 2000 bn.
b. H bao gi cng np sau ci mc "lng trung thnh" khi ph
bnh cng khai nhng khuyt im ca Chnh ph thuc a. Trong
tt c cc bi bo, h tuyn b "vnh vin gn b vi mu quc". H
theo khuynh hng ca ng X hi cp tin Php
6
(ng ca
Eri), t nht trong lc ny l thn tng ln ca h.
c. H vn rt knh trng Triu nh nc Nam. t nhin, h
i ging v bt u cng kch n kh thm t. Thm ch h cn
vit: "T tng cng ho thng trn th gii, v nhng ngi An
Nam dn ch v cn bn, c chun b k hiu ci p
ca n. Mt vng quyn ph trng ch c th lm m ngha
ca n trc qun chng".
iu An Nam ng khp ti khi qun. Gi d rng nhng
ngi ng lp hin ca chng ta, cm thy ci g t Pari
di v: ng uy nghim Kh kho ngi trn ngi vua nc An Nam
l ngi c che ch bi Anbe Xar, cu B trng B Thuc a,
b khai tr khi ng ca Eri, b khai tr v bu cho
Pongcar. Khi b ng, Xar cng b mt bc th ng rt v l
gi Eri, Ch tch ng ny. Eri sp thi vua An Nam tr th
Xar chng? Rt c th.
Nhng ng vin ng lp hin An Nam v ch ngha cng sn.
H l nhng ngi c thin cm vi ch ngha cng sn ?
Khng hn g nhng ngi dn ch x hi ca nhng nc khc.
Tuy nhin h kh khn kho chim ly mi c hi lm Chnh
ph thuc a s hi bng ma bnsvch. V vic Php cng nhn
Lin X, h vit:
"Mt s k thc dn d on mt tng lai en ti cho ng
Dng, tip sau vic Chnh ph Php cng nhn Lin X; trn thc
t, ngi Nga d nh nng nhng ngi bn x cc thuc a
ca chu u chng li s thng tr ca nc ngoi ti chu . Tnh
hnh sc si ca cc sinh linh trong nc chng ti do nhng sai
lm ca ch cai tr thc dn thin cn gy ra th ci g cng c th
xy ra t nc ny (ti gch di) ch cn nhng phng php
khai ho y tip tc c p dng i vi cc dn tc b l thuc v
c bo h". e da nh th ri, h tip tc cho ti cui bi bo,
ku ni s hp tc Php- An Nam. Nhng cn mt v d khc na.
H in li mt bi ca bo Les Continents xut bn Pari ca
Rn Marng. y l bi bo :
"S tuyn truyn cng sn nhng thuc a Php.
Chng ti mi bo tin rng nhng ngi Lin X chun b mt
chin dch tuyn truyn rng ri nhng thuc a ca chng ta.
i hi ln th V ca Quc t Cng sn ca Mtxcva
7
va cho
thy chng ta c l. Tht vy, vic thit lp mt Ban thuc a gm
c nhng ngi Anh, ngi B, ngi H Lan v ngi Ty Ban
Nha c quyt nh.
Tr s ca Ban ny t Ginev. Nhim v ca n l dy ln
nhng s ni dy v khi ngha trong nhng thuc a.
Thuc a chnh c nhm ti l Maagtxca ri ahmy.
Ngi ta cng phi hot ng Tuynidi, Marc, Goalp,
ngti v Bc K.
Chnh ph Xvit 10 triu phrng vng cho Ban s dng
nhng nhng ng cng sn Php, Anh, B phi ng gp nhiu, v
nhng chi ph d tnh l to ln.
Nhng u vin ngi Php ca Ban l cc ng Casanh,
Tranh, Xeli, Ghinb v Cxta.
ng trc nguy c ny, nhng s t nh qu ng, khm nm
ca ng enphtx khng th lm g hn. Vn khng cn l tm
ra bn tay ca Mtxcva khp mi ni na. Phi t co ni n n
np. Khng phi bng cp mt b bng bt bi c b phi thuc a
m chng ta s tm c bn tay y. Sau , nht l Ngh vin hin
nay v Chnh ph phi ngay lp tc cho ngi bn x ca cc thuc
a nhng quyn s ng m h i (ti gch di). Nhng cu

chin binh, nhng gio vin v nhng vin chc ngi bn x s l
nhng ngi u tin b xc ng bi s tuyn truyn ny... Chnh
nh u tranh chng li cc nh cai tr vng v v chng li nhng
thng c chuyn ch qu ng m chng ta s lm yn c s
bt bnh chnh ng ca ngi bn x.
Nu khng th nhng n thn Xiren s c dp tt ca tng s
ni lon".
Nguyn vng ca nhng ng vin lp hin An Nam.
G.Grngging, i biu ca h Php tm tt ng nhng
nguyn vng y: "H ch mun n gin l chnh sch hp tc
(Php- An Nam) c thc hnh ... H mun c dn dn tham
gia vo nhng cng vic ca t nc h ... Khng mun g hn".
V li, tt c nhng g h i l quyn nhp quc tch Php,
min tr qun dch (4 nm i vi ngi An Nam), bu c, v.v.. H
ch i cho "lp thng lu c gio dc thi". Cn qun chng
th chng c g.
Chng ta c th dng h khng? iu tu thuc hai iu:
thi ca Chnh ph Php v s khn kho ca chng ta.
Linh tinh -
Mt lnh Php git mt ngi An Nam; hn
b kt n mt thng t n treo.
200 hc sinh tr tui ca mt tnh Nam K
biu tnh trc n cnh st i th hai ngi bn
ca h b bt gi. ng thi, h do bi kho nu cc
bn ca h khng c th ngay. H thng li.
y l ln u tin, ng Dng xy ra mt vic
nh vy. l mt du hiu ca thi i.
19-12-
)

Ti liu ting Php, bn chp
lu ti Vin H Ch Minh.
___________
1) Bo co ca Nguyn i Quc gi Ban Chp hnh Quc t Cng sn.

TH GI MT NG CH
TRONG QUC T CNG S
)

ng ch thn mn,
Ti gi n ng ch mt bo co v tnh hnh ng Dng. Ti
tm thy y vi ngi ng Dng m vi h, ti hy vng lm
c vic g . Xin ng ch ch th cho nhng ng ch ngi Nga
y cng nhn trch nhim v cc cng vic ca ng Dng, bi
v mt mnh ti khng th lm nhiu c. Ti ang cng tc
hng Rxta. Ti ch gp ng ch Malaca mt ln; ng ch y m
v ni vi ti rng ng ch c gng tr v nc. Ti ngh rng ng
ch y v ri, bi v rt lu ti khng gp na.
Ti s gi n ng ch mt bo co v cng tc chnh tr ca
ti tip sau. a ch ca ti: ng Lu, Hng thng tn Rxta, Qung
Chu. Nu ng ch vit th v th nh ng ch nhn cc ng ch
chng ta gi nhng th ca ti n y cho ti. Ti tin rng th
no cng c mt vi ci.
Cho cng sn.
Qung Chu, ngy 22-12-1924. NGUYN I QUC
Th nh my bng ting Anh,
___________
1) C th th ny gi ng ch i din Vn phng Ban Phng ng
ca Quc t Cng sn Thng Hi.

VN NG D
)

1- Nu ng ch ng cho ti gi ngay mt hoc hai sinh vin th
iu s cho php ti tuyn truyn tt, v ni rng cch mng Nga
ang v s c th lm g cho dn chng thuc a. iu cng s cho
php ti - t nay n thng tm - tranh th c nhng phn t tt
ca Quc dn ng ng Dng. Hn na, iu cho php ti chn
ngay c vi ngi trong s h phi v nc.
2- Ti khng hiu r v sao ng ch ngn ngi cho ti vay tin.
l mt vic gia ng ch vi ti, v khng mt ai khc bit c
t no v vic ny. Tin vay s cho php ti:
a/ C c mt c s trong nc.
b/ C ngi sn sng lm tuyn truyn vin.
c/ Thc hin vic tuyn truyn n ni n chn v,
d/ Bt u ngay cng tc t chc.
Khng c ngi no khc c th gip ti trong vic ny, bi v
ti l mt dy lin lc gi b mt k hoch ca chng ta.
3- Tuyn truyn v lm cng tc khc, ti phi:
a/ Dch ti liu
b/ In n n
c/ Ly ngi t trong nc n Qung Chu
d/ Hun luyn h
___________
1) Th khng ngy thng v tn ngi nhn. Cn c ni dung,
chng ti d on th gi cho mt ng ch i din ng Cng sn Php
ti Quc t Cng sn, khong u nm 1925.
e/ Phi h tr v.
Khng c tin, tt c nhng iu u khng th lm c.
V th ti mun ngh ng ch cp cho mt qu no .
4- Khng c s ng v s gip ca cc ng ch Nga ca
chng ta th ti s kh m trnh khi sai lm. Nhng ti cng
khng nhn c g nu khng c ch th ca ng ch. V h c th
khng lm g cho ti khi ti n tay khng.
5- Nu 4 yu cu ny khng c kt qu th trin vng v sau
i vi ti s l nh sau:
a/ Ti khng c chng c ch ra c nhng phn t tt
nht Quc dn ng ng Dng nhn h n vi ta.
b/ Ti khng th v nc c.
c/ Do ang mc n trn 350 la cho cng tc u tin, ti s
phi lm vic t ra l 5 thng tr n. iu kin , ti s
khng c thi gi, khng c tin lm cng tc khc.
Ti rt hy vng ng ch s ng h yu cu ca ti.



TH GI MT NG CH QUC T CNG SN
ng ch thn mn,
Quc dn ng ng Dng va c thnh lp vo ngy 3
thng ny vi 3 ng vin lc bt u.
Mt ngi s c phi i Trung K v Lo. Mt ngi khc
(cha phi l ng vin) s c phi n Bc K ly 5 ngi i
Qung Chu hc cch lm cng tc t chc.
Ti ngh c th tm nam thanh nin gi i hc Trng i
hc Mtxcva
8
. Xin ng ch vui lng cho bit c th cho ti gi bao
nhiu sinh vin.
ng thi, ti xin ng ch ch th cho cc ng ch Nga y
cng nhn trch nhim v cc cng vic ca ng Dng bi v c
mt mnh, ti khng th lm qu nhiu vic c.

Qung Chu, ngy 5-1-25.

Cho cng sn
N.A.Q


GI ON CH TCH QUC T CNG SN
Knh gi on Ch tch Quc t Cng sn,
Cc ng ch thn mn,
Quc dn ng (Quc dn ng ng Dng), chiu hm qua
kt np ngi ng vin th t.
Mt trong s nhng ng vin , x tra nay, i Trung K
v Lo, vi nhim v l t chc nhng c s cc x v tm thanh
nin i hc Trng i hc cng sn ch ngha Mtxcva.
Cc ng ch cho ti bit cc ng ch mun nhn bao nhiu
sinh vin An Nam vo hc Trng i hc y.
Ngy 15 sp ti, mt ng vin th hai s c gi n Bc K
ly 5 ngi Bc K sang hc Trng nng dn Qung Chu.
Nhng ngi ny s hc cch t chc nh th no.
Phi chi ph cho phi vin th nht l 290 la v cho phi
vin th hai 230 la. S tin l do s tin i ng cn li ca
ti, gp vi s tin lng m Rxta ng trc cho ti.
Q.D.
1)
c th c nhiu trin vng, nhng nhng phng tin
ti chnh ca n rt eo hp: t ra l ti lc ny, nhng phng tin
y ch do ti cung cp thi.
___________
1) Vit tt Quc dn ng.

Chuyn th sp khi hnh ri. Ti xin kt thc bn bo co
ca ti. Chuyn th sau, ti s gi cc ng ch mt bn bo co chi
tit hn.

Xin gi li cho cng sn

NGUYN I QUC

T.B. Yu cu cc ng ch ch th cho cc i din ca cc ng
ch Qung Chu cng phi chm lo n ng Dng.

Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.

BN N CH THC DN PHP
9

Vit bng ting Php,
xut bn ln u tin ti
Pari (Php) nm 1925,
xut bn ln u tin
Vit Nam nm 1946.
Dch theo cun sch
xut bn ln u tin v
i chiu vi cun xut bn
nm 1946 Vit Nam.

K tn: NGUYN I QUC.


CHNG
)

THU MU
I- CHIN TRANH V "NGI BN X"
Trc nm 1914, h ch l nhng tn da en bn thu, nhng tn
"Annamt" bn thu, gii lm th cng ch bit ko xe tay v n n
ca cc quan cai tr nh ta. y th m cuc chin tranh vui ti va
bng n, th lp tc h bin thnh nhng a "con yu", nhng ngi
"bn hin" ca cc quan cai tr ph mu nhn hu, thm ch ca c
cc quan ton quyn ln, ton quyn b n
)
. ng mt ci, h (nhng
ngi bn x) c phong cho ci danh hiu ti cao l "chin s bo v
cng l v t do". Nhng h phi tr bng mt gi kh t ci vinh
d t ngt y, v bo v cho ci cng l v t do m chnh h
khng c hng mt t no, h phi t ngt xa la v con, ri b
mnh rung hoc n cu ca h, vt i dng, i phi thy trn
cc bi chin trng chu u. Trong lc vt bin, nhiu ngi bn
x, sau khi c mi chng kin cnh k diu ca tr biu din khoa
hc v phng ng li, c xung tn y bin bo v t quc
ca cc loi thu qui. Mt s khc b xc ti nhng min hoang
vu th mng vng Bancng, lc cht cn t hi phi chng nc m
mun chim ngi nguyn phi trong cung cm vua Th, - ch th sao
li em nng h nhng min xa xi y? Mt s khc na th anh
dng a thn cho ngi ta tn st trn b sng Mcn, hoc trong
bi ly min Smpanh, ly mu mnh ti nhng vng nguyt
qu ca cc cp ch huy v ly xng mnh chm nn nhng chic gy
ca cc ngi thng ch.
___________
1) Bn in nm 1925 c li gii thiu ca Nguyn Th Truyn.
2) Nguyn vn: nos gouverneurs plus ou moins gnraux.

Cui cng, hu phng, nhng ngi lm kit sc trong cc
xng thuc sng gh tm, tuy khng phi ht hi ngt ca bn
"bs"
1)
, nhng li nhim phi nhng lung kh c i ca ngi
Php; ng no cng th thi, v nhng k khn kh y cng
khc ra tng ming phi, chng khc g ht phi hi ngt vy.
Tng cng c 700.000 ngi bn x t chn ln t Php;
v trong s y, 80.000 ngi khng bao gi cn trng thy mt tri
trn qu hng t nc mnh na!
II- CH LNH TNH NGUYN
Mt bn ng nghip ni vi chng ti: dn lao kh bn x
ng Dng t bao i nay b bp nn bng mi th thu kho,
su sai, tp dch, bng cng bc phi mua ru v thuc phin
theo lnh quan trn, t 1915-1916 ti nay, li cn phi chu thm
ci v m lnh na.
Nhng bin c trong my nm gn y l ci c ngi ta tin
hnh nhng cuc lng rp ln v nhn lc trn ton ci ng Dng.
Nhng ngi b bt u b nht vo tri lnh vi th tn: lnh kh
, lnh th chuyn nghip, lnh th khng chuyn nghip, v.v..
Theo kin ca tt c cc c quan c thm quyn khng thin
v c giao cho s dng chu u "vt liu bit ni" chu , th
vt liu ny khng a li kt qu tng xng vi chi ph rt
ln v chuyn ch v bo qun.
Sau na, vic sn bt th "vt liu bit ni" , m lc by gi
ngi ta gi l "ch lnh tnh nguyn" (danh t ma mai mt
cch gh tm) gy ra nhng v nhng lm ht sc trng trn.
y! Ch lnh tnh nguyn y c tin hnh nh th ny:
v "cha tnh"- mi vin cng s ng Dng qu l mt v "cha
tnh"- ra lnh cho bn quan li di quyn, trong mt thi hn nht
nh phi np cho mt s ngi nht nh. Bng cch no, iu
khng quan trng. Cc quan c liu m xoay x. M ci ngn
xoay x kiu
)
th cc ng tng y tho ht ch ni, nht l xoay x
lm tin.
___________
1) "Boches". T c ngha xu ch qun c.
2) Nguyn vn: Le Systme D. D, ch u ca t dbrouillard, c
ngha l xoay x, tho vt.
Thot tin, chng tm nhng ngi kho mnh, ngho kh,
nhng ngi ny ch chu cht thi khng cn ku cu vo u c.
Sau , chng mi i n con ci nh giu. Nhng ai cng c th
chng tm ngay ra dp sinh chuyn vi h hoc vi gia nh h, v
nu cn, th giam c h li cho n khi h phi dt khot chn ly
mt trong hai con ng: "i lnh tnh nguyn, hoc x tin ra".
Nhng ngi b tm i nh th cn ho hng g na vi ci
ngh ct vo c h. Cho nn, bc chn vo tri lnh l h lin tm
mi c hi trn thot.
Cn nhng ngi no thy khng th thot khi s phn hm
hiu, th tm cch t lm cho mnh nhim phi nhng bnh nng
nht, m thng thng hn c l bnh au mt tot chy m, gy
ra bng cch xt vo mt nhiu th cht c, t vi sng n m
bnh lu.
*
* *
y th m trong mt bn b co vi nhng ngi b bt lnh,
ph ton quyn ng Dng, sau khi ha hn ban phm hm cho
nhng lnh s cn sng st v truy tng nhng ngi s hy sinh
"cho T quc", trnh trng tuyn b rng:
"Cc bn tp np u qun, cc bn khng ngn ngi ri
b qu hng xit bao tru mn ngi th hin dng xng mu
ca mnh nh lnh kh
)
, k th hin dng cnh tay lao ng ca
mnh nh lnh th".
Nu qu tht ngi An Nam phn khi i lnh n th, ti sao
li c cnh, tp th b xch tay iu v tnh l, tp th trc khi
xung tu, b nht trong mt trng trung hc Si Gn, c lnh
Php canh gc, li l tut trn, n ln nng sn? Nhng cuc
biu tnh mu Cao Min, nhng v bo ng Si Gn, Bin
Ho v nhiu ni khc na, phi chng l nhng biu hin ca
lng st sng u qun "tp np" v "khng ngn ngi"?
Nhng v trn i lnh v o ng (tnh ra c n 50 phn trm
___________
1) Bn ting Php: "Les tirailleurs".

trong hng ng qun d b) u b n p khng gm tay v nhng
cuc n p li gy ra nhng cuc binh bin b dm trong bin m
)
.
Bn b co ca ph ton quyn cn cn thn nhc thm rng, tt
nhin mun xng ng vi "lng tt r rt" v " lng ln lao" ca
chnh ph th "cc anh (binh lnh ng Dng) cn phi c x ng
n v khng c lm mt iu g cho ngi ta phi phn nn c".
Vin ch huy ti cao qun i ng Dng cn c mt li phng
khc: ng ta bt thch vo lng hoc c tay ca tng ngi lnh mi m
mt con s khng th no ty xo c bng mt dung dch nitrt bc.
y cng ging nh chu u, s khn kh ca nhng ngi
ny l ngun li nhun ca nhng k khc: no l bn eo lon
chuyn nghip may mn v c cng vic tuyn m v qun l lnh
mi bn x m lnh xa c cng lu cng tt nhng cuc giao chin
nguy him chu u; no l bn ch thu lng thc lm giu vn
vt bng cch b i nhng lnh m khn kh; no l bn c quyn
tip liu thng ng vi bn quan chc gian ln, u c.
V chuyn ny, cn ni thm l cn mt loi ch tnh
nguyn khc na: tnh nguyn mua cng tri. Bin php tin hnh
th cng nh th. Ai c mu mt l phi b tin ra. K no kh bo
th ngi ta dng cch d d v cng bch n phi mua mi thi.
Phn ng nhng ngi mua cng tri ng Dng khng
hiu g v th thc ti chnh c; h coi vic mua cng tri cng nh
ng mt th thu mi v coi cc phiu cng tri khng khc g
nhng bin lai np thu.
*
* *
By gi th xem ch m lnh tnh nguyn c t chc
cc thuc a khc nh th no.
Ly Ty Phi lm th d:
y, bn ch huy qun i ko qun n tng lng bt bn
___________
1) Bn ting Php: "... qui ont t touffes dans le sang" ch c ngha
"b dm trong mu".
ho mc phi np ngay lp tc y s ngi chng mun tuyn
m. buc nhng thanh nin Xngan b trn phi ra nhn i
m lnh, chng phi mt vin ch huy tra tn, hnh h cc thn
nhn ca h, v cho rng lm nh th l ti gii sao? Chnh hn
bt cc ng b gi, n b c thai, con gi, em lt trn trung,
ri t ht qun o trc mt h. Nhng nn nhn khn kh
mnh trn nh nhng, tay tri cnh khuu buc phi chy khp cc
thn x di ln roi vt, "nu gng"! Mt ngi n b cng con
phi van xin mi mi c ci tri mt tay a b. Trong khi
chy, hai c gi ng cht ngt i; nhiu em gi khip s trc
nhng hnh vi bo ngc , hnh kinh trc tui; mt ngi
n b tru thai, mt ch khc mt a con m.
*
* *
C rt nhiu th on bt lnh.
Th on sau y t ra nhanh v tin nht:
Ly dy chng ngang hai u con ng chnh trong lng li.
Th l tt c nhng ngi da en vo gia u coi nh chnh thc
phi tng qun.
Mt nhn chng vit cho chng ti nh sau: "Gia tra
ngy 3 thng 3 nm 1923, bn hin binh vy rp cc bn cng
Ruyphixc v
)
ri tm tt c nhng ngi bn x lm vic .
Nhng anh chng ny v khng t v st sng i bo v vn minh
ngay, nn ngi ta rc h ln t cam nhng mi v nh lao.
y, sau khi h c th gi thay i kin ri, ngi ta mi
a h sang tri lnh.
" tri lnh, sau nhng nghi l biu dng tinh thn yu nc,
29 lnh tnh nguyn c tuyn dng c th tr nn anh hng ca
cuc chin tranh cui cng nay mai... By gi th tt c u nng
lng mun ly li min
)
cho nc m.
___________
1) Rufisque et Dakar. Tn nhng hi cng ca nc Xngan.
2) Ruhr. Vng cng nghip ca c, sau Chin tranh th gii th
nht b ct giao cho Php t nm 1921 n nm 1925.

Nhng theo tng M
)
, ngi hiu r h nht, th ch l
nhng i qun em nng trc ma ng".
Chng ti hin c trong tay bc th ca mt ngi ahmy,
vn l cu binh, tng lm "ngha v" trong cuc chin tranh "v
cng l". Mt vi on trch trong bc th s vch r cho cc bn
thy ngi "
)
c bo v nh th no v cc quan cai tr thuc
a nh ta nn ra lng trung thnh ca ngi bn x nh th
no t im cho tt c nhng bi din vn ca cc nh cm
quyn v lm ti cho tt c nhng bi bo ca bn Rgixmngx
v H
)
thuc c.
Bc th vit: "Nm 1915, khi ng M.Nuphla, thng c
ahmy, ra lnh bt lnh, th lng ti b bn cnh st cng lnh c
cp ph v t sch. Tt c ti sn ca ti u b mt ht trong
cc cuc t ph . Tuy th, ti vn b cng bch nhp ng, v
mc du l nn nhn ca vic xc phm b i , ti lm ngha
v ca ti mt trn bn Php. Ti b thng trn Exn.
"Ngy nay, chin tranh chm dt, ti sp tr v nc,
nhng khng cn nh ca, ca ci g c.
"Ngi ta cp ca ti:
1000 phrng tin mt;
12 con ln;
15 - cu;
10 - d;
60 - g;
8 tm vi qun mnh;
5 o mc ngoi;
10 qun;
___________
1) Mangin. Tng Php (1866-1925) tham gia chin thng
Vcoong, tng ch huy i qun xm lc Xung, Bc K, Marc.
2) Batouala. Tn mt b lc vng xch o chu Phi.
3) Rgismanset et Hauser. Tn nhng ngi vit bo tay sai, c ngha
nh nhng tn bi bt.
7 m;
1 dy chuyn bng bc;
2 hm vt.
"y l tn nhng bn cng mt xm b cng bch nhp
ng cng ngy vi ti, v nh ca cng b cp ph v t sch.
(Ghi tip theo tn by ngi).
"Cn nhiu nn nhn na ca nhng chin cng kiu y ca
ngi thng c Nuphla, nhng ti khng bit r tn nhng ngi
gi cho cc anh hm nay...".
Chc bn "bs" ca vua Ghim cng khng lm c hn th.
III- KT QU CA S HY SINH
Khi i bc ngy tht en, tht vng ri, th nhng li tuyn
b tnh t ca cc ngi cm quyn nh ta bng dng im bt nh c
php l, v c ngi Ngr
1)
ln ngi "Annamt" mc nhin tr li
"ging ngi bn thu".
ghi nh cng lao ngi lnh An Nam, chng phi ngi ta
lt ht tt c ca ci ca h, t chic ng h, b qun o mi
toanh m h b tin ti ra mua, n cc vt k nim th, v.v.
trc khi a h n Mcxy xung tu v nc, sao? Chng
phi ngi ta giao h cho bn sc sinh kim sot v nh p h
v c sao? Chng phi ngi ta cho h n nh cho ln n v
xp h nh xp ln di hm tu m t, khng ging nm,
khng nh sng, thiu khng kh sao? V n x s, chng phi
h c mt quan cai tr bit n n cho nng nhit bng mt
bi din vn yu nc. "Cc anh bo v T quc, th l tt. By
gi, chng ti khng cn n cc anh na, ct i!", sao?
Th l nhng "cu binh" - ng hn l ci xc cn li - sau khi
dng cm bo v chnh ngha v cng l nay tay khng tr v
vi ch bn x ca h, mt ch khng bit g n chnh ngha
v cng l c.
*
* *
___________
1) Ngro. T ch ngi da en.

Theo bo ch ng Dng th thng binh ngi Php b mt mt
phn thn th v v ca t s ngi Php u c cp mn bi
bn l thuc phin.
Nh th l trong mt vic m chnh quyn thuc a phm
ti hai ti c i vi nhn loi. Mt mt, h vn cha tho khi t
tay lm ci vic b i ca ngi u c, m cn mun li ko vo
y c nhng nn nhn ng thng hi ca cuc huynh tng
tn na. Mt khc, h coi r tnh mng v xng mu ca nhng
k b h la bp, n ni tng rng ch cn qung cho nhng
ngi ny khc xng thi y l n b c mt phn ca cnh
tay b mt hoc mng ca mt ngi chng.
Chng ti chc rng thng binh v qu ph chin tranh s
vng mn qu nh nhp y v nh vo mt k tng qu. Chng ti
cng tin chc rng th gii vn minh v ngi Php lng thin s
ng v pha chng ti ln n bn c mp thc dn ang khng
ngn ngi u c c mt dn tc v vt cho y ti.
*
* *
Theo tc l An Nam, khi trong lng c ngi cht th nhng
ngi xay la, gi go phi t lng knh trng vong linh ngi cht
v thng cm ni au bun ca tang gia bng cch im lng khng
ht h trong khi xay gi nh h vn thng lm. Nhng nn vn
minh hin i c a vo nc chng ti bng bo lc c cn g
phi t nh n nh th. Xin c cu chuyn sau y ng trn mt
t bo Nam K:
Nhng ngy hi Bin Ho
" ly tin b vo qu xy dng i k nim ngi An Nam
trn vong ca tnh Bin Ho, ban t chc ngy hi ang tch cc
chun b mt chng trnh tuyt diu.
"Ngi ta bn tn s c no l yn tic gia vn
)
, no l ch
phin, no l khiu v ngoi tri, v.v., tm li, s c nhiu v th
tr chi ai ai cng c th gp phn lm vic ngha mt cch th
v nht i.
___________
1) Nguyn vn: Garden - Party.
"Qu ng phi cng sn bay Bin Ho c nh s gp phn
vo cuc vui, v ngay t by gi ban t chc c th khng nh
rng s c mt ca cc quan chc cao cp nht Si Gn s lm
cho ngy hi thm phn rc r.
"Xin tin thm cho cc bn nam n Si Gn ln d hi bit
rng, cc bn s khng cn phi b d cuc vui v nh dng
cm, v ngay ti ch, s c phng n t chc cc k chu o v c
bit y , cc bn snh n ung nht cng s c hi lng.
"Ngy 21 thng 1 ti, tt c chng ta hy i Bin Ho, chng
ta s va c d nhng hi h linh nh vui ti, va c dp t
cho nhng gia nh t s An Nam Bin Ho thy rng chng ta
bit tng nh n s hy sinh ca con em h".
Tht l thi i khc, phong tc khc.
Nhng phong tc k qui lm sao!
Ngi ta cn cho chng ti xem bc th sau y na:
Si Gn, ngy...
"Nu trn i ny m c mt vic qui g va thng tm li
va l bch, th hn l vic bt mt dn tc vn ang chu ng
mi th bt cng v khng c bt c th quyn no phi lm l
mng cuc chin thng ca "cng l" v "chnh ngha". y th m
bn ny chng ti lm nh th y. Ti tng khng cn thut
li cho anh nghe v nhng hi h v "tr vui cng cng" trong
thnh ph ny ngy 11 thng 11 lm g. u v bao gi cng th
thi, rc n, t pho bng, duyt binh, khiu v dinh thng
c, ua xe hoa, m lc quyn v nc, qung co, din vn, tic
tng, v.v.. Trong tt c nhng tr h , ti ch cn nh li mt vic
ng ch v phng din tm l nh sau: cng nh cng chng
tt c cc nc, cng chng Si Gn rt thch xi n. V th, mt
m ngi dy c t tp trc khch sn Palax xem phim,
no h Scl, no bn cao bi, no nhng ngi "lnh quang vinh"
ln lt din trn mn nh. Cng chng trn ngp c i l, ng
cht c mt ng v h ph. Lc by gi ng ch khch sn Si
Gn - Palax khng mun cho ngi ta ng ng trn va h trc
ca tim ca ng ta, ng ta lin vung roi my qut ti bi. B ch

cng ra gip mt tay v nh ba vo m ng. My ch tr ranh
mnh khng bit lm th no m li "cp" c ngn roi ca b, lm
cho mi ngi v tay ci m ln. ng ch in tit chy li tip vin
cho b ch. Ln ny, ng cm mt ci ba toong v hng dng phang
ti tp xung u ngi ta, c mi tay ny th i tay khc. Nhng
ngi "nh qu" phi chy dn xung ng; nhng v say sa vi
"chin thng" ca mnh, ng ngi Php qu ho y lin hng h vt
qua ng v c tip tc vt ti bi ci gy to tng xung u, xung
vai, xung lng nhng ngi dn bn x ng thng y. Mt em b
b ng tm ly v "" cho mt trn nn thn"...
IV- HNH VI QUN PHIT TIP DIN
Bc chn n
)
, thng ch Lity gi cho binh s ca o
qun chim ng Marc mt bn nht lnh nh sau:
"Bn chc c vinh d c Chnh ph nc Php cng ho
phong qun hm cao nht l nh, trong chn nm nay, cc ngi
hin dng lng trung thnh v mu xng ca cc ngi m khng
h tnh ton.
"Chng ta sp m mt chin dch hon thnh cng cuc
bnh nh x Marc, v li ch chung ca dn chng trung thc trn
t nc ny, cng nh v li ch ca quc
)
bo h, v.v.".
Nhng, cng trong ngy y (ngy 14 thng 4), li c bn thng
co sau y:
"Trong mt cuc giao chin vi bn Bni
)
Bp en Hcbe, bn
ta c 29 binh s hy sinh v 11 b thng".
Khi ngi ta nh rng phi tn xng mu ca mt triu
ri ngi lao ng mi to nn c su chic gy thng ch, th
ci cht ca 29 k khn kh cha hoan h bi din vn hng
___________
1) Casablanca. Hi cng ln ca nc Maroocs.
2) Bn ting Php: "nation protectrice".
3) Beni - Bouzert. Qun khi ngha do ptlen Crim, lnh t phong
tro chng Php ca Marc, lnh o.
hn ca ngi thng ch - khm s! Nhng nh vy th ci quyn
dn tc t quyt, m v n trong sut bn nm tri, ngi ta
chm git ln nhau, ci quyn y, cc ngi u mt ri? Tht l
mt cch khai ho k khi: dy mi ngi sng cho ra sng,
ngi ta bt u bng vic git h i !
*
* *
y (Hi Phng), cng c nhng cuc bi cng ca thu th.
Chng hn nh hm th nm (ngy 15 thng 8) l ngy m hai
chic tu phi nh neo ch mt s ln lnh kh An Nam i
Xyri.
Nhng thu th khng chu i, v ngi ta khng chu pht
lng cho h bng tin ng Dng. Theo gi th trng, th mt
ng ng Dng n khong mi phrng ch khng phi 2
phrng 50, th m cc cng ty hng hi li lm mt vic h lm
trng trn l nh tr lng cho thu th bng phrng ch khng
tr bng tin ng Dng nh tr cho cng chc.
Th l ngi ta lin xua tt c mi ngi di tu ln, ri lp
tc bt ht cc thu th.
R rng l thu th Hong Hi chng c g phi so b vi thu
th Hc Hi.
Chng ti cc lc phn i vic a lnh An Nam sang Xyri.
Phi chng cc nh cm quyn cp cao cho rng bao nhiu anh em
da vng xu s ca chng ti b git hi trn cc chin trng t
nm 1914 n nm 1918, trong cuc "chin tranh v vn minh v
cng l", vn cn cha hay sao?
*
* *
Cc ngi chin thng quang vinh ca chng ta thng quen
thi "gio dc" ngi bn x bng t hoc roi vt.
Anh Nahng ng thng hi b m st n hai ln. Ln
th nht bi tay tn i u Vida, ln th hai bi tay tn lang bm
ng lon qun nhn coi vic phu nghim xc cht. Tn ny

nh cp v giu bit b c ngi cht phi tang, ng cu hung th
l bn ca hn. Nhng than i! Anh Nahng khng phi l nn nhn
duy nht ca bn qun phit thuc a! Mt bn ng nghip ca
chng ti thuc a thut chuyn mt nn nhn khc nh sau:
"Ln ny, s vic xy ra trong trung on lnh kh th 5
Medng -
)
. Nn nhn l mt ngi lnh tr tui tn l Terie qu
Tnt
18)
thuc lp qun dch nm 1921.
"Anh cht trong trng hp rt thng tm. Ngy 5 thng 8,
anh lnh tr Terie n bnh x ca trung on xin thuc ty.
Ngi ta a thuc ty cho anh, ni ng hn l a cho anh mt
th thuc m anh tng l thuc ty. Anh ung v vi gi sau anh
au bng qun qui, ri ln ng ra cht.
"C thn sinh ra Terie nhn c mt bc in bo tin rng
ngi con c nht ca c cht v sng hm sau, ch nht, s
a m. Bc in khng c n na li an i hay gii thch.
"au xt n cc , c Terie n ngay Angi, tm trung on
lnh kh th 5 Medng- Car. y c c bit xc con ang
bnh vin Mai. (M lm sao xc Terie li ch n y c
nh? Phi chng trnh vic khm nghim m lut l quy nh
l bt buc i vi mi trng hp cht trm y t, ngi ta ch
xc anh ta n bnh vin lm ra v nh bnh nhn cht dc
ng?).
"n bnh vin, ngi cha au kh xin thm xc con; ngi ta
bo hy ch .
"Mi sau, mt quan t thy thuc mi n bo cho c bit l
vic phu nghim khng pht hin du vt g kh nghi c. Ni xong
hn b mc c ng , khng cho php c vo thm xc con.
"Theo tin cui cng th hnh nh c thn sinh ra Terie n
hi vin i t ch huy trung on lnh kh th 5 v nguyn do
ci cht ca Terie v c tr li l con ng cht v ng c!".
___________
1) Maison- Care. Mt th x thuc tnh Angi Angiri.
2) Tns. Hi cng ca Angiri.

CHNG II
VIC U C NGI BN X
C theo li ngi Xar qu mn, ng vin ng cp tin, nguyn
B trng B Thuc a, th ngi l ngi cha hin ca dn bn x,
ngi rt qu mn ngi An Nam v c ngi An Nam qu mn li.
nhi nht vn minh "i Php" cho ngi An Nam, ngi
Xar, ngi trm ca s nghip khng t mt th on no,
k c nhng th on b i nht v nhng ti c. y, mt chng
c: l bc th m ngi gi cho nhng ngi thuc quyn ngi,
vi t cch l ton quyn ng Dng v nhm v vt cho y ti
tham ca bn k cp thc dn v c ca ngi na:
"Knh gi ng cng s,
"Ti trn trng yu cu ng vui lng gip nhng c gng ca
nha thng chnh trong vic t thm i l bn l thuc phin v ru,
theo ch th ca ng tng gim c nha thng chnh ng Dng.
" tin hnh vic , ti xin gi ng mt bn danh sch
nhng i l cn t trong cc x k tn; phn ln cc x ny,
ti nay, vn hon ton cha c ru v thuc phin.
"Qua cc tnh trng v cc x trng Cao Min, ng c th
dng nh hng to tt ca ng lm cho mt s tiu thng ngi
bn x thy rng bun thm ru v thuc phin l rt c li.
"V phn chng ti, th nhng vin chc lu ng trong khi i
kinh l s tm cch t i l, tr phi ng mun h i ng tranh
th c s gip ca cc quan chc a phng trc . Trong
trng hp ny, ti ngh ng vui lng bo co cho ti bit.
"Chng ta ch c th t kt qu m mn, nu chng ta hp

ng vi nhau cht ch v lin tc, v li ch ti cao ca ngn kh".
"K tn: Anbe Xar"
Lc y, c mt nghn lng th c n mt nghn nm trm i
l bn l ru v thuc phin. Nhng cng trong s mt nghn lng
li ch c vn vn mi trng hc.
Trc khi c bc th qu ho trn, hng nm ngi ta cng
tng t 23 n 24 triu lt ru cho 12 triu ngi bn x, k c
n b v tr con.
*
* *
"Ni n cc mn c quyn, ngi ta c th hnh dung ng
Dng nh mt con nai bo mp b tri cht v ng hp hi di
nhng ci m qup ca mt by diu hu ra ri mi khng thy no".
Trong s ngi c c phn trong cng ty c quyn ru, c cc
nhn vt cao qu nht ng Dng v tt c cc ngnh cai tr
u c i din tai to mt ln trong y. Phn ng cc quan ln ny
u rt c ch cho cng ty, khng ai chi ci c:
Ngnh t php, c ch gii quyt nhng v li thi vi
nhng k m ngi ta mun cng bc, c:
2 chng l;
1 bin l;
1 lc s - chng kh.
Ngnh qun i, c ch n p mt cuc ni lon m ngi
ta tnh l c th xy ra do ch ring ci vic thi hnh ch c
quyn bo b, c:
1 thiu tng;
1 trung t;
2 qun y s cao cp;
1 thiu t;
2 i u.
Ngnh hnh chnh m s n cn v t l iu m
bo nht cho vic kinh doanh thnh cng, th c:
1 cng s;
1 gim c ti chnh;
1 tng gim c ngn kh;
1 thanh tra bu chnh;
1 gim c trc b;
1 quan cai tr;
2 gio s, v.v..
V cui cng l: ngi Clmngten ng knh, ngh vin ht
Puy- m.
*
* *
Trong hi ch trin lm thuc a Mcxy
10
, ng Xar ln
ting ba hoa: "Nc Php hy nhn vo y v ly lm t ho!".
M qu th tht. Nhng anh lc Tuynidi thn nhin ng ngp
bn cnh my ch c su oai v ca Ty Phi v nhng anh chng
c su
1)
ng yu ca Maagtxca chuyn tr thn mt vi cc b
ci m miu ca ng Dng. Cha bao gi li c mt s ho hp
tuyt diu n th, v trc s xm nhp ho bnh ca cc loi th
thuc a, ch c trch trong huyn thoi ca Hi cng c
11
n n
ci duyn dng ca mt b ch nh mn khch.
Ngi i xem nhn mt cch rt thch th chic trng k lch
s ca mt v ton quyn n, thanh gm ca vin cng s cl
tng dng m vo i t nhn Bc K v cy uc m vin
quan cai tr Bruye dng thui sng hn 200 th dn Hutxa
2)
.
Gian hng Camrun c c bit ch . y c tm bng
my dng ch yu nc sau y:
"Trc kia ngi c nhp vo x Camrun rt nhiu ru.
"Ngy nay ngi Php li cm ru".
___________
1) Tc gi dng ch crocodile, caiman, chng ti tm dch l c su c.
2) Houassas. Tn mt b tc chu Phi.

Nhng, mt bn tay ranh mnh no dn ngay vo di
tm bng bc th ca ngi Xar ch th cho ngi thuc quyn ngi
tng s i l bn l ru v thuc phin cc lng An Nam, km
theo li ph:
"Th m ngi An Nam li c: nhng 10 trng hc, nhng
1.500 i l ru v thuc phin cho 1.000 lng kia y!".
*
* *
y l mt s kin y ngha ca mt vin chc ng u
tnh Sn Ty, mt tnh Bc K.
S dn tnh ny c tnh ch 200.000 ngi. Nhng nng
s lng ru phi tiu th ln, s dn y bng nhin tng vt
nhanh nh chp ti 230.000 ngi. Nhng v 230.000 dn ny ung
qu t, vin cng s Sn Ty ra cng mt nm y s lng ru
tiu th ln 560.000 lt.
Ngay lp tc, vin cng s c thng cp v c khen.
ng C... khng nh rng mt vin cng s khc a ng
xem mt bc th ca cp trn, trong c on vit: "S ru tiu
th trong ph X, tt xung di con s Z, cho mi dn inh. Vy
ng c ngh rng cn phi c bin php lm gng khng?". Vin
cng s b cnh co gin tip nh th bn i tng l trong ph y
n hiu th rng s d h tiu th t ru n nh th l v h nu
ru lu. c yn chuyn, cc lng lin mua ngay s ru quy
nh chiu theo dn s m s tnh ton ca cc phng giy bt h
phi chu.
R rng l ngi ta n nh trn thc t - nu khng phi
bng cch hp php - mc ru m mi ngi bn x buc phi
ung hng nm. V khi ni mi ngi bn x th cng ng tng
ch l ngi ng tui m l ton b dn s, k c ngi gi, ph
n, tr em, c n a cn b m. Nh th l buc thn nhn ca
h phi ung thay, khng phi ch mt lt m hai, ba lt.
Dn mt lng Bc K, buc phi ung ru, thy trc nguy c
e do y, ku vi vin quan ngi Php "ca h" rng:
"Ngay n ci n, chng ti cng khng c g c". Quan p:
"Chng my quen ngy ba ba, by gi bt i mt ba, hay nu cn
th bt i mt ba ri c th mua ru ca nh nc".
Trc y, ngi bn x quen mua ru tng t mt; h mang
chai l th no cho va th thi. Nay th ngi ta ng ru vo
chai sn. Ru ch bn trong chai na lt hay mt lt. Ngi An
Nam quen dng ru t 20 n 22 ; ngy nay ngi ta bt h
dng ru t 40 n 45 . H quen dng loi ru c mi v thm
du do cht lng ca nhng nguyn liu m h vn dng; trong s
nguyn liu ny c th go thuc vo loi ngon nht. Cn th ru
m nay ngi ta buc h phi ung li ct bng th go r tin,
pha thm cht ho hc, c mi v nng nc kh chu.
Bn ch c quyn cn ra thng t bt nhn vin ca chng
pha thm nc l vo ru em bn; c mi hctlt ru pha thm
8 lt nc l.
Nh th, tnh trn ton ci ng Dng mi ngy c bn 500
hctlt ru th c 4.000 lt nc l pha thm vo; 4.000 lt, mi lt
gi ba ho, thnh 1.200 ng mt ngy, 36.000 ng mt thng.
Nh th ch cn m vi nc l khng thi, mi nm cng ty cng
thu c mt mn li nho nh 432.000 ng, hay 4 triu phrng.
Xem th, bit th ru m bn c quyn ct v em bn
ng Dng l khng hp vi khu v ca ngi bn x v cng
nh v mi v, cho nn ngi ta phi cng bc h mua.
V bt buc phi tr nhng khon chi tiu thng xuyn, phi
trang tri nhng mn kinh ph ngy cng tng ca ph ton
quyn, ca nhng tri khon ln, ca nhng cng trnh kin thit
qun s v phi t ra - nu khng phi l nhng chc v thc s-
th t ra cng l nhng khon lng cho mt m ng cng chc t
Pari gn sang, cho nn Chnh ph tm mi cch thc y cc
vin chc, t cng s n nhn vin hng bt, phi lm tng mc
tiu th ru ln.

CHNG III
CC QUAN THNG C
I- NG PHUC
ng Phuc, thng c x ahmy, cai tr gii n ni ngi
bn x no thuc a y cng ku ca v ng ta. xoa du lng
cng phn, ngi ta v phi sang mt vin thanh tra. Vin
thanh tra ny kim tra gii n ni cha thm xt g n n khiu
ni ca nhn dn cun gi chun th
)
.
V vic ny, chng ti c nhn c mt bc th ca u ban
hnh ng Php - Hi Poct - Nv
2)
trong c nhng on
chnh nh sau:
"Trc lc ngi Php n ahmy rt lu, Poct - Nv
c mt th lnh Hi gio gi l Imng c nhim v i din cho
tp th ngi Hi bt c ch no cn thit, qun l ti sn ca
tp th Hi gio y v trng nom vic l bi.
"Theo tc l, Imng phi do mt on c tri bu ln, chn trong
nhng ngi Hi gio ngoan o, c ting l c v tng lm
ph Imng mt thi gian lu. Hn na, trc khi cht, Imng ng
quyn c kin v v ph no c t cch thay th mnh.
" kin ca Imng lc l kin khng c sa i.
"Trc khi qua i, Imng Ctxumu ch nh vin ph
___________
1) Bn ting Php: "Celuici inspecte si bin qu'il f ... le camp", vit tt
ca t foutre le camp, c ngha l "chun thng". T ny bt u ch f nh
tn ng thng c Fourn.
2) Porto Novo. Th ph ahmy.
Xarucu lm ngi k v mnh. on c tri v a s ngi Hi
gio cng tn thnh.
"Khi Ctxumu mt, ng l Xarucu phi c bu ln, nhng tn
Inhaxi Pared da vo th ca thng c c on cn tr, bt p
ngi Hi gio phi nhn tn Lavani Ctxc l bn thn ca y, lm
Imng. Tn Ctxc, cng nh y, ch theo o Hi trn danh ngha.
"Thy on c tri v a s ngi Hi gio chng li vic c tn
Ctxc mt cch bt hp php, Pared lin nh vin th lnh cao
cp l Htgi can thip. Htgi l tn o bi vt, c chnh ph
che ch, nn hn c c tn Lavani Ctxc lm Imng, bt chp
nguyn vng ngi Hi gio.
"K ra, nu Lavani Ctxc l mt ngi Hi gio tt v lng
thin th chng ti cng lm ng vic hn c c lm Imng,
nhng hn li l mt tn bt lng cha tng thy trn i ny.
Chng ti ni nh th l c bng c:
"Lavani Ctxc sinh Lagt (x Nigiria thuc Anh). Hn l
dn thuc a Anh. V can nhiu ti git ngi v nhiu ti c khc
Nigiria thuc Anh, nn b nh chc trch Anh truy n.
"ng thng c ca chng ti hi thu dng tn dn thuc
a Anh bt lng ny v nh thng cng cho hn, c hn
lm t trng cc x ven h nh pphtnu Aghgh,
plngcngtng, v.v.. Ton dn vng y ngy nay u gh tm
nhng hnh vi nhng lm, nhng ti c ca hn, v ku ca v hn.
"Nguyn chng ti c mt in th khu ph Atpatxa ti
Poct- Nv. Nh ng cc Php ph hu in th y vi l do
v li ch cng cng ri bi thng cho chng ti nm nghn phrng.
"Tin bi thng khng xy dng mt in th mi.
Chng ti m mt cuc lc quyn ring, thu c 22.000 phrng.
"Pared l ngi c chn trong tiu ban mua sm vt liu v
pht lng cho th.
"Khi vin ph Imng Btxiriu - ngi nm gi cha kha kt -
cht, th Pared tr thnh ngi gi cha kho kt. Hn li dng
a v y bin th s tin 2.775 phrng. Tiu ban bt buc phi
khai tr hn ra khi tiu ban.

"Inhaxi Pared cm tc, bn bn mu tnh k vi ng thng
c. Th l ng ny cho thi hnh nhng bin php c on i vi
chng ti, v lm tr ngi vic xy dng in th ca chng ti.
"Gi y, do mu m ca Inhaxi Pared c ng thng c tip
tay cho trong vic c mt cch tri o tn Ctxc lm Imng, dn
Hi gio Poct - Nv chia thnh hai phe. Tnh trng y lm tn
thng tnh on kt, ho hp ca ngi Hi gio, lm hi cho vic t
do hnh o ca chng ti v gy ra nhng v ln xn ln".
II- NG LNG
Di y l my on trch mt l th ca i t Bcna gi
cho bo La Rpublique Franaise, ngy 6 thng 12 nm 1922. Tha
ngi B trng, xin ngi vng tm, i t Bcna khng phi l
cng sn u.
"Con s hng xut khu ng Dng, bc th vit, hin ang
gim chn ti ch, thm ch cn ang st xung. Nm 1914, ng
Dng xut khu 45.000 kil t la, 99.000 tn ng, 480 tn
ch; nm ngoi ch xut khu c 15.000 kil t la, 32.000 tn ng,
156 tn ch.
Ngi ta cng tng rng hin nay chnh ph ng Dng
ang tch cc tin hnh nhng cng trnh ln cn thit cho vic
khai thc thuc a. y th m, t nm 1914 n nay, ngi ta
khng h t thm c mt kilmt ng st no, cng khng
khai thc c ly mt hcta rung no. Cch y 10 nm, ng
Xar c a thng qua mt chng trnh kin thit, bao gm vic
xy dng con ng st t Vinh n ng H v bn h thng i
thu nng; tt c nhng cng trnh u ngng li t hn 5
nm nay, ly c l khng c kinh ph. Nhng, cng trong thi gian
y, x ng Dng li b ra 65 triu ng tc l 450 triu phrng
lm ng v dinh th. Mi ng Phagh hy suy ngh v nhng
con s xem! Tiu gn na t lm nhng ng t m trn
khng h lu thng mt tn hng ho no; xy dng nhng
dinh th v phng giy cho m cng chc ang mc y ry ln
ng Dng nh c cy vng nhit i; trong khi y th nhng
cng trnh c tha nhn l cn thit v c Ngh vin
thng qua, li b b ri!
Nhng ng tng l ngi ta c mun thay i phng php
ng Dng. hon thnh chng trnh nm 1912, ng Lng xin
Ngh vin cho php pht hnh mt t cng tri. Nay, ng ta li xin
pht hnh mt t th hai na. Nhng k hin ang iu khin vic
khai thc ng Dng hnh nh nh tm khng lm ci g tht s
c ch li c nu trc ht ngi ta khng cho php h vay n. Cn i
vi ti nguyn ngn sch, i vi nhng d tr tch lu c trong v
sau thi k chin tranh, th h quyt vung tay nm qua ca s nu
Ngh vin khng a vo nn np".
III - NG GCBI
ng Gcbi, ton quyn o Maagtxca, va v Php. Cng
nh tt c cc vin thng c, bn ng nghip ca ng, ng Gcbi
rt ly lm hi lng v ci thuc a "ca mnh": tin b, giu c,
trung thnh, an c lc nghip, c t chc, c d n ny, chng
trnh n, v.v.. l ci bc hnh l mun thu, bt di bt dch ca
cc ngi thng c v ngh, m nay n lt ng Gcbi li n cn
m ra cho tt c nhng ai mun xem... V vt ln trn tt c
nhng ngn bp bm c rch y, ng Gcbi cn kho lo gi ra ngn
bp khc (hay ng hn ngn bp ca ngi khc) rt mc tinh vi:
vic khai thc thuc a. Chng ti xin cho mng quan ton
quyn mi v, v xin hi ngi:
"Phi chng phi on thanh tra ca b khng c x
phng x
)
ln u quan ton quyn, ng thi thoa trn ci dc,
trn c ln phi trt thng v chnh quc li mi mi
n mn i trn kip?
"Phi chng cu vt th din cho ngi, mt vi tn tay sai
c lc t chc mt tic ru tin hnh, v lm vic ,
chng phi chy b hi tai, v ngoi ban t chc ra, khng ma
no bun n d tic c?
"Phi chng bn tay chn ca quan ton quyn nh lm
mt l n i m xin ngi tr li thuc a, nhng li khng dm
a ra v s c n chng li?
___________
1) Savonner. Ngha en l xt x phng, ngha bng l khin trch
kch lit.

"Sau cng, phi chng nhn dn bn x tng ngi li chc thn
i ny: "Thi nh, ch Gcbi! Xin chc khng bao gi gp li ch na!"
IV- NG MCLANH
Vn mnh hai mi triu ngi An Nam tt s ang nm trong
tay ng Mcxian Mclanh.
Cc bn s hi ti: "Ci ng Mclanh y l ai vy?". l mt
ng tng lm quan cai tr qun o Gmbi, sau gi chc ph
thng c Ty Phi, ri ln lm thng c x y. l mt ng b
ra ba mi su nm ca i mnh nhi nht ci vn minh y
n hu ca nc Php vo u c ngi bn x.
C l cc bn cho rng a mt ngi khng hiu g v ng
Dng n nm vn mnh ng Dng th tht l mt tr h ln
kiu ng Dng ch g.
ng y! Nhng l ci "mt". Mt bn ng nghip cho
bit rng: ti B Thuc a, mt vin quan cai tr c ng Dng
ngi chm ch ti v Ty Phi thuc Php; mt vin quan cai tr c
Ty Phi ph trch v chu Phi xch o thuc Php; mt vin
chc c Xung ph trch nhng vn v Maagtxca; cn i
din cho x Camrun hi ch trin lm thuc a li l mt vin
chc cha h bao gi t chn ln t Camrun.
Th nn, trc khi sang ng Dng khai ho cho ngi ng
Dng, quan ton quyn Mclanh nh bt u khai ho nhng
ngi ng Dng cht Php, tc l nhng ngi hy sinh v t
quc, v cng l, v v vn vn y m!
Ci trong ngha a l mt ci th i vi nhng v nhn,
nhng ci mt mnh th c l l khng khoi lm. Bi vy, C
ln Mclanh ra lnh cho nhng thanh nin An Nam c tr cp
phi theo C ln n ngha trang Nging trn b sng Mcn
c mt bi din vn trc s chng kin long trng ca ngi.
Nhng bi din vn y phi trnh cho C ln kim duyt trc.
H lm ng nh th. Nhng C ln thy bi din vn qu
qu khch, nn C b pht i v thay bng mt bi khc do C t
tay vch ra dn bi.
D nhin, bi din vn c xo xo theo kiu nh quan nh
vy th phi sc mi trung thnh v quyn luyn.
Nu ngi cht m ni c, nh bn ph thu thng bo, th
hn ma ca nhng ngi An Nam chn Nging, hn ni rng:
"Ngi ton quyn i! Xin c... cm n ngi! Nhng xin Ngi lm n...
xo i cho!"
1)
.
V- NG GIRMI LME
Chng ti c t Annales coloniales thy mu tin ngn nh sau:
"Chng ti c tin Girmi Lme, cu thng c thuc a,
cu ngh vin ca n thuc Php, ng b truy t trc to.
ng ta nguyn l ch tch mt nh bng do ng Phrdun lm qun
tr- u nhim. Nh bng y tuyn b v n cch y hai nm.
" l s kt liu ch ng con ng cng danh ca tn v li
y".
! ! Th ra cng c nhng tn v li trong ci gii thng c
v ngh vin thuc a cao qu y ? Ai ng nh!
VI- NG UTRY
ng Utry l mt ngh vin Nam K (ng ta l ngi Nam K
cng ging nh ng P. Lti l ngi nc Th vy). ng ta c din
vn ngh vin, v kinh doanh Si Gn. L ngh vin ng ta nhn
cp ph u n; l thc dn, ng ta khng np thu. ng ngh lim
chnh ny c mt n in 2.000 hcta, v mi lm nm nay, ng
ch n in ng knh khng np mt xu nh thu no. Khi s
thu yu cu ng lm ng lut l th ng tr li: c...m n. V ng
ta l ngh vin nn ngi ta khng ng n ng.
c mt thi, ci ng Utry y gi chc quyn thng c
___________
1) M... erci toi,... F... nous la paix! Trong Php vn ch M vit tt,
ngi ta thng hiu l Merde, l mt ting chi ra rt tc, cng c ngha
l phn; ch F. l Foutre, c ngha l ct, xo i, yn... (Foutre le camp,
Foutre la paix... ). y l li chi ch ca tc gi.

Nam K.
X Nam K do mt thng c cai tr, vin thng c ny do sc
lnh tng thng Php b nhim. lm trn nhim v cao c ca
mnh, v quan cao cp ny da vo mt hi ng hn hp gm c
ngi Php ln ngi An Nam, gi l hi ng qun ht. Mt trong
nhng quyn hn chc l quan trng nht ca hi ng ny l
hng nm biu quyt d ton ngn sch ca thuc a. Chng ti
xin ni ngay rng ngun thu ca ngn sch y l cc khon thu
trc thu v gin thu do ngi An Nam np, cn cc khon d chi,
th trn nguyn tc (nhng khng bao gi trn thc t!) l phi c
chi tiu cho nhng cng cuc c li cho ngi An Nam; tm li l
quyn li ca ngi An Nam c giao ph cho ci hi ng qun
ht y. Th nhng ci hi ng qun ht qu ho ny li gm
nhiu ngi Php hn l ngi An Nam: c 18 ngi Php, th 12
l i biu do tuyn c bu ra, 6 l i biu ca cc cng ty, phng
thng mi, phng canh nng v.v., v 6 ngi An Nam. C cho
rng lun lun mt i na th 6 phiu ca ngi An Nam kia ti
no m chng li c 18 phiu ca ngi Php? V th chnh ph
c vic tu m d ton v chc chn l tt c cc khon d ton
u c biu quyt trc ri.
Hu nh s vic lun lun xy ra nh th. Cho nn nm
1905, cng bng cch y, quan quyn thng c Utry nay l
ngh vin ca ngi Php Nam K tng thu in th vn
qu nng, ln mt trm phn trm. Vic tng thu ny lm
cho tn tui Utry tr thnh bt t trong tr nh ca ngi An
Nam, n lm cho cc i biu ngi An Nam trong hi ng
nht lot t chc! Cn qui g! Utry lin thay h bng nhng
ngi khc do ng ta ch thn bt c tri An Nam phi bu.
Trc ngy bu phiu, mt tay chn ca ng ta l vin quan cai
tr Maxper (tnh Bin Ho) chng bt giam tt c c tri
tnh y li, khng cho h tip xc vi nhng ngi ng c
hay sao? Ngi ta do trng pht buc h phi b phiu cho
Bi Th Khm, ngi do Utry a ra nhm ngn cn vic bu
li ng Hoi, mt i biu va t chc c li l khng lm
theo mun ca Utry.

CHNG IV
CC QUAN CAI TR
I- NG
)

Nh cc bn u bit, cc thuc a vn c gi l nhng nc
Php hi ngoi, v ngi Php ca nhng nc Php y l ngi
An Nam, ngi Maagtxca hoc ngi...v.v.. Bi th, ci g bn
ny l phi th bn kia l tri, v ci g bn kia c php th
bn ny b cm. Th d: bn y, tt c ngi Php u c php
lm cho dn bn x ngu mui i bng thuc phin, h cng bn
c nhiu thuc phin, th cng c qu trng; nhng bn ny,
nu anh em bn th thuc c y th, anh s b tm c ngay lp
tc. Nu bn Php, mt vin chc cao cp c php vn qun o
lt i ra ng, th ngc li mt ng hong bn x khng c
quyn mc o bn x, ngay c khi nh v ang m.
V ang m, nn c quc vng Tuynidi c mc nguyn o
ng m tip quan khm s. Nh th l by ri; nhng cn by
hn na l chu ni v chu h nh vua li qun cho quan khm
s ni trn. Th l sau hai ngy, ng va thi gian suy
ngh, quan ln khm s bn mc nhung phc, ko binh m n bt
nh vua phi xin li. Th mi ng ch. Mt khi anh l quc vng
v chu s bo h ca mt ng thnh (ng Xanh) th d l thnh
cha, thnh con hoc thnh thn, anh cng khng c quyn c
au m. Cn cc ch "nhc con" bn x, cc ch phi bit rng, mt
___________
1) Saint. Va l tn vin khm s, va c ngha l thnh. y l li
dng ch ca tc gi ch giu vin khm s Saint, da theo in tch
Cha ba ngi - thnh cha, thnh con, thnh thn (Sainte Trinit: Saint
pre, Saint fils, Saint esprit).

khi sinh ra di i cnh m hin ca nn dn ch th cc ch
khng c n a, reo ci, h ht, m phi hc cho ly.
ng Dng cng nh cc thuc a khc, i vi nhng
ngi bn x khng kp ly cho cc "quan bo h" th nhiu quan
cng ch khim tn "gi cho mt trn" thi, ch cha bao gi li
huy ng qun i bt tr con phi ly cho. D nhin trong bn
h khng phi ai cng u l khm s c!
Mc du: "s vic nghim trng" y b vch ra trn din n
ngh vin v theo li ng Pongcar, n c th lm tn thng n
nh hng ca nc Php, chng ta s l nhng ngi vong n i
vi quan khm s Xanh, nu chng ta buc cho ng ci ti "tht bi
ch ngha"; bi v, nh c cuc biu din lc lng thn thin, tr
con v ho bnh y m t ngi bn x bit cch nn ly cho
mt "ngi anh em da trng" nh th no. Ai cng cn nh khi ng
Milrng sang thm chu Phi, ngi bn x n cho ng, v
t lng trung thnh v hn v lng tn knh su sc vi v quc
trng nc bo h, h ko o smi ra ngoi qun y.
II- NG CL
Tp Cahier des droits de l'Homme va mi ng mt bc th ca
ng Phcinng Buytxng, ch tch Hi nhn quyn
12
, gi ng Xar,
B trng B Thuc a, ni v cuc khi ngha Thi Nguyn
13
(ng
Dng) nm 1917 v vic n p cuc khi ngha .
Bc th vch r trch nhim ca vin cng s tnh Thi
Nguyn l ng cl: chnh v s lm quyn ca ng cl m cuc
khi ngha bng n. To n Si Gn cng xc nh ti ca ng
ta ngay t nm 1917.
Th nhng, c ai ng rng ng cl khng h b mt s trng
pht no v mt hnh chnh c. Tri li, ng ta li c c lm u
vin hi ng thnh ph Si Gn. Cn s trng pht v mt t
php th tht l ng bun ci: np vn vn c 200 phrng tin
pht!
Ci ng cl y qu l mt nh cai tr c ti. Khoa cai tr ca
ng ta, ng ta hc c khu ph latinh khi ng cn l mt anh
hng cho.
Lc y, ng cl khng c mt xu dnh ti v mc n nh
cha chm. Nhng nh mt chnh khch c th lc, ng ta c b
nhim lm quan cai tr ng Dng.
Chm ch ng u mt tnh c hng vn dn, v c giao cho
quyn hnh tuyt i, ng ta va l tnh trng, va l th trng,
va l quan to, va l m to, va l ngi c thu; tm li, ng ta
nm trong tay tt c mi quyn hnh: To n, thu kho, in th,
tnh mng v ti sn ca ngi bn x, quyn li ca vin chc, vic
bu c l trng v chnh tng, tc l vn mng ca c mt tnh
c t vo tay ci anh hng cho ngy xa y.
Pari, khng lm giu ni bng cch bc lt khch hng, sang
Bc K ng ta g gc li bng cch bt b, giam cm, x ti ngi
An Nam mt cch c on, bn rt h.
y l mt vi vic lm rng r thi thng tr c ti ca v
quan cai tr d thng y m nc m cng ho c nh gi
sang khai ho cho chng ti.
Mt s lnh tnh nguyn (!) bn x, b iu v sung vo lnh
kh v v th h phi i khm sc kho. l nhng ngi m
ch, nht nht, khi hi th tr li chm chp, nn quan cng s
chi bi, m v ly gy phang h ti bi.
Ba ngi lnh kh xanh xng mt ngi t, b ng cl
nh p mt cch rt tn nhn, nm tc h ko l di t v p
u h vo tng to s.
Khi hi cung t nhn, quan cng s thng ly thanh gm
m vo i h. C ngi khi v n nh lao th ln ra bt tnh.
Mt on t khn kh, gy i, qun o t ti, b li dy t t
m sng, c mang gng, chn buc xing, ngi n b xch vo
ngi kia, cng ko mt chic xe lu to tng trn nhng lp si dy.
Hon ton kit sc, h ch ko chic xe lu nng n di nh nng

nh thiu nh t. Bng quan cng s n. Nh l thng, quan
cm theo mt ci gy to tng, ri bng dng v c, quan xng vo
m ngi khn kh y, nh con th d, nh ti bi, tn nhn
khng tng tng c, va nh va chi h l li.
Mt hm nh khai ho ca chng ta va qu trch mt nhn
vin ngi u xong, khng bit trt cn gin ln u ai c, v ci
thc st trn bn giy p nt hai ngn tay ca mt vin th k
ngi An Nam chng lin can g n vic kia c.
Mt hm khc, ng ta vt roi gn b vo mt mt vin i
ngi bn x trc nhng ngi lnh di quyn anh ta.
Li mt ln khc, c my ngi lnh kh xanh lm tri ng
ta, ng ta bn cho em chn h n tn c, mi n khi h ngc
ngoi mi cho moi ln.
C mi khi ng ta i xem xt cc con ng c dn phu lm
vic th s chn ngi b nh qu bng li xng, cn cuc, phi
tnh bng n v na t. Nhng ngi dn phu lm ng y u l
nhng ngi b ng ta bt p i lm vi tin cng mi ngy mt, hai
xu, sau khi h phi np tin chuc phn tp dch ca h vi gi
mi lm xu mi ngy.
Mt ln, mt cng trng, ng ta git sng ca mt ngi
lnh coi t nh mt ngi t. Ngi t trnh c, quan cng
s quay li nh ngi lnh, cng bng cy sng y. B cng s,
ngi v xng ng ca quan ln, cng tham gia, b nh t mt
cch t nhin v pht lnh lc no cng c.
Ngi ta trng thy quan cng s dng gy nh mt vin
i li mt. Quan cn lm nhiu vic cao c khc na m y
chng ti khng th no k xit c.
Tt c nhng vic k trn, mi ngi u tai nghe, mt thy,
k c cp trn ca ng ta l cc quan ton quyn, quan khm s.
khen thng tinh thn "cng quyt" v "c rt cng ho"
ca ng ta, nhng v ny thng tay thng quan tin chc cho
ng ta.
III- QU NGI BUIN, BOANH V NHNG NGI KHC
Mc cc cuc trin lm n o, nhng bi din vn rm beng,
nhng cuc kinh l vng v nhng bi bo hoa m, tnh hnh
ng Dng vn chng n cht no.
Chic gh b co m quan cai tr lim chnh Lan va ri khi
cha kp ngui th ngi ta li bo cho chng ti bit v nhng v
xu xa khc na.
Trc ht l v Buin. ng Buin l mt nh khai ho in
hnh, mt v quan cai tr chuyn n hi l. Trong s v ng ta b t
co, chng ti xin k v sau y:
"Lng Tn An, ni l s ca tng, ly qu lng v vay tin
xy dng mt nh my in. Vic kinh doanh rt c li, v thu
vt chi rt nhiu. Ngoi ra, cc cng s v ng s ca lng cn
c thp n in khng mt tin.
"Nhng bng mt quan cai tr kh xo quyt (ng Buin),
kho xoay s th no m lng Tn An phi chu nhng khng nh
my in cho mt anh chng thu khon, c hng ci th
phi tr tin n ng v n cng s. Ngy nay lng nhn thy
chuc li nh my nhng khng y l c li, v chuc li th phi
xut ra hng chc nghn ng. Cu chuyn ny l c mt thin tiu
thuyt trong ti nng h cu ca mt tn cu tnh trng
c t do pht huy vi mt s u cng khng th tng tng
ni".
V xu xa th hai trc mt l v Ta. Mt bn ng nghip
ng Dng vit v v nh sau:
"Chng ta ang sng trong mt bu khng kh tht l... khng
bnh thng cht no: cha xong v Buin, v Lan, li n v
Ta.
"ng Ta l mt k s xut sc, gim c mt hng ln ca
ngi Php Hi Phng. ng n tm ng Xcala, gim c
thng chnh, v tng trc ng ny s tin ch l mt vn la
k kt mt chuyn bun thuc phin vi c quan nh nc. Chc l

ng Ta c nhng l do rt c bit ngh rng vic vn ng nh
th khng c g l bt thng c. Nh vy c ngha l vic hi l l
vic thng thng trong chnh gii ng Dng. Tt c nhng k
no c quyn th nh vy u li dng v vt cho y ti tham
ca mnh v lm hi ln cho x hi".
Nu nh ng cl, cng s kht mu Thi Nguyn m c
c lm u vin hi ng thnh ph Si Gn, v ng Boanh, ngi
ang c quan to Oaren nng lng ch i, m c c gi chc
ton quyn ng Dng, th cc ng Ta v Buin t ra cng nn
c gn bi tinh mi phi.

CHNG V
NHNG NH KHAI HO
Xin hi: c phi l s mt thm ca ph ton quyn ng
Dng c mt nhn vin ngi Php l C...khng? C phi chnh
tn C... y trong khi c phi i "cng cn" Ph Xuyn, bt
ngi An Nam y gi hn bng "Quan ln", v nh p tn
nhn nhng ai khng nhanh ming cho hn nh th khng? C
phi cng chnh tn C... ny hip dm mt ngi lnh l khng?
t ra ci g ngi ta cng c php v c th lm c ci
thin ng ng Dng y.
*
* *
Gia thng 12 nm 1922, mt vin i ph cnh binh Ph
)
ca s
cnh st th Si Gn, "say mm", vo nh mt ngi bn x v
lm b thng nng hai ngi trong nh, trong c mt ngi n b.
Khi ng d thm hi cung th tn cnh binh y khai l hn
khng cn nh g c, v chi phng l hn khng say.
Tri li, cc nhn chng, trong c mt ngi u, u xc
nhn rng lc xy ra v thng tm y, ngi bo v trt t kia
qu l khng trong trng thi bnh thng.
Ngi khai ho y say hay l in, iu khng quan trng,
chng ti ch thit tha mong rng anh ta s c tng thng hun
chng v hnh ng dng cm ca anh ta.
*
* *

___________
1) Bn ting Php: sous brigadier europen (ph cnh binh ngi u).

thuc a, h c mu da trng l qu phi, l thuc chng
tc thng ng.
gi th thng, anh ty oan hng bt cng c t nht mt
ngi , mt ngi "bi", v ngi ny thng thng li b dng
lm "ngi hu gi vn nng".
y t ngi bn x d bo li r tin, nn nhiu vin chc
thuc a v ngh hoc v hu mang theo c ngi v nc.
Chng hn nh ng Ging L M...rinhy ph Ccn, thnh
ph Scbua. ng y ng Dng v, mang theo mt ngi bi
lng thng 35 quan. Chng cn phi ni bn cng bit rng, ngi
bi y phi lm qun qut t m sng n m khuya. Trong nh
y, khng c ch nht cng chng c ngy l. Hn na, ngi ta
cho anh n ung ht sc kham kh, v ch rt ti t.
Mt hm ng Ging L M...rinhy mun sai ngi "c bo h"
ca mnh v lm lng thn qu. V tng c nm cuc sng
sung sng thn qu m ng ch qu ho dnh cho, nn ngi
con ca x An Nam khng chu i.
Th l nh cu khai ho kia ni cn thnh n nn cho anh ta
mt trn nn thn, ri ui ra khi
)
, nhng li gi tt c ti sn
ca anh ta: tin bc, hm xing, qun o, v.v., m nht nh khng
chu tr li, mc d anh ta nhiu ln van ni. B ui t ngt,
tr hai bn tay trng, khng bit ting Php, khng bn b thn
thch, b v lc lng, con ngi bt hnh ang lm vo cnh
cng khn gh gm.
*
* *
Vin chc thuc a l nguyn nhn chnh gy ra nn i sng
t thuc a. Mun bit nhn t n bm y nng ln ngn
sch n mc no, ngha l nng ln lng nhn dn lao ng
nh th no, hy so snh nhng con s sau y:
___________
1) Bn ting Php: f... l'Annamite la porte... (ui ngi An Nam ra
khi nh).
n thuc Anh, dn s 325 triu ngi, c 4.898 vin chc
ngi u.
ng Dng thuc Php, dn s 15 triu ngi, c 4.300 vin
chc ngi u.
Nh th ngha l thuc a Anh, c 66.150 ngi dn th c
mt vin chc ngi u, cn thuc a Php, th c 3.490 ngi
dn c mt vin chc ngi u.
n , ngnh thng chnh c 240 vin chc ngi u.
ng Dng, ngnh thng chnh c 1.100 vin chc ngi u.
n , c 26.000 nh dy thp vi 268 vin chc ngi u.
ng Dng c 330 nh dy thp vi 340 vin chc ngi u.
Ti sao ng Dng, ci loi n hi ngn sch y li nhiu
n th? Bi v thuc a l mt thin ng trn gian; , tr
mt vi trng hp rt him hoi, cn th tt c nhng cn b trong
cc ngnh chnh tr, ti chnh, bo ch, v.v., m chnh quc thi ra,
u tm c mi trng rt thch hp pht trin... Hy bt u
t nhn vt quan trng nht l vin ton quyn. V vn ny,
mt ngi thc dn khng thin v vit: "Sang Bc K, cc ng
ton quyn ch nhm mt mc ch l: tm ch b dng bn b con
chu thn thuc v bn vn ng bu c ca nhng bc quyn th
c th lm ch da cho mnh; thng thng bn ny l nhng
ngi mc n nh cha chm, b ch n sn lng, phi c tin cho
chng mi c ...".
i vi nh vn thanh cao no mun vit lch s huy hong
ca cng cuc khai ho thuc a, th cuc chin tranh gi l v cng
l v chnh ngha s l ngun ti liu v tn. Vi mt c ch say sa
v hng bin, ng Anbe Xar ni: "Chnh cng cuc chinh phc
thuc a o to nn phn ln nhng v tng lnh v i
a chng ta n chin thng v tng c d lun nc Php
ca tng chin cng v thanh danh khi h a ngn c ca chng ta
i khp t , tri Phi".
Cng vi ngh thng thn nh th, nhng bng li l km
bay bm hn, t Le Journal de Genve (, li c qu s Ginev
chng?) ni toc ra rng: "Chnh ph cng ho i tm thuc
a g gc li trn tht bi nm 1870. Dn tc Php coi vic

chinh phc thuc a nh l mt s n b li nhng tht vng cay
ng ca mnh chu u, v bn qun nhn th v c dp tr
ti trong nhng trn thng d dng".
Nghe nhng li chng c thm quyn nh th, m cc bn vn
c khng khng khng tin rng vic khai thc thuc a l mt s
mnh khai ho v nhn o khng hn khng km, th tht l ht
ch ni!
*
* *
1. ng Ghin b mt trm s tin 5.000 phrng. Mun bt
nhng ngi bn x lm vic nh ng phi th nhn, ng ch tt
bng v nh khai ho v i em h ra tra in. Nhng sau,
ngi ta tm ra k cp th li khng phi l mt ngi bn x, m
chnh l mt nh khai ho khc: y l cu m con ngi Ghin!
Th m ng Ghin vn c v ti, cn tm ngi bn x gip
vic ng th hin vn cn nm nh thng.
2. ng Vnla, nh khai ho kim nh bun, khng tr lng
u n cho nhng nhn vin bn x lm cho ng. Mt trong
nhng nhn vin nh vin c cng hi h cho anh s lng ch
cn thiu. ng Vnla bn a cho vin c cng mt mnh giy ghi
my ch sau y: "Bo ci con ln y ly C... m n, ch c mn y
l hp vi n thi".
Vic ny xy ra Tuynidi, nm 1923, ngay gia lc ng tng
thng Milrng i kinh l .
*
* *
Khi ngi ta c mu da trng th nghim nhin ngi ta l mt
nh khai ho. M khi ngi ta l mt nh khai ho th ngi ta
c th lm nhng vic d man m vn c l ngi vn minh nht.
Cho nn, mt vin c cng lc l Nam K bt nhng
ngi An Nam gp hn trn ng phi ly cho hn theo ng
nghi thc ca chng tc chin bi i vi chng tc chin thng.
Mt hm, mt vin th k ngi bn x s ra, va i va c
mt quyn tiu thuyt. n mt on hi hc, anh bt ln ci.
Va lc y vin c cng lc l i ti. ng ta ni cn gin ln, th
nht l v ngi bn x y mi c truyn n ni khng nhn thy
ng m cho; th hai l v mt ngi bn x m li dm ci khi i
qua trc mt mt ngi da trng. Th l nh khai ho nm vin
th k li, buc anh phi khai tn v hi anh c mun n mt ci
tt khng. Tt nhin l ngi th k t chi mn qu qu ho hip
, v t v ngc nhin ti sao li c chuyn tho m nh th c.
Th l chng ni chng rng, ngi vin chc Php tm o ngi
bn x y li n trc quan ch tnh.
Cng vn ci lo c cng lc l y, ly c l phi sp xp nh
ca, vn tc li cho ngay ngn, ra lnh cho nhn dn hai
bn ng hng tnh phi dn nh i, cht cy v ph vn trong
mt thi hn do hn quy nh, nu khng th s b pht tin.
Nh th y m ngi ta vn c ngc nhin v sao ngi bn
x cc thuc a li c bt bnh!
Chng nhng bn thng c, cng s mun lm g th lm, m
c cc nhn vin nh oan, cnh binh v tt c nhng ai c t cht
quyn hnh trong tay cng u s dng v lm dng quyn hnh
th ca lm by v h bit chc rng s khng b ti v g ht.
Mt vin cm Tuyn Quang (Bc K) nh mt ngi bn
x gy c hai cnh tay. Mt vin cm khc Lt (Trung K)
1)

va mi sng to ra mt li mua bn cc k l th, chng ti xin
thut ra y hin qu ngi i v Xar. Mt hm ng cm cn
g vn, ng sai lnh ra ph mua. Mua l mt cch ni thi, ch ng
ta c a tin cho lnh ca ng ta u. Tuy vy, lnh ca ng ta
cng c ra ph, vo hng chn g v nh mang i, c nhin l
khng tr tin. Ngi bn g khng cho. Lnh tr v bo co vi
quan Ty yu sch qui g ca nh bun y.
in tit ln, ng cm phi ba ngi lnh mang sng n bt
ngi bn g to gan . Ngi ny ang b cm khng chu i. Lnh
v bo li vi ng cm. Tc gin n cc , ng lin phi thm ba
___________
1) Bn ting Php: Cochinchine (Nam K).

ngi lnh na nhp vi tp trc, v h lnh cho h phi bt bng
c tn cng u cng c kia em v d sng hay cht.
Ton lnh v trang n bao vy ca hiu bn g v sp sa thi
hnh mnh lnh.
Lc y, mt nh bun ngi u can thip bnh ngi bn g
bn x v vit th cho ng cm. Nhng ngi cng s y ngh lc
ca ng Mrix Lng, vn khng chu thu hi "trt i" ngi bn
g v cho bit rng nu anh ta khng chu n th s gp nhiu
chuyn rc ri.
Nh bun ngi bn x y nh phi b cng vic lm n, b
c qu hng ln trnh cn tc gin "khai ho" ca v quan da
trng.
*
* *
By ngi An Nam ng thng ang bi mt chic xung di
mng mnh; xui dng nc, li c n by tay cho nn chic
xung i vn vt nh mt chic xung my. Bng thuyn ca mt
nhn vin nh oan khut sau m cy c trong lch hin ra, vi
quc k Php cm sau li. Mt thu th trn thuyn nh oan gi,
bo xung kia dng li; ngi trn xung vn cho. Thuyn ca
vin ty oan i chm khng ui kp. Vin oan lin cm sng
oanhsit bn theo. ong! ong! Mt ngi ang cho tht ln ri
ng gc. ong! Li mt ngi na ng gc. Lc y, mt ngi u
khc, lm ngh gch ngi, va i xung ti, cng tham gia t kch
"bn cp" kia mt khc ngoo. ong! ong! ong! Qu l tay
sng c! Ba vin n, ba nn nhn. Chic xung cng hai ngi
sng st mt ht trong lch ...
Mt hm khc, cng vin oan y i vi su thu th v trang,
pht hin c mt ngi khn kh ang trn di ao, ngm mnh
di bn, th bng mt ci ng, mt u ngm ming, mt u
l ra khi mt nc; trn mt nc l sen che ph mt cch rt
kho. Vin ty oan lin bt v cht u "tn cp" y em v to
s. Tht ra, ch l mt nng dn bnh thng khip s v thy c
nhiu ngi l n lng, mt my hung tn, mang y sng lc, ti
n, lm lm sng oanhsit trn tay. S l bn nh oan vo cc
tp lu trong lng tm thy ba chic v n, my ci bnh tu
v mt ci ba i rng. Vy ch th l mt lng lm gic v tip t
cho gic ri cn nghi ng g na!
Mt s quan tr tui va Php sang, n mt lng n, thy
nh ca vng v, cn dn chng th t tp li mt ch. Tng u
lt vo phc kch, hn bn x vo m ng v ti. Tht ra th
dn chng ng hp cng t. B bn, h kinh hong b chy
tn lon. Tn s quan ui theo v tn st h.
Mt ngi Php tng Bc K lu nm k: Khi t chic tu
ca mt nh kinh doanh ln, ti t chn ln Bc K, anh c bit
mng ca mt ngi An Nam ng gi bao nhiu khng ? Khng
ng mt trinh! Tht y.
- Ny nh, ti cn nh, khi chng ti ngc sng Hng, ngi
ta em ru ra nh cuc xem ai ngi di tu, bn mi pht
m "h st" c nhiu ngi An Nam nht trn b.
Mt i k sng cm tay i lng bt dn lng, thuyn b i
tin chuc.
Mt i i thu qun lc chin hnh qun n Vnh Thng.
Theo php lch s, vin quan a phng dn lnh (bn lnh l)
nghnh tip. Tn ch huy ton lnh i d ng ca i i thy th
ra lnh bn vo h, lm nhiu ngi cht.
Khi ngi ta khng tr ni mt ngha qun th ngi ta t c
lng ngi y. Ngi ta trit h c mt vng chung quanh Hng
Ho nh vy.
Mt ngi An Nam ang i lo o trn mt con ng nh
ho lnh, vai gnh hai thng to y lc. Chng ti ti gn, hn ta
khng kp trnh. Tc thi ngi ta bt hn v bn cht.
Sut ngy, ngi ta vc gy hoc sng gm nn vo ngi An
Nam bt h lm vic.
Ngi An Nam rt hin lnh, rt ngoan ngon, nhng ngi ta

li ni chuyn vi h ch bng nhng ci t thi.
Chng ta coi nhng ngi An Nam yu nc l nhng tn
cp. Chng hn nh i Vn, mt ngi yu nc tng chin
u my nm tri chng li s thng tr ca ngi nc ngoi, b
chm ti H Ni, bu u Bc Ninh, nm xc xung sng Hng.
Tng Duy Tn, sau mi nm rng r chin u tuyt vng,
b bt v b chm.
Phan nh Phng, mt v quan to, khng chin trong mi nm
tri ri cht trong rng su. ng ta cht ri m chng ta vn khng
tha; ngi ta vo rng qut m ng ln, nm thi hi ng mi ni mt
mnh. Ngi ta bo th ng ngay sau khi ng nm su di m.
tnh Qung Tr, mt vin cai lc l ngi Php say ru
"h" mt ngi bn x ngi trn lng voi, ch v ti khng nghe r
hay l khng hiu lnh ca hn.
Mt vin ty oan B Ra (Nam K) cng say ru, phang
mt gy trng l lch mt thu th An Nam thuc quyn hn, lm
cho anh ta cht ti.
Mt vin thu khon ngi Php git mt lnh kh xanh
Lt. Cng y, mt nh khai ho khc nh mt ngi th
mc bn x n cht.
Mt vin thu khon bt th lm vic ngy m di nc o
mt ng hm. Mt s ng th cht, nhng ngi cn sng st bi
cng. Vin thu khon t tay t nh nhng ngi bi cng
buc h phi i lm tr li. C mt lng chy rc gia m ti.
Mt vin chnh qun pho binh na m vo nh mt b vng
chng. B ta khng chu tip hn. Th l hn ni la t nh b. D
nhin, ngi n b au kh kia ht sc s hi.
Mt vin quan hai nhiu v, qut ng mt thiu ph, dng
gy song nh ch n cht ch v ch khng chu n vi hn.
Mt vin chc xng ng tu ca hi qun git mt nhn
vin ho xa ngi An Nam bng cch x anh vo mt ng than
hng sau khi nh p anh ht sc tn nhn.
*
* *
ng Vinh ctng vit: "Trn th gii khng c dn tc chin
bi no b n p v hnh h nh ngi dn thuc a".
Mt nh du lch khc vit: "i sng thuc a ch lm cho
tt xu ca c nhn pht trin: nhng k nm mi chin tranh
th cng mt ht thc o c, cng tru lc, bt lng v c c;
nhng bn con bun v bn phiu lu khc th cng quen mi trm
cp, cp git. bn Php t c dp lm nhng vic , v ngi
ta s cnh st hn! y, bn ni trn, i khi ch c mt mnh vi
vi ngi bn x, trn mt con thuyn hoc trong mt thn xm; v
vy chng cp bc trng trn hn l ngi u trn th trng, v
i x tn nhn hn vi nhng nng dn no phn i chng".
Mt nh du lch th ba vit: khi t chn n y, tt c
nhng ngi Php u ngh rng ngi An Nam l hng ngi
thp km v phi lm n l cho h. H coi ngi An Nam nh
nhng sc vt phi iu khin bng roi vt. Tt c u quen t coi
mnh thuc mt ng cp qu tc mi, c c quyn c li. Binh s
hay l thc dn, h u cho rng gia h v ngi bn x khng c
cch i x no khc hn l s i x gia ch v t. Hnh nh i
vi h, ngi bi l tiu biu ca c chng tc da vng. Phi nghe
mt ngi Php ng Dng ni v ngi da vng mi thy ht
ci ngu xun trong li ni ngo mn ca hn. Phi nhn mt ngi
u i x vi ngi bn x mi thy ht ci cc cn th l ca hn.
K i chinh phc rt quan tm n thi phc tng v cung
knh ca ngi b chinh phc. Ngi An Nam thnh th cng nh
nng thn u bt buc phi ng nn trc mt ngi u.
Mt tn mt thm Php nh p tn nhn nhng ngi An
Nam no qun khng gi hn ta bng quan ln. Mt tn tham t
nh oan buc nhng ngi bn x khi i qua nh hn phi ng
m hoc xung xe, xung nga. Mt hm, nh khai ho ny nh
p tn nhn mt ch ngi An Nam ang c mang, ch v tuy ch
c cho hn, nhng li qun gi hn l quan ln. Hn mt ci

rt mnh vo bng ch lm ch tru thai, t lu sau th ngi n
b khn kh y cht.
Cc quan bo h ca chng ta buc ngi An Nam phi khm
nm, ngoan ngon, d bo v l php, nhng ngc li, v pha cc
quan, th nh mt nh vn sang thm ng Dng vit: "Hnh
nh h ch lm nhng iu khin cho s c mt ca chng ta tr
thnh mt iu xu xa b i khng ai chu c". Nh vn y cn
vit tip: " chu u ngi ta coi ging ngi da vng cha ng
tt c nhng thi iu ngoa, xo tr. y th m, chnh chng ta th
li rt t ch t ra l mnh ngay thng, thnh tht".
C nhng s quan git ru thy cng ngay trong lc h lm
l. Mt cu m ngi Php nh nh n mt vin chc ngi
An Nam, v ng ny ngi trc trn mt chic xe hng m khng
chu nhng ch cho cu.
Mt vin ton quyn va v ti Mcxy, ngi ta tht tic ng
ta v ngh cho my vin quan Nam triu ang c mt cng n
cng d. Vin ton quyn ng Dng p: "Nu cc ng mi cc
tn quan li y, th ti cng s a tn bi ca ti n".
*
* *
Chng ti xin trch trong nht k i ng ca mt anh lnh
thuc a, s vic sau y:
- Trong khi "nhng ngi tng Bc K" ang vui chi nhn
nh trn tu, th di mn tu pha bn phi, c my chic xung
bn hoa qu, c hn. a hng n tn tay chng ti, nhng
ngi An Nam buc gi ng hng vo u ngn so, ri gi ln.
Chng ti ch c mt cng chn. Nhng ng l tr tin, th ngi
ta li c nh b vo gi th nh sau: ng iu, khuy qun,
mu tn thuc (c l h lm nh th gio dc tnh ngay tht
trong vic mua bn cho ngi bn x chng!). i khi a vui,
mt anh sp ph ht mt thng nc si xung lng nhng ngi
bn hng khn kh. Th l, nhng ting ku r ln, mi cho vung
ln lon x bi trnh, lm cho xung va chm vo nhau lc cc.
"Ngay bn di ti, mt ngi An Nam b gii nc si, bng t
u n chn, pht in ln mun nhy xung bin. Ngi anh ca
anh ta, qun c nguy him, b cho, m ly anh, bt anh nm
xung lng thuyn. Cuc vt ln chp nhong va chm dt th mt
thng nc si khc do mt bn tay thnh tho li gii xung; th l
n lt chnh ngi i cu, b luc chn. Ti trng thy anh ta giy
gia trong thuyn, da b lt ra tri tht ri go rng ln nh mt
con vt. Th nhng cnh li lm cho chng ti ci, chng ti cho
l rt ng nghnh. Qu tht chng ti c tm hn thc dn!".
mt trang khc, anh lnh vit:
- Trong thi k ti y ( Bc K), khng c tun no l ti
khng thy vi ci u rng.
Trong nhng cnh y, ti ch cn ghi nh c mt iu l
chng ta cn c c, cn d man hn c bn k cp nh ngh. Ti
sao li c nhng hnh vi qui c n th i vi mt con ngi t
sp phi cht ? Ti sao li dng nhc hnh, ti sao phi gii tng
on t i bu khp xm lng ?
*
* *
ng ume, cu ton quyn ng Dng, trnh trng pht
biu ti H ngh vin nh sau: "Ti hiu r nhng cnh binh
thuc a. Ti tng cho tng s i cnh binh ln, v ti nhn
thy rng lc lng cnh binh bo m cho ngi bn x trnh
c nhng s h lm c th do mt s tn thc dn gy ra. Cnh
binh rt c lng ngi bn x".
Chng ta hy xem cc ng cnh binh lm th no "c
lng dn". Phi ni ngay rng, nhn chung, cc ng rt hin t i
vi bn cn , l iu chc chn ri. Nhng i vi dn hin
lnh th li l chuyn khc. Chng ta cha cn ni n chuyn
thng tm xy ra ti khm ln Si Gn nm 1916, nm m cc
ngi cnh binh, do "nhit tnh yu nc", bt ngi ba bi, v
nhng ngi v ti b bt y b kt n v hnh hnh. D mu
ngi An Nam nhum "ng M ngu"
14
c phai i vi thi gian

chng na, th vt thng lng ca nhng b m gi, nhng ngi
v go, nhng a con ci khng bao gi hn gn c. Bn th
phm gy ra v , m cnh binh l cng c hn mt ca chng,
khng h b trng tr, chng cng cha h b truy t. By gi, ch
xin nu mt vi trng hp c bit:
Mt vin cm Bc K sut ngy i dc cc cng rnh, bo l
gi gn v sinh. H bt gp c d ch mt cung c trn dng
nc, l tc khc hn trng tr v pht tin nhng ngi dn ngho
kh quanh y.
min Ty Nam K, nhm trnh tai nn trong cc knh c
thuyn b i li, mi con knh u c mt trm cnh binh lm
nhim v kim sot khng cho thuyn b i qu nhanh hoc lm
tr ngi giao thng. Nhng vi s c mt ca bn cnh binh, th
l mt ci "ca cng" tun ra khng bit bao nhiu v pht tin,
pht vi cnh. Hu ht thuyn b qua li trn cc knh lch c trm
cnh binh y u b pht t mt n hai ng. Nh th l ngoi cc
khon thu ca nh nc chng cht ln ngp u, cn thm thu
sng nc do cc ngi cnh binh "c lng dn" t ra na; nn
ngi dn An Nam tht l sung sng, sung sng lm!
Ngoi vic thng thng dnh cho nhng ngi c lc nht,
nghe u cc ngi cnh binh cn c hng mn hoa hng bng
20% s tin pht na th phi! Ch tt p thay!
Mt t bo bn x vit: "Dn bn x khng mun c cnh binh
Php na v thng l mi tai ho cho ngi lng thin".
*
* *
Mt g Pucxinhng no thy mt ngi An Nam dm t
m v c gan nhn vo nh hn trong vi giy, hn nhy x ra
nh v git anh ta bng mt pht sng lc vo u.
*
* *
Mt nhn vin ho xa ngi Php Bc K, ly roi my qut
mt ngi l trng, ri bt nht vo ci ch.
ng Bc m v s ngi li xe cho ng ta.
ng Brt thu khon, tri mt ngi An Nam cho ch cn, ri
anh ta cho n cht.
ng pphi, ch s thu quan, vo hng ngi y t mt
ci rt mnh lm anh ny cht ti.
ng Hngri, th my, nghe c ting n o ngoi ph; ca nh
ng va m; mt ch ngi An Nam chy xc vo, c mt ngi n
ng bn x ui theo. Hngri tng ngi n ng kia gho "con
gi"
1)
ca mnh, lin v ngay khu sng sn, bn mt pht, ngi
kia ng gc.
Mt ngi Php em nga ca hn buc vo mt tu nga trong
c con nga ci ca mt ngi dn bn x. Con nga c lng
ln lm cho ngi Php tc in u. Hn lin nh ngi bn x y
hc mu mm mu mi, ri tri anh ta li, treo ln cu thang.
Mt nh truyn gio (vng, mt tng hin lnh ca Cha!)
nghi cho mt hc sinh chng vin bn x ly cp mt nghn ng;
hn tri anh ta li rt ln x nh m nh. Ngi hc sinh ti
nghip kia ngt i. Hn h anh ta xung. Anh hi tnh, hn li rt
anh ln, tra kho. Ngi bn x d sng d cht. C l hm nay
th cht tht.
Vn vn v vn vn.
To n c trng pht nhng k y, nhng nh khai ho y
khng?
Mt s c tha bng, cn mt s th chng h b ng ti
lng chn.
*
* *
Mt tn thc dn Php thy ba ngi bn x th cu vo vn
liu ca hn. Hn bo v em sng n ra; np vo bi rm, hn
___________
1) Hi Php thng tr nc ta, ngi Php thng nui nhng ngi
thiu n Vit Nam va lm ngi hu h, may v, va lm tr chi; chng
gi nhng ngi y l "con gi". Khi mt ngi Php ni "ma con gi" (a
con gi ca ti) cng nh ni "mon boy" (ngi bi ca ti) vy.

bn ba pht, lm b thng nng c ba ngi.
Mt tn thc dn Php khc c hai cng nhn ngi bn x
gip vic l Amuni v Ben Benkhia. Hai ngi ny hnh nh c
hi trm vi chm nho. Tn thc dn lin cho gi h n, ly roi
gn b qut xi x vo h cho n cht ngt. Khi h tnh li th
quan ln bo h sai tri git cnh khuu li v treo ln. Mc d hai
ngi khn kh kia m man bt tnh, cuc hnh h gh tm
vn c ko di sut bn ting ng h cho n khi c ngi lng
ging phn i mi thi.
Khing vo bnh vin, mi ngi b ca mt mt bn tay. Cn
bn tay kia cng khng chc g cu khi.
*
* *
Mt ngi An Nam, 50 tui, tng lm vic 25 nm s xe la
Nam K, b mt vin chc da trng git cht. u ui nh sau:
ng L Vn Ti c bn ngi An Nam khc gip vic di
quyn mnh. Phn s ca h l ng cu mi khi c xe la i qua
v m cu cho thuyn b qua li. Theo l th phi ng cu mi
pht trc khi xe la i qua.
Ngy 2 thng 4, hi 16 gi 30 pht, mt ngi trong bn h
va mi ng cu v treo tn hiu xong th mt xung my cng i
n; trn xung c mt vin chc ngi Php ca xng ng tu
hi qun i sn v. Chic xung ko ci. Nhn vin bn x lin ra
gia cu pht c bo cho nhng ngi trn xung bit xe la sp
chy qua. Th l chic xung cp vo mt tr cu. Ngi vin chc
Php nhy ln b, hm hm i v pha ngi An Nam. Anh ny
khn chy v pha nh ng Ti l "xp" ca mnh. Ngi Php
ui bt, ly nm theo. Nghe ting n o, ng Ti chy ra, n
vin i din ca vn minh, th vin ny sng s mng vo mt
ng: " sc sinh! Ti sao my khng m cu ra?". Vn khng bit
ni ting Php, ng Ti ch cn bit tr li hn bng cch tr tay
vo ci tn hiu mu . C ch n gin y lm cho v cng s ca
ngi ton quyn Lng pht khng ln. Khng phn phi tri, hn
ta nhy x vo ng Ti v sau khi nh ng nh t, hn x ng vo
mt ng than hng gn .
Ngi An Nam gc cu y b bng mt cch rng rn, phi ch
n nh thng, v sau su ngy giy gia, ng cht.
Ngi vin chc kia vn c v s, khng b i hi g c.
Trong lc Mcxy ngi ta trng by s phn vinh gi to ca x
ng Dng, th Trung K dn ang cht i. y, ngi ta ca
ngi lng trung thnh, th bn kia, ngi ta ang git ngi!
Trong khi tnh mng mt con ngi An Nam b r rng khng
ng gi mt trinh, th ngi tng thanh tra Rna ch b st mt cht
da cnh tay li c lnh n 120.000 phrng tin bi thng.
*
* *
Cng cuc khai ho ngi Marc bng i bc vn tip din.
Mt vin ch huy b binh Duav
1)
ng Xttt, ni vi binh
s nh th ny: "Chng ta phi dit cho xong l man r ny. t
Marc giu khong sn v nng sn. Chng ta, nhng ngi Php,
nhng ngi vn minh, chng ta n y vi hai mc ch: khai
ho v lm giu cho chng ta".
Vin ch huy y ni ng y. Nht l ng ta thnh tht
th nhn rng ngi ta sang thuc a l cp bc ngi bn x.
Bi v ch sau 10 nm t di ch bo h, x Marc b ngi
chu u cp mt 379.000 hcta t trng trt, trong 368.000
hcta lt vo tay nhng ngi Php khai ho. Din tch Marc
c 815.000 kilmt vung; nu cng cuc khai ho c tip tc vi
y th chng my nm na, ngi dn Marc khn kh s khng
cn ly mt tc t t do no trng trt v sinh sng trn T
quc mnh m khng phi chu ci ch bc lt v n dch ca ch
ngha thc dn.
___________
1) Zouaves. Danh t dng ch nhng binh lnh thuc nhng n v
qun i thc dn Php lc mi thnh lp ch gm nhng ngi bn x
Angiri vng Zouagha, mt a phng thuc min ni nc Angiri,
gip Tuynidi.

CHNG VI
T THAM NHNG TRONG B MY CAI TR
Ngn sch Nam K chng hn, nm 1911 l 5.561.680 ng
(12.791.000 phrng); nm 1912 l 7.321.817 ng (16.840.000
phrng). Nm 1922, ngn sch ln ti 12.821.325 ng
(96.169.000 phrng). Mt con tnh n gin cho chng ta thy gia
hai nm 1911 v 1922, trong ngn sch ca thuc a ny c mt
s chnh lch l 83.369.000 phrng. S tin chy vo u? Tt
nhin l vo cc khon chi v nhn s, v cc khon ny ngn gn
ht 100% tng s thu.
Ht hnh vi in r ny n hnh vi in r khc phung ph
ng tin m ngi dn An Nam khn kh phi m hi nc
mt mi kim c. Chng ti cha bit ch xc s tin chi tiu
cho vua An Nam sang ngao du bn Php, ch bit rng, i ngy
lnh cho con Rng tre
15
xung tu, ngi ta phi bi thng cho
tu Pocttx trong bn ngy ch i, mi ngy 100.000 phrng
(tc l 400.000 phrng tt c). Tin tu ht 400.000 phrng. Tin
chiu i ht 240.000 phrng (cha k tin lng tr cho bn mt
v theo di ngi An Nam Php), 77.600 phrng tr tin n
ti Mcxy cho lnh kh xanh dng "bng sng cho" C ln v
Hong thng.
V ni n Mcxy, nn nhn tin cng th xem cuc
trin lm thuc a y tn ph bao nhiu. Trc ht,
ngoi bn c th lc chnh quc ra, ngi ta cn cho mi ba
chc vin chc cao
cp cc thuc a v; bn ny ph phn ng ph Cann
)
m vn c lnh ph cp c trin lm ln thuc a.
Ring ng Dng phi b ra 12 triu cho cuc trin lm
ny. V cc bn c bit ngi ta chi tiu s tin nh th
no khng? Mt v d: vic dng li ci m hnh ni ting ca
cc cung in ngco tn 3.000 mt khi g, gi 400 hoc
500 phrng mt mt khi. Tc l: t 1 triu 200 nghn n 1
triu 500 nghn phrng!
Cn nhiu v d khc v s phung ph na. Trong vic i li
ca quan ton quyn, xe hi v xe luch vn cha , cn phi c
mt toa xe la c bit na kia; vic sa sang toa xe tn cho
ngn kh 125.250 phrng.
Trong vng mi mt thng hot ng, nha kinh t (?) lm
hao ph cng qu ng Dng mt s tin 464.000 phrng.
Ti trng thuc a, ni "ch to" ra nhng nh khai ho
tng lai, 44 gio s cc loi c i th dy t 30 n 35
hc vin. Li phi tn hng nghn phrng na.
Cng vic thanh tra thng xuyn cc cng trnh phng th
thuc a hng nm tn cho ngn sch 785.168 phrng. Th nhng
cc ngi thanh tra th khng bao gi ri khi Pari v i vi cc
thuc a th cc ngi cng khng hiu bit g hn l hiu bit ng
trng gi!
Nu chng ta n cc thuc a khc, th u chng ta cng
thy mt tnh trng t lu nh vy. n tip mt phi on
"kinh t" khng chnh thc, ngn kh Mctinch "nh bng i" mt
400.000 phrng. Trong vng 10 nm, ngn sch Marc t 17 triu
ln 290 triu phrng, mc du ngi ta gim 30% cc khon chi
tiu cho li ch a phng, tc l nhng khon chi tiu c th c li
cho nhn dn bn x!
*
* *
Mt cu ngh s i thm thuc a v, phi ku ln: "So vi
bn vin chc thuc a th nhng tn cp ng cn l nhng
ngi lng thin!". Mc d ng lng rt hu (mt nhn vin Php
mi b dng, d c dt c i na, lng t nht cng 200 ng =
___________
1) La Cannebire. Tn mt ng ph ng c Mcxy.

2.000 phrng mi thng), nhng cc ngi vin chc y vn khng
bao gi tho mn, h mun kim chc nhiu hn, bng cch.
Hc bng th cp cho cc cu m con cc quan cng s, hoc cc
quan cai tr ti chc m lng c coi nh qu thp (t 4 vn n
10 vn phrng).
C th ni mt s phin hp ca hi ng qun ht ch l
bn vic cp git cng qu mt cch c phng php. Ring mt
ng ch tch no ca hi ng c lnh thu nhng cng
vic tr gi hai triu phrng ri. ng ng l s v n, i din ca
chnh ph trong hi ng, xin tng lng mnh ln gp i v
c chp thun. Vic lm mt con ng ko di nm ny qua
nm khc chng ai kim tra em li cho mt v th ba nhng mn
li thng xuyn u n. Chc v thy thuc ca cc vin chc
ng Dng em li cho v th t mt khon lng kh hu. V
th nm c b lm thy thuc cc cng s thnh ph. V th su
nhn cung ng giy v in ti liu cho chnh ph. C th, vn vn
v vn vn.
Kho bc c vi i cht t th c nhng qu quan lm cho n
y li mt cch nhanh chng. Vi quyn hnh sn c, h sc cho
dn bn x bit nh nc cn mt khon tin bao nhiu , ri h
phn b cho cc lng phi ng gp. V cc lng lo vi vng tun
lnh khi b trng pht ngay lp tc.
Khi mt vin khm s cn thanh ton mt khon tin g th
ngi pht hnh cc bng sc bn. Ngi ta k li mt tnh n,
mt v kinh doanh kiu y thu c ti 10.620 phrng. M
nhng v nh th khng phi him.
Mt trong nhng quan khm s ca chng ta, v tiu ht trc
hn my thng tt c kinh ph cho chic xlp bt cng qu hon
li cho ngi cc khon chi ph v mt cuc l tit no khng ai bit
r, nhng ni rng nh vua c mi ng trn xlp.
Cc tay cho hng cho vn minh v dn ch qu tht thng
tho v ci ngn xoay x kiu D.
*
* *
Mt cu ton quyn ng Dng, mt hm th nhn rng
thuc a ny y ry nhng vin chc n hi ngn sch m
thng chng c tch s g c.
Mt ngi thc dn vit: qu na s vin chc y, t cc quan
u tnh n cc quan chc khc, u khng t cch cn thit
ca nhng con ngi c giao ph nhng quyn hn rng ri v
gh gm nh th.
Tt c bn chng ch c mi ci ti l phung ph cng qu, cn
ngi An Nam khn kh th c nai lng ng gp, ng gp mi.
H ng gp khng nhng tr lng cho nhng vin chc gi
nhng chc v v dng, m cn tr lng cho c nhng vin
chc khng c chc v g c! Nm 19..., 250.000 phrng tan bin
i nh th.
Mt chin hm c dnh ring cho s i li ca mt c ln.
Vic sa sang chic chin hm tn 250.000 phrng, y l cha
k nhng khon "chi ph linh tinh" m ng Dng phi i th
cho mi chuyn i l trn 80.000 phrng.
Quan ton quyn cha va vi nhng lu i trng l m
ngi ti Si Gn v H Ni, cn phi cn thm cho ngi mt bit
th bi bin na. Ngn sch ng Dng li phi " lng ra
gnh".
Nm 19... mt tay nc i
)
tai to mt ln no gh qua Si
Gn, c vin thng c n tip mt cch vng. Bn ngy
lin n chi ph phn th ca, yn tic, ru ch lu b, rt cuc x
Nam K ti nghip phi tnh s tr 75.000 phrng.
Cc quan cai tr u l nhng ng vua con. H mun xung
quanh mnh ci g cng xa hoa trng l, v ni rng, c th mi
___________
1) Nguyn vn: Un Tartempion de marqu tranger. Tartempion l
mt danh t ring t ra dng ch mt anh chng cha cng ch kit no
.

nng cao c uy tn ca h i vi ngi bn x. Mt vin cng s
n lp c mt i k m cn v v khng bao gi hn i u m
khng c i y theo hu. tt c cc to s u c t 6 n 11 con
nga v 5, 6 c xe sang trng kiu: c m, song m, t m
1)
,
v.v.. Ngoi nhng phng tin i li qu tha y, cn thm
nhng xe hi m l, tn cho cng qu hng vn ng. Mt vin
quan cai tr n cn c c mt tu nga ua.
Tin nh ca, bn gh, in nc ca cc v u do cng qu
i th c. Ngoi ra, nhng ngi nh xe, li xe, gi nga, lm
vn, tm li, tt c nhng k hu ngi h ca h cng u do
nh nc tr tin cng.
Thm ch nhng cuc gii tr v vn chng ca nhng ngi
tt s y cng li do nh nc trang tri. Mt vin quan cai tr
ghi vo ngn sch 900 ng tin si m, v 1.700 ng mua bo
ch! Mt v khc dng mnh li k ton bin tin mua sm o
khoc ngoi, n dng cm, trang sc thnh nhng khon vt
liu tu b to s, hoc nhng khon tng t nh th bt ngn
sch nh nc phi chu.
*
* *
D trc kia h l nhng anh hng cho, hoc gim th trong
cc nh trng, nhng khi t chn n thuc a l cc nh
khai ho y ca chng ta sng mt i sng vng. Mt vin
quan cai tr dng nm su lnh kh xanh chn d cho mnh; mt
vin khc bt lnh c ngh iu khc chm tr cho mnh nhng
tng Pht xinh xn hoc ng cho mnh nhng rng hm rt p
bng g d hng.
Theo l, mt vin gim binh ch c ly mt lnh hu, th m
ngi ta k, c mt ngi dng:
1 vin i lm qun gia, 1 u bp, 3 bi, 2 ph bp, 3 ngi
___________
1) Trong bn ting Php, tc gi k cc kiu xe nh: victorias,
muylords, tilburys, malabars, v.v..
lm vn, 1 hu phng, 1 ngi nh xe, 1 ngi gi nga.
Cn b ln th dng: 1 th may, 2 th git, 1 th thu ren, 1
th an lt.
V cu m th c mt ngi bi ring khng lc no ri cu na
bc.
Mt ngi mt thy k li: ch trong mt ba n thng, khng
phi yn tic g, nh mt vin quan cai tr, cng thy ng sau
mi ngi ngi n c mt lnh ng hu ch thay a v a mn
n. V tt c lnh hu trong phng n u do mt vin i nht ch
huy!


Chng VII
BC LT NGI BN X
"Sau khi cp ht nhng rung t mu m,
bn c mp Php nh vo nhng rung
t cn ci nhng th thu v l gp trm
ln thu t thi phong kin".
vINH CTNG
Trc khi Php chim c x ny, trong b thu in th cc
lng, ngi ta xp t rung, cng cng nh t, thnh nhiu hng
da theo cc loi cy trng. Thu sut rung t 5 ho n l ng
mt mu, cn t t mt ho hai n mt ng t mt mu. Mu l
n v din tch hnh vung mi cnh 150 thc. Thc th di,
ngn khng chng, tu tng tnh, c thc 42, 47, hoc 64
xngtimt. V th, din tch mu rng hp khc nhau, c ni bng
3.970 mt vung, ni 4.900, ni 6.200 mt vung.
tng thu nhp cho nh nc, ngi ta nh mt thc
thng nht l 40 xngtimt, non hn tt c cc th thc thng
dng, do mi mu ch bng 3.600 mt vung. Vi cch ny, thu
in th tng ln theo t l khc nhau tu tng tnh: c ni tng
mt phn mi hai, c ni mt phn ba, ni khng may nht tng
n hai phn ba.
T nm 1890 n nm 1896, thu trc thu tng gp i; t
nm 1896 n nm 1898 li tng ln gp ri. Lng no b tng
thu cng cn rng m chu; hi cn bit ku vo u? c th cc
ngi cng s cng lm gi. Nhiu ngi Php coi vic cc lng
ngoan ngon ng thu nh vy l mt bng chng r rng rng
mc thu khng c g l qu ng!
*
* *
Thu thn tng t mt ho t ln hai ng ri. Nhng thanh
nin cha vo s inh, ngha l cn di 18 tui, trc kia khng
phi np g c, nay phi np ba ho mi ngi, tc l hn gp i
mt sut inh trc kia.
Theo ngh nh ngy 11 thng 12 nm 1919 ca thng s Bc
K, th tt c ngi bn x, t 18 n 60 tui u phi ng mt
sut thu thn ng lot l hai ng ri.
Mi ngi An Nam lc no cng phi mang theo mnh th thu
thn, khi hi phi xut trnh; ai qun hoc nh mt s b b t.
b vo ch ng bc b st gi, ton quyn ume ch cn
lm mt vic n gin l tng s inh ln!
Mi nm ngi ta phn b cho mi lng mt s nht nh v
inh v in thuc cc hng. Nhng khi cn tng thm ngun thu
th th no? Th c vic cha li cc con s ca ti kho ri bt cc
lng phi ng thu cho s inh v in cao hn con s phn b
u nm. V th, tnh Nam nh (Bc K) tng din tch cha n
120.000 hcta nhng thng k ghi n 122.000 hcta rung, v
ngi dn An Nam buc phi np thu cho nhng rung khng c
trn thc t! C ku cng ch ai thm nghe!
Thu m khng nhng nng on lng, m cn lun lun thay
i.
Mt s thu lu thng hng ho cng ging nh th. V li,
nh thu nh cch sau y th lm sao m cng bng c: ngi
ta cp giy php lu thng cho 150 kilgam thuc l, sau li b
tr nh thu c nhiu ln cng mn hng mi khi n
chuyn sang tay ch khc, mi khi s 150 kilgam y c phn
phi cho ba, bn khch mua? Chng cn lut l no khc ngoi s
tu tin ca bn nh oan. Bi vy, ngi An Nam rt s bn nh

oan, c thong thy chng l h vt ngay gia ng nhng
thng mui, thng cau, hoc thuc l ca h: th vt ca i cn
hn l phi ng thu ht khon ny n khon khc mi mi
khng thi. mt s vng, nhn dn buc lng phi nh thuc,
cht cau, trnh nhng phin nhiu v thu mi.
Lung Prabng, nhiu ph n ngho kh thm thng phi
mang xing i qut ng ch v mt ti khng np ni thu.
Tnh Bc Ninh (Bc K) b l lt tn ph, th m cng phi
np 500.000 ng tin thu.
*
* *
Cc bn nghe ng Mrix Lng, ton quyn ng Dng,
ng Anbe Xar, B trng B thuc a, v bo ch ca h - mt th
bo ch v t - khua ching g trng v thnh cng ca cng tri
ng Dng. Nhng h li gi kn khng ni l dng bin php
g i n thnh cng . H s l b quyt nh ngh. K cng
phi. V b quyt y l nh th ny: trc ht, h em khon li
tc cng tri ra cu nhng k ngy th. Nhng ngn y khng
n thua my, h bn bt cc x phi bn cng sn i mua cng
tri. Cng vn khng , h lin i nhng ngi c mu mt n,
n cho mi ngi mt bin lai trc, th l nhng ngi ny ch cn
c vic chy vy np cho khon tin ghi sn trong bin lai. V
rut kt ca chnh ph th rng thnh thang, m s nhng nh
cng thng bn x th khng nhiu, cho nn s cng tri n vo
cho h khng nht y ci rut kt khng y kia. Th l ci
nh nc quen g c g mi vo m ng b g nhiu nht:
ngi ta bt hai, ba, bn ngi dn ngho, hoc nhiu hn na,
phi mua chung mt c phiu!
Di y l mt th d v ci ngn m cc quan cai tr ca
chng ta thng dng mc tin trong ti ngi bn x.
mt tnh thuc min Ty Nam K, trc ngy m cng tri
my tun, vin tnh trng hp tt c cc chnh tng trong tnh li
hiu d v th thc mua cng tri. Sau khi nhng li hiu d ca
ng ta c ngi thng ngn dch xong, vin tnh trng kt lun:
- Th y. Nhim v ca ti l gii thch cho cc ng hiu. By
gi th mua i! Ri "quan ln" quay li hi vin chnh tng ng
bn cnh:
- Th tng ng nhn mua bao nhiu no?
Vin chnh tng thm hi kia b hi t ngt, p ng tr li
rng, v cha gp c dn tm hiu kh nng ca h, nn cha
th ni ngay c con s s mua l bao nhiu.
Quan ln lin tht:
- Cm ci mm li, anh khng xng ng l chnh tng! Ti
cch chc anh!
...................
Cng tri m. Vin thng c Nam K i kinh l, gh li
tnh l hi xem t mt tun nay s cng tri bn c l bao nhiu.
Nghe bo co l 73.000 ng, quan ln t v khng hi lng, v
tnh ny c ting giu nht min Ty Nam K, v li trong nhng
t cng tri trc, tnh ny mua c nhiu hn th kia m.
Vin thng c i ri, vin ch tnh quyt nh i mt vng
c ng trong ton ht. ng ta n thm tt c cc nh giu bn x
c sng v n cho mi ngi mt s cng tri. cho h hiu rng
y khng phi l chuyn a, quan ln tch thu sng ca h v
bo:
- Phi bit, nu c ra th ng c hng c tr li sng!
Th l ai ny u phi ci u chu mua c.
Nhn y cng nn ni, chnh ng quan ln ny chi 30.000
ng p mt con ng di 9 kilmt hin nay n ang st l
xung dng knh bn cnh. Mong rng con ng st xuyn ng
Dng s tt s hn.
*
* *
Ngi ta xy mt ngi cha. Nhn cng lm cha ton l ngi
nh pha, do mt thn ho hng dn. S chm cng th hng ngy
ghi r rng u n v thu khon cng tr tin sng phng. Th

nhng tin th li chnh quan ln cng s b ti.
Quan ln cng s va c thng m ay. mng ngi,
ngi ta m mt cuc lc quyn. Mc ng gp bt buc i vi cc
quan li, vin chc, ho l, ti thiu phi l 6 ng. Tt c thu c
l0.000 ng. Chic m ay y qu y ch nh!
Vic cho bao thu vt liu bc my chic cu g v dng
my trng lng, mang li cho quan cng s thanh lim nh ta
mt mn qu nh gn 2.000 ng.
Vic ng k tru b khng mt tin, nhng quan ln cng s
c cho php nhng k tha hnh thu mi con t 5 ho n 5 ng.
p li, bn ny c ng cho ngi mi thng 200 ng.
Vic xp hng rung t mt cch gian di cn em thm 4.000
ng cho ng quan va mi c gn m ay y.
Vic nhng trng bt hp php my hcta t li cho chui
thm vo ti ngi 2.000 ng na.
L nh khai ho, l nh i quc, v cng l mn ca ch
ngha cc oan, quan ln cng s bit li dng rt c kt qu
nhng t "cng tri Chin thng" - xin nh rng c mi ln chin
thng l mt ln m cng tri, v c mi nm li c mt ln chin
thng. Trong ln m cng tri nm 1920, c my lng mua
55.900 phrng, theo hi sut mt ng n 10 phrng 25, tc l h
b ra 5.466 ng. Nm 1921, ng bc st gi ch cn 6 phrng,
c s bn ho hip thu v cho c cc c phiu v b ra 5.466
ng hon li cho cc lng. V sau, do gi ng bc ng Dng
ln, c v gn 9.325 ng.
*
* *
Tin sau y chng ti trch t Cng bo, ni v bui hp th
nht, ngy 22 thng 12 nm 1922: "Trong thi k chin tranh,
nhiu lnh Phi gi ngn phiu cho gia nh, vi nhng s tin
nhiu khi rt ln. Nhng cc ngn phiu y khng bao gi n tay
ngi nhn c".
Mt bn ng nghip li va cho chng ti bit mt "hin
tng" tng t nh th. Ln ny, th s vic xy ra o
Ruyning. nhiu thng nay nhn dn trn o khng h nhn
c mt bu kin no gi n cho h c. T bo vit:
"Hin tng y lm cho c ngi gi hng ln ngi khng
nhn c hng u phi ly lm l.
Nhiu ngi khiu ni. Cuc iu tra mi m ri ngay c
nh sng vo iu b mt ni trn, v pht hin ra mt lot v
nh cp c tin hnh mt cch chu o v kin tr l thng.
"Ngi ta bt mt nhn vin, ri mt nhn vin na, ri n
lt ng "xp", v cui cng, khi tt c nhn vin b cng tay th
n phin ng gim c ngnh bu in cng theo h vo t nt.
"Mi ngy cuc iu tra li a ra nh sng vi s vic mi. S
bu kin b nh cp tr gi trn 125.500 phrng. Giy t k ton
u lm gian c. S sch gian ln ri beng n ni phi mt hn 6
thng mi g ra c.
trong mt ngnh no i khi c th c mt vi vin chc
gian tham, song rt t khi li c c mt ngnh sut t trn xung
di nhim phi bnh n cp n nh vy; iu l k hn na l
ti sao tt c bn n cp y li c th honh hnh c trong my
nm rng m vn c bnh yn v s".
*
* *
Trong dp ngh vin tho lun d lut v kinh ph hng khng
qun s, trong c khon kinh ph m cc thuc a, ngha l
ngi bn x, buc phi nh tin ra ng (ng Dng 375.000
phrng, Ty Phi 100.000 phrng), ng Mrin, ngh vin Angiri,
c ni v vic ny:
"Tha cc bn thn mn, trong dp ny, cc bn hy cho php
ti tip theo nhng li ca tng nhng ngi Php dng cm lp
c mt chin cng p nh th, chin cng m t Times nh
gi l k diu, c ni ln tm lng cm phc ca tt c chng ta
i vi h; s cm phc ng Xitren, nh cng nghip "ch cng

v t" cng xng ng c d phn, v ng khng ngn ngi
gip phng tin ti chnh v k thut cho h. (V tay).
"Vic g xy ra sau s kin v i y? y l vic cc n
ng min Nam Angiri lp tc t mua th phng tin vn ti
v song y cho sa mc Xahara m ngi ta gi l t dy xch.
"n Tcguc v n Ucgla va t mua hai chic - tin ny
gn y quan ton quyn Angiri va cho ti bit.
"Tt c cc n bt khc ca ta tt nhin ri cng s mau
chng c trang b bng nhng th .
"Trong mt thi gian ngn, chng ta cn phi thit lp thm
bn, nm n mi na, cho c mt tuyn n bt ni tip nhau,
c khong 200 kilmt c mt n.
"n mi s c thit lp, ri s t mua t dy xch. Th l
tt c cc n bt Xahara s lin lc c vi nhau khng kh
khn g. Vic chuyn vn qun nhu, lng thc t n ny sang
n khc s ht sc d dng. Th t s nhn u n (V tay)".
(Trch Cng bo ngy 22 thng 1 nm 1923)
*
* *
Ngi dn i tp dch khng phi ch c dn dp, sa sang
nhng li i quanh to s cho vui bc chn nhn h ca mt
vi ngi u u, m h cn phi lun lun lm nhng vic nng
nhc hn nhiu tu theo thch ca cc quan cng s.
Mi c tin ng B trng B Thuc a sang thm ng
Dng, th l ngi ta bt ngay l0.000 dn i lm cho xong con
ng V.L.
1)
, kp cho ngi B trng lm l khnh thnh.
Ma h nm 18..., mt thi gian ngn trc khi nn i tn
ph min Trung Trung K, ngi ta bt mt vn dn, c l
trng tng lng p gii, i no vt bn mt con sng. n ni mt
s ln trong on nhn cng khng l y khng c vic lm. Th
nhng ngi ta vn gi h li hng thng trong lc ng rung
___________
l) C l l con ng t Vinh sang Lo.
ang cn n nhng cnh tay nhn ri y. Phi ch mt iu l
cha bao gi ngi ta huy ng mt lc lng ng n nh th,
khi cn ngn nga mt tai ho chung cho nhn dn. Cui nm
18..., nu ngi ta t chc t Nng tr i mt ng dy vn
chuyn tip t cho cc a phng b i th i a s nhng
ngi cht i min Trung khi b cht oan; l0.000 dn phc
dch sng ni trn, rt c th sc phn phi trong vng mt
thng 2.000 tn go cho cc ni b i trong cc tnh ca h.
Cng vic lm cc con ng i Nng, i Trn Ninh v i
Lo cn li cho mi ngi bit bao k nim au n. Dn phu
phi i b hng trm kilmt mi n cng trng. n ni, h
phi chui rc trong nhng tp lu tranh thm hi. Khng c my
may v sinh; khng c t chc y t. Trn ng khng trm ngh
chn, khng nh tm tr. H ch c mt sut cm n khng
no vi mt cht c kh v phi ung nc bn, th nc khe ni
m h rt s. Bnh hon, cc nhc, hnh h tn t gy nn cht
chc khng khip.
Nu khng bt dn i tp dch th ngi ta trng tp h i
phu, gia hai cch ch c mt im khc nhau l i tp dch th
c thi hn, cn i phu th khng. C hai cch u dng gii
quyt mi nhu cu: nh oan mun ch mui chng? th trng
dng thuyn; mun lm kho chng? th trng tp th v trng
dng lun c vt liu xy dng.
Trng tp i phu th qu l mt s pht lu tr hnh vng v.
Ngi ta xua c tng lng n cng trng, bt chp cng vic ng
ng, bt chp c nhng ngy hi tn gio. S ngi c tr v rt
t. V li, ngi ta c lm g gip cho ngi dn phu tr v qu
qun u!
Trn ng i ln cao nguyn Lang Bin, i ln rng xanh ni
, ni m thn cht ang i ch, tng on ngi dn i tp dch
hoc i phu trng tp, lng thc thiu thn, c ngy khng c ly
mt ht cm vo bng, h b trn tng on, hoc ni dy chng
li, v mi khi nh th l b bn lnh p gii n p gh rn, xc h
ri khp dc ng.

Nh cm quyn Qung Chu
)
c lnh bt phu. Th l ngi
ta bt gi tt c nhng ngi bn x ang lm vic bn cng, tri
g li nm xung tu.
Nhn dn Lo, nhng th dn khn kh, sng trong cnh lun
lun nm np s i phu. Mi khi bn s quan ph trch bt phu n
lng, bn l ch thy nh hoang ca trng, v dn trn bit.
tnh Th Du Mt, mt vin quan cai tr cn mt chic xe lu.
Lm th no? Hn thng lng vi mt cng ty u thu ang cn
nhn cng r tin. Cng ty b tin ra mua xe lu vi gi 13.500
phrng. Cn quan th bt dn i tp dch cho cng ty vi gi ngy
cng 0,50 phrng. Ba nm lin, dn Th Du Mt phi t di
quyn s dng ca cng ty kia, lm xu tr tin chic xe lu m
quan ln cai tr thch mua dng trong vn ca ngi.
mt tnh khc, ngi dn i tp dch lm ht ngy, cn phi
gnh khng cng trn ng di mt kilmt xy tng
quanh dinh ca vin quan cai tr ch tnh.
Nh th l bt c lc no, ngi dn An Nam cng c th b
bt i, b p lm nhng cng vic cc nhc, m cm n khng no,
tin cng r mt; b trng tp khng thi hn, ri b vt b xa qu
hng hng trm kilmt.
*
* *
Ni chung, ngi An Nam u phi ra m chu cng n bo
h ca nc Php. Ring ngi nng dn An Nam li cng phi
ra m chu s bo h y mt cch nhc nh hn: l ngi An Nam,
h b p bc, l ngi nng dn, h b tc ot. Chnh h l nhng
ngi lao kh, lm nui l ngi n bm, bn i khai ho v
nhng bn khc. Chnh h phi sng cng kh, trong khi bn ao
ph ca h li sng ph phn; h mt ma l h cht i. H b
cp git t mi pha, bng mi cch, bi nh nc, bi bn phong
kin tn thi, bi gio hi Thin cha. Xa kia, di ch phong
___________
1) Mt phn lnh th Trung Quc pha ng Nam thnh ph Qung
Chu, by gi l thuc a ca Php.
kin An Nam, rung t xp thnh ng hng theo tt xu. Thu
nh theo s phn hng y. Di ch thuc a hin nay, nhng
iu thay i. Khi cn tin, nh nc bo h Php ch c vic
thay i hng rung. Ch mt nt bt thn k l h bin mt m
rung xu thnh rung tt.
Nh th cng vn cha ht. Ngi ta cn tng din tch rung
t ln mt cch gi to bng th on rt bt n v o c. Bng
cch , thu lp tc tng ln, ni th mt phn ba, ni th hai
phn ba. Th m vn cha tho lng tham khng y ca nh
nc bo h v hng nm thu c tng ln mi. Th d, t nm
1890 n nm 1896, thu tng gp i. T nm 1896 n nm
1898 li tng ln gp ri v c nh th m tip tc. Ngi An
Nam c chu cho ngi ta rc tht mi, th cc quan ln bo h
nh ta quen n bn mi li cng tip tc bc lt thm.
Nm 1895, vin cng s mt tnh Bc K tc mt ca
mt lng n nhiu hcta rung t cp cho mt lng khc theo
o Thin cha. Nhng ngi mt rung khiu ni. Ngi ta bt
h b t. Cc bn ng tng ch cai tr v lim s y ch dng
li thi. Ngi ta cn bt nhng k xu s b mt rung phi
tip tc np cho n nm 1910, tin thu ca nhng rung t
b tc ot t nm 1895!
Thm vo nn n cp ca chnh quyn, l nn n cp ca
bn ch n in. Ngi ta cp cho nhng ngi u ch c ci bng
ph v mu da trng nhng n in c khi rng trn 20.000 hcta.
Phn ln nhng n in ny u c lp ra bng li cp
git c hp php ho. Trong thi k chin tranh xm lc, dn
cy An Nam - cng nh ngi Andtx nm 1870, - b rung t
ca mnh lnh sang nhng vng cn t do. Khi tr v th rung
vn ca h "thnh n in" mt ri. Hng bao nhiu lng
b tc ot theo kiu , v ngi bn x lm vo cnh phi lao
ng cho bn cha t tn thi, bn ny chim ot c khi n 90%
thu hoch.
Ly c khuyn khch khai thc thuc a, ngi ta min thu
in th cho s ln ch n in kch s.

Sau khi c cp khng rung t, bn ch n in cn
c cp khng hoc gn nh khng, c nhn cng na. Nh
nc cung cp cho chng mt s t kh sai lm khng cng, hoc
dng uy quyn m nhn cng cho chng vi mt ng lng
cht i. Nu dn phu n khng s hoc t ra bt mn, th
ngi ta dng v lc; bn ch n in tm c ho l, nh p,
tra tn h cho n khi h chu k giao ko hn np s nhn
cng m chng i hi.
Bn cnh uy lc phn i y, cn c nhng ng cu th phn
hn na. Cc ng ny, trong khi thuyt gio "c ngho" cho
ngi An Nam, cng khng qun lm giu trn m hi v mu ca
h. Ch ring Nam K, hi thnh truyn o cng c chim
n l/5 rung t trong vng. Kinh thnh tuy khng dy, song th
on chim t rt gin n: cho vay nng li v hi l. Nh chung
li dng lc mt ma cho nng dn vay v buc phi c rung
t lm bo m. V li sut tnh ct c, nn ngi An Nam
khng th tr n ng hn; th l rung t cm c vnh vin ri
vo tay nh chung (hi thnh).
Cc vin ton quyn ln, ton quyn b c nc m k thc
vn mnh x ng Dng, ni chung u l bn ngu xun, bn u
cng. Nh chung ch cn nm c mt vi giy t b mt, thuc
i t, c tnh cht nguy hi i vi thanh danh, a v ca chng,
l c th lm cho chng hong s v phi tho mn mi yu cu
ca nh chung. Chnh v th m mt vin ton quyn nhng
cho nh chung 7.000 hcta t bi bi ca ngi bn x, khin h
phi i n xin.
Phc qua nh th, cng thy di chiu bi dn ch,
quc Php cm vo t An Nam ch ng nguyn ra ca
thi trung c; ngi nng dn An Nam b hnh hnh va bng li
l ca nn vn minh t bn ch ngha, va bng cy thnh gi ca
gio hi sa o lm danh Cha.
*
* *
Angiri au kh v nn i. Tuynidi cng b tn ph v nn i.
gii quyt tnh trng y, chnh ph bt giam mt s ng ngi
i. cho bn "ngi i" ng coi nh t l ni cu t, ngi ta
khng cho h n g ht. Cho nn nhiu ngi cht i trong lc
b giam cm. Trong nhng hang ng En Ghiria, nhiu ngi i l
phi gm xc mt con la cht thi lu ngy.
Bgia, ngi
)
ginh git xc th vt vi qu. Xc en Acba,
Ghia, Ut Mlid, mi ngy hng chc ngi cht i.
i i vi nn i, nn dch t pht sinh nhiu ni v c nguy
c lan rng.
*
* *
che y s xu xa ca ch bc lt y ti c, ch ngha
t bn thc dn lun lun trang im cho ci huy chng mc nt
ca n bng nhng chm ngn l tng: Bc i, Bnh ng, v.v..
Cng lm mt vic trong cng mt xng, ngi th da trng
c tr lng cao hn nhiu so vi bn ng nghip khc mu da.
Trong cc cng s, nhng ngi bn x d lm vic lu nm
v d rt thnh tho cng vic, cng ch c lnh mt khon tin
lng cht i; tri li mt ngi da trng mi c a vo, lm
vic t hn, th li lnh lng cao hn.
C nhng thanh nin bn x hc cc trng i hc ca
chnh quc, bc s y khoa hay tin s lut khoa th m vn
khng c lm ngh nghip ca mnh trong nc mnh, nu khng
vo quc tch Php. M ai cng bit, mt ngi bn x mun
c nhp quc tch Php nh vy th phi vt qua bao nhiu kh
khn v tn bao nhiu cng chy vy nhc nh.
Cn nhng ngi bn x bt buc phi la b rung nng, gia
nh i "lnh tnh nguyn" th u sm c nm hng v tuyt vi
ca mn "bnh ng".
Cng mt cp bc, nhng ngi da trng hu nh bao gi cng
___________
1) Khamms. Danh t ngi Bc Phi thng dng gi nhng ngi
lnh canh rung ch c hng mt phn nm hoa li trong cc v thu
hoch (ting Arp l Khams, c ngha l mt phn nm).

c coi l cp trn ca ngi bn x. Ci ch ng cp c tnh
cht "nhn chng - qun s" y li cng r rt hn khi nhng qun
nhn da trng v qun nhn khc mu da cng i trn mt chuyn
xe la hoc tu thu.
*
* *
Mt ngi bn x lm th no c th nhp quc tch Php?
o lut ngy 25 thng 3 nm 1915 v vic dn thuc a Php
nhp quc tch Php quy nh:
iu 1. - Nhng ngi dn thuc a Php hoc dn c Php
bo h, trn 21 tui, khng phi l qu hng Angiri, Tuynidi
hoc Marc, c tr Php, Angiri hoc trn t bo h ca
Php v c c mt trong nhng iu kin sau y th c th c
tha nhn cho hng quyn li cng dn Php:
1. c thng Bc u bi tinh hoc tt nghip mt
trong nhng trng i hc hay l chuyn nghip m danh sch s
do sc lnh n nh.
2. c cng ln trong vic khai thc thuc a hoc phc v
quyn li ca nc Php.
3. phc v trong qun i Php v c gi chc s quan
hay h s quan, hoc c thng hun chng qun cng.
4. ly v Php v c ch tng i n nh trn t Php
c mt nm.
5. c tr hn mi nm ti cc x k trn, v bit ting
Php n mt trnh kh.
Tuy o lut cn c thiu st, song c trung thc thi hnh th
cng cn kh; nhng khng, cc ngi vin chc c k g lut php
v, nh nhng tn ngu xun t m a xoi mi, chng buc nhng
ngi xin nhp quc tch Php phi tr li trn giy cc cu hi sau
y:
A- V con c ni ting Php khng ?
B- H c mc u phc khng ?
C- Nh c c nh ging, nm, bn, t, v.v. khng ?
D- V gh da na ?
E- n trn bn hay trn chiu ?
P- n g ?
G- n cm hay bnh m ?
H- Anh c ti sn khng ?
I- V c ti sn khng ?
J- Thu hoch ng nin ca anh bao nhiu ?
K- Anh theo tn gio g ?
L- Anh vo nhng hi no ?
M- Trong cc hi y, anh gi chc v g ?
N- Ch bn x tt v nhn t, th v c g anh li xin nhp
quc tch Php ? C phi lm vin chc khng ? Hay c a v
cao? Hay i tm m vng, m ngc?
O- Bn b thn thit nht l nhng ai?
Ch cn thiu iu m cc ngi y cha hi: V anh c cm S...
ln u anh khng!


Chng VIII
CNG L
C phi v qu tha tnh nhn o, nh ng Xar nhiu ln
tuyn b, m ngi ta bt cc phm nhn nh lao Nha Trang
(Trung K) phi n khan, ngha l n cm m khng c ung
nc, khng ? C phi ngi ta qut tanhtuya it ln mi
phm nhn d nhn ra h khi h vt ngc khng?
*
* *
Bo L'Indpendant Maagtxca s ra ngy 13 thng 7 nm
1921 c ng mt bi tng thut v cch phng bnh "dch hch",
chng ti xin trch on sau y:
V s nh b t, trong , c ci nh kh p ca
Ractmanga ph Galini cng b t hm th hai va qua.
Nhng nh ca ng r th li thot khi s phn chung y, tnh
ra ci nh y, vi tt c c t tin qu (50.000 phrng), v th
nh chc trch quyt nh khng t m ch ty u v cm mt
thi gian kh di, c l l su thng".
Chng ti xin ni thm rng, ng r l cng dn Php, cn
Ractmanga ch l dn l thuc v l ngi bn x. Nhn y xin
nhc bn c nh li rng, o lut nm 1841 c biu quyt l
p dng cho tt c nng dn Php.
*
* *
Cng Maagtxca, su ngi bn x b bt trong n in
ca mt thc dn ngi Php v ti trn thu. Trc to, cc b can
khai rng, ng ch n in la Rs cam kt vi h: 1. s
ng thu cho h; 2. s xin min sai dch cho h; 3. tr tin cng
cho h c ba mi ngy cng l l0 quan. Cn ch l nh thc dn
kia ch thu h mi tun lm c mt ngy thi. Mun sng h
phi i lm thu cho ngi Mangt gn n in. Mt khc, ng
la Rs chng nhng khng ng thu cho h nh ha, m
hnh nh cn l lun s tin h gi ng ng thu na.
Qu ho lm sao, ln ny chnh ph m mt cuc iu tra.
Nhng ri cc bn xem...
Khi c bit v ny, nghip on nng nghip Mahanr, m
chc hn ng la Rs l on vin, lin in cho quan ton
quyn phn khng vic cnh binh n xt hi khng ng lc
ti n in ng la Rs v yu cu trng tr vin trng n v
ti c gan pht hin s nhng lm ca mt ngi Php i vi
ngi bn x.
V khng mun "mua vic" vo mnh, quan ton quyn cho
xp ngay v rc ri y li.
*
* *
To n binh Linl va kt n 20 nm kh sai tn Phn Seven,
s quan c, v ti dng roi da nh p nhng ngi bn x
Rngc
1)
trong thi gian qun c chim ng.
Th th ti sao ng Dng, ng ngi Php n bn v s mt
ngi Trung K bng sng lc; ng vin chc Php kia nht mt
ngi Bc K vo ci ch sau khi nh p tn nhn anh ta; ng
thu khon Php ny tri tay mt ngi Nam K cho ch cn, ri
em git i; ng th my Php kia "h st" mt ngi An Nam bng
sng sn; ng nhn vin hng hi Php khc x ngi gc cu bn
x vo ng than hng cho cht, v.v. v v.v. li khng b trng tr?
Ti sao my ng thanh nin Php Angi m mt em b
___________
1) Roncp. Tn mt lng min Bc nc Php.

ngi bn x 13 tui, ri xc em ln u mt trong nhng ngn
gio gia hng gio cm quanh "cy chin thng", ch b pht c 8
ngy t n treo?
V ti sao tn h s quan nh anh Nahng cng nh tn s
quan git cht anh, khng b trng pht g c ?
Phi ri, An Nam v Angiri u l nhng x b chim - cng
nh Rngc c lc b chim, - nhng v nhng ngi Php cc
thuc a y khng phi l l "bs", cho nn cng cng mt hnh
ng, nu l ca l "bs" th l ti c, nhng nu l ca ngi
Php th li l vn minh! M Annamt v Angiring u phi l
ngi! l bn "nh qu" bn thu, by "bict"
1)
bn thu. Cn
qui g phi c cng l i vi nhng ging y.
Ci ng Vinh ctng chm bim kia qu l khng lm khi
ng vit: "Php lut, cng l i vi ngi bn x ? Thi i! Ch c
ba toong, sng ngn, sng di, y mi l th xng ng vi l ri
b y!".
*
* *
Trong ci kho y p nhng hnh pht ging vo u ngi
bn x, c nhng khon pht tin t 200 n 3.000 ng.
Khng phi ng ume khng bit rng ngi An Nam khng
bao gi ng ni nhng khon tin to n th. Nhng ng ta c
mun xoay tin bng bt c gi no; nn con ngi khn ngoan y
d kin rng c th bt lng x phi chu trch nhim. (iu 4).
Bn s bo, mun kt n c mt lng th phi xc nh lng y
l ng lo ch.
Khng, vi iu 4, vic y khng cn thit. Lng no khng bit
ngn nga mt ti phm, th phi chu trch nhim v ti phm y.
Ci iu 4 ny qu l mt mnh kho c nghit, bi v ch cn
nhng tay chn ca bn ch bao thu thu - nhng tay chn
c thu tin pht gic cng nhiu v vi phm cng hay - khai
___________
1) Bicot. Ngha en l con d con, ngha bng dng gi mt cch
khinh b nhng ngi Arp ni chung.
rng lng s ti chng h lm g ngn chn v vi phm, l .
Tit 3 quy nh cch thc kim chng nhng v vi phm m
bn tay sai ca ch bao thu thu c quyn lm.
y c mt tr ngi. Thng thng bn tay chn y u dt
nt, lm bin bn khng hp thc. Ngi ta khc phc tr ngi y
bng cch u cho vin chc nh oan tnh l hoc ph l, huyn
l lm bin bn theo bo co ca bn tay chn ca ch bao thu.
*
* *
ng Dng l c gi cng, rt xng ng vi nc m Php.
M c g, con c ny: ng Dng c chnh ph ca n, nhng bo
m ca n, cng l ca n v cng c m mu phin lon nho nh
ca n na. Di y chng ti ch nhc li hai vn sau thi.
Cng l c tng trng bng mt ngi n b du hin, mt
tay cm cn, mt tay cm kim. V ng t Php n ng Dng
xa qu, xa n ni sang c ti th cn cn mt thng bng,
a cn chy lng ra v bin thnh nhng tu thuc phin hoc
nhng chai ru ty, nn ngi n b ti nghip ch cn li c ci
kim chm git. B chm git n c ngi v ti, v nht l
ngi v ti.
Cn m mu phin lon th li l mt chuyn khc.
Chng ti s khng nhc li nhng v phin lon ni ting
nm 1908 hoc nm 1916
16
, nhng v m nh rt nhiu ngi
dn c nc Php bo h c th nm mi cng n khai ho
trn my chm, trong nh t hoc ni y i. Nhng v phin
lon y c ri, ch cn li du vt trong tr nh ca ngi bn
x na thi.
Chng ti ch ni n v va xy ra gn y nht. V chnh
quc c v phin lon bnsvch chn ng d lun, nn cc ngi
thc dn ng Dng - y nh con nhi trong truyn ng ng
)
-

___________
1) Truyn ng ngn ca La Fontaine, k rng: c mt con ch thy
mt con b to hn mnh, lin c phnh bng ra cho bng con b, cui cng
v bng cht.

cng mun c mt v phin lon, bn c phnh bng ln v cui
cng cng ra c mt v.
Chng lm nh th ny.
Mt quan ln Ty (quan cng s i Php kia y !), mt quan
huyn v mt ng l trng m nhim vic ch to ra v .
B ba quan li ny phao tin l c mt bn phin lon chn giu
hai trm ri qu bom m mu lm n tung c x Bc K.
Nhng ngy 16 thng 2, to i hnh H Ni cng nhn rng
chng nhng khng c bng chng no kt lun c mt t chc
cch mng c v kh ph hoi, m c ci v mu phn kia chng
qua cng ch l mt th on khiu khch do mt s nhn vin
chnh ph mun c thng thng to ra m thi.
Chc cc bn tng rng sau khi to phn quyt nh th ri
th nhng ngi An Nam b giam gi s c th ra. Khng u!
Bng bt c gi no, nht thit phi gi uy tn cho k i chinh
phc! Mun th, l ra ch gn hun chng cho bn kho pha ra
v n l ri; ng ny ngi ta li cn pht t 12 ngi An Nam
t 2 n 5 nm, m phn ln l nh nho. V trn ca nh lao giam
gi h, ni ln my ch: T do, Bnh ng, Bc i - d nhin l bng
ting Php hn hoi.
Th ri nhng t bo gi l thn ngi bn x vi v ca tng
tnh cng bng, khng thin v ca ci tr h cng l y!
Nhng hy c t La Dpche Coloniale, t bo gi gii v ch
v ch ngha bi An Nam:
"To n Php va tuyn n xong. Mt na can phm c tha
bng, cn mt na c kt n nh. Nhng ngi b n l nhng
nh nho can ti lm th cm hng lng nhng ca tng n hu
ca t do".
Cc bn thy khng, i vi ngi An Nam, ca tng t do l
mt ti nng, ch v th thi, ngi ta cng pht cho h 5 nm t!
T bo vit tip: "Chng ta phi nhit lit hoan nghnh bn
phn quyt ht sc cng bng y ca cc quan to v cc v bi
thm ca chng ta, v.v.".
V cng li t La Dpche Coloniale y vui mng ghi nhn
bn phn quyt rt mc v t ca to n Php v v mu lon ni
ting Vnh Yn. T bo y vit: "nhng ngi An Nam Pari,
cng nh ng bo ca h bn qu nh xa xi, u t lng tin
tng cc quan to ca chng ta v tuyn b rng to n x
ng, v n kt thc nh th lm cho h hon ton tho mn".
Khng u! ng Puvucvin , ng bp i va ch!
*
* *
T Le Journal France-Indochine c ng vic sau y: Cch
y my hm, hng Xvagi bo vi s mt thm l xng h b
mt trm mt s st kh nhiu, mt tn. Nhn c n khiu
ni, s mt thm lp tc m cuc iu tra tm cho ra bn trm
v chng ti vui mng c tin rng mt vin thanh tra mt thm
ngi u cng vi my nhn vin ngi An Nam gip sc tm
c bn trm v c tn ng lo ca chng na.
"ng S..., qun l hng Xvagi, cng vi nhng tn Trn Vn
Lc, th my hc vic v Trn Vn Xa b bt v a ra to v ti
n trm v ng lo...".
Cc bn c thy bn ng nghip ca chng ti ht sc t
nh khng no ? Khi ni v ng n trm ngi Php, qun l hng
Xvagi, th ngi ta khng ni tn, m thay vo bng my du
chm. Ch l d sao th trc ht cng phi bo v uy tn ca
chng tc thng ng. Nhng khi ni n bn k trm thng
thng ngi An Nam th li k c tn ln h, v khng gi l ng
m gi l nhng "tn".
*
* *
Ngy l0 thng l0 nm 1922, chnh ph va ra sc lnh quyt
nh mt cuc thuyn chuyn quan trng trong ngch quan to
thuc a. Trn danh sch, ng ch c tn hai ng Luyx v
Oabrng.
Cn nhc li s lc lai lch ca hai v quan to ny.

ng Luycax lc lm ph chng l Ty Phi thuc Php,
tng dnh dng vo cc v lm xn xao d lun x Tg. Trong mt
bn thng bo cho bo ch, ng B trng B Thuc a bt buc
phi tha nhn rng, "cuc iu tra cng pht gic ra l s
tham gia ca ng Luycax vo cc v phm php c th lm cho
ng ta phi gnh phn trch nhim nng n nht".
Chc l thng cho phn trch nhim nng n y m ngy
nay ngi ta ct nhc ng ln chc chnh n to thng thm x
Phi chu xch o thuc Php.
Cn v Oabrng th cu chuyn ca hn n gin hn v t
ngi bit n. Nm 1920, mt ngi Php tn l uychgri, nhn
vin hng bun Prtxc Cngcng (Ghin), i sn. Hn bn mt
con chim ri xung sng. Lc y c mt em b ngi bn x i
ngang qua. uychgri tm c em b nm xung sng, bt phi tm
vt con chim. Nc su, sng ln, li khng bit bi, em cht ui.
Cha m em i kin. uychgri c lnh vin quan t ch huy qun
i n, v nhn bi thng cho gia nh au xt kia mt trm
phrng.
Cha m em b khng nhn cch dn xp b i nh vy. Vin
quan t ni gin, ng v pha ngi ng bo ca ng, tc l tn
st nhn, do b t cha m em b nu tip tc khng co, ri ng ta
"xp" v n li.
Nhng, mt bc th nc danh pht gic vic ny vi ng
chng l aca. ng chng l lin phi ng bin l Oabrng i
iu tra. ng Oabrng n Cngcng, ng li nh vin xp ga, ri
ngy hm sau n nh ng Cudanh Lavalie l ph ca vin
quan t qun, li c ngy. Ri sng hm sau, cha h bt tay vo
cng vic iu tra g c, ng ln ng tr v. Tuy th ng
Oabrng vn c kt lun rng l th nc danh kia l vu khng. Hi
Lin hip thuc a bo v ny vi Hi nhn quyn (ngy 22
thng 12 nm 1921). Nhng c l Hi nhn quyn cho s vic
khng ly g lm git gn lm nn chng thm quan tm n.
T khi i chi Cngcng v, ng Oabrng vn ngi yn a v
c thnh thong nhn g v nhng ti khoai ty do ng bn
Cudanh Lavalie gi n biu, v ch c thng quan. Cc bn
thy cha, ng Oabrng qu tht xng ng vi... phn thng
cng minh m chnh ph va tng ng bng cch b nhim lm
bin l aca(?).
Nn vn minh thng ng m c giao ph vo tay nhng
bn cl, bn Bong, bn Oabrang v bn Luycax th tht l
tuyt, v s phn dn bn x cng tuyt!
*
* *
To tiu hnh va x pht Phcnng Etxlanh v m go
Gier, mi ngi 13 thng t; Giocgi Coci l0 thng, v ti tng
tr, chuyn ch v bn mt kilgam thuc phin.
Tt lm! Tnh s qua cng thy mt kilgam thuc phin ng
ba mi su thng t!
Gi m mi ngi u bnh ng trc php lut, nh ngi ta
thng ni, th tui th ca ng Xar, ton quyn ng Dng,
phi di gh lm mi cho ng ngi ht hn t. V rng mi
nm ng s b pht t ra l mt triu ba mi lm vn (1.350.000)
thng t v ti mi nm bn cho ngi An Nam trn mi lm vn
kilgam thuc phin.
*
* *
Bt lc trong vic tr kh ng Thm tr danh, v mi m
mu bn git ng, th tiu ng bng thuc c hoc bng mn, u
tht bi, ngi ta bn o m cha m ng ln, em hi ct xung
sng.
Sau nhng v biu tnh min Nam Trung K, nhiu vn
thn b x t hoc b y bit x. Trong s y c ng tin s Trn
Qu Cp, mt nh nho thanh cao ai cng knh phc. ng b bt
trong lc ang gi chc gio th v ch hai mi bn ting ng h
sau, l b em chm, khng c xt hi g c. Chnh ph cng
khng chu giao tr thi hi ng cho gia nh ng.
Hi Dng, mt v ni dy cha lm cht mt ai, th m ngi
ta lm rng ht su mi t ci u, khng cn xt x g c.

Khi hnh hnh nhng ngi lnh kh H Ni, chnh ph
cho p gii cha, m, v con h n php trng bt h phi
mc kch cnh tn st long trng nhng ngi thn yu ca mnh.
gy mt n tng khng khip lu di, v "dy cho dn
chng mt bi hc", ngi ta lm li ci vic lm nc Anh hi
th k th XVIII, tc l xc u lu nhng ngi Giac t
)
bi trn
ln mi gio em bu cc ng ph khu Xiti v dc theo cu
Lun n. Hng tun l, dc cc ng ln H Ni, ngi ta nhn
thy nhiu u lu ca nhng nn nhn b ngi Php h st,
ang cau my, nhn mt trn nhng chic cc tre.
Nm 1908, nhn dn min Trung khng chu ni su cao thu
nng v bao nhiu s h lm p bc, phi biu tnh. Cc cuc
biu tnh y mc d din ra ht sc n ho, nhng u b n p
thng tay. Hng trm u ri, v s ngi b i y.
Ngi ta lm mi cch v trang cho ngi An Nam
chng li ng bo h v gy nn nhng v phn bi.
Ngi ta tuyn b cc lng phi chu trch nhim v nhng v
hn lon xy ra trn a phn mnh. Lng no cho mt ngi yu
nc tr ng th b kt n. khai thc tin tc, ngi ta dng mt
phng php n gin - bao gi cng vy - l tra kho l ho, ai
khng ni th b x t tc khc. C nh th, TRONG VNG HAI
TUN L, MT VIN GIM BINH X T BY MI LM
L HO!
Khng bao gi ngi ta ngh n chuyn phn bit nhng
ngi yu nc ang chin u tuyt vng vi bn cn cc
thnh th.
Mun dp tt s khng c, ngi ta khng thy c cch no
khc hn l ph thc vic "bnh nh" cho l phn bi bn nc. V
ngi ta duy tr vng ng bng Bc K, Bnh Thun, Ngh
Tnh nhng i qun cn qut hung hn m hnh nh gh tm s
khng bao gi phai m trong tr nh.
___________
1) Jacobites. Tn gi nhng ng ca Vua Anh Gicc II b dng
Ornggi nh bi sau cuc chin tranh nm 1688.

Chng IX
CHNH SCH NGU DN
c th nh la d lun bn Php v bc lt dn bn x
mt cch m thm, bn c mp ca nn vn minh khng nhng
u c nhn dn An Nam bng ru v thuc phin, m cn thi
hnh mt chnh sch ngu dn trit .
Cho nn, theo sc lnh nm 1898, bo ch bn x phi chu
kim duyt trc khi in.
Sc lnh vit: "Vic lu hnh bo ch bt c bng th ting
g, u c th b cm do ngh nh ca quan ton quyn.
"Bo ting Vit khng c xut bn, nu khng c php ca
quan ton quyn. Giy php ch cp vi iu kin l cc bi bo
phi c quan thng c duyt trc. Giy php y c th rt lc
no cng c.
"Mi cuc trng by hoc ph bin nhng bi ht, bim ho
hoc tranh nh lm thng tn n s tn knh i vi cc nh cm
quyn u b trng tr".
y, bn thy b kim duyt thuc a cm ko kho n
mc no!
Vi bin php , chnh quyn ng Dng c th m c tt
c mi v nh nhp v tha h m lm quyn.
Trong mt cuc bu c hi ng thnh ph Si Gn, vin thng
c cm ba ng ch nhim bo ting Vit khng c ng ln bo
ca h bn sc lnh quy nh th l bu c hi ng thnh ph

Nam K. H l ng c vin, th m bo ca h b cm tuyt khng
c ng mt ci g dnh dng, d xa hay gn, n chng trnh
ca h! V ngi An Nam khng c quyn hi hp qu s 20 ngi,
nn ng c vin phi gp 3.000 c tri ln lt tng ngi mt.
Cng trong lc y, ng thng c cn thng tri cho cc t bo ting
Vit khc bit l s kim duyt s thng tay ct nhng bi bo, ct
bo, u hoc bt c mt li bng gi no ni n cc cuc bu
c thuc a hoc thnh ph. Mt t bo ting Vit dch ng o
lut ni v vic trng tr nhng hnh ng hi l trong bu c, bi
y b ct. Trong lc th quan thng c trng trn cho i
nhng ngi ng u cc tp on c tri n vn phng v truyn
cho h phi b phiu v c ng b phiu cho danh sch c ngi
c cm tnh nht.
Bn tay b i ca kim duyt khng dng li cc xut bn
phm ting Vit m cn r m c vo th t ring v cc t bo
ting Php khng chu ca tng c ca cc "C ln" thuc a:
S bu in v s mt thm Nam K (gim c s ny l con r ng
Anbe Xar) nhn c lnh khng lt - bt c vi l do g -
nhng th t, bi v, v.v. gi cho bo Le Paria xut bn Pari hoc
ca t bo y gi v.
Mt ngi Mangt nguyn l lnh tnh nguyn tham gia i
chin trong qun i Php v c v ngi Php, b trc xut
khi t quc anh, v b kt n 5 nm y bit x, ch v vit bi
cho bo Le Paria v vi t bo khc Php, t co nhng s
nhng lm ca bn quan cai tr Php x s anh.
*
* *
Nhn dn ng Dng khn khon i m trng hc v trng
hc thiu mt cch nghim trng. Mi nm, vo k khai ging, nhiu
ph huynh phi i g ca, chy cht mi ni thn th, c khi chu tr
gp i tin ni tr, nhng vn khng tm c ch cho con hc. V
hng ngn tr em nh chu ngu dt v nn thiu trng.
Ti cn nh mt ngi anh em h ti mun c vo mt trong
nhng "thin ng trng hc" kia, phi chy cht kiu, gi
ht n ny n n khc cho quan khm s, cho quan cng s, cho
quan c trng quc hc v quan c trng tiu hc. Tt nhin,
chng ai thm tr li anh. Mt hm, anh nh bo mang n n
xin quan c, mt ngi Php, ph trch ci trng m ti c
c n vo hc trc t lu.
"Quan c" thy anh c gan nh th, ni khng qut tho: "Ai
cho php my n y?" ri x vn l n trc nhng cp mt ng
ngc ca c lp hc.
Ngi ta bo ngn sch khng cho php chnh ph m trng
mi. Khng hn th u. Trong s 12 triu ng ca ngn sch
Nam K, th l0 triu tm ng chui su vo ti cc ngi vin
chc ri.
Ngoi ra, chnh ph thuc a li tm mi cch ngn cn
khng cho thanh nin An Nam sang du hc bn Php, v s nhim
phi ch ngha cng sn. iu 500 (bis) trong ngh nh ngy 20
thng 6 nm 1921 v hc chnh ng Dng quy nh:
"Ngi bn x no, v lun l dn thuc a Php hoc dn do
Php bo h mun sang chnh quc du hc u phi c quan
ton quyn cho php. Quan ton quyn s quyt nh, sau khi hi
kin quan th hin k v quan gim c nha hc chnh.
"Trc khi ln ng, ngi phi n nha hc chnh xin mt
quyn hc b c dn nh v ghi r cn cc l lch ca mnh, a ch
cha m, nhng trng hc, nhng hc bng hoc tr cp
hng, nhng bng cp c, v a ch ca ngi bo lnh ti
Php. Hc b y phi c quan ton quyn chng thc.
"H s ca ngi bn x theo hc bn Php phi lu tr ti
nha hc chnh".
"Lm cho dn ngu d tr", l chnh sch m cc nh cm
quyn cc thuc a ca chng ta a dng nht.
*
* *
Bo L' Humanit thut li vic kim duyt th tn vn cn
tin hnh nghim ngt nh th no Maagtxca khi cuc chin

tranh v cng l kt thc bn nm ri.
ng Dng cng vy, chng c g ng phn b vi
Maagtxca c.
Chng ti nu ln trng hp t bo Le Paria.
Nh l tnh c xui nn, vic lm quyn y xy ra ng lc ng
thng c gian ln Boanh n Si Gn, cng vi ngi ph t
xut sc ca ng l con r ng Anbe Xar ng thi l trm mt
thm.
Mt khc, nh cm quyn vn tip tc chn li v lc sot th
tn ca t nhn.
Trong khi ngi ta tn st ngi bn x, cp ot ti sn ca
h mt cch ngang nhin, khng h b trng tr, th ngay n c ci
quyn s ng l vit th cho nhau h cng khng c hng! S
vi phm quyn t do c nhn y li ghi thm mt thnh tch cho
ci ch lm quyn, ci ch mt thm b i ng honh hnh
cc thuc ia.
*
* *
Chnh ph ng Dng t chc ph hoi t bo Le Paria;
Chnh ph Ty Phi thuc Php cm nhp cc bo ca ngi da en
chu M; Chnh ph Tuynidi trc xut ch nhim t L'Avenir
social, ng Lity ui ch nhim t La Gupe Marocaine ra khi
Marc. (Ngi ta ch cho nh bo mt gi thu xp hnh l).
*
* *
Gia lc khai mc hi ch H Ni, v trong khi ng Boanh,
quyn ton quyn ng Dng, ang i thm cc gian hng, th
bn cnh binh xng vo mt gian n tch thu cc tp tranh bim
ho do bo LArgus Indochinois trng by, v t bo ny c nhng
li ph bnh v chm bim khng hp khu v ca nhng nh
ng quyn.
ng Clmngti, ch nhim t bo, b bt v tng giam.

Chng X
CH NGHA GiO HI
Trong thi k bnh nh, cc s gi ca Cha cng hot ng
chng km. Ht nh bn gian phi rnh lc mi ngi ang hong
ht nhy vo hi ca sau khi nh chy, cc nh truyn gio
chng ta cng tha lc t nc ri lon sau cuc xm lng ...
phc v Cha. K th tit l nhng b mt m con chin ni ra
khi xng ti v np nhng ngi An Nam yu nc cho bn chin
thng em ln my chm hay gi treo c. K th to i khp ni
v vt nhng tn b bt buc phi theo o. C linh mc n
"chn i t, qun xn n mng, lng tht bao n, vai khoc
sng di, hng eo sng ngn, dn u mt on con chin vc
gio mc v sng kp; l li v trang pht trin tn ca mt
linh mc vi s ym h ca qun i chng ta do ng ta hng dn,
xng vo cc lng bn lng m ng bo trc vi cc nh cm
quyn l lng phn nghch".
Sau cuc hnh qun nh chim Bc Kinh, ch ring mt mnh
gim mc Phavie, s ca gio hong, ng hng bc u bi tinh,
b ti 600.000 phrng ca n cp c. Mt ngi thy tn
mt k li: "Di s ch huy ca gim mc Phavie, mt on di xe
b v xe nga c 300 n 400 gio dn cng lnh b v lnh thu
Php h tng ko n trc ph ca hong thn L. H ng
vai nhng k dn nh v li ch ca Cha!... Xong vic, lnh trng
mi ngi nhn c mt ngn phiu 200 phrng, do dng tu
thnh Vanhxng Pn tr". Trong mt bn bo co chnh thc,
chng ti c thy li buc ti anh thp ny: "Vic cp bc tp

th do gim mc Phavi iu khin l gng xu lm cho k lut
ngm ngm b v".
Tt nhin khng phi ch c mt mnh gim mc Phavie
truyn gio theo li y. c cha cn c nhiu i th na. Ngi ta
k: "Khi lnh gii nghim va bi b, th cc gio s lin dn lnh
xng vo nh cc ch ngn hng quen thuc m h bit c ct giu
vng thoi. H mang theo hc sinh chng vin hoc nhng ngi
Hoa mi theo o, nhng ngi ny lm vic thin bng cch
gip h cp git ng bo ca mnh v kim tin cho cc cha c t
thin lm cng vic Cha".
Nu k ht ra y tt c nhng hnh vi c qu ca bn tng
xng ng ca o t thin ny th s qu di. Nhn y ch k s
mt vi vic: Mt cha x n nht mt em b bn x, nh p
em, tri em vo ct; khi ngi ch ca em, mt ngi u, n xin
em v, th cha x y, nh m, rt sng lc do bn ng. Mt
cha x khc bn mt em gi An Nam i o cho mt ngi u
ly 300 phrng. Mt cha khc nh gn cht mt hc sinh chng
vin ngi bn x. Dn lng ngi b nn rt cm phn, trong khi
ch cng l ca Cha, lm n kin tn sc sinh - xin li, ti
mun ni v cha ng knh -, th cng l th tc do nhng
ngi i kin ngy th y rng: "D chng! cc con ! ch c kim
chuyn, nu khng th..." c cha M... chng tuyn b rng nn
hc vn Php l nguy him cho ngi An Nam sao? Cn c cha
P... th ch ni rng Cha cho cy my mc cnh m... ng ngi
An Nam l Cha c dng tm sng sut sao.
Nu thin ng c tht, th s qu cht khng ch cha
chp tt c bn tng thuc a can m . V nu Cha bt
hnh chu ng anh trn cy thnh gi tr v ci th ny, th
chc Ngi s v cng ngao ngn khi thy "cc mn trung thnh
ca mnh thc hin c kh hnh nh th no: gio hi Xim
chim ot mt phn ba din tch rung t canh tc trong x; gio
hi Nam K chim mt phn nm; gio hi Bc K, ch ring H
Ni chim mt phn t t ai, cng thm mt ci vn b xu 10
triu phrng. Khng cn ni cng bit l phn rt ln ti sn y,
gio hi ginh c bng nhng th on m h khng th v cng
khng bao gi th nhn.
i t B... vit: "iu m ngi thc dn phi da vo nh
nc lm - th ngi truyn gio c lm, bt chp nh nc. Bn
cnh lnh th ca ngi ch n in, mc ln lnh th ca nh
chung. Chng bao lu na, s khng cn ro t no cho ngi An
Nam c th sinh c lp nghip nu khng cam chu kip nng n!".
Amen! Ly Cha ti.
*
* *
Cha y lng nhn i v ton nng. L ng sng th ti cao,
Ngi nn ra mt chng tc gi l thng ng t ln lng
mt chng tc gi l h ng cng do Ngi nn ra. Bi vy, mi
on i khai ho - d n ngti, Maagtxca, Tahiti hay l ng
Dng - cng u c mc theo mt on gi l on truyn gio.
Chng hn, chng ta bit rng Chnh ph Php quyt nh vic
chinh phc Bc K l do s xi gic ca cc ngi gio phm thc
dn c m v Naplng tam u. V cc v lm
nhng g ? H li dng lng hiu khch ca ngi An Nam
nh cp nhng b mt qun s, v nhng bn np cho qun i
vin chinh. Chng ti khng hiu ting latinh gi ci cng vic y
l g, ch ting Php thng dng th gi l lm gin ip.
Bn Gcni, bn Rivie v b l khng am hiu a phng v
khng bit ting bn x th c bn truyn gio lm thng ngn
v ch im cho chng. Trong vai tr ny, cc v mang chc thnh
khng b l dp no thc hin c nhn ca o Cha. C linh
mc bo lnh: t lng ny i, n khng np thu cho chng
ta", hay l: "tha cho lng ny, n quy thun chng ta" (GI.B).
Chng ta y tc l gio hi.
Hng gio s thuc a khng nhng phi chu trch nhim gy
ra chin tranh thuc a, m cn l bn ko di chin tranh, bn
ch trng nh n cng, khng chu iu nh "non". c

R. Ginuiy trong mt bn bo co vi B Hi qun vit rng:
"Ti mun tm cch giao thip vi nh cm quyn An Nam k
kt mt ho c, nhng gp nhng tr ngi rt ln do cc nh
truyn gio gy ra... Mt ho c vi ngi An Nam, d c li bao
nhiu, cng chng tho mn c lng ham mun ca cc ng y.
H mun nh chim ht c nc v lt triu i ang tr v.
Gim mc Penlranh nhiu ln ni nh th v cng l kin
ca gim mc Lphevr".
Phi chng l v yu nc ? Khng, bi v on sau ca
bn bo co, c ni r rng, "nhng gio s hot ng Nam
K hy sinh quyn li ca nc Php cho nhng mc ch ring t".
Mu chuyn sau y chng minh cho kin :
Vua Hm Nghi ri b kinh thnh ca mnh b qun Php
chim. ng em ngha qun vy mt lng do ngi theo o chng
gi, trong c su nh truyn gio. Mt tng Php c tin bo,
lin iu nh vi mt c o cho mn thuyn ch qun i gii
vy. C o khc t, bo rng thuyn i nh c ngoi khi ht,
ba bn ngy na mi v. Sau khi iu tra, vin tng bit l tn c
o c phn tn thuyn b qun tip vin khng th i
c. Vin tng bn i c o n bo: "Nu khng c thuyn cho
ti trong su gi na th ti s cho bn ng". Thuyn n, vin
tng hi v cha ng knh: Ti sao li ni di ?" - Tha tng
qun, nu cc gio s b cht ri tng qun mi n, th chng
ti s c thm su ngi t v o phong thnh".
y l nhng hnh ng phc m m cc "Cha nh ta" n lc
lm hng ngy v bao gi cng l nhn danh Cha c.

Chng XI
NI KH NHC CA NGI PH N BN X
c nhng trang trn y cng thy ngi ph n An Nam
c cc nh khai ho ca chng ta "bo h" nh th no. Khng
mt ch no ngi ph n thot khi nhng hnh ng bo ngc.
Ngoi ph, trong nh, gia ch hay thn qu, u u h cng
vp phi nhng hnh ng tn nhn ca bn quan cai tr, s quan,
cnh binh, nhn vin nh oan, nh ga. Mt ngi u mng mt
ph n An Nam l con , con b d l mt vic thng thng.
Ngay gia ch Bn Thnh Si Gn - m ngi ta bo l mt
thnh ph Php-, bn gc ch ngi u cng khng ngn ngi
dng roi gn b, di cui nh ph n bn x bt h trnh khi
lm nghn li!
Nhng chuyn ng bun nh th, c th k mi khng ht,
song chng ti hy vng rng my vic k trn cng lm cho ch
em chnh quc bit r ph n An Nam sng qun qui trong cnh
lm than v b p bc nh th no. By gi hy xem ngi ph n
bn x cc thuc a khc - cng di s bo h ca nc m- c
c tn trng hn khng.
Pht Mdala (Angiri), mt ngi bn x b kt n mt nm
t v ti n trm. Anh ta trn khi nh lao. Ngi ta phi mt ton
qun, do mt quan hai ch huy, n bao vy lng anh ta. Ton
qun sc so rt k nhng khng tm thy. Chng bn tp trung
35 ph n h hng thn thuc ca anh ta li. Trong s ngi ny
c nhng em gi 12 tui, nhng c b 70 tui, nhng ph n c
thai, nhng b m ang cho con b. Di con mt bao dung ca
vin quan hai v ca vin quan cai tr va n, mi tn lnh v ly
mt ph n. Cc ho mc, cc ngi cm u cc t chc t thin

trong lng cng bt buc phi ng xem cnh y. Ngi ta bo lm
th cho h s. Xong ri, ngi ta ph nh ca, bt sc vt, nht
nhng ngi n b b hm hip vo mt cn nh cho chnh
bn ao ph kia canh gc v tip tc mi hnh ng nhc nh
th n hn mt thng.
Ngi ta thng ni: "Ch thc dn l n cp". Chng ti
xin thm: l hip dm v git ngi.
*
* *
Di u : "Bn thc dn k cp", Vchto Mrch k li
mt hnh vi bo ngc khng th tng tng c ca mt vin
quan cai tr thuc a n: hn nha cao su vo m h ca mt
ph n da en. Sau , hn bt ch ta i mt tng to tng
ng phi nng cho n cht.
Tn vin chc dm bo y hin ang tip tc lp cng mt
a phng khc.
Khn thay, nhng hnh vi b i nh th li khng him g ci
ni m lng bo bi bt thng gi l "nc Php hi ngoi".
Thng 3 nm 1922, mt nhn vin nh oan B Ra (Nam
K) nh gn cht mt ph n An Nam lm phu i mui, ly
c ch lm n o di hin nh hn lm hn mt gic ng tra.
Tuyt hn na l ngi ph n y cn b e do ui khi cng
trng mui nu ch ku kin.
Thng 4, mt nhn vin nh oan khc n thay, cng t ra
xng ng vi tn trc bi nhng hnh vi tn c ca hn.
Mt b c An Nam, cng l phu gnh mui, v b khu lng
nn ci nhau vi m cai. M cai tha vi vin oan. Vin ny
khng cn xt hi g c, tt lun b c hai ci tt nn thn, v khi
b c ci xung nht nn, th nh khai ho li lun mt ci
rt c vo bng di lm cho mu c ra lnh lng.
B c ng xung bt tnh. ng l phi b c dy th ngi
cng s ca ng Xar li i l trng s ti n v ra lnh em
ngi b thng i. L trng t chi khng lm. Vin oan lin
cho i chng b gi n, - ng ny m, - ra lnh em v v.
Cc bn c mun nh cuc rng cng nh bn ng s ca h
l vin quan cai tr n chu Phi, hai vin chc nh oan Nam K
ny c hon ton v s khng ? Thm ch c th chng
c thng thng na l khc!
*
* *
Cc em b Angi i. Nhiu em mi ln su, ln by phi i
nh giy hay xch gi thu ch kim n.
Chnh ph thuc a v khai ho cho rng cc em cng kh kia
kim c qu nhiu tin nn bt mi em phi c mt s ng k
v tr mn bi hng thng t 1 phrng ri n 2 phrng.
Cc bn cng nhn chnh quc! Cc bn ang phn i mn
thu v l nh vo tin lng, cc bn ngh th no v mn thu
b i nh vo cc em b kia?
*
* *
Trc chin tranh, Mctinch, gi ng l 280 phrng mt
tn, ru rom 35 phrng mt trm lt.
Nay gi ng 3.000 phrng, ru rom 400 phrng.
Nh th bn ch c li 1000%.
Trc chin tranh, lng cng nhn mi ngy 3 phrng, nay t
3 phrng 75 n 4 phrng.
Nh th tin lng cng nhn tng cha y 30%.
Gi sinh hot th li tng ln t nht 300%. Nu cng thm s
gim st sc mua ca ng phrng vo s chnh lnh gh gm ni
trn th cc bn s thy i sng ca ngi cng nhn bn x cng
cc n th no.
Thng 2 nm 1923, v ch khng chu tng lng, cng nhn
bi cng.

Cng nh bt c u, m thuc a li cn hn ni khc,
bn ch khng bao gi ngn ngi lm cho cng nhn mu. Cho
nn trong cuc bi cng y, hai cng nhn tr ngi Mctinch, mt
anh 18, mt anh 19 tui, b git mt cch hn nht.
Bn ch hung c khng t tr con, khng t ph n. T Le
Paria, s ra thng 5 nm 1923, ng tin di y:
"Nh chc trch i x rt bt cng vi nhn dn lao ng.
Nhng ngi khng nhn lm vic theo mc tin cng do bn ch
n nh u b t gic, b cnh binh bt gi v khm xt. u,
bn cnh binh cng t ra y c i vi dn ngho kh.
"Chng hn hm kia, hai cnh binh n vin cu t Trinit
bt mt ph n tn l Luybanh, ch ny hai i b trng nhiu vt
n trong v n sng Rtxinhc ngy 9 thng 2. Ngi ta b
t ch, ly c rng "ch vi phm quyn t do lao ng bng bo
hnh hoc bng li do dm".
"Nhng mt iu chc chn l ngi ph n ng thng i
khng c, th m bn cnh binh vn c mun gii ch i b 32
kilmt n ch ng d thm.
"Lc ch b bt th nm, su ngy ch khng c thy thuc
mi Pho Phrngx
1)
, cch y 32 kilmt, n khm.
"Th th ai cp giy cho ch ra vin, khi m ngi m c ba
con nh v b bt giam kia vn bo rng mnh cha lnh, mnh cn
thng tch v khng i li c?
"Ti nu s vic ny trong s bao nhiu s vic ng cm phn
thng ti din hu nh khp ni trong thuc a.
"Trong cuc bi cng, mt s doanh nghip, nhng ngi
"c tuyn dng" b bt buc lm vic di s gim st ca cnh
binh v lnh thu, y nh di thi i n l".
*
* *
___________
1) Fort de France. Th ph Mctinch.
Chng ti c trong mt t bo, thy nh sau:
" Cngxt
)
, tng on ph n l lt ko i n xin. Mt
ngi trong m ngi cng kh cht bn cu En Cngtara,
tay cn m a con nh.
"T Bgari n
)
v s ng gi, tr em v ph n b con bao
vy on xe la xin b th.
"H ch cn l nhng b xng, qun o ti t. Ngi ta cm h
lng vng n cc ga".
*
* *
Tht l mt s ma mai au n khi thy rng nn vn minh -
di nhiu hnh thc khc nhau nh t do, cng l, v.v., c tng
trng bng hnh nh du hin ca mt ngi ph n v c mt
hng ngi t cho l phong nh ra sc im t - li i x mt cch
ht sc b i vi ngi ph n bng xng, bng tht v xc phm ti
phong ho, trinh tit v i sng ca h mt cch cc k v lim s.
Thi dm bo thc dn l hin tng ph bin v tn c khng
th tng tng c. y, chng ti ch nu ra mt vi vic m
nhng nhn chng khng thin v trng thy v k li, cc
ch em phng Ty hiu r gi tr ca ci gi l "s mng khai ho"
v ni au kh ca ch em mnh thuc a.
Mt ngi thuc a k li rng: Khi bn lnh ko n, tt c
dn chng u chy trn, ch cn li hai c gi, mt thiu n, mt
thiu ph ang cho a con mi b v tay dt mt em gi ln
tm. Bn lnh i tin, ru v thuc phin. V khng ai hiu ting
Php nn chng ni gin, ly bng sng nh cht mt c gi. Cn
c gi kia th b hai tn lnh, khi n say mm, em thiu sng
trong mt ng la hng my gi lin lm tr vui vi nhau.
Trong khi th nhng tn khc thay phin nhau hip c thiu n,
ngi m v a con gi nh ca b. Xong, chng vt nga c thiu
___________
1) Constantine. Tn mt qun ca Angiri, ng thi cng l tn qun
l ca qun y.
2) Boghari, Djelfa. Tn nhng a phng Angiri.

n ra, tri li, nht gi vo ming, ri mt tn cm li l m vo
bng c, cht ngn tay c ly chic nhn v ct u c lt ci
vng c.
Trn m t bng phng trc kia l rung mui, ba ci xc
cht nm : mt em b b lt trn trung, mt thiu n rut gan
li ra, cnh tay tri cng gi nm tay ln cha vo ng tri v
tnh, mt xc c gi gh rn khng khip, thn th trn trung,
mt mi chy khng nhn ra c na, m chy lnh lng ng
li da bng phng ln, lng xy, vng ng nh da ln quay.
Bui ti hm nh chim Ch Mi (Bc K), mt s quan ca
tiu on chu Phi cn thy mt ngi t kho mnh, khng
thng tch. Sng hm sau, vin s quan y thy anh ta b thiu
cht, m chy nhy nha, da bng phng ln v vng nh. l v
mt bn lnh sut m thui con ngi tay khng y, trong khi
bn khc hnh h mt ph n.
Mt tn lnh buc mt ngi ph n An Nam phi hin thn
cho con ch ca hn. Ch khng chu. Hn lin m mt nht li
l vo bng ch, cht ti. Cng vn ngi y k li: "Mt ngy l
n, mt tn lnh trong cn vui, t nhin v c nhy b vo mt b
gi ngi An Nam, ly li l m b mt nht cht ngay.
Mt tn lnh lm vn nhn thy mt ton ngi, nam c, n
c, i vo vn hn lc mi gi sng. l nhng ngi trng rau
hin lnh, t m mun xem vn. Nhng tn lnh ly sng sn
bn x vo h, lm cht hai thiu n.
Mt nhn vin nh oan i vo nh mt ngi bn x, ch
nh khng chu, hn bn t nh, v nh gy chn ch v ch nh
gia lc ch ny b khi xng m mt, dt con chy ra khi cht
chy".
Thi dm bo v ca bn xm lc tht khng c gii hn
no c. Ci tinh vi ca mt nn vn minh kht mu cho php
chng tng tng c n u th chng c thc hin tnh tn c
lnh lng ca chng n .
Thu m nng n khng phi ch nh vo rung t, vo sc
vt v vo nam gii m thi, m ci n ma mc (!) y cn ti rng
ra cho c n gii na:
Nhiu ph n bn x khn kh, phi mang nng gng xing i
qut ng ch v mt ti l khng np ni thu.
Trong tt c nhng c gng ca cc nh khai ho nhm lm
cho ni ging An Nam lnh mnh hn v a h ln con ng tin
b (?), phi k n vic cng bc mua ru ty. Khng sao k xit
tt c s nhng lm chung quanh vic bn ru, mt th thuc c
dng pha ch th no cho ngi ta nut tri c ci mn "dn
ch".
Trn kia chng ti ni r rng, nui bo bn c mp
chnh quc, ci chnh ph y ti c ng Dng cho php bn
ti t ca n bt n b, tr con khng ung ru cng phi mua
ru. Mun lm va bn c quyn, ngi ta t ra nhng lut l
trng tr vic nu v bun ru lu; ngi ta t ln u ngi
dn bn x c mt l th hnh pht; ngi ta cp v kh cho
nhn vin nh oan. Bn ny c quyn xng xo vo nh ca,
rung vn ca t nhn.
Chng ta hi ly lm ngc nhin - m k cng ng ngc nhin
tht - khi thy cnh binh gii v H Ni hay Hi Phng tng on
ng gi, ph n c mang, tr con, c hai ngi tri chung mt dy,
tr li v ti vi phm lut l thng chnh.
"Nhng th cng cha thm g so vi nhng vic xy ra cc
tnh, nht l Trung K; y, vin cng s kt n v b t hng
lot, gi, tr, n ng, n b".
Tc gi on vn trn t dm thn quyn ca h cng nh
lao nh sau: "ng gi, n b, tr con, tt c m ngi y u bn
thu, rch ri, mt mi hc hc, mt ngu ln v st; tr con b
li theo v ngn chn bc khng kp. Tt c ci m ngi kit
sc y mang theo mi th: nn, qun o rch, cm nm, th
thc n, ln trao cho ngi b can l cha, l chng, l tr ct ca
gia nh, v hu nh lun lun l ch gia nh". Tt c nhng iu

m ngi ta c th ni ra vn cn di mc s tht. Cha c
bao gi, mt nc no m ngi ta li vi phm mi quyn lm
ngi mt cch d man, c c trng trn n th.
Khng phi ch c nhng cuc khm nh hng lot, lin tc,
m cn c nhng cuc khm xt thn th ngi bn x bt k ch
no, bt k l nam hay n. Nhn vin nh oan vo nh ngi bn
x, bt n b, con gi ci ht o qun trc mt chng, v khi h
trn trung nh nhng th chng gi tr dm ng k quc n
mc em c con du nh oan ng ln ngi h.
i! Hi nhng ngi m, nhng ngi v, nhng ngi ph n
Php, ch em ngh g v tnh trng ? V cc bn, nhng ngi
con, nhng ngi chng, nhng anh em ngi Php na? C phi
l php lch s ca ngi Php b "thc dn ho" i khng
nh?
Nhit tnh ca ngi An Nam i vi nn gio dc hin i lm
cho chnh ph bo h lo s. Bi th, chnh ph ng ca cc trng
lng, bin trng hc thnh chung nga cho cc quan nh binh,
ui hc tr v b t thy gio. Mt c gio bn x b bt gii v
tnh l, c eo gng, u phi trn di nh nng nh thiu t.
Mt vin chnh qun pho binh, t nh mt ph n An
Nam, v ngi y khng chu tip hn vo lc na m.
Mt vin quan hai c nhiu v qut ng mt thiu ph An
Nam v dng gy song nh ch n cht ch v ch khng chu lm
v l hn.
Mt s quan khc hip mt em b gi bng nhng cch dm
bo v cng gh tm. B truy t trc to i hnh, hn c trng
n, ch v nn nhn l ngi An Nam.
Trong tt c cc bi din vn, tt c cc bn bo co khp
nhng ni m cc nh cm quyn ca chng ta c dp m ming, v
c bn ngc ngi nghe, h lun lun khng nh rng, ch c nc
c d man mi l quc, l qun phit, cn nc Php, ci nc
Php yu ho bnh, nhn o, cng ho v dn ch, ci nc Php
m h i din th khng phi l quc, cng khng phi l qun
phit. ! hon ton khng phi! Nu chnh cc nh cm quyn y
a binh lnh - l con em cng nhn hay chnh l cng nhn - i
git hi nhng cng nhn cc nc khc, th chng qua l
dy cho nhng ngi ny bit sng cho tt m thi!


Chng XII
N L Thc TNH
I- NG DNG
Thng 11 nm 1922, 600 th nhum Ch Ln (Nam K) v b
bt lng nn quyt nh bi cng.
Cuc phn cng ca bn ch lin din ra khp ni, v khp
ni giai cp cng nhn cng bt u gic ng v lc lng v gi tr
ca mnh.
Nu nhng cng nhn bn x khn kh kia, thng l rt ngoan
ngon, d sai, d bo, khng c gio dc v t chc, i n ch
phi tp hp nhau li - do bn nng t v, nu c th ni nh th- v
u tranh chng nhng i hi tn bo ca ch, th l v tnh cnh
ca h qu khn kh, khn kh n mc m chu u ngi ta
khng tng tng c. y l ln u tin, mt phong tro nh th
nhm ln thuc a. Chng ta hy ghi ly du hiu ca thi i
v chng ta ng qun rng bn phn ca chng ta - nhng ngi lao
ng chnh quc - khng phi ch t tnh on kt vi nhng anh em
cng giai cp y bng li ni, m cn phi gic ng h, gio dc h
v thc t chc v v phng php t chc.
II- AHMY
Lo s v giai cp cng nhn chnh quc thc tnh, ch
ngha t bn Php tm cch di chuyn nn thng tr ca n qua cc
thuc a. Ti , n v vt nguyn liu cho cc nh my v s
dng nhng lc lng phn ng v lc u
)
chng li cch mng.
___________
1) Bn ting Php xut bn nm 1946: "... et du matriel humain
pour sa contre rvolution" (s dng nhn lc chng li cch mng).
Bo ch t sn Pari v cc tnh thng xuyn dnh hng trang
cho mc thuc a. Cc tng t v ngh s t chc nhng cuc din
thuyt v thuc a. Nhng cy bt quan liu v nhng ngi ni
khoc y khng tm u ra li l ca ngi cng n khai ho
"ca h" v lng trung thnh ca ngi bn x.
i khi cc ngi y tr tro n mc em lng... nhn t ca h
i lp vi s cp bc ca thc dn Anh; h cho chnh sch ca ngi
Anh l "phng php tn nhn" hoc "thi th bo" v qu quyt
rng cch lm ca ngi Php l y cng bng v t thin!
Ch cn nhn qua cc thuc a Php mt cht cng thy
cng cuc khai ho l "p v nhn t" bit chng no?
ahmy, ngi ta tng thm thu vn qu nng i vi
ngi bn x. Ngi ta bt thanh nin phi b nh ca, rung
nng i lm "nhng ngi bo v vn minh". Ngi ta cm
ngi bn x mua sm v s dng v kh chng th d thng
ph hoi sch trn hng lot lng xm. Gio dc, v sinh u thiu.
Tri li, ngi ta khng t mt th on no bt ngi
ahmy "c bo h" phi chi ci ch "dn bn x" ng ph
nh, mt ch h con ngi xung hng con vt v lm nhc
cho ci th gii gi l vn minh. Dn bn x khng cam chu nhc
c mi, phi vng ln. Th l n p m mu. Ngi ta dng
nhng bin php cng rn. Ngi ta iu qun i, sng lin
thanh, sng ci v tu chin n, ngi ta ra lnh gii nghim.
Ngi ta bt b v b t hng lot. y! Cng cuc khai ho nhn
t l nh th y!
III- XYRI
17

Dn Xyri ly lm hi lng, rt hi lng v chnh sch cai tr
ca tng Gur, cc nh ng cc u ni nh th. Nhng cc s
vic sau y chng minh tri ngc li:
Thng 3 nm 1922, ng Muyxtapha Kman n Mtxin. n
tip ng, ngi Hi gio Xyri dng mt khi hon mn c cm c en
mang cc khu hiu: "Th v Arp l anh em!", "Xin ch qun nhng
ngi anh em Xyri", "Hy gii phng cho chng ti", v.v..

Vic ng Muyxtapha Kman n thm Aana gy nn
nhng cuc biu tnh si ni. Trong hai ngy lin, nhng ngi
trong phong tro phc quc ngchis v Alchxngrt
18

ging c en ko qua cc ph v h ln nhng khu hiu chng
ch u tr Php.
p li ku gi ca phi on phc quc Xyri, nghe u ng
Muyxtapha Kman ni: Mt trung tm vn minh tn t
)
t bao
th k nh Xyri khng th nm trong tay ngi ngoi quc c".
Ch ngha thc dn Php khng h thay i ci chm ngn
"chia tr" ca n. Chnh v th m nc An Nam, mt nc c
chung mt dn tc, chung mt dng mu, chung mt phong tc,
chung mt lch s, chung mt truyn thng, chung mt ting ni,
b chia nm s by. Li dng mt cch xo tr s chia ct y,
ngi ta hy vng lm ngui c tnh on kt, ngha ng bo
trong lng ngi An Nam v to ra nhng mi xung khc gia anh
em rut tht vi nhau. Sau khi y h chng li nhau, ngi ta li
ghp mt cch gi to cc thnh phn y li, lp nn mt "Lin
bang" gi l Lin bang ng Dng.
Trong cc thuc a mi, ngi ta cng li thy ci sch lc
y. Sau khi chia ct t nc Xyri thnh "mt s quc gia", cao u
Php Byrt li lp mt "Lin bang" Xyri, gm cc "nc" Alp,
amt, v
)
. Mt l quc k c by t ra nhm mc ch .
Cng nh i vi l c An Nam, ngi ta khng qun v vo l c
lin bang mt ming "c bo h", gc trn gn cn. Ngy 11
thng 12 nm 1922 l ngy l "long trng", ln u tin l c y
c ko ln nc ph lin bang Alp.
Trong dp y, nhiu nh cm quyn c din t. ng Xubi
Baraca By, ch tch lin bang, ni no l "nc bo h rng
lng, no l "ngi hng o chn thnh", no l nhng v
___________
1) Bn ting Php nm 1946: "Un foyer qui date..." (mt trung tm
tn ti).
2) Alep, Damas, Alaouites. Alep l mt thnh ph ca Xyri; Damas l
th ca Xyri; Alaouites l lnh th ca Xyri b thc dn Php ct ra
thnh mt khu vc t tr t nm 1924 n nm 1930.
tng lnh chin thng", v hng trng nhng iu khc na. ng
Bbe Ke, quyn cao u, cng c tcua rt di. Ngoi nhng
iu khc ra, v quan cao cp y nhc li rng, "nc Xyri c
lp khng phi l dn tc u tin c nc Php sn sc t trong
ni", v.v.. Nhng, tt c nhng li l hunh hoang rng tuch y
chng nh la c ai. Phi on Xyri - Palextin lnh nhim v
u tranh cho c lp v thng nht - chn chnh - ca nc Xyri
Hi ngh Ldann
19
gi mt bc th phn khng. Bc th ny
c ng trn t La Tribune dOrient, v chng ti rt sung
sng c sao li di y:
"Tha ngi,
"Gia lc ngi ta ng c hn gn nhng l hng m Hip
c Xevr khot ra trong vn Cn ng v gia lc dn tc
Arp ang phi chu ng, so vi mc hy sinh t nguyn ca mnh,
nhng iu tai hi trc tip nht do hip c gy ra, th hi
ngh ca cc ngi, hi ngh t chc ra vi mc ch thit lp mt
nn ho bnh vng chc v lu di, ting ni ca cc i biu dn
tc Arp cc khu vc khc nhau vn cha c lng nghe.
"Th m chnh lc ny li l lc cc nh cm quyn Php chn
khnh thnh mt cch long trng cng cuc thc dn ho m h
tin hnh t bn nm nay bng cch gn ci tng trng cho
ch n l vnh vin l nhng ming c tam ti ln l c m ngi
ta va mi gn cho ci gi l Lin bang Xyri". Th l mt ln na,
ngi ta li ph nhn nhng li tuyn b ca ng minh, nhng
iu m nc Anh nhn danh ng minh cam kt vi cc dn
tc Arp, v ngay c nhng li ca cc chnh khch Php ha bo
m nn c lp cho x Xyri bt hnh. Nc Xyri hin nhin c
t cch c c lp nhanh chng, hon ton, v xng ng vi
nn c lp y khng km bt c mt nc no khc phng
ng hay phng Ty. Th m Xyri li khng c php c mt
quc k ring ca mnh. Ngi ta buc Xyri phi nh vo quc
k ca mnh ci mnh tam ti lm du hiu cho ch u tr, l
mt s thn tnh tr hnh.

"Tha ng ch tch, t trc ti nay chng ti lun lun phn
i ch u tr, khng bao gi chng ti cng nhn ch y c,
ngy nay chng ti li cc lc phn i vic gn ci du hiu tng
trng ca ch y vo l c ca chng ti.
"Hu ht cc cng quc, k c nhng nc ln mnh khng
km g nc Php, u khng bao gi dng phng php lm nhc
y i vi nhng thuc a lc hu nht ca h.
"Hin chng Hi quc lin
20
quy nh r tnh cht tm thi
ca ch u tr (iu 22, on 4). Vy th nh chc trch Php
da trn c s no gn ghp mu c ca h cho mt nc m h
i du dt n c lp, mt nn c lp c Hin chng Hi
quc lin cng nhn?
"Tha ngi, chng ti trn trng yu cu ngi xt li phn
khng ca chng ti v vn y, v mt ln na, chng ti nhc
li nguyn vng tha thit nht ca chng ti l nhng yu sch
chnh ng ca chng ti s c bnh vc ti hi ngh.
"Knh mong, v.v..
"Thay mt trng on i biu
Xyri - Palextin
Tng th k
EMIA SEKIP ACXLAN"
Ngoi ra, nhng ngi Hama, phn nhiu l cng chc, lut
s, gio s, nh bo, nh bun, gi cho th tng Php mt bc
th m sau y l nhng on chnh:
"Tha ngi Th tng, chng ti c hn hnh trnh by vi
ngi cc yu sch ca chng ti, ng thi chng ti phn i s
phn ng ca ci hi ng , s phn ng m chng ti cho l
i ngc li li ch ca chng ti v li ch ca c nc Xyri ni
chung.
"1. Ci hi ng lin bang y khng phi l do quc dn bu ra.
V th, cc u vin ca hi ng hon ton khng c t cch l i
biu ca quc dn, cng khng th phn nh ch ca quc dn.
"2. Hi ng y khng c quyn hnh g c; n b bt buc ch
c tho lun nhng vn no m ngi ta mun a ra trc
n, nn ngay c nhng vn sng cn ca t nc, n cng
khng th cp n c. Sau ht, cc ngh quyt ca hi ng li
hon ton ph thuc vo quyn hnh ca cao u, cao u c th tu
tin thi hnh hay bc b.
"3. Chnh ngay c s ca hi ng y cng khng vng, bi v
mi bang ch c mt i biu, mc du dn s cc bang khng bng
nhau. Li cn iu k quc phi l ny na l hi ng khng theo
nguyn tc a s, c mt kin bt ng l cuc biu quyt coi nh
khng c gi tr v vn phi a ln cao u quyt nh.
"4. Ngi ta gii thiu hi ng ny nh l mt bc tin trn
con ng i n thng nht, tht ra n l s ph nhn thng
nht, ph nhn ngay n c t cch ca t nc na, v l mt
hi ng ch nh ra th n hon ton khng phn nh c ch
ca quc dn; thm ch n cn c th i ngc li ch , trong khi
trc con mt ca ton th gii, n li c th c coi nh l c
quan t nguyn vng ca nhn dn Xyri, v do s cung cp
cho ngi ta nhng l do khc t nhng yu sch chnh ng
ca quc dn chng ti.
....
"Cn v nguyn vng ca chng ti, th c th nu ln nh sau:
"a) Cng nhn nn c lp tht s v s thng nht ca Xyri.
"b) Sau khi lm xong cuc iu tra dn s ang tin hnh th
s t chc ph thng u phiu bu ra quc hi. Quc hi s ban
hnh hin php v quyt nh chnh th. Quc hi c th c triu
tp vo cui nm 1922, tc l lc hi ng lin bang s c triu
tp.
"c) Thnh lp mt chnh ph chu trch nhim trc quc hi,
v quc hi, trong nhng quyn hn ca n, phi c ton quyn lp
php.
" mi l nhng nguyn vng tht s ca nhn dn Hama,

m cng l nguyn vng ca tuyt i a s nhn dn Xyri".
*
* *
T khi tp sch nh ny vit xong, th nhiu bin c nghim
trng xy ra nhiu thuc a. l qu bom Qung Chu
21

do mt ngi An Nam nm, l nhng qu bom ngti, nhng v
bi cng m mu Guyalp, nhng cuc biu tnh khng km
mu amt, nhng v bi cng Bidct
1)
, Hamm p
)
v tnh
hnh si sc Tuynidi.
IV- CCH MNG NGA VI CC DN TC THUC A
Ch ngha t bn l mt con a c mt ci vi bm vo giai
cp v sn chnh quc v mt ci vi khc bm vo giai cp v
sn thuc a. Nu mun git con vt y, ngi ta phi ng thi
ct c hai vi. Nu ngi ta ch ct mt vi thi, th ci vi cn li
kia vn tip tc ht mu ca giai cp v sn, con vt vn tip tc
sng v ci vi b ct t li s mc ra.
Cch mng Nga hiu rt r iu . Cho nn n khng dng
li vic c nhng bi din vn l tng p v thng qua
nhng kin ngh nhn o ng h cc dn tc b p bc, m cch
mng Nga dy cho h u tranh. Cch mng Nga gip h v
tinh thn v vt cht nh Lnin vit trong lun cng ca
Ngi v vn thuc a. Cch mng Nga triu tp h n i
hi Bacu
22
: hai mi mt dn tc phng ng phi i biu ti
d. Nhng i biu ca cc ng cng nhn phng Ty cng tham
gia i hi. l ln u tin trong lch s, giai cp v sn cc
nc xm lc v giai cp v sn cc nc b xm lc nm tay
nhau trong tnh anh em v cng nhau tm cch u tranh cho c
hiu qu chng ch ngha t bn l k th chung ca h.
___________
1) Bizerte. Qun cng ca nc Tuynidi.
2) Hammanlif. Mt thnh ph ca nc Angiri.
Sau cuc i hi lch s y, mc d ang phi ng u vi
nhng kh khn dn dp trong nc v ngoi nc, nc Nga cch
mng vn khng h mt pht do d trong vic gip cc dn tc
y, nhng dn tc m n thc tnh bng tm gng cch mng
anh dng v thng li ca n. Vic lm u tin ca n l thnh
lp Trng i hc phng ng.
Hin nay, Trng i hc phng ng c l.025 sinh vin m
151 l n sinh. Trong s sinh vin , c 895 ngi l ng vin
cng sn. Thnh phn x hi ca sinh vin nh sau: 547 nng dn,
265 cng nhn, 210 tr thc. Ngoi ra cn c 75 hc sinh thiu nin
t l0 n 16 tui.
C 150 gio s ph trch ging dy v khoa hc x hi, v ton
hc, v ch ngha duy vt lch s, v lch s phong tro cng nhn,
v khoa hc t nhin, v lch s cc cuc cch mng, v khoa kinh
t - chnh tr, v.v., v.v.. Trong lp hc, thanh nin ca su mi hai
dn tc st cnh nhau nh anh em rut tht.
Trng c 10 ngi nh ln dnh cho sinh vin. Li c mt rp
chiu bng, th nm v ch nht chiu cho sinh vin xem khng
ly tin, cc ngy khc th cho mt ngi thu thu. C hai th
vin vi 47.000 quyn sch gip cho cc nh cch mng tr tui bi
dng t tng v i su vo vic nghin cu. Mi dn tc hoc
"nhm" li c mt t sch ring gm sch bo bng ting m ca
mnh. Phng c sch c sinh vin trang tr rt c m thut, v
c y cc bo hng ngy v tp ch.
Sinh vin t mnh cng ra mt t bo c "mt bn duy nht"
dn vo mt ci bng to t trc ca phng c sch. Nhng ngi
au m c iu tr trong bnh vin ca nh trng. Mt tri iu
dng Crim c dnh ring cho nhng sinh vin mi m dy.
Chnh ph Xvit tng nh trng hai tri ngh gm c chn ngi
nh. Mi tri c mt nh chn nui nghin cu vic chn nui.
ng ch b th nng nghip ca trng khng giu ni nim t
ho khi ni vi ti: "Chng ti c 30 con b ci v 50 con ln".
Tri cn c 100 hcta t cho sinh vin trng trt. Trong cc k

ngh, sau gi lm vic v tp luyn, sinh vin i gip nng dn.
Nhn y cng ni thm rng, mt trong hai tri ngh y trc
kia l ti sn ca mt i cng tc
)
. Tht l ng nghnh khi trng
thy l c kiu hnh php phi trn nh ngn thp c trang
im bng chic m min i cng tc v thy nhng ngi nng
dn tr tui Triu Tin hay cmni chuyn tr v vui a khng
cht king n trong phng l ca "hong t in h".
Sinh vin n, mc, u khng mt tin. Mi thng, mi ngi
cn c lnh nm rp vng tiu vt.
sinh vin c nhng kin thc c bn v khoa nui tr, nh
trng nhn u mt nh nui tr v mt nh gi tr kiu mu
gm 60 em nh xinh xn.
Mi nm Trng i hc phng ng chi tiu n 516.000
rp vng.
Cc i biu ca 62 dn tc trong Trng i hc lp thnh mt
"cng x. Ch tch v cc cn s ca cng x u do u phiu ph
thng bu ra, ba thng mt ln. Mt i biu sinh vin tham gia vic
qun l kinh t v hnh chnh. Tt c cc sinh vin u ln lt thay
phin nhau lm bp, lm cng tc th vin, cu lc b, v.v.. Tt c
nhng v tranh chp v "phm php" u do mt to n c bu ra
xt x trc mt ton th cc ng ch. Mi tun, cng x hp mt ln
tho lun tnh hnh chnh tr v kinh t th gii. Thnh thong li
t chc nhng cuc mt tinh v nhng bui ti gii tr, trong c
nhng ngh s ti t t xut lm cho anh em c thng thc ngh
thut v vn hc mun mu mun v ca nhng t nc xa xi.
Mt im c bit lm ni bt s "d man" ca nhng ngi
bnsvch l khng nhng h coi nhng ngi dn thuc a "thp
km y nh anh em, m cn mi h tham gia i sng chnh tr
ca nc Nga na. Nhng sinh vin khi qu hng mnh ch l
nhng "dn thuc a", "dn b bo h", ngha l nhng ngi
khng c quyn g khc ngoi quyn np thu, nhng ngi khng
c gp kin vo cng vic ca nc mnh, khng c php bn
___________
1) Tc ca thi t thi Nga hong.
bc chnh tr, th nay c tham gia tng tuyn c ca nhn dn
bu nhng i biu ca mnh vo cc Xvit. Mong rng nhng
anh em ca ti cc thuc a ang hoi cng tn ca cu cnh xin
x thay i quc tch mi m khng c, hy th so snh nn dn
ch t sn vi nn dn ch v sn xem!
1)
.
Tt c nhng sinh vin y u tng chu au kh v trng
thy cnh au kh. Tt c u sng di nn vn minh cao ng"
v di s p bc bc lt ca ch ngha t bn nc ngoi. Cho nn,
tt c u phn khi v thit tha hc hi. H rt hng hi v nghim
tc. H hon ton khng c v cng t n chi nhn nh
2)
nh nhng
thanh nin phng ng du hc Pari, xpho, hoc Bclin. Ngi ta
c th ni khng ngoa rng Trng i hc phng ng p di
mi ca mnh tng lai ca cc dn tc thuc a.
Min Cn ng v Vin ng, k t Xyri n Triu Tin - ch
tnh nhng nc thuc a v na thuc a thi - c mt din tch
rng hn 15 triu kilmt vung, vi s dn hn l.200 triu ngi.
Tt c nhng nc rng ln y hin ang di ch ca ch ngha
quc t bn. V mc du dn s ca h ng l phi lm cho h
c sc mnh, cc dn tc b p bc vn cha bao gi ra sc tm
ti tht n ni n chn con ng t gii phng, cho nn h cha
hiu c gi tr ca s on kt dn tc v on kt quc t. H
cha c nhng mi lin h gia cc lc a nh cc dn tc chu u
v chu M. H c sn trong bn thn mt sc mnh v cng to ln
m h cha bit! Vic thnh lp Trng i hc phng ng nh
du mt k nguyn mi; trong khi tp hp nhng ngi tr trung,
hot bt, thng minh ca cc nc thuc a li, nh trng ang
tin hnh mt s nghip v i l:
___________
1) Bn ting Php xut bn nm 1946: "... la dmocratie bourgeoise et
la dmocratie ouvrire!" (nn dn ch t sn v nn dn ch ca cng
nhn).
2) Nguyn bn: Ils nont pas du tout lair boulevardier et quartier
latiniste. C ngha l: h khng c v hng ngi rong chi trn cc i l
hoc khu ph latinh.

a) Gio dc cho cc chin s tng lai y nm c nguyn l
u tranh giai cp l nguyn l m mt mt, nhng cuc u tranh
chng tc, mt khc, nhng tp tc gia trng lm cho m h,
ln ln trong u c h.
b) Lm cho i tin phong ca lao ng thuc a tip xc mt
thit vi giai cp v sn phng Ty dn ng cho mt s hp
tc tht s sau ny; ch c s hp tc ny mi bo m cho giai cp
cng nhn quc t ginh c thng li cui cng.
c) Lm cho cc dn tc thuc a, t trc n nay vn cch
bit nhau, hiu bit nhau hn v on kt li t c s cho mt
Lin minh phng ng tng lai, khi lin minh ny s l mt
trong nhng ci cnh ca cch mng v sn.
d) Nu ln cho giai cp v sn nhng nc m giai cp t sn
c thuc a, mt tm gng v nhng iu h c th lm v phi
lm cho nhng ngi anh em ca h ang b n dch.
V. HI ANH EM V SN V NNG DN CC THUC A!
Cuc chm git m mu th gii m mt cho hng triu v
sn v nng dn cc thuc a thy r hon cnh sinh sng khng
sao chu ni ca mnh. Mt lot nhng cuc bng n cch mng
mnh lit, nhng cha c t chc, nh du s kt thc ca
cuc chin tranh th gii. Lc lng t pht khng g ngn ni v
kht khao chin u cho mt tng lai tt p hn y, l do giai
cp t sn dn tc bn x t chc v lnh o. Ln mnh ln trong
thi k chin tranh, giai cp t sn dn tc khng mun nm
mi trong nanh vut ca ch ngha quc v cho chng nm
phn to ln nht trong vic bc lt "cng nhn v nng dn ca
mnh" na. Khu hiu u tranh gii phng dn tc ca giai cp t
sn tr tui thuc a ra, c qun chng lao ng n ,
Ai Cp, Th Nh K, v.v. hoan nghnh nhit lit v ng h mnh
m.
Quc t Cng sn u tranh khng ngng chng bn c mp t
sn tt c cc nc trn th gii. C th no n li gi v quay
lng li vi phong tro gii phng dn tc cc nc thuc a v
na thuc a c khng ?
Khng! Quc t Cng sn cng khai tuyn b ng h v gip
cuc u tranh y, v trung thnh vi mc tiu ca mnh, Quc
t Cng sn vn tip tc ng h cuc u tranh y.
(Trch Tuyn ngn ca
Ban Chp hnh Quc t th ba)
VI- MT BN HIU TRIU CA QUC T NNG DN
Gi NNG DN LAO NG CC THUC A
Quc t Nng dn mi y hp i hi ln u tin Mtxcva
ra li ku gi di y t r s quan tm ca mnh i vi
nng dn lao ng cc thuc a:
Hi anh ch em nng dn lao ng cc thuc a!
Hi anh ch em nng dn thuc a, anh ch em l nhng ngi
n l hin i: hng triu anh ch em ngoi ng rung, trn tho
nguyn v trong ni rng ca hai lc a, ang rn xit di hai
tng p bc ca ch ngha t bn nc ngoi v bn ch bn x.
Hp ln u tin Mtxcva thnh lp mt t chc u
tranh m cho n nay nng dn cha c, i hi Quc t Nng dn
ku gi thc giai cp ca anh ch em v yu cu anh ch em hy
gia nhp hng ng t chc .
Anh ch em cn khn kh hn cc bn nng dn chnh quc,
v ngy cng qu di, v i kh, v ngy mai bp bnh.
Anh ch em thng b cng bch lao ng nh kh sai, b bt
i khun vc n cht ngi v i lao dch khng thi hn.
Anh ch em b bp di thu kho.
Ch ngha t bn bc lt dm anh ch em trong cnh ti tm
ngu dt, p bc anh ch em v mt t tng v tiu dit ni ging
ca anh ch em bng ru v thuc phin.
Ch bn x b i do bn quc t bn t ra, tc mt ca
anh ch em mi quyn t do c nhn, mi quyn li chnh tr v x
hi, do , h anh ch em xung thn phn tru nga.

y anh ch em vo cnh cng kh v ph sn nh vy cha
, ch ngha t bn cn bt anh ch em la b gia nh, ng
rung, a anh ch em ra lm bia n, nm anh ch em vo
nhng cuc chin tranh huynh tng tn nh li nhn dn bn
x khc hoc chng li nng dn, cng nhn chnh quc.
Hi anh ch em cng kh cc thuc a!
Hy on kt li!
Hy t chc li!
Hy phi hp hnh ng ca anh ch em vi hnh ng ca chng
ti, chng ta cng nhau u tranh cho cng cuc gii phng chung!
Cng cuc gii phng nhn dn thuc a thnh cng mun nm!
Quc t lao ng mun nm!
Quc t Nng dn mun nm!
VII- T CHC CNG ON THUC A
Trch bin bn phin hp ngy 27 thng 6 nm 1923, k hp
th ba ca Ban Chp hnh Trung ng Quc t Cng hi .
u tranh cng on thuc a
Ch ngha quc hin i t nn mng trn s bc lt hng
triu ngi lao ng cc nc thuc a v na thuc a. Bi th,
n ch tan r hon ton v vnh vin khi no chng ta ph b c
nn mng ca lu i quc ch ngha. Theo quan im ,
vic t chc cng on cc nc thuc a c mt tm quan trng
c bit. Th m on vin ca Quc t Cng hi hu nh cha
h lm c g Ai Cp, Tuynidi v tt c cc nc ng nm
di gt st ca ch ngha quc Php. Mi lin h hin c gia
cc nhm cng nhn cc thuc a Php v cc cng on Php
ch l do ngu nhin. Khng c mt hot ng c h thng no c,
m r rng l nu cha tranh th c qun chng thuc a th
chng ta khng sc ph hu b my quc ch ngha. Vic cn
thit hin nay l phi pht ng mt cuc tuyn truyn rng ln
thnh lp cc t chc cng on cc nc thuc a v pht trin
cc cng on hin c di hnh thc phi thai. Ngoi ra, chng ta
cn phi t r tnh hu i giai cp thc s gia nhng ngi lao
ng thuc mi dn tc, mi chng tc khc phc s nghi k ca
nhng ngi lao ng thuc a i vi nhng i din ca nhng
chng tc thng tr. Mi lin h hu c gia cng on thuc a v
cng on chnh quc ch c th l kt qu ca mt qu trnh cng
tc rt lu di trong cc thuc a.
Khng c qun nhng ngi lao ng thuc a, phi gip
cc t chc ca h, u tranh bn b chng nhng chnh ph ca
chnh quc ang p bc cc thuc a, l mt trong nhng nhim
v cp thit nht ca tt c cc cng on cch mng, nht l cc
nc c giai cp t sn i n dch v bc lt cc nc thuc a v
na thuc a.
*
* *
TUYN NGN CA "HI LIN HIP THUC A"
23
,
T CHC CA NHNG NGI DN BN X
TT C CC THUC A
"Hi anh em cc thuc a! Nm 1914, v phi ng u vi
mt tai ho gh gm, nhng ngi cm quyn nh nc quay v
pha anh em v yu cu anh em ng tnh gp phn hy sinh ca
mnh cu vn mt t quc m ngi ta ni l ca anh em, nhng
tht ra cho n khi , anh em ch bit c ci u c thng tr ca
n m thi.
lm cho anh em khng ngn ngi, h khng qun lm lo
ln trc mt anh em nhng quyn li m s hp tc vi h s a
li cho anh em. Nhng qua cn bo tp ri, th u li hon , anh
em vn phi sng trong ch bn x, vi nhng to n c bit,
thiu hn cc quyn li gn lin vi phm gi con ngi nh quyn
t do lp hi, t do hi hp, t do bo ch, t do i li ngay c trn
t nc ca anh em. l v mt chnh tr.
V mt kinh t, anh em vn phi chu nn su dch nng n
m nhn dn on ght, vn phi ng thu mui, vn b u c v

cng bch tiu th ru v thuc phin nh ng Dng, vn b
i gc m canh gi ti sn cho bn c mp thc dn, nh
Angiri.
"Lao ng nh nhau, nhng cng sc ca anh em li b tr tin
t hn cc bn ngi u ca anh em.
"Cui cng, ngi ta ha hn vi anh em mi th trn tri
di bin, nhng gi y anh em thy ton l nhng li la di c.
"Anh em phi lm th no c gii phng?
"Vn dng cng thc ca Cc M
)
, chng ti xin ni vi anh
em rng, cng cuc gii phng anh em ch c th thc hin c
bng s n lc ca bn thn anh em.
"Hi Lin hip thuc a thnh lp chnh l gip anh em
trong cng cuc y.
"Vi s gip ca cc ng ch chnh quc ng tnh vi s
nghip ca chng ta, Hi tp hp tt c nhng ngi qu thuc
a hin sng trn t Php.
Bin php hot ng: thc hin s nghip chnh ngha y,
Hi quyt nh a vn ra trc d lun bng bo ch v ngn
lun (t chc ni chuyn, mt tinh, thng qua cc bn dn biu m
t vn ra trn din n cc ngh vin) v bng tt c mi bin
php m chng ta c th lm.
"Hi cc bn b p bc chnh quc! Giai cp t sn trong nc
cc bn la di cc bn, dng cc bn lm cng c i xm lc
t nc chng ti. Ngy nay, vn dng ci chnh sch qu quyt
y giai cp t sn nc cc bn li nh dng chng ti n p
mi c gng t gii phng ca cc bn.
"ng trc ch ngha t bn v ch ngha quc, quyn li ca
chng ta l thng nht, cc bn hy nh li ku gi ca Cc Mc:
"V sn tt c cc nc, on kt li!".
"Hi Lin hip thuc a"
___________
1) Nguyn bn: Formule de Karl Marx. Cng thc ny Mc nu trong
iu l ca Hi Lin hip lao ng quc t: "S gii phng ca giai cp
cng nhn phi l s nghip ca bn thn giai cp cng nhn".

PH LC
Gi THANH NiN AN NAM
ng ume, nguyn ton quyn ng Dng vit: "Khi nc
Php n ng Dng, th dn tc An Nam chn mui lm n
l". T n nay hn mt na th k tri qua. Nhiu bin c
phi thng lm o ln th gii. Nht Bn ng vo hng
u cc cng quc trn th gii. Trung Hoa lm cch mng.
Nga tng c l bo cha i tr thnh mt nc cng ho v
sn. Mt lung gi gii phng mnh m lm cho cc dn tc b
p bc vng ln. Ngi Airlan, Ai Cp, Triu Tin, n , tt c
nhng ngi chin bi hm qua v n l hm nay , ng u
tranh dng cm cho nn c lp ngy mai ca h. Ring ngi An
Nam, th vn c th: sn sng lm n l.
Hy nghe on vn khn nn ny ca mt tn khch An Nam
trong mt ba tic hai trm ngi n, t chc ra chiu i bn
Utry, Valuy v b l v c ngi mi bt tt thi ca bn
"lin minh dn tc" ny. Anh chng An Nam y khng ngi b
ra 85 quan cho mt ba ch chn. Hn c din vn ti ba tic:
"Ti ly lm t ho c thay mt cho ton th c to ni ln
tm lng tn knh su sc, nim vui mng v lng bit n ca
chng ti i vi cc v. i vi con mt khm phc ca chng ti,
cc v tht l nhng ngi tiu biu cho chnh ph ca dn tc
Php vinh quang.
"Ti khng tm ra c danh t no p ni ln cho tht
ng ngha ca t tng su kn trong chng ti, nhng tha cc
v, cc v hy tin tnh gn b thu chung, lng trung thnh, s
sng bi ca chng ti i vi nc i Php, l ngi u v

bo h, coi chng ti nh con, khng phn bit mu da v chng
tc.
Mi ngi chng ti u t mnh nhn thy tt c nhng
n hu m Nh nc ch tn v nhng v i din cho nc i
Php ban cho chng ti bng cch p dng ng n v sng
sut nhng lut php rng ri v khoan hng".
Trong m tang vin ton quyn Lng, ng N.K.V, tin s lut,
tin s khoa chnh tr v kinh t, lm vic ti to bin l Si Gn,
qu quyt rng, nu c th pht biu thay ton th nhn dn
ng Dng, th ng s au n ni ln li cm t thit tha i vi
quan ton quyn v tt c nhng g m Ngi lm cho dn tc An
Nam. Ri ng V. ku to ln rng:
Nhng ngi m nh nhng bin php bao dung ca Ngi,
ngy nay ang c cng cc v i din ca Nh nc bo h gp
phn vo s phn vinh khng ngng tng ln ca x ng Dng,
nhng ngi y cm t Ngi t y lng v sng bi hnh nh ca
Ngi. Kinh t l vn m Ngi lo ngh n nhiu nht. Ngi
mun cho ng Dng c trang b kinh t tr thnh mt
nc Php th hai, mt nc Php hng cng Vin ng, mt
chi nhnh ca nc Php Cng ho!
Ngi em ht tm hn, tr no vo s mnh ca Ngi l
khai ho cho mt dn tc b ngn cn trn con ng tin b v
nhiu iu kin lch s v kh hu. Ngi l ngi chin s v song
ca tin b v l s gi ca vn minh ...".
Cn ng Cao Vn Sen, k s, hi trng hi nhng ngi ng
Dng ti Php, th ni rng vic ng Lng cht qu sm l mt ci
tang cho ng Dng. Ri ng kt thc bi iu vn bng nhng
li sau y:
Tha quan ton quyn, chng ti chn thnh thng tic
Ngi v i vi tt c chng ti, Ngi l mt ng ch bao dung,
khoan th nh mt ngi cha".
T nhng vic trn, ti xin kt lun rng, nu qu tht tt c
mi ngi An Nam u rp mnh st t nh b l tay sai y ca
chnh quyn th ngi An Nam c phi chu s kip n l cng l
ng i.
*
* *
Thanh nin ta cng cn bit l hin nay c hn hai nghn
thanh nin Trung Quc trn t Php v nm vn chu u v
chu M. Hu ht nhng thanh nin y u tt nghip Hn vn
v tt c ang l sinh vin - cng nhn. Cn chng ta, th chng ta
c nhng sinh vin c hc bng v nhng sinh vin thng, nh
n nh nc hay tin ca cha m (hi thay, hai ci ngun y li
khng bao gi cn c), m ang dnh mt na th gi vo cc vic...
chi bi a, mt na ca na th gi cn li n cc chn n chi;
s th gi cn li, m t khi cn lm, th vo trng i hc hoc
trng trung hc. Nhng sinh vin - cng nhn Trung Quc th li
khng c mc ch no khc hn l nhm thc s chn hng nn
kinh t nc nh v h theo chm ngn: "Sinh sng bng lao ng
ca bn thn v va hc hi va lao ng".
H lm nh th ny: va t chn ln t nc ngi l tt
c nhng ngi c nng khiu ging nhau v cng mun hc mt
ngh th tp hp li thnh nhm vn ng xin vic vi bn ch.
Khi c nhn vo xng th hay nh my, th c nhin l h bt
u bng cch hc vic, ri sau tr thnh th. i vi nhiu ngi
c nui dng trong cnh giu sang v c gia nh chiu
chung, th lm nhng vic nng nhc l mt iu gian kh. Nu
h khng c mt quyt tm vng chc, khng c mt sc mnh
tinh thn phi thng thc y th phn ln phi chn bc.
Nhng cho ti nay, tt c vn tip tc lm vic. Mt tr lc th hai
l ngn ng bt ng, h khc phc c tr lc y nh bit li
dng khiu quan st, ci khiu gn nh l mt bn nng c bit
ca nhng ngi Vin ng chng ta. Nu h khng hiu c hay
hiu mt cch kh khn nhng li ch h ni, th h chm ch
quan st nhng ci m ch ch cho h.
H kim khng c bao nhiu tin. Vi s tin cng t i, trc

ht h phi tnh sao cho sng. V, h coi vic khng xin tin
chnh ph, khng xin tin gia nh l mt vn danh d. Sau
na, tu theo s tin kim c h trch mt phn ng vo qu
tng t do h lp ra. Qu ny nhm hai mc ch: 1) gip
nhng sinh vin au m c giy chng nhn ca thy thuc, v
nhng sinh vin tht nghip c giy chng nhn ca ch; 2) tr cp
mt s tin trong mt nm cho tt c nhng ngi mi hc ngh
xong gip h b tc nghip v.
Lao ng nc no, h cng xut bn y mt t tp ch
(lun lun l do sinh vin - cng nhn ng gp). Tp ch y vit
bng ch Hn, cung cp tin tc ca T quc v ng nhng vn
thi s ln trn th gii, v.v.. Tp ch dnh mt mc cho c gi
trao i nhng iu b ch cho vic hc ngh ca h, bo cho nhau
bit s tin b ca tng ngi, khuyn nh v ng vin nhau. Ban
ngy h lm vic, ban m, h hc tp.
Kin tr, quyt tm v on kt nh th, cc "ng ch tr
tui"
1)
ca chng ta chc chn s t mc ch. Vi mt o qun
50.000 cng nhn dng cm ng khm phc, li c o to
trong k lut v k thut hin i, th khng bao lu na, Trung
Quc s c mt a v trong hng cc cng quc cng nghip v
thng nghip th gii.
ng Dng, chng ta c tt c nhng ci m mt dn
tc c th mong mun nh: hi cng, hm m, ng rung mnh
mng, rng r bao la; chng ta c nhng ngi lao ng kho lo
v cn c.
Nhng chng ta thiu t chc v thiu ngi t chc! Bi th
cng nghip v thng nghip ca chng ta l mt con s khng.
Th th thanh nin ca ta ang lm g? Ni ra th bun, bun lm:
h khng lm g c. Nhng thanh nin khng c phng tin th
___________
1) T "ch thng dng ch Hoa kiu Vit Nam (ch khch" hay
khch tr).
khng dm ri qu nh; nhng ngi c phng tin th li chm
ngp trong s bing nhc; cn nhng k xut dng th ch ngh
n vic tho mn tnh t m ca tui tr m thi!
Hi ng Dng ng thng hi! Ngi s cht mt, nu m
Thanh nin gi ci ca Ngi khng sm hi sinh.


VN MINH T BN CH NGHA
V PH N CC THUC a
Him mi c dp nhng ting ni c ct ln - tuy rt rt r -
trong cc ngh vin ca cc chnh quc lm cho ngi ta ch
n tnh cnh th thm ca giai cp v sn thuc a. Cn thm
thng hn na l s phn ca ph n v tr em lm thu trong
nhng cng vic nng nhc nh lm than v lm vic trong cc
hm m.
Trong cc nc b chim , khng c lut hay s hn ch no
kim ch bt bn bc lt. Nhng ngi th bn x b coi nh sc
vt. Ngi ta ch cho h nhng g va khi cht i. Ngi ta
dng roi thc h i. Khng c bo h lao ng, khng c bi
thng tai nn. Ngi ta thy li trong cc thuc a tt c h
thng phong kin trung c v d man ca ch ngha t bn. Hy
ly s bc lt trong cc hm m n thuc Anh lm v d,
chng ta s thy th nhn o v vn minh ca bn con bun ca
quc Anh. Mt ngh s Anh va cho chng ti bit rng, cho n
nm 1921, n , c 252 hm m c khai thc.
Cc hm m dng 42.000 ph n v 1.171 tr em. Tht l
mt s nhc nh cho th k XX phi thy nhng ph n bc run
run, u i thng than nng, m vn phi bc v i; v nhng
tr em t 12 n 13 tui b trong nhng ng hm cht hp, va
i bng bn chn, va dng rng ko mt thng y!
T bn u t vo cc hm m l 5.681.000 livr.
Li nhun t 35 n 50%. C khi ln ti 80-90%. Mt cng ty
tha nhn rng trong thi gian 1911-1921, trung bnh li nhun
mi nm l 110%.
Trong lc cc nh i khai ho ca chng ta ngy cng bo ra
vi nhng mn li nhun khng l, th sau y l nhng iu
xy ra i vi nam n cng nhn ngi bn x:
1.465 tai nn cht ngi,
1.871 ngi cht,
2.212 ngi b thng nng.
40% v sn hm m l ph n v tr em, chng ta c th kt
lun rng, trong thi gian 10 nm, khng di 2.200 ph n v tr
em n phi hy sinh trn bn th ca ch ngha t bn i
khai ho.
Va ri, mt o lut c thng qua quy nh ngy lm vic
di hm l 9 gi cho ngi ln, v cho php chnh ph "ci thin"
tnh cnh ca ph n v tr em lm vic trong hm m. Nhng o
lut ch c thi hnh sau nm 1924. Trong lc ch i, bn ch
tip tc bc lt mt cch v lim s, v ph n, tr em n vn
tip tc au kh.
NGUYN I QUC

Ti liu ting Ph
)
, lu ti
Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.

___________
1) Trong nguyn bn c dng ch "Les vertueuses emigres" (Nhng
ph n tit hnh lu vong).

LNIN V CC DN TC THUC a
24

Bi vit ca i din cc thuc a Php
bn cnh Quc t Cng sn
Lnin t tin cho mt thi i mi, tht s cch mng
trong cc nc thuc a.
Lnin l ngi u tin kin quyt ln n mi thnh kin v
vn ny cn m trong u c ca nhiu nh cch mng chu
u v chu M.
Mi ngi u bit r nhng lun cng ca Quc t Cng sn
v vn thuc a. Trong tt c cc i hi ca Quc t Cng sn,
ca Quc t Cng on
25
v Quc t Thanh nin cng sn
26
, vn
cc nc thuc a c nu ln hng u. Lnin l ngi u
tin hiu v nh gi ht tm quan trng ln lao ca vic li
cun nhn dn cc nc thuc a vo phong tro cch mng. Lnin
l ngi u tin ch r rng, nu khng c s tham gia ca cc
dn tc thuc a, th cch mng x hi khng th c c.
Lnin tm ra nhng phng php c hiu qu tin hnh
c kt qu cng tc trong cc nc thuc a v nhn mnh l
cn phi s dng phong tro cch mng dn tc nhng nc ny.
Cc i biu ca cc nc thuc a tham d cc i hi ca
Quc t Cng sn, vn cn nh v lnh t - ngi ng ch dnh
cho h s ch dng no, v Ngi bit i su tm hiu nh
th no nhng iu kin cng tc phc tp nht v thun tu c
tnh cht a phng. Mi ngi chng ta u c thi gian cn
thit tin chc rng nhng iu nhn xt ca Ngi l ng v
nhng li gio hun ca Ngi l qu gi n mc no. Vi phng
php kho lo ca mnh, Lnin lay chuyn c qun chng
nhn dn cha gic ng v lc hu nht trong cc nc thuc a.
Sch lc ca Lnin v vn ny c cc ng cng sn trn
ton th gii p dng, ang li cun tt c nhng phn t u t v
tch cc cc nc thuc a vo phong tro cng sn.
Vic Lnin gii quyt vn dn tc ht sc phc tp nc
Nga Xvit l mt th v kh tuyn truyn mnh m trong cc
nc thuc a.
Trong con mt ca cc dn tc thuc a, trong lch s cuc i
kh au v b mt quyn ca cc dn tc thuc a, Lnin l ngi
sng to ra cuc i mi, l ngn hi ng ch dn con ng i ti
gii phng cho ton th nhn loi b p bc.
NGUYN I
)

Tp ch (Lin X), ting Nga,
s 2, nm 1925.

___________
1) Trong nguyn bn, cc ch Nguyn i quc vit bng ch Hn.

TH GI CHO MT NG CH NG VIN
NG CNG SN PHP
ng ch thn mn,
Ti khng bit ng ch l ai, nhng ti on rng ng ch
phi l Maran. C ng vy khng? Trc khi i, ti yu cu
ng gi n ti bo ch v cc ti liu khc cho cng tc tuyn
truyn. Ti Trung Quc 5 thng nay, v ti cha nhn c g
c. Ti hon ton khng bit nhng g xy ra trong ng v
chu u.
y, c nhiu cng tc phi lm, m cng tc th rt th v,
trong ng Trung Quc cng nh trong ng mi ca An Nam
m chng ti ang xy dng.
Ti gi n ng ch bn sao bc th ca ti gi on Ch
tch. Trong th c 3 ni dung:
1) Yu cu kinh ph - v ti khng th xin ng khi m ng
khng c ng no, ng ch hy c gng on Ch tch p ng
yu cu ca ti. Khng c nh vy s khng c tin lm vic
c kt qu.
2) ngh gi sinh vin - i vi mt thuc a nh
ng Dng, chng ti phi c t nht 10 sinh vin - tuyn
truyn vin. Nhng chng ti c th gi 5 hay 7 ngi. iu
ch yu l cho ti bit cng sm cng tt con s c chp
nhn ti c th chn trong s nhng ngi ang Trung
Quc hay phi i tm ngi trong nc. Vi c hai ngh
ny, ti chc rng ng ch s phi u tranh vt v; v ng
ch Tranh u tranh vt v cho vic i ca ti.
3) V ti liu tuyn truyn - Ti chng c g c tr phi ng ch
vit mt bc th thc gic rt khn cp cho Ban B th hay cho B
Chnh tr ca ng. a ch ca ti l: L. Hng thng tn Rxta-
Qung Chu - Trung Quc.
Bo ch ni rng Misen Mcty ra khi ng v cng khuyn
ngr lm mnh hn na. C ng khng?
Ti qun mt vic kh quan trng. ng ch hi Ban Nghin
cu thuc a ca ng chng ta: Nguyn Th Truyn c phi l
ng vin hay khng? Nu ng l ng vin, phi ch th cho
Truyn gia nhp nhm lp hin, va c t chc Pari lm ht
nhn.
Ti tin tng ng ch v gi ti ng ch li cho cng sn
anh em.
NGUYN I QUC

Ti liu ting Php,


GI ON CH TCH QUC T CNG SN
Vn ng Dng
Qung Chu, ngy 19-2-1925.

Knh gi on Ch tch Quc t Cng sn.
Cc ng ch thn mn,
Tnh hnh ng Dng hin nay vn ging nh ti m t
trong bn bo co u tin ca ti. Ti ch xin trnh by vi cc
ng ch 3 vic sau y:
1. ng Lp hin m ti ni n trong bn bo co gn y
nht vi cc ng ch va mi c tng cng do s gia nhp ca
mt nh cch mng An Nam lo thnh, mt nh nho, b kt n t
hnh, c n x, b trc xut sang Php, v cui cng c chnh
ph Eri cho nhp quc tch Php. Chng trnh c cng b ca
ng y l: Php - An Nam hp tc v vic tng lp thng lu ca
ngi An Nam c nhp quc tch Php.
2. Nhng ngi bo th v nhng ngi dn ch ngi
Php ang u tranh vi nhau ng Dng nh nhng ng
ch ca h ang u tranh vi nhau Php. Mi y, nhiu
truyn n chng quc c ri Nam K (cn c vo
nhng on trch, ti cho rng, nhng truyn n y l ca
Ban thuc a ca ng Cng sn Php). Nhng ngi bo
th ku ln: Hy coi chng ch ngha bnsvch! Cn nhng
ngi dn ch li tr li h rng: Chnh cc anh by ra
nhng tr y do chng ti!
3. Chnh ph Xim mi trao cho Chnh ph Php mt nh cch
mng An Nam lo thnh t Trung Quc n. Chnh ph Php
thng quen yu cu trc xut cc nh cch mng An Nam lu
vong Xim; ngi va mi b trc xut b cht u khng xt
x sau khi n Si Gn c 24 ting ng h.
Cng tc lm c:
Chng ti lp mt nhm b mt gm 9 hi vin, trong c:
2 ngi c phi v nc.
3 ngi tin tuyn (trong qun i ca Tn Dt Tin).
1 ngi ang i cng cn qun s (cho Quc dn ng).
Trong s hi vin , c 5 ngi l ng vin d b ca ng
Cng sn.
Chng ti cn c 2 on vin d b ca on Thanh nin Cng
sn Lnin.
Chng ti c ti Xim mt trm - c s ( a n ngi ra
vo) kh vng. c chng 50 ngi lm rung on kt cht
ch v trc y gip c rt nhiu vic. Gi y, chng ti
phi t chc h li v mt chnh tr v cng c c s v mt kinh
t, bng cch m rng n.
Nhng vic chng ti phi lm trong nm nay:
a) Thit lp mt c s hot ng ti Qung Chu.
b) Thit lp nhng c s giao thng:
1. Qung Ty.
2. pha cc Nam Qung ng.
3. Bng Cc.
4. Tch Kho (im kt thc ca ng xe la Bng Cc v
cch Lc Phch 20 ngy ng).
5. Lc Phch, trn t ngn sng M Kng v cch Trung K

15 ngy ng.
c) Phi mt ng ch v trong nc thu thp v chuyn tin
tc.
d) Phi mt hoc nhiu ng ch lm vic trn cc tu thu i
li gia Trung Quc v ng Dng.
Tt c nhng cng vic cn thit y s tn chng 5.000 la.
e) Gi sinh vin An Nam sang hc Trng i hc cng sn
Mtxcva.
Nhng iu ti yu cu cc ng ch:
Mt ng ch khc v ti, chng ti ch c th dnh dm -
n mc cao nht - t 100 n 150 la mi thng, s tin ny
hon ton khng cho cng tc khn cp ca chng ti. Vy ti
yu cu cc ng ch:
1. Vui lng cp cho ti mt s tin.
2. Cho ti bit l c th gi bao nhiu sinh vin An Nam sang
Mtxcva.
3. Ti s cm n cc ng ch rt nhiu nu cc ng ch tr li
nhng yu cu ca ti bng in bo.
4. Gi cho ti ti liu tuyn truyn bng ting Php ( cho
sinh vin An Nam v binh lnh Php).
Xin gi li cho cng sn
NGUYN I QUC

Ti liu ting Ph
)
, lu ti
Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.

___________
1) Trong bn ting Php cui bo co c v bn ghi cc a im l
c s giao thng.

CON RA
(Truyn)
Cc! Cc! Cc!
- Ai y? ng X, l trng lng La
)
, va hi to va bc ra
m cng ci vn con... Cho ng anh ! ng ni vi ngi va l
ra. May mn lm sao t x li c vinh hnh n tip ng anh
qu b li chi th ny?
- Tri bao nhiu sao th xin mng bc phc lc by nhiu,
khch l tr li. Ch l ti mang n bc t trt ca quan s.
Xem lt xong lnh ca quan trn, ng X gi u gi tai. ng
c v qunh lm.
- G th, ng? B v lo lng hi.
ng X khng p, ch ra hiu cho ngi bn i thn qu ca
ng i theo ng.
Khi ch cn hai ngi, ng ni: "Hin th ta i! S th nh th
ny. Quan s i ti ln dinh ngi. Nh n cng bit y: Quan l
mt ng Ty tt ch thch ca tt, cho nn mnh m vo nh ngi
hai tay rng khng th khi ra khi nh ngi l i mng no n.
Th nhng nh mnh c g coi c: g, th, vt, g ty, th bn
sch np thu c ri cn u! Ly g dng quan by gi?".
n lt b v ng X tr nn t l. B bit rng ci con ngi
ng s m ng chng thn yu ca b sp phi ln trnh din ny,
trc kia - trong thi k bnh nh - tng cht 75 ci u ho
mc x Bc K. Ln lm quan s, ng ra lnh c nn n bt lun
___________
1) La Lo, tn lng t hi hc bng cch gp yu t ng php Php
la thng ng trc danh t, c th coi tng ng nh s, ci, ni... v
t Vit lo (lo lng).

tn dn An Nam no, n ng hay n b cng th, qua cng nh
ng m khng h m nn. Tnh ng hung bo lm dn chng khip
va. Mun vui chung g, ng mn g mi ca dn trong vng, ri
chng bao gi tr li sau khi c c trng ln g con. Ni tm li
l b bit rng ng quan da trng ny d tn lm, v b run s sn
khi ngh trc n cnh tng chng b s c tip n nh th
no nu khng mang g n m ci mm cng s.
- Ti ngh ra ri, im lng my pht ri b ni, ngh ci hay lm!
...
t xong xui con ra ngay ngn trn ci khay bc thu ca
chnh nng hu quan s, by xong xui c khay ln ra ln chic
chiu tri trc ca phng giy ngi cng s, ng X n trnh din
vi tt c ni nim cung knh tt phi c i vi v i din ca Nh
nc bo h.
- Ly quan ln, ng va tha va quay li pha chiu, dm xin
quan ln nhn cho, ca mn thi ! Ci mn qu... qu...
1)
.
ng khng ni ht c ting qu, v thot nhn ra rng trn
khay th l khut bng ra. Ci con vt, khng buc, tha
lc ng X khn kh nh ta quay i m chun mt.
Nhng quan s - ngi khoan ho rt mc - reo to ln:
- ci khay p qu thi! ta phi gi ln biu quan ton
quyn mi c! ng hm nay li l ngy l sinh nht ton quyn
phu nhn, hn b thch lm y.
"V ng th ng s thng cp cho ta", ngi cng s ngh thm
thm trong bng.
NGUYN I QUC
Bo Le Paria, s 32,
thng 2 v thng 3-1925.
Nguyn i Quc: Truyn v k,
Nh xut bn Vn hc, H Ni,
1974, tr.39-41.
Theo bi in trong sch
Truyn v k.

___________
1) Nguyn bn: Ce petit ca... ca... (Chi ch: Mi quan n l nhn "qu" l
cadeau, nhng cung khng ni ht c, lp bp thnh ca... ca...; m caca th c
ngha l phn ngi. Ch chuyn c phn no a nho sang ting Vit).

CH NGHA QUC PHP VIN NG-
VAREN V NG DNG
Panhl
)
c Varen sang ng Dng v sao?
1. V trc nguy c mt s chia r trong C
)
, Panhlv tm
cch (tht kh cho ti phi ni ra) ly lng ng vin x hi, qua c
nhn Varen, k c chn trong s nhng k c c nht. Cn
Varen, trc v sau u c i th ganh ua, khng mong g hn l
c ngom, min l ming ng ngom m ming ny th ng
ngom tht!
C ngha l 20 triu dn ng Dng, mt ln na s phi tr
gi cho s tha ha ca Nh nc chnh quc v tham vng ca bn
hnh tin chnh quc.
S phn ca mt dn tc mt c lp l nh th y... V cng
l s phn ca v sn chnh quc, v h li cng sp b Chnh ph
v th lnh ca h gt cho mt ln na.
Vn l cn phi liu xem c n thua g khng?
2. V tnh hnh ng Dng v quanh ng Dng l nghim
trng.
___________
1) Panhlv (1863-1933). Th tng Php nm 1917 v 1925.
2) Cctel. Mt hnh thc t chc c quyn, tp hp nhng ch doanh
nghip ca mt ngnh c chim th trng v thu li nhun nhiu
nht. y, tc gi dng m ch s lin minh gia ng X hi v
ng X hi cp tin lc by gi.

Ngi An Nam chn ngy nn h Php lm ri. Ni cm
hn m trong lng h v ch ch c dp l n bung ra. V, dp y,
l y: Trung Quc, st nch ng Dng, ca mnh v bt u
nh ui ch ngha quc.
bin gii Bc K th y l Vn Nam. Php my ln toan
xm chim tnh ny v tin hnh thuc a ho v kinh t nh vo
con ng st ca mnh. Php mua chuc tn tnh trng gn
y, nhng lm sao mua chuc c nhn dn, v tn tnh trng
b mua chuc th hin ang b chy. Ngn hng B.I.
)
b ph sn
ko theo mt cuc tn cng vo s ngi Php Vn Nam ph.
Khng bit hm nay th vic g xy ra?
By gi n Qung Ty. Thng su va qua, Pho
)
, xy ra
mt cuc ng , trong trn ny, vin gim binh Php, ng Lagc,
b thng nng v nhiu lnh kh xanh An Nam b git.
Thng Hi, ch ngha quc Php khng b n nh cc
quc khc. Nhng ri... s n lt mnh. Qung Chu, sng
my Php git 30 ngi Trung Quc, lm b thng 70. Ngi
Trung Quc hn cn nh y.
Chuyn Marc cn cha xong, li lm pht, li chuyn Xyri, c
mt hm i th thuc loi xong, lm sao Php c th bo v ng
Dng, khng phi ch chng li cuc ni dy ca ngi bn x m
cn phi chng li c mt cuc xm lc t bn ngoi. Ch c Nht
c th gip Php, nn Php tin hnh m phn kinh t vi Nht
nhng Nht th li hng v khi Nga - .
Cui cng ci hoa vn rnh nh ngi , hi tn cp
Utry! Qung Chu, ni c tr ca nhng ngi cch mng
An Nam. Qung Chu, ni c mt trng v b, m theo li
nh ngi, c ng ngi An Nam n ng k hc. Qung
Chu, m nc Php thu lnh Vn Nam cng khng trit h
ni. Qung Chu, trung tm ca ch ngha bnsvch!
___________
1) Ngn hng ng Dng - Trung Hoa.
2) Fort Bayard. Mt nhng a ca Php Qung Ty.
cn l mt mi ho na. M l mi ho ln hn c, phi loi
tr n trc tin bng cch ngn khng cho ngi bn x
nghe li ngi bnsvch!
Nhng m lm th no? Lm th no?
Vy th trong mt nh chp vui sng ht nh csimt va ra
khi nh tm, Panhlv t nh: ta s c n y mt ng vin x
hi! Mt "ng vin x hi" ch khng phi mt ng vin x hi -
cp tin (ta a ume v Xar m no c n thua g). Mt ng
vin x hi, ng th! Cc ngi c bit mt ng vin x hi l th
no khng? L k y th khng ra g, nhng ni xa kia th gh
lm. Bt k iu g y ni ra, ngi bn x s ngn c, v h s xa
lnh bn bnsvch, v h s ngi yn. Ta s ru ng dn bn x
khng ch bng thuc phin v ru cn, m cn bng ha hn
hng ng nhng ci cch. Ta s thc hin my iu cho phi cch,
v trong "ci cch" th c "cch" m! Nh th u phi l s khng
nm c bn da vng, m ngc li th c!
Vn l cn phi liu xem c n thua g khng?
NGUYN I QUC

Bo Le Paria, s 35,
thng 2-1925.


NHNG VN CHU
Ni chin Trung Quc. - Vic chun b
v qun s ca Anh - M Thi Bnh Dng. -
My tng ca Nht Bn
Nhng s bin Trung Quc ngy cng ng cho ta ch n
nhiu hn, nu ta coi l nhng s bin gn lin vi ton cc, tc
tnh hnh chung chu .
Cuc ni chin nhen ln Trung Quc thc ra ch l mt cuc
gm gia cc quc Php - Nht v Anh - M.
Ng Bi Phu, ngi ca quc Anh - M thua. Trng Tc
Lm ngi ca quc Php - Nht c: nhng c cuc, th li
chng phi l Nht, m cng chng phi l Php. S l, may thay
c mt lc lng th ba khng lm ti t cho tp on quc no
c. ti mun ni ng cch mng ca Tn Dt Tin.
Nhng v tng Trung Quc va mi h v kh - trong bao
lu?- th Php i nhng khon cn thiu trong s tin gi l bi
thng v phong tro Ngha ho on
27
; Nht i nhng cho mnh
nhng cn c in bo; M i phi p dng mt k hoch na n
nh k hoch aox
28
; Anh i kim sot ng st Trung Quc.
Trc nhng yu sch , Tn Dt Tin v ng Quc dn cch
mng ca mnh, tc Quc dn ng p li rng: "Hy khoan!
Chng ti, chng ti i phi hu b nhng hip c bt cng, xo
b nhng nhng b nhc nh; tm li Trung Quc phi l ca
ngi Trung Quc v ngi Trung Quc phi c t do gii quyt
cng vic ca mnh theo mnh mun. Cn sau s hay".
V vy Trung Quc, Tn Dt Tin l mt trong nhng nh
chnh tr m bn quc ght nht v gm nht. Nhng Carakhan,
i s Lin X Bc Kinh, cng b h th ght chng km g.
T sau Hi ngh Oasinhtn
29
, Nht khng lin minh vi Anh
na. Xt rng hot ng Trung Quc v n ca ngi bn
ng minh c c phn nguy him, Anh ct t lin h bn b vi
Nht bt tay vi ch
)
cht ch hn, v quyn li ca ch Sam
Trung Quc d tho thun vi quyn li ca Anh. Vic b ri
mi ch l bc u: quc Nht s cn b nhiu v na! Tri li,
Php t v rt trng vng Nht v cho Nht hng mt mc
thu nhp khu u i ng Dng. Tht l mt n hu nh b
chng gy c mt ting vang no trn th gii, m tri li th th
gii va c nghe thy ting bom n trong v mu st Qung
Chu.
Nht va b Anh b ri th lun ngay M ngi ta li b
phiu cm ngi Nht di c sang M. quc Nht khng th no
li khng nhn mt v iu nhc nh ny; h phn ng li bng
nhng cuc phn i v nhng cuc biu tnh kch lit nhng v
hiu qu. B bn ng minh c b ri, b k th lun lun chi vo
mt, Nht si sc cm phn. H mi ny ra ci ngh thnh lp
Khi Lin . Ti sao li khng thnh lp mt lin minh Nga - Hoa-
Nht? xng ra kin mi ny l nhng gio chc i hc,
nhng chnh khch, trong c ch tch phng ti chnh. Bo ch
tho tin phng Ty (Tp ch B, chng hn) nht l bo ch Anh
u nghin cu kin mt cch lo ngi, nhng lm ra v khng
c g l quan trng c.
Vic khi cng quy hoch li cn c thu qun Xanhgapo, tn
n 11 triu ng bng Anh, phi chng l mt ci chm dt ca
"tnh hu ngh" Anh - Nht v l mt li p thit thc i vi ci
nh thnh lp mt lin minh chu ? Nhng d sao cng l mt
hnh ng chun b n ca ch ngha quc Anh - M.
___________
1) Ch quc M.

Nc M, c mt ngn sch thu qun l 300 triu la v
mt hm i gm 840 thu phi c, 18 chin hm, 81 tu ngm, 103
khu trc hm, 113 tun dng hm, phng ng li hm v cc
chin thuyn nh khc, cng vi 4.785 s quan hi qun v 86.000
thu th, li sp ng thm 8 tun dng hm mi. Hnh nh
ch ct t s "5-5-3" (xin gii thch nhng ngi khng snh
v vn ny c r rng, y l cng thc v t l cc lc lng
hi qun m hi ngh "ti gim binh b" Oasinhtn quy nh
cho M, Anh v Nht). V nay mai, Thi Bnh Dng, s c
nhng cuc din tp ln ca hm i M.
D lun Nht thy: no l hi ngh quc
30
- hi ngh
phng th c
)
- Lun n, no l cc cng trnh Xanhgapo, no
l cc cuc din tp ln Thi Bnh Dng. V t hi: Chun b
nh th nh ai y? Nht l cng quc duy nht chu c
lc lng v trang, l knh ch duy nht ca cc quc Anh v
M Thi Bnh Dng. Nht cm thy mi di cha thng vo
mnh. Kt qu l trong nc c si ln sng sc. Tip sau kin
thnh lp mt lin minh chu , li ny ra kin thnh lp mt
lin bang cc chng tc da vng. Theo li ca nhng ngi
xng kin , 1.000.000.000 ngi da vng c nhim v phi
trt b ch thng tr ca 60.000.000 ngi da trng i. l mt
ch trng khng th thc hin c do lng ch k ca ngi Nht
v do nhng iu m h lm. Trong khi phn i o lut M
cm ngi da vng di c n M, trong khi t xng l ngi ng
u cc chng tc da vng b p bc, Nht li trc xut ra khi
lnh th ca mnh hn 6.000 cng nhn Trung Quc v s tip tc
trc xut "nhng ngi lao ng nc ngoi". Cn ngi Triu Tin
c th ngh th no v lng thnh tht ca ngi Nht, th ng
ni n l hn.
i vi ngi Nht th, 10 nm trc y, Mika
2)
l mt
ng ch tn; chin u phc v mt v hong ch tn l mt
vinh d. Ngi Nht ngy nay c mt tm l khc hn ri. Va ri,
nhn mt cuc du hnh ca hong gia ti vng ln cn ng Kinh,
___________
1) quc y ch nc Anh v h thng thuc a ca n.
2) Mika tc Thin hong.
cnh st bt gi 3.400 thanh nin " phng". Tht l mt s
phng c ngha! Chnh ph mun a mc hun luyn qun
s vo chng trnh ging dy nh trng, gio s v sinh vin
u nht tr phn i. Ch ngha s vanh
31
, d c nhng s e do
ca Anh - M gip thm vo, cng khng th thnh cng nh xa
c na. Liu th h thanh nin Nht s c hiu rng s cu vn
l do ch nhng ngi v sn tt c cc nc lin hip li vi
nhau khng ? iu chc chn l thanh nin ang tin nhanh v
tin v pha t.
kt thc nhng dng ny, xin thm mt chi tit: ci mng
mt "lin bang nhng chng tc da vng" va mi c ni n
Nht, th mt thng ngh s M, ng Britn, ngh triu tp
mt "hi ngh nhng ngi da trng Thi Bnh Dng...".
NGUYN I QUC
(Vlaivxtc)

Tp san Inprekorr,
ting Php, s 19, nm 1925.


NNG DN TRUNG QUC
Nng dn Trung Quc ngho kh l do nhng nguyn nhn
ch yu sau y:
1. Dn s qu ng, cn t ai th khng canh tc.
2. Phng tin canh tc th s.
3. Cng nghip pht trin rt km nn khng thu ht c s
dn d tha khng c vic lm, do trm cp nh ri, chng
sng bm vo nng dn.
4. Ch ngha qun phit l mt dng cp bc khc.
5. S xm nhp ca ch ngha t bn nc ngoi buc nng
dn phi bn r nng phm v mua hng ho t.
6. Lt li v cc thin tai khc. Hu nh nm no cng vy,
vng ny hay vng khc, c khi nhiu vng mt lc, b lt hoc bo
cun sch, ph sch.
7. Lng tham ca bn a ch.
Hng nm, t in phi chi ph cho mt u
)
rung
3,5 la tin ging
3,5 - phn bn
1 - hao mn dng c
6 - n ung cho lao ng
Cng 14 la.
c ma, mt mu thu c 32 la. Trong s tin y,
a ch ly mt 75% tc l 24 la; phn t in ch cn li
___________
1) Trong nguyn bn, ch mu vit bng ting Vit.
25% tc l 8 la. Nh vy t in l 6 la. Tuy c thu
hoch thm v chn nui, nh c, ngh ph v chu thiu
thn, ngi t in cng kh c tin chi tiu. Nu bn
k cp s 1 v s 2, hoc bo lt li tin cng na th ngi
nng dn ngho ch c tuyt vng. Anh ta ch cn c mt cch
khi cht i l dn thn i b sung cho i ng bn k
cp hoc qun phit ri li i tc ot nng dn cc
vng khc.
chng li nhng lc lng p bc y, vi s thc y ca
cng nhn cng nghip c t chc v c Chnh ph min Nam c
v, nng dn Trung Quc bt u t chc nhau li. iu l t chc
ca h c nhng c im sau y: Khng c t chc vo hi:
a) a ch c trn 100 mu t.
b) a ch phm ti cng bc nng dn.
c) Thy cng, mc s.
d) Nhng ngi c quan h vi quc.
e) Nhng ngi ht thuc phin, c bc.
Trc phong tro cch mng y, a ch v k ho thn x
u cm thy b uy hip. V chng cng t chc nhau li. Chng
tr thnh nhng tn pht xt v dng nhng bin php pht xt
chng li nng dn c t chc. Hm do, hnh hung c nhn, vu
khng trn bo ch phn ng, cp bc tr s cc t chc, m st,
bin php no chng cng dng n, min l nu khng xa b
c th cng c th lm cho cc t chc cch mng b thit hi.
c nhng chng c cho thy rng c mt s i a ch treo
thng n 5.000 la cho ai git c mt chin s tch cc.
D sao, nng dn c t chc cng khng chu thua. Ngay
khi thy xut hin t chc i ch, h t chc dn qun i ph li.
Sinh vin v cng nhn vo cng hi u tch cc gip nng
dn.
NGUYN I QUC
Ti liu ting Php, c ghi ngy
19-3-1925 - 21-3-1925 trang u, lu ti Vin H Ch Minh.

"LI CAI TR CA NGI ANH"
1)

Trung Quc, n , Xung
Nhng ngi bo th tr li nm quyn, vic lm cho ch
ngha quc Anh thm sc mnh. Ch ngha quc Anh mun thi
hnh Trung Quc mt chnh sch tch cc v "mnh m". bt
u, ngi ta ngh vi Hi ngh Lun n ngy 24 thng 11 va
ri rng nhng ng st Trung Quc phi do cc lc lng qun s
M, Nht, B, Php v Anh kim sot v gim st. Nc Anh b nhiu
vn nht vo nhng ng st y v s ng mt vai tr quyt nh
trong vic kim sot v chim gi nhng h thng ng st . D
n tt p y cha c thng qua.
u nm nay, th chnh thc ca n thuc Anh bng
nhin thy buc phi p dng "o lut phng th n "
2)
nm
1918, tc l o lut bt thng thit lp tnh trng gii nghim
tng cng. Di ch y, tt c nhng vin chc v cnh st
ngi Anh, t cp thanh tra tr ln, u c quyn bt b v giam
gi nhng ngi n b tnh nghi, khng lm th tc cng chng
cn xt x g c. Ch trong mt bui sng m cc trng trung hc,
cc k tc x ca sinh vin v khong 100 to nh b khm xt.
Hng trm v bt b xy ra. Trong s nhng ngi b bt giam,
c: S. Sune Rd, lnh t trong Ban Chp hnh ng Quc i n
32
; Baran Roy, b th tnh u ca ng ny; S.Mttr, b th ca
___________
1) Bi vit ng bo Le Paria, s 33, thng 4 v 5 nm 1925 di
nhan Rule Britania.
2) Trong nguyn bn, cm t "Defence of India Act" vit bng ting Anh.
ng Svaragt; v nhiu ngi Svaragt khc c ting tm v c
tn trng. Vn phng cc cng ty ca ngi n u b qun i
v cnh st chim ng. Cc nh cm quyn Anh Bengan li nh
gii quyt bng v lc tt c nhng kh khn v chnh tr.
y, chng ti s khng nhc li nhng s bin xy ra
Nht Bn v Ai Cp m mi ngi cn nh. iu m ngi ta t
bit n l t lu cc nh cng nghip Anh hng m p ci
mng thi hnh mt cch kin quyt mt "chnh sch bng" chu
Phi. H bin Xung thnh mt n in rng ln, v thc
hin mc ch , h s chuyn hng dng sng Nin min
thng lu. n in c ti nc nh vy s em li mt nng
sut k diu; nhng... nng nghip min h lu sng Nin s b thit
hi nghim trng; v dng nc mu m tt ti b i i hng
khc. V vy, ngi Ai Cp phn i vic thc hin k hoch .
Vic ngi Lixtch, tng t lnh ngi Anh trong qun i Ai Cp b
m st c ngi Anh dng lm c hon ton t do hnh ng
Xung; t nay h l nhng ngi ch duy nht y. Mu
Xung v Ai Cp c l s ch tng thm mu m cho n in
ca h Xung m thi...
NGUYN I QUC

Tp san Inprekorr, ting Php,
s 33, ngy 8-4-1925.


TH TR LI NG H. (THNG HUYN)
Ti xin cm n ng gi cho ti hai tp vit ca ng: Cch nh
)
.
Ti c c hai tp y. ng cn yu cu ti gp kin nhn xt.
Vng, xin chiu theo ng!
ng v mt ph bnh, ngh nh th no ti xin ni thng vi
ng nh th y. Ti khng chc rng tt c nhng nhn xt ca ti
u sai c; nhng xin ng c bc b nhng nhn xt no ng cho l
kh hiu. Vic trao i ny s c li cho c hai chng ta.
Trc ht ti xin ni rng ti rt phn khi thy ng dng
cm v thin vit hai tp ny. Dng cm l v ng vit bng
quc ng
2)
v mt ti kh rng m t trc n nay cha ai dm
cp n. Cn tinh thn thin th th hin r trn 32 trang
giy m ng vit. Tt nhin l 32 trang y cha in thnh
sch. Nhng nu vit ng bo, th cng kh tt ri!
Bi vit ca ng c nhiu in tch v dn chng lch s. iu
chng t rng ng rt thch c sch.
By gi ti xin bt u nhn xt. Ti lun lun nh rng ph
bnh th d, cn sng tc ngh thut th kh. V nh, khi xem mt
bc tranh v, ch ra c nhng sai st hoc nu ln c nhng u
im ny n, th d. Khi nghe mt ngi khc do mt bn nhc,
ti c th nhn xt anh ta chi c hay hay khng. Cn nu ng bo
ti hy cm bt v bc tranh y hoc cm ly nhc c c dy ko
cho ra ting, th ti chu...
___________
1, 2) Trong nguyn bn, cc t "Cch mnh", "quc ng" vit bng
ting Vit.
Trn y ti c ni rng, bi vit ca ng c nhiu in tch,
nhng ti ngi in tch ng nu ra qu nhiu. Dng in tch l
tt, nhng nu lm dng s lm cho c gi kh chu. Bi v tnh
cht cao xa, thm thu ca cc in tch thng cng hay bao hm
nhng ngha m h c th lm cho ngi ta hiu lm. Mt cu tc
ng Php c ni: "Ha hn nhiu b hn l bnh m". Ti ngh rng
mt tc phm vn chng khng c di mi hay. Khi no tc phm
y ch din t va nhng iu ng ni, khi n c trnh by
sao cho mi ngi ai cng hiu c, v khi c xong c gi phi
suy ngm, th tc phm y mi xem nh l mt tc phm hay v
bin son tt. kin ca ti da vo hai cu trch dn sau lm
bng chng:
Trong sch Lun ng, chng ti dn cu ny: Tng T tr li
"Tt nhin". Cu y ch gm c mt t. Mt t m cng rt
th hin c ngh lc v ton b kin thc ca Tng T. Khi c
t y, l no ngi ta khng hnh dung c nim vui sng ln
trong ci nhn ca Khng T v tm trng vui ca v s ph ang
m o vi mn .
Ti thch ai c th thm, bt mt ch no trong cu y. l
li hnh vn tht s trong sng v cao xa.
C mt ln, mt v tng ca Naplng nht b bao vy
Oatcl. K ch ra lnh cho ng ta u hng; ng p cc lc:
"Ct". Cu ni y ch c mt t, li l mt t tc tu. Nhng trong
tnh th nguy kch nghim trng y ca v tng, nghn li ni khc
cng khng th no th hin c hn lng dng cm v s khinh
b ca ng i vi k th. V ch mt li p y cng v tng
cng c c i ng ca mnh. Ch cu ni y cng lm cho tn
ng vang di khp chu u. N cn c ghi vo bin nin s cho
n ngy nay v ngi Php ai cng bit n li p y.
V vy, mt li hnh vn gin d, chnh xc hn hn ci li
hnh vn rm r, hoa m.
Ngn ng ca ta cn ngho. Khi ni, chng ta phi vay mn
nhiu t ng nc ngoi, nht l t ng Trung Quc. Ti ngh rng

lm dng t ng Trung Quc ch lm cho vn thm kh hiu, tr
nhng t thng dng m ai cng bit v tr nhng t mi, nh
ngi bnsvch, ch ngha bnsvch, ti chnh... ng ni, chng ta
phi gip cho ng bo ta lm quen vi nhng t m nay h cha
hiu, lu ri h cng s hiu. C th lm nh vy c, nu ng ch
ngh n vit cho h tc phm vn hc... Cn nu tc phm ca ng li
nh dng tuyn truyn th phi l mt tc phm ai c cng
hiu c. Mt tc phm hnh vn hay m kh hiu th chng c ch
g. V nh, bo ng bo chng ta hy lng nghe mt ngi Php hay
mt ngi Trung Quc ht: d cho nhng ca s y l nhng ngh s
tuyt vi i na th h cng khng li cun c ng bo ta.
Ti xin chia nhng iu ph bnh ca ti thnh hai phn: phn th
nht ni v hnh thc bi vit ca ng, v phn th hai ni v ni dung.
PHN MT
Trang 1 - Nu ng n ni vi nhn dn lng ti: "Chng ta
phi dy bo ln nhau; ngi bit phi dy cho ngi khng bit ..."
th ngi ta s hiu ngay. Cn nh ng ni vi h "ging trng rung
chung", th t ngi hiu c ng mun ni g.
Trang 2 - ng ni: "L ngi dng sc mnh ca mnh ct
chng li gi ng! ..." Ti sao khng ni thng: "Ngi Php s
cm..."? Mt cu di dng: "mt ngi l mt dng li bn ngoi
nhn trm xem c ai ng sau vch khng"; cu y nht nh l
khng gn bng cu: "mt tn n trm ng rnh"; cng ni y,
cu ny ch dng c vi ba ch. Nu chng ta mun bt k trm th
chng ta phi ch cho mi ngi thy n. Cn g phi dng n mt
cu n d.
Trang 3 - "Ngi ta cng dng t ng cch mnh y ch
nhng thay i y" nhng khng r bng cu "ngi ta cng gi
nhng thay i y l cch mnh" [4]
1)
.
[5]
2)
Thay cu "tranh ginh ca ci, quyn lc ..." bng cu
___________
1), 2) [4], [5] ngha l dng 4, 5.
"tuyn b chin tranh khng suy tnh". Nh vy c th rt bt c
10 ch m cu li sng t hn.
Trang 4 - ng c nu tn "Niclai nh" v "Oasinhtn". Ti
sao ng li khng nu tn "Gngi" ? Ngi Trung Quc c hai t
ny l "Cani"
1)
cn nu ng c theo m Vit th s l Cami
1)
,
nh vy l khng c y Gngi. Nu cn vit tn mt nhn
vt hoc tn mt lng nc ngoi bng ting Vit, ti ngh c nn
vit ng tn y hn l din t thng qua ting Trung Quc.
[5] Chng ta hiu "ty chay"
1)
l g ri, nhng ti khng r
ngun gc ca t ny, ti sao li cn thch dng cu n d "phong
tro bt hp tc" ? Nu chng ta mun dng nhng t ng mi, th
c th dng ch "boycot" (boycottage)
2)
mt t ngn gn thng
dng nhiu nc.
Trang 5 - [7] "Cch mnh v i v nhn o bit bao", mt cu
rt hay, nhng tic rng nhng ngi khng hc ch Hn th
khng hiu c. Ti cng nhn xt nh vy v tm cu sau.
[8]" ... nhng hy sinh khng th no trnh khi, nhng hu
qu cn thit", l mt li hnh vn cu k.
[9] ng vit: "chng li mt cch th ng", v trong ngoc
kp, "th ng khng c". Nh vy l ng gii thch mt thnh
ng ting Trung Quc bng mt thnh ng ting Php cho nhng
ngi khng bit ting Trung Quc m cng khng bit ting Php!
Sau , ng cn vit "mt v kh duy nht li hi".
Nu ng nh vit cho nhng ngi va bit ting Trung Quc
va bit ting Php c, th ti khng c kin. Cn vit cho nng
dn, cng nhn c th nn dng ting Vit.
Khi vit: "khi cu xin nhng ngi bo h mnh cho mnh c
t do, ngi ta nui mt o tng tht k l...", c l ng mun ni
"l mt iu v l" hay "l mt iu ngu xun". V ng c
___________
1) Trong nguyn bn, cc t "Cani", "Camia", "ty chay" vit bng
ting Vit.
2) Trong nguyn bn dng "boycot" (boycottage).

mun vit cho vn v cho nn ng vit "ngi ta nui mt o
tng tht k l!". Khi ngi ta nui nhng o tng ln lao th
khng bao gi ngi ta cu xin t do nhng k p bc mnh ...
Cn nhng cu: "n lc ngi ta mi chu chia tay vi anh,
mt m l . .." v "khng c v kh no trong tay...", cch vit ny
chu nh hng qu nhiu ca li vn Trung Quc.
Dch hai ch "mu m"
1)
t ting Trung Quc v hai ch
"langue maternelle" dch t ting Php sang ting Vit, th nht
nh nng dn v cng nhn s khng hiu ng ni g ..., tr mt
vi vin k lc v thng ngn hiu c ng ni. Ti sao ng li
khng dng nhng t "ting ta" hay "ting nc ta" cho ai cng
hiu c?
Xin dng li y. Ti nu nhiu nhn xt v hnh thc tc
phm. Mong ng kim tra li bi vit ca mnh. Nu ti c tip tc
th chng ho ra l ngi thch tm kim khe kht nhng sai st
ca ngi khc.
PHN HAI
I - ng cho rng t ng "cch mnh"
2)
ly trong Kinh Dch.
C l khng ng. Song ti cng khng dm khng nh. Nhng ti
khng tin rng khi dng t ng cch mnh, ngi Trung Quc
mn t y ca Kinh Dch, m h dch t ting phng Ty.
Nhng t ng "Ci cch", "Kinh t", "c lp", "X hi" cng c
to ra nh vy Trung Quc.
Trong ting Php cng c nhng t "rforme", "volution" v
"rvolution"
3)
. Tin ho l mt lot nhng bin i lin tip v c
tnh cht ho bnh. Cn ci cch l nhng thay i xy ra t hay
nhiu trong th ch mt nc, nhng bin i y c km theo hoc
khng km theo bo lc. Sau nhng ci cch, vn cn tn ti mt
___________
1) Ngha l "ting m ".
2) Trong nguyn bn, t "cch mnh" vit bng ting Vit.
3) "Rforme" (ci cch), "volution" (tin ho), "rvolution" (cch mng).
ci g y ca hnh thc ban u. Cn cch mnh th em mt ch
mi thay th hn cho mt ch c.
Theo ngha m chng ta hiu ngy nay v Cch mnh th
Thnh Thang v V Vng khng phi l hon thnh mt s
nghip cch mnh. Khi h u tranh chng li cc vua Tr v Kit,
h dy ln trong nc mt cuc cch mnh. Nhng khi Tr, Kit
b nh bi ri, th h li ln ngi hong v vn duy tr ch
qun ch. Ni rng h lm cch mnh l khng ng.
Gngi l mt nh ci cch ch khng phi l mt nh cch
mnh. ng Gngi i Chnh ph Anh tin hnh nhng ci cch v
th ch trong nc, nhng ng khng c v nhn dn n ni
ln ginh li c lp, v ng cng khng bao gi i ngi Anh thc
hin nhng thay i ton b trong Chnh ph n . V ch khi
ngi Anh bc b mi yu cu ca ng th ng mi ch trng
ty chay. (Ty chay l mt hnh ng ch khng phi l mt ng).
n c ng Quc i; Gngi l mt trong nhng nh lnh
o ca ng ch khng phi l ngi sng lp ng.
Khng phi ch c Chnh ph l i tng ca cch mnh. Tt
c nhng bin i xy ra trong mi s vt trn th gii cng u c
th gi l cch mnh. cuyn l mt nh vn vt hc cch mnh;
Cc Mc l mt nh kinh t hc cch mnh.
2. Trong on vn ng ph phn nhng hnh ng ca Chnh
ph Php, ng hai ln nhc n li nhn xt ca ng v nn gio
dc m h ban cho chng ta, v v nhng t bo m h cho php
chng ta xut bn, ln u vit trang 12, ln th hai trang 16.
Nhng ng li hon ton qun khng ni n nhng lao dch v
thu m m chng ta phi gnh chu; qun khng ni n ru,
thuc phin m h "bn" cho chng ta; qun khng ni n vic m
phu i lao dch; qun khng ni n vic cm bn mui; qun
khng ni n vic a ng bo ta sang Tahiti phc v h nh
nhng n l ... Chng ta tht au xt trc cnh ngi Php cm
khng cho php chng ta lp hi v khng cho chng ta tip th
mt nn gio dc hon chnh, cn h th cng t ngi vit c
sch v bo ...

ng ni rng: "Ngy nay, mt vi ngnh cng nghip nh pht
trin hn xa cht t". Vy ng mun ni n nhng ngnh cng
nghip no ? Nhng ngnh cng nghip y pht trin l nh ngi
Php xc tin hay l nh vo s n lc ca bn thn chng ta ? S
pht trin y c li cho bn thn ngi Php hay c li cho nhn dn
ta ? Nhng ngnh cng nghip y c pht trin hn cng nghip cc
nc khng b nc Php thng tr khng ? Trong khi ng ni n "ti
c" ca k th chng ta, c nn ni n iu khng?
Ti trch cu ny trang 13: "Ngay c nhng ngi trc y
t ra trung thnh vi l tng cch mnh cng tng rng nc
An Nam s c t tr khi ci cch c thc hin mi c cu
t chc ca ch c. Cn mt s rt him ngi tht trung thnh
vi l tng cch mnh li b buc phi nm im". iu l do s
di dt v km ch ca ng bo ta. C ngi khng bit i theo
con ng no; c nhng ngi khc th li khng bit cch ch
ng i cho h. Chng ta b trng pht v s di dt ca mnh,
chng ta khng th ku ca vi ngi Php. Chng l bn n cp:
nu chng khng bit hnh ng k cp th chng ch l mt bn
ngu xun. Cn chng ta l nn nhn: nu chng ta khng bit
phn ng chng li, th chng ta cng l k kh di. Tht l di dt
m i phn nn rng k khc thng minh, r tht l v ch!
ng ni rng cch mnh ca chng ta khng thnh cng l v
ngi Php tn bo!
Vy th ng mun th no ? ng mun chng cho ta t do
mun lm g th lm , v cho chng ta tm mi cch ng u
vi chng ? ng mun chng s khng lm g ngn cn chng ta
lm hi n quyn li ca chng ? Thay v cho vic ch bai ngi
khc, ti ngh rng hp l hn l t ch trch. Chng ta phi t hi:
"... (mt mt cu ting Php - ND) ... Ti sao nhn dn ta li di dt
nh vy ? Ti sao chng ta li khng a c s nghip cch mnh
n thnh cng ? Vy nay chng ta phi lm g?".
ng mun nhn dn An Nam lm cch mnh nh ngi Ai
Cp hoc tin hnh ty chay nh ngi n ? Hay lm! Nhng
ng qun ni r ti sao ngi Ai Cp li lm c cch mnh, ngi
n li c th ty chay ngi Anh.
Gi thit rng c ba chic t: xe th nht l xe n , xe th
hai l xe Ai Cp, cn xe th ba l xe An Nam. Hai xe u, bnh xe
lp vng vng, c xng du, my mc tt, cc xe y li c hai
hoc ba ngi li gii thay nhau li xe. Cn xe th ba ch l mt b
khung (?); bnh xe lp xc xch, li thiu xng du v khng c
ngi li; th m ng mun xe th ba chy theo hai xe kia ang
bon bon pha trc. Lm sao m xe th ba c th n my c ?
n v Ai Cp, cc chnh ng c nhiu ng vin, ngi th
ph trch tuyn truyn, ngi th ph trch nhm, hi. Trong sinh
vin, nng dn, cng nhn, vin chc ... u c cc t chc hi. Tt c
u mt mc tun theo mnh lnh ca ng h. Nhng ngi i tuyn
truyn lun lun thc tnh nhn dn. Ai cng bit yu nc, ai cng
hiu cch mnh l g. Cng lnh ca mi ng u c nghin cu
k, cng lnh d kin c ng li, phng php thc hin mi d n
d ln d nh. S lng ng vin, hi vin rt ng, iu l hi rt
cht ch, ng no cng c c s vng vng.
Khi Gngi ng mun c mt triu ng vn ng phong
tro ty chay th ba ngy sau, nhn dn gi ngay n cho ng hn
hai triu ng. Khi mt hi vin hot ng v ng b Chnh ph
Anh bt giam, th hi vin khc n xin ngi t thay. V d c
ngi b n mt thng t, th c 30 ngi n xin t thay; nu b
hai thng t th 60 ngi n thay, cng vic ca ng khi b
ngng tr v thiu mt ngi y.
Ngy m ng Quc gia Ai Cp cho nim yt mt bn tuyn
ngn, tm ngi k tn vo tuyn ngn b Chnh ph Anh bt
em i y. Lp tc ngy hm sau, c tm ng vin quc gia khc
n k vo bn tuyn ngn y. H cng b bt. Nhng li c tm
ng vin khc cng hnh ng nh tm ngi kia. Ngi Anh
cng nh bt h nhng khng dm lm, s rng bt b cng lm
cho cuc chng i lan trn khp nc.
Nhng s vic y c th xy ra nc ta khng ? V nc ta
c t chc ng cha ?
ng ni rng mt cuc cch mnh ho bnh s khng gy cht
chc. Th th, nhng yu sch i gim thu nm 1908 Trung K,
c km theo bo lc khng; th m bit bao nhiu ngi b bn

Php x t, bt i y.
Chng ta cha c mt ng phi no, chng ta cha tin hnh
mt cuc tuyn truyn no, chng ta cha t chc c g, m ng
mun nhn dn ta ty chay ngi Php! Vng, ti c k su
trang m ng vit v "Nhng cng vic chun b" thnh lp Hi
lin hip i biu nhn dn vi sinh vin, thng gia.
Khi ti c n phn ny, ti lin tng ngay n bi th ng ngn
ca La Phngten: Hi ng chut . Th ng ngn y i th k nh
sau: Trong mt nh kia c mt ch mo ct lc sn dit chut khng
thng tic. Chut ra quyt nh s treo chung ln c mo khi b
mo sn bt, nghe ting chung, chut bit m kp chy trn. Nhng
khng c chut no dm tnh nguyn treo chung ln c mo c.
Phi, khng mt con chut no ca La Phngten ni trong th
ng ngn dm buc chung ln c mo; tuy vy, chng u cm
ght k th ca chng v ng tnh s treo c n ln. Nhng con
chut y tht l hn hn "nhng con chut An Nam" khng bit
cm th "nhng con mo Php" v nhng con chut ny khng bit
on kt li bn vic tiu dit nhng con mo kia, chng s rng
trong hng ng chut ca chng s c con i bo vi mo Php.
Nhng ngi t ho l dng ging Rng Tin li khng bng
chut! Tht l h thn, c phi khng tha ng!
thnh lp Hi lin hip i biu nhn dn, ng k trc
ht n Hi khai tr tin c
)
, li nh th ! ng mun gi Hong
Trng Phu v ng bn n gip nhn dn An Nam u tranh
chng ngi Php ? Ti khng hiu ng ni a hay ni tht ...
Nu ng ni tht, ti xin ngh vi ng thnh lp mt "Hi cu
nc An Nam" gm c vin ton quyn, cc vin thng s, cng s,
nu cha th gm c nhng tn mt thm na. Ri chng ta ni
vi h hy bo v ly ngi An Nam chng Php. V ngh ca
ti cng hp l nh ngh ca ng!
Th ny vit cng di. Ti khng dm li dng lng kin nhn
ca ng. Xin php tm tt kin nhn xt ca ti trong vi cu sau y:
ti bin son ca ng l vn cch mnh. Ti c
___________
1) Trong bn ting Php vit A.F.I.M.A.
th chia bi vit ca ng thnh bn phn:
1- Gii thch t ng cch mnh.
2- Ph phn nhng vic lm ca Chnh ph Php.
3- Cng vic chun b tin hnh ty chay.
4- Dch thut mt on vn ca mt tp ch Php.
ng vit tt c l 32 trang.
Phn dch thut chim 5 trang.
Phn chun b ty chay 6 trang.
Li ni u 1 trang.
Nh vy l ng dnh c 20 trang vit v cch mnh. Trong
hai mi trang y, ng khng ni 1) Phi lm g trc cch mnh, 2)
Phi lm g trong cch mnh, 3) v phi lm g sau cch mnh.
ng cha bn n lc lng m ngi Php c th s dng (
nc ta) v cng cha bn n lc lng ca ta.
ng nhm ln ty chay vi cch mnh v ngc l
)
.
Khi m u, ng ging trng rung chung; n lc kt thc ng
a ra mt bn dch thut trong mt tp ch Php; m li khng
phi l mt tp ch cch mnh.
Ti ni thng nhng kin ca ti v bi vit ca ng; v
cng nhn c hi ny, nu ln mt s vn tho lun; mong
rng c th rt ra t mt ci g m rng thm kin thc ca
ti. Xin thnh thc v nhit lit hoan nghnh ti cao tr ln ca
ng. Bt c mt ngi lao ng no, d thng minh n u, i lc
cng c th sai lm. Ch c nhng k ngi khng mi khng sai lm
m thi. Nhng lm vic m c sai lm cn hn l s sai lm m
khoanh tay ngi khng!
Mong ng hy c gng!
Ngy 9-4-1925
L.T.
Ti liu ting Php,
lu ti Vin Lch s ng.
___________
1) Trong bn ting Php dng vice vasa.

I HI CNG NHN V NNG DN
y l i hi ln th nht ca nng dn tnh Qung ng v
l i hi ln th hai ca cng nhn ton Trung Quc, c hai i
hi cng hp chung.
i hi ln th nht ca cng nhn Trung Quc hp nm 1922
Qung Chu. Lc cng quyt nh s hp i hi ln th
hai vo nm sau. Nhng bn qun phit p bc git hi v bt
giam cc chin s, buc cc t chc cng nhn min Bc phi i vo
hot ng bt hp php. V vy, cc i biu nhng t chc y
khng th hp i hi vo thi im n nh.
Khi Ng Bi Phu v ng bn b nh , hot ng ca v sn
mi li xut hin tr li Hoa Bc.
iu cn ch l trong khi cc t chc cng nhn pha Bc b
bn qun phit gii tn th cc t chc cng nhn pha Nam da vo
Chnh ph cch mng Quc dn ng li pht trin nhanh chng.
Sau khi tp hp c lc lng v chn chnh li i ng
pha Bc, v sn trong ton Trung Quc mi triu tp i hi ln
th hai Qung Chu ngy 1 thng 5.
Nhng ngi cch mng Qung ng, trong khi gip v sn
thnh ph cng khng qun v sn nng thn. Trong hai nm,
h tp hp c hn 200.000 bn nng v cng nhn nng
nghip vo t chc.
c mt s lnh o thng nht v cng tc v u tranh, nng
dn c t chc cc huyn quyt nh hp i hi tnh ln th nht.
Do nht tr vi nhau v nhm thc hin mt mt trn
thng nht gia nhng ngi b bc lt cc thnh ph vi
nhng ngi b bc lt nng thn, nhng ngi lnh o
triu tp ng thi vo mt lc hai i hi hp cng mt
a im.
Khai mc i hi - Cng chnh v i l ng Trng i hc
Qung Chu trang tr rt p bng c v c ui nheo. ngay
ca vo c treo mt tm bng ln kt ton bng hoa, trn c cu
"V sn v nng dn on kt" (tt nhin l bng ch Trung Quc).
Trn l i c chn dung bc s Tn Dt Tin, chn dung Cc Mc,
Lnin, Lipnch v Rda Lucxmbua. hai bn phng hp, c treo
nh cc chin s hy sinh v s nghip ca v sn Trung Quc, c
tranh v v khu hiu cch mng, nhng li chc mng ca cc t
chc cng nhn, binh lnh v nng dn.
Trc gi, phng hp cht nch. L khai mc m u bng
bn nhc v bi Quc t ca. Nhng ngi i din ca Quc dn
ng v trong ban t chc c din vn cho mng cc i biu.
i din Quc t Cng hi
33
c nhit lit hoan nghnh; din t
ca v i din y b ngt qung bng nhng trng v tay vang ln
nh sm.
L kt thc, cc i biu ra tham d cuc biu tnh do nhn
dn Qung Chu chun b. Binh lnh, sinh vin, nng dn t cc x
n, cng nhn, hc sinh cc trng qun s, tt c thanh nin
cch mng v lao ng u c mt. C hn 100.000 ngi tham gia
biu tnh. Cc bo u tha nhn cha khi no c mt cuc tp
trung ng o v phn chn nh vy.
C dn u, on biu tnh ko i qua cc ng ph ln,
va i va ht nhng bi ca cch mng. Li h " o ch ngha
quc!", "Cch mng mun nm!" vang n tn cc t gii nc
ngoi. Hng nghn thuyn b trng c ko i trn sng, hng ng
li h ca nhng ngi biu tnh bng nhng li hoan h ca
nhng trng pho n. Tht l mt cnh tng hng v. Nhng c
gi ngi Trung Quc, thch cnh phng d, cho rng rng
ging trn trong thnh ph. ng nh vy, nhng ngi biu tnh
ai cng cm trong tay mt l c , hnh nh, c ghi mt trong
nhng khu hiu sau y:

a) Lin minh cng nng mun nm!
b) Trung Quc gii phng mun nm!
c) V sn tt c cc nc, lin hip li!
d) o ch ngha quc!
) o ch ngha qun phit!
e) V sn Trung Quc, chng ta hy on kt!
g) o bn phn bi giai cp cng nhn!
h) Ngy lm 8 gi mun nm!
v.v. v v.v..
Khng xy ra mt s c g. Ti phi ni n iu ny, bi v tr
nc Nga Xvit v Qung Chu cch mng, giai cp t sn tt
c cc nc u c thi quen li dng ngy 1 thng Nm
34
tn
st cng nhn.
Mt bc in tn. Sau cuc l, i hi gi bc in sau y
cho Quc t Cng hi :
"Knh gi Quc t Cng hi , nh chuyn cho cc t chc
cng nhn v t chc cch mng tt c cc nc.
"B nhiu tng p bc ca ch ngha quc, ch ngha qun
phit v ch ngha t bn, t my nm nay, giai cp v sn Trung
Quc ra sc t chc nhau li chng bc lt.
Trong ngy 1 thng Nm ny, ngy giai cp v sn quc t
biu tnh chng k t th ca mnh l ch ngha t bn, chng ti,
i biu cho qun chng nhn dn lao ng Trung Quc hp i
hi ton quc ln th hai Qung Chu.
"ng thi, chng ti c mt cuc hp chung vi i biu
ca 300.000 nng dn c t chc. Chng ti s cng nhau hot
ng v li ch ca cng nhn, nng dn ngho Trung Quc.
"Chng ti u bit rng gii phng nhn dn lao ng phi l
s nghip ca bn thn nhng ngi lao ng. Chng ti cng bit
rng bn quc c mt trn thng nht ca chng, v rng nu
v sn nc M, v sn chu u v v sn Nht Bn m khng
cng nhau tay nm tay hnh ng cng vi cc dn tc b p bc
cc nc thuc a v na thuc a th khng th no nh
c ch ngha quc. V vy, chng ta phi xy dng mt t
chc rng ln ca nhng ngi v sn ton th gii v ca qun
chng b p bc bc lt tt c cc nc. C on kt chng ta mi
chin thng c quc, chin thng c bn phn ng v
nhng tn phn bi Quc t vng Amxtcam
35
.
"Mt trn thng nht v sn quc t mun nm!
"Cch mng v sn mun nm!"
l ngy u tin ca hai cuc i hi.
Vic gia nhp Quc t Cng hi v gia nhp Hi ng Quc
t Nng dn Mtxcva c ghi vo bin bn.
Sp ti ti s gi bo co chi tit cho cc ng ch.

Qung Chu ngy 2-5-1925 HOWANG T.S

Ti liu ting Php,


NHNG TR L HAY L
VAREN V PHAN BI CHu
Do sc p ca cng lun Php v ng Dng, ng Varen
na chnh thc ha s chm sc v Phan Bi Chu. ng ha th; gi
th c cho rng mt v ton quyn ng Dng m li bit gi li ha
i chng na, th chng ta vn c php t hi liu quan ton quyn
Varen s "chm sc" v y vo lc no v ra lm sao.
Trc ht, ngi ch mun chm sc n khi no yn v tht
xong xui bn y .
Nhng ngi li ch va mi xung tu, m hnh trnh t
Mcxy n Si Gn ko chng bn tun l c. Nh vy c ngha l
trong bn tun l , Phan Bi Chu vn b giam trong t.
*
* *
n Si Gn th ng Varen, c g m khng lng trc
c, s b qun qut ly, li ko i, ging co, ru v, p
trong m bng bong nhng bui chiu i, nhng cuc tip
vi rc, nhng li chc vi tng. Tip y l mt cuc tun
du linh nh qua khu ph bn x, gia hng nghn ngi da
vng c nc Php hng phc bng sc mnh ca li
l, nay giao ph vn mnh trong tay quan ton quyn. V
cng l ln u tin trong i mnh, hai con mt ca ng
Varen c thy hin hin ci huyn diu ca mt thnh ph
ng Dng, di lng ng, trn va h, trong ca tim.
Nhng cu li
)
ko xe tay phng ct lc, i bn chn trn
gim lch bch trn mt ng nng bng; nhng qu da
hu b phanh lm lm; nhng xu lp xng lng lng
di mi hin cc hiu cm; ci rn mt ch khch trng ra
gia tri; mt vin quan u oi bc qua, tay phe phy ci
qut, ngc eo tm bc u bi
)
hnh ch thp. Tht l ln
xn! Tht l nhn nho!
Bng dng tt c dng li, di cy a thn, hay ng hn
di ngn roi gn b m vin i xp Ty va vung ln va qut
tho: "Ci ging tm nh my! C ct i khng, ci ging tm!".
Th l ci m ng lc nhc ng sp hng, va yn li va lng,
hai bn l ng. G th nh ? Xe t quan ton quyn sp i qua
y ... Xe kia ri! Li c ng Ton quyn y ri!
- Quan c ci m hai sng trn chp s! Mt ch b con thm th.
- ! Ci o di p cha! Mt ch con gi tht ra.
- Ngi sp din thuyt y! Mt anh sinh vin ku ln.
- i bp chn ngi bc ng! Mt bc cu li xe th di.
- Rm ru, su mt
1*
2)
! Mt nh nho lm bm.
Th l t ng Varen chy qua gia hai hng ro con ngi,
lng khom li khi ngi n gn. Cng lc, mt ting ro ro ni
ln: "Ly quan ln! Bm ly quan ln !"
3)
.
Trong khi th Phan Bi Chu vn nm t.
*
* *
T Si Gn ra H Ni, ng Varen s dng li Hu. Triu nh
An Nam, do hong hay hnh bng hong dn u s tt ti
i nghnh tip hin thn tn nghim ca nc Php. c kim
thng Khi nh s thnh ng Varen thm hong cung, v ng
___________
1) Trong nguyn bn, t "xe" vit bng ting Vit.
1) Tn quen gi trc y ca mt th hun chng ca Php.
1* "Rm ru, su mt": Ngn ng nc Nam, ch bt lng (Ch
thch ca tc gi).
2) Trong nguyn bn vit bng ting Vit, "Dm du, su mt" c dch
ra ting Php v ging ngha trong ch thch ca tc gi.
3) Cu ny trong nguyn bn cng vit bng ting Vit, nhng dch
ngay ra ting Php.

Varen s vo. Hong thng Khi nh s thnh ng Varen d yn,
v ng Varen s n. n lc trng ming, hong thng ng dy,
ngi uy nghi tin n gn quan ton quyn; a nhng ngn tay
di v mnh, lp lnh chu ngc xanh, ngi ci ln ngc ng
Varen loi tng l phong tng cao qu nht ca hong triu: Nam
long bi tinh, v th l ng Varen c gn m ay.
Trong khi th Phan Bi Chu vn nm t.
*
* *
Nhng chng ta hy theo di, theo di bng i cnh ca tr
tng tng, nhng tr l chnh thc ca ng Varen. Hy theo ng
n tn H Ni, tn cng nh lao chnh, tn x lim, ni ngi ng
bo tn knh ca chng ta ang rn xit.
i tht l mt tn kch! i tht l mt cuc chm trn! Con
ngi phn bi giai cp v sn Php, tn chnh khch b ng
bn ui ra khi tp on, k rung b qu kh, rung b lng
tin, rung b giai cp mnh, lc ny mt i mt vi ngi kia, con
ngi hy sinh c gia nh v ca ci xa lnh khi thy mt
bn cp nc mnh, sng xa la qu hng, lun lun b l ny sn
ui, b chng nh vo mun nghn cm by, b chng kt n t
hnh vng mt, v gi y ang b, vn chng, eo gng ln vai,
y o trong nh giam, ngy m b bng dng ca my chm nh
mt bng ma m k bn c.
Gia k phn bi nhc nh v bc anh hng, v thin s, ng
x thn v c lp, c 20 triu con ngi trong vng n l tn
sng, gia hai con ngi xy ra chuyn g y?
- Ti em t do n cho ng y! Varen tuyn b vy, tay phi
gi ra bt tay Phan Bi Chu, cn tay tri th nng ci gng to kch
ang xit cht Bi Chu trong nh t m m.
"Nhng, c i phi c li, ti yu cu ng ly danh d ha vi
ti l s trung thnh vi nc Php, hy cng tc, hy hp lc vi
nc Php tin hnh ng Dng mt s nghip khai ho v
cng l.
"ng Phan Bi Chu, ti bit r tm hn cao thng v cuc
i y hy sinh, nhiu nguy nan ca ng, v chnh ti, ti xin l ngi
u tin, vi t cch l ton quyn ng Dng, c by t tm lng
rt mc qu trng ng. Song nhng tng ho hip nht phi chng
bao gi cng hay nht? Phi chng bao gi cng thc hin c? Than
i, khng u, ng ! V li, tri i! Ti sao chng ta li c c chp ci
ln nhau mi th ny, trong lc ng v ti, tay nm cht tay, chng ta
c th lm c bit bao cng vic tt p cho x ng Dng ny?
Chng ta c th cng nhau lm cho nc ng tr thnh mt quc gia
tn tin ln, mt x t tr, mt nc Php chu !
"! ng nghe ti, ng Phan Bi Chu ny! ng hy mc y
nhng ngh phc th ca ng, hy t b i nhng mu xa c,
v, thi, ch tm cch xi gic ng bo ng ni ln chng li chng ti
na; tri li, ng hy bo h cng tc vi ngi Php, v, lm nh vy
l ng s c tt c, c cho t nc ng, c cho bn thn ng!
"V chuyn ny, ti c th k ng nghe gng ca mt trong
nhng tr th c ca ng, l ng Nguyn B Trc; ng bit y,
ng ny bit iu ri v hin nay th ng v pha chng ti.
Nhng nu gng ca ngi ng bo ng, ng cho l cha , th
ti xin k gng ng bo ca chnh ti cho ng nghe, gng cc
bn hc ca ti t hi cn nh, cc chin hu ca ti, Guyxtav,
Alchxng, Arixtt, Anbe, Pn v L
*1)
. Nhng v y, ngy nay
lng danh c, u ln lt t chy nhng ci m mnh tn
th v ang tn th nhng ci m mnh t chy. Nh vy cc
v y c sao khng ? Chng sao c. Nn dn ch ca chng ti, nh
Cha! Rt l tt! Tht th, nn dn ch ho hng ca nc Php,
___________
1* Gustave Herv, Alexandre Millerand, Aristide Briand, Albert
Thomas, Paul Boncour, Lon Jouhaux. (Ch thch ca tc gi).
1) Ch dng tn trc gi mt cch thn mt, nhn mnh s quen
bit nhau.
Vi cch gi thn mt khng y tnh danh , c th khng bit
ch xc l ch ai, nhng tc gi ghi r l ai trong ch thch. l mt
s chnh khch, cng nh Varen, vn l ng vin ng X hi Php
nhng phn bi quyn li ca giai cp cng nhn, tr nn ton quyn,
thng th, th tng, tng thng, v.v..

m hm nay ti c vinh d thay mt gia cc ng, khoan dung vi
nhng ngi, nh ti, on tuyt vi nhng lm lc ca tui tr.
"Nhng sao th, ng hy nhn ti ny, ng Phan Bi Chu! Trc
ti l ng vin x hi y, v gi y th ti lm ton quyn...!".
th Phan Bi Chu nhn Varen. Nhng, l cha! Nhng li
ni ca Varen hnh nh lt vo tai Bi Chu chng khc g "nc
l khoai"
1*
, v ci im lng dng dng ca Bi Chu sut bui
gp g hnh nh lm cho Varen sng st c ngi.
Khng phi v mt bn ni ting Nam, mt bn ni ting Ty:
c mt vin quan y lm thng ngn c m. Nhng c xt
binh tnh, th ch l v Bi Chu khng hiu Varen cng nh
Varen khng hiu Bi Chu
*
* *
Cuc gp g chm dt y, hay t ra l khng ai bit c g hn
na. Ch c anh lnh dng An Nam bng sng cho ca ngc l c
bo rng, nhn qua chn song, c thy mt s thay i nh trn nt
mt ngi t lng ting. Anh qu quyt - ci anh chng ranh mnh
- rng c thy i ngn ru mp ngi t nhch ln mt cht ri li
h xung ngay, v ci ch din ra c mt ln thi.
Nu qu tht th, th c th l lc y Bi Chu c mm ci,
mm ci mt cch kn o, v hnh v im lng, nh cnh rui lt
qua vy
2*
.
___________
1* Mt ngn ng m nng dn Bc K a thch. L khoai trn v
khng thm nc, nc ln chy tut i ngay. Nng dn Php th ni:
"Khng cn cu!" (Ch thch ca tc gi).
2* "Ci rui": li v von quen thuc ca ngi Nam, dng t ci
ci b n ca ngi da vng. Ting Php c ni: "c cn rui", "chim rui",
"tu rui"
1)
(Ch thch ca tc gi).
1) "C cn rui" ch loi nh cn trong cc u s mn quyn Anh.
"Chim rui" ch loi chim su rt nh.
"Tu rui" ch th tu thu nh chy chi sng h.
T.B. - Mt nhn chng th hai ca cuc hi kin Varen - Phan
Bi Chu (xin chng dm nu tn nhn chng ny) li qu quyt
rng Bi Ch
)
nh vo mt Varen; ci th cng c th.
NGUYN I QUC

Bo Le Paria, s 36 - 37,
thng 9 v thng 10 - 1925.
Nguyn i Quc: Truyn v k,
Nh xut bn Vn hc, H Ni,
1974, tr. 31-37.
Truyn v k.

___________
1) on cui, nhiu ch ch gi Phan Bi Chu bng Bi Chu.
Trong khi , cng khng gi Varen bng ng na, m gi trng khng
Varen. Cng cng gi trng khng cho "thn" nhng tc gi kho s
dng song song hai ch thn c th c trong cch xng h ca Php: thn
qu mn i vi Phan Bi Chu, thn coi thng i vi Varen.

BO CO GI QUC T NNG DN
V NGH QUYT CA NG B QUC DN NG
QUNG NG V VN NNG DN
Bn ngh quyt m u rng, cuc cch mng dn tc khng
th hon thnh nu khng c s ng h ca qun chng; v rng,
Trung Quc, 85% qun chng l nng dn. Nhn thc r iu quan
trng , Quc dn ng - t khi c ci t - ch n mc ti
a vn nng dn.
Lng hng hi ca nng dn. Di s lnh o ca ng, nng
dn rt mun t t chc nhau li. Sau mt nm k t thng 5 nm
ngoi, 22 Hi nng dn c thnh lp.
Ngy 1 thng 5, mt hi ngh c 117 i biu d - i din cho
210.000 nng dn tham gia t chc -, thnh lp Hi nng dn
tnh. Cha y 6 thng sau, c thm 11 Hi nng dn huyn
na c thnh lp, nng tng s Hi nng dn huyn ln ti 33
hi vi 450.000 hi vin.
Ngay c nhng nng dn sng di s p bc ca bn qun phit
ng Ph Ninh v b l, cng nhng anh em ca h Hu Nam,
Qung Ty, H Nam, H Nam v cc tnh khc u noi gng. H t
chc mt cch b mt hoc cng khai, nhng h c t chc.
Tinh thn cch mng ca h. Khi bc s Tn tin hnh
cuc kho st min Bc th chnh t v nng dn cng vi
t v cng nhn h v ng ti Thiu Chu. Trong thi gian
xy ra cuc bo ng ca bn h thng, chnh t v nng
dn hp tc vi t v cng nhn bo v Chnh ph cch
mng, trong khi nng dn ng San dng v lc ngn
chn bn lnh tnh nguyn ca thng nhn huyn ny khng
chng xut qun i nh Qung Chu. Trong cuc chin
tranh sng ng va qua, nng dn ng Hon, Hi Phong,
Lc Phong v Ph Nguyn lm tt c mi vic gip
qun i ca ng. Trong thi gian cuc phn lon ca Lu v
Dng, nng dn nhiu huyn ni dy v tin cng nhng
i qun phn lon v gip Chnh ph cch mng tiu dit
bn qun phit phn lon trong vng my ngy. Gn y, nng
dn ng Hon h tr mt cch c hiu qu binh lnh ca
Chnh ph tc v kh khi bn lnh ngoan c ca Lam Sooyai
v nhng tn khc. Ln ny nng dn Hi Phong li chu ng
nhng s hy sinh ln gip qun i ca ng trong cuc
chinh pht sng ng hin nay.
S au kh ca h. Th nhng nhng nng dn anh dng
li l nhng ngi b bc lt v b p bc hn ai ht! Trc ht, h
b i hng dng p bc. T chc ny do bn a ch ln v bn
ho l xy dng nn, chng trang b v kh cho nhng ngi nng
dn chng li nhng ngi anh em cng giai cp ca mnh. Bn
a ch v bn ho l c nh dng i hng dng bo v
nng dn chng li bn ph, nhng trong thc t t chc ny cn ti
t hn c bn ph.
mt x nh Lisao, nng dn b buc phi np mi nm
100.000 la duy tr i hng dng. mt lng nh nh Hu
c ngi ta lt ca nng dn mi nm hn 20.000 la. Thun
c, vin ch huy i hng dng c mi nm kim li c 70.000
la. cc huyn khc, nng dn cng b bc lt nh vy. moi
tin ca nng dn, i hng dng thu t nht l 20 loi thu.
Nhng k p bc h. Trc kia nng dn th ng. Hin nay,
vi t chc ca mnh, h t bo v mnh. Do nhng k p bc h
ch cn trng cy vo nhng hnh ng ti c.
Khng c thng no m khng c mt vi Hi nng dn b trit
ph hoc mt vi chin s b st hi. y l bn tm tt mt s en:

1924 - thng 5 - thng 6, hai Hi nng dn Qung Ninh b trit
ph. Thng 7 - thng 8, Hi nng dn Nam Ph v Nam Hi b
trit ph. Thng 9 - thng 10, Hi nng dn ng Hon cng cng
chung mt s phn. Thng 11 - thng 12, th Hi nng dn ca
vng 2 thuc Qung Ninh, Hi nng dn Hoa huyn v Hi nng
dn Phin Ngung b trit ph. Bn ho l v bn a ch thu bn
ph cp ph cc vng, t tr s ca Hi nng dn v git hi cc
hi vin ca hi.
Chui ti c mi thng mt tip tc ko di thm, ti c ca
bn ho l H Giang gy ra thng 5 va qua c bit d man.
Nhiu nh ca ca nng dn b t, cc cn b ca Hi nng dn b
git hi, ph n v n thanh nin trong lng b hm hip.
Mi gn y thi, bn ho l Thun c, Ph Nguyn, Thng
San phm cng mt ti c ng xu h nh vy i vi nng
dn huyn ca chng.
Ngh quyt. Nhng s tht cho thy r rng rng i hng
dng l cng c p bc nng dn. Hn na, nhiu i li thng
gm nhng tn ph v nhng k khng th chp nhn c, trong
khi mt s khc khng th gi gn c an ninh v trt t trong
huyn ca h. Song tt c nhng i u l nhng tr ngi cho
chnh sch nng dn ca ng. Hn na, s tht c chng
thc y l bt c ni no m nng dn thnh lp i t v
ca mnh th i t v chng nhng duy tr c an ninh v trt
t lng v huyn m cn c th ng h Chnh ph cch mng,
tng cng c s ca ng.
V vy ng b Qung ng ca Quc dn ng quyt nh
ngh Chnh ph gii tn cc i hng dng nhng ni c i t
v nng dn v xo b - cng sm cng tt - c quan tng ch huy
cc i . ng thi yu cu Chnh ph t chc i t v nng dn
gi gn an ninh v trt t cc lng v cc huyn, ph hp vi
chng trnh nng dn ca ng.
Nhng s p bc khc. Bn cnh i hng dng cn c bn
quan li v bn qun phit, bn ny t gi mnh l ng vin ca
ng, nhng hnh ng hon ton tri vi cc quy tc ca ng.
Mc ch duy nht ca chng l kim tin. Chnh sch duy
nht ca chng l hp tc vi bn ho l xu bc lt nng dn v p
bc Hi nng dn.
Qun on 3 ng Qung Ninh v huyn trng Ti
nhng tay vo v mu huyn . Binh lnh ca Phc Thun
c v vin huyn trng Tng phi chu trch nhim trc tip v
vic tn st xy ra 6 lng. ng San hin binh trng Ng,
i u Yip thuc qun on 2 v binh lnh ca Phc - cng vi bn
ho l - t ph v cp bc 30 lng.
Ni no c phong tro nng dn th u c tnh hnh nh vy.
Nhng hnh ng ca qun i v ca bn quan li khng nhng
lm cho nng dn xa la ng, m cn ph hoi k hoch ca ng.
gt b nhng tr ngi v lm cho s hp tc gia
ng v nng dn tr thnh mt s hp tc thc s, cn phi x s
quyt lit i vi bn qun nhn phn bi v bn quan li cng nh
bn ho l mc nt. Ch c bng cch nh vy Hi nng dn mi c
th pht trin c, chng trnh nng dn ca ng mi c th
thc hin c.
Bn cho vay nng li. Bn cho vay tin nng li l nhng k
khng thng xt g nng dn c. cc huyn quanh Qung Chu,
chng ly li t nht l 36%. huyn Cao Yn chng ly li 73%
v Li Chu 108%! Hn na, nu ngi cha khng tr c n th
con anh ta b buc phi lm ci vic tr n .
Nhng ca hiu cm , nhng thng nhn v lng tm
cng chng nhn t g hn. Thu kho nng n dn thm sc nng
ln gnh nng ca nng dn vn qu nng ri!
Nhng s khn cng ca nng dn. Nhng ngi lm thu cho
nng tri c tr cng tht thm hi trong lc con ci nng dn
lm vic tht s chng c g.
Ngi lnh canh lm vic vt v quanh nm m ch c 35

hoc 40% sn lng. Ngay c vi ci phn cm ci , mi v gt h
vn phi biu xn a ch. Th vn cha ht. a ch c th ly li
rung, khng cho ngi lnh canh thu vo bt k lc no y mun.
a ch dng hai th on khc nhau: a ch nh th cho thu,
a ch ln hn th tp hp cc khon cho thu.
Cc cng ty c quyn rung t gi cht nng dn ngho di
gt giy tn bo ca chng. Chng cp ht rung t ri sau
cho thu rung vi mc li 80%.
Hon cnh ca nhng ngi s hu nh tht qu xa vi iu
mong mun. H b buc phi np 30 loi thu. Hi Phong v Li
Chu chng hn, bn qun phit thu thu rung n nm 1930.
Ngh quyt. ng b khn thit yu cu:
Xo b s n dch ca n nn, cc th thu nng v ngoi
ngch, s c quyn rung t.
Cm cho vay nng li, cm thu hi rung t, khng cho nng
dn thu na m khng c l do; i n nh a t ti a, thng
nht o lng, min thu khi mt ma.
i thit lp ngn hng v cc hp tc x nng dn, ci cch
h thng nng nghip, hon thin cng trnh ti nc.
V nhng ngi lm thu cho cc nng tri, ng b yu cu
rt ngn ngy lao ng, tng lng, i x bnh ng i vi cng
nhn nam n tr tui.
i xo b i hng dng, i hng v, cc bo v bi ct v
cc t chc n bm khc. Cc qu v cc ngun tin ca cc t chc
ny phi c chuyn cho Hi nng dn s dng vo vic ci
thin nng nghip.
i chun b cho vic trng rng tt c nhng t cng v
t cha canh tc.
Ngoi ra ng b cn yu cu cp rung cho nhng nng dn
khng c rung.
Gio dc. i a s nng dn b tht hc. Cn n thanh nin
v ph n nng dn th trn thc t b tc mi loi hc vn. S
dt nt khin cho nng dn tr thnh mt cng c d sai khin
trong tay th lc phn cch mng. khc phc tnh trng ,
ng b yu cu:
T chc lp hc bui ti cho ngi ln v trng khng thu hc
ph cho tr con.
thc hin chng trnh ny, ng b yu cu Chnh ph
m rng h thng gio dc khng thu tin n tt c cc huyn v
lp mt ngn sch c bit dng vo mc ch . ng b cn
ngh thm rng tt c cc cha chin, n i, cc qu v cc
ngun ca ci cng phi c s dng cho cng vic gio dc.

Ti liu ting Anh,


PHONG TRO NNG DN TNH QUNG NG
1. Phong tro Hi nng dn bt u t huyn Hi Phong vo
thng 5-1922. Nng dn vn b tng lp qu tc nh, bn a ch, bn
quan li v bn qun phit p bc v bc lt. Nhng cha bao gi h
b bp nn nng n nh b Trn Qunh Minh bp nn hin nay.
Thot u, nng dn Hi Phong ngh rng Trn l ngi qu
qun huyn ny, c l ng ta s theo ci truyn thng "mt ngi
con qu, c huyn hnh phc". Nhng ho ra li khng phi th.
Nhng k i theo Trn em tin cp c trong cc cuc phiu
lu qun phit ca chng - mua rung v tr thnh a ch mi.
Chng c nhiu phng php c rung. 1/ Chng lm cho Trn
nh thu rung rt nng. Nhng a ch nh khng th np thu
c nn phi bn rung vi gi r. 2/ Trn yu cu tt c cc ch
t phi em giy t kim tra, nu ai khng c giy t th rung
t ca ngi y s b tch thu. Cc gia nh nng dn u sng
cht t ny t bao th k, nn i a s h bit rt r rung no
l ca mnh, nhng khng bit giy t u. V l , mt s ln
nng dn b Trn cp ot.
Rung t i ch nn hon cnh ca nng dn, tt nhin,
b xo trn. V nhng ngi ch mi, c lc lng v trang trong
tay tha h bp nn nng dn. Ton b i qun nhng ngi ch
nh b tc ot lm tng i ng nng dn ngho. V th i
sng tr nn kh khn khng th chu c v s ngho kh ng tr
khp ni.
Nhiu nng dn ngho b dn ra khi lng i tm vic
Hng Cng.
Ri n ra cuc bi cng thng li ca thu th. Nhng cng nhn
mi, khi v thm qu, li l ngi a tin v ngi tuyn truyn.
Th l con ng i c chun b, chng ti lin tha c
pht ng mt cuc vn ng xy dng Hi nng dn. Ngay lp tc
5.000 nng dn tham gia phong tro.
2. Hin ti 11 Hi nng dn huyn chnh thc c thnh
lp. V 13 Hi na sp c thnh lp. Tng s hi vin l 465.000
ngi (ring Hi Phong c 200.000 hi vin).
16 Hi nng dn huyn c i t v (Hi Phong c 500 i
vin t v nng dn).
Trc i hi Hi nng dn tnh vo thng 5 nm ngoi c
20 huyn c Hi nng dn. Hin nay, cc Hi nng dn c
thnh lp 32 huyn.
Thng 2-1923, Hi Phong c mt v kin gia a ch v nng
dn. Nng dn c kin. Bn a ch tung tin n rng Hi nng
dn s thc hin ch ngha cng sn v rng bn a ch phi t t
chc nhau li bo v ti sn ca mnh. Mt hip hi c
thnh lp vi hn 100 a ch tham gia, di s lnh o ca mt
ngi ch ca Trn. Ri chng buc vin quan to phi xt li v
n. Trong lc xt x, bn a ch n d phin to rt ng. S hi,
vin quan to ra lnh bt giam 6 nng dn. Lp tc 6000 nng
dn hp mt tinh, sau l mt cuc diu hnh. Cng s hn,
vin quan to phi th my ngi t . Nhng ngi nng dn
chin thng hn hoan n cc ng ch ca mnh, h va hoan
h va h ln: " o bn a ch!".
T s phn cch gia a ch v nng dn cng rng thm.
Vo thng 7-1923, do tai ha v bo, 20.000 nng dn xung
ng tun hnh, i gim 70% t. c lc lng ca Trn Qunh
Minh che ch, bn a ch thu t v khng gim cht no. Mt
cuc chin u xy ra v 3 nng dn b bt.

Bn qun phit, bn qu tc, bn quan li v bn hin binh ng
v pha bn a ch. Hi nng dn ku gi nng dn tin hnh mt
cuc mt tinh, v 30.000 ngi hng ng li ku gi. Bn a ch
v chin hu ca chng o ho, dng chin lu, tin hnh vic chun
b ta h nh ng u vi c mt i qun ln.
Sau cuc mt tinh, hin binh bt thm 25 nng dn na. Nng
dn mun tin cng nh t, nhng cc th lnh ca h thy rng k
th c trang b v kh y trong khi nng dn khng c g
ngoi nm tay khng, nn ngn h li.
Su thng sau 28 nng dn b bt mi c th.
T thng 7-1923 n thng 2-1924, Hi nng dn hot ng
bt hp php. Sau thng 2, Hi nng dn th m ca tr li, nhng
b bn qun phit ng ca. Chng bao lu sau qun i Quc
dn ng nh bt Trn Qunh Minh v Hi nng dn xut
hin tr li mt cch hp php.
Vi qun i Quc dn ng v nhng thu th bi cng
Hng Cng.
Trong cuc chin u gia Trn v Quc dn ng (thng 4)
nng dn Hi Phong dnh cho qun i ca ng mi s gip
dn ng, vn ti, giao lin, v.v.. Mt vi nng dn nhp
ng ra ho tuyn.
Khi cuc bi cng n ra, nng dn tin hnh nhiu cuc biu
tnh on kt, h quyn gp nhiu nghn la vo qu bi cng;
h gip i bo v ca nhng ngi bi cng ngn chn vic
tun thc phm vo Hng Cng.
Thng 9, khi qun i ca Trn li tr v Hi Phong, i t v
nng dn chin u rt dng cm v ch rt lui khi h b qun
th ng hn v s lng bp, 50 nng dn b git.
Huyn Qung Ninh.
Bn a ch c v trang mnh. Nng dn ch c hng
30% sn phm, cn 70% th ri vo bn a ch.
Mt vi ngi qu qun huyn ny lm vic cc xng du
ti Qung Chu. Chnh h l nhng ngi thc y Hi nng dn.
Lc u bn a ch coi khinh nng dn, cng nhn v khng ch
n t chc ca h. Nhng khi Hi nng dn thnh lp v nng
dn biu l nhit tnh v c u th v s lng th bn a ch
lin kt lc lng ca chng vi lc lng ca bn qun phit.
Chng t ph cc tr s ca Hi nng dn, git v lm b thng
nhiu hi vin. Hnh ng tn c ca bn a ch khin cho
nng dn cng thm trung thnh vi t chc ca mnh v cng kin
quyt u tranh. V bn a ch tp trung lc lng ca chng vo
3 lng nn nng dn rt sang nhng lng khc v b mt t
chc i t v ca mnh.
Ma ng nm ngoi, h bt u tin hnh phong tro gim
t. Bn a ch thu bn ph dng v lc thu t.
l mt cuc chin tranh tht s. Mi bn tham chin u c
lnh th v s ch huy ca mnh. thc gic Chnh ph gip ,
nng dn tin hnh mt cuc mt tinh vi 10.000 ngi tham d.
Ph n v tr em cng tham gia cuc biu tnh. Chnh ph phi
i v s v i xe bc thp n gip nng dn.
Vin ch huy i v s n hi l ca bn a ch v ngh
nng dn k mt bn ho c vi iu kin l 7 a ch cm u
cuc gy ri s b trng pht. Mt tn cm u khc c quan to
che ch th mun nh la mi ngi b qua ti li ca mnh nn
mi cc th lnh nng dn v cc s quan i xe bc thp n d
mt tic ln. Cc khch n d v khi tic tan h bt gi y.
Trc khi hi ngh ho bnh c th din ra, 5 nng dn nhng
lng khc b bn a ch git hi. Lp tc, cuc chin u li tip
din. Vin ch huy v s n hi l b thi hi v mt s quan khc
ln ch huy, nhng mi ch l bin php u tin. Qun th c th
trong pho i, song pho i cng b nng dn vy hm. Khi nc
tip t ca chng ht, bn a ch phi quy phc.
Cuc xung t ko di 3 thng, kt thc bng thng li ca
nng dn.

Huyn Hoa Yn.
Bn a ch y khng nhng chng li Hi nng dn m cn
m mu lt chnh quyn. V m mu ny b Ch tch Hi
nng dn pht gic v bo cho nhn dn bit. Sau khi b tht
bi trong v ny, bn a ch chi mt s tin ln lo lt cho
vin quan to n huyn. Nhng khi ngi vo cng v ca
mnh ri, vin quan to mi v thiu can m nn chng lm g
chng li Hi nng dn.
Thy mi mu toan ca mnh b tht bi, bn a ch dng
n hnh ng trc tip. Chng thu ph git hi cc chin s v
ph hoi Hi nng dn. Trong thi gian c nhng bin ng chnh
tr Qung Chu, bn a ch tn cng. y din ra cuc
chin u nh, bi v nng dn tuy khng c v trang, nhng
khng t b cuc chin u. Ch tch Hi b git trong mt cuc
chin u, v k th cht chn tay, ct tai v m bng ng.
Khi cuc bo lon ca bn qun phit tht bi v nhng phn
t phn cch mng b Chnh ph Quc dn ng dit sch th
bn a ch v mt ch da, nn chp nhn tt c cc yu sch
ca nng dn.
Huyn V Hoa.
Trong cuc chin tranh mi y gia Chnh ph Quc
dn ng v Trn Qunh Minh, nng dn huyn V Hoa
ging nh cc ng ch ca h cc huyn khc, dnh cho
binh lnh ca ng bt k s gip no m h c th lm
c. V l , Trn tr th, khi quay li vng ny. Y
gii tn cc Hi nng dn bng lc lng qun s. Y nh
thu nng. Hi nng dn ku gi 2.000 hi vin v tin
hnh mt trn chin u cng khai chng tn qun phit
ny. Nng dn c 120 ngi b git v b thng. Sau trn
chin u, mc d b tht bi, nng dn vn tp trung lc
lng ca mnh, tin hnh phng ng v loan tin rng h
ang ch qun i ca ng. H gi vng c trn a
ca mnh trong mt thi gian. V sau, khi pht hin qun
tip vin ca ng khng ti, qun ch nh bt nng
dn ra khi s ch huy ca h, t chy 50 ngi nh, cp i
410 con tru, y l cha ni n vic cp bc tin bc v
cc th khc.
Cc huyn khc cng vo mt hon cnh gn nh th v mt
t chc, hot ng v chin u.
Bn a ch: Chng khng c t chc vng chc. Vic chng
ln hay xung lin quan n s ln xung ca nhng phn t phn
cch mng. Trong thi gian xy ra v Thng H, cuc bo lon
ca Lu v Dng, s n nh ca Trn Qunh Minh v vic cho
bn qun phit nh nhp ng phc v Chnh ph lm cho bn a
ch ln n my xanh. Mt khi bn b bn phn cch mng ca
chng b bp th chng li ri sp xung t v tr thnh nhng
"ngi bn tt" ca nng dn.
Thanh nin v ph n. Khong 1/3 hi vin Hi nng dn l
thanh nin. Nhiu ngi trong s h l cn b ca Hi nng dn.
Cng c ph n v n thanh nin, nhng rt t. Thun c v Hi
Phong c cu lc b thanh nin nng dn. Hi Phong c mt
nhm thiu nin tin phong, song tic thay nhm ny t chc cha
hon chnh.
Trao i tin tc. S l mt iu rt l th nu thit lp c s
trao i tin tc gia thanh nin nng dn vi Ban thanh nin ca
Quc t Nng dn. Nhng hin nay vic ny khng thc hin c
v c kh khn v giao thng lin lc cng nh kh khn v ngn
ng.

Ngy 16-10-1925. NILPXKI

Ti liu ting Anh,


PHONG TRO NNG DN TNH QUNG NG
Nhng cu hi sau y c gi i tt c cc Hi nng dn
huyn.
1/ Ngun gc ca Hi nng dn v tnh hnh hin nay ca n.
2/ Kinh nghim.
3/ Hi vin.
4/ i t v nng dn.
5/ Quan h gia Hi nng dn v cc t chc khc.
6/ Thanh nin nng dn v gio dc ca h.
7/ Tuyn truyn chnh tr.
8/ Ting vang chnh tr t Qung Chu.
9/ Quan h vi cng nhn cng nghip.
10/ nh hng ca o C c.
11/ Nhng yu sch trc mt ca nng dn.
...
A) TR LI CA HUYN THANH VIN
1/ Phong tro c cng mt ngun gc nh nhau i vi tt c
cc huyn, khng tr mt huyn no. l s p bc v kinh t v
chnh tr.
tt c cc ni, phong tro vp phi s chng i mnh
m ca bn a ch v bn k ho bng cc th on t tung
tin nhm n m hi nhng ngi u tranh. Nng dn
hng hi t chc nhau li. Nhng v cha gic ng v lc
lng ca chnh mnh, h vn gi thi quen tin vo Chnh
ph.
2/ Khi thnh lp, Hi nng dn Thanh Vin tri qua nhng
cuc u tranh di y:
a/ C mt cng ho c c quen thi p bc nng dn ngn
cn h tham gia Hi nng dn. Ngay khi c t chc, phong tro
nng dn bt v gii y n huyn trng, ngi ny nhn
c th ca ng Lu Trng Khi, qu c, nn giam tn
cng ho mt thi gian di. Thng li ny tng cng nh
hng v ting tm ca Hi nng dn; v nng dn nhanh
chng tham gia t chc.
b/ C hai lng gn nhau, lng A v lng B cch nhau mt qu
i v qu i l ca lng A. C mt tc l l nng dn c hai
lng u c th ln i ct c v kim ci kh tr nhng cy do
lng A trng. C mt ln nng dn lng B ( c Hi nng dn ca
mnh) i ct c trn i, nhng h b bn k ho lng A (lng ny
khng c Hi nng dn) ui nh. Phong tro nng dn lng B
ti bo v dn lng mnh v bt gi nhng vin k ho xc
phm. Nhng vin k ho tha nhn li lm ca h v tr 800
la bi thng thit hi. Nhng v sau ngi ta tuyn b
tnh trng chin tranh gia hai lng v tnh trng chin tranh ko
di n 3 thng.
Lng A nhn thy Hi nng dn cc ni khc mi ngy mt
mnh thm, nn phi chu tr 300 la tin pht v k mt hip
ngh c li cho lng B.
c/ Mt tuyn truyn vin ca Hi nng dn b tin cng. Nng
dn yu cu vin huyn trng trng tr nhng k cm u cuc
tin cng. Bn ny u l k ho. Quan to x pht bn k ho
phi tr cho Hi nng dn 150 la.
3/ Hi vin. 40 lng c 2303 hi vin. 8 lng na s chnh thc
thnh lp Hi nng dn ca mnh trong tng lai gn y nht.
4/ i t v nng dn. 684 ngi vi 563 sng trng (do a
phng ch to).
5/ i hng dng. Lc u c thnh lp bo v dn lng

chng li bn k cp, gi y tr thnh cng c ca bn k ho
chng li nng dn. Mi nm mi ngi nng dn phi np cho t
chc ny:
Thu u ngi 15 cn thc
Thu nh 15 cn thc mi gia nh
Thu tru 15 cn thc mi gia sc
Thu thu hoch ma mng 50% sn lng thc.
i hin binh hng l. Nng dn phi np cho t chc ny:
Thu gia nh 0,20 la
Thu tru 0,20 la mi con
Thu thu hoch ma mng 5% sn lng.
Nhng t chc ny ni chung u chng li Hi nng dn.
Bn k cp. Chng chng li Hi nng dn khi chng b bn
a ch, bn k ho thu. Nu khng th chng trung lp, thm ch
i khi c cm tnh vi chng ta.
Binh lnh. Thi ca h tu thuc thi cc s quan ca h.
Mt s th ng h Hi nng dn; mt s khc - b bn a ch mua
chuc - th chng li Hi nng dn.
6/ Thanh nin nng dn. Hon ton tht hc: trn 30% s cn
li ch c i hc mt hoc hai nm, v ch c hc vn hon ton
s ng v rt lc hu. Lm vic rt vt v. Sng rt ngho tng.
S ngi tht nghip tng, khng c s vui chi gii tr no. Trnh
hc vn rt thp. Nhiu ngi tham gia Hi nng dn.
7/ Tuyn truyn chnh tr. Lc u nng dn rt s ch ngha cng
sn, v h nghe ni (do bn a ch ni) rng nhng ngi cng sn x
hi ho ph n. By gi h hiu cht t rng ch ngha cng sn
tht ra l ci g v h tin rng ng cng sn l ng duy nht c th
gii thot h khi s khn cng hin ti ca h.
8/ Chng ta c 8 ng vin cng sn v 5 on vin thanh nin
cng sn hot ng trong nng dn huyn ny.
9/ Nng dn c t chc vn ng v pha Chnh ph dn tc
ch ngha. Nhng khi chng ti trnh by trong bo co ny, v
cha gic ng v sc mnh ca chnh mnh, h cm thy bn khon
v nghi ng trc mi thay i v chnh tr Qung Chu. Bn a
ch li dng mi c hi - cuc ni dy ca Lu v Dng, v m
hi Liu Trng Khi, v.v., tung tin n nhm nhm lm cho
nng dn lo s. Nhng ln no cng vy, chng ta u nhanh
chng chng li bng cch tng cng cng tc tuyn truyn v gi
y nng dn hiu hon ton r tnh hnh chnh tr.
10/ Mt s t cng nhn trong huyn ny cn cha c t
chc, v th gia Hi nng dn vi h khng c mi lin h.
T khi c cuc bi cng chng quc, nhng ngi bi cng
qu qun huyn ny tr v lng v thnh lp ra Hip hi
nhng ngi bi cng. Gia Hi nng dn v Hip hi nhng ngi
bi cng c mi lin h rt cht ch.
11/ C 3 trng truyn gio nhng c rt t hc vin. Nhng
trng ny khng c nh hng i vi nng dn l nhng ngi
phn i o C c, khng phi v coi o C c l cng c ca
ch ngha quc (h cn cha hiu), m v coi o C c l mt
tn gio ngoi quc v phn t tin. Mt trong nhng trng
gn y b ng ca.
12/ Nhng yu sch trc mt:
Xo b i hng dng
Xo b thu nng n
Sng gi r (nh nc phi bn cho h)
T chc hp tc x
n nh chun mc thu.

B) TR LI CA HOA UYN
1/ Hi nng dn c thnh lp vo thng 10-1924. Tuy cn
non tr nhng Hi dy cho cc hi vin bit da vo sc mnh
hn l da vo ngi khc. Trong thi k y nhng tin n i v

chnh tr, mt s lng khng ngn ngi chnh thc hnh ng m
mn. l mt tin b ln. Tr ngi ch yu trn con ng pht
trin y ca Hi nng dn l nhng kh khn v ti chnh.
2/ Nhng trn chin u ln din ra gia nng dn v a
ch, chng ph hoi cc tr s ca nng dn v git hi nhng
ngi lnh o ca h. Cui cng a ch tht bi v buc phi
k nhng hip nh di y:
a/ Trng pht nhng k chu trch nhim v vic gy ra xung
t
b/ Bi thng 1000 la cho Hi nng dn
c/ Bi thng 2000 la cho ngi b git
d/ Phi tr 800 la ph mai tng
e/ Cam kt sau ny khng gy rc ri cho Hi nng dn na.
3/ Hi vin. 19 lng c 2100 hi vin.
4/ Ch c mt lng t chc phong tro nng dn vi 15 hi
vin.
5/ Trc kia, i hng dng c hn 10.000 i vin v 4000
khu sng. Nhng hin nay n ang teo dn i n tan r.
Mt vi bng cp mun li dng phong tro nng dn, mt s
khc chng li phong tro nng dn, nhng ch trn li ni.
Binh lnh ng huyn th trung lp.
6/ Thanh nin. Trnh tri thc cao hn mt cht so vi trnh
tri thc ca thanh nin Thanh Vin. C nhiu trng hc hn.
i a s thanh nin ph thuc vo gia nh ca h. Nhiu ngi
tham gia Hi nng dn.
7/ Trnh hiu bit chnh tr cng ging nh trnh hiu
bit chnh tr Thanh Vin. Thot u, nng dn cng s ch
ngha cng sn. Gi y h mong mi thc hin ch cng sn. H
ngh rng Quc dn ng v Hi nng dn cng ging nhau thi.
8/ Chng ta c 13 ng vin cng sn hot ng trong phong
tro; 4 ngi trong s l nng dn a phng.
9/ Ting vang chnh tr. Bt chp s tuyn truyn ca bn a
ch, nng dn rt t b kch ng bi nhng li n nhm v chnh tr.
10/ Cng nhn du m Qung Chu, ngi qu huyn ny,
gip Hi nng dn rt nhiu trong vic tuyn truyn cng
nh trong vic t chc hot ng. Nhng bn thn cng nhn sng
trong huyn th cha c t chc, v vy khng c mi lin h
gia h vi Hi nng dn.
11/ C 4 trng truyn gio, nhiu hc vin. Nhng ch c
khong 1 hoc 2% hc vin tr thnh ngi theo o.
12/ Nhng yu sch trc mt :
Dp yn bn cp
Cm tr c bc v chi bi, do bn k ho bo tr v tr c bc
v chi bi ny gy tai hi trong gia nh nng dn
Thng nht Qung ng
Xo b thu kho nng n.

C) THUN C
1/ Hi nng dn y bt u hot ng nm 1921. Do cnh
hu ca Quc dn ng khi xng, nhm tng cng lc lng
ca h. Cui nm 1922, chng ti bt u cng tc tuyn truyn
ca mnh. Nm 1923, hai Hi nng dn lng c thnh lp, vi
300 hi vin. T thng 7 n thng 10 li c thm 18 Hi nng dn
na c thnh lp bi 5 hc vin Trng nng dn. Thng 3-1925
s hi vin ln ti 1400 ngi.
2/ u tranh. C mt lng b bn lnh ca L Phc Lm t tri
v 30 nng dn b chng git hi. Mt k ho lng bn v xung t c
nhn vi lng b trit h, nn dn bn lnh n t ph.
Mt vi chin s b git hi v mt s khc b bn k ho bt
gi. Nhng s p bc khin cho nng dn v cng phn n v hiu

rng phi t t chc nhau li bo v li ch v an ninh ca mnh.
3/ Hi vin. 48 Hi nng dn lng vi 4000 hi vin.
4/ i t v nng dn cha c t chc.
5/ Mt vi i hng dng vn gi trung lp, v mt s khc
chng li chng ti. Bn ny git hi mt chin s ca chng ti,
chng cp bc v bt gi nhiu ngi trong s cc chin s ca
chng ti.
D bn k cp rt mnh nhng chng cha phm mt iu g
chng li Hi nng dn.
B ngoi binh lnh n tr c thi trung lp, nhng trong
thc t chng chng li chng ti, vic git chc k trn cho thy
r iu ny.
6/ Thanh nin. Trnh hc vn rt thp. iu kin sinh sng
kh hn cc huyn khc. 40% hi vin Hi nng dn l thanh
nin nng dn. C mt "Cu lc b thanh nin nng dn v cng
dn" mi c thnh lp trong thi gian gn y.
7/ Mt vi nng dn rt mun bit v ch ngha cng sn. H
yu cu chng ti cung cp nhiu sch bo ca ng hn na v
ti liu c khc. Nhiu ngi khc chm ch nghe chng ti d
rng h cha xc nh lp trng.
8/ Chng ti c 6 ng vin cng sn hot ng ti y.
9/ Nng dn vn cn lo s khi c bin ng chnh tr no
Qung Chu.
10/ C quan h tt gia Hi nng dn v cc t chc cng nhn.
11/ o C c. Cha nghin cu, khng th bo co c.
12/ Trong huyn c 20 phn b Quc dn ng.
Xo b thu cy du
Trng tr nhng ho l gy thit hi cho Hi nng dn.
D) KHC GIANG
1/ Hi nng dn ny bt u hot ng thng 5-1925.
2/ u tranh. C mt chic cu, mun i qua nng dn phi tr
1 xu trong lc binh lnh hoc ngi n mc sang trng khng phi
tr g ht. Mt ln, mt hi vin nng dn mun i qua cu m
khng tr tin; ngi gc cu khng cho anh ta qua cu nh
vy. Tip gy ra mt trn nh nhau. Hin binh bt ngi
hi vin nng dn. Hi nng dn can thip v th thu ny b bi
b. Nng dn coi l mt thng li ln v tinh thn.
b/ Hin binh khng phi l bn tt ca nng dn v nng dn
cm ght chng n xng tu. C mt ln, mt tn hin binh b
my ngi nng dn git trn ni. Php lut khng th buc ti
c v khng tm c bng chng.
c/ Mt cuc biu tnh ca nng dn n ra. Khu hiu l "
o vic bt b phu phen!". Thng thng, chnh hin binh l k
tin hnh vic bt b, nn nng dn coi h l nhng k phi chu
trch nhim. Trn ng tun hnh, h gp mt vin trng hin
binh. H nn cho y mt trn n nn thn ri gii ti huyn.
Mc d h phi bi thng 42 la cho g hin binh, nhng li hi
lng v cho hin binh mt bi hc.
3/ Hi vin - 120 lng c 6.740 hi vin.
4/ i t v cn cha c t chc.
5/ Gia bn hng dng v Hi nng dn cha c xung t,
mc d bn hng dng b mt gip bn a ch chng chng ta.
Mt vi ton cp vn cn c thi trung lp. Mt s khc c
thi thn thin.
6/ Trc khi Hi nng dn c thnh lp, qun n tr
thng ph hoi cc cy qu trong vn ca nng dn. Nhng hin
nay chng khng dm ng n na. Chng cng tn trng nng
dn hn trc.
Phi vch r rng vin huyn trng hin nay rt thn thin
vi Hi nng dn.
7/ Thanh nin: 80% tht hc. Trong 120 lng c Hi nng

dn khng c mt ngi no c c bo. Trong nhng lng ny,
chng ti thy ch c 15 trng nh vi 280 hc sinh.
Thanh nin nng dn y cng kh hn bt k huyn no
khc. Bn cnh cng vic nng nhc hng ngy, h cn phi lm
nhng cng vic m ngi ln tui khng mun lm, nh canh sng
ban m chng hn.
C chng 2400 thanh nin nng dn tham gia Hi nng dn.
8/ Nng dn tn thnh cng lnh ca ng cng sn. Nhiu
ngi trong nng dn tham gia Quc dn ng.
Mt phn on ca "Lin on u tranh gii phng ph n"
mi c thnh lp gn y, do mt ng ch n ca chng ta t
chc, 20 hi vin, tt c u l nng dn n.
Chng ta c 13 ng vin cng sn hot ng trong phong tro,
trong s 6 ngi l nng dn a phng.
9/ Ting vang chnh tr - Nng dn y au kh rt nhiu v
thu qun s v v vic bt phu phen. V th h lo ngi trc bt k
bin ng no v chnh tr hay qun s Qung Chu.
H rt lo ngi v ci cht ca Liu Chung Khi. Nhng khi
Chnh ph xt x nghim khc nhng phn t phn cch mng v
bn lnh ngoan c v khi chng ta gii thch cho h bit ngha ca
s kin th h hon ton hiu r tnh hnh. Trong cuc trng
chinh sng ng hin nay, 300 nng dn tnh nguyn gip
qun i cch mng.
10/ Mc d gia cc t chc ca cng nhn v Hi nng dn
cha c quan h vi nhau, nhng nng dn hon ton hiu ng s
cn thit phi hp tc v on kt gia cc t chc ca cng nhn
v Hi nng dn.
11/ C 7 trng truyn gio (Anh, Php, M v c) huyn l
vi khong 1000 hc sinh. Sinh vin v nh bun c v rt ng theo
nh hng ca o C c, trong khi nng dn trit chng li
nh hng ca o C c.
Khng thy c nng dn no theo o.
Gim thu
Cung cp v kh t chc i t v nng dn.

E) PH NGUYN (GN HNG CNG)
1/ Huyn ny c 2 a ch ln c hn 500 mu rung; 10 a
ch c t 200 n 500 mu; 50 a ch c t 100 n 200 mu; 200
a ch c t 50 n 100 mu; 1.000 a ch c t 30 n 50 mu;
3.000 a ch c di 30 mu.
Mt ngi lm mn cho nng tri mi nm c t 20 n
100 la.
Phong tro bt u bng n vo u nm nay - n ra l do s
bc lt ca bn qun phit, bn ho l v bn hin binh.
Tnh hnh ca Hi nng dn l tt.
2/ u tranh. Hi nng dn thnh cng trong vic tc v
kh mt vi i hng dng, lm cho mt hin binh trng b
cch chc, chng li qun n tr (6 nng dn b git).
3/ Hi vin. 55 lng vi 7635 hi vin v 300 hi vin d b.
4/ i t v nng dn c 1500 ngi c sng, nhng cha c
hun luyn, 2 chi i thng trc, mi chi i c 30 ngi.
5/ Hi nng dn gip i bo v cuc bi cng ngn chn
trm cp. iu ny lm cho bn k cp tc ti; tr th, chng
ng h bn qun phit chng li chng ta. Mt vi i hng
dng b Hi nng dn thu ht, mt s khc cn trung lp, trong
khi c mt s chng li chng ta.
6/ Thanh nin. Mi lng c 1 hay 2 trng t. Rt m tn (mt
phong tc k l: khi c du mi ci v thm b m mnh ba ngy
sau khi ci, c ta phi ku khc khi v n gn lng). 10% hi vin

Hi nng dn l nhng nng dn tr di 28 tui.
7/ Khong 150 nng dn huyn ny l ng vin Quc dn
ng.
8/ Khc vi nng dn cc huyn khc, nng dn Ph Nguyn
khng d dng b xao xuyn bi nhng s kin chnh tr xy ra
Qung Chu.
9/ Quan h gia nng dn v cng nhn rt cht ch v c hiu
qu, nh vic nng dn tham gia ngn nga trm cp tip t cho
Hng Cng cho thy r iu ny.
10/ Yu sch trc mt:
Gim thu.

F) TN HI
1/ Nng dn y rt kh v b bn ph, bn quan li, bn qun
phit v tng lp qu tc c cp bc. mt vi ni thm ch cn
tn ti ch n l. Nt c trng ca huyn ny l ph li thm
ra ph, v c nhng ngi nng dn lng thin tr thnh ph
khng phi cp bc, m l t v. Trong x L c, mt x ln,
3.000 trong s 10.000 dn tr thnh ph, v nu mt gia nh
no khng c mt ngi tham gia bng ph th gia nh s b
nhng tn ph khc p bc. Nhiu ngi trong bn ph l nhng
ngi kin quyt ng h Hi nng dn.
2/ u tranh. C mt ti ch no c 10.000 la cng tri.
Vin huyn trng tch thu thuyn (20 chic) ca nng dn trong
lng g ti ch kia vi nh em bn tr n. Nhng nng dn
ngho khng bit phi lm g ngoi vic nguyn ra cho chng gp
nhng iu khn kh. Hi nng dn v Lin on lao ng n
cu h. c cng lun to cho sc mnh - cng lun phn i
hnh ng c on ca vin huyn trng -, cc i biu ca Hi
nng dn v ca Lin on lao ng gi mt ti hu th cho vin
chnh n yu cu tr li cc thuyn trong 24 gi. Vic c
thc hin ng nh vy v thng li ny em li uy tn cho Hi
nng dn. T nng dn hiu rng Hi nng dn hot ng v li
ch ca h.
b/ C mt a ch ln mun s dng sc nc ca mt con sng
bng cch p mt ci p chn na dng sng li. Vic gy ra
nhiu bt tin cho nhng nng dn sng b sng. Hi nng dn
can thip v lm cho ci p b ph. Thng li th hai ny
em li cho Hi nng dn thm nhiu hi vin na.
3/ Hi vin. 14 lng. Vic iu tra s lng hi vin cha tin
hnh c.
4/ i t v nng dn: ch c 40 ngi v rt t sng.
5/ i hng dng. Mc d c 5.000 ngi nhng khng nguy
him v t chc km.
huyn ny t nht c 30.000 tn ph; nhng chng rt thn
thin vi Hi nng dn. Nhiu tn ph cn tham gia Hi nng dn.
Binh lnh n tr trc kia rt tn c i vi nng dn; t khi
chng b Chnh ph Quc dn ng gii tn, ton qun mi c
quan h vi Hi nng dn.
6/ Thanh nin. Trnh hc vn rt thp. Lm vic rt vt v.
7/ Do tuyn truyn phn cch mng ca bn ho l v bn a
ch, nng dn s hi Quc dn ng. Nhng hin nay Hi nng
dn thnh cng trong vic lm cho h hiu ng ny thc s l
ci g.
8/ Trc mi s kin chnh tr xy ra Qung Chu, bn ho l
y, ging nh anh em chng cc huyn khc, tung tin n
nhm lm cho nng dn lo s. y chng ta ch c 1 ng vin
cng sn v hai hc vin Trng nng dn chng li s tuyn
truyn phn cch mng . Kt qu l nng dn tin nhng iu
bn ho l ni vi h v do lm cho cng tc ca chng ta tr
nn kh khn.
9/ Quan h gia cng nhn v nng dn rt tt.

Gim thu,
Dp yn bn ph.

G) TNG SN (NI SINH CA BC S TN)
1/ K th ln nht ca Hi nng dn l i hng dng. Mt
ln trong khi Hi nng dn ang hp, i hng dng vy nh,
git cht mt hi vin Hi nng dn v lm b thng mt ngi
khc. Tn ho l ch huy cuc tn cng y v sau b trng tr.
Mt i hng dng khc cm hi vin ca Hi nng dn
khng c i qua lng ca mnh. Trong mt vi trng hp, Hi
nng dn thnh cng trong vic tc v kh ca i hng dng.
Tnh hnh Hi nng dn l tt, nhng chng ta cn phi phn
u ui ra khi Hi bn ho l c hi ch ngha gia nhp
Hi nng dn nhm cng c v tr ca chng hn l hot ng v li
ch ca nng dn ngho.
2/ Hi vin. 120 lng; 15.600 hi vin.
3/ Mt vi ton ph chng li chng ta; mt s khc mun gip
chng ta. Nng dn hp tc vi Chnh ph Quc dn ng
tc v kh qun phn cch mng.
Qun n tr hin nay rt thn thin vi Hi nng dn. Hin
binh chng li chng ta.
4/ Thanh nin. Trnh hc vn hu nh l s khng. Trong
mt s lng c 1000 gia nh, ch c mt hoc 2 trng vi 50 hoc
60 hc sinh, tt c u l con ci ph nng v trung nng. Cha c
ci g phc v con em nng dn ngho.
5/ Khi nng dn nghe ni v cng lnh ca ng cng sn th
h tn thnh. Tic thay, bn thn cc ng ch ca chng ta
khng hiu tht su sc ch ngha Mc - Lnin tuyn truyn
rng hn, v tm kim ng vin cho ng t trong hng ng
nng dn.
6/ y chng ta c 9 ng vin cng sn v 4 ng vin d b.
7/ Bn ho l cng rt khn ngoan, chng li dng mi c hi
tung tin n nhm hng lm cho nng dn s hi. Nhng chng
ti chng li c hiu qu s tuyn truyn ca chng. Sau khi
Liu Chung Khi b git hi, bn ho l v cng mng r. Chng
ni vi nng dn: "cc ngi thy y, h git v th lnh y sc
mnh ca cc ngi ri y; sp n lt cc ngi nu cc ngi
khng ri b Hi nng dn ngay lp tc!". Nhng khi chng ti
tng cng cng tc tuyn truyn - lin tc t lng ny sang lng
khc - gii thch cho mi ngi hiu r ngha ca vic th nng
dn chng nhng khng s na, m cn nn nng mun tr th cho
ngi bn b git hi ca mnh l ng Liu.
Hin nay, i hng dng hp tc vi bn a ch tung tin
n nhm. Chng ni rng Qung Chu chng bao lu na s b
Trn Qunh Minh chim v ng ny s em bn tt c cc hi vin
ca Hi nng dn, v.v..
8/ Vi cng nhn. Nng dn huyn ny, nhng ngi sn
xut nhiu rau cho th trng Hng Cng v th trng Ma Cao,
b ng chm nng n do vic phong to nhng cng ny. Thot
tin h rt phn i nhng ngi bi cng. Nhng khi nghe chng
ti gii thch, h khng nhng qun tt c nhng s phn n i
vi nhng ngi bi cng m cn quyn gp rt ho phng vo qu
bi cng. S bc bi ca h i vi ngi cng nhn mt phn
bin thnh lng yu nc, mn thng nhng ngi bi cng yu
nc v phn khc bin thnh s cm ght bn quc.
9/ C nhiu trng truyn gio. Cc trng c gng rt
nhiu lm cho ngi ta chuyn sang theo o, nhng kt qu rt
b nh. Tuy vy, mt lng chng ti thy mt s ln nng dn
theo o C c. Nhng ngi theo tn gio ny ni vi chng ti:

"Chng ti khng bit v khng quan tm xem o C c l ci g,
chng ti tin theo v cn s gip ca h. By gi chng ti c
Hi nng dn bo v li ch ca mnh, chng ti c th co bit
nh th!".
a. Gii tn i hng dng.
b. Nng dn kim sot bi ct.
c. Gim thu.

Ti liu ting Anh,

GI ON CH TCH QUC T NNG DN
Cc ng ch thn mn,
Nhng th ca cc ng ch cc ngy 1, 2, 13, 17, 18, 30
thng 8 v cc ngy 1, 2, 5, 7, 9 thng 9 n ti cng vo mt ngy:
ngy 14 thng 10.
1/ S tin cc ng ch gi cho s do ng ch Brin x l
theo s ch dn ca cc ng ch. Bn thanh ton v s tin s
c gi n cc ng ch sau. Vic xut bn cc ti liu, vic c
ngi i tuyn truyn, v vic gi u n cc tin tc cho cc ng
ch s c thc hin. Song vic c ngi trong s cc ng ch i
Mtxcva - theo kin ca ti - th cha c v tt c cc ng ch
chng ta by gi ang cn y. Khng c ai trong s h bit ting
nc ngoi.
2/ Ban Chp hnh Trung ng Quc dn ng khng h c mt
on i biu nng dn no. Khng ai bit ng Cho-ngao l ai.
3/ Ti gi n cc ng ch mt bo co v cng tc nng dn
tnh Qung ng. Bn bo co tr li nhng vn trong th
ca cc ng ch ngy 5-9-25.
4/ Th gi Quc t th hai
36
ng t "Dn quc nht bo", c
quan ca Quc dn ng; v bo "Con ng cng nhn".
5/ Ti yu cu cc ng ch gi cho chng ti nhng ti liu

bng ting Php hoc ting Anh, nhng khng bng ting c bi
v chng ti khng hiu ting c.
Xin gi cc ng ch li cho cng sn .

Qung Chu, ngy 17-10 NILPXKI

Ti liu ting Anh,

Cc ng ch thn mn,
Nhng bo co v ngh quyt sau y ca Phn b Quc dn
ng Qung ng s cho thy rng:
1/ Nng dn b s p bc ca bn k ho, bn k cp, bn
tham quan li, bn hng dng, bn qun phit, bn a ch, bn
cho vay n, bn c quyn.
2/ Nhng yu sch m h nht tr a ra l gim thu, dp yn
bn cp, gii tn hng dng.
3/ Hc vn ca h ni chung l rt thp.
4/ Do truyn thng gia trng, ngi i din cho tt c cc
thnh vin trong gia nh mnh, nn ngi ph n nng dn
khng- hoc khng c php - tham gia hot ng ca t chc.
5/ H tn thnh cng lnh ca ng Cng s
)
khi ni lo ca
h v "x hi ho ph n" c xua tan.
6/ H c th chu s hy sinh to ln bo v giai cp ca h
hoc ng h Chnh ph cch mng.
7/ Phong tro ang c t chc v c lnh o bi cc ng
ch cng sn ca chng ta di danh ngha Quc dn ng.
8/ Bc th ca ng ch gi cho ti (ngy 17 thng 8) ch r
rng: "Hin thi s tham gia ca Hi nng dn Trung Quc vo
Quc t Nng dn ch thun tu mang tnh cht tuyn co. Chng
ta s phi lm g cho s tham gia tr thnh thc s ?
___________
1) Trong nguyn bn, vit tt l C.P (communist party).

9/ Ti cha chnh thc lin lc c vi Ban Chp hnh Trung
ng Quc dn
)
nh ng ch ch th, ti s hi cc ng ch
ca chng ta y xem ti c gii thiu chnh thc th hn hay
lm vic thng qua cc ng ch Trung Quc ca chng ta th hn.
Trong th sau, ti s bo co v vn .
10/ Ti khng nhn c mt tuyn ngn no t ng ch
Hanl.
11/ Ti khng nhn c mt cng no v vn nng dn
Trung Quc nh ng ch ni l gi cho ti.
12/ Cng vi bn bo co ny, ti gi ti ng ch mt vi tm
nh v mt vi tp sch mng do Phn b nng dn Quc dn ng
xut bn.
Xin gi li cho cng sn.

Qung Chu, ngy 5-11-1925. NILPXKI (NAQ)

Ti liu ting Anh,

___________
1) Trong nguyn bn, vit tt l CEC (BCH).

TH GI ON CH TCH QUC T NNG DN
Knh gi on Ch tch Quc t Nng dn,
Cc ng ch thn mn,
1/ Ti hi kin C.E.
)
ca C.C.
)
vn v nhng quan h
trc tip ca ti vi C.E.C ca Quc dn ng vi t cch l i
din chnh thc ca cc ng ch. Cc ng ch ca chng ta ni
rng iu l khng cn thit, bi v ti c th c tt c mi thng
tin lin quan ti vn nng dn thng qua cc ng ch ng vin
cng sn Trung Quc ca chng ta. (Mc d Ch tch Nng hi
trong Quc dn ng, tt c mi cng vic - t chc cng nh tuyn
truyn u do cc ng ch ca chng ta lm).
2/ Quc dn ng ang xut bn tp ch "Nng dn" bn
nguyt san, bt u t thng ny. S u tin s ra mt trong vi
ngy ti. Ti s gi ti cc ng ch.
3/ Tip theo l phong tro nng dn din ra hng ngy (trn
Nht bo Qung Chu)
3)
v tranh nh c xut bn trong cuc
hp nng dn thng 5 va qua.
4/ Xin gi cho ti t liu v phong tro nng dn quc t (bng ting
Php hoc ting Anh) dch v ng ti trn tp ch Quc dn ng.
Gi cc ng ch li cho cng sn.

Qung Chu, ngy 3-12-25. Nilpxki (naq)
Ti liu ting Anh, lu ti
Vin H Ch Minh.

___________
1) Ban Chp hnh trung ng.
2) ng Cng sn Trung Quc.
3) Nguyn vn: Canton gazette.

LNIN V CC DN TC THUC A
Cho ti ngy Lnin mt, vn cn c nhiu dn tc thuc cc
mu da cha hiu r Lnin l ai v nc Nga u. Bi v ch
ngha quc thc dn c khng cho h bit iu . Nhng ti
nhng ni xa xm ho lnh ng Dng, ngi ta cng nghe
ni c mt dn tc min Bc xa xi nh ui c bn p bc
v t qun l ly mnh. cc ni xa xm ho lnh nht, ngi ta
cng bit rng nc l nc Nga, v Lnin l ngi u t nht
ca nc .
Khng phi l khng c l do khi Trng i hc Bc Kinh t
chc thm d kin xem ai l ngi u t nht trn th gii, th ai
cng tr li: ngi u t nht trn th gii l Lnin.
T lu, nhn dn b p bc phng ng c bit rng
con ngi v i , sau khi gii phng nc Nga, cn mun gii
phng tt c cc dn tc khc na. iu ny cng kch thch
lng ngng m su sc v phn khi i vi lnh t Lnin. Cc
dn tc da en v da vng bit rng Lnin v i ku gi nhng
ngi da trng u tranh gii phng cc dn tc thuc cc mu
da b p bc thot khi bn bc lt.
Tht d nhin l tt c nhng hy vng ca ngi n l b p bc
cc nc thuc a vo mt tng lai tt p u gn lin vi tn
tui ca Lnin - mt con ngi c bit m trong thi gian u,
thm ch cn c nhiu ngi cha tin l c. Rt d hiu rng tin
Lnin mt cch y mt nm gy cho qun chng cc nc
thuc a mt n tng khng sao t ni, khng sao din t c.
Nhng dn dn nhng ngi b p bc sng trong cnh
tm ti c bit tin v ng Cng sn, v t chc gi l
Quc t Cng sn. Nht l h cng ngc nhin khi c tin
rng ng v t chc ny u do Lnin sng lp ra, v mc
d Lnin mt, nhng cn c ng Cng sn v Quc t
Cng sn tip tc s nghip ca Ngi.
Cc dn tc da en v da vng km pht trin cha phi
nhn ra ngay rng Lnin v ng Cng sn ch l mt. Nhng khi
h bit iu th h sung sng v hn. H bt u hiu rng s
nghip ca Lnin khng bao gi mt, v h vn hy vng c gii
phng v vn cn ng ca Lnin.
V vy, nm va qua, k t ngy Lnin mt, nh hng ca
ng Cng sn c lan rng trong nhn dn cc nc thuc a v
nhn dn nhng nc ht sc ch n ng Cng sn.
Khi Lnin cn sng, nhn dn b p bc coi Ngi l ngi gii
phng mnh. Khi Ngi mt i, h t hi nhau: "Lnin mt ri,
chng ta bit lm sao by gi?". H hi nhau: "Tm u ra nhng
ngi c tinh thn dng cm v nhn t nh Lnin chm lo
n vic gii phng nhng ngi n l cc nc thuc a?".
Trong nm qua, nhn dn b p bc cc nc phng ng
nhn ra rng, h tm thy mt ng ln mnh ly tn l
ng Lnin thay th cho mt vi c nhn. V by gi, nhn dn
cc nc thuc a u t hy vng c gii phng vo ng ny
cng nh mt nm trc y t hy vng vo Lnin.
Khi cn sng, Lnin l ngi thy, ngi cha ca nhn dn b
p bc. Sau khi mt, Ngi l ngi sao ch ng tin ti s nghip
gii phng v i ca nhn dn b p bc.
Lnin sng mi trong lng mi ngi dn n l cc nc
thuc a!
NGUYN I QUC
i din ng Dng
Quc t Cng sn
Bo Cng nhn Bacu
(Lin X), s 16, nm 1925.

TH Gi I HI I BIU
TON QUC LN TH II
CA QUC DN NG TRUNG
)

Knh gi on Ch tch i hi i biu ton quc ln th II
Quc dn ng Trung Quc,
Xin tha, t nh
)
l mt ngi An Nam mt nc phi lu
vong bn ba n chn ny. May thay gp lc qu Hi hp i hi,
tuyn b vin tr cho cng cuc gii phng cc dn tc b p bc
trn th gii, khng nn ni s vui mng. Song "mun bc thuc,
trc ht phi bit bnh". Cho nn, t nhn yu cu qu Hi cho
php n Hi ngh bc bch tnh cnh au kh ca t nc km
ci chng ti, mong nhng ngi mun gip chng ti tin nghin
cu tm phng chm. Nc ti s may mn bit bao! Cch
mng s may mn bit bao! Trc khi ngng li, xin knh chc:

Cch mng Trung Quc mun nm!
___________
1) Bc th do Tng Vnh Knh cng b, trong cun H Ch Minh
Trung Quc, i Bc Truyn k xut bn x, 1972. Bn gc lu ti Bo
tng cch mng Qung Chu.
2) T nhn c ngha l ti, mt li ni khim nhng. Do bc th vit
theo li vn c nn chng ti gi nguyn t Nguyn i Quc dng.
Quc dn ng Trung Quc mun nm!
1)

Ngy 6 thng 1 Trung Hoa dn quc nm th 15
L THY

a ch lin lc: S qun Brin, ngi Trng Xun c
))
chuyn.

Hong Tranh:
H Ch Minh v Trung Quc,
ting Trung Quc, Nxb. Gii
phng qun, Bc Kinh, 1987,
tr.35.
___________
1) Quc dn ng Trung Quc thi k ny theo ui nhng mc ch
rt tin b do Tn Trung Sn xng, nn Nguyn i Quc nu khu
hiu trn.
2) Mt b danh ca Trng Thi Li.

Cc ng ch thn mn,
Ti vit th nhiu ln cho cc ng ch xin cc ng ch
ti liu v nng dn bng ting Php hay ting Anh cho tp san
nng dn chng ti. Nhng cho n nay ti khng nhn c g c.
Ti s rt cm n cc ng ch nu gi cho ti nht bo ca
Quc t Nng dn t s 1 cho ti s hin nay bng ting Php hay
ting Anh, ti c th dch sang ting Trung Quc cho vic tuyn
truyn ca chng ti.
Cng mt chuyn th, cc ng ch s nhn c 2 tm nh to
ca phong tro nng dn Hi Phng, v nhng bi ct bo.
Cc ng ch thn mn, xin nhn nhng li cho cng sn ca
ti.
Qung Chu 13-1-1926
NILPXKI
N.A.Q

Ti liu ting Php,

BI PHT BIU
TI I HI I BIU TON QUC LN TH II
QUC DN NG TRUNG
)

Tha cc ng ch, tha cc anh em,
Chng ti vui mng c gp mt v ni chuyn vi cc v,
ng thi cng rt cm t ch v chn thnh hoan nghnh. Qua
, chng ti hiu rng t tng cch mng thm nhp vo ton
th dn chng, v c bit l i hi i biu ton quc ln th II
ny cng pht huy ch ngha v i, chnh sch v i ca Tn Tng
l, cng vi cc dn tc b p bc phn u. (V tay).
Cc ng ch, chng ti mun ni rng, cch mng cng ging
nh khm bnh vy, trc ht phi bit cn nguyn ca bnh. Tt c
cc dn tc b p bc lm cch mng l do mong mun thot khi ni
thng kh ca dn tc b p bc, cho nn ti mun trnh by v
nhng ni thng kh m dn tc An Nam phi chu ng.
Tha cc ng ch,
Dn tc An Nam chu au kh su mi nm, dn tc An Nam
b xm lc v p bc su mi nm. Chng n thng ru rao
rng ngi Php chng ti em vn ho phng Ty n, chng ti
i x ho bnh vi ngi An Nam cc anh l v chng ti mun lm
cho cc anh c sung sng. Nhng s tht l su mi nm nay,
chng n ch cng ngy cng p bc thm t nhn dn An Nam. By
___________
1) Pht biu ly tn Vng t Nhn, b danh ca Nguyn i Quc,
trong phin hp ngy 14-1-1926.

gi xin ni qua mt cht nhn dn An Nam cc kh nh th no
trong su mi nm qua cc ng ch cch mng ta c r.
Ni thng kh th nht m ngi Php mang n cho nhn
dn An Nam chnh l thu thn. Bt c ai, t mi tm tui tr
ln, u phi ng th thu ny. Sau khi ng thu, Chnh ph
pht cho mt tm th lm bng chng, khng c mt; nu
mt th b chng bt, n khi no np tin ln th hai mi c
tha. Chng cho cnh binh i khm th khp mi ni mi lc, hu
nh c mt gi khm xt mt ln, v th dn chng kh khng k
xit. l mt kiu ngi Php p bc dn An Nam. Ngoi thu
thn ra, cn thu nh, thu hng ho, v.v.. Khng nhng ngun lc
kinh t ca ngi An Nam hon ton b ngi Php nm gi l
chuyn ng nhin, m cn lm tng thm gnh nng cho ngi
An Nam, khin nhn dn An Nam khng cn kh nng sinh tn v
kinh t na. Tt c t ai ca An Nam, i b phn cng b ngi
Php chim lm ti sn, ngi An Nam khng c quyn lp
nghip. i th, mt b phn l s hu Chnh ph, mt b phn l
t n binh ca ngi Php, mt b phn l t cc gio s chim
c. Ch c mt phn rt nh l t th c ca ngi An Nam th li
phi ng thu nh.
Ti c th nu mt v d chng minh s tn c ca ch p
bc ca ngi Php. Nh thu thn, nm 1914, mi thng ti ng
mi phrng, nhng n nm ngoi, nm 1924, tng ln n
mt trm phrng. thy s tn c ca bn xm lc Php l th
no. y l cha k ngoi cng tri nh nc Php, chng cn bt
nhn dn An Nam phi mua hng ca Php nh mt th thu
hng ho. Hng ho l g? Nhiu nht l ru do Php sn xut.
Chng lm ra th ru ti t nht ri bt dn An Nam mua. D
anh l chnh khch, nh bun, th thuyn hay dn cy g g, t nht
mi ngi mt chai. Khng th khng mua. Ngoi ru ra, cn mt
th t hi hn, c hn, l phi mua thuc phin. Thuc phin
c l l mt khon ln trong d ton thu nhp ca nc Php,
chim n mt phn t d ton. Tnh thnh con s, mi nm l bn
trm triu phrng, thy ni kh ca ngi An Nam. Nhng s
xm lc ca quc Php khng ch c th. Chin tranh li l mt
chuyn ln na. Hi chin tranh u chu, ngi Php bt dn An
Nam i lnh, tng s trn mi vn. H phi b xc ngoi mt trn
chng c nhn thy qu hng. Cho nn, qu tht l nhn dn An
Nam chng nhng phi np tin m cn phi np mng cho chng.
Cn mt im na. quc Php mt mt p bc dn tc An
Nam, mt khc li cm nhng ngi anh em chng p bc. Bi v
chng cn sang Trung Quc dng sng gm git nhng ngi anh
em Trung Quc ca chng ti. Qu tht, quc Php cha bao gi
va lng vi s p bc ca chng, phi np thu thn, cn bt
ng thu hng ho, mua ru, cn bt mua thuc phin, hy
sinh tnh mng cho chng m chng chng h my may thng xt.
Vy m ngi Php li cn c mt cch na lm kh nhn dn An
Nam, l lm thu. Mi nm chng bt hng my chc vn ngi
An Nam vo lm thu trong cc xng my ca Php. Hon ton l
lm tru nga n l cho chng, khng c mt cht li lc g.
Th hai, ngi An Nam trn t nc mnh m tuyt i
khng c quyn t do ngn lun, t do xut bn, ngay c i li cng
chng c t do, trong nc mnh m mnh cng khng c tu
i li. Th d, t tnh ny sang tnh khc phi c giy thng hnh
mi c. i ra nc ngoi tt nhin cng khi phi ni. Nu lm
tri th phi x ti rt nng. Theo bo co ca Chnh ph Php, mi
x hu nh thng no cng c my trm ngi b x ti nh vy.
V gio dc, trc kia ngi An Nam hc sch Trung Quc,
chu nh hng vn ho Trung Quc. T ngy ngi Php chim
An Nam, thy ngi An Nam cng ging ngi Trung Quc, cho
nn cng ra lnh hc sch Trung Quc. Khng ng t sau Cch
mng Tn Hi
37
ca Trung Quc, thy rng cho tip tc hc sch
Trung Quc th khng n, cho nn chng khng cho php ngi
An Nam c sch Trung Quc v hc ch Trung Quc na. Chng
nhng th, chng cng khng mun cho ngi An Nam bit tnh
hnh gn y ca Trung Quc, bi v iu khin bn quc khng
vui hn c l thc dn tc ca nhn dn b p bc.
Cc ng ch! Cch xm lc ca bn quc chng n, v vt

cht l dng loi thu m v cc cht c nh thuc phin, v
tinh thn l chnh sch ngu dn; l nhng m mu thm c
ca chng xm lc An Nam.
Tha cc ng ch,
Bn quc c nhin l p bc ngi An Nam, nhng ng
thi chng cng p bc c ngi Trung Quc. iu , cc ng ch
c mt trong i hi i biu ln th II ny chc chn u bit. V
ngi Trung Quc cng b i x nh vy. H cng phi ng thu
thn. V tt nhin, d l gi trai gi tr, h cng khng c t do
i li, mun i li cng phi c th thng hnh. ng thi, chng
cn cm c t chc hi hp, trc xut cc ng ch Quc dn ng.
V chng cho rng, phm l ngi ca ng cch mng th u
nguy him, cho nn khng ui khng c. C iu, cch chng
lm tht l him c, bi v chng li dng nhng phn t xu
trong ngi Trung Quc chng li cc ng ch cch mng,
chng li Chnh ph cch mng Qung Chu. Ti c th nu mt v
d, nh lc Tn Trung Sn tin sinh t th, ton Trung Quc c
nhin u truy iu, m cc nc trn th gii cng rm r truy
iu. Nhn dn An Nam chng ti ng nhin cng mun lm l
truy iu nh ngi Trung Quc, nhng bn Php cm khng cho
php lm. Ti c th ni rng, An Nam bn quc chng nhng
dng mi cch chng li cch mng, m ng thi cn tm mi
cch cng kch Quc dn ng, cng kch Chnh ph Qung Chu.
Chng ta bit rng, cc dn tc b p bc trn th gii hin nay
c Ai Cp, Marc, Xyri, An Nam, Trung Quc v rt nhiu nc
khc. Cho nn, chng ta cn phi lin hip li, cng nhau chng
ch ngha quc. (V tay).
quc Php chng nhng thy cch mng th s, m c bit
thy cch mng Trung Quc li cng s. Cho nn, chng khng
ngn ngi dc ton lc ra gip bn phn cch mng, gip v kh
cho bn Trng Tc Lm, hng can thip vo phong tro cch
mng quc dn ca chng ta.
Tha cc ng ch, nh ng ch Ung Tinh V ni, cch
mng khng c bin gii quc gia. D l Ai Cp, Marc hay
tt c cc dn tc b p bc no, h cng b ch ngha quc
p bc, th phi cng nhau lin hip li. o quc
Php! o ch ngha quc trn th gii! Quc dn ng
nht nh gip chng ti gii phng, gip tt c cc dn tc
b p bc gii phng. Khng phn bit nc no, dn tc no,
tt c hy ng ln chng k th chung ca chng ta. (V
tay).
Hm nay ti rt vui mng, bi v Quc dn ng c c i
hi i biu ton quc ln th II ny, sp ti nht nh s gip
nhiu cho ngi cch mng. V th ti xin chc: Quc dn ng
Trung Quc mun nm! Cch mng Trung Quc thnh cng mun
nm! Cch mng An Nam thnh cng mun nm! Cch mng th
gii thnh cng mun nm!
(Ch tch: ngh mi ngi cng h to: Cch mng An Nam
thnh cng mun nm!).

Ti liu Trung vn, lu ti
Bo tng cch mng Qung Chu,


LNIN V PHNG NG
Quc t th nht
38
t c s cho hc thuyt cng sn, nhng
v tn ti trong mt thi gian ngn nn ch kp ra nhng ng
li c bn ca hc thuyt m thi. Vn cc nc thuc a
cha c Quc t th nht nghin cu y .
Cn Quc t th hai vi nhng i biu ca n nh Mcnan,
Vngcvend, Hencxn, Blum v nhiu ngi khc th li qu
ch n vn ny. Trong bt c trng hp thun li no,
nhng ngi ny cng nhn mnh s nht tr ca h vi chnh
sch quc ch ngha m bn t bn thc hin cc nc y.
Cuc u tranh ca nhn dn cc nc thuc a cho s nghip gii
phng ca mnh, khng nhng khng c s ng tnh ca h m
cn ngc li. V d, sau khi ln nm chnh quyn, Mcnan
chng km g Bnuin v Smbclanh n p nhn dn n ,
Xung v cc dn tc khc can m u tranh chng li bn
ngi nc ngoi c hip h.
Vi s tn thnh ca cc ngi , ngi ta di bom
xung cc lng mc bn x, v n p nhn dn cc nc
thuc a d man, tn bo khng sao t xit. Mi ngi u
bit v chnh sch phn bit cng nhn da trng vi cng
nhn da mu m bn tho hip lun lun thi hnh, v vic
cc cng on chu nh hng ca bn x hi gi hiu
khng mun kt np cc cng nhn da mu vo hng ng
ca mnh. Trong chnh sch thuc a ca Quc t th hai,
bt c u cng l r b mt tht ca t chc tiu t sn
ny. Bi vy, cho ti tn Cch mng Thng Mi, cc nc
thuc a, hc thuyt x hi ch ngha b coi l mt th
hc thuyt ch dnh ring cho nhng ngi da trng, mt th
th on mi la di v bc lt ngi bn x.
Lnin l ngi u tin t c s cho mt thi i mi, tht
s cch mng trong cc nc thuc a.
Lnin l ngi u tin kin quyt ln n mi thnh kin
i vi nhn dn cc nc thuc a n su vo tn xng tu
ca nhiu cng nhn chu u v chu M. Nhng lun cng ca
Lnin v vn thuc a
39
c Quc t Cng sn tn thnh
gy ra mt cuc cch mng hon chnh trong tt c cc nc b p
bc trn th gii.
ng ch Lnin l ngi u tin nhn mnh v nhn thc
ht tm quan trng to ln ca vic gii quyt mt cch ng n
vn thuc a i vi cch mng th gii. Trong tt c cc i
hi ca Quc t Cng sn, ca Quc t Cng on, v ca Quc t
Thanh nin cng sn, vn thuc a lun lun c t ln hng
u.
Lnin l ngi u tin nhn thc v nh gi ht tm
quan trng ln lao ca vic li cun nhn dn cc nc thuc a
vo phong tro cch mng. Lnin l ngi u tin nhn thc
rng nu khng c s tham gia ca h th khng th c cch mng
x hi.
Vi tt c s sng sut vn c ca mnh, Lnin nhn thy
rng mun cho cng tc trong cc nc thuc a c thnh cng
tt p th cn phi li dng trit phong tro gii phng dn tc
trong cc nc , rng giai cp v sn trn th gii, bng vic ng
h phong tro y th s c nhiu bn ng minh mi hng mnh
trong cuc u tranh ca mnh cho cch mng x hi.
Tt c cc i biu cc nc thuc a tham d cc i hi
ca Quc t Cng sn s khng bao gi qun c rng lnh t

Lnin, ng ch Lnin quan tm n h dng no, rng Ngi
bit i su tm hiu nh th no nhng iu kin cng tc phc
tp v thun tu c tnh cht a phng. T n nay, mi ngi
trong chng ta c thi gian thy r hng chc ln rng
nhng nhn xt ca Lnin ng bit chng no, v nhng li gio
hun ca Ngi tht qu gi bit bao.
Ch nh c thi khn kho ca Lnin i vi vn thuc
a, mi c th lay ng qun chng cha c gic ng, v lc hu
nht trong cc nc thuc a. Sch lc ca Lnin v vn ny
c cc ng cng sn trn ton th gii p dng ngy cng li
cun c nhng phn t u t v tch cc cc nc thuc a vo
phong tro cng sn. Vic Lnin gii quyt vn dn tc phc tp
nc Nga Xvit, vic ng cng sn thc hin trong thc tin
vn ny l mt v kh tuyn truyn mnh m nht trong cc
nc thuc a.
i vi tt c cc dn tc b p bc v b n dch, Lnin th
hin mt bc ngot trong lch s cuc i au kh v b mt quyn
ca h, l tng trng cho mt tng lai mi, xn ln.
NGUYN I QUC

Bo Ting ci (Lin X), ting Nga,
ngy 21-1-1926.

GI ON CH TCH QUC T
NNG DN
Mtxcva
Cc ng ch thn mn,
Ti gi n cc ng ch s u tin ca t "Nng dn Trung
Quc" do Quc dn ng xut bn, v t "Li-tao" do P.O.
1)
ca
Qung ng xut bn, ng thi vi nhng bo co v phong tro
nng dn ng "Tp ch Qung Chu".
Ti s rt cm n cc ng ch nu gi cho ti t liu tuyn
truyn bng ting Php hay ting Anh - nht l bo hng ngy ca
Quc t Nng dn t s u tin ti c th dch cho bo ch
Trung Quc chng ti.
Ti vit cho cc ng ch nhiu ln v vn ny. Nhng
cho n nay, ti khng nhn c g c.
Cho cng sn.

Qung Chu, ngy 3-2-26. NGUYN A.Q.


___________
1) P.O: Peasant Organisation (T chc nng dn).

Cc ng ch thn mn,
Ti mun bit ti sao tt c nhng th m ti gi n cc
ng ch u khng c tr li, v nht l nhng yu cu ca ti
v bo co v ti liu khc dng cho tuyn truyn.
Tt c nhng th m cc ng ch giao cho ti gi i Giava,
Manila, n v nhng ni khc c gi i. Ch c mt th
quay tr li ti, v khng c ngi nhn, l th gi Ban bin tp
Petir, Langi, tgt - Xumat
)
.
Ti gi n cc ng ch nhng bi ct bo c lin quan n
phong tro nng dn (thng 2 v thng 3), v mt s bo nng dn
ca Quc dn ng.
Ti vn hy vng cc ng ch vui lng gi cho ti ti liu
tuyn truyn. Xin gi cc ng ch li cho anh em.

Qung Chu, ngy 8-3-1926. NILPXKI (N.A.Q)


___________
1) Nguyn bn l:
Redactie Petir, Langeh, Atjes - Sumatra.

BO CO GI QUC T CNG SN
(Bo co ca ng Dng)
ng ch thn mn,
A. Sau y l nhng vic ti lm cho ng Dng t khi
n y:
1. T chc mt t b mt.
2. T chc mt Hi lin hip nng dn (nhng ngi An Nam
sng Xim).
3. T chc mt t thiu nhi (7) la chn trong con em nng dn
v cng nhn. Cc em ang Qung Chu v c nui dy bng
tin ca chng ti.
4. T chc mt t ph n cch mng (bt u t thng 4 gm
khong 12 hi vin).
5. T chc mt trng tuyn truyn
40
. Cc hc vin c b mt
a n Qung Chu. Sau mt thng ri hc tp h tr v nc.
Kho th nht c 10 hc vin. Kho th hai s m vo thng 7
ti, s c khong 30 ngi.
V i ng th lu ngy (khong 2 tun l), nguy him v tn
km nhiu v kh nng ti chnh ca chng ti th eo hp (vi tin
lng ca ti, tin lng ca mt trong s cc ng ch ca ti v
mt t tr cp ca cc ng ch Nga), nn cng vic khng c
nhanh chng nh chng ti mong mun.
B. V tnh hnh chnh tr ng Dng th ng ch hy c bi
ca ti gi cho Inprekorr
3)
km theo y.
___________
1) Tn vit tt ca t tp ch Th tn quc t (Correspondance
internationale), c quan nghin cu l lun ca Quc t Cng sn.

C. Pari c mt t chc ca thuc a - Hi lin hip cc thuc
a
41
- trong c nhiu ngi An Nam. Nhng ngi An Nam ny
c 2 t bo: t Le Paria
42
bng ting Php v t L'Ame
)
bng ting
quc ng. Trong s ngi An Nam c mt ngi, Nguyn Th
Truyn, m cc ng ch chng ta Ban nghin cu thuc a bit
r. Ti nh ng ch gip ti lin lc vi Nguyn Th Truyn do Ban
nghin cu thuc a lm trung gian v ni vi Nguyn Th Truyn
gi cc t bo cho ti. Tt c th t gi cho ti phi qua
Mtxcva, v khng th lin lc trc tip c.
D. y, chng ti xut bn t bo hng tun "Thanh nin"
43
.
3. T 20 thng 4, ti c gi cho hiu sch ca ng 550 phrng
v nh gi cho ti bo L' Humanit, bo La Vie Ouvrire v tp ch
Inprekorr bng ting Anh v ting Php, m cc ng ch Trung
Quc yu cu ti cung cp. Hm nay l ngy 3 thng 6 m ti
vn cha nhn c g c. Nh ng ch hi gim hiu sch v sao?
Cm n v gi ng ch li cho cng sn thn thit.
NGUYN I QUC

a ch: Nilpxki
Nh ng lnh s Lin bang Cng ho x hi ch ngha Xvit
ti Qung Chu chuyn.

Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.

___________
1) An Nam hn.

GI U BAN TRUNG NG THIU
)
Cc ng ch thn mn,
Chng ti c ti y (Qung Chu, Trung Quc) mt nhm
thiu nhi An Nam
44
. Cc em u t 12 n 15 tui. l nhng
thiu nhi cng sn u tin ca nc An Nam, b ch ngha quc
Php p bc, v mi vic gio dc u b cm. Cc em cn nh
nhng cc em au kh nhiu. Cc em cha m nh cch
hng nghn kilmt b mt n Trung Quc. Nhiu em c cha
m b ngi Php bt giam v cc em b gia nh i ra nc
ngoi, nh nhng ngi cch mng!
Khi chng ti ni vi cc em v Cch mng Nga, v Lnin v
v cc bn, - nhng chin s lninnt Nga nh tui - th cc em rt
sung sng v i sang vi cc bn, thm cc bn, vi cc bn,
hc tp vi cc bn, v tr thnh nh cc bn - nhng chin s
lninnt chn chnh nh tui.
Chng ti ha vi cc em l s vit th cho cc bn v vn
. V gi y ti lm vic y. Chng ti hy vng rng cc
bn s khng t chi tip nhn 3 hay 4 bn nh An Nam ca cc
bn, c phi khng? Nu cc bn ng cho cc em n th cc bn
s lm nhng vic sau y:
1. U nhim cho ng ch Brin, i din ca Lin X ti Qung
Chu, lm mi iu cn thit cho hnh trnh ca cc em (gi th ca
cc bn cho Quc t Cng sn hay cho B Dn u ngoi giao)
4)
.
___________
1) U ban trung ng i thiu nin tin phong trc thuc Trung
ng on Thanh nin cng sn Lnin.
2) Bn ting Php vit "Narkomindel".

2. Ni r cc bn c th tip nhn bao nhiu thiu nhi An Nam.
3. n thng no th Mtxcva bt u rt? (V cc em thiu
nhi n t mt nc rt nng, phi chn thi gian cho cc em
i).
4. Ti Mtxcva th cc em s n a ch no?
Ti i cc bn tr li v gi n cc bn li cho cng sn.
Ngy 22 thng 7 nm 1926

NGUYN I QUC

a ch ca ti: Nilpxki, Hng thng tn Rxta, Qung Chu,
Trung Quc.

Ti liu ting Ph
)
, lu ti
Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.

___________
1) Trong bn ting Php c du ca "Hi lin hip cc dn tc b p
bc - chi hi Vit Nam".

GI I DIN ON THANH NIN CNG SN PHP
TI QUC T THANH NIN CNG SN
ng ch thn mn,
Chng ti a n Qung Chu mt s tr em An Nam.
Chng ti lp mt nhm thiu nhi. Chng ti mun gi 3 hay 4
em qua Nga cc em c tip th mt nn gio dc cng sn ch
ngha tt p. Ti vit th cho U ban trung ng thiu nhi
Mtxcva. Ti ngh ng ch ng h yu cu ca ti v tin hnh
mi hot ng cn thit ngi ta tr li ti c mau chng v
thun li hn.
Ti ch th tr li ca ng ch v gi n ng ch li cho
cng sn anh em.
a ch:
. Lu, Thng tn x Rxta, Qung Chu, Trung Quc.
(ng ch hy a th ca ng ch cho ngi lin lc ca Quc
t Cng sn v ng gi qua bu in, v y ti hot ng bt
hp php).
Qung Chu, ngy 22 thng 7 nm 1926

NGUYN I QUC
Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.


PHONG TRO CCH MNG
NG DNG
Tnh hnh kinh t. X ng Dng b Ngn hng ng Dng,
thnh lp nm 1875, thng tr v mt kinh t. n nm 1924, vn
ca ngn hng l 64.400.000 phrng. Cng trong thi k ny, doanh
s ln ti 4.503.000.000 phrng v thu c 34.000.000 phrng tin
li. Chnh Ngn hng ng Dng ch huy tn dng cng nghip,
thng nghip ng Dng, Cng ty m than Bc K (cng ty ny
hng nm xut cng 1.400.000 tn than tr gi 12.000.000 ng hay
201.000.000 phrng) v Cng ty ho xa Vn Nam.
V thng nghip ni chung, ng Dng, doanh s hn 4 t
phrng. Bn thuc phin thu c 215.000.000 phrng v bn ru
thu c khong 1 t phrng tin li. Trong s 1 t phrng ny,
Chnh ph thu 200.000.000 phrng, s cn li vo ti bn t bn
c quyn. Nh vy l ch c u c dn bn x m quc Php
thu c 415.000.000 phrng!
Ngn sch ton ng Dng l 1.327.000.000 phrng.
Ngi ta xut cng 1.500.000 tn go tr gi 252.000.000
phrng v 80.000 t cao su.
ng Dng thnh vng nh vy. Nhng s thnh vng y
ch lm li ring cho ngi Php m thit hi cho ngi An Nam.
Mi ngy, n ng ch kim c 32 xu, n b 28 xu, tr con 16
xu. Hn na, h khng c tr lng u n v khng phi bao
gi cng nhn bng tin mt. Cng ty m than t chc ra nhng
ca hng bn thc phm v cc vt dng khc. Th bt buc phi
mua hng y, gi t hn th trng 10%. Thng th ngi ta tr
lng bng hng ho ly cc ca hng , ngi th ch c lnh
mt t tin mt v mi 15 ngy hay mt thng sau mi c lnh;
chnh bng cch ny m cng ty ngn c th thuyn b trn.
Theo li th nhn ca ton quyn ng Dng th i sng ca
th m qu kh cc v cng vic ca h qu nng n nn trong s
15.907 th m thng k c vo nm 1906, khng ai sng n 60
tui. V bn t bn thuc a cng li vin c t chi khng
t chc qu hu bng cho th thuyn bn x!
i sng nng dn cng chng hn g. t th xu, phng
php canh tc th lc hu, do nng sut rt thp km. Sn lng
mt hcta chu u l 4.670 kil thc, Nht Bn 3.320 kil,
Nam Dng 2.150 kil, cn ng Dng sn lng ch c 1.210
kil.
Ngi bn x o rung t bng "mu", ch khng o bng
hcta. Mt mu t tt sn xut khong 50 thng thc tr gi
2475. Trong s tin ny, Chnh ph trch thu 210, khong
10%. Nhng cy cy mi mu rung, ngi nng dn phi chi
ht 2850 v tt nc, phn bn, ging m, thu tru b, nhn
cng, v.v.. Nh vy l l vn mt 375.
Ngi ta s hi: "Th th ngi nng dn sng th no c v
ly g m ng thu?". C th tr li n gin nh th ny: sng
th no cng c, nhng ngi nng dn vn phi sng v phi
ng gp. Mt cu tc ng An Nam c ni: "Khng lm cng cht,
m lm cng cht". Tp qun nghn xa cng nh sc mnh ca
trm ngn mi quan h khc tri cht ngi nng dn vi rung
t. Nu bit ni no thot thn c th h cng rt b ra i.
Sut nm, phn ln nhng ngi nng dn phi n rau n khoai.
Rt t khi h n cm, ch trong nhng ngy gi tt chng hn, th
h mi dm ng ti ht cm qu gi y.
Ngoi thu m nng n, tng ln 550% trong khong mi
nm, ngi dn bn x cn b kh s vi trm nghn th hch sch.
T bo "Khai ho" ca ngi bn x Bc K mi y c vit: "Bit

bao ngi b bt tri php. H b giam cm hng thng tri...
Lnh trng bt h ng tin ny tin kia, ri cn hnh h h na...
C ngi b nh p tn nhn n ni phi vo nh thng. Tm
li, nu ngi no v phc b bt m ngho i th nh cam phn,
cn k hi kh gi th phi bn v con np tin pht d c b
bt oan cng vy".
Cn c nhng trng hp nghim trng hn nhiu. Nh mt
tn cng s Cao Min bn rt tin thu ca nhng ngi dn
cng kh xy dng mt lu i ngh mt tn 57.600.000 phrng,
tn y cn bt dn p thm mt con ng t nh n lu ngh
mt. Hn 1.900 ngi thit mng trn con ng ny!
Tnh hnh chnh tr. Thng 11 nm ngoi, khi Varen, "nh x
hi" ti nhn chc ton quyn, dn bn x c a "Tp dn nguyn
ca ngi An Nam", i t do bo ch, t do ngn lun, quyn lp
hi v hi hp, v.v.. Cng nh bn ton quyn trc, Varen ha
hn nhiu khng lm g c.
Cng thi k y, bn mt thm Php bt c Phan Bi Chu
Thng Hi. C l mt nh lo thnh yu nc xut dng t 20
nm nay. Ngi ta a c v Bc K x n. Mc du Chnh ph
Php gi b mt v bt b ny, nhng ngi An Nam ai cng bit
tin, mt phong tro phn i si ni khp ni.
Khi Varen n Bc K, sinh vin biu tnh i th nh lo cch
mng b bt gi. H mang c v biu ng ku gi: "n x cho c
Phan Bi Chu!", " o ch thc dn tn bo!".
y l ln u tin ngi ta c thy mt s kin nh vy
ng Dng. Varen buc phi n x cho c Phan Bi Chu, nhng
vn b mt gim st c.
T phong tro sinh vin tip tc pht trin si ni, n
thng 3 va ri, phong tro mi tht mnh.
Khi Bi Quang Chiu, mt ngi thuc phi quc gia, mi
Php v - Chiu va t chc Php mt cuc vn ng chng
nhng tn quan cai tr thuc a thi nt - hng nghn ngi An
Nam do sinh vin h ho, i n v n tip rm r
45
. Hm ,
bn pht xt Php cng t chc phn biu tnh, chng huy ng c
qun lnh, mt thm v cnh st. Bn pht xt bn sng lc ch
thin, v ng Chiu. Mc du c s khiu khch tin y,
ngi bn x vn gi mt thi rt bnh tnh. iu lm
tht bi m mu ca bn Php nh gy ra mt "ngy m mu"
hng dy cho ngi An Nam bit phc tng chng!
Cng ng vo dp ny, nh ch s Phan Chu Trinh, mt ngi
thuc phi quc gia khc, va qua i. 30.000 ngi An Nam
khp x Nam K lm l an tng theo quc l v khp nc t
chc l truy iu nh ch s. Ch trong vi ba ngy, mt cuc lc
quyn thu c 100.000 ng. Tt c hc sinh, sinh vin u
tang c.
Trc phong tro yu nc ca ton dn, bn thc dn Php s
hi, bt u phn cng li. Chng cm hc sinh tang v t chc
lc quyn. Chng cm t chc cc l truy iu, v.v.. phn i
li, hc sinh bi kho. H Ni, Hi Phng, Nam nh, Hu,
Si Gn, Ph Lm, v.v. u u hc sinh cng u bi kho. N
sinh cng tham gia phong tro. Mt s vic y ngha sau y
chng t tinh thn yu nc ca hc sinh: Ti trng Saxlu Lba
Si Gn c ngi vit ln bng my ch: "A.B. L.F." (A bas les
Franais - o thc dn Php). Cc gio s Php bt hc sinh
ln xo bng. Chng mt em no chu xo c.
Tn "x hi" Varen ra lnh cho hiu trng cc trng "phi
thng tay trng tr nhng hnh ng v k lut". Th l xy ra
nhiu cuc khm xt, bt b v ui hng lot hc sinh. Ring Si
Gn, hn 500 hc sinh b ui ra khi trng.
Cc t chc chnh tr. Bc K, c mt hi b mt gi l "Phc
Vit"
46
. Mi y hi ny c ri truyn n, m sau y l vi on
trch dn:
"Nc Php dng v lc bt nc ta lm n l ... h p
bc dn ta nhiu nm nay ... Trong cnh nhc v cm th ,
chng ta, ngi An Nam khng th i tri chung vi ngi Php.

Hi hai mi lm triu ng bo! Nhng ai khng chu em lng
st ra lt cng quyn, th th hy cho tht xng t tan
nt m n n nc.
"... Cng quyn n ngy mt vn. Cc dn tc ang hng
ng li ku gi ca nc Nga cch mng. n v Ai Cp vng
dy i li t do... L no ngi An Nam chng ta li vn chm
m trong gic ng trin min?... Hi dn tc An Nam! Nu chng
ta khng t c (vic t gii phng) bng phng php n ho,
th chng ta khng ngn ngi hnh ng quyt lit tr th nh,
n nc v chen vai thch cnh vi nm chu... Hi dn tc An
Nam! Hy mau mau thc tnh...".
Nam K, c mt nhm tr thc Ty hc t xng l "ng lp
hin", h l mt nhm n ho ch trng "Php - An Nam hu".
Theo chng ti bit th nhm ny khng c h thng t chc, khng
c iu l, khng c cn b. l mt t chc tp hp nhau v mt
tinh thn. V h thng kch ch cai tr thi nt thuc a
trong khi vn tn trng "ch quyn Php" nn h c nh hng kh
ln trong qun chng ngi bn x.
C mt nhm khc l nhm "Thanh nin An Nam". Nhm ny
tin b v hot ng hn. C quan bo ch ca nhm ny do mt
ngi gia nhp quc tch Php lm ch nhim, thng trch in
bi ca bo L'Humanit xut bn Pari. Nhm ny cng xut bn,
di hnh thc nhng sch nh, bn Tuyn ngn Dn quyn v bn
Tuyn ngn ca ng cng sn
47
ca Mc.
Tt nhin l Chnh ph Php ht sc tm cch ph b nhm
ny, nhng khng kt qu, v nhm a t chc thnh ng. V
th Chnh ph Php bn n p cc thnh vin ca nhm .
Thng 3, nhm "Thanh nin An Nam" c t chc mt cuc mt
tinh phn i vic trc xut mt ngi Bc K. Cuc mt tinh thng
qua kin ngh nh sau:
"Chng ti 3.000 ngi An Nam... sau khi nghe din
thuyt ni chuyn ... nhn thy rng vic trc xut nhng
ngi An Nam qu Bc K v Trung K ra khi a phn
Nam K l mt hnh ng c on..., chng ti cc lc phn
i s lm quyn ny... v khn thit i Chnh ph Php
ng Dng phi tn trng nhng quyn t nhin v bt
kh xm phm ca con ngi v ca cng dn c xc
nhn trong Hin php ca nc Cng ho Php, nht l: 1)
t do bo ch vit bng ting bn x, 2) b cu thc thn th
v dn s v thng s, 3) t do hc tp, hi hp v t do i
li".
Trc cuc mt tinh, ngi ta ri truyn n, cui t truyn
n c cu: "Nu Chnh ph khng chu tr li cho chng ti nhng
quyn t do cn thit ni trn (quyn t do bo ch, v.v.) th chng
ti khng cn cht tin tng no thin ca Chnh ph v chng
ti nguyn cng nhau tn tm tn lc hot ng gii phng dn
tc An Nam".
Cng v vit nhng ting gii phng dn tc An Nam v
pht hnh s u tin v cng l s cui cng ca bo An Nam tr-
Din n gii phng quc gia, trong c ng li bi ca bo
L'Humanit v bo Le Paria, m hai tc gi, nhng ngi vit
truyn n, t chc mt tinh, va l ch nhim va l qun l t
bo, b kt n hai nm t!
Do hai v n ny, hc sinh li tip tc bi kho. Thc dn
Php li dng nhng bin php hnh chnh trn p tr th.
Tnh hnh chnh tr ng Dng c th tm tt trong li than
vn sau y ca mt t bo ting Php Bc K:
"V bin ng ny... lm cho nc ta xa nay yn n bit
bao, tr thnh trung tm ca nhng cuc bin ng v hn
lon".

s 91, ngy 14-8-1926.


"VN MINH" PHP NG DNG
Nn "vn minh" Php ti ng Dng th hin nhng chiu
hng khc nhau. Trc ht, thng qua s cp bc tr tro nhn
dn bn x - nhng ngi nng dn ngho An Nam v Cao Min b
chim ot trng trn -, nhm thc hin mt nn kinh t i bi
ng h thn. iu cng din ra nh vy Nam K. Nhng
ngi bn x ti ni ny b cp ot khng di 115.000 hcta
rung t, v ngi ta tnh rng, trong t nm na, s din tch ny
s ln n 200.000 hcta.
Tt c cc tng lp thc dn i din cho nn "vn minh" u
nhng tay vo nhng cuc cp ot . Tt nhin, i u l nhng
vin chc cao cp nht ca Php ti nhng thuc a ny. Tin s
Cnhc, thng c Nam K, b cng khai kt ti trong U ban
thuc a l xuyn tc, gi mo v nh cp cc bin bn ca U
ban. Mt vin chc cao cp khc, vin cng s Sabachi, p
dng mt ch thng tr chuyn quyn gh gm nhm thc hin
cc k hoch ca mnh, m qua , cc nh giam cht nch t nhn;
khng nhng th, chng quyt nh v thi hnh v s nhng
bn n t hnh cha tng bit n ni y cho ti lc by gi.
Trong ln tr v nc ca lnh t nhng ngi theo ch
ngha dn tc Bi Quang Chiu, khi tr thnh mt k
tha hip ni ting xu xa, cc tay sng An Nam b tc
v kh, nhng v s sng lin thanh li c chun b sn
sng chng li m ng khng l ang t ko ti gn
cho mng ng ta. Ti mt v x hai nh bo An Nam tr
tui, ngi ta huy ng c qun i, sen m, dn binh,
cnh st thnh ph v mt v. Dn bn x khng c php
t chn ti nhiu ni ca thnh ph Si Gn.
Chng khng cn tin vo binh lnh Php v tt nhin, cng t
tin hn vo binh lnh An Nam. V th chng a ti thuc a
nhng ngi Xngan, h b cm khng c giao tip vi dn bn
x. V lo s binh lnh chu Phi c a n s c th lin h vi
dn chu , nn chng ch trng tuyn truyn s th ght v
chia r binh lnh da en v nhng ngi bn x da vng.
Khi "ng vin x hi" Varen c b nhim lm ton quyn t
Php n, sng ng v n dc cng thng c gi ti. Nhiu
chuyn tu vn ti a nhng cng c "vn minh" ca Php
sang ng Dng.
S khng b mnh nht vn tip din tt c cc min ca
ng Dng, Nam K, Cao Min, Trung K v Bc K. Ngy no
cng c nhng cuc bt b giam cm hng lot ngi. B theo di c
bit cht ch l nhng sinh vin, m mt s h ang tm cch tip
tc hc tp nc ngoi. Bi v t sau cuc bi kho rng ln ca
sinh vin, trng hc ca cc thuc a b ng ca i vi h.
mt lot thuc a Php, nh o Ruyning nm st hn
o ln Maagtxca bn b bin pha ng chu Phi, hay nh o
Tn Calni nm pha Ty chu c, s dn nhanh chng b
gim st v ru mnh v lao dch. Do , bn thc dn khng c
lc lng lao ng lm cho cc n in ca chng, v bi th,
chng yu cu chnh ph Nam K phi bo m cung cp cc lc
lng lao ng. Th l ngi ta thng c c nhng tin tc v
vic t chc a 2.000 th thuyn sang Tn Calni, ni c
62.000 dn vo nm 1875, v nay dn s gim xung cn 27.000 v
cng vic "khai ho" ca Php.
Vic di c ca cc lc lng lao ng ny tt nhin cng l "t
nguyn" nh khi vn chuyn "nhng ngi tnh nguyn" t ng
Dng sang nhng ni trn mc ca chu u, v mi y, sang
Marc v Xyri. Ngi ta hay nghe ni n nhng cuc ra i, nhng

khng bao gi nghe ni ti ngy tr v ca "nhng ngi tnh
nguyn" b cng bc bng bo lc m phi i. Hin nay ang c
khong 6.000 "ngi tnh nguyn" t Bc K trn o Tn
Calni.
Sau hn su mi nm ngi Php chim ng ng Dng,
nn gio dc ng Dng vn lun lun dng li trnh v
cng thp km. Cc lc lng lao ng khng c o to c
trnh . Thay vo , ng Dng, li c 2.000 ni bun bn
ru mnh v thuc phin. Trong nm 1924, ton ng Dng c
20 triu dn, song ch c 213.977 hc sinh v 4.193 gio vin bn
x, trong khi ngay ti qun o Philippin b quc Hoa K p bc
vi 10 triu dn c 1.128.977 hc sinh v 25.451 gio vin bn
x. ng Dng, khng ch thiu trng hc, m trng s hin
c cng tht km ci.
Ngi ta cn thy r s thi nt ca thc dn Php qua th
nhn ca t L'Impartial, c quan ngn lun ca Php ng
Dng rng vin thng c Cnhc phm mt lot hnh ng
tham nhng. C ngi "ng vin x hi" Varen cng tham gia
hng hi vo vic tham nhng v ch mt vi thng sau khi ti
ng Dng, ng ta gi v Php 74 hm tng phm c trng
lng 4.910 kil v kch c l 30 mt khi.
bo v H Ni, dinh lu ca bn Php bt ti v v lng
tm, bn cai tr Bc K c ti trong vic ph v m khng
thng bo kp thi cho dn bit, lm cho 20.000 dn chng nng
thn b cht ui. Chng cm cc bo ng tin v hnh ng d
man .
A.P.
Tp san Inprekorr,
ting c, s 17, nm 1927.

HY NH N NHNG NGI
B T Y V CHNH TR CA CHNG TA
Trng hp L Ngc Lin
B y sang Tn Cal
)
nm 1913, c tha nm 1924, ngi
ng bang ca chng ta li b khc t vic tr v qu hng.
Ngy 5-9-1913, sau nhng qu bom H Ni v Thi Bnh, to
hnh H Ni, trong mt phin to x kn, cn c vo nhng bo
co ca cnh st, quyt nh kt n t hnh vng mt Phan Bi
Chu v hong thn Cng , a ln my chm khong chc
ngi v ti v a i y khong ba chc ngi khc.
L Ngc Lin b ni bt hnh v c vinh d lit vo s sau
ny vi li nhn xt kh hiu nh sau: "m mu chng an ninh
quc gia v ng lo t tp vi bn bt lng"
2)
.
Chng ta th tm cch gii p tr ch ny.
Nm 1913, L Ngc Lin vi t cch mt ngi th "hp tc"
vi Khnh K, mt ngi anh em ca mnh. ng Khnh K hin
nay l mt trong nhng nh nhip nh ln nht Si Gn v ng
ta cha bao gi, theo ti bit, b tai ting hoc t co l bt lng.
___________
1) Nouvelle Caldonie. Mt hn o trong Thi Bnh Dng, pha
ng xtrylia, b Php chim t 1853 v bin thnh ni giam gi t y
nhng ngi tham gia phong tro chng Php, gii phng dn tc.
2) Tc gi mun ni n v nhng ngi ca Vit Nam Quang phc
hi l Phm Vn Trng nm tc n git cht tng c Thi Bnh Nguyn
Duy Hn (19-4-1913) v v Nguyn Khc Cn nm tc n vo khch sn
H Ni (26-4-1913).

Nh th, khng phi v l mt ngi hp tc vi Khnh K m
L Ngc Lin b kt n pht vng.
Vy th v l do g? - Nh th ny: thi by gi c mt hi ln
theo ch ngha dn tc gi l "ng kinh ngha thc". c thnh
lp do nhng nho s c danh vng nht Bc K, trong c ng
C Can, thn sinh Lng Ngc Quyn, ngi anh hng ca cuc
khi ngha ln Thi Nguyn, cc ng Phan Tin Phong v Phan
Trng Kin, anh em ca Phan Vn Trng, trng s to thng
thm Pari, hi "ng kinh ngha thc" d nh truyn b hc vn
trong qung i qun chng nhn dn ca chng ta. Hi m ti H
Ni nhng lp hc cng khai v khng ly tin. L Ngc Lin d
nhng lp y, kt thn vi vi ngi bn v mi h v nh ung
tr, ch c th.
Bng nhng v nh bom xy ra. Mt s n p khc lit
p xung nhng hi vin ca "ng kinh ngha thc". Nh cm
quyn bt giam ba bi gio s, hc sinh v bn b ca h. Khi
cnh st xng vo nh L Ngc Lin, h thy ngi ng hng ca
chng ta ang ng tra vi mt trong nhng ngi bn cng lp.
Th l lm ri: y l nhng ngi m mu chng an ninh quc
gia, y nhng k ng lo t tp vi bn bt lng!
L Ngc Lin b y sang Tn Calni vo thng 9-1913
nh th y.
Ngy 29-12-1924, anh chnh thc bit tin mnh c tha. n
thi im ny, anh tri qua 11 nm b y i. Qu tht, cng
n lc, v nhng g anh sai phm..., ngi ta phi cho anh tr
v x s vi gia nh ca mnh.
Cc bn tin nh th ? - Cc bn nhm. Ngay lc , L
Ngc Lin c bn qun lao bo cho bit l h hon ton khng c
trch nhim g v vic hi hng ca anh v anh phi t mnh xoay
s mi ph tn t a
)
n Hi Phng.
Anh ta, mt ngi b y i, th h mun anh ta tr bng
___________
1) Numa. Th ph ca Tn Calni.
ci g mi c ch? Tht l ngu xun v tin. Nhng,
chnh quyn thc dn l nh th y.
Ngy 20-1-1926, L Ngc Lin gi n ln thng c Tn
Calni. Khng c tr li. Ngy 25-2-1926, gi n ln B
trng thuc a. Khng c tr li. L Ngc Lin nh Hi nhng
ngi lao ng ng Dng Mcxy can thip, hi ny nh phn
hi Nhn quyn Mcxy v phn hi Mcxy li nh U ban trung
ng ca Hi Pari (thng 6-1926). Khng c tr li.
Trc s ln trnh chung y, pha hu v pha t, ngi ng
hng ca chng ta s buc phi, theo ngi ta ni vi ti, nh n
Hi ch thp quc t v c ng Cng sn. Nh th ngi ta s
c thm mt bng chng rng chnh l Chnh ph y nhng ngi
An Nam n vi ch ngha bnsvch m v ch ngha ny, Chnh
ph li khng ngng vung vy mt con ngoo p, c nhin l la
di hng che lp nhng vic lm bn thu ca mnh. Nhng ngoi
tr Chnh ph v bn thng c, phi chng ngi ta c th tin
chc rng nhng t chc gi l thuc phi t, c th y l Hi
nhn quyn, hi qu hng h khi phi bo v quyn ca nhng
qun khn kh ngi da mu?
NGUYN I QUC

Bo L'Ame Annamite,
ngy 1-2-1927.


TH GI CHI B NG
TRNG I HC PHNG NG
Mtxcva, ngy 25 thng 6 nm 1927
Gi chi b cng sn Trng i hc cng sn ca nhn dn lao
ng phng ng mang tn ng ch Xtalin,
Cc ng ch thn mn,
Theo quyt nh ca Ban phng ng, Ban b th latinh ca
Quc t Cng sn v i din ng Cng sn Php Ban Chp
hnh, mt nhm cng sn An Nam c thnh lp vi cc ng
ch sau y:
- Phon Shon,
- Le Man,
- Jiao,
- Min Khan,
-
)
.
ng ch cui cng c c lm b th nhm.
V cc ng ch u l sinh vin trng cc ng ch v
cho h c th hc cch lm vic, chng ti yu cu chi b ng ch
ch nh mt hay hai ng ch chm lo vic gio dc cng sn cho
nhm , o to cc ng ch theo sinh hot ca ng.
Ban b th latinh
ca Quc t Cng sn
G. HUMBE
i biu An Nam
NGUYN I QUC
Ti liu ting Php, lu ti Cc lu tr
Vn phng Trung ng ng.
___________
1) Tc Nguyn Th Rc, Ng c Tr, Bi Cng Trng, Bi Lm v
Trn Ph.

BO CO GI BAN PHNG NG
QUC T CNG SN
1) T thng 11-1924, ti c Ban phng ng v ng Cng
sn Php phi n Qung Chu lm vic cho ng Dng.
V trong sut thi gian y (1924-1927), ti khng nhn c qu
cng khng c lng ca Quc t Cng sn, ti phi lm vic dch
thut kim sng v ph thm cho cng tc m n ngn t 75 n
80% tin lng ca ti, cng vi tin ng gp ca cc ng ch.
Mc d thiu thi gian v tin, nh s gip ca cc ng ch
ngi Nga v An Nam, chng ti c th: 1) a 75 thanh nin
An Nam n hc Trng tuyn truyn do chng ti t chc
Qung Chu, 2) Xut bn 3 t tun bo nh, 3) Phi nhng ngi
tuyn truyn va mi c o to v Xim, Trung K, Bc K v
Nam K, 4) Thnh lp mt lin on cch mng do mt u ban
gm 5 u vin Qung Chu lnh o, lin on bt r khp ni
trong tt c cc x ng Dng .
Tuy nhin vic i li ca cc sinh vin v tuyn truyn vin,
vic t chc cc lp hc, v.v. tn km nhiu tin (cho mi sinh vin
t ng Dng n Qung Chu v tr v, chng ti chi ht 200
la). V li s gip ti chnh ca cc ng ch khng u n
v kh nhn nn ti khng th tip tc lm nh vy c. V th
nhng ng ch ngi Nga Qung Chu tn thnh d kin i
Mtxcva xin tin ca ti.
Khi on i biu Quc t Cng nhn n Qung Chu, ng

ch ri (i din ng Cng sn Php), ng ch Vlin (i din
nhng ng ch ngi Nga Qung Chu) v ti, chng ti
chun b v gi Ban phng ng mt k hoch cng tc v mt d
n ti chnh. Cho n ngy 5 thng 5, ti khng nhn c cu tr
li v vn , cng khng nhn c ch th no khc.
2) Khi cuc o chnh n
)
, 3 trong 5 u vin ca U ban ng
Dng chng ti b bt gi, ti sut b bt, tng L T Thm c
quan h mt thit vi bn quc Php ng Dng v H
Mn, mt ng ch ngi Nga duy nht c trch nhim lc ang
Qung Chu cng khng th gip c chng ti, hoc cho
mt li khuyn no, thm ch ngng tr tin cho ti vi t cch l
ngi phin dch. Khng th lm g c, tr s ca chng ti b
cnh st n khm xt v gim st. Khi , ti ch cn cch l phi
chn gp gia hai con ng hoc l b bt hay tip tc qua
Mtxcva v cng tc Xim.
3) Chnh trn tu t Thng Hi n Vlaivxtc, ng ch
ri gp ti v ngh trc khi i Xim, hy n Pari .
ng ch ni ng ch s hi Ban Chp hnh.
Vlaivxtc, ng ch Vitinxki t Trung Quc n sau ti
vi ngy, ngh ti quay tr li Thng Hi.
Nh vy, vn t ra vi ti l: ti phi theo ngh no ch
khng th nhn c hai ngh cng mt lc. Ti phi i u, Xim
hay Thng Hi ? Cng tc ca ti nc no cn hn c ? Phi
chng chng ti s th t chc mt s lnh An Nam Thng Hi
(v li theo h ni vi ti th h sn sng tr v nc) v b li
tt c cng vic c bt u ng Dng ?
Vn do cc ng ch quyt nh. Ti ch c php ni
quan im ca ti nh sau:
D rng v bn thn v v mt vt cht th i vi ti,
ti Thng Hi s tt hn nhiu, nhng ti mun i Xim
hn. a) V cng tc trong binh lnh An Nam Thng Hi
___________
1) Cuc chnh bin phn cch mng thng 4-1927 ca Tng Gii Thch.
chc chn l rt hay, song cng vic hoc ni cho ng hn l
s tip tc cng vic ng Dng - d kt qu cn xa xi v
t nhng li quan trng hn. b) V Thng Hi ch khng
phi Xim, nhiu ng ch khc c th thay ti. c) V nhng
tin tc v cuc phn bin Trung Quc do quc Php
truyn lan ang gieo rc s nht ch trong ngi An Nam v
trong lc ny, nu chng ta cng tc khng lin tc th tt
c nhng g chng ta lm trong 3 nm qua s mt ht v
chng ta s rt kh lm li t u v tm trng nhng ngi
An Nam nhiu ln tht vng.
V th, ti tip tc i Mtxcva trnh by yu cu ca ti.
4) Yu cu ca ti : Ngay by gi ti khng th lp mt d tr
ngn sch chi tit cho cng tc ca ti ng Dng (i qua Xim).
V vy, ti ch c th lp d tr theo cch ng chng vi nhng con
s ph hp vi hon cnh. Bit s kh khn v lin lc t ng
Dng i Mtxcva, v nh thi gian c tr thuc a ny
khong chng 2 nm, ti trnh by vi cc ng ch mt yu cu v
ngn sch tnh theo M kim nh sau:
Lng thng 150 la trong 2 nm
(cho ti v nhng ngi gip vic) 3.600 $
Qu cng tc trong 2 nm
(mi thng 200 la) 4.800 $
Tin chi bt thng 1.100 $
Tng cng 9.500 $
Tt nhin, y tin lng ch l tng trng v ngoi phn tr
gip ti cn thit cho chng ti, phn cn li s chuyn sang qu
cng tc. V nu cc ng ch vui lng chp thun th ngn sch
ny ch c thc hin t ngy ti n Bng Cc.
Trong khi ch i quyt nh ca cc ng ch, xin cc ng ch
vui lng: 1) a ti vo bnh vin, 2) khi ti ra bnh vin cho php

ti c hc vi kinh nghim cn thit cho cng tc ca ti 3) v
cho ti ln ng cng sm cng tt.
Gi cc ng ch li cho cng sn.
Mtxcva thng 6-1927
1) Cu to ca mt phn ban
2) Vic gi cc sinh vin
3) Chng trnh nghin cu v t u
)
.

Ti liu nh my, ting Php,

___________
1) Ba dng thm ny vit tay.

TH GI PH. BI-U
ng ch thn mn,
Nh ng ch ni vi n ng ch thay ch Mcg rng, nu ti
c th t g xin gi theo a ch di y:
i Quc
Krm - Eppatria
Nh an dng Lnin.

Xin cho tt c

Thng 8 nm 1927

Bu nh ca Nguyn i Quc
gi Francois Billoue (bn ting Php).
Bn chp lu ti
Bo tng H Ch Minh.


NHNG TI C KINH KHNG
CA CH NGHA QUC PHP
NG DNG
Sau cuc xm chim ca quc Php, nhn dn cc o Tn
t
)
b tiu dit bi ru, cc bnh hoa liu v lao ng kh sai,
nhng tai ho do nn vn minh quc ch ngha du nhp vo
trong nc. S kin ny c ng ngh cxinb, bo co vin v
ngn sch thuc a, chnh thc th nhn ti Ngh vin Php.
Ni ging bn x th b git chc, nhng t ai cc o vn
ph nhiu v vn mang li cho bn thc dn Php. Tuy nhin, bn
ny khng t canh tc c trong cc n in ca mnh. Chng
cn c n l. Chng tm n n l ng Dng.
Ngy xa ngi ta dng phng php tuyn m. Cng nhn v
nng dn ng Dng - b thu m nng n ln bi, b ci
ngho kh theo ui v b mua chuc bi ha c lng bng cao -
t a mnh vo trng, xung tu i sang "Tn lc a". Nhng h
b git hi bi s ngc i ca ch n in khng km g cc
bnh tt ca vng nhit i, phn ln nhng ngi "cam kt ra i"
khng bao gi cn thy t nc v gia nh mnh na. T tr
i, nhng ngi ng Dng khc th cht i trn t nh cn
hn em thn sang cht n in Plindi thuc Php.
___________
1) Nouvelle Hbrides: Tn c ca cc o Vanuatu Thi Bnh
Dng, t 1887 b thc dn Anh v Php h, nm 1906 c quyn t
tr, nm 1980 ginh c c lp, ly tn nc l Vanuatu.
Nhng cuc tuyn m y ti c
Hin nay, cung cp nhn cng cho n in ca h, ngi
Php khng li bc trc nhng phng tin y ti c nht. Di
y l mt vi th d: Nhng tn thc dn Php yu cu cc quan
cai tr Php ng Dng - nhng k lun lun l ng lo v i
khi chung vn vi h - bt cc lng ng Dng cung cp mt s cu
li. Nu cc lng - bit l mnh phi lm g i vi s phn ca ngi
mnh - khng thi hnh ngay mnh lnh th b trng pht. Hoc l,
li dng tnh trng i km lun xy ra ng Dng, ngi Php
cho ngi ng Dng vay tin ri t lu sau cho bt h v khng tr
c n, buc h phi p tu sang xtrylia. Hoc na, chng lm
nh dng cu li vo mt cng vic g trn tu bin, ri bng nhin,
cu li thy mnh b tri v giam trong khoang tu, khi tu sp khi
hnh. Chng nh la nhng ngi ng Dng tht nghip, ha
cho h mt vic lm mt tnh bn. Chng a cc nn nhn xung
tu v, gia ng, i hng i. Th l, chng bt cc nhng ngi
ng Dng bng sc mnh hoc bng th on v a h i trong
nhng chung bng st, n tn Tn brt.
Nhng chng c khng th chi ci
Trn tu bin, ngi ng Dng chen chc nh nhng con
vt trong nhng khoang thiu khng kh, khng c nh sng.
Chng cho h n ung chng l bao. Ngi m b nm xung bin
" khi ly sang nhng ngi khc". H lun b nhng ngi
mang sng canh gi. Ti cc o, h b giam trong mt tri, tc l
mt ci ch; ch n in n xem h, chn v mua mt u ngi
vi gi bao nhiu .
a ph n i, chng cho h c mang con theo. Nhng
mt khi h xung tu, chng qung tr em xung nc " th
tiu nhng ci mm v ch". iu ny tng xy ra vi nhng
ngi n b Bc K.
Thng 7 va qua, mt tu bin cp bn Taoxvin vi 480 ngi
ng Dng nht trong nhng chung y tu. c mt thu

th bo cho bit, nhng ngi Trung Quc Taoxvin nh xung
gip cc nn nhn, nhng h b nhng ngi gc c v trang trn
tu cn li. Trong li ku gi ngi Trung Quc ng trn bo
Daily Standard, nhng ngi ng Dng khn kh kia ni rng:
Ngi ta dng thuc m bng thuc l tm c, ko h n t
gii Php Qung Chu Loan ri bt cc; trn tu bin h chu
ng n mc kinh khng i, kht v nht l s c c ca nhng
k canh gc: ngi m b nm xung nc.
WANG

s 99, ngy 28-9-1927.

S THNG TR CA QUC PHP
NG DNG
CUC XUNG T "HOA - VIT"
T 19 n 22-8, gia ngi An Nam v Hoa kiu Hi Phng,
mt hi cng Bc K, xy ra nhng cuc u mu. C 8
Hoa kiu cht v 125 ngi b thng, 8 nh my v 12 cn nh
Hoa kiu b t chy. Bo ch Php ng Dng v Php cho
rng cuc xung t ny ch lin can n ngi An Nam v Hoa kiu
thi, v nguyn nhn l do hai dn tc "him th" nhau, cn
ngi Php th khng dnh dng g n v xung t y c.
Khng nh nh vy l khng ng. Chng phi hm nay m
cng khng phi hm qua ngi Hoa mi n ng Dng. H
y hng th k nay ri. V t khi h n y, h lun lun
gi mt v tr rt quan trng trong i sng kinh t ca ng
Dng. Nhng cha bao gi li c nhng cuc xung t gia ngi
An Nam v cc "ch" khch ca h c.
Cuc xung t hin nay, cng nh cuc ty chay hng ho ca
Hoa kiu nm 1919 l do bn thc dn Php gy nn v nhng l
do sau y:
t lu nay, trong dn chng An Nam, ang c mt s si sc
mnh m: nhng cuc biu tnh ca nhng ngi c tinh thn dn
tc, nhng cuc bi kho ca gii i hc, nhng cuc bi cng ca
th thuyn, nhng cuc ni dy ca nng dn, hot ng ca cc t
chc cch mng b mt, vic bu nhng cu chnh tr phm vo

"Vin dn biu" bn x, v.v. v v.v.. Tt c tnh hnh y lm cho
bn thc dn Php hong s, chng tm mi cch li hot ng
chnh tr i theo mt hng khc.
Trong nm qua, ngi An Nam t ra c nhiu cm tnh vi
cch mng Trung Quc. Khi tu chin Misl ca Php, trn ng
sang Trung Quc, cp bn Si Gn tu sa, anh em cng nhn
xng tu hi cng nh cng khng chu tu sa
48
. Cng
nm y, khi nm Hoa kiu Si Gn b nh chc trch Php trc
xut v tuyn truyn cch mng, th hng nghn ngi An Nam
t ng hp nhau li tin chn. Mi tnh thn thin Hoa - Vit
y lm cho bn Php rt hong s.
Hoa kiu sng ng Dng u b bn thc dn Php ra sc
p bc v bc lt. Thu kho nng n. Cng nh ngi An Nam,
Hoa kiu u bt buc phi c giy thng hnh mi c i t ni
ny n ni khc, tn rt nhiu tin v mt nhiu th gi, ng thi
li b tr ngi rt ln trong cng vic bun bn. Cng nhn Hoa
kiu khng c quyn t do t chc. Tt c nhng s vic v
nhng s h lm khc gy nn mt phong tro chng Php
trong gii ngi Hoa, phong tro ny kt hp vi tinh thn qut
khi ca ngi An Nam s l mt nguy c rt ln cho ch ngha
quc.
Chnh v tt c nhng l do y khin quc Php tm cch
chia r Hoa kiu v ngi An Nam, lm cho h chng ln nhau.
Nhng m mu ca bn quc t ngy 19 n 22-8 qu
l liu khin ngay nhng ngi khng ch lm cng thy
r c. Trong mt nc c ch kim duyt thng xuyn,
c tt c nhng vin chc k c cc c hc v gio vin u
lm mt thm, mt nc m mi thng ngi ta tr ba mi
ng cho mi hc sinh tnh nguyn lm mt thm, mt nc
m bt k cuc hi hp v tp hp no cng u b cm on
c, lm th no m trong nhng iu kin y, ngi ta li c
th t chc nhng cuc u mu nh vy c? Lm sao
m bn cnh st v nh chc trch Php - lun lun c
thng bo v bt k mt hnh ng nh no ca ngi bn
x v lc no cng sn sng n p - li ch can thip rt
mun, sau khi c nhiu ngi b git cht, nhiu thit hi
xy ra? V sao m nhng cuc u y li c th ko di
t 19 n 22-8 m khng c ly mt bin php no ngn
chn c?
Bi vy, ngi ta bt buc phi kt lun rng cuc xung t y
khng nhng c bn quc Php lm ng m chng cn c
dng nhen ln v gy ra na.
VIN "UMA" AN NAM
49

Do s thc p ca qun chng bn x, bn quc Php buc
phi nhn nhng hoc ni cho ng hn l gi b nhn nhng.
Chng phi mt "ng vin ng X hi" sang lm ton quyn.
Chng tung ra khu hiu "Php - An Nam hp tc". Chng t chc
ra "Vin dn biu".
Song kt qu li hon ton tri vi iu mong mun ca
chng. Sau mt thi k nui o tng, ngi An Nam by gi
bit th no l mt i biu ca Quc t th hai. H thy rng, s
"hp tc" c ca tng nhiu nh th th hin thnh nhng s
bc lt b i v nhng cuc n p thng tay i vi bt k mt cuc
biu dng chnh tr no ca ngi bn x.
Vin "uma" An Nam (khng phi do cuc u phiu ph
thng m ch do cc k mc, a ch v thng nhn bu ra) khng
h xoa du c ngi An Nam, m cn a li cho h c hi t
r tinh thn phn khng ca mnh.
Trong cc cuc bu c va qua, nhng ngi ra ng c, m
nhiu ngi bit r nhng hot ng yu nc ca h v vic h ch
trch ch cai tr ca ngi Php, cng nh nhng chnh tr phm
i y v, u trng c. Mc d nh chc trch Php dng mu k
v hm do, nhng khng c mt ngi ng c no do Chnh ph
gii thiu, li trng c c.
Tt c nhng "v dn biu" ny ch c ting ni t vn thi. Cc
v dn biu Trung K th mi nm hi hp mt ln v lc no hp
l do khm s quyt nh. Thm ch h khng c ly mt phng
hp, hay mt phng lm vic. Mi mt k hp u do mt vin

chc ngi Php ch to. Nhng ci vn khng lm cho cc v
i biu An Nam ng thng y rt r ln ting v pht hin ra
c nhng iu kh b ch.
Trong k hp hi thng 8, "ngi pht ngn"
1)
ca Vin dn
biu Trung K tuyn b:
"Chng ti khng c phng lm vic, khng c ngn sch,
khng c g ht. Nm ngoi, thm ch chng ti cng khng c c
hi no tho lun c. Trong s hng trm yu sch ca chng
ti, khng mt yu sch no c thc hin c...
"Chnh bn thn cc i biu cng khng c quyn n ni, th
hi trong nhng iu kin nh vy, lm th no m h li c th
gip c ngi khc? Th m nhn dn li tin rng chng ti
c quyn tham gia gii quyt mi vn c lin quan n t nc
nn trng mong nhiu chng ti... T thng tri thng 2 va ri
ca Chnh ph thuc a hon ton lm mt ht phm cch ca
chng ti, nn chng ti khng th lm c mt vic g c. Tht l
nhc nh v bun thm bit bao!...
"Vi nhng th on n p ca Chnh ph s dng trong tt
c mi c hi, th tt phi c an ninh v trt t. Th m chng c
kt qu g. Cc cuc ri lon vn lin tip n ra... Nhiu ngi An
Nam b hnh h, truy n, bt gi v cm t v ti c bo ch
c php ca s kim duyt. C nh u b pht nu ngi nh
phm mt ti l pht biu trong mt cuc hp. Tr em ch khng i
hc mt bui l b ui v nh th l sut i b dt nt... V trung
thnh vi li ch ca nhn dn, m mt s i biu b tho m
trc cng chng...".
Vin khm s tr li mt cu tinh t. ng ta trnh by
chng trnh ca Chnh ph thuc a, chng trnh c th tm
tt nh sau: "Hi dn An Nam! Cc ngi hy nhn nhc m chu
ng" v ng ta ni: "Sau khi Chnh ph trnh by rt r rng
v dt khot ri, nu cc ng cn ngn ngi khng chp thun hoc
nu cc ng phn i li m khng c l do cn bn, th Chnh ph
s tin rng cc ng khng thit g n tng lai ca x ny... Cc
___________
1) Trong nguyn bn: "speaker".
ng nn bit rng, mun vn minh v tin b, th phi c k lut v
phi tn trng chnh quyn c thit lp".
I, DCH T, THU KHO, v.v..
Dn s ng Dng gim i nhanh chng v nn i km, dch
t v... ch ngha quc Php.
S ngi cht so vi s ngi sinh ra nhiu hn gp bi. S tr
em cht tht l khng khip. Ta hy ly thnh ph Hi Phng lm
th d. Theo thng k hi thng 7-1927, trong thnh ph ny, ngi
An Nam sinh c 147 tr. 81 l con trai v 66 l con gi. Cng
trong thi gian , c 204 ngi cht, trong c 84 l tr em.
Trong s 147 tr em mi , ch cn sng c 63 em!
chng minh r rng v ngho kh m ngi An Nam b cht
nhiu, chng ta hy so snh nhng thng k v s ngi sinh ra v
cht i gia ngi nc ngoi v ngi bn x cng thnh ph .
i vi ngi u, c s tr sinh ra l 8 th s ngi cht l 3, trong
s cht c mt l tr em. i vi Hoa kiu, c s tr sinh ra l 22
th s ngi cht l 23, trong s cht ny c 6 tr em.
Cc tnh Qung Bnh, Qung Tr, Hu, Qung Nam, Qung
Ngi (Trung K) u b nn dch t honh hnh. Dn c hong s.
u thng 8, mi ngy c hng trm ngi m c a n nh
thng Hu. Ch ring tnh Qung Nam c hn 7.000 ngi b
bnh trong thng 8.
Cha phi ht. Tri nng nh t lm cho la m kh ho
trc khi ny ht. Tri nng nh th l nguy c ca nn i, ng
thi li lm cho nn dch hch tng ln. Mt khc, Bc K th b
tn ph v i km do nn lt gy ra. bo v ngi Php H
Ni khi b cnh lt li, khi Bc K b nc trn v, Chnh ph
thuc a cho ph v Gia Lm pha bn kia H Ni, tho
nc v pha y. H lm nh vy m khng bo cho ngi bn x
bit trc, nn 20.000 ngi An Nam b c quan cai tr ca
ngi Php lm cho b cht ui!
Sau nhng trn lt, ngi An Nam Trung K v Nam K

t chc quyn gp cu gip cc ng bo bt hnh ca mnh.
Nh chc trch Php xoy mt phn ln s tin b vo qu
nng gi ng phrng ln! Mc d nhng hin vt quyn gp rt
nhiu, nhng nh chc trch ch phn pht cho nhng ngi b nn
mi ngi mt thng c c hai kil ri go thi!
Ch ring Bc K, ngi ta tnh ra c n 155 n in ln
thuc quyn ca ngi Php, mi ci rng trn 200 hcta. Trong s
n in y, 11 ci rng trn 500 hcta, 4 ci trn 600 hcta, 5 ci
trn 700 hcta, 1 ci trn 800 hcta, 5 ci trn 900 hcta, 9 ci trn
1.100 hcta, 7 ci t 1.200 hcta n 1.500 hcta, 2 ci t 1.500
hcta n 2.500 hcta, 3 ci t 3.150 n 3.750 hcta, 1 ci trn
4.100 hcta, 1 ci trn 5.500 hcta, 1 ci trn 6.900 hcta, 1 ci trn
7.500 hcta, 1 ci trn 8.515 hcta.
Ri n 34 khu m khng nhng ch c m m cn c rung t
xung quanh na, trong s c 7 khu rng t 800 n 1.500
hcta, 8 khu t 1.500 n 2.900 hcta, 1 khu trn 3.000 hcta, 2
khu t 3.600 n 4.900 hcta, 1 khu trn 6.100 hcta, 3 khu t
13.000 n 13.800 hcta, 1 khu trn 18.000 hcta, 1 khu trn
22.000 hcta, 1 khu trn 25.000 hcta.
Nh vy th ngi An Nam chng cn c bao nhiu na. Bt
chp tt c tnh trng v mc d x ny b th tai ho tn
ph, ngi Php vn c tip tc tng thu kho. Ngn sch ca
Bc K sp c nng t 18.017.180 (?) n 18.200.670 ng. Ch
ca quc Php ng Dng l nh th y!

s 104, ngy 15-10-1927.

N.K.

Cc ng ch thn mn,
Trong 2 hoc 3 tun l ti s tr v t nc ti. Chuyn i ca
ti tn chng 500 la M. V ti khng c tin, nn ti mong cc
ng ch gip ti.
Xin vui lng tr li ti a ch nh sau: ng Lai, nh ng
cxten, 21 ph Hales, Bclin. Trong tr li ny, hy vit n gin
"c" hoc "khng". Nu l c, hy gi tin n U ban Trung ng
ca ng c, cho "Liwang".
C hay khng c tin, ti yu cu cc ng ch gi cho ti mt
chng trnh t chc thc hnh ti c th lm vic mt cch c
ch.
Trong khi ch i s tr li m ti hy vng c c tc thi, xin
cc ng ch thn mn nhn li cho cch mng ca ti.

Bclin, ngy 16-12-1927. N. I QUC



NG CCH MNH
50

In ln u tin ti Qung Chu
(Trung Quc), nm 1927.
Ti liu lu ti Bo tng
Cch mng Vit Nam.

Theo cun sch lu ti
Bo tng Cch mng Vit Nam.


NG CCH MNH
Khng c l lun cch mnh, th khng c cch mnh vn
ng... Ch c theo l lun cch mnh tin phong, ng cch mnh
mi lm ni trch nhim cch mnh tin
)
.
LNIN

B P BC DN TC LIN HP HI
TUYN TRUYN B N HNH

___________
1) Hai cu ny trch trong cun Lm g? ca Lnin.

T CCH MT NGI CCH MNH
T mnh phi:
Cn kim.
Ho m khng t.
C quyt sa li mnh.
Cn thn m khng nht nht.
Hay hi.
Nhn ni (chu kh).
Hay nghin cu, xem xt.
V cng vong t.
Khng hiu danh, khng kiu ngo.
Ni th phi lm.
Gi ch ngha cho vng.
Hy sinh.
t lng tham mun v vt cht.
B mt.
i ngi phi:
Vi tng ngi th khoan th.
Vi on th th nghim.
C lng by v cho ngi.
Trc m khng to bo.
Hay xem xt ngi.
Lm vic phi:
Xem xt hon cnh k cng.
Quyt on.
Dng cm.
Phc tng on th.

V SAO PHI VIT SCH NY?
1. Phm lm vic g cng vy, bt k ln b, bt k kh d, nu
khng ra sc th chc khng thnh cng. Tc ng Tu c cu: "S
t bt th tt dng ht sc". S t mnh bit chng no, nu bt
th th c kh g, th m cn phi dng ht sc, hung g lm vic
to tt nh vic gii phng gng cm n l cho ng bo, cho nhn
loi, nu khng ht sc th lm sao c.
2. Li nhiu ngi thy kh th ng lng, khng hiu rng
"nc chy mn" v "c cng mi st c ngy nn kim". Vic g
kh cho my, quyt tm lm th lm chc c, t ngi lm khng
ni, nhiu ngi ng tm hip lc m lm th phi ni. i ny
lm cha xong th i sau ni theo lm th phi xong.
3. Mun ng tm hip lc, mun bn gan th trc ai ai cng
phi hiu r v sao m phi lm, v sao m khng lm khng c,
v sao m ai ai cng phi gnh mt vai, v sao phi lm ngay khng
nn ngi ny ngi ch ngi khc. C nh th mc ch mi ng;
mc ch c ng, ch mi ng; ch c ng, tm mi ng; tm
ng, li phi bit cch lm th lm mi chng.
4. L lun v lch s cch mnh c nhiu sch lm. Php n s,
nn cm chng ta hc, cm chng ta xem, cho nn ng bo ta i
vi hai ch cch mnh cn l m lm. C ngi bin chp xng
ra mt cht li lm mt cch rt h ; hoc xi dn bo ng m
khng by cch t chc; hoc lm cho dn quen tnh li, m qun
tnh t cng.
5. Mc ch sch ny l ni cho ng bo ta bit r: (1) V
sao chng ta mun sng th phi cch mnh. (2) V sao cch mnh

l vic chung c dn chng ch khng phi vic mt hai ngi.
(3) em lch s cch mnh cc nc lm gng cho chng ta soi.
(4) em phong tro th gii ni cho ng bo ta r. (5) Ai l bn
ta? Ai l th ta? (6) Cch mnh th phi lm th no?
6. Sch ny mun ni cho vn tt, d hiu, d nh. Chc c
ngi s ch rng vn chng ct qun. Vng! y ni vic g th
ni rt gin tin, mau mn, chc chn nh 2 ln 2 l 4, khng t v
trang hong g c.
Hn su mi nm nay, quc ch ngha Php p trn u;
hn hai mi triu ng bo hp hi trong vng t a. Phi ku to,
lm chng cu ly ging ni, th gi u rnh m v vi trau
chut!
Sch ny ch c ao sao ng bo xem ri th ngh li, ngh ri
th tnh dy, tnh ri th ng ln on kt nhau m lm cch
mnh.
Vn chng v hy vng sch ny ch trong hai ch: Cch
mnh! Cch mnh!! Cch mnh!!!

CCH MNH
l. Cch mnh l g?
Cch mnh l ph ci c i ra ci mi, ph ci xu i ra ci tt.
Th d: ng Galil (1633) l khoa hc cch mnh. Ngy xa ai cng
tng rng gii trn t vung, nhn kinh nghim v trc
)
, ng y
mi quyt rng tri t trn v chy chung quanh mt gii.
ng Stphenxng (1800) l c kh cch mnh. Ngy xa ch i
b v i xe nga ko; ng y mi lm ra xe la.
ng cuyn (1859) l cch vt cch nh
)
. Ngy xa khng ai hiu
r s sinh ho
3)
ca vn vt, ng y mi nghin cu ra v sao m c
s sinh ho y.
ng Cc Mc l kinh t hc cch mnh. ng y nghin cu r
rng t bn ch ngha, quc ch ngha, giai cp tranh u, vn
vn u m sinh ra; lch s n th no, hin tng n th no, v
kt qu n s ra th no.
2. Cch mnh c my th?
y l t tng cch mnh, dn chng cch mnh th c 3 th:
A- T bn cch mnh.
B- Dn tc cch mnh.
C- Giai cp cch mnh.
___________
1) Trc c: o c.
2) Cch vt cch mnh: sinh vt cch mnh.
3) Sinh ho: ny n v bin i.

T bn cch mnh nh Php cch mnh nm 1789. M cch
mnh c lp nm 1776 (ui Anh), Nht cch mnh nm
)
.
Dn tc cch mnh nh Ytali ui cng quyn o nm 1859.
Tu ui Mn Thanh nm 1911.
Giai cp cch mnh nh cng nng Nga ui t bn v ginh
ly n
)
nm 1917.
3. V sao m sinh ra t bn cch mnh?
A. T bn thnh ph l t bn mi, n c l my v lm ra
hng ho. C l my th mun c nhiu th lm cng cho n. Lm
ra hng ho th mun nhiu ngi mua ca n. Mun nhiu ngi
mua bn th mun giao thng tin li.
B. T bn hng thn l a ch, n mun gi nhng ch
phong kin, th a nhn dn; ch no ch quyn u l v tay
bn quyn qu y c; n i vi nhn dn, n coi nh tru, nh
ln, n bt yn mt ch cy rung cho n, n i vi ngi i
bun, th hng ho n mun ly thu bao nhiu th ly, khng c
chng , tin bc mi x mt th, i li phi xin chng n cho
php, n lm nhiu cch tr ngi cho vic bun bn mi.
a ch ht sc ngn tr t bn mi, t bn mi ht sc ph
a ch, hai bn xung t nhau lm thnh ra t bn cch mnh.
Khng bao gi hai ti ny chng nhau kch lit v r rng, d
thy bng bn M. Nm 1861 n 1865, my tnh pha Bc (t bn
mi) c binh nh li my tnh pha Nam (in ch) nh 2 nc
th ch y
)
.
4. V sao m sinh ra dn tc cch mnh?
Mt nc cy c sc mnh n cp mt nc yu, ly v lc
cai tr dn nc y, v ginh ht c quyn kinh t v chnh tr. Dn
nc y mt c t do c lp, li lm ra c bao nhiu th b
cng quyn v vt by nhiu.
___________
1) Cuc Minh Tr duy tn t nm 1868.
2) Ginh ly chnh quyn.
3) Cuc ni chin M ko di t 1861 n 1865 gia cc tp on t
sn cng nghip min Bc v cc tp on ch n min Nam.
N cp ht sn vt, quyn li ca dn ri, khi c gic d,
n li bt dn i lnh cht thay cho n. Nh trong trn u chin
1914-1918, Ty bt ta i lnh, sau li gia thu gia su. nh c
th n hng li quyn, thua th mnh cht ngi li hi ca.
Ni tm li l bn cng quyn ny bt dn tc kia lm n l,
nh Php vi An Nam. n khi dn n l y chu khng ni na,
tnh ng ln, on kt li, bit rng th cht c t do hn sng
lm n l, ng tm hip lc nh ui ti p bc mnh i; y l
dn tc cch mnh.
5. V sao m sinh ra giai cp cch mnh?
Trong th gii c 2 giai cp:
A. T bn (khng lm cng m hng li).
B. Cng v nng (lm kh nhc m chng c hng).
Nh ngi th An Nam, lm m than Hn Gay, mt ngy lm
11 gi, u nm lm n cui, mt ngy ch c 3 ho, n chng
n, mc khng c mc, au khng c thuc, cht khng c hm.
Cn anh ch m y khng bao gi nhng tay n vic g, m n
n sung mc sng, ln nga xung xe, mi nm li c my mi
triu ng li (nm 1925 n c 17.000.000 ng). Th hi 17
triu y thng ch Ty lm ra hay l cng nhn An Nam lm ra?
Dn cy ta rung khng c m cy, m ti n in Ty n chim
ht 122.000 mu rung tt Trung K, 150.000 mu Nam K.
Dn ta ni th khng n, ni th cht i, m in ch mi
nm n bn go gn 1.000 triu quan tin T
)
(nm 1925 n bn
911.477.000 quan).
Nc ta nh vy, cc nc cng nh vy. Cng nng khng
chu ni, on kt nhau nh ui t bn i, nh bn Nga, y l
giai cp cch mnh; ni tm li l giai cp b p bc cch nh
)
p
giai cp i p bc mnh.
6. Cch mnh chia lm my th?
Cch mnh chia ra hai th:
___________
1) ng phrng Php.
2) Giai cp b p bc cch mnh, tc l giai cp b p bc lm cch mng.

A. Nh An Nam ui Php, n ui Anh, Cao
)
ui Nht,
Philppin ui M, Tu ui cc quc ch ngha ginh ly quyn
t do bnh ng ca dn nc mnh, y l dn tc cch mnh.
B. Tt c dn cy, ngi th trong th gii bt k nc no, ni
no u lin hp nhau li nh anh em mt nh, p tt c t
bn trong th gii, lm cho nc no, dn no cng c hnh
phc, lm cho thin h i ng - y l th gii cch mnh.
Hai th cch mnh tuy c khc nhau, v dn tc cch mnh
th cha phn giai cp, ngha l s, nng, cng, thng u nht tr
chng li cng quyn. Cn th gii cch mnh th v sn giai cp
ng u i trc. Nhng 2 cch mnh y vn c quan h vi nhau.
Th d: An Nam dn tc cch mnh thnh cng th t bn Php
yu, t bn Php yu th cng nng Php lm giai cp cch mnh
cng d. V nu cng nng Php cch mnh thnh cng, th dn tc
An Nam s c t do.
Vy nn cch mnh An Nam vi cch mnh Php phi lin lc
vi nhau.
7. Ai l nhng ngi cch mnh?
V b p bc m sinh ra cch mnh, cho nn ai m b p bc
cng nng th lng cch mnh cng bn, ch cch mnh cng quyt.
Khi trc t bn b phong kin p bc cho nn n cch mnh. By
gi t bn li i p bc cng nng, cho nn cng nng l ngi ch
cch nh
)
.
1. L v cng nng b p bc nng hn,
2. L v cng nng l ng nht cho nn sc mnh hn ht,
3. L v cng nng l tay khng chn ri, nu thua th ch mt
mt ci kip kh, nu c th c c th gii, cho nn h gan gc. V
nhng c y, nn cng nng l gc cch mnh; cn hc tr, nh bun
nh, in ch nh cng b t bn p bc, song khng cc kh bng
cng nng; 3 hng y ch l bu bn cch mnh ca cng nng thi.
___________
1) Nay l nc Triu Tin.
2) Cng nng l ngi ch cch mnh, tc l cng nhn v nng dn
l lc lng nng ct, l i qun ch lc ca cch mng.
8. Cch mnh kh hay l d ?
Sa ci x hi c my ngn nm lm x hi mi, y l rt
kh. Nhng bit cch lm, bit ng tm hip lc m lm th chc
lm c, th th khng kh. Kh d cng ti mnh, mnh quyt ch
lm th lm c. Nhng mun lm cch mnh th phi bit:
A- Ti t bn v quc ch ngha n ly tn gio v vn ho
lm cho dn ngu, ly php lut buc dn li, ly sc mnh lm cho
dn s, ly ph qu lm cho dn tham. N lm cho dn nghe n 2
ch cch mnh th s rng mnh.
Vy cch mnh trc phi lm cho dn gic ng.
B- Dn kh qu hay lm bo ng, nh dn An Nam Trung
K khng thu, H Thnh u c, Nam K ph khm; khng c
ch ngha, khng c k hoch, n ni tht bi mi.
Vy cch mnh phi ging gii l lun v ch a
)
cho dn hiu.
C- Dn v khng hiu tnh th trong th gii, khng bit so
snh, khng c mu chc, cha nn lm lm, khi nn lm li
khng m
)
.
Cch mnh phi hiu phong triu th gii, phi by sch lc
cho dn.
D- Dn thng chia
)
phi ny bn kia, nh dn ta ngi Nam
th nghi ngi Trung, ngi Trung th khinh ngi Bc, nn ni
yu sc i, nh a mi chic mi ni.
Vy nn sc cch mnh phi tp trung, mun tp trung phi
c ng cch mnh.
9. Cch mnh trc ht phi c ci g ?
Trc ht phi c ng cch mnh, trong th vn ng v t
chc dn chng, ngoi th lin lc vi dn tc b p bc v v sn
___________
1) Ging gii l lun v ch ngha, tc l ging gii l lun cch
mng v ch ngha Mc - Lnin.
2) Tc l khng bit nm thi c cch mng.
3) Dn thng b chia r (do m mu ca bn thc dn l chia r
d cai tr).

giai cp mi ni. ng c vng cch mnh mi thnh cng, cng
nh ngi cm li c vng thuyn mi chy. ng mun vng th
phi c ch ngha lm ct, trong ng ai cng phi hiu, ai cng
phi theo ch ngha y. ng m khng c ch ngha cng nh
ngi khng c tr khn, tu khng c bn ch nam.
By gi hc thuyt nhiu, ch ngha nhiu, nhng ch ngha
chn chnh nht, chc chn nht, cch mnh nht l ch ngha
Lnin.

LCH S CCH MNH M
l. Lch s M th no ?
Th k th 14 v trc, cha ai bit M u. n nm 1492,
ngi bun tn l Christophe Colomb i tu bun mun qua n ,
nhng i lc ng, may li gp chu M. Dn x y l loi da ,
ch i sn bn khng bit bun bn v lm ngh.
T lc Colomb tm ra chu M, th ngi cc nc bn u trn
qua y lm n. Ngi da trng mun bt ngi da lm n l,
nhng n khng chu lm, th chng git mn git mi ngi da
i, ri bt ngi da en bn Phi qua lm cho chng n.
Ngi u qua M th nc no cng c, nhng ng nht l
ngi Anh (3.000.000 ngi). V vy, Anh ginh M lm thuc a.
2. V sao m M lm cch mnh ?
Th sn M rt giu, ng, st, than, bng, la, tru b, vn
vn, vt g cng nhiu. Anh th tham, mun ht v cho mnh c,
cho nn t ra 3 php nh sau ny:
1. C bao nhiu th sn, M phi cung cp cho Anh ht, khng
c bn cho cc nc khc.
2. Dn M khng c lp ra l my v hi bun bn.
3. Cc nc khng c vo bun bn vi M, ch Anh c
bun bn m thi.
V 3 iu y, li thm thu m nng n, lm cho kinh t M rt
khn n, nn t nm 1770, dn M tc mnh "ty chay Anh.
3. Phong triu y kt qu ra th no ?
Phong triu "ty chay" gic dai n 5 nm. Anh em lnh qua
dp, v bt nhng ngi cm u lm ti. Mi ln bt mt ngi
cm u, th dn cng tc gin thm. n nm 1775, khi lnh Anh

bt my ngi cm u na, dn ko nhau ra cu, li b lnh Anh
git cht 9 ngi. Vic ny nh la ri vo thuc sng, dn tc qu
th n, sng cht cng quyt ui c Chnh ph Anh mi thi.
Cch mt nm sau, n ngy 4 thng 7 nm 1776 th cch mnh
c v M tuyn b c lp
51
, v nc M thnh ra nc cng ho.
By gi M c 48 nh
)
v 110.000.000 dn.
4. ngha cch mnh M vi cch mnh An Nam th
no?
l. Chnh sch Php i vi An Nam by gi xu hn Anh i
vi M trc, v Php v vt ht ca ci dn ta, ngn cm
dn ta lm vic ny vic khc; n li bt dn ta ht thuc phin v
ung ru. Anh ch ham tin M, Php ham tin li mun lm
mt ni, mt ging An Nam i. Th m dn An Nam cn cha hc
M m lm cch mnh!
2. Trong li tuyn ngn ca M c cu rng: "Gii sinh ra ai cng
c quyn t do, quyn gi tnh mnh ca mnh, quyn lm n cho
sung sng ... H Chnh ph no m c hi cho dn chng, th dn
chng phi p Chnh ph y i, v gy ln Chnh ph khc ...".
Nhng by gi Chnh ph M li khng mun cho ai ni n
cch mnh, ai ng n Chnh ph!
3. M tuy rng cch mnh thnh cng hn 150 nm nay, nhng
cng nng vn c cc kh, vn c lo tnh cch mnh ln th hai.
y l v cch mnh M l cch mnh t bn, m cch mnh t
bn l cha phi cch mnh n n
)
.
Chng ta hy sinh lm cch mnh, th nn lm cho n ni,
ngha l lm sao cch mnh ri th quyn giao cho dn chng s
nhiu, ch trong tay mt bn t ngi. Th mi khi hy sinh
nhiu ln, th dn chng mi c hnh phc.

___________
1) 48 tnh: 48 bang, khi cch mng t sn M bng n (1776) M c
khong 3 triu dn vi 13 bang, hin nay c khong 200 triu dn vi 52 bang.
2) Cch mng t sn l cuc cch mng khng trit .
CCH MNH PHP
l. V sao Php c phong triu cch mnh?
Hi th k th 18, vua th kiu xa dm dt, qu tc v bn c
o th honh hnh; thu nng dch phin, dn tnh khn kh.
Phn th Canaa v n , nguyn l thuc a Php, nay b
Anh v mt.
Phn th nhng ngi hc thc nh ng Mngtexki (1755),
Vnte v Rutx (1778) tuyn truyn ch ngha t do bnh ng
52
.
Phn th phong triu cch mnh Anh (ng Krmven chm vua
Anh v lp cng ho chnh ph nm 1653) cn mi, v phong triu
dn ch M (1776) va qua.
Nht l v t bn mi b ti phong kin ngn tr, dn th b
vua, qu tc v c o p bc. Vy nn t bn mi lin hip vi hc
tr, dn cy v ngi th ph phong kin.
2. Cch mnh Php khi t bao gi?
53

Vua thy dn chn rn, th bt b nhng ngi tuyn truyn
v t chc. Dn thy vy th tc qu, n ngy 14 thng 7 nm
1789 ko nhau n ph khm ln (Baxti)
54
. Vua em lnh v gi
kinh ; dn li t chc cch mnh i phng chng li. Vua lui
ra ti tnh Vcxy.
Ngy 5 thng 10 nm y, th thuyn n b con gi Pari ko
nhau n Vcxy bt vua v khai hi, v k t tuyn ngn:
l. L b ch phong kin, gii phng nng n.
2. L em ca cc nh th o lm ca Nh nc.
3. L cho dn t do lm bo, t chc, vn vn.
4. L lp hin php, ngha l vua khng c chuyn quyn.
1792, v vua cu cu vi ngoi quc v thng vi bn phn cch
mnh, dn mi b vua m lp ra cng ho.

1793, ngy 21 thng l lm n vua v v con vua l phn quc c
)
,
ri em ra chm.
3. Cc nc u chu i vi cch mnh Php th no?
Dn cc nc th u mng thm v tn thnh. Nhng vua v
qu tc cc nc th s dn mnh bt chc dn Php, cho nn bn
ngoi chng n lin binh nh cch mnh m bn trong th gip
cho ti phn cch mnh.
Dn Php tuy lng thc t, sng ng thiu, nhng ch nh gan
cch mnh m trong dp ni lon, ngoi ph cng quyn. Hi y
lnh cch mnh gi l "lnh khng qun"
2)
, ngi khng c nn, k
khng c giy, o rch qun tua, mt gy bng i. Th m lnh y
n u, th lnh ngoi quc thua y, v h gan liu hy sinh qu,
khng ai chng ni.
Th th bit: mt ngi cch mnh c gan, hn mt ngn ngi
v ch.
4. Php cch mnh n my ln?
Nm 1792 n 1804 Cng ho ln th 1. Nm 1804 Naplng
phn cch mnh ln lm hong .
Nm 1814 cc nc nh Naplng thua ri em dng vua c
ln ngi n 1848.
Nm 1848 li cch mnh ln th
)
.
Nm 1852 chu Naplng li phn cch mnh ln lm vua.
Nm 1870 nhn thua c, Naplng th 3 b chy, Php li
lp ln Cng ho ln th 3.
5. Pari Cng x (Commune de Paris) l g
55
?
Nm 1871 vua Php thua chy ri, lnh c ti vy kinh
___________
1) K phn bi T quc.
2) Qun i cch mng Php thnh lp nm 1793, gm phn ln l
nng dn v th th cng ngho. H khng c trang b qun ngn nh
qun i ca bn qu tc.
3) Ch cuc cch mng t sn Php ln th 2, n ra thng 2 nm 1848.
Php l Pari. T bn Php ct 2 tnh cng cho c cu ho. V
gic gi m cht nhiu ngi, hi nhiu ca. Dn khng bnh n,
th khng cng lm. Ngy 18 thng 3, th thuyn Pari ni ln lm
cch mnh cng sn (Cng x).
V th thuyn cn non nt, t chc khng kho, v li c gip
cho t bn Php nh li th thuyn, nn cui thng 5 th cch
mnh tht bi.
6. Mc ch Cng x y th no?
Khi va ly c Pari ri, th Cng x lp ln Chnh ph d
)
v
tuyn b rng Cng x s thc hnh nhng vic ny:
1. Bao nhiu c quan sinh s
)
ring u em lm ca cng.
2. Tt c tr con trong nc, bt k con trai con gi, u phi i
hc. Hc ph Nh nc phi cho.
3. Dn c quyn t do t chc, lm bo, khai hi, xut dng, v.v..
4. Bt k n ng n b, ai cng c quyn chnh tr, tuyn
c v ng c.
5. Chnh ph t dn c ln, v dn c quyn thay i Chnh ph.
7. Kt qu Cng x ra th no?
T bn Php khi y nh nh chy 2 bn, bn th c bt chu
u, bn th cch mnh ni trc mt. T bn Php th chu nhc
vi c, ch khng chu ho vi cch mnh. c thy cch mnh
cng s, cho nn ht lng gip t bn Php nh li cch mnh.
Lc Php va hng, th c bt b ht lnh, ch cho 40.000 t
)
m
thi. Khi cch mnh ni ln, c li cho php t bn Php thm
ln 100.000 lnh dp cch mnh.
Xem vy th hiu rng: "T bn khng c T quc".
Dp c cch mnh ri th t bn ra sc bo th. N git ht
___________
1) Tc l Chnh ph ca nhn dn.
2) C s sn xut.
3) "Cult": Cnh st.

30.000 ngi c n ng, n b, ngi gi, tr con. N y 28.000
ngi. N bt giam 650 a tr con, 850 ngi n b, 37.000 ngi
n ng.
8. Cch mnh Php i vi cch mnh An Nam th no?
a) Trong 3 ln cch mnh, 1789, 1848, 1870, u v dn can
m nhiu, nhng tr thc t, cho nn t bn n li dng.
b) Pari Cng x v t chc khng kho v v khng lin lc vi
dn cy, n ni tht bi.
c) T bn n dng ch T do, Bnh ng, ng bo la dn,
xi dn nh phong kin. Khi dn nh phong kin ri, th
n li thay phong kin m p bc dn.
d) Cch mnh Php cng nh cch mnh M, ngha l cch
mnh t bn, cch mnh khng n ni, ting l cng ho v dn
ch, k thc trong th n tc c
)
cng nng, ngoi th n p bc
thuc a. Cch mnh 4 ln ri, m nay cng nng Php hng
cn phi mu cch mnh ln na mi hng thot khi vng p bc.
Cch mnh An Nam nn nh nhng iu y.
9. Cch mnh Php lm gng cho chng ta v nhng
vic g?
Cch mnh Php dy cho chng ta:
1. Dn chng cng nng l gc cch mnh, t bn l hot u
)
,
khi n khng li dng c dn chng na, th n phn cch mnh.
2. Cch mnh th phi c t chc rt vng bn mi thnh cng.
3. n b tr con cng gip lm vic cch mnh c nhiu.
4. Dn kh mnh th qun lnh no, sng ng no cng khng
chng li.
5. Cch mnh Php hy sinh rt nhiu ngi m khng s; ta
mun lm cch mnh th cng khng nn s phi hy sinh.

___________
1) Tc ot.
2) K theo ch ngha c hi.
LCH S CCH MNH NGA
l. Nguyn do cch mnh Nga t u ra?
Nga l mt nc rt rng, na nm v chu , na nm v
chu u. Dn Nga hn 90 phn l dn cy, khng y l0 phn l
th thuyn. Khi trc theo ch nng n, ngha l bao nhiu t
rung v dn cy u di quyn a ch. a ch xem nng n
nh sc vt, n cho sng c sng, n bt cht phi cht, khi n
cn tin, th n em nng n i bn nh bn tru bn b. Nng dn
khng c b x ny qua x khc.
Chng na th k th 19, t bn mi hi pht t, n va m l
my, n cn ngi lm cng, n mi vn ng b ch nng n
cho dn cy ti lm vi n, n nm 1861, ch nng n mi b.
T bn mi v a ch t y mi sinh him khch to, m
phong triu cch mnh cng nng cng t y mc ra.
2. Nng n c gii phng ri th lm g?
c gii phng ri, ngi th ra thnh ph lm cng, ngi th
li lm rung.
i lm cng th tin cng t, gi lm nhiu, phi lm n l cho
t bn, li cy th t rung t, tru b thiu, phi chu ln ti
ph
)
. Dn ting t do tuy c, k thc c kip n l: ngi th th
cc kh, dn cy cng chng sng hn.
Nhng ngi c lng cch mnh th lp ra ng lin hip
dn cy li, nhng m khng ch n th thuyn.
Nm 1875 mi c ng cch mnh gi l "Cng nhn gii
phng. Nm 1878 li c mt ng mi gi l "Cng ng".
Nhng hai ng y ngi t sc hn, li b Chnh ph bt b
nhiu, sau ho ra ng kch lit, ch lo i m st vua v cc quan.
3. Kt qu hai ng y ra th no?
m st l lm liu, v kt qu t, v git thng ny cn thng
___________
l) Tc l phi chu lun ci bn nh giu.

khc, git sao cho ht? Cch mnh th phi on kt dn chng b
p bc nh c ci giai cp p bc mnh, ch khng phi ch
nh 5, 7 ngi git 2,3 anh vua, 9,10 anh quan m c. Hai ng
y tuy hy sinh ht nhiu ngi, lm c nhiu s m st oanh
lit, nhng v i sai ng cch mnh, khng c sc dn chng lm
nn, cho nn b Chnh ph tr mi n ni tan.
Nm 1883, ng Plkhanp lp nn ng Lao ng t do"
56
. ng
ny t chc theo cch ng M Khc T
1)
dy, ngha l lin hip c dn
cy v th thuyn lm c kinh t v chnh tr cch mnh.
4. ng ny lm vic cch mnh th no?
ng ny ly th thuyn lm ct cch mnh, v dn cy ph vo.
Lm vic rt b mt.
Nga, ma t, mt thm nhiu qu, nn c quan ng phi lp
ngoi quc (Lun n).
Nm 1894, ng Lnin vo
)
.
Nm 1898, ng khai hi mt ln trong nc
57
, chng may
Chnh ph d ra, bt ht nhiu ng vin. Tuy ng vin b bt,
nhng li tuyn ngn ca ng truyn khp c nc, cho nn
phong triu cch mnh cng ngy cng cao. Nhng ngi cha b
bt th ht sc b mt tuyn truyn v t chc.
t lu i tn l "X hi dn ch ng", sau li i tn ra "Cng
sn ng".
Nm 1904-1905, Nga vi Nht nh nhau, nhn lc dn tnh
xc rc, ng ra sc vn ng cch mnh.
5. Sao m bit dn tnh xc rc m vn ng?
a) Trc khi nh Nht, vua phnh t bn xut tin, la h rng
nh c th kinh t s pht t, v t bn s c li to. Sau nh
___________
1) Tc l Cc Mc.
2) Nm 1894, Lnin tham gia vo cc nhm mcxt Nga Ptcbua.
Nm 1895, Lnin hp nht cc nhm mcxt li thnh Lin minh chin
u gii phng giai cp cng nhn. l bc chun b cho vic thnh lp
chnh ng ca giai cp cng nhn Nga.
thua th t bn mt tin nhiu m chng c g, cho nn on vua.
b) Th thuyn ght vua sn nay v nh thua li b p bc
thm, li thm ght vua.
c) Dn cy ght vua xa nay, by gi i lnh cht chc nhiu,
v li thu m nng thm, lng ght vua cng cng ngy cng to.
Ba hng y mc ch tuy khc nhau, nhng lng ght vua th
nh nhau. ng bit vy th vn ng cch mnh ui vua.
6. Lc by gi vua x tr th no?
Vua bit th thuyn l hng hi cch mnh nht, th t cch
lm cho t bn, dn cy v th thuyn ri nhau. N xi mt ngi
c o ra t chc cng hi, mt l lung lc th thuyn, hai l
d ai hng hi th bt.
Ngy 9 thng 1 nm 1905
58
, anh c o y (tn l Gapng) em
th thuyn n ch vua thnh nguyn. V anh ta qun bo trc, v
v vua thy ng ngi th s bo ng, nn sai lnh ra dp, bn cht
mt nhiu ngi. Gapng b chy ra ngoi quc. Th thuyn cc tnh
nghe tin y th bi cng v bo ng, lp ra cng nhn hi ngh.
Cch mnh chng nhau vi vua v Chnh ph t thng 1 n
thng 10. Vua mt ng th dng lnh dp cch mnh, mt ng
th gi tuyn b lp ra ngh vin cho i biu dn bn vic nc.
7. V sao cch mnh 1905 thua?
1. V khi u t bn mun li dng th thuyn p vua; sau
n thy th thuyn hng hi qu, n s p vua ri li p c n,
cho nn n phn th thuyn m gip cho vua.
2. V th thuyn vi dn cy khng nht tr. Khi th thuyn
ni ln th dn cy khng theo ngay. Th thuyn thua ri, dn cy
mi ni ln, cho vua n tr th thuyn ri n tr qua tr dn cy.
3. Th thuyn cha c kinh nghim nhiu, v t chc cha
hon ton.
4. Cha vn ng lnh v sng ng kh gii ca dn t qu.
8. Cch mnh 1905 tht bi, th thuyn v ng c ng

lng khng?
Khng. Tri qua ln tht bi y, ng nghin cu li, ph bnh
li, sai lm u, v sao m tht bi? Bit r rng nhng ch
khuyt im m sa sang li. Cng nh rn mt con dao, th ct
mi bit ch no sc, ch no cn; sau c theo ch cn m mi, con
dao mi tt.
Nh chuyn tht bi 1905, th thuyn mi hiu rng: mt l
phi t chc vng vng, hai l phi lin lc vi dn cy, ba l phi
vn ng lnh, bn l khng tin c ti
)
, nm l bit t bn v
vua cng l mt ti, mun ui vua th phi ui c t bn.
Cch mnh 1905 tht bi lm gng cho cch mnh 1917
thnh cng.
9. Lch s cch mnh 1917 th no?
Cch mnh 1917 c my c sau ny:
l. Khi u n
)
, quc ch ngha Anh v Php li dng vua Nga
nh li c. Nhng vua Nga li thi, tiu ht nhiu tin, cht ht
nhiu lnh, tt b c nh thua mi. Cc quc ch ngha y
gin v gip cho t bn y vua i.
2. T bn gin vua ch tn ng
)
bn qu tc cm binh quyn, bn
qu tc li v ti, nh u thua . V t bn bn Nga phn nhiu
l chung vi t bn Anh v Php; nu Nga thua c, th chng
nhng t bn Nga, m t bn Anh v Php cng nguy; v nu c
vua th chc thua. Vy nn t bn cng mun y vua.
3. Th thuyn v dn cy i vi vua nh i vi th ch
nh.
4. Bn hot u
59
nhn c hi y, th li dng 2 bn ny ui
vua cho t bn Nga v quc ch ngha Anh v Php. T bn v
quc ch ngha li li dng bn hot u.
10. Bn hot u lm th no?
___________
1) Bn ci lng, tho hip.
2) Khi cuc Chin tranh th gii th nht (1914-1918) n ra.
3) Tin dng.
Nhn dp lnh cht nhiu, dn gian i kh, th thuyn tht
nghip, Chnh ph li thi; bn hot u xi dn rng by gi cch
mnh ui vua i, th rung t s v dn cy, cng xng s v
ngi th, nhn dn s c quyn Chnh
)
, chin tranh s ho ra
ho bnh.
Chng ng lc thng 2 ui vua i ri, ti hot u v ti t bn
ln cm chnh quyn, bao nhiu li nguyn c chng n qun ht.
Chng n c bt lnh i nh; rung t c tay a ch, l my c
tay nh giu; cng nng cng khng c d vo Chnh ph.
11. Sao ng Cng sn khng ra tay lm?
Khi cch mnh ui vua, ng Cng sn vn ng u dn
chng. Nhng lc y ng vin hng cn t, v hon cnh cha
n, nn cha git ly chnh quyn
60
.
Cch mnh xong lc thng 2. T thng 2 n thng 4, dn
nhiu ngi cn tng rng Chnh ph mi cha kp thi hnh
nhng vic li dn, v cha c th gi.
n thng 4 th ng Lnin v nhiu ng ch ngoi quc v.
T thng 4 n thng 11, Chnh ph mi th mi ngy mi l mt
phn cch mnh ra. Cn ng vin cng sn phn th i tuyn
truyn cho dn rng: "y, cc anh xem y, ti hot u l thy
t ca t bn v quc ch ngha, chng n chng hn g vua...,
lm cho ai cng on Chnh ph mi, phn th ln vo nng, cng,
binh, t chc b mt thc hnh cng sn cch mnh.
12. Cng sn cch mnh thnh cng bao gi?
Cui thng 10, u cng c t chc c ri, ai cng mun c s.
Nhng ng Lnin bo: "Khoan ! Ch t ba na cho ai ai cng
phn i Chnh ph, lc y s c s". n ngy 5 thng 11, chnh
ph khai hi ban b php t
)
mi, m php lut y th li cho t
bn m hi cho cng, nng. ng Lnin ni vi ng vin rng:
___________
1) c tham gia chnh quyn, c d vo chnh ph.
1) Php lut.

Mng 6 c s th sm qu, v dn cha bit ht lut l xu y, m
cha bit lut l y th cha ght Chnh ph lm. Mng 8 c s th
mun qu v khi y th Chnh ph bit rng dn on v
phng b nghim nht ri.
Qu nhin ngy mng 7 ng Cng sn h lnh cch mnh, th
th thuyn o n vy Chnh ph, dn cy o n ui a ch.
Chnh ph phi lnh ra dp, th lnh a theo th thuyn m tr li
nh Chnh ph.
T ba y, Chnh ph hot u b chy, ng Cng sn cm
quyn, t chc ra Chnh ph cng, nng, binh, pht t rung cho
dn cy, giao cng xng cho th thuyn, khng bt dn i cht cho
t bn v quc ch ngha na, ra sc t chc kinh t mi,
thc hnh ch ngha th gii i ng
)
.
13. Cch mnh Nga i vi cch mnh An Nam th no?
Trong th gii by gi ch c cch mnh Nga l thnh cng,
v thnh cng n n
)
, ngha l dn chng c hng ci hnh
phc t do, bnh ng tht, khng phi t do v bnh ng gi di
nh quc ch ngha Php khoe khoang bn An Nam. Cch mnh
Nga ui c vua, t bn, a ch ri, li ra sc cho cng, nng
cc nc v dn b p bc cc thuc a
)
lm cch mnh p tt
c quc ch ngha v t bn trong th gii.
Cch mnh Nga dy cho chng ta rng mun cch mnh thnh
cng th phi dn ng
)
(cng nng) lm gc, phi c ng vng bn,
phi bn gan, phi hy sinh, phi thng nht. Ni tm li l phi
theo ch ngha M Khc T v Lnin.

___________
2) Thc hin ch ngha cng sn trn ton th gii.
3) Thnh cng trit .
4) Li ra sc gip cng nng cc nc v nhn dn b p bc cc
thuc a.
5) Th phi ly dn chng.
Quc T
l. Quc t l g?
Quc t ngha l ngi trong th gii, bt k nc no, dn tc
no, c mt mc ch nh nhau, hp sc nhau lm cho n mc
ch y. Nh cc quc ch ngha lin lc nhau, nn cc
dn hn yu (Php lin lc Ty Ban Nha nh ly An Nam, lin
lc Nht gi An Nam, v.v.), cc t bn lin lc nhau tc b
)

th thuyn (t bn Anh, M, Php lin lc t bn c tc lc
th thuyn c). Th thuyn cc nc lin lc nhau chng li t
bn (nh Hi cng nhn quc t). Chng ta cch mnh th cng
phi lin lc tt c nhng ng cch mnh trong th gii chng
li t bn v quc ch ngha (nh tam quc t).
2. tam quc t l g?
Mun bit
)
quc t l g th trc phi bit nht
3)
v
nh
4)
quc t .
T th k th 18 tr xung, t bn pht t rt thnh, p bc th
thuyn rt nghit. Th thuyn b p bc th tnh cch phn i, nh t
chc cng hi, bi cng bo ng. Nhng hu ht tnh no bit tnh
ny, nc no bit nc ny m thi, cho nn sc khng mnh lm.
Nm 1840, th thuyn c lp ra mt hi tn l Nhn quyn
hi
6l
. Khu hiu hi y l "Trong th gii ai cng l anh em". Khu
hiu y tuy rt hay, nhng khng ng; v bn t bn quc ch
ngha v phn cch mnh l th ch dn, gi chng l anh em sao
c?
Nm 1847, hi y sa li gi l: "Ton th gii v sn giai cp lin
hp hi" - ng M Khc T v ngghen vo hi y. Nh hai ng y sa
chng trnh li, v khu hiu hi l: p t bn ch ngha - th
thuyn ginh ly chnh quyn - lm cho th gii i ng.
3. Hai hi y c phi nht v nh quc t khng ?
___________
1) Bc lt.
2), 3), 4) Trong nguyn bn thng vit l 3, 1, 2.

Khng phi. Trong hai hi tuy l c th thuyn c v Php
vo, nhng hi vin c t, sc lc cn yu cha lm c g. Chng
qua l biu hin rng th thuyn cc nc phi gip ln nhau v
bc cu cho nht quc t i.
Nm 1862 kinh Anh (Lun n) m hi u xo; t bn
cc nc phi cng nhn qua xem xt cc my mc. Cng nhn li
gp nhng ngi cch mnh Nga, c, Php v cc nc khc trn
y. Hai bn bn bc lp mt hi cch mnh th gii.
Nm 1864, (ngy 28 thng 2) mi lp thnh nht quc t.
4. nht quc t lm c nhng vic g?
Hi y tuy c nhiu ngi cm u th thuyn cc nc vo,
nhng v:
1. Ngi cn t,
2. Cc cng hi trong cc nc cn yu,
3. Khng thng nht cho nn ch tuyn truyn ch ngha cng
sn m cha lm c vic g ln.
Khng thng nht l v ba ch ngha chng nhau:
1. Ch ngha Prung (Php);
2. Ch ngha Bacunin (Nga);
3. Ch ngha M Khc T (c) (xem on ch ngha cch
mnh th bit).
Sau lc Pari Cng x tht bi, nhiu hi vin b cht, b bt,
nn hi tiu iu dn, n 1874 th gii tn.
nht quc t tuy ch ng c 10 nm, nhng khu hiu
"Ton th gii v sn giai cp lin hp li!" v tinh thn cch mnh
vn truyn n by gi. Tuy khng lm c nhiu vic, nhng ci
cng dy cho th thuyn trong th gii cch mnh th rt to.
5. nh quc t lp ra bao gi?
nht quc t tan ri, va lc t bn pht t lm, cng
nhn vn ng cng pht t. Trong khong 15 nm y (t 1874
n 1889)
62
trong cc nc nhiu cng ng mi lp ln, v ng
no cng hiu rng th thuyn cc nc khng gim gip ln nhau
khng c.
Nm 1889, i biu cc cng ng hi nhau ti Pari, lp nn
nh quc t.
T khi lp ra, n ngy u chin, khai hi chn ln bn bc v
ngh nh:
1. Nc no cng phi lp ra cng ng;
2. Mi nm n ngy 1 thng 5 th thuyn c th gii u bi
cng v thnh nguyn;
3. Tt c cng nhn trong th gii ra sc i ch lm cng mi
ngy 8 gi m thi;
4. Phn i quc ch ngha;
5. Cc cng ng khng c hu vi t bn;
6. ng vin khng c ra lm quan vi t bn;
7. Nu cc quc ch ngha c s chin tranh, th th thuyn cc
nc u bi cng v kim phng th cch mnh ginh ly chnh
quyn. Vn th 7, th trong 9 ln i hi u c bn n c
63
.
6. V sao nh quc t li hay bn n vic chin
tranh?
V ng lc y, t bn ho ra quc ch ngha, v
quc ch ngha, hoc thng nh nhau ginh thuc a, hoc i
cp nc hn yu lm thuc a. Nh:
Nm 1894, Nht nh vi Tu;
1895, Anh nh vi gpt
1)
;
1896, Php nh vi Maagtxca;
1898, M nh vi Ty Ban Nha ginh Philppin;
1900, Anh nh vi Nam Phi chu;
1904, Nga nh vi Nht;
___________
1) Nc Ai Cp.

1912, cc nc Banc
)
nh nhau, vn vn.
Th thuyn thy vy, th bit rng cc quc ch ngha s c
trn nh nhau ln. Vy nn kim cch d trc i. Ng u n
1914 cc nc nh nhau, th phn nhiu hi vin nh quc t
u gip cho quc ch ngha, cng ng nc no cng khuyn
dn i nh.
7. tam quc t lp ra t bao gi ?
V bn hot u trong nh quc t phn mc ch hi m
ho ra ch sn cho t bn v quc ch ngha, ho ra phn cch
mnh; nhng ngi chn chnh cch mnh nh ng Lnin, ng Cc
Lpnch, Rda Luyxmbua, vn v., cho Quc t y nh cht ri, phi
lp ra Quc t khc. Nm 1915 v 1916, nhng ngi cch mnh hi
nhau ti nc Sut (Thu S) sp sa lp tam quc t, ni theo
ch ngha nht quc t

2)
m lm cng sn cch mnh.
Nm 1917, Nga cch mnh cng sn thnh cng.
Nm 1919, tam quc t thnh lp ti kinh Nga l Mosku
(ngy 6 thng 3). Khi khai hi ln u, c i biu ng cng sn
trong 24 nc d hi.
Trong li tuyn ngn tam quc t xng r rng rng:
1. Th no cng p t bn ch ngha nht thit khng
hu nh nh quc t;
2. Th no cng quyt lm cho chnh quyn v tay cng nng.
8. T khi lp ra n gi (u nm 1927) tam quc t
khai hi my ln?
Nm 1920 khai i hi ln th II
64
, c 31 nc d hi. Ti hot
u nh quc t thy hi ny mnh, mun xen vo "theo m
n tn", cho nn i hi t ra cch t chc rt nghim; ai tha
nhn theo 21 iu quy tc mi c vo. (Xem sau cng on ny).
Nm 1921, i hi ln th III
65
. T lc c tam quc t, th
___________
1) Cc nc nm trn bn o Bancng, gm: Anbani, Bungari, Nam
T, Hy Lp, mt phn Th Nh K.
2) Ch ngha Mc m Quc t th nht i theo.
thuyn cc nc chia ra hai phi, phi theo cng sn ( tam quc
t), phi theo hu ( nh quc t). V vy m sc km i; cho
nn i hi nh rng khi phn u vi t bn th hai phi phi
hp sc nhau li khng c chia hai .
Nm 1922, i hi ln th IV
66
. Nhn cch mnh phong triu
trong cc nc rm r, t bn ch ngha toan cng ng, chng n
lp ra ng
)
phn i cch mnh tn lm. i hi nh cch i
i ng y.
Nm 1924, i hi ln th V, c n 61 nc d hi. V nhiu
ngi lm tng rng t bn li ti hi thnh vng nh trc khi
u chin. i hi em chng r rng rng thnh vng y l thnh
vng gi; k thc t bn trong th gii gn n mt
)
, v cng
nng cch mnh phi sp sa ra tay.
9. tam quc t t chc th no?
a) Mi nm hay cch vi nm, i hi mt ln. i hi c
quyn on nh tt c cc vic cc ng trong cc nc.
b) i hi c mt hi trung ng 24 ngi. Hi ny thay mt i
hi. Cc ng trong cc nc u phi theo mnh lnh Trung ng.
c) C Thanh nin b, xem v vic vn ng thanh nin; Ph
n b, xem vic vn ng ph n; - ng b xem v vic cch
mnh cc thuc a bn - ng. Tuyn truyn, t chc, cu t v.v.,
u c mt b ring.
d) tam quc t l mt ng Cng sn th gii. Cc ng cc
nc l nh chi b, u phi nghe theo k hoch v quy tc chung.
Vic g cha c mnh lnh v k hoch tam quc t th cc ng
khng c lm.
10. nht quc t v tam quc t ging nhau ci g?
___________
1) Trong iu kin tng khng hong ca ch ngha t bn, giai cp
t sn khng sc duy tr s thng tr ca chng bng phng php ngh
trng c na, m phi dng n nhng chnh sch pht xt: c ti,
khng b cng vi chnh sch m dn. thc hin cc chnh sch , giai
cp t sn mt s nc lp ra nhng ng pht xt.
2) n lc cng ng.

khc nhau ci g?
67

nht quc t vi tam quc t khc nhau.
a) nht quc t nh, tam quc t to;
b) nht quc t ch l lun, tam quc t thc hnh;
c) nht quc t khng thng nht, tam quc t ch huy
tt c cc ng cng sn trong cc nc phi theo;
d) nht quc t ch ni: "Th gii v sn giai cp lin hp";
tam quc t ni thm "V sn giai cp v dn tc b p bc trong
th gii lin hp li". nht quc t khng bt hi vin gip dn
thuc a chng li quc ch ngha nh tam quc t.
y l v hon cnh hai Quc t y khc nhau. Nh vic dn tc
b p bc, nht quc t ni n t, v lc y quc ch ngha
cha pht t my. V li, tam quc t sinh ra sau th c nhiu
kinh nghim hn nht quc t.
n nh ch ngha lm cch mnh cho n ni, lm cho th gii
i ng, th hai Quc t vn nh nhau; chng qua nht quc t
lm khng n ni, m tam quc t chc l lm c, nh nay Nga
cch mnh thnh cng lm nn cho cch mnh th gii.
11. nh quc t v tam quc t khc nhau ci g?
nh quc t trc vn l cch mnh, nhng v k lut khng
nghim, t chc khng kho, ti hot u xen vo nhiu qu;
sau ho ra phn cch mnh. Hai Quc t y khc nhau nhng iu
sau ny:
tam quc t ch trng p t bn lm th gii cch mnh.
nh quc t ch trng hu vi t bn.
tam quc t gip dn thuc a chng li quc ch ngha.
nh quc t gip quc ch ngha nn dn thuc a
(ton quyn Varen l hi vin nh quc t).
tam quc t dy cho v sn giai cp trong th gii - bt k
ni ging no, ngh nghip g, tn gio g - hp sc lm cch mnh.
nh quc t xui dn nc ny chng dn nc kia, ngh
nghip ny chng ngh nghip khc.
12. tam quc t i vi cch mnh An Nam th no?
Xem trong cch t chc tam quc t, c t ra mt b ring,
chuyn nghin cu v gip cho cch mnh bn - ng.
Xem khu hiu tam quc t, chng nhng rng "v sn giai
cp" m li thm cu "... v dn tc b p bc trong th gii lin hp
li".
Xem quy tc tam quc t trong 21 iu, iu th 8 ni rng:
"Cc ng cng sn, nht l ng Cng sn Php ... phi ht sc
gip dn thuc a lm cch mnh".
Xem ng lc Php nh Marc v Xyri, v gip hai nc y
m ng Cng sn Php hy sinh my mi ng vin b bt, b t,
ng b pht hn l00 vn ng bc.
Xem cch mnh Nga gip cho cch mnh Tu, Th Nh K, csia
)
,
Mng C.
Li xem k hoch v vn thuc a l t tay ng Lnin lm
ra.
Xem nhng vic y th bit rng An Nam mun cch mnh
thnh cng, th tt phi nh tam quc t.

___________
l) Nay l nc Iran.

PH N QUC T
l. V sao lp ra Ph n quc t ?
ng Cc Mc ni rng: "Ai bit lch s th bit rng mun
sa sang x hi m khng c ph n gip vo, th chc khng lm
ni. Xem t tng v vic lm ca n b con gi, th bit x hi
tn b ra th no ?".
ng Lnin ni: "ng cch mnh phi lm sao dy cho n b
nu n cng bit lm vic nc, nh th cch mnh mi gi l
thnh cng".
Nhng li y khng phi cu ni lng bng. Xem trong lch s
cch mnh chng c ln no l khng c n b con gi tham gia.
Cch mnh Php c nhng ngi nh c hc tr Sclt Cocy rt
dao m cht ngi t tng hung bo, nh b Luy Misen ra gip
t chc Pari Cng x. Khi Nga cch mnh, n b ra tnh nguyn
i lnh; sau tnh li lnh cch mnh n b cht ht 1.854 ngi.
Nay cch mnh Nga thnh cng mau nh th, ng vng nh th,
cng v n b con gi ht sc gim vo. Vy nn mun th gii
cch mnh thnh cng, th phi vn ng n b con gi cng nng
cc nc.
V vy tam quc t t chc Ph n quc t.
2. Lch s Ph n quc t th no ?
Nm 1910, b Clara Dtkin (cng sn c) ngh trong i
hi nh quc t rng: Mi nm n ngy 8 thng 3 th lm mt
ngy ph n vn ng gi l "Ngy n b con gi
68
. Sau ngy y
i ra mt tun. Khu hiu tun y l: "i quyn tuyn c cho n
gii".
Nm 1917, ngy 23 thng 2, n b kinh Nga ni ln "i
bnh cho con" v i "gi chng chng ti li cho chng ti" (v chng
phi i nh). S bo ng ny lm ngi cho cch mnh Nga
69
.
Mng 8 thng 3 nm 1920, tam quc t phi b Dtkin t
chc Ph n quc t. Khu hiu l: "n b con gi cng nng phi
lin hp vi tam quc t, lm th gii cch mnh".
Nm 1923, n gii Nga n mng "ngy 8 thng 3" th m 66
nh nui tr con, 36 u tr vin, 18 nh nui ng t, 22 nh
thng v nh ngh, 15 nh nui n b sinh c, 15 nh n chung
cho 10.000 ngi; 27 nh hip tc x dng n 1.300 ngi n b
lm cng, 11 ci cng vin c nh ngh cho nhng ngi c bnh.
3. Cch t chc ca Ph n quc t ra th no ?
Quy tc v chng trnh th i khi cng nh tam quc t.
Nhng bn ny th ch chuyn trch v mt tuyn truyn, t chc
v hun luyn n b con gi, v gip v ng gio dc tr con
cng nng.
Mi ng cng sn phi c mt b ph n, trc tip thuc v
Ph n quc t. Nhng ng vin n b trong cc ng phi theo
mnh lnh Quc t, khi phi lm vic g du kh nhc, nguy
him my cng phi lm. Th d: ng vin A khng phi l lm
th, nhng khi Quc t bo phi xin vo lm vic trong l my no
vn ng ph n trong y, th tt phi b ngh c m vo lm
trong l my.
Ni tm li l quy tc rt nghim, hnh ng rt thng nht,
v vic lm cng rt kh. V phn nhiu n b con gi cn c t
tng th cu. Tuy vy, ai cng ht lng, cho nn tin b mau. Nh
Ph n quc t m cc ng cng sn mi lp ra nh ng
)
,
ng vin n b mi ngy mt thm nhiu.
An Nam cch mnh cng phi c n gii tham gia mi thnh
cng, m n gii An Nam mun cch mnh th phi theo Ph n
quc t ch bo.
___________
1) Nay l nc Innxia.

CNG NHN QUC T
l. Lch s Cng nhn quc t th no ?
Trc phi bit qua lch s cng nhn vn ng, sau s ni n
lch s cng nhn.
Lch s cng nhn vn ng chia lm 3 thi k: a) trc u
chin, b) ng lc u chin, c) khi u chin ri.
a) Trc khi u chin: Bn u v M c chng 16 triu th
thuyn c t chc v c mt hi gi l "Vn quc cng hi"
70
. Nhng
16 triu ngi y khng vo "Vn quc cng hi" c. Nhng on
th vo li chia ra nhiu phi bit:
1. Cng on ch ngha
71
Anh v M ch lo sao th thuyn sinh
hot kh, m khng ni n nh t bn.
2. V chnh ph cng on
72
cc nc
*
, th khng mun lp
chnh ng.
3. Ci lng ch ngha
73
th ch trng cng hi nn gip
chnh ng, nhng khng nn hp vi chnh
)
.
4. Trung lp ch ngha
74
ch trng rng cng nhn khng
phi l nn cch mnh.
5. Cng sn ch ngha, ch trng p t bn, cng nhn l
nn cch mnh, phi c chnh ng dt cng hi lm cch mnh.
V mc ch v ch ngha ln xn khng thng nht nh th,
cho nn hi khng c lc lng.
___________
1* Php, , Ty Ban Nha, B o Nha- nhng nc ni ting Latinh (T.G).
1) Ch ngha ci lng ch trng cng hi nn gip chnh ng
nhng khng nn chu s lnh o ca chnh ng.
b) Khi u chin: Hi ny i theo nh quc t, ngha l cng
hi nc no gim t bn nc y.
V li, ting l Vn quc nhng ch c th thuyn u v M,
cn th thuyn , Phi, c th khng vo.
c) Sau khi u chin: Phn th th thuyn cc kh, phn th
phong triu cch mnh Nga, cng hi cng ngy cng to. Nh:
Nm 1913 Nm 1919
Anh ch c 4.000.000 ngi 8.000.000 ngi
Php ch c 1.000.000 ngi 2.500.000 ngi
Tt c cc nc: 15.000.000 ngi 50.000.000 ngi
Cng hi bn - ng cng rm rm rt rt lp ln (Tu,
Nht, n , Java, Philppin, vn v.).
2. Phong triu y kt qu ra th no ?
T bn cc nc thy th thuyn thnh th s, v kim cch
lm cho m du xung. Nm 1919 c khai i hi bn kinh M,
gii quyt vic th thuyn trong th gii. Trong hi y c i
biu cc chnh ph, cc t bn, v cc cng hi cc nc. Nhng n
ch cho bn nh quc t i biu cho th thuyn. Nc no cng
nhn thnh i c 8 gi (nh Anh, Php), th i biu Chnh
ph nc y yu cu cc nc kia cng phi dng 8 gi lm l
chung (v s t bn nc kia c li hn t bn nc n).
Sau t bn lp ra hi Vn quc, li lp thm mt b cng nhn,
c 12 i biu cho cc chnh ph, 6 i biu cho t bn, v 6 i
biu cho th thuyn. N li dt my anh cng c
)
lm i biu th
thuyn!
3. T bn lm nh vy, th thuyn cc nc c lm g
khng ?
Th thuyn c 31 quc t.
29 quc t ngh nghip, ngha l ngh nghip no c ring quc
t ngh nghip y; 1 quc t gi l Quc t Amxtcam hay l Quc
t "vng" v 1 Quc t .
___________
1) Nhng cng nhn b bn t sn mua chuc.

Quc t ngh nghip c lu, c chng 20.000.000 hi vin.
Trong 29 quc t y, ngh st to hn ht (3.000.000 ngi); hai l
ngh than (2.500.000 ngi); ba l th lm nh my (2.300.000
ngi), vn v..
Lc u chin, cc quc t y cng tan, u chin ri lp li,
nhng v bn hot u cm quyn, nn cng vic khng ra g. Nh
nm 1921, 1.000.000 ngi o than Anh bi cng, v ngi o
than M, c v cc nc khng gip m thua. Qua nm 1922,
500.000 th o than M bi cng, cng v khng ai gip m tht
bi. Ni tm li l cc quc t y c danh m khng thc.
4. Sao gi l Quc t Amxtcam hay "vng"?
V Quc t y lp ra ti Amxtcam (kinh Hol
)
). Trong ting
mi, phn cch mnh gi l sc vng; cch mnh gi l sc .
Nm 1919, cc cng hi theo Vn quc cng hi hi nhau ti
Amxtcam lp nn quc t ny. Khi u rt to, nhng sau nhiu
cng hi b vo Quc t , nay ch cn li cng hi 23 nc, tt
c 14.400.000 ngi.
Quc t ny theo bn hot u nh quc t hu vi t
bn, v lm nhiu vic phn cch mnh nh:
1. Tn thnh iu c Vcxy ca quc ch ngha bt c
n 400.000.000 ng.
2. c khng gnh ni, M li t ra k hoch (gi l k hoch
o Uy T)
2)
bt c n 132.000.000.000 ng. K hoch y lm
cho cng nng c ho ra n l. Th m Quc t Amxtcam cng
tn thnh.
3. Khng cho cng hi Nga vo.
4. Phn i cng sn rt kch lit, m i i fasity rt ho bnh.
5. Sao gi l Cng nhn quc t ?
Quc t vng hu vi t bn, nhng th thuyn thit
cch mnh kim cch lp ra quc t khc.
___________
1) Nc H Lan.
2) K hoch aox.
Nm 1920, thng 7, ch c my ngi cng nhn Anh, , Php,
Ty Ban Nha v Nga lp ra mt c quan tuyn truyn. Nm 1921,
c nhiu cng hi b bn kia theo bn ny. Ngy mng 3 thng 7
nm y, Cng nhn quc t lp thnh.
Quc t theo v tam quc t, quyt lm giai cp cch
mnh.
Nay c cng hi 47 nc, 11.750.000 ngi vo.
Thng 5 nm 1925 bn - ng c nhng hi ny vo:
Tu: 450.000 ngi;
Java: 35.000 ngi;
Nht: 32.000 ngi;
Cao Ly: 5.000 ngi;
Mng C: 5.000 ngi;
Th Nh K: 20.000 ngi;
An Nam: 000.
6. Quc t ny i vi cch mnh An Nam ra th no?
Xem trong Quc t vng khng c cng hi - ng no, Quc
t th c 8 hi thuc a vo.
Khi th thuyn Java, n bi cng, Quc t ht sc gip,
cn Quc t vng th khng ng n.
Tu, th thuyn Thng Hi bi cng hn ba thng, Hng
Cng bi cng hn mt nm ri, Quc t gip tin bc, phi
i biu qua yn i, li sc cng hi cc nc gip. Quc t vng ch
in vi t tuyn ngn ri lm thinh.
Vy th bit nu th thuyn An Nam bit t chc th chc Quc
t s ht lng gip cho m lm cch mnh. Nhng mun ngi
ta gip cho, th trc mnh phi t gip ly mnh .


CNG SN THANH NIN QUC T
l. Cng sn thanh nin quc t l g?
Trc kia cc ng x hi c x hi thanh nin. Cc ng y
hp li thnh nh quc t. Cc thanh nin y cng t chc x
hi thanh nin quc t. Khi u chin, phn nhiu nh quc t
hu vi t bn, phn nhiu thanh nin cng bt chc hu.
Nhng ngi thanh nin cch mnh b hi y cng nh ng
Lnin v nhng ngi chn chnh cch mnh b nh quc t ra.
n thng 11 nm 1919, thanh nin cch mnh 14 nc bn
u hi nhau ti kinh c (Bclin) lp ra Thanh nin cng sn
quc t.
Nm 1921 c thanh nin 43 nc theo vo.
Nm 1922 c 60 nc, 760.000 ngi.
Nm 1924 c hn 1.000.000 (thanh nin Nga cha tnh).
2. Cch t chc ra th no?
i khi cng theo cch t chc tam quc t. Thanh nin
cc nc khai i hi, c ra mt Hi u vin; Hi u vin c quyn
ch huy, v thanh nin cc nc nht thit phi theo k hoch v
mnh lnh Hi y.
c chng 16 n 20 tui th c vo Hi. Trc lc Hi cho
vo th phi th, cng nng binh th 6 thng, hc tr th mt nm,
lm vic c mi cho vo.
Mc ch Cng sn thanh nin quc t l:
1. Th gii cch mnh;
2. Bi dng nhn ti em vo ng cng sn;
3. Chuyn mn v vic kinh t v chnh tr, c quan h cho bn
thanh nin;
4. Tuyn truyn t chc v hun luyn bn th thuyn, dn
cy, hc tr v lnh thanh nin;
5. Phn i m tn v khuyn dn chng hc hnh.
3. Cch h lm vic th no?
Ni th cng khai, nh Nga, ni th na cng khai, na b mt,
nh cc nc u v M. Ni th b mt nh Cao Ly, Java, vn v..
Tuyn truyn v t chc th theo hon cnh. Phi ngi ln
vo lnh, hoc lm th, hoc i cy, hoc i hc tuyn truyn
v kim ng ch. Khi kim c mt t ng ch ri, th lp ra tiu
t chc. Hoc lp ra hi hc, hi bng, hi chi la ng ch
v tuyn truyn.
Ni tm li l h lm ht cch xen vo trong dn chng.
4. Cng sn thanh nin i vi ng cng sn th no?
Hai on th y i vi nhau theo cch dn ch, ngha l khi
ng c vic g th c i biu thanh nin d hi. Khi thanh nin c
vic g, th ng c i biu d hi. ng chnh tr, th thanh nin
theo ng ch huy, nhng vic lm th thanh nin c lp. Nu ng
v thanh nin c vic g khng ng , th c hai Quc t x phn.
Thanh nin cng sn lm vic rt n lc, rt hy sinh.
Trong nm 1921, Thanh nin c ch c 27.000 ngi v M
ch c 4 chi b. Nm 1922 c c n 70.000 ngi v M c n
150 chi b.
Hi lnh Php ng bn c, v vic tuyn truyn, phn i
quc ch ngha trong qun i, m 120 thanh nin Php b t. Hi
Php nh Marc, cng v vic y m hn 3.000 thanh nin Php
b bt.
Vic bi kho Tu, vn ng Cao Ly, bi cng Anh, vn v.,
Cng sn thanh nin u ng u i trc.
Ngy nay nc no cng c thanh nin cng sn.
Ch An Nam l ch
)
!
___________
1) Lc Vit Nam cha thnh lp on Thanh nin cng sn.

QuC T GIP
l. Quc t gip l g?
75

Nm 1921, nc Nga b i hn mt ma, dn cht i nhiu.
quc ch ngha li dng c hi y, bn th mun xui dn Nga
ni lon, bn th mun ko binh vo ph cch mnh Nga. Phn th
em cc tu b vy bin Nga, khng cho cc tu b i li ch n
bn cho dn Nga.
Nhng ngi c lng tt nh ng Nanxn (ngi khoa hc rt
c danh ting nc cve
)
, ng y i tu bay qua Bc cc), v cc cng
hi u c t chc hi cu t i quyn tin, n, v o qun gi
cho dn Nga. Nhng v t chc tn mt cho nn sc lc yu.
tam quc t v Cng nhn quc t (mi t chc) xng
ln lp mt hi Quc t gip , tp trung tt c cc hi cu t
li. nh quc t v Cng nhn quc t vng khng chu vo, lp
ring ra mt hi cu t ring.
Tuy vy, Quc t gip cng lp thnh. T cui nm 1921,
n nm 1922, Quc t ny quyn c hn 5.000.000 ng bc, v
40.000.000 kil n cho dn Nga.
2. Khi Nga khi i ri, quc t ny lm vic g?
Nga khi i ri, Quc t ny vn tip tc lm vic mi. Bt k
x no c tai nn g, Quc t ny u ra sc gip. Nh nm 1923
Ailan (Ireland) mt ma, my vn dn cm khng c n, o khng
c mc, nh Quc t qua gip m khi cht i. Nm 1924, th
thuyn c bi cng hn 60 vn ngi, Quc t ny lp ra nh n
___________
l) Na Uy.
khng mt tin, mi ngy hn 25.000 ngi th ti n. Li lp ra
nh thng nui nhng ngi bi cng au m; lp ra nh nui
tr con ca th thuyn, lp ra i l hnh em tr con c qua gi
cho cng hi cc nc nui dy. Lc bi cng gn ri mi em
)
.
Nm Nht Bn c ng t, Tu mc lt, Quc t ny cng ch
n, mc v lm nh qua gip.
Ni tm li l u mc nn ln, l Quc t ny u gip c.
3. Quc t gip ly tin u?
Quc t ny khng phi l mt hi lm phc pht chn v b
th nh cc hi ca t bn lp ra. Mc ch Quc t ny l "th
thuyn v dn cy trong th gii l anh em, khi anh em x ny ri
ro, th anh em x khc phi gip ", vy nn, khi c vic th hi
vin ra sc quyn, khi v s th phi gp hi ph. Hi ph tu theo
hng ngi nh th thuyn lm ra ng tin d, th ng nhiu
hn, dn cy t tin th ng t. Nhng ai cng phi ng.
V Quc t c chi b khp c 5 chu, v hi vin rt ng, nht
l Nga, cho nn ch hi ph gp li cng kh nhiu.
Quc t li em tin y lm ra hoa li, nh m s cy, lm ht
bng, m nh bun, s nh c, vn v.. Phn nhiu nhng cng
cuc ny u l Nga. Ch mt ch nh c Atrakan mi nm
nh c 4-5 triu kil c.
Tin bn ra u dnh gip cho th gii c.
4. Quc t ny i vi cch mnh c ch g?
Nh nc An Nam gp lc v va ri, hay nhng khi i
hn v lt. Nu Quc t bit, chc c gip . Song:
l. L v dn ta cha ai bit n m ku van;
2. L Php s Quc t lm cho dn ta bit cch thn i v lin
hp ca v sn giai cp trong th gii;
3. N s tuyn truyn cch mnh cho nn n ht sc giu dn
___________
1) Lc bi cng gn thng li ri mi em v.

ta khng cho bit rng trong th gii c mt hi nh th v ngn
tr Quc t y lt vo n An Nam.
Ci g Php ght, tt l c ch cho An Nam.
Cn nh vic cch mnh, Quc t ny cng gip c nhiu.
Xem nh khi dn Nga i, nh Quc t ny m khng n ni on
Chnh ph cch mnh. Th thuyn Nht nh Quc t ny m khi
phc c cng hi li mau. Th thuyn c nh Quc t ny m
c vic phn u, vn v., th bit rng Quc t ny s c ch cho
cch mnh An Nam nhiu.

Quc T Cu T
l. Quc t cu t l g?
76

Quc t gip th cu t cho dn b tai nn, v cng cu t
cho nhng ngi chnh tr phm na. Quc t cu t th chuyn
mn gip cho chnh tr phm m thi.
By gi l hi tranh u; v sn th tranh u vi t bn, dn b
p bc th tranh u vi quc ch ngha. T bn v quc ch
ngha v mt phe, v sn v dn b p bc v mt phe. Hai phe y
cng nh hai qun i nh nhau. Qun i cch mnh th theo c
tam quc t. Qun phn cch mnh th theo c bn nh giu. nh
nhau th chc c ngi phi b
)
, ngi b thng, ngi b cht. Quc
t cu t l nh ci nh thng sn sc cho nhng ngi b
thng, gim gip cho nhng ngi b bt, trng nom cho cha gi m
yu, v di con th ca nhng ngi t trn cho cch mnh.
2. Quc t cu t lp ra bao gi?
Nm 1923, tam quc t khai i hi, c hi "b y chung
thn" v hi "nhng ngi cng sn gi" ngh, v tam quc t
tn thnh lp ra Quc t cu t . Trc ht lp ra tng b ti
Nga. By gi nc no cng c chi b. (Ch c An Nam cha).
Nga by gi c 50.000 phn b v 9 triu hi vin. Tt c cng
nhn v nhiu dn cy vo hi y, hoc vo tng ngi, hoc c
on th. Tt c cc ngi cng sn v cng sn thanh nin u
phi vo hi y.
___________
l) B bt.

Khi mi lp ra, ba thng u quyn c 300.000 ng. Bn
thng sau th quyn c 4.000.000 ng. tnh Qung ng, Tu
mi lp chi b c 6 thng m c 250.000 hi vin.
Xem th th bit Quc t y pht trin rt chng.
3. Quc t gip cch th no?
Khi nhng ngi cch mnh hoc b ui, hoc b bt, hoc b
t, hoc b cht, th Quc t gip :
l. Chnh tr;
2. Kinh t;
3. Vt cht;
4. Tinh thn.
a) Gip chnh tr: Nh c ngi b bt, b giam, th Quc t c
)

cho cc chi b khai hi v tun hnh th uy. Nh va ri c hai
ngi cch mnh b bt ti M, toan phi n cht, Quc t sc
chng nhng l th thuyn M lm nh th, m li nc no, x
no c lnh
)
M th th thuyn u khai hi tun hnh v tuyn
ngn rng: Nu Chnh ph git hai ngi y, th th thuyn M bi
cng, v th thuyn th gii s ty chay M. M thy vy th khng
dm lm ti hai ngi y.
b) Gip kinh t: H b giam th thng n ung cc kh, cn v
con cha m nh th khng ai nui. Quc t gi tin cho mua
n trong nh giam v gip cho ngi nh t nhiu khi phi i
rch. Nh vy th nhng ngi b giam cm khi cc kh qu,
m li vui lng. Hoc Quc t xut tin thu thy kin chng n
cho. Hoc gi o qun sch v cho.
c) Gip tinh thn: Hoc phi ngi hoc gi th n thm.
1. Ngi giam bit rng mnh tuy hy sinh cho qun chng m
qun chng khng qun mnh, th th trong lc b giam khng
bun sau c khi li cng ht sc.
___________
1) Ch th.
2) Lnh s qun.
2. L ngi ta bit rng mnh tuy phi giam mt ni, nhng
cng vic cch mnh vn c pht trin, vn c ngi lm th cho
mnh.
4. Cch mnh An Nam nn theo Quc t ny khng ?
Nn lm. Cch mnh An Nam cng l mt b phn trong cch
mnh th gii. Ai lm cch mnh trong th gii u l ng ch ca
dn An Nam c. l ng ch, th sung sng cc kh phi c
nhau. Hung g, dn An Nam l ng lc tranh u vi quc
ch ngha Php, chc l v sau s c nhiu ngi cch mnh phi
hy sinh, phi khn kh, phi cn anh em trong th gii gip gim.


CCH T CHC CNG HI
l. T chc cng hi lm g ?
T chc cng hi trc l cho cng nhn i li vi nhau cho c
cm tnh; hai l nghin cu vi nhau; ba l sa sang cch sinh
hot ca cng nhn cho kh hn by gi; bn l gi gn li quyn
cho cng nhn; nm l gip cho quc dn, gip cho th gii.
i li khng phi l ba ny ngi A c gi chp th ngi B ti n;
mai ngi B c cng quy li mi ngi C ti ung ru. Nhng i li
by v cho nhau iu khn l phi, giao hon tr thc cho nhau.
Nghin cu chng nhng l gi sch v, gi bo ra ging; nhng
phi bn bc cch phn u vi t bn v quc ch a
)
.
Sa sang cch sinh hot nh lp hip tc x, m hi hc, hi
chi cho cng nhn, vn vn.
Gi gn li quyn l khi hi c th lc ri, th i thm tin
cng, bt gi lm, vn vn.
Gip cho quc dn v th gii l em lc lng th thuyn cch
mnh lm cho ai cng c bnh ng t do nh th thuyn Nga
lm t nm 1917.
2. Cch t chc cng hi th no ?
T chc c hai cch, cch ngh nghip v cch sn nghip.
Ngh nghip l ai lm ngh g th vo hi ngh y. Nh th
may vo hi may, th rn vo hi rn.
___________
l) Cu ny hiu nh sau: Nghin cu chng nhng l gi sch v, gi
bo ra ging, m cn phi bn bc cch u tranh vi bn t bn v
quc ch ngha.
Sn nghip l bt k ngh g, h lm mt ch th vo mt hi.
Nh vic xe la, ngi t than, ngi sn xe, ngi pht v, ngi
coi ng, ngi cm my; tt c nhp vo mt cng hi xe la.
T chc theo cch sn nghip th mnh hn, v thng nht hn.
Th d khi xe la mun bi cng, nu hi l sn nghip th hi vin
u phi bi cng ht, th t bn s hn. Nu hi l ngh nghip, th
c khi ngi t la bi cng m ngi cm my khng, hoc ngi
pht v bi cng m ngi lm ga khng, th th sc bi cng yu i.
3. Mt ngi cng nhn c th vo hai hi khng?
Khng. Nu hi y l ngh nghip, th ch nhng ngi ng ngh
nghip c vo; ai vo hi sn nghip ri th khng c vo hi
ngh nghip na. Th d: xe la t chc theo sn nghip, my
ngi th c
)
vo hi y ri. Trong x y li c mt hi th mc khc,
nhng ngi th mc trong hi xe a
)
khng c vo.
Trong mt ngh hoc mt sn nghip cng khng c lp hai
hi.
Nhng m mt cng hi c php vo hai tng cng hi. Th d:
Hi xe la H Ni vo Tng cng hi xe la An Nam li vo tng
cng hi ta o
)
.
Ni tm li l on th th c php vo nhiu tng cng hi m
tng ngi th ch c vo mt hi m thi. Nu gii hn ny
khng nghim th sau hay bi ri.
4. Cng hi vi chnh ng khc nhau th no ?
Cng hi ch trng mt kinh t hn. ng ch trng mt chnh
tr hn. Ai l th thuyn th c vo hi, d tin Pht, tin o, tin
cng sn, tin v chnh ph, tin g cng mc, min l theo ng quy
tc hi l c.
ng th bt k ngi y lm ngh g, th thuyn hay l dn
___________
1) Cng nhn cc ngh trong ngnh xe la.
2) Cng hi xe la.
3) Cu ny hiu l: Hi xe la H Ni vo Tng cng hi xe la
Vit Nam, cn c th vo mt tng cng hi khc.

cy, hc sinh hay l ngi bun, min l ngi y tin theo ch
ngha ng, phc tng php lut
)
th c vo.
Ai vo c ng v hi, chnh tr th theo ng ch huy, m kinh
t th theo cng hi ch huy. ng vin ai cng phi vo hi m
tuyn truyn ch ngha ca ng. Nhng khng phi hi vin no
cng vo c ng.
5. Ci g l h thng ca cng hi ?
H thng l cch t chc ngang hay l dc.
Ngang l nh trong mt tnh c hi th rn, hi th may, hi
th mc, hi th n, vn vn, tt c cc hi t chc thnh tnh tng
cng hi; hi no cng bnh ng, bng ngang nhau.
Dc l nh mi huyn c mt hi th may, 4,5 hi huyn t chc
mt hi th may tuyn tnh, tt c hi th may trong my tnh t chc
mt hi th may c nc. y l dc, ngha l t di ln trn.
ngang li dc, th th theo mnh lnh tng cng hi ngang hay
l tng cng hi dc ? Nu quan h v sn nghip th theo mnh lnh
dc. Nu quan h v a phng th theo mnh lnh ngang.
6. Mun hi vng bn th phi trnh nhng vic g ?
vo cng hi th:
l. Nn b gii hn x s, ngha l ch phn bit ngi ny l
Trung K, ngi kia l Nam K, ngi n l Bc K. V cng khng
nn chia ra ngi An Nam, ngi Tu hay l ngi nc no. mt
ngh, mt hi tc l anh em c, phi xem nhau nh ngi mt nh.
2. n ng, n b u phi bnh ng.
3. Ch c b th mnh kho hn, lng cao hn, m khinh ngi
vng v n tin t.
4. Ch cy mnh l nhiu tui m mun lm n anh.
5. Ch cho bn t bn vo hi.
7. Phi t chc th no cho kin c?
Cng hi l c quan ca cng nhn chng li t bn v
___________
1) iu l ng.
quc ch ngha, cho nn t chc phi nghim nht, ch huy phi
mau mn, lm vic phi kn o. Mun c nh th th phi t
chc nh qun i.
Qun lnh th c i ng.
Th thuyn phi c tiu t, chi b.
Th d: Trong tnh c 5 nh my dt vi, mi nh my phi c
mt chi b. Trong mi chi b li chia lm my tiu t; mi chi b
phi c 3 hoc 5 ngi lm u vin; (phn nhiu nn c nhng
ngi lm trong l lu, thuc tnh hnh nhiu) mi tiu t phi
c t trng. Mi tiu t khng c qu 10 ngi.
Tiu t theo mnh lnh chi b, chi b theo tnh hi, tnh hi
theo quc i
)
. C th t nh th th trong hi c my mi vn ngi
ch huy cng d, v hnh ng cng nht tr.
8. Tiu t lm nhng vic g?
Cy c nhiu r mi vng, hi c nhiu tiu t mi bn. Tiu t
phi:
1. Hun luyn v ph bnh anh em;
2. Thi hnh nhng vic hi nh;
3. Bn bc vic hi;
4. iu tra tnh hnh trong l my;
5. ngh nhng vic hi nn lm;
6. Thu hi ph; .
7. Bo co nhng vic lm cho chi b, chi b bo co cho tnh
b, vn vn.
Chi b nhiu ngi kh khai hi, kh xem xt. Tiu t t ngi,
lm gn nhau, quen bit nhau, cho nn xem xt, hun luyn, lm
vic v khai hi d b mt hn v mau mn hn. Tiu t l c ch
nh th. V li, nu Chnh ph cm cng hi, m tiu t kho t
chc, th cng hi c tin b, c lm vic c. Vy cho nn ngi
ta gi tiu t l gc ca hi.
___________
1) Cng hi ton quc.

9. Th t trong cng hi th no?
Tiu t ln chi b.
Nu trong tnh nhiu l my, 4, 5 chi b t chc mt b u vin
(4, 5 l y mi l c l hoc 2 ngi).
B u vin ln tnh hi.
Tnh hi ln quc hi.
y l th t t chc. Cn quyn bnh th v d hi, ngha l tt
c hi vin khai hi bn nh. Nu hi vin nhiu qu, khai hi
khng tin th nh my ngi c mt i biu d hi, y l i
biu i hi. i hi ngh nh vic g, th chp hnh u vin hi
phi thi hnh. Khi hi tan th quyn v chp hnh u vin hi.
i biu i hi trong tnh mt thng khai hi mt ln. i
biu i hi trong nc, mt nm mt ln.
i biu nn c cng nhn lm, khng nn c nhng ngi chc
vic trong hi. Khi khai hi, i biu phi bo co tnh trng v kin
ca cng nhn (khng phi kin ring mnh), ngh v bn bc cc
vic. Khai hi ri, phi v bo co vic hi cho cng nhn.
10. C vic g th gii quyt th no?
T tiu t n i hi u theo cch dn ch tp trung. Ngha
l c vic g th ai cng c bn, cng phi bn. Khi bn ri th b
thm, kin no nhiu ngi theo hn th c. y l dn ch.
b thm ri, th giao cho hi u vin lm, khi y th tt c hi vin
phi theo mnh lnh hi y. y l tp trung. Ai khng nghe li th
u vin hi c quyn pht.
Gp vic bt thng khng kp khai hi, th u vin c quyn
x tr, sau bo co cho hi.
Gp vic bt thng lm, th hi u vin c php giao quyn cho
mt ngi, ngi ny c quyn c on, vic i
)
bo co vi hi.
11. Sao hi vin phi np hi ph?
C hi th c ph tn, nh thu nh, bt mc, vn vn, y l
___________
1) Xong vic ri.
thng ph, hi vin phi gnh. Li c bt thng ph, nh dnh
phng lc bi cng hoc gip nhng hi khc bi cng, hoc gip
nhng ngi trong hi mt vic lm, hoc lm cc vic cng ch,
vn vn. Nu hi khng tin th lm khng c. Cho nn hi vin
phi "gp gi lm bo".
Khi hi c tin tha thi, th nn lm nhng vic ny:
l. Lp trng hc cho cng nhn;
2. Lp trng cho con chu cng nhn;
3. Lp ni xem sch bo;
4. Lp nh thng cho cng nhn;
5. Lp nh ng, nh tm, nh ht;
6. M hip tc x;
7. T chc cng
)
, ng t qu
)
, vn vn. Phi xem hon cnh
m lm, ch cho t bn v quc ch ngha ch . Hi tiu tin
phi rt phn minh, cho hi vin u bit. Hi ph khng nn thu
nng qu; phi theo sc hi vin.
12. Cch t chc b mt th no?
Khi hi c cng khai, cc tiu t cng phi gi b mt. Khi
khng c cng khai, th phi mn ting hp tc x, trng hc,
hoc cu lc b (nh xc) vn vn, che mt ngi ta. Tu, Nht
nhiu ni th thuyn lp nh bn nc, ngoi th bn bnh bn
nc, trong th lm vic hi. Th thuyn vo ung nc n bnh, v
bn vic; cho nn ma t mt thm khng lm g c. C ni li gi
hi cng t hoc hi chi, vn vn che cho cng hi.
Li khi mi gy dng ra hoc ni th thuyn t, phi tu c
ng bin, khng nht nh c theo cch thng.
i khi cch t chc cng hi phi thng nht, b mt,
nghim nht, th hi mi vng vng.
___________
1) y c th l i t v.
2) Mt t chc ca thiu nin, nhi ng. (Sau ny ng ta thnh
lp t chc ny vo nhng nm 1930-1931).

T CHC DN CY
l. V sao phi t chc dn cy?
Nc ta kinh t cha pht t, trong l00 ngi th n 90 ngi l
dn cy. M dn cy ta rt l cc kh, ngh khng c m lm, t
khng m cy, n ni cm khng n, o khng c mc.
Xem nh Trung K, tt c chng 5.730.000 ngi dn m ch
c chng 148.015 mu rung.
Trc nm 1926, Ty n in chim mt 62.000 mu. T
nm 1926, 175 thng Ty n in li chim ht:
l.982 mu Thanh Ho,
35.426 mu Ngh An,
17.076 mu Nha Trang,
13.474 mu Phan Thit,
92.000 mu Kon Tum,
67.000 mu ng Nai.
Nh th th dn ta cn rung u na m cy!
2. Ty n in chon rung cch th no?
Chng n dng nhiu cch. Nh thng 6 nm
)
, 20 thng Ty
r nhau xin Chnh ph Ty mi thng 3000
2)
mu trong lc tnh.
Xin c ri nhm c li thnh ra 60.000 mu, 19 thng bn li cho
1 thng.
Thng 8 nm 1926, nh ngn hng ng - Php xin 30.000
mu, trong m t y c 6 lng An Nam . Khi nh ngn hng
xin c ri th n ui dn ta i.
___________
l), 2) S ny trong nguyn bn b m.
Nam K b Ty n in chim mt 150.000 mu rung tt.
Phn th Ty n in cp, phn th cc nh th o chim.
Cc c o ch nm no mt ma, em tin cho dn cy vay.
Chng n bt dn em vn kh rung cm cho n v n li thit
nng. V li nng qu, n ma sau tr khng ni, th cc c xit ng
)

y em lm rung nh th.
3. Chnh ph Php
)
dn cy An Nam th no?
T bn Ty v nh th o chon gn ht t rung, cn
gi c ming no th Chnh ph li nh thu thit nng, mi
nm mi tng. Nh mi mu rung tt mi nm tt c hoa li c
chng 25 ng, Ty n ly mt 2 ng 5 ho thu, ngha l 10
phn n ly mt mt.
Nu tnh tin thu tru b, mua phn tro, mn lm, tin n
ung, th mi mu mi nm ht chng 30 ng. Ngha l dn
cy l mt 5 ng, m Chnh ph li cn p
)
ly cho c 2 ng
ri.
Chng th m thi. Dn ta cy ra la m khng c n. n
ma thu th bn bn tho np thu. Ty n bit vy th n
mua r n ch i bn cc x, mi nm n ch ht 150 vn tn.
N ch i chng no, th go km chng y, th dn ta cht i
nhiu chng y.
4. By gi nn lm th no?
S cc kh dn cy An Nam l:
l. Rung b Ty chon ht, khng m cy.
2. Go b n ch ht, khng m n.
3. Lm nhiu, c t, thu nng.
4. Li thm nc lt, i hn, v , mt ma.
5. n ni cht i, hoc bn v con, hoc em thn lm n
l nh nhng ngi n ch i Tn th gii.
___________
1) Mt hnh thc tc ot rung t tr vo tin cho vay.
2) i: i x vi...
3) Bt p, cht cht.

6. No l chnh tr p bc (th hi dn cy ta c quyn chnh
tr g?) vn ho p bc (dn cy ta c my ngi bit ch, trong
lng c my trng hc?).
Nu dn cy An Nam mun thot khi vng cay ng y, th
phi t chc nhau kim ng gii phng.
5. Cch t chc dn cy th no?
Cch t chc i khi nh sau:
1. Bt k n ng n b, t nhng ngi tiu in ch cho
n nhng dn cy thu cy r, t 18 tui tr ln th c vo.
(Nhng ngi i a ch, mt thm, c o, say m ru ch, c
bc v a n
)
th ch cho vo hi).
2. Ai vo phi tnh nguyn gi quy tc hi, v phi c hi vin
c gii thiu.
3. Lng no c 3 ngi tnh nguyn vo hi th t chc c
mt hi lng, 3 lng c hi th t chc hi tng, 3 tng c hi th t
chc hi huyn, 3 huyn c hi th t chc hi tnh, 3 tnh c hi th
t chc hi nc.
4. Cn cch khai hi, t chc cc b lm vic, tuyn c, ngh,
gii quyt, bo co th cng nh cng hi.
6. Hi dn cy nn t tiu t hay khng?
Dn cy trong lng khng xm xt ng c nh th thuyn
trong l my, cho nn hi dn cy lng th cho tiu t; ngi u
vin th cho t trng cng c.
U vin bn th ch huy cho hi vin lm vic, bn th thi hnh
mnh lnh t thng cp truyn n, bn th bo co vic i hi
vi hi vin, bn th bo co cng vic hi vin vi i hi.
Cc hi vin th phi:
l. Kim hi vin mi;
2. iu tra cch n lm v cc vic trong lng;
3. xng lm cc hp tc x;
___________
1) Thuc phin.
4. Ht sc m mang gio dc, nh lp trng, t chc nh xem
sch, vn vn;
5. Khuyn anh em dn cy cm ru, a phin, nh bc;
6. t hi cu t, vn vn.
Ni tm li l kim lm nhng vic c ch cho dn cy, c li
cho ni ging.
7. Nu khng c tiu t sao gi c b mt?
y l ni v lc bnh thng, c l cng khai c. Nu lc phi
gi b mt, th:
l. Phi dng cch tiu t;
2. Ch gi l hi dn cy, nhng gi l phng lp nh, phng
nh c, phng chung la, vn vn m che mt thin h. V
trong lng x An Nam hin by gi cng c nhiu phng hi nh
th, mun t chc dn cy th nn theo hon cnh m li dng
nhng phng y. Ct lm sao cho ngi ngoi ng ch l tt.
Khi hi vng, hi vin ng, li nn t cc b chuyn
m
)
nh:
B tp th thao;
B ci lng ngh cy y
)
;
B ngi cy thu (i cy thu gt mn cho ngi ta, mnh
khng c t rung tru b g c);
B ngi cy r;
B th cng nghip (th thuyn trong lng tuy khng cy
rung, hoc na cy na th, cng phi cho vo hi dn cy);
B thanh nin, b ph n, b gio dc, vn vn.
8. C nng hi ri khi nhng s cc kh ni trn
cha?
S t do, bnh ng phi cch mnh m ly li, hi nng l
___________
1) Cc ban chuyn mn.
2) Ban ci tin ngh cy cy.

mt ci nn cch mnh ca dn ta. Nu th thuyn v dn cy
trc t chc kin c, sau ng tm hip lc m cch mnh th s
khi nhng s cc kh y. Du cha cch mnh c ngay, c t
chc tt l c ch li. Nh mi nm Ty n bt dn ta ht 150 vn
kil a phin, n ly 1.500 vn ng li. N bt ta mua 173.000.000
lt ru, n ly l000 triu phrng li. N va ly li va lm cho ta
mt ni mt ging. Nu dn cy t chc m khuyn nhau ng
ung ru, ng ht a phin, th cu c ni ging khi mn
mi, mi nm li khi em 1.000.000.000 phrng v 15.000.000
ng bc cng cho Ty. Ty n p bc ta v ta khng thng yu
nhau, v ta ngu dt. C hi h ri trc l c tnh thn i, sau th
khuyn nhau hc hnh. Chng ta bit "cch mnh" tinh thn,
"cch mnh" kinh t, th "cch mnh" chnh tr cng khng xa.

HP TC X
77

l. Lch s.
Hp tc x u t
)
sinh ra bn Anh. Nm 1761, my ngi th
dt vi r nhau lp ra mt ci hi "lm vi cho tt v bn gi trung
bnh trong lng xm".
Nm 1777, mt hi khc lp ra. Sau cn nhiu hi lp ra na,
nhng chng c lu.
Nm 1864, mt hi mi li lp ra c 999 ng vn. n nm
1923, th hi ny c 5.673.245 ng vn v tin bun bn i li
c 47.777.000 ng, 14 chic tu, v 5.000 mu vn ch (tr), 6
ngi i biu lm h ngh vin, 4.580.623 ngi hi vin.
Hp tc x by gi bn Nga ln nht, th hai n Anh (tiu ph
hp t
)
), th ba Php (sinh sn hp t
)
), th t an M
)
(nng dn
hp tc), th nm c (ngn hng hp t
)
).
Nht c mt hi khi mi lp ch c 1.840 ng vn cch 8
nm c 370.000 ng.
2. Mc ch.
Tuy cch lm th c khc nhau t nhiu, nhng mc ch th
nc no cng nh nhau. Mc ch y th trong li tuyn ngn ca
hp tc x Anh ni: "Ct lm cho nhng ngi v sn giai cp
___________
l) u tin.
2) Hp tc x tiu th.
3) Hp tc x sn xut.
4) Nc an Mch.
5) Hp tc x vay mn hay cn gi l hp tc x tn dng.

ho ra anh em. Anh em th lm gim nhau, nh ln nhau. B ht
thi tranh cnh. Lm sao cho ai trng cy th c n tri, ai mun
n tri th gim vo trng cy".
Hi by gi t bn v quc ch ngha b tc
)
dn chng st
cch g, chng n ly tin dn tr li p bc dn, chng n rn
snh ra m, li cn "ly gy thy nh lng thy" cho nn hp tc
x trc l c ch li cho dn, sau l bt sc bp nn ca ti t bn
v quc ch ngha.
3. L lun.
Tc ng An Nam c nhng cu: "Nhm li thnh giu, chia nhau
thnh kh" v "Mt cy lm chng nn non, nhiu cy nhm li thnh
hn ni cao". L lun hp tc x u trong nhng iu y.
Nu chng ta ng ring ra, th sc nh, m lm khng nn
vic. Th d mi ngi mang mt ci ct, mt tm tranh ring mi
ngi mt ni, th lu chng ra lu, nh chng ra nh.
Nhm nhng ct y, tranh y, sc y, lm ra mt ci nh rng
ri b th ri anh em chung vi nhau. y l hp tc.
Li th d l0 ngi mun n cm, mi ngi ring mt ni, nu
ring mt bp, nu ri n ring; n ri ai ny dn dp ring ca
ngi ny, th th mt bit bao nhiu ci, nc, cng phu v th gi.
Hp tc x l "gp go thi cm chung" cho khi hao ca, tn
cng, li c nhiu phn vui v.
4. My cch hp tc x.
Hp tc x c 4 cch:
1. Hp tc x tin b
)
;
2. Hp tc x mua;
3. Hp tc x bn;
4. Hp tc x sinh sn.
___________
1) Bc lt.
2) Hp tc x vay mn hay hp tc x tn dng.
Trc khi ni r nhng hp tc y l th no, chng ta phi
bit rng:
a) Hp tc x khc hi bun, v hi bun li ring, hp tc x
li chung.
b) Hp tc x tuy l gip nhau, nhng khng ging cc
hi t thin. V cc hi y c tiu i m khng lm ra, v gip
bt k ai nhng c b th, hp tc x c tiu i, c lm ra, ch gip
cho ngi trong hi, nhng gip mt cch bnh ng, mt cch
"cch mnh" ai cng gip m ai cng b gip.
5. Hp tc x tin bc.
Hay l ngn hng ca dn; dn cy v th thuyn chung vn
lp ra:
l. Hi vin thiu vn lm n (vay v tiu xi th khng cho) th
n vay c li nh;
2. Hi vin c d dt t nhiu, th em n gi, c sinh li.
Dn ngho, ngi c m gp th t, ngi mun vay th nhiu, vy
th th no lp c ngn hng? Mun lp c phi c ba iu:
a) Tin vn - Nu 1 ngi b vo mt ng, l000 ngi c
l000 ng. C l000 vn, lu thng kho th cng bng l0.000 ng.
b) Lu thng - Nu mi ngi gi ly mt ng, th l000 ng
y cng tiu mt. Nu gp li, thng u cho A vay l00 hn 6 thng
tr; thng 2 cho B vay 100 vn vn, chuyn i mi, lu thng mi,
c li n vn, mi thng mi nhiu, v gip c hi vin cng
mi ngy mt nhiu thm.
c) Tn dng - Lm c b th cho ngi ta tn ng
)
, th giao dch d.
Vy th vn tuy t m dng c nhiu.
6. Hp tc x mua.
Nh no cng khng lm dng c, chc phi i mua.
Mua nhiu (mua s)
2)
th chc r hn m tt hn. Mua l th t
___________
1) Tn dng l cng vic ca ngn hng v cho vay v nhn tin gi.
on ni v tn dng y hiu l: cn phi lm cho c b th ngi ta
tin tng khi gi tin v vay tin.
2) y dng t ny theo ngha a phng mua bun hay mua nhiu.

m th xu. Nhng th thuyn v dn cy ly tin u m mua
s? Mua c, mt nh dng cng khng ht. Cho nn phi chu
thua thit mi.
Nu nhiu nh gp li, mua s v chia nhau, th c r,
li tt li khi mt th gi.
Th d: Mi thng (du la gi 3 ng, c 50 lt. Nh bun
mua v kim cch pha pht thnh ra 53 lt. Dn mi nh phi c
mt ngi xch chai i ch mua mi lt phi tr mt ho, du
xu, thp li mau ht. Tnh li nh bun li:
1 ci thng 020
23 lt u 230

Cng c 250
53 nh dn l: 250 v 53 gi ng h.
Nu 53 nh y gp nhau phi mt ngi i mua mt thng, th
khi mt 250, li li c 53 gi. em 53 gi y lm vic khc,
li cng li na.
7. Hp tc x bn.
Mua cng nhiu cng r, bn cng nhiu cng t. Mua cng t
cng t, bn cng t cng r. Ai cng bit nh vy. Nhng dn
ngho c u m bn nhiu. V li khi em r khoai thng
la i ch, th t r cng mun bn cho xong, khng l mang i
mang v mi. Phn th s mt cng, phn th s mt thu, phn th
s hao mn. Nh bun bit vy, li cng bt b tr r.
Li th d: 53 nh c 53 thng la, cho 53 ngi em i bn,
phi np 53 ln thu; ong i ong li tho mt 53 nm, nh
bun bt b tr r mt 53 xu (mi thng mt xu). Gii nng, 53
ngi phi ung 53 xu nc, vn v.. Tnh li, thua thit bit chng
no.
Nu 53 nh y c hp tc x bn, th li bit bao nhiu!
8. Hp tc x sinh sn.
Hp tc ny l gip nhau lm n. Th d: Dn cy mi nh
c mt con b, phi c mt thng b chn, phi c mt ci n
)
, li thi
bit chng no? Li nh nhng nh khng c, ma cy phi thu
tru. Mi nh phi t sm ly cy, ba, cuc, lim, vn v., khi cy
m, cuc cn cha c tin mua th phi ngi chu. Nu chung nhau
mua tru, mua cy, ai dng n th phi np t nhiu, nh th
h chng hn sao?
Li nh trng ra bng; nhng khng c bn nh bng, khng
c ko si, phi em bng bn r. Nu gp nhau lm hp tc x,
mua m lm, th cng t m li nhiu.
Ni tm li l hp tc x rt c li cho nn dn cc nc lm
nhiu lm. Th xem cc hng bun s d m giu c, chng qua n
bt ngc bt xui ca dn. Hp tc x l cho khi b hng bun
n bt.
9. Nh bun ly li.
Nh bun kim c li l v ngi lm ra v ngi dng ,
ngi mua v ngi bn cch xa nhau, phi nh nh bun ng
gia, n n li khi mua, li n li khi bn. Th d: Ngoi Bc l
x trng ch, trong Nam l hay ung ch. Nhng dn Bc khng
em vo Nam bn, dn Nam khng ra ti Bc mua.
My nh c ch em bn cho A, hng ch trong tng; A em
bn li cho B, bun ch trong ph, n li mt ln. B li em bn
cho ph C tnh, n li 2 ln. C bn cho cng ty H Ni, n li 3
ln. Cng ty bn cho cng ty E Si Gn, n li 4 ln. Cng ty E
li bn cho nh bun F cc tnh, n li 5 ln. Nh bun F bn s
cho ph G cc ph, n li 6 ln. G bn l cho H, n li 7 ln. H bn
l cho ngi ung, n li 8 ln.
Th l ngi lm ra ch thua thit, ngi ung ch cng thua
___________
1) Ci chung.

thit. Nu c hp tc x th trnh khi nhng iu y.
l0. Cch t chc.
Khng phi lng no cng phi lp mi lng mi hp tc x.
Cng khng phi mi lng phi lp c my hp tc x. Cng khng
phi c hp tc x ny th khng lp c hp tc x kia. Chng
qua theo hon cnh ni no lp c hp tc x no, v c khi hai
hp tc x - mua v bn - lp chung cng c.
Nu nhiu ni lp thnh hp tc nh nhau, th cc hp tc
x y nn lin lc vi nhau, th lc cng mnh hn. Hoc khi hai
hp tc x tnh cht khc nhau, th cng nn lin kt, nh mt hp
tc x mua v mt hp tc x bn.
Hp tc x ch c hi vin mi c hng li, ch c hi vin
mi c quyn, nhng nhng vic k thut nh tnh ton, xem hng
ho, cm my, vn v., th c php mn ngi ngoi.
vo hi th bt k gp nhiu gp t, vo trc vo sau, ai
cng bnh ng nh nhau.

TH Gi Quc T NNG DN
Bclin, ngy 3-2-1928
Cc ng ch thn mn,
Ti n Lts Uphe, ti a ch m cc ng ch cho ti.
Nhng ti khng gp ai c; v chng ai bit Niu ocph. Ti
ngh cc ng ch cho ti mt a ch khc chc chn hn.
Ti ch c th ln ng trong vng mt thng na hoc mt
thng ri. Ti tranh th thi gian vit "Nhng k c ca ti" v
phong tro nng dn, ch yu v phong tro Hi Lc Phong, ni
hin nay lp cc Xvit nng dn. Ngi "anh hng" trong
"Nhng k c ca ti" chnh l ng ch Bnh Bi, cu Dn u
nng nghip ca Xvit Qung Chu v hin l lnh t nhng
nng dn cch mng.
iu ti vit ch gm nhng chuyn ni v i sng, phong tc
tp qun, m tn d oan, vn vn... ca nng dn; m khng h c
hoc hu nh khng ni g v chnh tr v s liu thng k.
C khong 120 trang nh my chia thnh khong nm chc
chng. Ti ang sp xp li. Nu cc ng ch mun xut bn, ti
ngh cc ng ch gi cho ti mt bu thip theo a ch sau y:


. Lu, tp ch Th tn Quc t, ban bin tp ting Php,
S nh 225, ph Phrrch Strt, Bclin.
Th l v ti s gi bn tho ti cho cc ng ch.
Cho thn i.
N.A.K
nh bt tch ting Php,
lu ti Bo tng H Ch Minh.

TH T N
Trc khi U ban Xim
)
ti, Chnh ph n cho ban hnh
iu 144 ca Hnh lut, cm nhng cuc biu tnh hay rc xch,
phn pht truyn n, dn p phch nhm t chc l Hctan (tng
bi cng v quc tang) v ty chay U ban.
V phn mnh, cc ng hiu trng bo rng, mi sinh vin
vng mt ti trng trong thi gian l Hctan u b nghim tr.
Tt c cc lc lng qun s v cnh st u c huy ng; c
nhng k chuyn khiu khch c c i khp ni ca ngi U
ban v ph bng Hctan.
p li nhng hnh ng khiu khch , "i hi ton
n"
2)
ku gi cc sinh vin v cng chc hy b trng v bn giy,
cc th thuyn hy nh cng, cc khch sn, qun cm, nh ht,
rp chiu bng hy ng ca, tt c cc cng dn hy n d l
Hctan vi l c en v treo quc k khp mi nh.
Khng nhng cc t chc tin b m c nhng t chc ca t
sn nh cc hi bo him, cc phng thng nhn, cc phng
thng mi, v.v. u p li li ku gi ny.
___________
1) U ban Ximng (tn gi tt ca "U ban nghin cu th ch n "
do Ximng lm ch tch. G A. Ximng (1870-1954) - mt lut gia Anh lm
vic ti B Ni v Anh. Ximng ra nguyn tc quyn t qun cc tnh
v ly lm c s xy dng th ch ca n , thc cht l chia ct n
thnh nhng vng ring bit v tn gio v sc tc.
2) Trong nguyn bn, cm t "All India Congress" vit bng ting Anh.

Ph n Marat hi hp Gokhale v ra mt li ku gi, kt
thc bng cu: "... Ta phi t cho th gii bit rng c nc mt
lng, ch c mt nn c lp hon ton mi tho mn c dn tc".
Ngy 3 thng 2, khi cc thnh vin ca U ban ln b, h c
ng o dn chng mang c en n tip v nhng bng vi vi
cc dng ch "Hoan nghnh khch n", "Ximng ct i", " o
quc Anh!", v.v..
Trong thnh ph, giao thng b nh tr hon ton, th thuyn
b nh my biu tnh trn cc ng ph. H tp trung ti i l
Phrt thnh mt cuc mt tinh khng l, t hnh nm ca
Bandin, Ximng v Mc
)
.
D cc ng hiu trng c e da i na th l0.000 sinh vin
cng vn tham gia biu tnh. Cnh st bt tay vo hot ng. Hn
80 ngi b thng, trong nhiu ngi b thng nng, v mt
trm ngi biu tnh b bt.
Bombay, Marat, Amabat, v.v., tt c cc cng s u ng
ca, mi vic u b dng li. Ti nhng trung tm ln c nhng
cuc mt tinh ng n 50.000 ngi. Nhiu tp lnh v cnh st v
trang canh gc nhng a im chin lc trong cc thnh ph, t
bc thp tun tiu trn ng ph. Marat, cnh st n sng vo
nhng ngi biu tnh, hai ngi cht v b thng 20 ngi.
Cc quan to ti To n Marat buc phi nh cc phin x.
ng c vn ca Chnh ph ang i chi bng t b gi li, xe ca
ng ta b lt v t chy.
Cha bao gi - ngay c trong thi k m phong tro bt hp tc
theo ch trng ca Gngi ln ti tt nh - tinh thn ca t
nc si ng n mc . N tin s Bidan, mt c b by mi
tui ngi Anh, tr thnh mt ngi dn tc ch ngha n y
___________
1) Nhng chnh khch Anh lc by gi, nh Mcnan (1866-1937) l
mt trong nhng ngi thnh lp v lnh o ng Lao ng Anh, Th
tng Chnh ph Anh 1924, 1929-1931.
nhit tnh, rt tch cc trong phong tro dn tc v c nhn dn
n rt yu mn, a ra li ku gi vang di: "Hi nhng
ngi con ca n ! Hy ng ln v on kt li! T quc cn
n tt c cc ngi!.
Phong tro si ng buc Ximng v nhng ng s ca
y trong Cng ng phi li bc. Ngay khi ti, Ch tch U ban
cng b l ng cho php c mt "Joint Free Conference (Hi
ngh t do ca ng o qun chng). Nhng cc lnh t n
cng quyt p li: "Chng ti chng lin quan g vi U ban
Ximng, d thi k no v di hnh thc no". Mt khc, ng
Kale, thnh vin ca Hi ng Lp php Bombay, a mt kin
ngh nhn ng Thng c bo vi Chnh ph Anh rng: "Hi ng
chng c mt cht tn nhim no i vi U ban Ximng... v cng
chng mun lin quan g vi U ban...".
Trong mt cuc mt tinh ln, ng tng th k U ban tnh
Bombay ca i hi ton n ngh mt chng trnh hot ng:
a) Ty chay hng ho;
b) T chc thanh nin trong nc;
c) T chi tr thm thu t;
d) T chc qun i ca nhn dn v cc binh on tnh
nguyn;
e) Nu c chin tranh, khng cho nc Anh mt ngi, mt xu!
WANG

Tp san Inprekorr,
ting Php,
s 28, ngy 17-3-1928.


Gi MT NG CH
TRONG QUC T CNG SN
ng ch thn mn,
Ti gi cho ng ch mt bn sao bc th ti gi cho Ban phng
ng ng ch c bit. ng thi ti rt cm n v vic ng ch
quan tm n vn ca ti v nhanh chng tr li ti. ng ch c
th hnh dung ni ti ang sng trong mt tnh trng tinh thn v
vt cht nh th no khng: bit l c nhiu cng vic nhng khng
th lm g c, n khng ngi ri, khng c tin, sng ngy no hay
ngy y m khng c php hot ng, v.v..
Ngay c khi nhng s vn ng ca ng ch khng c kt qu,
ng ch cng vit cho ti mt ch gi U ban Trung ng
)
ti
liu quyt nh. Hm nay l ngy 12-4, ti hy vng nhn c tin
tc ca ng ch vo ngy 24 ti. Ti tin cy ng ch v gi n
ng ch li cho cng sn anh em.
NGUYN I QUC
12-4-1928


___________
1) KPD - ng Cng sn c.

TH Gi BAN PHNG NG
QUC T CNG SN
Cc ng ch thn mn,
y l tm tt tnh hnh ca ti:
Thng 5-1927... ri Qung Chu
Thng 6... ti Mtxcva
Thng 7 - thng 8 bnh vin
Thng 11 c phi i Php
Thng 12 ri Php (khng
th cng tc c do cnh
st) n hi ngh Bruyxen.
Thng 1 - thng 4-1928 Ch ch th ca cc ng ch
Bclin v sng bng s
gip ca
)
.
*
V khng th cng tc Php, c th v ch, nhng cn thit
ng Dng, nn ti xin li ln ng v x s ny. Trong
nhng th gi cho cc ng ch, ti lp mt ngn sch cng tc
v mt ngn sch i ng.
Khi ng ch ri qua Bclin, ng ch ha s quan tm
n vn ca ti. Ti ni vi ng ch y l nu khng c
kinh ph cng tc, min l ng ch cho ti tin i ng, th d th
no ti cng s i, bi v mt nm ti lang thang t nc ny
sang nc khc trong khi c nhiu vic phi lm ng Dng.
___________
l) Tn vit tt ca T chc Quc t gip cc chin s cch mng.

Nhng cho ti nay ti cha nhn c ch th ca cc ng ch,
c cu tr li ca ng ch ri.
Hin nay, ti trong hon cnh kh khn khng chu ni:
l) Ch i v thi hn (ti ch ch th 4 thng).
2) Khng c g sng v rng MOPRE khng th gip ti mt
cch v hn, ngay c cho 18 ng mc mi tun (s tin i vi ti
khng sng nhng qu nng cho t chc).
Vy ti xin cc ng ch cho ti cng sm cng tt nhng ch th
chnh xc v iu m ti phi lm v bao gi th ti c th ln
ng.
NguyN I QUC
Bclin ngy 12-4-1928.
Ti liu ting Php,

PHONG TRO CNG NHN N
Theo nhng bn thng k nm 1921, ti n , c 105.510.858
cng nhn nam, n lm trong nng nghip, 346.349 ngi trong cc
m, 16.728.373 trong cng nghip, 5.819.375 trong thng mi.
Theo Factory inspection report nm 1923, trong thi k ny, c
1.418.000 cng nhn n, nam lm vic trong cc nh my thc s
l nh my so vi 1.270.000 ngi nm 1921.
Phn ng nhng ngi v sn nng nghip lm vic trong cc
n in trng cy cng nghip (n in c ph, cao su v cy
chm: 382.300 cng nhn; n in ch: 695.100; n in trng
bng: 2.875.122; nhng n in khc trng cy c si: 15.672.372).
Lng rt thp. Mt cng nhn c trnh tay ngh trong
ngnh dt lnh 29 rupi (bng 250 phrng) mi thng. Mt n cng
nhn cng lm vic nh th ch lnh mt na s tin ny. Ngy lm
vic rt di. Nhng ngi th m lm hn 12 gi mi ngy.
Nhng iu kin v sinh trong nh my cng nh trong nh
ca cng nhn tht ti t. Ngi ta thng thy su gia nh vi
tng s 30 ngi sng chen chc trong mt nh dnh cho cng nhn
di 5 mt v rng 4 mt.
Trong 130 triu lao ng c 3.500.000 ngi c t chc.
Phn ln cc nghip n
)
u chu nh hng ch ngha ci lng ca
Cng ng Anh. y l mt s chng c mi v nh hng tai hi
: phin hp hng nm ca i hi Nghip on ton n ,
hp ti Capua, thng 12-1927, vn i hi ny gia nhp Lin
___________
1) Trong nguyn bn, vit ting Anh "Trade Union".

on phn c ghi vo chng trnh ngh s. Th m mt s
lnh t Cng ng Anh, tham d i hi ny thnh cng trong
vic vn "n mt ngy sau". ng Isai, Ch tch Nghip
on Bombay t chi gip cuc bi cng mi y ca th dt,
vin c l nhng cng nhn ny khng thuc vo nghip on ca
ng ta v h pht ng cuc bi cng m khng hi trc kin
ca ng.
Mc d c tnh trng v t chc ca th thuyn v thi hn
nht ca nhng ngi theo ch ngha ci lng, s ngho kh lm
cho v sn n cp tin hn. Nm 1926 c 130 cuc bi cng vi
131.655 ngi tham gia. Nm 1927, c 128 cuc bi cng vi
186.811 ngi tham gia. Th l nm 1927 c km nm 1926 hai
cuc tham gia, nhng s ngi bi cng cao hn nhiu (hn 55.156
ngi) v s ngy b vic nm 1927 tng gp i nm 1926.
Nm 1928 bt u bng du hiu phc hi mnh m ca
phong tro cng nhn. Khng k nhng cuc bi cng chnh tr
chng U ban Ximng, s cuc u tranh mang tnh cht thun tu
kinh t din ra trong su tun l u ca nm nh sau: ngy l0
thng 1, bi cng ca 22.000 th dt Bombay. Ngy 22 thng 1,
bi cng ca 400 th thuyn ng xe ho ti Ncpua; 21 thng 1,
th luyn kim Chalima bi cng i tng lng; 31 thng l, 700
cng nhn xe la Cancutta cng bi cng i tng lng. Ngy 2
thng 2, bi cng ca li xe tc xi ti Rangun chng mt th thu
mi do thng c Anh t ra; 11 thng 2, bi cng ca 2.500 cng
nhn khun vc Rangun; 16 thng 2, bi cng ca 8.000 th nh
my, Khinpua Bombay; 17 thng 2, bi cng ca 1.700 cng
nhn nh my arivan.
Di y l my c im rt th v v bi cng ca th
thuyn ngnh dt Bombay: Phng thu ch trng rng ci thin
i sng ca cng nhn l iu kin nht thit phi c tng
cng sn xut. Ch trng khng phi v mt mc ch nhn
o m v Phng thu mun bng cch ny lm t lit sc cnh
tranh ca nhng nh k ngh Bombay, em li li cho cc nh k
ngh Mansett. V pha h, cc nghip ch mun lm cho cng
nhn tng rng v lng i quc m h mun tng sc sn xut
trong nc c th nh bi c hng ho ca Anh v, do , cc
cng nhn cng phi t ra rng mnh yu nc v ng l hng 58
rupi mi thng nh h yu sch th ch nhn 42 rupi.
Cng nh cc ng vin Cng ng Anh, nhng ng vin
Cng ng n phn bi nhng ngi bi cng v rao ging v
"ho bnh cng nghip". Nhng cng nhn bt cn ci "lng i
quc" v li ca ch cng nh h bt cn ci "nn ho bnh" do
nhng ngi ci lng nu ln. H t chi khng p mnh di s
l tr ho, v n s nm 15.000 ngi trong gii h ra va h. Ch c
ng cng nng cng quyt ng h nhng ngi bi cng v trong
cng cuc tuyn truyn tng bi cng, ng cng ngy cng
c lng cng nhn, nhng ngi trng thy ng phng tin
duy nht thng gii ch.
WANG

s 37, ngy 14-4-1928.


NNG DN N
Trn 230 triu ngi n , tc l 75% dn s, thuc giai cp
nng dn, sng trong 685.000 lng n . 70% t ai canh tc
thuc quyn s hu ca cc i, trung a ch, s ny ch bng mt
phn ba s nng dn, trong khi 90 triu nng dn tuyt i
khng c mt cht rung t g.
Nhng a ch ln nht l Mahartgia phong kin. Sau l
cc Talca (cng chc cao cp cha truyn con ni), cc Sca (ch
huy qun s) v cc Giamina (in ch ln). c th bc lt v p
bc hn na qun chng nng dn, h cu kt vi ch ngha quc
Anh v c nhng cho nhng quyn li kinh t rng ri nht.
V cng giu c v cc k phn ng, nhng a ch hp
thnh mt khi di quyn lnh o ca cc Mahartgia. Ch ngha
quc tm thy h mt ng minh trung thnh v mt ch da
vng chc. Va qua, mt trong nhng ngi lnh o ca a ch
tung ra mt li ku gi khuyn nh cc a ch hy on kt cht
ch hn na nm ly ton b chnh quyn trong nc m vn
di "s bo h" ca nc Anh. Hi ngh a ch cc bang Bengan,
Atsam v Oritxa (ngy 2-1-1928) quyt nh ng h U ban Ximng,
yu cu thnh lp hai vin lp php ch khng phi mt nh hin
nay, v thng vin ch gm nhng a ch. Trong bi din vn, ch
tch hi ngh phn nn rng quyn chnh tr dnh cho ngi n
cn qu rng ri v cn "cho php nhng phn t khng c ca ci
a vo lut php nhng xu hng x hi v cng sn".
B Anna Bisan vit nm 1919: "Mt na dn s nh nng n
ch c mt ba n trong mi ngy, m, hn na, mt ba cng
khng n". Tnh trng ny t ngy y n nay vn khng thay
i v tnh hnh kinh t ca ngi n ng l c ci thin th
li mi ngy mt trm trng thm. Thng 5 nm 1927, Bc s
Haica nu mt bng so snh thu nhp theo u ngi: Hoa K
1.115 rupi; Anh 696; Php 546; c 468; n 15.
Nguyn nhn ci ngho kh cng cc ny l do t thiu, thu
m qu nng, chim n 75% hoa li ca nng dn, din tch trng
cy cng nghip qu ln khin din tch trng ng cc ht i. Nm
1925 ch c 32.968.000 hcta trng la so vi 10.645.000 hcta
trng bng, 287.000 hcta trng ch v l.025.000 hcta trng ma.
Nh vy l mt phn ba t ai c dnh ring cho vic trng trt
phc v cng nghip v thng nghip ca Anh.
Bn cnh s bc lt ca a ch Anh v a ch bn x, ngi
nng dn n cn b bc lt mt cch kinh khng bi nhng tn
Sahuka hay nhng ch n, chng cho vay 30 rupi trc ma gt v
i li 146 rupi.
i km l thng xuyn. T 1854 n 1901 trn 28.825.000
nng dn cht i! Ch ring trong ba thng cui nm 1918, trn 7
triu ngi n cht v cm. Nhng ngi khng cht i i vo
cc thnh ph, hp thnh mt i qun v sn mc gi rch", sng
vt vng bng nga tay n xin. Nm 1927, ngi ta thy trn 250
ngi n my cht i trong cc ph Bombay. Cng nm , ng
Humantro, mt nh t thin n cung cp cho chng ta nhng
s liu sau y v cc lng m ng n thm: trong 79 gia nh
Sagam ch cn 3 ngi li lng. Trong 811 ngi lng Mart ch
cn 413. Chankamanimi trong s 60 ngi ch cn 3; ti Kengan
trong s 200 ngi cn li 40; Katagu trong s 500 ngi cn li
125; Iurtgi, trong s 450 ch cn li 200 v Khagian trong s 50
ngi ch cn 3.
Nhng ngi khn kh ny b lng khng nhng v i m cn
trnh bn Sahuka, bn a ch v bn thu thu.
Tuy khng c t chc hoc t chc cn lng lo, ngi nng
dn- do ngho kh thc bch - thng ni dy chng k bc lt. T

1792 n 1921, ch trong bang Malaba, 36 cuc khi ngha ca
nng dn n ra. Cc cuc ni dy vo nhng nm 1841, 1844,
1849, 1896 v 1921 u c ting vang ln.
Nhng ngi nng dn Prom (Min in) t t chc thnh
cc Unthanu Rakita hay cc Hi nng dn m mc ch cng khai
l u tranh chng ru, c bc v ti c. Sau phong tro chng
thu nm 1924, cc Unthanu b cm. Tuy vy, cc t chc ny vn
tn ti b mt v cui nm 1927, cc Unthanu huyn Padinbin
khng chu ng thu. Chnh ph c lc lng qun i n chng
li nhng ngi khng c. Hai nng dn b git v nhiu ngi b
thng.
Sau cc s kin Padinbin, Chnh ph gii tn 11 t chc hoc
hi nng dn khc. Tuy c n p nhng cuc vn ng chng thu
vn tip tc Min in v ri rc chnh trn t n , nng
dn Alibay (huyn Mahartgia) thng thn tuyn b chng thu.
Ngy 10 thng 1, 500 i biu ti Hi ngh t in Iubnpua b
phiu tn thnh ngh quyt chng U ban Ximng v chng vic
tng thu mi. Ngy 4 thng 2, hi ngh cc tiu ch Sunrat cng
thng qua ngh quyt y.
Bo Maratta, tun bo c th lc ln xut bn Puna,
khuyn nn chng i khp ni. Trong s ra ngy 12 thng 2, bo
vit: "Nu tt c nhng ngi nng dn b bc lt ti tt c cc
a phng nht tr trong mt mt trn thng nht chng Chnh
ph th c th lm cho Chnh ph bit iu hn trong chnh sch
nng nghip ca mnh".
Ta nn ni thm rng ng cng nng ghi vo chng trnh
rung t ca mnh nhng yu sch sau y: quyn hoa li ca t
trng thuc v nng dn v quc hu ho t ai!
WANG
Tp san Inprekorr,
ting Php, s 38, ngy 18-4-1928.

PHONG TRO CNG NHN
V NNG DN MI Y TI N
Ti n cng nh cc thuc a khc, ch ngha quc
Anh ang tm cch chia r giai cp v sn bng cch thng xuyn
khi su nhng thnh kin v chng tc. V th tt c cc ch lm
c tr lng cao u dnh cho ngi Anh v nhng ngi lai Anh-
n. Trong nhng nh my in, nhng ngi ny lnh mi ngy 15
rupi; h c nh sang trng khng phi tr tin, trong khi th
thuyn n ch c t 4
)
n 1,5 rupi mi ngy v nh phi
tr tin. Trong ngnh xe ho, mt ngi Anh hoc ngi lai lnh ti 7
rupi mi ngy; tri li, mt th khng chuyn n ch c 8 anna
v mt cng nhn c 13 anna mi ngy. Nhng vin chc ngi
Anh v ngi lai, ngoi lng cao, cn c cc trng hc, vn tr v
hp tc x tiu th m Chnh ph hoc cc cng ty dnh ring cho,
cm khng cho ngi n n, trong khi y cc vin chc bn giy
ngi n ch lnh hng thng t l0 n 20 rupi.
p li nhng c quyn , nhng vin chc ngi Anh v
ngi lai hp tc vi gii ch chng cng nhn bn x. Cc s kin
m mu ngy 28 thng 3 va qua minh ho mt cch r rng thi
bi v sn ca th th thuyn qu tc ny: nhng vin chc
ngi Anh v ngi lai trn ng st Lila hp tc tch cc vi
cnh st c v trang trong vic m st nm ngi bi cng c
nhim v kim tra lnh nh cng.
___________
1) 1 anna = 1/6 rupi.

Nhng th thuyn n u tranh khng mt mi chng cc
mu m ca quc v cc thnh kin chng tc. V th nn mt
trn chin u ca h c cng c hng ngy, nh nhiu cuc u
tranh va qua cho thy.
Ngy 21 thng 2, 400 th in cc l cao ti Iamstpua bi
cng i tng lng. H i 5 rupi mi ngy ch khng phi 14-
15 anna nh hin ang lnh.
Ngy 5 thng 3, sau khi su cng nhn b ui v hot ng
nghip on, 14.000 cng nhn ho xa Lila ln cng v, ngy 8,
t ln cng chuyn thnh bi cng thc s. Nhng ngi bi cng
i cho cc ng ch b ui c tr li lm vic, i tng 25%
lng v i t do nghip on. Xin nhc li rng Lin on Cng
nhn ho xa tn ti c mi nm m vn cha c Chnh
ph v cng ty cng nhn.
Ngy 7 thng 3, 10.000 th lm vic cho thnh ph bi cng i
30 rupi mi thng ch khng phi 14 nh hin nay h lnh.
Ngy 9 thng 3 c cuc bi cng ca 2.500 th nh my bng
Ltlc v mt ngi th b tn c cng nh.
Ngy 15 thng 3, 900 th nh my Paren (Bombay) u tranh
i tng lng.
Ngy 10 thng 3 c mt hi ngh ca nhn vin bu in
Mart.
Hin nay h ch lnh t 10 n 20 rupi mi thng. Nh ca
h tiu tu n mc ng s, trong khi nhng vin chc c c li,
ngi Anh v ngi lai, lnh ng lng vng v c nh y
tin nghi. Nhn vin bu in Mart i nng lng t 30 ln 40
rupi mi thng. Ta hy nh rng mt ngi a th nng thn,
ph trch n 60 lng v i b mi ngy 30 kilmt m ch lnh c
16 rupi mi thng.
Ngy 19 thng 3, cng nhn xe in Mart hp hi ngh c
bit i tng lng v phn khng cng ty ui th m khng hon
li s tin k qu h phi np khi c nhn vo lm.
Ngy 22 thng 3, i hi Lin hip nghip on tnh Bombay,
thay mt cho 30.000 cng nhn c t chc hp ti amda. Nhiu
ngh quyt c thng qua. Nhng ngh quyt i: ngy lm
tm gi, nh lng ti thiu, lng phi tr hng tun, c tin bo
him x hi cho nhng trng hp tht nghip, m au, sinh ,
gi yu ci thin iu kin nh cho cng nhn, bi b ch pht
tin v ch khu lng n b dng c v vt liu hng, tr
li t do cho nhng cng nhn v hot ng nghip on m b bt.
i hi c d kin thay th cc nghip on ngh bng cc nghip
on cng nghip. V phng din chnh tr, i hi tuyn b
chng chin tranh v chng cc lut n p. i hi cng d
kin t chc mt ng Lao ng bo v cc quyn chnh tr ca
ngi lao ng.
Nhng cuc u tranh ny ca cng nhn ch l rt thng
tnh nu ta xt n hon cnh v cng kh cc ca v sn n .
y l mt bng so snh minh ho s thu nhp theo u ngi,
trong nhiu nc, do bc s Hcica lp ra vo thng 5 nm 1927:
Hoa K 1.116 rupi; Anh 696; Php 546; c 468, n 15. Ta
cng nn ni qua rng vn nh l mt trong nhng ci ung
au nng nht ca v sn n . Theo bo co ca ng ch tch
Lin hip th thuyn thnh ph Mart, hn 10.000 ngi lao ng
ca thnh ph ny ng m cc chung b hoc nh xe, v iu
ny cng ng vi nhng thnh ph khc. S kh cc kinh t ny
lm cho tui th ca ngi n rt thp. Di y l so snh tui
th tng bnh: Anh 51,5; Hoa K 50; Php 48,5; c 47,4; n
24,7. T l t vong n cng cao hn bt k ni no khc:
Hoa K 12,9 phn nghn; Anh 14,6; c 16,2 v n 30!
Nng thn cng ni dy, ngy cng c phn ng mnh i vi
tnh trng nh vy. Ngy 15 thng 2, ti Vin dn biu Min in,
Chnh ph thuc a ngh c "nhng i biu c bit" n cc
huyn ang c bit tch cc chng thu. ngh b bc vi 24
phiu chng trn 18 phiu thun. Tht bi ca Chnh ph
gy chn ng trong nc; li cng chn ng khi Chnh ph buc
phi th nhn rng bin php c nhng i biu c bit" l cn

thit v t my tun nay c n 22 ngi thu thu b nng dn
lm cho khn n.
tr th, ng thng c cm 25 t chc nng dn v tn
gio hot ng v tng cng cnh st 44 huyn.
Ngy 19 thng 3, khi mt ngi ca h b ngc i, cc culi
n in trng ch ln ti chgubc ni dy v y nhng tn
c cng vo tnh trng khn n. Bin c nh ny c mt ngha
ln: nhng cng nhn nng nghip vn rt d bo v th ng gi
y thc tnh v bit t v. Mt du hiu ca thi i! Phong
tro chng thu Bcl tip tc. H t chc nhng nhm ngi
tnh nguyn bo v nhng nng dn b do tch bin. Chnh
cnh st huyn cng c cm tnh vi nng dn v tuyn b rng h
s khng thc thi nhng lnh n p ca Chnh ph.
WANG
s 43, thng 5-1928.

Ch ngha quc,
k tiu dit ni ging bn x
T sau chin tranh, khi phc li nhng nt, ch ngha
quc tng cng bc lt thuc a. Ngay c nc B nh b cng
thnh cng khi noi gng "vinh quang" ca cc lng ging ln l
Anh, Php v nhng nc khc. Bo "Essor Colonial et Maritime
Belge" ("S phn vinh ca B trong thuc a v trn bin) (14-7-27)
thnh thc vit: "Nu khng c Cngg... nc B s ra sao... khng
mt chn tri chnh tr, khng mt hy vng v kinh t no c!".
Thc vy, nc B ch c Cngg l thuc a. Nhng nc B
bit t rt ra nhng mn li ng k bng cch pht trin kinh
t, k ngh v thng mi: Nm 1924, thng mi B Cngg t
551 triu phrng. Nm 1925, ln ti 981 triu phrng.
V mnh hn nn quc Php lm c nhiu hn quc B.
Thng mi Php cc thuc a nm 1927 - theo ng Phrngxoa
Mcsan - ln ti mt con s ln gp bn ln nm 1913! Ni n con
s chng phi l ni ngoa, v cng cuc khai thc thuc a ca
Php m rng nhanh chng t nm ny qua nm khc, nh cc con
s sau y cho thy:
Thng mi ring Ty Phi thuc Php
(tnh bng triu phrng):
1921 ... 556
1922 ... 599
1923 ... 917
1924 ... 1.347
1925 ... 1.912

Thng mi ring vi cc thuc a khc (trong 10 thng u nm)
1925 1926
Angiri 3.153 triu 4.804 triu
Tuynidi 701 - 1.244 -
Marc 825 - 1.270 -
Maagtxca 471 - 372 -
ng Dng 1.162 - 1.934 -
Cc thuc a khc 1.152 - 1.300 -
Anh, Italia v cc nc thc dn khc cng hnh ng nh th
vi cc thuc a ca mnh.
Ngoi ci phn vinh y, c c l nh vo ngi bn x,
nhng ngi ny cn b nng bi v s thu m, lao ng kh sai
v cc phng tin bc lt khc (chim ot rung t, bt phi
tiu th ru v thuc phin), nhng phng tin khin dn s ca
nhiu thuc a b gim i nhiu.
iu m ai cng bit l lao ng kh sai c thi hnh tt c
cc thuc a Php, B, Anh v nhng nc khc. Ngi Php gi l
"tp dch", ngi B gi l "lao ng cng bc", ngi Anh gi l
"lao dch", v.v..
T bo B ni trn th nhn rng "trong tt c cc thuc a, lao
ng cng bc cn c coi v c s dng nh mt trong nhng i
hi tt yu ca ch thuc a. Tuyn b ngc li ch c th l ngu
xun, gi di hoc ngu trang... mun chn t no th tu ".
H ngh vin Anh, ng Omxbai Gor, th trng B thuc
a, tuyn b rng "lao ng ca ngi bn x Knya, c sung
cng, ti a l 60 ngy mi nm, v Ty Phi thuc Anh, mi ngi
phi lao ng cng bc xy dng ng xe ho".
ng Lng Peri, B trng thuc a Php, ban b nhng sc
lnh "cho ngi bn x quen vi lao ng u n... bng cch
dy d h, khuyn khch h v c bng nhng bin php trng
pht k lut".
Cha ht. i t nxen v tng Huyghe, hai vng ho
quang qun s B xut vic tp trung nghim ngt 10.000
ngi lao ng Cngg, do cc ng sp ngi da trng ch huy
theo li qun s.
Hi quc lin - ta hy nhc li v vinh d ca n - cng hoan
nghnh vic thi hnh lao ng kh sai. y l bn thng co bo
ch ca Vn phng Quc t v Lao ng (thng 5-1927): "Mt u
ban gm nhng chuyn gia v lao ng ca ngi bn x hin ang
hp ti Vn phng Quc t v Lao ng xem xt vn lao ng
cng bc ca ngi bn x. U ban xem xt nhng nguyn tc nu
ln trong bn tng trnh ca Vn phng Quc t v Lao ng
quy ch ho lao ng cng bc trong trng hp khng th bi b
c n...".
Nhng ngi bn x b cng bc lao ng c i x nh th
no?
Ta hy nghe chnh nhng ngi chu u th nhn: Trong mt
bc th gi n Hi cc quyn li thuc a (10-28)
1)
ng B trng
thuc a B vit: "... Cc ngi bit rng cn phi lm nhiu cho
vic x l nhng ngi da en c cc t nhn thu lm; nhiu
hng t nhn cha lm c ci cn thit bo m i sng vt
cht ti thiu cho h: ng lng khn kh khng sng, thc n,
nh , v sinh, v.v. thng khng tt...".
Trong mt l th gi cho bo Manchester Guardian (Ngi bo
v Manstt), mc s Oven tuyn b rng ch n l c on
c p t ti Knya, rng nhng ngi bn x phi i b hng
trm dm n ni lm tp dch. ng nu ln nhng s vic v
nhng con s; ng ta vit: Thng 10-1922, ti gp 471 ngi bn x
trong c 421 ph n (mt s ln c mang), thiu nin nam v n.
H phi i b mi ngy 30 dm mang c v cho chnh quyn. H
lnh mi ngy t 1/2 penny n 2
)
. Thng 8 nm 1924, ng gp
nhng ngi bn x khc b bt lm lao ng tp dch nh th,
nhng ln ny h khng c lnh mt xu nh.
Lao ng kh sai v nhng hu qu ca n lm cho s ngi
cht ln n mc kinh khng trong cc thuc a. Trong cc thuc
___________
1) Con s ny in nhm, v bi ny ng vo thng 5-1928.
2) Penny v pence l n v tin t Anh, 1 penny = 12 pence.

a Php, nh Xanh - Pie v Miclng, Tn brt thuc Php, v.v.
ngi th dn ang trn b dit vong.
Bo Times th nhn rng t nm 1874, khi Phigi b t di
quyn h ca Anh, dn s ngi bn x gim mt cch r rt.
Cng t bo (17-12-1927) vit: dn bn x min Bc xtrylia b
e do dit vong nhanh chng v c nhng b lc trc kia rt ng
c nay hon ton bin mt v thuc phin.
Hong t B Lpn cng th nhn rng ni ging Cngg b
e do tiu dit. V, c l d chng mun, ng cng ln n ch
thc dn B. ng vit cho i hi thuc a:
"Trc khi chng ta n, c th ni rng ngi da en khng
h di chuyn. Nhng bnh, nh bnh bun ng, trc kia ch gii
hn mt ni, v ch honh hnh trong nhng vng nh hp.
"Do nhu cu, ta li ko ngi bn x phi di chuyn... Cc
bnh truyn nhim, trc kia b khoanh li, nay lan dn trong
c thuc a, gy ra nhng tai hi ln; n cng ln hn khi khng
c c mt bin php min dch... i vi nhng bnh ny, ngi
da en, do nui dng ti, ch c th chng bng mt sc
khng yu t, ton b ni ging h phi chu ng tnh trng .
Hn na, cng vic lm chung i hi h phi tp trung trong
nhng iu kin v sinh m... nhng k thu ngi lm khng phi
bao gi cng lm tt c...".
Hong t kt thc l th ca mnh bng li khuyn sau y:
"Ta ch qun: lch s ca nhiu ch thc dn cho thy rng
nhiu dn tc bn x b tiu dit hon ton khi tip xc vi nn vn
minh ca ngi da trng".
Ta c th kt lun rng mi ch thc dn quc u tiu
dit ht cc ni ging bn x, v mun cu vn nhng ni ging
ny, ta phi lt ch ngha quc!
Wang
Tp san Inprekorr,
ting Php, s 47, thng 5-1928.

TH GI BAN PHNG NG,
QUC T CNG SN
Bclin, ngy 21 thng 5 nm 1928
Cc ng ch thn mn,
1. Ti nhn ci cn thit ln ng. Xin cm n. Ti
s ra i vo khong tun th ba thng 5 ny.
2. Do lc ny khng th trc tip lin lc vi cc ng ch, mi
s lin lc ca ti u qua ng ch Sat Lin on chng quc
ti Bclin.
3. Trc khi ln ng, ti xin php trnh by my nhn xt v
Ban thuc a thuc ng Cng sn Php.
Ti thng bo vi cc ng ch rng Ban thuc a c
nhiu tin b (Trc kia chng c g. Nay c nhng vn phng
v ng ch thng trc). Tuy nhin, mi lm c rt t vic trong
s nhng ngi bn x Php, t ra trong nhng ngi ng
Dng. Bo ch. i hi. T chc. Tt c nhng th mi ch cn
trn giy. Ti ngh rng Ban thuc a thiu s linh hot trong
cng tc. Ti xin k trng hp ring ca ti. Trong mt thng ri
ti Pari, v ng ch ri ang t, cho nn ti khng c dp no
ni chuyn nghim tc vi cc ng ch khc. Nhiu ln, ti xin
nhng a ch chc chn c th lin lc vi h khi ti s phng
ng, th ng ch c trch nhim t chi khng a cho ti. Cc
ng ch ni rng Ban thuc a c mt ngn qu dnh cho cng tc
thuc a. Nhng theo ti bit qu hon ton rng, thm ch chng

c g lo n cho cc ng ch i cng tc qua.
Ti kin ngh:
a) Ti chnh ca Ban thuc a cn c cc ng ch kim
sot.
b) Ban thuc a thng xuyn gi n cc ng ch nhng bo
co v cng tc lm v k hoch cng tc sp ti.
c) Ban thuc a phi t chc nhng phng tin giao thng
lin lc ng Php - ng Dng (qua Boc, Mcxy, L
Havr), chuyn tn cc ng ch v tn cc tu n ch Lin on
(ng ch Sat) bo cho ti bit, ti c th bt lin lc vi h.
d) S l rt c ch nu vi ng ch ca ng hay ca on
thanh nin Nga chu trch nhim sn sc cc sinh vin ng
Dng Mtxcva, gip h tm hiu i sng cng nhn v thc
hnh cng tc t chc (tt c h khng thuc thnh phn v sn v,
theo nh ti c th nhn xt, h bit rt t cc phng php t
chc).
NGUYN I QUC


CH THC DN PHP V X NG DNG
Trong tt c cc thuc a Php, ng Dng l mt thuc a
rng nht v giu nht, vi 710.000 kilmt vung, 20 triu dn v
4 t ng v thng nghip hng nm.
Ngi x ng Dng cng l nhng ngi b bc lt v b ch
p nht v thu kho mi nm mt tng ln:
1913: 57.000.000 ng (tnh s trn)
1915: 62.000.000 " "
1917: 70.000.000 " "
1920: 84.000.000 " "
1922: 87.000.000 " "
1928: 91.500.000 " "
Ngoi khon su thu , ngi ng Dng cn bt buc phi
ng gp nhiu khon khc na: 32.300.000 phrng cho chi ph
qun s, 700.000 phrng cho chi ph hng khng (1927), v.v..
Trong khi bc lt ngi bn x, bn quc Php li cho l
chng ang em li s gio dc v dn ch cho h.
Vi 20 triu dn, m (nm 1926) ng Dng ch c c 3.395
trng hc vi cha y 214.000 hc sinh. Trong khi , ngi
ng Dng - do sng kin ca mnh - t chc ra 6.751 trng
hc, tp hp c 99.800 hc sinh. Nhng Chnh ph thuc a li
c tm mi cch cn tr phong tro gio dc : h thng ng
ca cc trng t hoc cm ngi bn x khng c t chc cc
trng t mi. l ni v gio dc.

Cn y l "dn ch": Mt gio vin bn x lnh 555 phrng v
mt gio s ngi bn x lnh 1.200 phrng mi thng, cn mt
gio vin ngi Php li lnh nhng 3.750 phrng v mt gio s
ngi Php lnh nhng 6.000 phrng mi thng, y l cha k
mi th ph cp m ch ring gio vin v gio s ngi Php mi
c hng.
Ta hy nu ra mt vi con s na: mt vin thiu u Php lnh
62.244 phrng; mt vin trung u Php c 77.844 phrng; mt
vin i u Php th c 93.444 phrng; mt vin cng s Bc
K th mi nm c 234.000 phrng, cha k cc khon ph cp.
Cn mt cng nhn nng nghip ngi bn x th mi nm kim
c t 400 n 500 phrng.
ch thng tr ca bn quc c dng ln khng nhng ch
bng chnh sch ngu dn, ch khng bnh ng v nn bc lt,
m cn bng chnh sch khng b v mt thm na. Php, ngi
ta ni rng x ng Dng cha bao gi c phn thnh v an
ninh nh th c. Nhng nh t ng Dng li cht nch v ch
kim duyt th thng xuyn.
y l mt on trch dn hai ch th ca Chnh ph ni v ch
kim duyt:
"Ti ra lnh cho cc ng... phi tho thun vi cc ch s bu
chnh t vic kim sot cc th t v vn kin cc loi
nhm chn nhng th li cho kp thi...".
Lnh ny l do vin thng s Cao Min k ngy 24-7-1925
gi cho cc nhn vin cnh st.
Mt ch th khc, gi ngy 17-10-1926, yu cu cc tnh trng
hoc nhng i din ca h phi hp tc vi cnh st lm cng
vic v cho php h c "vo phng gi cc bu kin kim
duyt cc th ".
Ngi dn ng Dng b tc quyn t do c t chc,
i li, n ni v vit lch, h u b bt mm bt ming v b
gim st, tuy vy quc Php vn c lun lun run s cho
nn thng tr ca chng. Chng s cch mng t ngoi vo.
Chnh Varen, ng vin ng X hi l ngi c chng
giao cho trch nhim phi "tr" mi nguy c . V thc ra
th anh chng ng vin ca Quc t th hai y c gng
ht sc xng ng vi lng tin cy ca cc ng ch ca
hn. Chng ta hy nghe nhng li th nhn do anh ta k tn
ng trn t T bn ngy 21-2-1928:
"Phng php tr b mt nguy c l phi phng trc nguy c
. Chnh ti lm nh th. Ti t bin gii vo tnh trng
phng th. Lc ti sang ti ni, th s qun ca ta gim i mt na
so vi hi trc chin tranh, qun nhu th r rng l thiu thn, cc
vng bin gii c trang b ti. ng vi Chnh ph, ti tm
mi cch trong mt thi hn ngn nht, ci thin c tnh
hnh tht s nguy ngp . Ngay trc khi ti sang ng Dng,
qun nhu, n dc cng c ti t Php sang, tip theo l v
kh, sau cng l qun i tip vin. Ngay khi ti sang ti ni, ngi
ta gp rt trang b cho qun i ng vng gip gii Trung
Quc. By gi, ng sau v bc chc chn hn, chng ta c th dt
im tin hnh t chc qun i".
Ngi Varen qun khng ni thm rng mnh cng bn
n dc cho bn qun phit Trung Quc Vn Nam, bn ng
minh ca ngi.
D bn x hi quc ch ngha c phng nh th no i
na, th nn ngho kh v s bc lt vn c thc y ngi dn
ng Dng lm cch mng, p ch thng tr tn bo ca
ch ngha quc Php.
WANG

s 49, thng 6-1928.


CH NGHA T BN
QUC PHP NG D
)

TNH HNH KINH T
ng Dng rng 710.000 kilmt vung v c dn s l
20.000.000 ngi, trong c trn 26.000 ngi u, khng k
nhng binh lnh Php.
Nhng thnh ph ln l:
Si Gn, th
2)
ca Nam K 108.000 dn
Ch Ln, thnh ph st Si Gn 203.000 -
Hu, th
3)
ca Trung K 60.500 -
H Ni, th
4)
ca Bc K 74.500 -
Hi Phng, hi cng ca Bc K 74.500 -
Phnmpnh, th ca Cao Min 79.000 -
Vingchn, th ca Lo 68.000 -
Nhng hi cng l: Si Gn, cch bin 81 kilmt, vi mt
lng vn chuyn hng nm l 3.600.000 tn; Hi Phng (Bc K),
cch bin 28 kilmt, vi mt lng vn chuyn hng nm l
1.200.000 tn; Quy Nhn v
)
(Trung K) vi mt lng vn
chuyn l 500.000 v 100.000 tn.
___________
1) Ti liu ny do c quan lu tr ng Cng sn Lin X gi ng
ta, trn ti liu c ghi: Bi ca Nguyn i Quc gi cho tp ch Th tn
quc t, ngy 2-10-1928.
2, 3, 4) Di thi thuc Php, Vit Nam b chia lm 3 x, mi x ly
thnh ph ln lm th ph.
5) Tourrane: Nng.
ng Dng c khong 2.200 kilmt ng st, trong 860
kilmt thuc con ng Vn Nam - Bc K. C tt c 150 u tu,
400 toa hnh khch v 1.650 toa ch hng ho.
Doanh s thng nghip ca nm 1925 l: 4.236.685.000 phrng
trong , nhp khu chim 1.780.501.000 -
v xut khu chim 2.456.184.000 -
nh vy l tri hn nm 1924 mt t v tri hn nm 1923 hai t.
S TCH LU T BN
T bn ca tt c nhng doanh nghip Php u tng ln rt
nhanh. Chng ta hy nu ln, chng hn:
T bn ca cng ty vi tng t 600.000 ln n 3.000.000
phrng.
- ca cng ty nng cng nghip Cam Tim t 14 ln n 30 triu.
- ca cng ty trng ch v c ph Kon Tum t 5 ln n 15
triu.
- ca hng vn ti lin hip t 100 ln n 300 triu.
- ca cng ty xut vn cho cao su t 100 ln n 200 triu.
- ca cng ty thng nghip, nng nghip v ti chnh ng
Dng, t 1 ln n 10 triu.
- ca cng ty xi mng ng Dng, t 8 ln n 12 triu.
T bn ca cng ty thm d v khai thc hm m ng
Dng tng t 12,5 ln n 20 triu.
T bn ca Ngn hng ng Dng, mt ngn hng chi phi
hu nh tuyt i nn thng nghip v cng nghip ng
Dng, tng mt cch lin tc. c thnh lp nm 1875 vi s
t bn l 8 triu phrng, n nm:
1888, s t bn ln ti 12.000.000
1900, ..................... 24.000.000
1916, ...................... 36.000.000

1910, ................................ 48.000.000
1920, ................................. 72.000.000
LI NHUN
Nhng hng bun thuc a ginh c nhng li nhun
i khi vt c nhng t bn ng trc. Chng hn nm 1924,
Ngn hng ng Dng, vi s t bn l 72 triu m thu c
mt mn li nhun l 77.845.083 phrng. Sau y l tin i ln
ca li nhun ca cc cng ty:
Cng ty xut vn cho cao su:
1918 .......................3.378.486 phrng
1920 .............. .........4.950.014 -
1923 ......................12.668.043 -
1925 ............ ........32.573.850 -
Cng ty ng st Vn Nam:
1917 .......................1.121.000 phrng
1919 .......................1.543.000 -
1921 ........................2.637.000 -
1923 .......................3.275.000 -
1925 .......................6.440.000 -
Cng ty than Bc K:
1912 .......................1.926.000 phrng
1914 .......................3.302.000 -
1918 .......................5.257.000 -
1920 .....................17.601.000 -
1922 .....................23.840.000 -
1923 .....................35.037.000 -
Cng ty lm nghip v dim ng Dng:
1918 ..........................570.000 phrng
1920 .......................1.327.000 -
1922 .......................1.733.000 -
1924 .......................2.300.000 -
1925 .......................3.414.000 -
CNG NGHIP HO THUC A
Bo Thi i ngy 19-3-1927, ngi pht ngn ca ch ngha
t bn Php, c l khi nhn xt rng: "S tht l nc ta,
nhng t bn, t lu vn t ra e ngi i vi nhng doanh
nghip khai thc lnh th hi ngoi ca chng ta th by gi li
sn sng hng v nhng doanh nghip y, nht l ng Dng".
Tht vy, k t khi cuc chin tranh quc ch ngha 1914 - 1918
chm dt, v s nhng hng hoc cng ty xut vn thng nghip
v nng nghip mc ln ng Dng. Di y, chng ti ch
lit k nhng cng ty c s t bn trn mt triu phrng:
Cng ty Php chu, thnh lp nm 1922, t bn l 1.000.000
Cng ty Optorg ... 1919 ... 20.000.000
Hng anh em nt
ng Dng ... 1922 ... 2.500.000
Hng Duymart
ng Dng ... 1922 ... 4.000.000
Hng Pongxa v Vyr ... 1921 ... 12.000.000
Tng cng ty cc ca hng
tng hp ... 1921 ... 12.000.000
Cng ty Php - An Nam v si
v xut khu ... 1920 ... 4.000.000
Cng ty Mcxy hi ngoi ... 1919 ... 1.500.000
Hng vn chuyn Vin ng ... 1917 ... 20.000.000
Tng cng ty la Php
ng Dng ...1921 ... 7.000.000
Cng ty hm m v
luyn kim ng Dng ... 1919 ... 16.000.000
Cng ty in lc ng Dng ... 1921 ... 15.000.000
Cng ty luyn kim, nh my c kh
v xng ng tu ng Dng ... 1919 ... 3.000.000
Cng ty nha cy v sn "JB" ... 1921 ... 1.000.000

Cng ty cng trnh ln Vin ng ... 1922 ... 25.000.000
Nh my xay xt Vin ng ... 1922 ... 25.000.000
Cng ty v danh x lan v tu ko
ng Dng ... 1921 ... 4.000.000
Cng ty v danh bt ng sn
anh em nt ... 1922 ... 15.000.000
Cng ty Antraxit Bc K ... 1920 ... 5.000.000
Cng ty kinh doanh chu ... 1921 ... 1.000.000
Cng ty thm d v xut khu
khong sn ... 1920 ... 7.500.000
Cng ty Php lm thu tinh
ng Dng ... 1923 ... 10.000.000
Cng ty my lm lnh
Vin ng ... 1920 ... 10.000.000
Cng ty sn ng Dng ... 1919 ... 1.075.000
Cng ty m Buman ... 1924 ... 1.100.000
Cng ty m vng Bc K ... 1924 ... 8.000.000
Cng ty thu tinh Vin ng ... 1923 ... 5.000.000
Xanhica nghin cu ng st ... 1921 ... 2.000.000
Cng ty thuc a sn xut
thc n dinh dng ... 1921 ... 2.500.000
CHIM OT RUNG T
T bn Php khng ch hng vo cng nghip v thng
nghip ng Dng, m cn thnh lp nhng cng ty ln mnh
khai thc t ai:
Cng ty Cao Min, thnh lp nm 1922
vi s t bn l 5.000.000 phrng
Cng ty rung t thuc a ... 1923 ... 2.500.000 -
Cng ty n in t ... 1923 ... 36.000.000 -
Cng ty thng nghip v
cng nghip Php - An Nam ... 1922 ... 1.000.000 -
Cng ty nghin cu trng
bng ng Dng ... 1923 ... 1.000.000 -
Cng ty Hn Qun ... 1919 ... 3.000.000 -
Cng ty cng nghip v
lm nghip ng Dng ... 1923 ... 1.000.000 -
Cng ty ch ng Dng ... 1924 ... 10.000.000 -
Cng ty ng v chng lc
ng Dng ... 1923 ... 10.000.000 -
Chnh v vy m Nam K, 250.000 hcta b nhng ch
n in Php chim ot v 600.000 hcta sp b chim ot.
Hng vn ti ng sng Nam K mua t vi gi 2,1 phrng
mt mt vung v em bn li vi gi 1.440 phrng mt mt vung.
Bc K, trn 112.000 hcta t rung v 63.500 hcta t c
qung u nm trong tay 150 ch n in v 34 ch m, y l
cha k nhng t t nhng cha c khai khn.
Trung K, cho n nm 1925, ch c 62.000 hcta nm trong
tay ngi Php. Ch ring nm 1926, c trn 300.000 hcta b
180 ngi Php chim ot.
Cao Min, c tt c 523.000 hcta t trng trt, nhng
khong 1/3 s nm trong tay nhng tn thc dn hay trong tay
gio hi Giat.
Lo, nhng ngi Php thit lp ch "Khu d tr" -
mt ch m nhng ngi M dng i vi dn da v
nhng ngi Nht dng vi dn i Loan - nhm mc ch
chim ot ca ngi bn x 200.000 ha t .
S C QUYN
Ch ngha t bn thc dn c xu hng tin ti s c quyn.
Tt c nhng x nghip ng o ng Dng u ph thuc

vo mt vi cng ty c th lc. Chng hn, chng ta thy cng ty
ru ca Php ng Dng tham gia vo cc x nghip sau:
Ngn hng tn dng rung t ng Dng
Nh my thu tinh Vin ng
Cng ty than v m kim kh ng Dng
Vn chuyn ng sng
Cng ty nng cng nghip Cam Tim
Cng ty thc n m
Cng ty than Bc K.
Cng ty thng nghip, nng nghip v ti chnh ng Dng,
cng ty "SICAF" nh ngi ta thng gi, lnh o nhng cng ty
sau y:
Cng ty ch (Kon Tum)
Cng ty bng (Si Gn)
Cng ty nng nghip (Kon Tum)
Cng ty ch An Nam
Cng ty thng nghip Php - An Nam
Cng ty cng nghip v lm nghip Bin Ho
Cng ty nng cng nghip Bn Ci
Tng cng ty t la Php v ng Dng
Cng ty c ph ng Dng
Cng ty nng nghip Sng Ruy.
Cng ty ti chnh Php v thuc a kim sot:
Ngn hng tn dng rung t ng Dng
Cng ty cao su ng Dng
Cng ty cy nhit i ng Dng
Cng ty bng Si Gn
Cng ty my xc v cng trnh cng cng
Nh my thu tinh Vin ng
Cng ty x lan v tu ko
n in cao su Bnh Lc
Nh my ng v ru ng Dng
Nh my nc v in ng Dng
Tn cng ty pht pht Bc K
Nhng m vng c Lc
Nhng nh my giy ng Dng
Nh my in Vin ng
Nhng nh my la linhng.
Hng S.F.F.C. c nhng chi nhnh n tn cc thuc a
chu Phi.
U S TI CHNH
Nhng cng ty ch o, n lt chng li nm di s kim
sot ca Ngn hng ng Dng; m ngn hng ny li nm trong
tay mt nhm nh nhng nh ti chnh c quyn. Trong hi ng
qun tr ca ngn hng , chng ta thy c nhng tn sau y:
Mngplan, ch tch tng cng ty tn dng cng nghip v
thng nghip.
Btnt, ch tch ngn hng tn dng Ling.
Boay, ch tch chi im quc gia chit khu Pari.
Rxtan, ph ch tch chi im quc gia chit khu Pari.
nt, ch tch cng ty anh em nt.
G.Pict, ph ch tch tng cng ty tn dng cng thng nghip.
Xtcn, qun tr ngn hng Pari v H Lan.
Tragmanh, qun tr ngn hng tn dng rung t Php.
V anh em Hnbc ni ting, c tn trong tt c nhng x
nghip khai thc ng Dng.
T BN NC NGOI NG DNG
Chng ti khng c nhng thng k chnh xc v t bn nc
ngoi u t ng Dng. Nhng mt vi s liu di y cng

chng t s tin trin ca t bn nc ngoi:
Nht xut khu sang ng Dng:
2.455.231 yn trong nm 1923
4.214.889 ........................ 1924
6.382.512 ........................ 1925
v nhp t ng Dng:
15.329.699 yn trong nm 1923
25.077.436 ......................... 1924
62.272.000 ......................... 1925
Nm 1924, 101 tu Anh cp cng Si Gn vi 341.364 tn
hng ha (gn bng na tng s trng ti hng ho Php lc l
724.874 tn), v 179 tu Anh ri cng Si Gn vi 335.203 tn
hng ho. Cng trong nm , 242 tu ca nc Anh cp cng
Hi Phng v ri cng vi 285.441 tn hng ho.
Nm 1926, nhng quan h thng mi ca Anh vi ng
Dng v mt xut khu l 323.667 xtclinh, v mt nhp khu l
328.824 xtclinh.
Nm 1925, M bn cho ng Dng 1.125.047 ng hng ho
v mua ca ng Dng 28.568 ng nguyn liu.
Xut khu v nhp khu ca M vi ng Dng trong nm
1926 c nh gi l 1.434.049 ng cho xut khu v 211.877
ng cho nhp khu.
I KHNG THC DN NG DNG
Nc Nht nhiu ln gi nhng "Phi on tuyn truyn",
"Phi on nghin cu" hoc "Phi on thng mi" i khp ng
Dng. Mc d ngi Php thc tnh khng a nhng ng khch
ng nghi ng nhng h vn buc lng phi t ra nim n, phi
tip n nhng phi on y mt cch long trng v a h i
tham quan khp ni. Nhng cuc du hnh y ca nhng i biu
Nht lm cho ch ngha quc Php khng yn tm khng nhng
v phng din kinh t m c v phng din chnh tr. V mi khi
c mt cuc thm ving nh vy th ngi An Nam hnh nh t
nhin bng tnh nh n tnh cnh b p bc ca mnh, tnh cnh
b p bc ca "nhng ngi anh em h ca mnh ti quc mt
tri mc", v cng nh n khu hiu "Chu ca ngi chu ".
Ngi Nht Bn i mt biu thu quan c u i. Ngi
Php khng mun cho ngi Nht c hng nh vy, nhng
cng khng dm cng khai t chi.
Nhng cuc thng lng ang din ra gia Chnh ph Nht
v Chnh ph Php v vic Nht yu cu c t nhng nhng m
st Cao Min.
chng minh rng mnh ch nhiu n ng Dng,
Chnh ph Nht va mi i lnh s qun Hi Phng ca mnh
thnh Tng lnh s qun Bc K. Ngc li nc Php li khng
cho php Trung Quc c quyn gi nhng lnh s sang ng
Dng bo v quyn li ca na triu ngi Trung Quc sinh
sng .
Nm va qua ng M. Uynxtn, th k ngn kh Oasinhtn,
a ra kin rng, v nc Php khng th tr c n ca mnh
m nc M li cn nhiu cao su, v ng Dng th li c nhiu
t trng cao su, cho nn tht rt tt cho tt c mi ngi nu
ngi Php t nhng cho nc M - thay cho vic tr n - mt vi
triu hcta t (thng 8 nm 1926).
ng Uynxtn c nhiu ngh s ca thng ngh vin v h
ngh vin Php tn thnh. Mt vi t bo Php cng ng h kin
ca ng ta.
Vi s ng h ca ch ngha quc Anh, nc Xim cng a ra
nhng yu sch vi ngi Php ng Dng. Chng hn, ngy 31-7-
1926, nc Php phi k nhng hip ngh tha nhn nc Xim c
mt ch quan thu v thu kho c lp, tha nhn nhng quyn
t do rng ri cho nhng cng dn Xim ng Dng.
S BC LT NGI AN NAM
Nu ngi Php thy li nhun v t bn ca h tng ln

nhanh chng, th ngi An Nam cng thy s ngho kh v nhng
m ph mnh phi chu cng tng ln nhanh chng.
Tng ngn sch ton ng Dng do nhng ngi bn x ng
gp tng ln nh sau:
1913 57.370.000 ng
1915 62.230.000 -
1917 63.860.000 -
1920 70.170.000 -
1921 84.760.000 -
1922 87.120.000 -
1923 88.120.000 -
1924 89.830.000 -
Hn na ngi An Nam cn phi ng gp y cho nhng
ngn qu a phng na: 17.800.000 ng cho ngn qu Nam K,
18.200.000 ng cho ngn qu Bc K, v.v.. Ngoi ra h cn phi
ng gp cho nhng khon chi tiu ca cc c quan thuc a
chnh quc. Nm 1927, nhng s tin ng gp y l:
Chi tiu qun s ... 130.000.000 ng
Hng khng qun s ... 700.000 -
Trng hc thuc a ... 225.000 -
C quan kinh t ... 880.000 -
Vin nghin cu thuc a ... 302.000 -
C quan thanh tra thuc a.. 240.000 -
Hi ng ti cao ca cc thuc a 20.000 -
Ngoi nhng khon thu kho v m ph y, ngi bn x
cn buc phi mua quc tri, buc phi quyn gp khi phc
ng phrng, gip nhng min b tn ph, v.v..
Khi thy r din tch bao la ca phn rung t b ch
thc dn chim ot v tin i ln ca thu m, th tht l tha
nu ni thm rng nng dn An Nam ang trong nhng iu kin
cng kh khng th tng tng c.
T nm 1914 n 1924, gi sinh hot tng thm 47%, nhng
tin lng ca cng nhn hu nh vn ng nguyn ti ch.
Cng ty than Bc K chim 21.900 hcta t m v s dng
16.500 cng nhn bn x. Vi t bn 16 triu phrng, nm 1925 cng
ty kim c 35 triu phrng tin li, trong khi , ngi th m
mi ngy ch lnh c 25 xu, tc l mi tn c lnh 2,27 phrng.
(n b c lnh 20 xu, tr em c lnh t 10 n 15 xu).
Cng nhn lm trong cc nh my bng vi si Bc K lm
sut ngy t 6 gi sng n 9 gi ti c lnh 15 xu.
Cng nhn nng nghip trong cc n in cao su B Ra c
mi h c lnh 6 xu. Do cng vic kh khn v kh hu oi bc,
mi ngy mt cng nhn ch o c 2 h l nhiu, thnh th tin
cng ca h c khong 12 xu.
Mi cng nhn co m cao su lm trong cng ty nng nghip
Xuygiana phi ph trch 9 hcta, ngha l t 900 n 1.500 cy cao
su mi c lnh s tin cng nht t 15 n 20 xu.
Mt sc lnh ra ngy 11-11-1918 quy nh rng lao ng ca
tr em khng c vt qu 10 gi mt ngy.
V mt thng nghip, vi doanh s hng nm l 5 t, ng
Dng c 50 nghn tiu thng ngi An Nam (22 nghn ngi
Nam K), thng nghip ln v trung bnh nm trong tay nhng
ngi nc ngoi.
V SN HO NGI BN X
S pht trin ca ch ngha t bn thc dn ng Dng
to ra x hai giai cp v sn, giai cp v sn cng nghip v
giai cp v sn nng nghip.
a s cng nhn cng nghip lm trong cc hm m v vn ti.
Bc K c khong 30 nghn th m chia ra nh sau:
15.500 trong nhng hm m Hn Gai
2.500 trong nhng hm m Bc Cn

1.500 trong nhng hm m ng Triu
1.200 trong nhng m than Bc K
1.200 trong vng t s hu K Bo
1.200 trong nhng hm m Trng (tnh Tuyn Quang)
900 lm thu cho cng ty hm m Bc K
900 trong nhng hm m H Nam v Ho Bnh
900 trong nhng m thic Cao Bng.
Ngnh ng st c khong 11.500 cng nhn, trong c
3.750 cng nhn lm trn con ng Bc K - Vn Nam (2.600
ngi An Nam v 1.150 ngi Trung Quc).
Trong 65 nh my xay xt go ln nh Nam K c khong
7.000 cng nhn, cha k mt s ln nhn cng ph lm cng nht
(nhng ngi nh xe, ch thuyn, v.v.).
Sau l:
2.000 cng nhn trong nhng nh my dt Nam nh
1.000 - - trong nhng xng sa cha tu thu Hi
Phng
800 - - trong xng tu Si Gn
800 - - trong hng ru Phngten
600 - - trong nh my c kh Hi Phng
600 - - trong nh my in Vin ng
650 - - trong nh my gch ngi ng Dng.
Nhng nh my, cng xng s dng 400 cng nhn th rt
nhiu, l: nh my xi mng Poclan, x nghip cen, nh my
in, nhng xng my ca cng ty chuyn ch v dt hng, v.v..
Mt trong nhng n in cao su ln Nam K s dng trn
3.600 cng nhn nng nghip, mt n in khc s dng 3.300
cng nhn, v.v..
Bc K tuy rng nhng n in u hp hn, nhng s
nhng cng ty hoc cng ty nng nghip Php s dng trn 100
cng nhn th c rt nhiu. Thng tt c nhng thnh vin trong
1 gia nh u lm cho cng 1 n in, lc ngi ta coi gia nh
l mt n v tc l "gia nh t in". Nhng gia nh gm t 2
n 10 ngi. Trong s nhng doanh nghip nng nghip chng ti
xin nu:
n in Viel 300 gia nh
Cng ty thuc l ng Dng 200 gia nh v 400 cng nhn
Bonnpho 200 gia nh
Guym 200 -
Huytl 140 -
Rynn 130 -
Kple 100 - v 100 cng nhn
Bc 100 -
Cc 110 -
Cng ty nng lm Yn M 600 cng nhn
Clit, Mah v cng ty 500 -
Bren 150 -
B go Halaba 150 -
Lgin 150 -
Lvi 100 -
v.v..
LAO NG KH SAI I VI NGI BN X
Trc khi ngi Php n ng Dng th lao ng kh sai
di hnh thc lao dch tn ti. Nhng chng ti t vn lao
ng cng bc di mt hnh thc khc hn v hin i hn.
Mc d ng Dng c mt dn s ln, nhng ch ngha t
bn thuc a vn ang ng trc tnh hnh kh khn kh tm
c nhn cng. Vn l nh sau:
Nng dn Cao Min v Lo phn ng mnh m chng li cng
vic nng nhc m ch n in Php mun cng bc h tin hnh.

Nam K vi t ai kh mu m v dn s tha tht khng
cung cp c nhn cng r tin.
Th l ch cn ngi An Nam Trung K v Bc K b s cng
kh y n ch phi lao ng trong nhng iu kin nng n, v
h l o qun hu b cho th trng lao ng.
Nhng hin nay s cu v nhn cng li ln hn s cung v
nhn cng:
1. Ch ngha qun phit Php cn c nhng ngi bn x cho
nhng tri lnh ca n.
2. Nhng n in Php chu c cn c nhng n l cho n
in ca chng.
3. Nhng ch n in Php Nam K, Cao Min, Trung K,
Lo v Bc K, tt c bn h u cn c nhn cng gi r.
4. Nhng hm m, nh my, xng th ca Php cn c mt
d tr di do v nhn lc cho nhng x nghip ca h.
5. Chnh ph thuc a cn c nhng ngi n ng i lm tp
dch.
Cng vic iu Bc K cn 60.000 ngi. 35.000 ngi s
l cn thit cho nhng n in Nam K v 15.000 ngi cho
nhng n in Cao Min (khng k nhng ngi c cng n
vic lm), 10.000 ngi cho nhng n in chu c, v.v.. Nu k
thm nhng yu cu v mt qun s v cng nghip th cn n
khong 200.000 ngi c sn thu mn. V sao kh m tm ra
200.000 ngi trong mt t nc c mt dn s l 12 triu ngi
(Trung K v Bc K).
Trc ht cn phi c nhng ngi vm v, trong khi a s
ngi An Nam li m yu do s cng kh v sinh l, (mi nm c 2
triu trong s 5 triu ngi An Nam Trung K b au mt). Sau
na l v s b ngc i, ngi An Nam ch vo lm trong nhng x
nghip Php khi h b thc p bi s cng kh n cc .
Chnh v vy m ngi Php thng ni n chuyn "thiu
nhn cng" v h ngh n vic a ra nhng "thng bo v nhn
cng", ngha l vic tuyn m cng bc hoc "ch tnh nguyn"
cng bc c thi hnh trong cuc chin tranh 1914-1918, nhm m
ly 10.000 ngi An Nam gi ra mt trn Php v Sal ch
)
.
S HI CCH MNG
Mc d c hot ng b ngoi v kinh t, v mc d lm ra v
an tm, nhng tn quc Php ng Dng lun lun b m
nh bi ngh v mt cuc cch mng sp ti. Vic to ra mt
giai cp v sn v dy cho ngi An Nam bit s dng sng ng l
mt bng c chng t ch ngha quc t mnh o h chn
mnh.
Hin nay ch mt mnh truyn n do mt hc sinh nh phn
pht cng lm cho ton b Chnh ph thuc a phi
phng, v ci bng ca mt phong tro nhn dn cng lm
cho nhng phiu c phn thuc a b st gi trn th trng ti
chnh.
Ci m bn quc thng s hi l s tuyn truyn ch
ngha cng sn.
Ni chuyn Cngxtngtin, ngy 22-4-1927, ng Xar nguyn
l ton quyn ng Dng, B trng B Thuc a v B trng
B Ni v ni: "... V ch ngha cng sn Php, theo lnh ca
nc ngoi u nhm vo tt c nhng im lin kt i sng dn
tc ca chng ta tun t lm h hng tt c nhng bnh xe
trong b my, hu hoi nhng c quan, ph v nhng t chc, ph
hoi nhng c ch hot ng ca chng ta, c bit l trong nhng
nm gn y n ra cng tm cch b gy nhng cha kho quan
trng ca s nghip thc dn v i ca chng ta. Chnh ph khng
th dung tng nhng kch ng cch mng, ni chin, s sp
ca quc gia. Chnh ph trng tr n, v s cn trng tr na...".
Khi nhn chc ton quyn, Varen - ng vin ng X hi -
___________
1) Cn c ca qun ng minh chng c trong chin tranh th gii
th nht (1914-1918) Hy Lp.

tuyn b rng nhim v u tin ca mnh l dng mi bin php
ngn cn s thm nhp ca cng cuc tuyn truyn ch ngha
cng sn vo ng Dng.
Tuy c bo v bng mt i qun 25.000 ngi (con s chnh
thc l 21.614 ngi), mt hm i 27 tu chin (con s chnh thc
l hai pho hm, 4 ng li hm, 21 tu c v trang), ch ngha
quc Php ng Dng lun lun lo s cho s mnh ca mnh.
Nm 1928, khon chi ph qun s ca ngn sch B Thuc a
ngn mt 393 triu phrng, nh th l nhiu hn nm 1927 n 81
triu phrng.
n thng 6, ngi ta gi sang ng Dng ng Manncanh,
nguyn l Cnh st trng qun Xen v l vin chc c bit ca
tng nha cnh st, lnh o cuc u tranh chng ch ngha
cng sn ng Dng, theo li ca bn thng co chnh thc.
Khi tr v Php, ng ton quyn Varen c nhng cuc hi
m c bit vi cc ng b trng B hi qun v B chin tranh
v vn tng cng bo v ng Dng.
Thng 7 nm 1927, tng Clen, u vin hi ng chin tranh
ti cao sang Bc K nghin cu ti ch nhng bin php qun
s cn c tin hnh.
Ngi ta va thnh lp ng Dng 2 i i lnh pho th,
4 tiu on lnh sn cc, mt cm pho binh gm 3 khu i, mt
phi i v nhng phn i xe tng, nhng phn i sng my khc.
Lun lun ni n ch ngha cng sn, ch ngha quc
tuyn truyn cho ch ngha cng sn, mc d n khng mun v
khng bit nh vy.

Ti liu ting Php,
lu ti Cc lu tr
Vn phng Trung ng ng.

NG DNG KH NHC
" ng Dng git ngi l vic xy ra hng ngy", mt din
gi t co nh vy i hi Lin on chng p bc thuc a
v chng ch ngha quc hp Brcxen. Cu ni n gin
nhng bao hm c s tht hin nhin, au xt ca dn tc ang b
y o ny, m quc Php ang ra sc bng bt nhng ting
ku go ca h. Thc th, y, trong ci "pho i ca nc Php
Thi Bnh Dng" y, ngi ta c mc kch hng ngy nhng
hnh vi bo ngc, git ngi n cp gh tm nht. D nhin l
nhng ti c ca bn thc dn tn bo y c chnh quyn bao
che. T ngi i din ti cao ca Nh nc chnh quc n nhng
tn thc dn bnh thng, ai ny cng t v ua nhau git hi,
bc lt n tn xng tu dn tc b chinh phc ny. Chnh
Ton quyn Varen, mt ng vin x hi, cp khng hng chc
nghn hcta t ca nng dn em cho bn n; chnh vin i
uyrut bt phm nhn t o ly m, nh cht h nh nh
ch ri em chn ct nhng ngi ang cn sng; mt tn cai m
than Bc K, lm cht mt anh th bng cch nh anh gy
hai chic xng sn v anh dm coi thng n. i vi nhng
tn st nhn y, ta n cho a th nht v ti, kt n a th
hai hai thng t treo. Tht ng l mt th cng l chnh tng!
ng nhin cp ca git ngi i vi bn thc dn c mp l
nhng iu hp php! Chng ta khng c th gi k ht ti c
ca bn cn y. Chng ta ch cn ni rng quc Php vi
qun lnh ca chng coi tnh mng ngi ng Dng nh c
rc, mun th chng tc ot ca ci, thch th chng bn git.

Nhng p bc cng nng ln vai dn chng bao nhiu th dn
chng chng li cng nhiu by nhiu. Trong nhng nm gn y,
dn bn x b bc lt ngy mt thm t nn h chng ch ngha
quc quyt lit. Nhng mu toan mi y nhm trng thu t
ai ca nng dn ngho gp mt s phn ng ch ng biu
hin trong cc cuc ni dy v mu. Cng vic nng nhc khng
lc no c ngh ngi ca nhng phu n in cao su - mi n
in ny hng thng trung bnh c 62 ngi cht - i sng kh s,
i rt dn h n bo ng, kt qu l mt s ngi cm u b
t hnh. iu ny chng t rng by gi cm hn si sc trong
lng nhng ngi n l v t y ch ngha quc Php khng
cn c th bc lt dn chng ng Dng m khng gp nhng
cuc u tranh mt sng mt cht. V vy Chnh ph thuc a
quay li n p tn nhn nhng ngi bt mn chng li chnh
sch cai tr ca n, nhng ngi u tranh ginh li t do v
quyn sng. Chnh ph y cn n p mt cch cha tng thy i
vi nhng ngi cch mng v tnh nghi cch mng. Chng x rt
nhiu n t ti hng chc nm. ng Phan Vn Trng, mt nh
bo An Nam, b hai nm t v ng c ti ng li mt bi ca
bo L' Humanit bn v s "on kt huynh vi cch mng
Trung Quc".
Sch bo vit v vn c lp dn tc u b cm ngt khng
c lu hnh; cn tc gi v qun l th b kt n nng. V vy
nn hai anh em ng Vng Gia Bt v Vng Gia Ngi Trung K
b kt n mt ngi ba nm t, mt ngi hai nm, ch v c ti
l by vo t hng sch ca cc ng quyn "Tiu s Tng Gii
Thch"
1)
. Mt hc sinh 17 tui b giam cho n tui thnh nin v
lm bi th "Chiu hn nc"
2)
.
___________
1) Quyn tiu s ny vit khi Tng Gii Thch cn trong qun i
cch mng do ng Tn Trung Sn lnh o.
2) Tc gi bi th "Chiu hn nc" l Phm Tt c (1909 - 1935),
vit nm 1927.
Nhng v khm xt nh ca th khng k xit c. Chng c
g trong nh, ngi ta cng c th b bt v b tnh nghi. Hc
sinh H Tnh b bt nh vy. Chng bt cc anh , tng giam
hai thng ri th ra, chng cn th tc g. Khng nhng Chnh ph
thuc a trn p nhng ngi mong mun t do, c lp m cn
xc phm n c phong tc tp qun ca dn bn x na. Th
phng nhng ngi qu c, mt vic rt thing ling v thit
tha ca ngi An Nam, cng b cm on. Mi y trong cuc a
m mt nh cch mng
)
, cnh st nh p dn chng n
ving m, lm mt ph n b thng nng, v bt 12 ngi a ra
to, chng kt n ngi mt nm, k 6 thng hay 3 thng t. Si
Gn, su ngi b kt n mi ngi su thng t v c tn trong
danh sch ban t chc tang l.
Nhng s vic trn y c nht ra mt cch tnh c trong
lch s ch thc dn, mt lch s y dy chm git, cp bc,
m t kh r i sng kh cc ca dn tc ng Dng b xm
lng. B khut phc bng v lc, bt buc phi chu ng bao
nhiu iu nhc nh, b p bc, bc lt, dn ng Dng khng th
chu ngi yn m khng ph gng xing ca ch ngha quc
Php. Bn chng bit lm, nn chng tm cch giu gim ti c ca
chng, bng bt nhng ting tht cm hn ca ngi bn x v che
y nhng cuc khi ngha bng n khng ngt. Bn chng mun
c lp x ng Dng vi nc ngoi p bc, bc lt v cp ca
c nhiu hn. Chng lm khng c. Ngy nay bc mn bng
bt b x toang, ti c ca chng phi by trc giai cp v
sn th gii, c bit l trc th thuyn Php. Hi nhng ai ang
u tranh khp ni, hi cc bn Nga t gii phng mnh khi
tay bn cng quyn, chng ti ku gi:
"Nhng ngi bn bt hnh ca cc bn hin ang giy gia
ng Dng. H ang tri qua nhng gi pht kh khn t gii
phng. quc Php ang git hi h, ang tc ot ca ci h.
___________
1) m tang ca Lng Vn Can vo nm 1927.

Mong cc bn ngh ti h; ting tht cm th ca h phi c ho
ln vi ting tht ca cc bn chn bn tay git ngi ca bn
quc Php n cp. Mong rng s quan tm ca cc bn i vi
phong tro u tranh s c v h trong tng lai lt c bn
quc p bc bc lt".
NGUYN
Nm 1928.

Cc lu tr Vn phng
Trung ng ng.

Ph lc

368 369

TRUNG QUC V THANH NIN TRUNG QUC
78

Sch do mt nhm sinh vin Trung
Quc bin son, Nguyn i Quc ch
bin, vit bng ting Php, Ptrva
Sua dch sang ting Nga, Nh xut
bn Mtxcva mi xut bn ln u
tin ti Mtxcva (Lin X) nm 1925.
Dch theo cun
sch ting Nga
in ln u tin

370 371

TRUNG QUC V DN S CA N
Theo thng k gn y nht, dn s Trung Quc ln n
437.000.000 ngi. Din tch ca n l 11.138.900 km
2
ngha l ln
hn mt cht so vi din tch chu u v gn bng 1/15 tng b
mt qu t.
Ty Tng v Mng C gi rt rt d di, v nhng vng sa
mc ko di bt tn. Cho n tn by gi y dn c vn sng
cuc i du c, du mc. min Nam v min ng rung t ht
sc ph nhiu. Nhng con sng ln nh Hong H, Dng T v
nhng con sng khc chy di my nghn kilmt v ti nc cho
cc cnh ng la nm dc theo cc dng chy ca chng. Trung
Quc ch yu l nc nng nghip.
Trung Quc c nhiu ti nguyn di lng t hn cc nc
khc. Ngi ta cho rng ch ring cc m than ca n Sn Ty
cng c th tho mn nhu cu ca ton th gii v than
trong 2 nghn nm. Ti nhiu tnh c nhng m ln cha km, ch,
ng v cc kim loi khc m cho n nay vn cha c bt u
khai thc.
S pht trin x hi Trung Quc tp trung dc theo lu vc cc
con sng ln. Ngay t thi rt xa xa, lu vc nhng con sng y
u c dn c ng c, cc c ch x hi t trnh vn minh
cao, trong khi dn c nhng vng khc vn cn chm ngp trong
tnh trng mng mui nht.
Ti sao Trung Quc, tri vi cc quy lut pht trin, cho n
nay vn l nc lc hu v kinh t? C nhiu nguyn nhn. Mt
mt, nhng b lc du mc hiu chin ca Mng C v Mn Thanh
thng xuyn tn cng Trung Quc. Mt khc, Trung Quc khng
nhng thng hay b thin tai nh bo lc, lt li v.v., m cn chu
kh v b my th li rt ti t, c bit trong nhng th k gn
y, gy nn nhng cuc ni dy v ni chin lin min. V tr a
l ca Trung Quc cng thc y s lc hu ca n. Nhng vng sa
372 373

mc rng ln pha Bc, nhng vng bng tuyt vnh cu pha
Ty, nhng vng bin c to ln pha Nam v pha ng khng
to kh nng c nhng quan h vi cc dn tc khc. Nu cng vo
tinh thn a chung li sng ng qu v thiu tinh thn tho
vt, c trng cho ngi Trung Quc, th chng ta s d dng hiu
r nguyn nhn ca tnh trng tr tr ca Trung Quc. Ton b i
sng tr tu ca ngi Trung Quc u thm m tinh thn trit
hc v gio l ca Khng T. Lng tn knh cha m, tnh anh em,
tnh bn trung thnh, s ho thun gia mi ngi, u hoc rt
t quan im ca Pht - ty ra con tim v khi c, s kim ch
nhng dc vng v lng cung nhit, v.v.. Chng ti, nhng ngi
mcxt tr tui, cho rng, mi th o c x hi ch l s phn
nh cc iu kin kinh t v do vy, nhng ai mun hon thin
tm hn th phi bt u t vic hon thin cc iu kin vt cht
ca cuc sng. Cc truyn thn thoi c u ni n lng nhn t
khc thng ca hng lot gia tc v ca tng c nhn, nhng tt
c nhng ci khng th lm tho mn chng ti, bi v chng ti
bit rng, nhng truyn c tch cha bit n ch ngha t bn
nc ngoi v khng tin on c cuc u tranh giai cp.
LCH S LU I CA TRUNG
)

Lch s Trung Quc m u t 2.500 nm trc Cng
nguyn, nhng ch n nm 2357 chng ta mi tm thy nhng ch
dn u tin v con ngi v nhng s kin. T nm 2357 n nm
2261, Trung Quc nm di s cai tr ca vua Nghiu l v hong
anh minh v nhn t.
Vo khong nm 1740, nn lt khng khip nhn chm t
nc. Hi thng th trng coi cc cng vic x hi l V
thng nn lt; ng 9 nm o knh v p p. Nh nhng cng
___________
1) Mt s chi tit trong phn ny cha ph hp vi nhng thng tin
khoa hc ngy nay. Chng ti dch ng theo sch.
lao ca mnh, ng c chn lm hong . Nhng ngi k v
ng t ra khng c ti ba lm v khng c nhn t lm, v
vy, triu i ny b cuc cch mng nm 1783 lt .
Sau triu i V n triu i Thng cm quyn t nm 1783
n nm 1134.
Sau cc triu i l triu i nh Chu. Vo nhng i vua
u ca triu i ny, ngi Triu Tin v ngi An Nam ngng
m trc s lng ly ca cc v quc vng v i y, c cc s
thn ca mnh n triu nh ca hong Trung Hoa. Chu Cng,
thi t k ngi, va l mt v thng th v nh bc hc v i,
tng dn An Nam tng phm - l chic la bn. S kin v i
nht din ra vo cui cc i vua ca triu i ny l s xut hin
3 v nhn - Khng T, Lo T v Mnh T. Mnh T l mt l lun
gia cch mng ca th h ng bi v ng l tc gi u tin ca cu
ni: "Dn l tt thy, vua khng l g c.
Vo khong nm 246, triu i nh Chu b triu i Tn
thay th. Chng ta chu n nh sng lp ra triu i ny v mt
trong nhng "k quan ca th gii" - bc Vn l trng thnh
79
.
ng l ngi rt c ngh lc v mt nh cch tn ln. ng th
tiu ch phong n
)
v thng nht Trung Quc, ng o knh,
xy dng ng s gip cho cng vic giao thng c d dng.
thng bn bo th chng li chnh sch ca mnh, ng thi
hnh nhng bin php n gin nht v tch cc nht: ng ra
lnh t ht sch, tr sch v y hc v thin vn v bt giam tt c
nhng ai ph phn mnh. Triu i ny tn ti khng lu, n
nm 206, n b triu i Hn thay th.
V vua u tin ca nh Hn lm khc hn ngi sng lp
ra triu i Tn. ng vua khuyn khch vic nghin cu thi
c i v dnh cho cc mn khoa hc mt v tr quan trng trong
nc mnh. Nh triu i ny, Trung Quc c c mt trong
nhng thi i chi li nht v hnh phc nht. Ngh thut, vn

___________
1) Tc gi mun ni n ch phong kin ct c.
374 375

hc v trit hc t n trnh pht trin thnh vng
nht.n thi i ngy nay cn li chic cu treo tuyt vi - di tch
v ngh thut kin trc thi nh Hn - l cng trnh u tin
ca ngh thut kin trc. Vo thi k nhng nm 150 - l08, trong
th vin quc gia c n 3123 tc phm kinh in, 2705 cun
sch v trit hc v 1383 tp th ca. Trong thi k tr v ca triu
i ny c mt s kin lch s c sc - l s du nhp ca o
Pht vo Trung Quc din ra trong 58 nm trc cng nguyn.
T nm 220 n nm 618, Trung Quc din ra cuc ni
chin ko di m hu qu l triu i nh Hn sp v triu i
ng ln thay.
C mt nh s thi i y m cuc hnh trnh n n .
Khi i, ng i b, khi v th bng thuyn. Cuc hnh trnh ko
di 14 nm. Triu i nh ng lng ly nh nn vn hc c
bit chi li. Quan h quc t c m rng, v vo khong nm
907, c cc i s Th Nh K, Ba T v La M hot ng bn
cnh triu nh hong .
S kin kinh t quan trng nht l s xut hin tin giy vo
khong nm 960.
Triu i nh Tng thay th nh ng v tr v Trung Quc
cho n nm 1276, l khi n b ngi Mng C lt .
T nm 1280 n nm 1290, Trung Quc tin hnh cuc
chin tranh u tin vi nc ngoi l Nht Bn. Nh Minh
nh ui c qun Mng C v li ngi vua cho n nm 1644.
Ngoi vic son tho b lut v nhng ci cch khc, nh Minh
lm c rt nhiu trong lnh vc gio dc. B Bch khoa ton th
gm 22.877 tp, cng vi danh mc 60 tp c xut bn nm
1407.
Vo nhng nm 1511-1517, c 2 ngi B o Nha l
Prxtrala v n Analaa n Trung Quc. l bc m
u ca s xm nhp ca nn thng mi phng Ty v l s
xut hin u tin ca ch ngha t bn nc ngoi. Trong khi
nhng nhn vt B o Nha y k kt cc hp ng thng mi th
ng bo ca h c mt ti cc cng Trung Quc la o dn
bn x v s dng v kh cng bc th bo nhm chinh phc h:
chng tn ph hng lot lng mc. Nm 1552, cc vng ngoi vi
ca Trung Quc b ngi Nht tn cng. Sau 40 nm, ngi
Nht lp li nhng hnh ng y, nhng ln ny h bng qua ng
Triu Tin. Cuc chin tranh ko di 3 nm v Trung Quc
thng. Chnh vo thi k ny din ra v tn st 20.000 ngi
Trung Quc Philppin do cc thng gia Ty Ban Nha thc hin.
Triu i Mn Thanh bt u t nm 1644 v kt thc vo
nm 1911 vo ngy n ra cuc Cch mng Trung Quc.
S xm NHP CA CH NGHA T BN
NGOI QUC V NHNG CUC KHI NGHA
U TIN
Nm 1635, Vua nc Anh Scl I c thuyn trng Ven
vi giy php c tin hnh cng vic bun bn Qung Chu.
Cng xng u tin ca Anh c xy dng ti hi cng ny
vo khong nm 1681. n nm 1728 Bc Kinh xy dng
trng trung hc u tin dy ting Trung Quc cho ngi Nga.
Nm 1742, chic tu chin u tin ca Anh "Xenturing"
n Trung Quc. i s Anh, hun tc Maccny n Bc
Kinh nm l792. n nm 1830, mt i s Anh khc, hun tc
Npir, xin php c nhp cng thuc phin. Nhng b
khc t. Nhng 6 nm sau ngi Anh nhp lu 20.280 thng
thuc phin vo nhng vng c php bun bn thuc phin.
buc Trung Quc chp nhn th thuc c ny, nc Anh tuyn
chin vo nm 1839, v n nm 1841 th Qung Chu b hm i
Anh bao vy
80
.
Sau khi k ho c, Hng Cng b tch khi Trung Quc, cn
Ph Chu, A Mi, Ninh Ba v Thng Hi c m ca cho ch
ngha t bn ngoi quc thm nhp vo. Trung Quc buc phi
376 377

tr khon n b chin tranh 21.000.000 la, trong c
6.000.000 c dng b vo gi tr s thuc phin b hu i.
n nm 1856, nc Anh li mt ln na tuyn chin vi
Trung Quc buc nc ny m ca 5 hi cng mi dnh cho cng
cuc bun bn v hp php ho vic mua bn thuc phin.
Nm 1860, qun i Anh - Php trn vo Bc Kinh, t ph
cc cung in, ngn la ca m chy honh hnh trong my
ngy lin. Nm 1885, cuc chin tranh Php - Trung Quc
81

chm dt vi vic k ho c Thin Tn quy nh vng pha nam
l An Nam thuc quyn cai tr ca ngi Php. Nm 1894, cuc
chin tranh do Nht Bn tin hnh gii phng Triu Tin khi
ch thng tr ca Trung Quc, nhng t n di quyn ca "
quc Mt tri mc". Nm 1898, nc c tuyn chin vi Trung
Quc v chim vng Thanh o.
Nm 1900, c cuc khi ngha ca Ngha ho on, s phn n
ca nhng phn t dn tc ch ngha b y vo tm trng tuyt
vng do s n cp ca bn ngi ngoi quc, khin cho Trung
Quc phi tr ci gi l 450.000.000
*
bi thng chin tranh
m qun i cc nc ng minh bt n phi gnh chu.
Sau tt c nhng cuc tn cng k tip nhau y, Trung Quc b
hon ton khnh kit, b tri buc v kinh t v chnh tr bi cc
cng quc quc ch ngha. Vn cha tho mn vi nhng c
quyn ca mnh nhng lnh a t nhng, cc hi cng c t
nhng m ca h tin hnh cng cuc thng mi, cc cng
quc y nm ly tt c cc im chin lc, cc ng trn bin
v trn b, chia nhau nhng khon thu thu hi quan v cc khon
thu gin thu, chim ly cc ngun ti nguyn kinh t. Tm li,
Trung Quc bin thnh con mi ca ch ngha t bn ngoi quc.
Nn c lp ca Trung Quc ch l mt danh t trng rng.
Trn thc t n l mt nc thuc a. S cai tr thuc v cc c
quan ngoi giao nc ngoi ng ti y. Khng c mt hnh ng
___________
1* 1 taen = 0,74 la (ch thch ca tc gi).
chnh tr no trong nc hoc ngoi nc xut pht t Chnh
ph Trung Quc m li khng th hin ch ca cc cng quc
quc ch ngha. Nu nh s knh ch nhau v lng ghen tc ca
cc cng quc y khin cho Trung Quc trnh khi b h xung
hng thuc a, th d sao cc cng quc y cng duy tr cuc
him th bn trong Trung Quc. Mi cng quc quc ch ngha
u c mt tay sai ugiuyn (thng c) no m thc cht l i
biu cho mt hnh thc ti t nht ca ch qun phit Trung
Quc. Nhng con ngi y gy him th vi nhau, cn x nhau,
lm khnh kit hng lot vng, qua , to ra tnh trng khng
vng chc trong nc v to duyn c cho ngi nc ngoi can
thip vo cng vic ni b ca Trung Quc.
Chnh sch kinh t ca Chnh ph Trung Quc trc khi triu
i nh Mn Thanh , v cho n tn by gi, ch quy t vo mt
iu: i vay m sng. S n ca quc gia vo nm 1922 l 2.500
triu taen (l,9 t la). Tt c cc khon thu nhp ch yu nht l:
thu ca khu, thu mui, ng st, hm m, v.v., u do ngi
ngoi quc kim sot, ngha l h mua ht. Mi hai nghn kilmet
ng st c xy dng hu nh hon ton bng cc khon
vn ca nc ngoi.
Cn tnh cnh ca giai cp v sn Trung Quc th nh th no
di sc p ca ch ngha t bn ngoi quc ? Ch cn nhn qua s
liu thng k v thng mi, chng ta cng c th thy r ton b
tnh trng ngho kh ca giai cp v sn Trung Quc. Hng nm,
nhp siu t nht l t l00-200 triu taen. l tnh trng bn rt
thng xuyn tin ca Trung Quc ra nc ngoi, n khng trnh
khi a n ch lm t nc ngho i, v cn dn n mt hu
qu to ln hn: hng ho nc ngoi trn ngp th trng ni a
v to ra tnh trng cnh tranh khng thng xt gy nguy hi cho
hng ho ni a, d nhin l nhng hng ho t tn k hn v
t hn. Nh vy, khi qun chng th th cng b ph sn v tr
thnh v sn.
378 379

Bn quan cai tr ca Mn Thanh kin quyt chng li tin b
hin i. Mc d b s nhc v chu nhng s thua thit do ngoi
quc gy ra, bn quan li khng bit cch v khng mun
thc hin bt k nhng ci cch no ht. Bn chng khng chu
nhn dn tip xc vi sinh hot quc t ngy nay, chng dn thn
vo chnh sch ngu dn quan liu kiu "cha t" gh tm. Trong
chnh sch i ngoi, chng tin hnh cc cuc chin tranh bt
hnh; trong chnh sch i ni, th ch thy nhng cuc bt bnh v
tn ca nhn dn. Nm 1795, n ra cuc ni lon ca phong
tro "Bch lin gio"
82
. Phong tro "Tam im" pht ng cuc
khi ngha nm 1842. Cuc khi ngha Thi Bnh nm 1849 lm
cho chnh ngai vng ca Thin t" phi lung lay. Cuc khi ngha
ca dn Hi; gio kt thc bng cuc chm git nm 1859.
Cuc khi ngha ca phong tro Ngha ho on nm 1900
kt thc rt bi thm i vi nhn dn Trung Quc v rt nhc nh
cho bn chin thng. Bc Kinh tr thnh ming mi cho bn
binh lnh hung hn ca 8 dn tc "vn minh". C th thy c cc
ng tai to mt ln vi cc s mng v vang nhng bin thnh
nhng tn cm u cc bng cp bc. Nhng quan chc cao cp
ngang nhin cp i cc tc phm ngh thut em v trang
hong cho cc bo tng quc gia nc mnh hoc cho nhng t
nhn ham m su tp. Cuc khi ngha ca phong tro Ngha ho
on n ra do b p bc v do thi hng hch khng th chu ni
ca ch ngha quc nc ngoi. Nhng do thiu k hoch v
thiu s lnh o sng sut cho nn phong tro ny, v bn cht
mang tnh cht chng qun phit v mang tnh cht dn tc, li i
vo con ng ca ch ngha cung tn tn gio. l s lm lc
khng th trnh khi v c trng cho tt c cc dn tc b bin
thnh thuc a hoc ang b e do bin thnh thuc a, cc dn
tc y ra sc, mt cch tuyt vng v vng v, thot ra khi ch
thng tr ca ngoi bang! Khong nm 1867, ng trc nguy c b
Nga- M xm ln, ngi Nht pht ng phong tro "chng d
man cng mang tnh cht cung tn nh th, y nh phong tro
nm 1900 ca Trung Quc.
min Nam, ngi Trung Quc c quan h vi ngi ngoi
quc t sm hn nhiu so vi min Bc: h xut dng di c
ng n hng vn ngi, h lm vic v sinh sng ti cc nc t
bn ch ngha. Do vy, h hiu r hn - so vi ng bo ca
mnh min Bc - v ngha cuc u tranh gia bn i bc lt v
nhng ngi b bc lt. H l nhng ngi trc nht hiu r tnh
cht v hiu ca uy quyn hong v t tng bo th ca hong
, nguyn nhn ch yu dn n tnh trng suy yu ca t nc
v s thng tr ca ngoi bang. Nh vy, h tm n tn ci r
ca bt hnh. H dng cch mng lt ch qun ch. Gi
y h c tm cch thot khi nanh vut ca ch ngha quc
nc ngoi bng cng tc t t chc v kinh t. y cha ng
nguyn nhn cho thy ti sao cc cng quc t bn ch ngha a
thch Chnh ph min Bc hn. Chnh ph ny lun lun thoi ho
v thng hay b mua chuc, m li khng thch Chnh ph min
Nam, l mt Chnh ph t b cm d hn v sng sut hn.
CH NGHA QUC CP BC TRUNG QUC
Nh chng ta thy, s mu m ca rung t, ti nguyn
di lng t, tinh thn cn c lao ng ca dn chng bin
Trung Quc thnh mt nc nng nghip v i c kh nng
nui sng dn c nc mnh. Ni cao, cc min ng bng su
thm, nhng vng bin c bao la v nhng min sa mc bt tn
bao bc n v khng cho n tr thnh mt nc thng mi. Nt
ni bt trong tnh cch ngi Trung Quc l tnh thch ngi nh,
thi gh tm s xa hoa, o c ca h t vai tr thng
nhn xung v tr cui cng trong nc thang x hi, u c bo th
trong tt c cc cng vic ca i sng - tt c nhng iu
dng ln bc tng hng nghn nm v hu nh khng th xuyn
thng, lm cho nhn dn Trung Quc tch ri khi nhng nc
380 381

ng thi nng ng hn. Mc d hn mi hai nm tri qua
k t khi cch mng n ra, nhng ngi Trung Quc vn cha t
th hin c mnh. H ph , nhng cha xy dng. Tt c
nhng tai ng ca ch c vn cn. Ch a ch v cha t
v ch phong kin vn tip tc tn ti. Mt hong b lt
, nhng c mt m tiu hong xut hin thay vo
mi tnh m i din l cc vin thng c cc tnh. Bn qun
phit, cng c ca bn t bn ngoi quc, tr thnh nhng ch
nhn ca t nc. Cuc ni chin ko di t ngy n ra cch
mng, cng ngy cng y t nc n gn s dit vong.
Di sc p ca nhng nc lng ging mi, nh s cn c v
s di do ca mnh, nh nhng ti nguyn thin nhin m n c
c, nc Trung Hoa l ra c th phn vinh, nu nh cc cng
quc t bn ch ngha khng cn tr n trong vn ny mt cch
n cn nht v nu nh bn thn ngi Trung Quc khng gip
cho s ph hoi y, tuy khng t gic nhng tht l ngu ngc.
Bng nhng bin php no, t bn ngoi quc cn tr c s
pht trin kinh t ca Trung Quc? Chng lm ny sinh cc kh
khn chnh tr, gy ra nhng s him th ni b v to ra nhng
v rc ri ngoi giao, chng cn n iu . Vin vo ch nm
trong tay cc hi cng thng mi, chng chim gi cc thnh ph
quan trng v mt chin lc, khuyn khch nhng v vay mn,
v i phi phc hi nhng c quyn. Chng chim cc th trng,
kim sot cc ngun ti chnh, chim ot cc c quyn. Tm li,
chng can thip vo mi cng vic ca Trung Quc. Da vo cc
tu chin v qun i, chng iu khin vn mnh ca nc ny
theo cch ca chng. Tt c mi hnh ng ca chng u nhm
to ra cc tr ngi trn con ng tin ln ca nhn dn Trung
Quc.
Nhng biu di y minh ho chnh sch n cp m bn
quc thi hnh.
Nhng khon cho vay dnh cho Trung Quc

Nc cho vay S tin cho vay Ngun bo m Thi gian
cho vay
Nga, Php
Anh, c
Anh, c

Anh

Anh, Php,
c,Nht,Nga
Php

Nht Bn

Nht Bn

M

Italia
15.820.000 bng
16.000.000 bng
16.000.000 bng

6.694.000 bng

25.000.000 bng

50.000.000 phrng

11.900.000 yn

40.000.000 yn

7.500.000la
5.500.000la
5.500.000 la

5.882.046 bng
Thu quan
-nt-
Thu quan v
thu thu 7 th
trng
Thu mui, quyn
khai thc ng
st Bc Kinh-
Hn Khu
Thu mui
Tin thu cc
x nghip cng
nghip, thu
nc n
Thu nhp
bu chnh
Thu t, cc
qu gi, mui,
cc loi gii tr,
thu quan
Thu thuc l
Thu nhp t 4 tnh
Thu quan,
thu mui
Thu quan,thu
nng nghip
1895
1896

1898

1911-
1912-1914

1913

1914

1901

1918
1901
1916

1919

1901
382 383

Nhng s kin ch yu ca qu trnh
cc nc quc xm nhp Trung Quc (1842 - 1919)
Nm Nc
tn
cng
Cc khon n b
chin tranh do
Trung Quc gnh
chu (triu)
Lnh th
m Trung Quc
phi nhng li
Nhng iu
khon khc
L do
tn cng
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
1840-1842 Anh 21 tr. la Cc t nhng ti cc
thnh ph: Qung Chu,
Thng Hi, Ninh Ba,
Ph Chu; Hng Kng
hon ton thuc s cai
qun ca Anh
o Suxun
khng c
nhng li cho
nc khc
Trung Quc khng
cho php nhp
khu thuc phin
1856-1858 Anh - Php 8 tr. taen
10 tr. Bng
M thm 5 cng
cho nc ngoi
bun bn
Cc cha c c
t do truyn
o, xt li
biu thu quan
c li cho cc
thng gia
ngoi quc
Trung Quc bt
gi tu ch thuc
phin c treo c
nc Anh

(1) (2) (3) (4) (5) (6)
1877-1885 Php Trung Quc
tha nhn
quyn li ca
Php i vi x
An Nam v m
ca thm 2
thnh ph cho
ngi ngoi quc
T nhng ng st cho
Php ti cc tnh pha
Nam Trung Quc

1894-1895 Nht Bn 200 tr. taen o i Loan, qun o
Pxcao, bn o Liu
ng cng vi hi cng L
Thun vo tay nc Nht
Trung Quc xm
phm nn c lp
ca Triu Tin
Nga C quyn xy
con ng st
ng Trung
Quc chy qua
pha Bc Mn
Chu L
V lm trung gian
gia Nht v
Trung Quc v v
hon li cho
Trung Quc bn
o Liu ng
3
8
2

H

c
h

m
i
n
h

t
o
n

t
p
T
r
u
n
g

q
u
c

v

t
h
a
n
h

n
i
n

t
r
u
n
g

q
u
c

3
8
3

(1) (2) (3) (4) (5) (6)
1897 c c thu Thanh
o trong 99 nm
Cc t nhng ng st
v khai thc m tnh Sn
ng
Hai nh truyn
gio b git
Nga c thu pho i
L Thun

1898 Anh c thu hi cng
Uy Hi V, m rng
thm lnh th Hng
Cng
ng bng sng Dng T
c tha nhn l khu vc
li ch ca nc Anh
lp li s cn
bng gia cc
cng quc
Php Cc t nhng v ng st
cc tnh pha Nam v cc
m, v khng c nhng
li cho cng quc th ba
Cng v l do trn
1900-1901 Anh, Nga,
c, Php,
M, o,
Nht
450 tr. taen Qun i nc ngoi c
thng xuyn ng Bc
Kinh; Nga hng cc c
quyn Mn Chu L
Cuc khi ngha
ca Ngha ho
on

(1) (2) (3) (4) (5) (6)
1905 (Chin
tranh Nga -
Nht)
Cc lnh th do
ngi Nga chim th
nay chuyn sang tay
ngi Nht

1910 Nht Bn Triu Tin
1915 Nht Bn Nht Bn c
hng cc c li
Nam Mn Chu L
v ng Mng C
Trung Quc chp nhn mt
s iu khon trong 21 i
hi to cho Nht Bn cc
c quyn kinh t

1919 Ho c
Vcxy
Cc quyn li ca
c Trung Quc
hon ton chuyn
vo tay Nht Bn

3
8
4

H

c
h

m
i
n
h

t
o
n

t
p
T
r
u
n
g

q
u
c

v

t
h
a
n
h

n
i
n

t
r
u
n
g

q
u
c

3
8
5

390 391

Ghi ch: Biu ny ht sc b ch, n ch r rng:
1. Ch ngha t bn da trng, nhm mc ch lm giu,
khng ngn ngi v sn sng u c c mt dn tc bng thuc
phin; bn c th thuc c y, n khng ngn ngi tuyn
chin v git hi hng trm v hng nghn binh lnh.
2. Ch ngha quc da trng gy g, vin vo nhng c nh
mn nht buc Trung Quc dnh cho n nhng t nhng v
lnh th v nhng nhng b khc. Nhng l do thng do bn
thn cc cng quc hu quan gy nn; l trng hp phi cc
nh truyn gio n nhng vng m h tha bit rng, y dn
chng c thi th ch i vi nhng nh truyn gio.
3. Mt nc quc ch ngha ku gi nc khc hy dng v
lc chim mt thnh ph hoc hi cng ca Trung Quc ri di
chiu bi duy tr th cn bng, nc quc n c th cng lm ci
vic nh th.
4. S tin v tnh trng bt lng khng c gii hn. Nm
1895, Nga, Php v c ngh vi Trung Quc h c lm
trung gian gia Trung Quc v Nht Bn. Do s n lc ca cc
nc trn, Trung Quc b mt lnh th v 20 triu taen. iu
cng khng cn tr h i Trung Quc phi tr 3.000.000 taen tin
"ch thuc" v nhng dch v c bit - y nh cc c gi im i
tin.
5. Ch ngha quc Php vng chn ng Dng, li
tm cch thc hin, qua cc giai on tun t, qu trnh thc dn
ho i vi c vng Trung B ca Trung Quc. N thng vng
v phng din kinh t, v ch ch thi c thun tin hon
ton chin thng vng ny.
ngha ca tt c cc biu y l ch no? L ch: ch
ngha t bn phng Ty ang tri qua cuc khng hong: cn c
nhiu hn na cc nc thuc a phn chia vi nhau, cn c
nhiu hn na cc th trng mi khut phc, song du sao n
vn cm thy cht chi mi khi phi hnh ng. V trong trng
hp y tt c cc thnh vin trong gia nh t bn ch ngha ha
nhau lao vo nc trung bnh v bt u ging x n tu theo
mnh. Nm c chic cha kho m ca vo nh, bn k cp y
ly i tt c nhng g qu gi nht, v Trung Quc b tri tay tri
chn v tu thuc vo lng nhn t ca bn n cp . V i sng
kinh t ca t nc b ri vo tay ngoi bang, nn i sng chnh
tr ca n cng ri vo s phn nh th mt cch tai hi. Sau khi
tr thnh mt nc b ngho kh v mang gnh nng nhng khon
n to ln, nhn dn Trung Quc thng xuyn b lt da do nhng
i hi khng n ho ca gii qun phit bn x.
Nhng du hiu ph sn ngy cng m m tch t chn tri
ca nhn dn Trung Quc v di nhng bc i khng vng chc
ca n, ngi ta thy hin ra vc thm v tn ca s ngho kh v
ph sn. V nu cch mng khng n kp thi cu nhn dn
Trung Quc, th n c nguy c ri xung y vc thm khng c li
tr ln. Do sc mnh ca k ch, ca t bn nc ngoi, v do tnh
trng thiu kinh nghim ca bn thn mnh, nn ch ngha t bn
bn x khng c kh nng pht trin. V sn thnh th v nng
thn, trong nhng iu kin ca h, khng th c c mt quan
nim r rng v phn ho giai cp.
Ch ngha t bn ngoi quc, vi vic du nhp ch ca
mnh, hng ho ca mnh v cc t bn ca mnh, lm tan r -
m n khng h mun iu - cc truyn thng v tp qun gia
trng. Bn thn sng n bm v tin hnh bc lt, ch ngha t
bn ngoi quc lm ny n nhng k n bm khc v nhng k bc
lt khc phc v cho mnh: bn mi li, bn quan liu, bn p
phe.
CC GIAI CP
Khi triu i c b lt , nhiu vin thng c nm trong
tay nhng trung on cp tnh. Da vo binh lnh, h duy tr
cc tnh ca mnh v bng cch m bin thnh cc tn phong
kin trong chnh th cng ho.
392 393

Cc cng quc nc ngoi nui cc i qun y, v trang cho
chng v duy tr s tn ti ca chng. Cc cng quc s dng
nhng i qun y thc hin ch ca mnh. Gii qun phit
ny l tai ho ch thc ca qun chng cng nhn.
Bn lnh cha, ngha l bn quan li, cng cn l nhng bng
ma ca x hi Trung Quc ngy xa, v cng cn l nhng con
chong chng, gi chiu no xoay chiu y, min l bn chng c
hng li. Bn ny ho nhp vi bt k triu i no, v vi bt k
ch no. Trong s bn h c nhng nhn vt kh knh m lng
dng cm v s nhn t ca c nhn h ng c knh trng.
Nhng l nhng ngoi l. Nh h, Trung Quc c th t ho
rng n c mt gii quan liu c xa nht.
Nhng k gian gio kho hnh ng bng c ngi bt, bng c
u li, u l con chu ca cc cha t hoc l con chu ca cc
a ch hng trung vi t tng thng quan tin chc rt mnh
m. Song li khng vt qu a v ca mt chc c vn khu hoc
tnh. Mc tiu ca h l c c ch m p bng mi cch v mi
th on.
Gii thng nhn l giai cp mi ang ra i m o l ca n
th va phc tp, li va mang tnh cht trm cp. Chc chn l
giai cp ny l ra khng th ra i c, khng phn thnh c
nu khng c s thm nhp ca t bn ngoi quc m v phng
din ny th t bn y l ngi cha u v ngi thy ca n.
Nhng, sau khi ra i v trng thnh, phn no n vn cm
thy mnh b ngi cha u y gt b, hu nh bp nght v
tr thnh k cnh tranh vi n, cn ng khng cho n tin ln
tht xa nh n mong mun. trong t th nh hin nay, Chnh
ph khng th dnh cho n mt s gip no c. V chnh ph
mun c mt tng lp khc xut hin, hng mnh hn, c sc hn,
c kh nng hu thun cho Chnh ph tt hn. Vy nh cy vo ai
y? Nh cy gii qun phit chng? Nhng l nhng tn mc
tin v v hon ton t ra bt lc trc ngoi bang. Trng cy
vo qun chng ? Bn nng thc bo th khuyn bo bn
thng nhn, rng i vi chng vi t cch l bn ngi i bc lt,
hoc c v bn i bc lt, trc hn ht l hy bng cch no
sng ln hi theo "vn may, cn hn l chi vi th v kh ht sc
ng nghi ng l sc mnh cch mng ca qun chng.
H ri vo tnh trng tuyt vng gia cc vng lun qun
m cha nhn thy li thot ra khi . ng gia hai mt xch
khng l l bn t bn v giai cp v sn, nhm ng gia b
y vo t th tiu vong dn dn, b ho tan lc th vo hng
ng cc nh t bn, lc th vo hng ng giai cp v sn. Ngi
tiu s hu d c nguy c b ngi s hu ln nut chng nhiu
hn l t bn thn ngi tiu s hu bin thnh ngi s hu
ln. V vy, nhm ngi ny t phn tn thnh bt v ngy cng
b nghin nh thnh bi, ngy cng phi chuyn giao c nghip
hoc ca hiu b nh ca mnh cho mt ng ch vng vng hn
anh ta, cn bn thn anh ta th gia nhp vo gia nh v sn vn
ng o, nhng vn cn mang tinh thn mn khch. Nhng
ngi tiu s hu mang tinh thn cch mng khng phi v l do
tm l m v tt yu. D nhin, tinh thn cch mng ca h
mang tnh cht tiu t sn v thm m tinh thn ch ngha
dn tc, ch ngha ci lng v tnh n ho. Tm trng y ca
cc giai cp hng trung u thy biu hin ti tt c cc nc
thuc a v na thuc a.
Cc th th cng b mt ngh do my mc c s dng, nhng
ngi tiu nng b ph sn do ma mng tht thu v phi em
bn rung t ca mnh, nhng ngi cng nhn khng kim c
vic lm to thnh mt tng lp ng o nhng ngi sng
lang thang. H i lang thang t tnh ny sang tnh khc, t thnh
th v nng thn v ngc tr li. khi b cht i, h nhn lm
lnh nh thu trong i qun ca mt vin tnh trng u tin
m h gp hoc bin thnh nhng tn cp. Nhn y xin ni rng
394 395

c rt t s khc bit gia nhng k lm lnh nh thu v nhng
tn cp. Mi khi cc nhn vt cm quyn cc tnh cn c qun
lnh, h thu gp bn cp li v bng cch y bn kia tr thnh
"qun chnh quy. C hai loi ngi u c hi cho nhn dn lao
ng.
SINH VIN
Sinh vin ng mt vai tr ht sc quan trng trong i sng
nc Trung Hoa ang thc tnh, cho nn tng lp ny phi c
xem xt ring.
Mc d h xut thn l con chu ca giai cp t sn ln hoc
nh, nhng h c c v bi nhng t tng mi c trng cho th
h hin i. Bo tp cch mng, th gii b o ln lm cho u
c h thot khi nhng nh kin, cc truyn thng bm r qu
su v thc cc dn tc phng ng. H cm thy au kh khi
phi chng kin s bt ti ca nhng k cm quyn, s dt nt ca
bn qun phit, tnh trng hn yu ca t nc, thi ngo mn
ca bn ngi ngoi bang, cnh cng kh ca nhn dn. H c tinh
thn cch mng v h c gic ng v lng thng xt ng bo,
nu ch c th ni c nh vy. H l nhng nh cch mng duy
tm. H l nhng ngi cung nhit theo ch ngha Uynxn,
nhng ho c Vcxy nh go nc lnh gii ln u h, cn
cuc cch mng Nga th chiu di con ng ng n cho h i.
H nghin cu k lng hc thuyt ca Khng T, h c
nhng th nghim vi ch ngha Uynxn v nh kt qu th
nghim cng nh nh s nghin cu su sc nn h n vi ch
ngha Mc hoc nh bn thn h gi l ch ngha Lnin. H rt
tch cc hot ng. H l mt trong nhng nhm cch mng nht
v c t chc nht Trung Quc.
NNG DN
V Trung Quc tht ra l mt nc nng nghip, nn hn 85%
dn c sng nng thn. C th phn h thnh bn loi: i in
ch, in ch hng trung, tiu in ch, bn nng v cng nhn
nng nghip.
1) i in ch. Phn ln gm nhng cha t v cc phn t
qu tc c. S lng loi ny c t 250 n 300, mi tn chim gi
hn 10.000 u
*
; c gn 30.000 h chim gi hn 1.000 mu mi h, v
c 300.000 h chim gi hn 100 mu mi h.
2) a v x hi ca cc tiu ch, c t 10-100 mu th tht
phc tp v bin ng. Vi mt s rung t tng y, ngi nng
dn c th tr thnh k bc lt, li cng c th tr thnh ngi b
bc lt:
a/ Nu gia nh kh ng ngi, c th dng sc ca bn thn
cy cy, th anh ta thuc loi trung gian;
b/ Nu gia nh khng ng th ngi nng dn y phi
pht canh mt phn s rung ca mnh v nh th tr thnh k
bc lt;
c/ Nu gia nh qu ng v khng rung cho tng y nhn
khu, th ngi nng dn thng buc phi cy cy thm rung t
ca ngi khc ngoi s rung t ca mnh, v nh vy anh ta tr
thnh ngi v sn v bin thnh ngi b bc lt.
C gn 44.000.000 h vo a v nh vy.
3) Rt nhiu nng dn ngho tr thnh cc t in hoc bt
u nhn cy r. Ngi t in thu rung, tr mt khon tin
trong mt thi gian nht nh. Vo nm c ma, s li ca anh
ta cng khng nhiu, bi v ch rung bit r rung t ca mnh
v tnh ton chnh xc cc khon thu nhp trn s rung . Nu
mt ma th ngi t in hon ton ph sn, cn ch t th
khng b mt g. Vi hnh thc cy r, ch t thu c t 40% n
___________
1* Mt mu = 667 mt vung; 100 mu = 6,6 ha hay l 5,5 xiatin
(ch thch ca tc gi).
396 397

50% sn lng ca mi v thu hoch.
4) Cng nhn nng nghip. Trc kia ch s hu rung
t Trung Quc mang tnh cht ht sc manh mn, mi nng
dn, thm ch ngay c ngi nng dn ngho nht, cng c mt
mnh t cn con. Nhng n nay nhiu ngi khng c c
"ngay c mnh t cn con cm di". i vi h, i bn
tay l ngun sng duy nht. kim c ming cm, h tr
thnh ngi hu h trong cc gia nh hoc tr thnh nhng
cng nhn lm theo ma. Cng nhn theo ma khng c ng
lng n nh, cng khng c vic lm thng xuyn. Do vy,
cuc sng ca h rt kh s. Nhng cng nhn ln tui mi nm
kim c t 20 n 30 pi
)
km theo cm n v ch . Cn cc
tr em lm vic chn sc vt th mi nm kim c t 3 n 5
pit. S xm nhp ca t bn ngoi quc nh hng ht sc
tai hi n nng thn. Np sng gia trng truyn thng b ph
hu. B thi thc bi lng hm li v bi tm gng cc ngi
anh em ca mnh thnh th, in ch nng thn cng ngy
cng tm cch c quyn chim rung t. Cc cng ty khai thc
rung t c hnh thnh v c chim n 300.000 mu, lm
cho hng lot nng dn b mt rung t. Nm 1918 c hn
15.500.000 nng dn b thn xm ra i v cnh ngho tng. Nn
lt li, ma bo, i kht, ch qun phit, tnh trng dt nt-
tt c nhng ci lm cho tnh cnh ca ngi nng dn Trung
Quc ngy cng tr nn th thm hn.
CNG NHN
Cn c theo cc s liu thng k th s lng giai cp v sn
Trung Quc ln n 5.056.000 ngi. Gn 15 t chc tp hp
300.000 thnh vin. Cc t chc c phn chia nh sau:
___________
1) n v tin t ca mt s nc Ty - Nam . Mt pit = 1/100 bng
Anh.
Ngh S lng c t chc li
Th in 100.000 5.000
Lm cng trong nh 400.000 8.000
Th may 300.000 7.000
Cng nhn m 300.000 8.000
Cng nhn m mui 300.000 10.000
Th ko xe 200.000 10.000
Cng nhn xng in 80.000 l0.000
Th dt 180.000 l0.000
Th ct tc 200.000 14.000
Cng nhn thuc l 100.000 18.000
Cng nhn xy dng 800.000 30.000
Cng nhn m 420.000 26.000
Cng nhn ng st l00.000 42.000
Vn ti ng st 80.000 45.000
Cng nhn kim kh 200.000 50.000
Cc loi khc 7.000

Mc d ch n cui cuc chin tranh chu u, giai cp v sn
Trung Quc mi bt u tht s c t chc li, nhng n
ng vng trong mt s trn chin u, va chu nhng tht bi,
va ginh c thng li. Cng nhn cc ngnh kim kh, ho cht
v ngnh bin lun lun t ra rt vng vng v phng din t
chc v tinh thn sn sng hnh ng. Cc t chc ca h l mt
sc mnh thc t m ch ngha t bn ngoi quc v bn x phi
tnh n. Giai cp v sn c t chc a ra yu sch:
1) T do hi hp;
2) Quyn bi cng v thnh lp cc hip hi;
3) Ch ngy lao ng 8 gi dnh cho ngi ln v ngy lao
ng 6 gi dnh cho thiu nin;
398 399

4) Bo v nhng in ch hng nh;
5) Cm lao ng thm gi trong cc ngnh sn xut nguy him;
6) Cm lao ng ban m i vi ph n v tr em;
7) Ch ngh php 2 tun, mi nm 2 ln, c tr lng;
Ngh 8 tun l trc v ngh 8 tun l sau sinh con i vi ph
n lm cc cng vic nng nhc;
Ngh 6 tun l trc v 6 tun l sau khi sinh con i vi ph
n lm cng vic nh.
8) Ch kim sot ca cng nhn i vi vic thi hnh bo
him cng nhn;
9) Nh nc tr cp cho cc t chc cng nhn p dng ch
gio dc ngoi nh trng cho cng nhn ln tui.
Lao NG TR EM
80 nm v trc, khi cha xy ra cuc chin tranh thuc phin,
Trung Quc ng tr ch gia trng chuyn ch. Sau cuc
chin tranh ny (1840) ch ngha t bn ngoi quc chin thng
thay th ch gia trng bng ch cng nghip. Cuc u
tranh sng mi din ra gia cc sn phm ni a v sn phm
nhp ni; c th d dng thy trc kt cc cuc u tranh: s suy
sp ca nn cng nghip bn x v s ton thng ca nn sn xut
cng xng ngoi quc. Cc ngh th cng b git cht. Mt s c
s sn xut hng trung c gan thng nht li, tp hp li
chng ngoi bang. Nhng cuc u tranh khng cn sc, v vy nn
sn xut c gii hon ho khng gp kh khn lm ht nn
cng nghip bn x xung vc thm.
Sau khi dn ch cho mnh bng cch , t bn ngoi quc
ch cn mt vic l xut hin Trung Quc hng s thnh
vng. Khng phi mi n n ln th hai. Bn t bn bn x
t quan h m thun vi nhng ngi bn mi, nhng trong bng
ch hy vng c dp no thot khi nhng ng bn y. Nhng h
lm to. Thay v dp may m h hng mong i, h phi nhn
thy bn thn mnh b lt kh, mt mt - bi bn quc ngoi
bang, mt khc - bi chnh bn qun phit nc mnh. Cuc chin
tranh th gii n ra. Bn t bn phng Ty qu bn rn vi cng
vic ca mnh, nn khng th quan tm n vng Vin ng.
Chng gii phng cc th trng v rt cc con tu ca mnh ra
khi cc hi cng Trung Quc.
Cc mt hng cng nghip tr nn khan him. Tng chng
cui cng th ngi sao vn may ri sng n nn cng nghip v
cc ngh th cng bn x. Ngi th li dng s vng mt ca k
cnh tranh ng nghi ng ca mnh m cc nh my mi v cc
ca hng mi. C ngi li mun li dng s non yu v s thiu
kinh nghim ca loi va ni trn khi phc li nhng cng
xng b ph hu ca mnh v tm n nhng khch hng c.
Than i! iu khng hn g mt gic m p. Nh t bn v
th th cng ch va mi kp chc mng nhau l ni tht vng chua
cht hin ln trc h. Cuc chin tranh kt thc. Bn quc
li quay tr li. V chng tr li vi s lng ng o hn, v a
ra nhiu i hi hn trc. Chng c gng khng ch g li nhng
g b mt i Trung Quc trong thi gian vng bng, m cn
mun g li c nhng g b mt i trong thi gian chin tranh
chu u. Cng ht nh cc nc thuc a tng c ngha v
phc v chin tranh, by gi li c ngha v phc hi chnh quc.
Trung Quc cng phi lm vic cho chu u b kit qu. Nn
cng nghip bn x b t li ng a v ca mnh, cn cc th
th cng th b lng qun v i vo m ti.
Trong cuc chi tr tim y gia bn t bn, nhng ngi
cng nhn, c bit l thiu nin, b ri vo cnh l k phi lt .
S li nhun m bn t bn khng sc bn rt do thiu t bn
v do my mc khng hon ho th bn t bn bn x li bt ngi
cng nhn phi gnh chu. Do t kinh nghm hn, t c kh nng
u tranh v hu qu l nhng thiu nin d b thun lng li
hon ton nm trong tay bn ch. Thng xy ra tnh trng l,
400 401

cng cng lm mt cng vic trong cng mt thi gian, nhng cc
em thiu nin nhn tin cng t hn nhiu so vi cng nhn ln
tui. Nu cc em t bt bnh, th tn ch ni vi h: "Ti sao
chng my, nhng k khng c sc lc v khng c tay ngh, li
khng cm thy may mn mt khi chng my c ngi ta cho
ming cm v khng cht i ngoi ph?". Trn thc t, bn
ch thch s dng cc em thiu nin l nhng ngi d cam chu b
bc lt m vn hon thnh cng mt nh mc cng vic. l tnh
hnh trong ngnh sn xut la vi cng vic khng phc tp, cn
my mc th n gin, khng i hi phi c sc vc v tay ngh.
Bng cch s dng lao ng tr em, ch nh my tit kim
c rt nhiu. Thng Hi l thnh ph in hnh nghin cu
s bc lt lao ng ca nhng cng nhn t tui. thnh ph ny,
cng nghip pht trin mnh nht v mang tnh cht hin i nht
so vi bt c ni no Trung Quc. Cc ngnh sn xut ch yu l:
vi si, la v thuc l. S cng nhn lm vic trong cc ngnh ny
ln n 200.000 ngi, trong c 50% l ph n v tr em. Tin
cng ca 2 loi cng nhn ny rt thp, t l0 n 20 xu/ngy.
di ca ngy lao ng l t 12 gi n 13 gi. tui trung bnh
ca tr em t 7 n 14 tui. Vi th cht cn non yu, vi nhng c
quan ca c th cn mnh mai, cc em phi lao ng sut nhng
gi lm vic ko di trong cc cng xng, trong nhng iu kin v
sinh rt ti t. Sut c ngy, cc em phi ht th vo phi nhng
mi nng nc, khng kh hi thi v bi bm. Sau mt thi gian
ngn lao ng ti cc cng xng, sc kho nhng tr em khn kh
ny b hu hoi v phng cu cha, thm ch lao ng ban ngy
cng lm cho mt mi. Nhng cng vic lm ban m cn ti t
hn; s mt nhc v tnh trng thiu ng tr thnh hnh thc tra
tn thc s i vi tr em. S tra tn y tr nn khng khip khi
din ra 10 ngy lin. Trn thc t, vi ch lm vic 20 ngy m
th tr em phi lm l0 ngy ca ban ngy v l0 ngy phi lm theo
ca m. Nhiu khi bt chp cc n lc v b mt nhc qu sc, cc
em phi nhm nghin mt li. V s trng hp tai nn xy
ra v thiu ng.
Trong ngnh sn xut t la, iu kin lm vic tht kinh tm.
Em gi b nh lm cng vic "ko t" phi m ng 2 ni cha
y nc si v cha mt s lng kn nht nh. Bng 2 chic a
nh, ngi ko t xe nhng si t c ko ra t nhng kn t v
t nhng si t y ln chic khung gung. V lun lun c kn t
b t qung v si t b t nn ngi ta lin tc phi ni chng
li bng 2 chic a. Nh vy, mt mt, em gi ko t b nng bc
do ngi st nc si bc hi, v mt khc, em li b lnh bi lung
khng kh chuyn ng t chic khung quay tt. S n o n ic
tai ca my mc, ri mt nhc do hai bn tay phi lin tc vn
ng, hi nc, mi hi thi n ln ma ca nhng chic kn tm
thi ra - tt c nhng ci c quyn li vi nhau lm r
nt khng thng xt nhng si dy thn kinh ca c th b bng.
Khng h c qut gi thng hi, khng h c nhng thit b bo h
v sinh. Ma h cng nh ma ng u nng bc khng th chu
ni v bu khng kh ngt ngt. l nhng iu kin lm vic ca
cc em gi tui t 8 n 15 tui. Bi t bay vo ming, vo mi
lm tc c l tai. Cc ngn tay v mt thng b ty do nc bn
nng bng chy t cc ni nc. Nhng cha ht. i n ni lm
vic v sau tr v nh, cc em phi i b nhiu kilmt. Rt t
khi c ch i bng nhng chic xe nga b nh ln cc em nh
ln c trong thng. Cc em phi n vo gia tra (hoc vo na
m) ngay ti cng xng, bi v ngi ta khng cho cc em
hng 15-20 pht n ung. Khng c ch gii lao, khng c
ch ngh hng tun. l cuc i ca cc n cng nhn b nh
khn kh y.
T 7-8 tui phi lao ng mi ngy 12-13 gi trong sut c
nm, cc em khng cn thi gian v kh nng hc tp. Cc em
hu nh nht lot m ch, a s mc bnh lao.
V bt k tt c nhng iu , cc em vn t coi mnh l gp
may. Tnh trng ngho kh qu gh gm, s ngi tht nghip qu
ng, khin cho ch ngh n s mt vic lm cho ngi n
cng nhn tr tui khng dm u tranh hoc i hi thc hin
nhng s ci thin no . Bn ch bit r iu v khai thc ni
402 403

s hi ca cc em. Nhng t nm 1920, cc n cng nhn nh tui,
noi gng nhng cng nhn nam ln tui, thc hin mt s cuc
bi cng i tng lng. D nhin, phong tro ny cn cha c t
chc tt, lnh o cha tt v b tht bi. Bn ch c thi khoan
dung i vi nhng phong tro , coi l tr tr con m thi.
Cc xng dt v cc nh my sn xut v kh l nhng x
nghip duy nht Trung Quc c t chc mt cch hin i. Cc
em thiu nin trong cng nghip dt chim 7% tng s cng nhn,
ti cc nh my sn xut v kh cc em chim 5%. Cc em c
phn thnh 3 loi: hc sinh hc ngh, th bn v lao cng. Loi hc
ngh lao ng l0-ll gi/ngy, c tr 10-20 xu. Thi gian hc ngh
ko di 2-3 nm. Sau h tr thnh th bn. Th bn hng tin
cng nhiu hn cc em hc ngh, nhng li t hn so vi cc cng
nhn thc th. Loi lao cng hng tin cng bng cc em hc
ngh, nhng khng c tng lai bi v h s khng bao gi tr
thnh th c. Nhn chung, hon cnh ca cc em thiu nin - cng
nhn c tt hn hon cnh cc em gi trong ngnh sn xut t la.
S gi lm vic ca cc em nam ngn hn v c nhiu t do hn,
nhng cc em cng khng c t chc li.
Do t nc rng ln bao la v thiu phng tin i li, cho
nn qu trnh nn cng nghip ph hu ngh th cng vn cha
kt thc. min qu xa xi khng gn cc con sng v ng st,
dn chng lun lun cn n cc sn phm a phng. Trong cc
vng ngh th cng tng i pht t, cng vi n l vic dy
ngh. Cc nam n cng nhn nh tui phn nhiu l con ci ca
cng nhn thnh th. Mt s lng khng ng k xut thn t
nng thn; nhiu ngi trong s theo hc cc trng cp I,
mt s hc cc trng cp II- l con ci ca nhng tiu ch
bin thnh v sn.
Rt kh xc nh con s chnh xc cc cng nhn thiu nin,
nhng d sao cn c theo t l phn trm, ta c th ni rng, trong
cng nghip dt c 7% s cc em y, trong cng nghip sn xut v
kh c 5%, trong ngnh t la c 25%, qua chng ta thy cc em
gi v tr quan trng nh th no trong gia nh v sn Trung
Quc.
Trong cc xng c t chc tt, cc em hc sinh cn kim
c i cht, trong khi cc em hc sinh nng thn khng
nhn c ng no, m thi hn hc li ko di hn. Trong nhng
nm u cc em khng c hc g c, cc em lm cc cng vic sai
vt, qut nh, t l, gnh nc, tm li, lm hng nghn cng vic
trong nh. i khi ng ch bo hc tr dt con ci hn i do chi
nh ngi hu.
Sau khi hc xong, ngi hc tr khng c lp tc ri khi
nh ng ch ca mnh. Theo tc l n su, ngi hc tr phi
li trong vng 2 - 3 nm gip vic c c hng cng, mc tin
cng do ng ch tu n nh, tu theo "lng tt". Mi y, i
sng t y cng nhn lm vic trong cc ngh th cng
on kt li bo v li ch ca mnh. Hin thi, y vn cn l
mt phong tro yu t, v cc i hi ca n cn rt n ho. Phi
thy rng, cng nhn thiu nin v cc em hc ngh cm nhn
thy s ph sn ang ti gn ca cc x nghip th cng, nn
dn dn ri b xng ca mnh vo lm ti cc xng my. Tnh
cnh ca lao ng tr tui rt thm hi. H khng c cng vic n
nh, khng c ng lng tm phi chng, cng khng c s bo
m cho tng lai. Khi c vic lm th h cn sng ln hi cho qua
ngy, nhng khi khng c vic lm th lm vo cnh ngho i.
Nhng con ngi khng nh y i lang thang trong cc thnh ph,
ti cc t im thng mi v trang hong nhng ni bng
nhng mnh qun o rch nt ca mnh v bng tt c cc hnh
dng ngho kh, phi by ra trc mt ch qun phit v giai
cp t sn hnh nh sng ng v ti c ca chng.
THANH NIN TRUNG QUC V I SNG CA H
Cng nh thanh nin cc nc khc, thanh nin Trung Quc chu
ng gnh nng hu qu ca ch t bn ch ngha v qun phit.
404 405

Vi s ngho nn tinh thn, s th b v v s, bt chp nhng
phm gi tiu biu cho tt c nhng tn tay sai ca ch ngha t
bn c trang hong bng cc tc hiu, bn qun phit Trung
Quc khng c mc ch, cng nh nhng ngi anh em ca chng
phng Ty, chng khng th c hng s tha th.
Bn qun phit phng Ty ch t cn bit rng, chng tn st
thanh nin v sn nc mnh l bo v ti tin ca bn t bn,
hoc nhm mc ch chinh phc cc thuc a, duy tr li ch kinh
t v chnh tr ca giai cp t sn l giai cp ca chng. Bn qun
phit Trung Quc y mt s thanh nin Trung Quc ny i git
hi nhng thanh nin Trung Quc khc nhm phc v li ch ca
bn t bn ngoi quc m chng phc tng. Bn qun phit y
thm ch khng tm n cc chiu bi ch ngha s vanh v bo v
giai cp mnh.
Cng cn ni thm rng, khng c ni no m ngi lnh li
b i x ti t nh th v b mt quyn nh Trung Quc.
Nh chng ta thy, c l tnh cnh ca hc sinh Trung
Quc thm ch cn ti t hn nhng ngi anh em ca h cc
nc khc.
Bn cnh ch qun dch v hc ngh, cn c tn gio v nn
hc vn t sn vi nhng thc gi di ca n. Ch t bn ch
ngha lm thanh nin b bin dng v phng din tinh thn v
vt cht, khi thanh nin cha kp pht trin.
Cn v gio dc th quy tc chung l: tr em c hc hnh tu
theo mc sng vt cht ca b m. Nu b m giu c, con ci c
hc hnh chu o. Nu b m ngho, con ci hon ton tht hc.
Nh vy, con ci giai cp i t sn c ra nc ngoi n hc. Khi
chng tr v t quc vi tt c hnh trang khoa hc ca mnh, th
chng gi nhng cng v quan trng trong cc c quan chnh tr
v kinh t ca t nc.
Con ci ca giai cp t sn hng trung c hc hnh rt chu
o khin cho chng c th tr thnh nhng ngi lao ng c a
v tt v lm cc ngh t do. Sau khi tt nghip cc trng cp I v
cp II, con em ca cc tiu ch, do khng c tin, nn khng th
tip tc tin ln cc nc kin thc cao hn. H bin thnh nhng
vin chc hnh chnh, cc ch tim bun nng thn v v.v.. i
khi h i tm vn may trong qun i.
"Con vua th li lm vua, con si cha li qut l a" - Cu
tc ng ni nh vy. Mc d ht sc mong mun, nhng cng
nhn v bn nng khng th gi con em mnh n trng c.
Nu nh h lm c iu th cng ch lm c mt hoc hai
nm, khng th lu hn c. Tnh trng ngho i h xung
nh nhng gng km. V nhng tr em no cht vt lm mi hc
nh vn c i ba ch th li ghi tn vo lm ti cc xng hoc
ra lm ngoi ng rung.
PHONG TRO THANH NIN
Cng nh phong tro cng nhn, phong tro thanh nin Trung
Quc ra i vo cui chin tranh th gii, hay ni ng hn, t khi
ho c Vcxy c k kt. Phong tro ny hon ton khc phong
tro thanh nin phng Ty. Phong tro thanh nin phng
Ty ch yu tp hp thanh nin nng thn v thanh nin cng
nhn. Trung Quc, phong tro thanh nin ch tp hp sinh vin.
phng Ty, thanh nin nng thn cng nh thanh nin thnh
th u u tranh v nhng nguyn nhn kinh t v chng bn
qun phit, bi v trn c s , li ch ca h trng hp vi nhau.
Cn Trung Quc, tr mt vi ngoi l hn hu, cuc u tranh li
do thanh nin tr thc tin hnh. Cuc u tranh ny thng mang
tnh cht chnh tr nhiu hn tnh cht kinh t, hn na, nhng
hot ng u tranh y ch yu nhm chng li chnh ph phn
ng v ch ngha qun phit phong kin. S khc nhau ny c th
gii thch c. Ti cc nc phng Ty, ni ch ngha t bn
pht trin hn, nn gio dc mang tnh cht ph bin hn. Thanh
406 407

nin cng nhn pht trin hn v quen u tranh hn. N c c
kinh nghim - l di sn ca cc dn tc c i. Cn Trung Quc
ch ngha t bn cn non tr. Cng nhn quen vi li sng kiu ch
gia trng. S hc hnh ch hn ch mt s t con ci cc tng
lp c c quyn c li. a s cng nhn khng bit ch v b tch
khi phong tro cng nhn ton th gii. H b au kh, h nhn
thy r tt c tnh cnh khn kh ca mnh. Nhng h khng bit,
do u m h b ngho kh v bng cch no thot khi tnh trng
. Ch c tng lp sinh vin l c th nghe thy nhng hi m ca
phong tro cch mng phng Ty. Ch c h mi c th nhn
thy, suy ngm, so snh v hiu c vn . V vy, h l nhng
ngi u tin tham gia u tranh.
Mt khc, sinh vin khng phi chu nhng thiu thn v vt
cht nh ngi cng nhn. Do vy, h pht ng tuyn truyn chng
ch ngha qun phit v chng quc. Kinh nghim ch cho h thy
rng, ch ngha quc l ngun gc ca tt c mi cn bnh m ch
c s thc tnh ca giai cp cng nhn mi cha khi c.
H yu t do v trung thc, h kin quyt u tranh v s
nghip cng nhn. Trong tt c cc cuc c ng v biu tnh gn
y, sinh vin dnh v tr to ln cho cc yu sch ca cng nhn.
Trc y tt c cc nc, trong thi k trc cch mng, chng
ta thy tr thc m nhn vai tr tin phong, mi cho n khi t
bn thn ngi cng nhn tr nn gic ng hn v c hc vn
hn, sc lo liu cho vn mnh ca mnh. Khi y, tng lp tr
thc tht s cch mng s t ho nhp v i vo phong tro cng
nhn.
Khi mi ra i, t chc thanh nin cng sn Trung Quc t t
tn cho mnh l "Lin on thanh nin x hi ch ngha". N bao
gm tt c cc khuynh hng v tt c cc sc thi. Trong c c
phi v chnh ph, phi cng on ch ngha, phi Rtx, nhng
ngi i theo Cc Mc. S pha trn nh vy cc khuynh hng
khc nhau khng th ko di lu c. Ngi ta tranh ci
nhiu, nhng khng lm g c. Kt cc l, h tch khi nhau.
Nhm mcxt l nhm duy nht cn tn ti v c t chc li. T
n hot ng tht s, dnh mi sc mnh cho t chc mnh, v
cho vic gio dc thanh nin nng dn v thanh nin cng nhn.
Vo thng 5-1919, ngi ta thy r l, Nht Bn khng mun
tr Thanh o cho Trung Quc v cc i din ca Trung Quc
hi ngh ho bnh do d trong vic k tn vo ho c Vcxy.
Khi y, tt c cc sinh vin Trung Quc ra ng ph. H
t cc dinh th ca ba vin b trng Nht Bn, chn ng mt
vin b trng v ch sau khi nh cho nh t mi bung
tha. Thanh nin trong ton Trung Quc noi theo tm gng cc
ng ch ca mnh Bc Kinh, v cuc biu tnh lan rng ra
ton quc. H gi cc bc in n Pari thuyt phc i din
ca mnh ng k vo bn ho c chia ct ny. H i triu hi
lp tc ba b trng phn bi, a yu sch i th cc sinh vin b
bt trong thi gian c biu tnh, tuyn b ty chay hng ho ca
Nht Bn. H ht sc nhit thnh, v phong tro rt kin cng, v
vy nhanh chng em li kt qu. C ba b trng b triu hi,
i din Trung Quc khng chu k vo bn ho c, nhng
ngi b bt gi c th ra. Cuc ty chay hng ho Nht Bn
tr nn rng khp.
Sau thnh cng ny, anh em sinh vin tht s i vo hnh
ng v u tranh. Nhm truyn b cc t tng tin tin, ngi ta
lp ra cc cu lc b trit hc, vn hc v ngh s; lp ra hi lin
hip tp hp hng vn sinh vin. Nhng sinh vin tin tin nht
quyt nh cch mng ho sinh hot truyn thng y tnh cht u
m ca gii sinh vin Trung Quc. H lp ra cc nhm m tt c cc
thnh vin trong phi lm cng vic chn tay mi ngy 3-4 gi.
C nhiu sinh vin ra nc ngoi ban ngy lm vic, cn ban
m hc hnh. H t kim tin sng v khng nh n s h tr
vt cht ca gia nh, cng nh ca nh nc.
L nhng lc lng ng ch v sc mnh v v s lng,
408 409

sinh vin thng hay can d vo cc vn chnh tr v x hi. Cc
phng tin u tranh ca h cng ging nh ca giai cp v sn:
ra li ku gi, t chc mt tinh, biu tnh, bi cng.
HAI NHN VT ANH HNG
CA Thanh NIN TRUNG QUC
Thng 8 nm 1920, Hi lin hip thanh nin x hi ch ngha
ra i Thng Hi. V thnh phn rt hn tp nn n ch tn ti
c 1 nm. T chc ny gii tn vo thng 5 nm 1921. n thng
12 nm , mt s ngi mcxt tr tui tp hp nhau li v lp
ra nhm mcxt. Thng 5 nm 1922, h c n 17 chi nhnh a
phng. Nhng chi nhnh ln nht l Thng Hi, Nam Kinh,
Bc Kinh, Thin Tn, Qung Chu. Cc t chc ny c 4.000 thnh
vin, trong c 2.400 cng nhn tr v 1.600 sinh vin. Cn nu
r s vt tri ca thnh phn v sn, bi v trc y thanh nin
cng nhn Trung Quc vn cha c hun luyn vo t chc v
thng c thi quay lng li vi chnh tr. Cc chin hu ca
chng ta - rt kin tr, nhit tnh v tho vt thu ht mt s
lng ln cng nhn trong mt thi gian ngn nh th.
Thng 5 nm 1922, i hi ton quc ln th nht ca thanh
nin cng sn Trung Quc c triu tp Qung Chu. i hi
tho lun cc cng c quan h n chnh sch dn tc v quc
t, thng qua cc ngh quyt v nhng phng php u tranh
chng quc v chng ch ngha qun phit. i hi tho lun
cc phng cch tuyn truyn v thu np cc thnh vin mi. Tm
li, t c nn mng vng chc cho t chc thanh nin cng
sn, k t ngy , nh hng ca n ngy cng tng trong qun
chng cng nhn.
Tuy cn rt non tr, nhng "thanh nin cng sn Trung Quc"
tham gia cc trn chin u, n nhn cc n ging ca giai
cp t sn v phi chu ng nhng hy sinh. Lch s thanh nin
cng sn Trung Quc c tm gng hy sinh cao c. Cha k s
thanh nin xung kch ang cn ngi trong cc nh t, c hai
ngi hy sinh cho giai cp v sn.
Vng i ra i nm 1897 ti Trang T thuc tnh H Nam.
Anh theo hc ti mt trng dy ngh. Sau khi tt nghip kho
hc, anh lm th in. Sau anh tt nghip trng cao ng dy
ngh Thin Tn. Nm 1919, sau khi xut hin phong tro sinh
vin nhn Ho c Vcxy, anh gia nhp Hi lin hip sinh vin.
Hot ng tch cc v lng dng cm ca Vng i nhanh chng
c cc ng ch ca anh bit n, h c anh lm i biu n Bc
Kinh t quan h vi gii sinh vin Th v sau na
chuyn cho Chnh ph yu sch ca sinh vin. Anh b bt giam
38 ngy trong nh t. Nm sau, anh tr v qu v lp ra Lin
on cng nhn H Nam. Anh lm b th ca t chc ny cho n
ngy qua i. Thng 4 nm 1921, anh li b bt trong thi gian n
ra cuc bi cng ca cng nhn ngnh t la. Trong nh t, anh
tuyn b tuyt thc 7 ngy v c tr t do. Sau khi ra khi
nh t, anh em cng nhn cng knh anh ln vi nim hn hoan
phn khi. p li s cho mng ca cc ng ch, Vng i
ni: Tt c cc chin s tr tui cn phi bit cnh t ti. l ni
thch hp rn luyn - cng nhiu ln b t ti th ta cng c
nhiu tinh thn cch mng. Vo thng 11, anh t chc biu tnh
phn i chnh sch phn ng ca Chnh ph. Hn 10.000 cng
nhn hng ng li ku gi ca anh. Thng l nm 1922, n ra
cuc bi cng mi ca cng nhn ngnh t la. B dn vo chn
tng, bn ch x nghip phi tr 160.000 pit cho o Cn Tr,
vin tnh trng H Nam, hn tr kh Vng i v ngi bn
ca anh m chng coi l nhng ngi cm u. Th l ngy 17
thng 1 nm 1922, vo 3 gi sng, Vng i ng xung sau khi
b 3 nht gm ca bn tay chn vin tnh trng. u anh khng
b t la v sau khi b tn cng, anh cn c th nhn bit mi
ngi. Anh qua i sau 2 gi au n.
Phm n Kim sinh nm 1897 cng H Nam, anh hc
trng dy ngh "dt v chi si". Nm 1917, tt nghip trng ny
410 411

v n lm vic ti xng sn xut vi si. Nm 1920, anh lm
quen vi Vng i v gip Vng i lp ra Hi lin hip cng nhn
H Nam, lm tng bin tp tun bo Ngi lao ng, c quan ngn
lun ca Hi. Bt php ca anh va gin d, gy xc cm li giu
hnh nh, rt c cng nhn a thch. Anh cng vi Vng i
a mt s cuc bi cng ca th in, th ct tc, th mc, v.v. n
thng li. Phm n Kim l mt cn b tuyn truyn gii. Li pht
biu ca anh y sc thuyt phc v y nhit tnh, cng ging
nh cc bi v cc tc phm ca anh. Trong s cc tc phm do anh
vit, chng ti xin nu ln bi "Cuc i thoi gia hai cng nhn"
v "Ti nng ca ngi lao ng" (kch vit cho nh ht) v nhng
bi khc. C th thy anh c mt trong tt c mi cuc u tranh
ca sinh vin v cng nhn. u anh cng ni bt nh hot ng
tch cc v ti hng bin. T sau cuc bi cng cui cng ca cng
nhn ngnh t la, anh nhiu ln b bt cng vi Vng i. Sau
ci gi l x n, bn chng tuyn n t hnh cc anh. Phm n
Kim lc y tr li tn chnh n: "Nu ng mun git cht chng
ti, t ra ng cng phi gii thch xem chng ti phm ti g". Tn
chnh n vi nt mt hm hm d tn p li: "Cc anh s c
bit tng tn iu khi no ngi ta cht u cc anh". H b
hnh quyt vo khong 3 gi sng. Sng hm sau, tn tnh trng
st nhn tuyn b rng, Vng i v Phm n Kim l nhng k
v chnh ph, tuyn truyn nhng t tng c hi, giu v kh
v sau ht, lp ra t chc lt ch hin hnh.
Nhng cc anh, hai ngi ng ch ca chng ta, khng hy
sinh v ch. Mu ca cc anh s lm thm m thm mu
la cho ngn c cch mng v sn, bng s hy sinh ca mnh, cc
anh s thc tnh ton th giai cp v sn Trung Quc trc y vn
cn th ng v th .
T CHC CA THANH NIN CNG SN
Nm 1922, c c im l nhng cuc ni dy ca cng nhn
tng ln ht sc mnh m. Hnh ng git hi cc ng ch ca
chng ti khng xa l vi nim thc tnh nng nhit y - hn
1.700 nam n sinh vin v cng nhn gia nhp "Thanh nin cng
sn". iu th bn ao ph khng ng ti. i hi ln th nht
hp Qung Chu t ngy 5 n ngy 10 thng 5 nm 1922.
Di y l mt s on trch t cc cng c thng
qua ti i hi:
l. Tnh trng t nc b chia ct v cc cuc ni chin n ra l
do ch ngha t bn ngoi quc gy ra, c bn phn bi ngi
Trung Quc, bn gi nhn gi ngha, bn y t ca ch ngha t
bn ng h. Chng bn cho ng ch ngoi quc tt c cc ngun
sinh lc ca t nc, tt c i sng kinh t ca t quc mnh.
2. Ch ngha t bn Trung Quc buc ngi ta phi thy s
bc lt ca n ngy cng tn bo. N khng tt hn ngi anh em
ngoi quc ca n, bi v n du nhp ca ngi anh em ch
bc lt v p bc.
3. Tn cu lc t bn ch ngha ng tr v lm khnh kit s
qun chng bao gm bn nng, bun bn nh, tiu ch v tt c
cng nhn.
4. Ngi tiu ch b y vo con ng ph sn v tiu vong do
b hai tng p bc ca t bn ngoi quc v ch qun phit bn
x, bn nng t v khin h phi u tranh chng li hai k th y.
Cuc khi ngha nm 1900 chng t rng, tng lp trung
lu khng mun chu ng thm na ch ngha t bn ngoi quc.
Cuc cch mng nm 1911 ch r rng, qun chng hon ton
chn ngy ch phong kin cng nh nn qun ch.
5. Cuc u tranh ny chng li ch quan liu v gii ti
phit trong i sng kinh t v chnh tr ca nhn dn c ngha
lch s quan trng. Nu cuc u tranh y em li thng li, th n
s bo m nn c lp dn tc trong chnh sch i ngoi v trong
i sng ni b ca t nc, n s em li t do bo ch, lp hi, v.v.,
412 413

cng nh em li ch u phiu ph thng. l giai on lch
s tt yu. Giai cp v sn phi hnh ng thc y cho thng
li ca mnh. Bng hnh ng gip lt ch c, chng ta tp
hp lc lng v hun luyn chun b cho cuc cch mng sp
ti, cuc cch mng v sn.
6. Tuy nhin, chng ta khng c qun rng, mc d chng ta
c hng mt t quyn li nh cuc cch mng tiu t sn y,
nhng nhng li ch y khng phi l mc tiu ca chng ta v s
khng em li s gii phng hon ton cho chng ta. Ngay sau khi
lt c giai cp thng tr, giai cp t sn nh s t ng bin
thnh giai cp cao nht v giai cp bc lt. Vn ca chng ta -
vn ch ngha cng sn - vn hon ton phi c t ra.
7. V vy, ngay sau khi cuc cch mng t sn kt thc, chng
ta phi lp tc bt tay vo vic t chc cuc cch mng v sn. Mc
tiu ca n l thit lp cc Xvit cng nhn v nng dn, ngha l
chuyn giao ton b quyn lc chnh tr v quyn lc kinh t vo
tay giai cp v sn.
8. Cuc cch mng y n ra nhanh hay chm cn ph thuc
vo tnh hnh quc t, trnh t chc v nhp u tranh ca
giai cp cng nhn Trung Quc.
9. Thanh nin cng sn Trung Quc c lp ra bi thanh nin
cng nhn Trung Quc v tn ti phc v thanh nin cng nhn.
N s to ra v ginh c s gii phng ca mnh: x hi ho tt
c t liu sn xut v t liu tiu dng, thc hin nguyn tc: "Ai
khng lao ng, ngi s khng c n".
10. Thanh nin cng sn khng ch u tranh nhm ci thin
lao ng ca tr em, m cn m rng nhng i hi cp bch ca
mnh nhm bo v n thanh nin v sinh vin. N tuyn truyn
thc giai cp v o to thanh nin cho cuc cch mng v sn.
11. Kt qu y khng th t c trong mt sm mt chiu
m li khng c s chun b. V vy thanh nin cng sn phi c
quy ch cht ch, cc mnh lnh v ch th chnh xc.
NHNG YU SCH CP BCH
Chnh tr:
a) Th tiu ch qun phit, ch ngha quc v ch ngha
t bn.
b) Quyn pht ngn khng hn ch cho cng nng.
c) T do bo ch, hi hp, lp hi v bi cng.
Kinh t:
a) Ch ngy lm 6 gi cho tr em, ngy lm 8 gi cho ngi
ln. Cm tuyn lao ng cc em di 12 tui.
b) Mi tun c ngh 36 gi, hon ton c ngh vo cc ngy
l.
c) Cm ch v th hc vic k cc hp ng t nhn. Ban hnh
cc o lut bo v gii hc ngh.
d) Ci thin iu kin v sinh trong lao ng. Cm s dng lao
ng tr em di 16 tui trong cc ngnh sn xut nguy him.
e) Tr cng ngang nhau cho nam n cng nhn. Ph n c
ngh hai thng c hng lng trong thi gian sinh .
Gio dc:
a) Thanh nin cng sn t chc cc cu lc b, cc lp hc, cc t
chc gio dc nhm pht trin thc x hi trong thanh nin cng
nhn v thanh nin nng dn. N s xut bn cc bo, tp ch v sch
nhm mc ch bo v v tuyn truyn. Sau ht, n phi gip dn
chng ln tui m ch c c trnh hc vn ph thng.
b) H thng ging dy s c thay i sao cho con em ngi
ngho c i hc.
c) Ch hc khng mt tin v ch t qun cho sinh vin.
d) Bnh ng gia cc tn gio v cc dn tc. Thanh nin cng
sn cn phi gip phong tro thanh nin, phi u tranh chng
414 415

th on ngu dn tn gio v tt c nhng g c th lm tm ti
u c thanh nin.
Thanh nin cng sn cho rng, vn gii phng cc dn tc
thuc a l vn quc t, v vy phi gip tt c mi dn tc
trong cuc u tranh ca h.
Sau i hi, Ban chp hnh mi ghi nhn rng, thnh lp
thm c 6 chi hi a phng, nng tng s ln 22 chi hi.
Bo "i tin phong" c pht hnh.
Cc hnh thc u tranh:
a) Nhn k nim ngy mt ca Rda Lcxmbua v Cc
Lpnch, t chc nhng cuc biu tnh ln Thng Hi, Bc
Kinh, Qung Chu v cc tnh khc.
b) Thanh nin cng sn tham gia rt tch cc vo phong tro
bi m tn: khp ni u c cc hi bi m tn, tp hp c gn
30.000 thnh vin. Ph bin cc bi thuyt trnh, cc sch mng v
nhng bn tuyn ngn, ng thi tin hnh cc hi ngh.
c) tin hnh thng li cuc biu tnh ngy 1-5.
d) Ti tt c cc tnh c nhng chi hi a phng u tin
hnh ngy ch ngha Mc. phn phi cc bn tuyn b v cc
cun sch c ng.
e) Thanh nin cng sn ng h cuc bi cng ca th dt
Thng Hi. Ban chp hnh ca n gi cc thng tri n tt c
cc t chc cng nhn yu cu h gip , trong 3 ngy Ban
chp hnh thu c hn 900 pit qua vic m t ng k. C
10 ng ch thuc hi "Thanh nin cng sn" b cnh st bt v
l do . Ch sau khi cuc bi cng ca th dt kt thc h mi c
th. Gii thanh nin trn y nhng d nh tt p v nhit tnh
hot ng hng hi. Tuy nhin, h vn khng lin h c vi
qun chng. Tnh trng y l do thiu cc ch th v kinh nghim.
Ti i hi ln th III ca Quc t Thanh nin cng sn, ng
ch Liu Nhn Trn d vi t cch i biu. Sau khi tr v ng
ch triu tp i hi ton quc ln th II. i hi c triu tp
vo thng 7 nm 1923 Nam Kinh. xem xt v tip nhn cc
cng ca i hi quc t. Nhng on di y ca mnh lnh
phi c thc hin:
a) ng h i hi hng ngy ca thanh nin cng nhn.
b) i vo qun chng kt np nhng thnh vin mi thuc
nam n cng nhn.
c) Thnh lp cc chi b nh my.
i hi ton th gii tn thnh cc cng do Thanh nin
cng sn Trung Quc trnh by, nhng cng y lin quan n
chnh sch cn p dng i vi "Quc dn ng"; cc hi vin hi
thanh nin cng sn phi bng mi cch gip m rng v cng c
ng cch mng y, lun lun tuyn truyn rng ri nhng nguyn
tc cng sn ch ngha. Cc hi vin Hi thanh nin cng sn no
ng thi c tham gia "Quc dn ng" phi lun lun chu s kim
sot ca Ban chp hnh Thanh nin cng sn v phc tng cc ch
th ca n. Tuy tham gia cng vic ca "Quc dn ng", nhng cc
hi vin ca Hi thanh nin cng sn khng c coi nh vic
tuyn truyn t tng cng sn v trong tt c mi trng hp phi
th hin tnh c lp v t tng v t chc. Cc hi vin y chu
trch nhim trc ng mnh, ngha l trc Hi thanh nin cng
sn.
V mt mt, do cu trc cch mng t nhin ca thanh nin
nng dn, v mt khc, cng do c mt s ln binh lnh xut thn
t thanh nin nng dn, nn Hi thanh nin cng sn phi dnh s
ch c bit cho cng tc theo hng ny, c bit y mnh cng
tc gic ng giai cp trong thanh nin nng dn h thnh bn
chin u cch mng ca mnh. i phi tr cng mt mc tin
cng cho thiu nin lm cng loi cng vic nh nng dn ngi
ln. Tr em nng thn l nhng ngi tham gia sn xut trong
tng lai, phi c hc hnh mt cch tng ng. Thanh nin
cng sn thu thp d kin v tnh hnh kinh t ca dn c nng
416 417

thn hnh ng cho ph hp vi tnh hnh.
Gio dc v tuyn truyn
Bng nhng bng chng n gin v r rng, lm cho qun
chng hiu r li ch tht s ca mnh. Dn dn a qun chng
n ch nhn thc c s cn thit phi thay i ch x hi
hin hnh. Hun luyn qun chng nm vng cc phng php
ca t chc cng nhn. Hot ng theo hng nhm lm cho tt
c thanh nin nng dn, thanh nin cng nhn v thanh nin hc
sinh hiu r v tha nhn cc t tng ca cch mng dn tc v
cch mng quc t.
Ra li ku gi gi tt c thanh nin cng nhn, thanh nin
nng dn, binh lnh v sinh vin vi nhng li kt thc di y:
o ch ngha qun phit!
o ch ngha quc!
o bn t bn bc lt!
Cch mng ton th gii mun nm!
Hin nay "Hi thanh nin cng sn" c 6.000 hi vin. Cc
nhm v cc chi hi dn dn c lp ra trong khp t nc. Sinh
vin v thanh nin kiu bo cng thnh lp cc nhm cng sn
nc ngoi. Trong s c hn l00 ngi hc ch ngha Mc ti
Trng i hc cng sn ca nhng ngi lao ng phng ng
Mtxcva.

CNG TC QUN S CA NG
TRONG NNG DN
83
CC PHNG PHP DU KCH CCH mng
Cuc cch mng v sn khng th thng li cc nc nng
nghip v na nng nghip nu nh giai cp v sn cch mng
khng c qun chng nng dn ng h tch cc. l mt s
thc hin nhin i vi c hai cuc cch mng - cch mng t sn
dn quyn v cch mng v sn. Trong thi k cch mng t sn
dn quyn, cuc u tranh ca giai cp v sn thc hin cc
khu hiu ca mnh v chuyn cuc cch mng t sn dn quyn
thnh cch mng v sn khng th ginh c thng li hon ton
nu khng c khi lin minh cch mng ca giai cp v sn v nng
dn, nu khng c s tham gia tch cc ca qun chng nng dn
b p bc vo vic thc hin nhng khu hiu ca cch mng. Ba
cuc cch mng Nga, cuc cch mng v i Trung Quc v cc cuc
u tranh cch mng nhiu nc khc chng minh r rng
iu . i vi tt c nhng nh cch mng chn chnh hin nay,
nguyn tc lninnt cn bn y l s thc hon ton khng th chi
ci. Trung Quc, n , M Latinh, nhiu nc chu u (cc
nc vng Bancng, Rumani, Ba Lan, Italia, Php, Ty Ban
Nha...), bn ng minh cng quyt ca giai cp v sn trong cch
mng l qun chng nng dn. Cch mng ch c th thng li nu
nh nhng ln sng cch mng lay ng c qun chng nng
dn di s lnh o ca giai cp v sn. Do vy m vic tuyn
truyn ca ng trong nng thn c tm quan trng c bit.
Bt k mt phong tro cch mng nghim chnh no trong

nng dn, nh chng ta thy (v cn thy by gi) Trung
Quc, thot u xut hin di dng nhng cuc ni dy l t, t
pht, ri rc ca cc nhm du kch chng li bn i a ch, bn
ph nng, thng gia v bn cho vay nng li; chng li cc nh
chc trch thu thu; ni vn tt, chng li mi th lc chnh tr v
hnh chnh tn ti lng qu hay thnh ph v chng li ch
hin hnh tch thu v chia rung t, b a t, xo n v thay
th chnh quyn bng cc t chc nng dn. giai on u ca
phong tro cch mng, nng dn t khi nu ra bt k khu hiu r
rng no v cch mng rung t; h ch phn i nhng tn a
ch "tn c" v i gim t v thu...
c im cn bn ca cuc cch mng nng dn giai on
u l tnh cht t pht ca n: nhng hnh ng l t, ri rc;
khng c mt cng lnh chnh tr nht qun cho c vng; khng c
nhng khu hiu n nh.
i vi nng dn, mc ch ca ng v sn l r rng. ng
v sn phi ginh ly quyn lnh o phong tro, t chc, ng
vin qun chng nng dn xung quanh nhng khu hiu giai cp
nht nh ph hp vi tnh cht ca cuc cch mng, ni tm li l
phi dn dt ton b phong tro tin ti thc hin nhng khu
hiu y. ng ca giai cp v sn cn phi phi hp phong tro
nng dn vi cc mc tiu cch mng v cc hot ng ca giai cp
v sn cc trung tm cng nghip.
ng cch mng phi hiu rng phong tro nng dn, cho d
c quy m to ln ti u i na, cng khng mong g ginh c
nhng thng li quyt nh nu nh giai cp cng nhn khng
hnh ng. iu ni cng ng i vi cc hot ng ca giai
cp cng nhn ( cc nc nng nghip v na nng nghip) nu
nh cc hot ng khng c h tr bi hot ng cch mng
mnh m t pha nng dn. T chc v chun b cc hot ng phi
hp, nu c th cng mt lc thnh th v nng thn th s l
mc ch cn bn ca ng cch mng cc nc nng nghip v
na nng nghip.
Trung Quc, nh kt qu ca cuc Bc pht m phong tro
nng dn t ti tm vc to ln. Cho ti thi im i hi ln th V
ng Cng sn Trung Quc (thng 5-1926) c khong 10 triu nng
dn c t chc li trong cc Nng hi Hoa Trung v Hoa Nam.
i b phn, ch yu min Nam, lu vc sng Dng T, u
tranh (nm 1927) c thc di khu hiu ca cch mng rung
t. ng Cng sn Trung Quc (b phn lnh o ca ng thi k
ny) ng l phi tin hnh tuyn truyn c ng trong nng dn
ph hp vi nhng ngh quyt ca Quc t Cng sn; ng l phi
hng qun chng nng dn i theo con ng hnh ng cch
mng bng cch gip h t chc li, vch ra cng lnh chnh tr v
k hoch hnh ng, bng cch thc y s phn ho x hi trong
nng thn; ng l phi km gi phong tro trong nh hng ca
ng v ch o theo chin lc ca ng theo hng m rng v lm
su sc thm cuc cch mng rung t, th ng ny li ph thuc
vo phong tro nng dn v phi hp vi Quc dn ng chin u
chng li ci gi l s h l
)
qu ng, tc l ci m trong thc t
l sng kin cch mng ca cc t chc nng dn. l sai lm ln
nht trong lnh o ca nhng ngi cng sn lc .
iu ht sc ngc nhin l chnh sch ca ng Cng sn i
vi nng dn v khi lin minh vi Quc dn ng lm ny
sinh mt kt cc sau y: Ngy 1-8-1927, khi ngha qun ca Dip
nh v H Long Nam Xng tin xung min Nam th h khng
th tm ra mt s lng phu vn chuyn n dc v cc vt
liu chin tranh kh
)
. Nng dn b lng i khi b ng vin.
i qun ca Dip nh v H Long nh phi li pha sau v
s n dc ri lt vo tay qun ch. Tng t nh vy, vng
Sn u, cc vin ch huy cng sn v cnh t Quc dn ng ca
qun i cch mng ang c thuyt phc nng dn gia nhp qun
i ca mnh v mun phn pht s v kh tha cho h. Ngi
___________
1) Nguyn vn: so - called - excesses
2) Qun i min Nam khng c on vn ti ring: mi vic vn
chuyn vt liu chin tranh u do phu khun vc m nhim. Nhng
ngi phu khun vc cng l nng dn, nhng ngi hoc s ng vin
hoc c tr tin hu hnh.

nng dn khng gia nhp qun i cch mng v h khng phn
bit c qun i cch mng v qun i ca bn qun phit khc
nhau ch no. Thc tnh l khng th phn bit c, v mc d
trong mt s s on (s 24 v 25) tt c nhng vin ch huy trung
on v 20 phn trm s quan u l nhng ngi cng sn, v mc
d u ban qun s cch mng cng c nhng ngi cng sn, chnh
sch ca qun i i vi nng dn v mi phng din khng khc
vi cnh t Quc dn ng. Thay cho nhng khu hiu nh "
o bn i a ch", "Sung cng rung t!" m Nng hi nu
ln, th U ban cch mng nu ra cc khu hiu sau y: " o
bn a ch tn c!", 'Tch thu s rung t trn 20 mu!", "Gim t
50%!"... V l , khng phi ngc nhin khi qun chng nng dn
t chi khng gia nhp qun i cch mng v ri b lng qu ca
mnh trn vo ni. Cng khng ly lm l, ti trn n Tuyn, i
qun ca Dip nh v H Long c thng nhn biu tnh cho
n thn thit, m khng c mt bng nng dn no.
Nn nh rng, lc bt u v trong sut cuc Bc pht, nhng
ngi nng dn y vi hy vng Quc dn ng s gii thot cho h
v x hi v kinh t, chin u vi tt c nhng g h c th c
gip Quc dn ng bp i qun ca nhng vin tng t
kiu c (Tn Truyn Phng, Ng Bi Phu). H lm nh vy
bng nhng cuc ni dy hu phng; quy ri chng bng
nhng trn tn cng du kch bn b, v m st cc s quan v
nhng tn i a ch; ni tm li, bng cch ph th n nh
hu phng ca chng.
Cn phi nhn mnh rng, chnh sch km ci v vn nng
dn ca ng cng sn l mt trong nhng nguyn nhn quyt
nh lm cho cuc cch mng Trung Quc nm 1927 tht bi.
Nhng s kin nm 1923 Bungari l mt th d khc v vic
khng quan tm ti phong tro nng dn. y, vo ma thu nm
1923, cc cuc khi ngha nng dn bng n t pht mt lot
vng. Vy m, ng Cng sn Bungari sut c mt tun vn
khng lm g ginh quyn lnh o phong tro. Cc cuc khi
ngha nng dn - do thiu t chc v hp ng, do s bit lp vi
nhau v v thiu vng s lnh o c th ca ng Cng sn -
b phn cch mng bp.
Mt khc, cuc Cch mng Thng Mi khng th ginh c
thng li nu nh ng Bnsvch khng c kh nng ng vin
qun chng nng dn di khu hiu ca mnh v dn dt h tham
gia vo cuc chin u lt chnh quyn ca giai cp t sn v
thit lp nn chuyn chnh ca giai cp v sn. Nu nh ng
Bnsvch khng c mt chnh sch c th i vi nng dn th
khng bao gi c chuyn qun i Sa hong ng v pha cch mng.
Nh chnh sch r rt i vi nng dn ca ng Bnsvch hon
ton ng n nn ng c kh nng to ln thu ht qun i Sa
hong - gm ch yu l nng dn.
Mt nguyn nhn lm cho cuc khi ngha Qung Chu tht
bi l vo lc giai cp v sn vng dy trong thnh ph th nhng
vng ngoi vi khng c mt phong tro nng dn cch mng quan
trng no c. Ngc li, v s cc cuc ni dy ca nng dn
nhiu tnh khc nhau ca Trung Quc (v d nh Sn ng) b
tht bi ch yu do khng phi hp c vi phong tro cch mng
ca giai cp cng nhn cc trung tm cng nghip, v khng c
hot ng ca giai cp v sn trong cc thnh ph ng h.
Vo thi im giai cp v sn Nga ang u tranh cch mng
si ni nm 1905, khi qun chng nng dn to ln hy cn th
hin hot ng cch mng nh b. Phong tro nng dn nc Nga
ch t ti nh cao ca n vo nhng nm 1906-1907, tc l
khong mt nm sau khi nhng ln sng cch mng ca giai cp v
sn thnh th lng xung. Phong tro cch mng cc thnh
ph khng phi hp c vi phong tro cch mng nng thn l
mt s thc v chnh l nguyn nhn cn bn dn cuc cch
mng Nga ln th nht ti tht bi.
bo m chc chn cho s phi hp hnh ng gia giai cp
v sn v nng dn, ng ca giai cp v sn, trc ht tt c cc
nc nng nghip v na nng nghip, phi quan tm ti cng tc
chnh tr v t chc (c v cng tc qun s) trong nng dn. Cng

tc ny khng c ph thc cho s may ri hay tin hnh gp
chng hay ch, mt kiu ging nhau trn khp c nc. N phn
no phi n nhp vi phng hng c bn ca ng v mnh
lnh v ngy thng cho cc hnh ng cch mng khc nhau c
th din ra bt k mt vng hay mt tnh no. Vic tuyn
truyn c ng chnh tr hoc cng tc t chc y nh nhau mt
nc rng ln nh Trung Quc chc chn s dn ti ch lm phn
tn sc ngi, sc ca. S khng ng u ca cc tnh khc nhau
trong i sng chnh tr Trung Quc (cng nh cc nc tng
t) xc nh quyn u tin cng tc ng trong nng dn mi
tnh. Do , tm quan trng v chnh tr ca Cam Tc, Qu Chu,
Qung Ty v cc tnh cng loi khc khng th snh vi cc tnh
Qung ng, H Bc, H Nam, Giang T ... c cc trung tm
thng mi v cng nghip ln v giai cp v sn ng c. L
ng nhin, vic tuyn truyn c ng cch mng cn phi c
tin hnh trong nng dn mi ni, nhng sc mnh ch yu ca
ng phi c dn cho mt tnh hay mt vi tnh c bit.
Nguyn tc ny rt ra t s thc c mi ngi tha nhn l
nhng nc nh Trung Quc, hin ti c s khc bit rt ln v
iu kin a l, kinh t v chnh tr, cuc cch mng (vic ginh
chnh quyn ca giai cp v sn lin minh vi nng dn v dn
ngho thnh th) khng th c hon thnh nh mt hnh ng
n gin (tc l din ra trong mt vi tun hoc mt vi thng),
m nht thit phi tri qua c mt thi k ko di t lu ca cc
phong tro cch mng cc tnh khc nhau hoc cc trung tm
cng nghip v chnh tr.
Chc chn ri y chnh quyn Xvit s c thit lp
Trung Quc trong mt vi tnh hoc mt s tnh c trung tm
thng mi v cng nghip ln, s l cn c a cho s pht
trin nhy vt ca cch mng. Ngy m cc vng lnh th mi, s
nhp vo cn c a cch mng y s tu thuc vo cn cn lc
lng gia cch mng v phn cch mng, khng ch Trung Quc
m trn ton th gii. l vn ch c th gii quyt c bng
u tranh. Nhng trong bt k trng hp no, vic cng c v thng
nht cch mng Trung Quc s i hi nhiu thi gian hn thi gian
cn thit tng kh cc lc lng phn cch mng ra khi nc Nga
sau Cch mng Thng Mi Ptrgrt v Mtxcva.
Do vy, khi ng cch mng on trc c tnh th cch mng
trc tip ang ti gn, th (trong khi tip tc gio dc v vn ng giai
cp cng nhn) phi ch ra c tnh no hay huyn no l quan trng
nht theo quan im tuyn truyn trong nng dn, phi dn s ch
ca ng v tp trung cc ngun lc ca ng cho cc tnh ny. Cng
vi s quan tm ti cng tc tuyn truyn trong nng dn, ng cn
phi quan tm sn sc hn n nhng vng tip gip vi cc trung
tm chnh tr v cng nghip chnh. iu cng ng i vi nhiu
nc chu u (Ba Lan, Php, Rumani...).
Khi phong tro cch mng mnh m ca nng dn bt u sau
khi giai cp v sn b tht bi (c ngha l sau cch mng 1905
Nga, hoc Trung Quc sau s tht bi ca giai cp v sn nm
1927), ng phi t mnh thay th v tr ng u phong tro nng
dn y v dn dt n. Cuc u tranh cch mng ca giai cp nng
dn, c bit nu n pht trin thng li nhng vng c cc trung
tm thng mi v cng nghip quan trng, l mt th v kh
mnh; n c th khch l giai cp cng nhn - giai cp b tht bi
v hn mt ln ri vo nhng phn ng, ly li th ch ng
v hnh ng.
Thng thng, bt k mt phong tro cch mng nghim chnh
no trong nng dn u nht thit phi s dng hnh thc hot
ng v trang (ngha l nhng hot ng qun s thc s ca
nhng ton du kch nng dn) chng li s lng quyn ca bn a
ch, bn cho vay nng li, nhng cng chc chnh ph, v.v., l
iu hon ton ct li bn lun cng tc qun s ca ng trong
nng dn sut thi gian di.
Khng th giu mnh mt cch n gin vo nhng ton nng
dn v trang c vo bt k thi im nht nh no, cng ta
nh khng th tu thnh lp cc i t v trong cc nh my
vy. Cuc u tranh v trang ca nng dn vi t cch mt hnh

thc u tranh qun chng, xut hin trong nhng tnh th chnh
tr c bit - khi m ch p bc ca giai cp thng tr tr nn
khng th chu ni v qun chng nng dn ang trong tnh th
si sc cch mng sn sng x thn chin u chng li trt t
hin hnh. Nhng hnh ng t pht ca cc ton nng dn v
trang l du hiu chng t rng "qun chng b bc lt v b p bc
nhn thc l khng th tip tc sng nh trc c na m i
phi thay i (Lnin), rng t nc ang bc vo tnh th cch
mng trc tip. Khng th c mt phong tro du kch cch mng
trong hon cnh bnh thng v ho bnh v n chng t s khi
u thi k ni chin cng khai gia hai b phn c dn.
Kinh nghim lch s ca chin tranh du kch cc nc khc
nhau ch ra rng thot u n c c trng bi nhng cuc giao
tranh nh ch c ngha a phng. iu l do s non yu v s
lng hn ch ca cc n v du kch, do trnh nhn thc cn
thp km v mc tiu trong nng dn - do h thiu kinh nghim
cch mng v ng v sn khng c nh hng tho ng trong
nng thn. Mc tiu chnh ca cc ton du kch thi k ny l bo
v nng dn trong vng khi bo lc ca chnh quyn phn ng,
khi nhng lnh c on ca qun i (trong thi chin), v.v.. Cho
ti cui thi k ny, cc n v du kch thng s dng hnh thc
khng b c nhn hay ph hoi chng li bn vin chc trong lng,
cc thng nhn, a ch, s quan, cnh st, cc th lnh pht xt
hoc cc t chc Trm
)
; tn cng nhng n v l t ang i tiu
pht hoc tn cng nhng ton lnh nh tc v kh ca chng
hoc gii thot t nhn; s dng hnh thc ph ng b v ng
st; hnh thc sung cng, thu ly mt s ln tin; t nh ca...
Nhng vn lin quan ti vic chim chnh quyn, s phi
hp cc hot ng du kch gia cc vng khc nhau hoc s p
dng cc hot ng ny vo cuc u tranh chnh tr v kinh t ca
___________
1) Black - hundred: Mt t chc ca i a ch bo hong, phn ng
di thi Nga hong v tip tc sau Cch mng Thng Mi.
giai cp v sn thnh ph thng thng khng c t ra thi k
ban u ny ca ni chin trong nng thn. Cc khu hiu ca
chin tranh du kch cha mang tnh cht giai cp r rng.
Nhng ri do s bt pht cch mng din ra trong nng thn,
do i khng giai cp nng thn tr nn gay gt v do nh hng
ca giai cp v sn ti giai cp nng dn tng ln, cc hot ng du
kch s bt u tng ln gp bi. S lng cc ton du kch tng
nhanh v tip tc bao chim nhng khu vc mi. Cc hot ng
ca h cng tr nn c hy vng hn. Cuc u tranh v trang ca
nng dn b p bc chng bn phn ng by gi bt u mang
tnh cht qun chng. N s nhanh chng chuyn t hnh ng
phng th sang hnh ng tin cng v s lm cho chnh quyn
lun lo s v nhng cuc tin cng bt ng.
Trong thi k ny, cc ton du kch khng cn t gii hn hot
ng trong a phng mnh na. H vn ra khi lng hay huyn
ca mnh, dn dn t chuyn thnh nhng i qun xut qu nhp
thn, lin kt vi nhng ton du kch t cc vng khc v to bo hot
ng trn quy m rng. Cc mc tiu ca h by gi cng r rng hn.
Cng vi nhng cuc tin cng nh vo cc nh kho - git nhng tn
i a ch, bn phn ng v bn cnh st, t chy nhng dinh c
ln... by gi h bt u tin cng thng xuyn vo cnh st v qun
i, tin cng bt ng vo cc thnh ph nh.
Lch s u tranh ca nng dn trn khp th gii minh ho
mt cch phong ph con ng m phong tro du kch dn dn t
chuyn thnh mt lc lng nghim chnh; thnh mt lc lng c
kh nng cung cp nhng ngi lnh o ch thc, thc hin
nhng nhim v cch mng c tm quan trng ln lao.
Trong sut cuc Bc pht, nm 1926 v u nm 1927, qun
i cch mng ca chnh ph Qung Chu, lc u khi ri tnh
Qung ng ch c chng 90.000 lnh m nh bi qun i ca
Ng Bi Phu, Tn Truyn Phng v Trng Tn Xng ng gp
i, thc s l mt ngoi l theo chun mc Trung Hoa. Qun
i Qung Chu nh b v s lng, v kh v trang thit b ngho
nn ch c th ginh thng li qun s v i bi cc hot ng

tch cc ca cc ton du kch nng dn trong vng ch hu. Trong
sut cuc Bc pht, c bit l vo lc u, nng dn cc tnh
min Nam v min Trung lc xem qun i cch mng dn
tc nh l i qun mu mc ca cuc u tranh chng bn i a
ch, bn qu tc, bn quc, bn qun phit, i th l chng li
tt c bn phn ng, v vy, h ng h khng tnh ton qun
i dn tc bng nhng hot ng du kch, nhng cuc khi ngha,
ct ng rt lui ca qun ch, tin cng bt ng vo chng. Qun
i ca bn qun phit va phi chng cc cuc tin cng ca
qun cch mng ngoi mt trn, ng thi phi t chc khng c
tuyt vng vi cc ton du kch nng dn hu phng ca chng.
L tt nhin, trong hon cnh nh vy khng c mt i qun no
c th chin u c hiu qu. Qun i ca bn qun phit Hoa
Nam v Hoa Trung, c ch ngha quc ng h mnh m,
tan r, khng th trnh c trc nhng n tin cng phi hp
ca qun i dn tc v ca nhiu ton du kch nng dn ang tin
cng hu phng ca chng.
Thng qua cng tc tin hnh trong nng dn cc tnh do bn
qun phit chim gi, ng Cng sn v Quc dn ng gp
phn ng k vo vic t chc v lnh o cc ton du kch nng
dn ph v hu phng ca chng.
Lch s cuc u tranh cch mng Trung Quc cng a ra
mt v d tiu biu v vic dng cc ton du kch nng dn vo mc
ch phn cch mng. u nm 1926, Qun on 2 ca Phng
Ngc Tng ng tnh H Nam nh nhau vi qun ca Ng Bi
Phu. Do chin tranh lin min gia cc phe phi qun phit, tnh
H Nam tr nn tiu iu, nng dn ngho kh xc x. S ngho
i ca nng dn vn tip tc din ra trong khi Qun on 2 ng
qun y - 20 vn binh s tt nhin phi c nhn dn cp
dng. S ngho i y y hng trm ngn nng dn vo cc
bng cp. Mt s khc t tp thnh nhng hi mang tnh cht tn
gio v na tn gio m con s hi vin tng ln gp bi trong
nhng nm 1925-1926.
S bt mn ca nng dn H Nam c Ng Bi Phu khai
thc. Nhng tn tay chn ca hn tin hnh tuyn truyn khn
kho chng li Qun on 2. Cc t chc nng dn khc nhau
("Hng Gio, "Trng ao", "Bng rng"...) hng hi chng li ch
m Qun on 2 xy dng trn t H Nam; h tin cng v
lm tan v hu phng ca Qun on 2, tin hnh cc cuc tin
cng bt ng c h thng vo cc n v nh, ku gi lnh o ng
v gia nhp nhng ton du kch nng dn...
Do s th ch ca cc t chc nng dn bn qun s, tinh
thn ca Qun on 2 ru r cc im. i qun 20 vn ngi y
tan r ngay sau nhng cuc tin cng u tin ca mt lc
lng t i ca Ng Bi Phu.
Ng Bi Phu c th khai thc nhng tim nng cch mng
ca nng dn H Nam cho mc ch phn cch mng. Tuy vy, khi
qun lnh ca Ng Bi Phu t chn vo tnh th chnh nhng
ngi nng dn y, nhng con ngi tng phn ut tin cng
Qun on 2, gi y li quay sng chng li Ng Bi Phu. Do
hnh ng th ch ca cc ton du kch m y b tht bi nng
n trong cuc chin u chng li qun i Qung Chu.
Ta c th tm thy v vn nhng tm gng v hot ng du
kch qu cm trong lch s cuc ni chin Nga - Xibri, Ucraina,
vng sng ng, Bc Ccad... - Du kch gip Hng qun
gii phng t nc khi cc lc lng phn cch mng: cc tng
lnh Sa hong, bn a ch v t sn.
Cha kho dn ti nhng thng li vng chc ca cc ton du
kch l s lin h mt thit vi qun chng nng dn. Hot ng du
kch l vic phi thng trong tnh th cch mng, l s si sc cch
mng trong qun chng nng dn. Cuc u tranh du kch phi
phn nh c li ch ca qung i qun chng nng dn v phi
c tnh th cch mng trc tip th mi c th ginh c thng li.
Nhng i qun ca bn Culc do cc ng phi phn cch mng
lp ra mt cch hnh thc trong nhiu vng ca nc Nga sut
trong cuc ni chin khng v khng c th ginh c bt c
mt thng li vng chc no, bi l i qun khng phn nh

kht vng ca nng dn, nhng ngi c tuyt hon ton chin u
chng li chnh quyn Xvit. Nhng thng li tm thi ca chng
tnh Tambp vo nm 1920, nhanh chng i ti tht bi, v
y ti s vng dy ca qun chng nng dn chng li cc th
lnh phn cch mng ca chng.
Nhng iu kin ca cuc u tranh, quy m ca phong tro
cch mng nng thn; nhng mc tiu m nng dn t t ra, -
l nhng nhn t quyt nh cc hnh thc u tranh du kch
bt k thi im no, bt c nc no. T nhng hnh thc ln
lt mi hnh thnh t chc v cu trc cc n v du kch. ng v
sn lun c bn phn phi tnh ti nhng iu kin c th v thi
gian, lm sao c kh nng a li cho phong tro du kch nhng
hnh thc ph hp vi hon cnh c th y v dn dt cc hot
ng ca n. Phong tro du kch khng ch c lnh o v chnh
tr, m cn c lnh o v qun s v chin thut.
Cc phng php chung v cng thc ph bin cho vic t chc
v chin thut l hon ton khng th p dng c vo cuc u
tranh ca cc chin s du kch nng dn. Nhng hnh thc u
tranh c p dng Trung Quc chng hn, khc mt cch cn
bn vi nhng hnh thc s c p dng Php. Ch ring mnh
t hot ng c s khc nhau ri ch cha ni ti tt c cc
loi khc bit v nt c th khc. Nu ngi ta khng mun i
chch khi mnh t ca ch ngha Mc v c c ri vo s tru
tng th ngi ta ch c th ni mt cch chung nht v cc hnh
thc v c cu ca cc n v du kch, ch c th khi qut nhng
vn nguyn tc chung.
Trc khi khuyn s dng mt hnh thc t chc no trong
chin tranh du kch phi xut pht t tnh hnh chnh tr trong
vng ang c xem xt m tin hnh phn tch ht sc c th, chi
tit. Ton b nhng c im v li sng v vn ha ca c dn
phi c tnh n cng vi kinh nghim u tranh giai cp c
ca nng dn.
Trong ton b m hnh u tranh giai cp, cc phong tro du
kch ng vai tr ca mt nhn t b tr: n khng c th t mnh
t c mc tiu lch s, m ch c th gp phn gii quyt ci c
a ra bi mt lc lng khc - giai cp v sn. Theo ta thy rng
mc tiu c th ca cc hot ng du kch l quy ri v tiu hao
lc lng phn ng, to iu kin thun li cho thng li chung ca
cc giai cp lao ng di s lnh o ca giai cp v sn.
V phn t chc, cc iu kin cn bn m phong tro du kch
phi tun th nh sau:
a) T chc phi mm do v cn phi c mt s cp c kh
nng hot ng c lp vi nhau;
b) T chc phi c ng; c kh nng hot ng nhanh; c th
xoay chuyn cc nhanh khi hon cnh i hi chuyn t iu kin
b mt sang cng khai v ngc li, v kt hp ng n cc
phng php cng khai, bn cng khai v b mt;
c) Cu trc phi lm sao cho ng thc hin quyn lnh o
v chnh tr v tc chin ca mnh;
d) Cu trc phi n gin, d hiu i vi qun chng v ph
hp vi phong tc tp qun ca h, bo m tip tc pht trin lc
lng mi.
Vo thi k u, lc m mc tiu ca phong tro cn l bo v
nng dn a phng chng li s lng quyn ca bn phn ng,
cc ton du kch (tc l nhng nhm nh ban u) c thnh lp
theo tuyn lnh th. Theo l thng, nhng ton du kch cn b
mt. Dn d, do cuc u tranh giai cp tr nn gay gt trong nng
thn v do n chuyn thnh cuc ni chin cng khai, nhng nhm
du kch u tin nhp li vi nhau hnh thnh nhng n v
du kch c quy m ln, theo vng (x, huyn).
Khng th ni rng, cc n v du kch phi bao gm nhng
phn t tin tin nht trong lng mc (vic ny trn thc t din ra
ln xn). Tuy th, thi k u, do nhu cu phi gi b mt, do s
d la v khiu khch ca cc nh cm quyn, nn vic tuyn la
ngi ca cc nhm s khai phi c xem xt rt k lng. V
sau, khi phong tro chuyn thnh mt dng thc rng ln, mnh
m, thu ht vo hng ng du kch tt c nhng phn t tin tin

v hng hi trong cc lng mc th nguyn tc gi b mt v thm
tra nhn s khng cn quan trng lm. Nhng vic la chn k
nhng ngi ch huy - nhng ngi phi ng c tin cy v chnh
tr v c hun luyn y v qun s, - vn lun lun l
mt vn nng hi; mi s xem thng im ny chc chn s c
hu qu tai hi i vi ton b t chc.
ng ca giai cp v sn ch c th lnh o tt phong tro du
kch nu nh ng c nh hng ti nng dn, nu nh nng dn
chp nhn nhng khu hiu v cuc u tranh ca ng thc
hin nhng khu hiu . nhng nc c cc t chc qun
chng nng dn, ng cn phi phn u ginh nh hng v
hng dn phong tro du kch c trc tip ln thng qua cc t
chc qun chng (i vi cc n v du kch do cc t chc nng dn
ch o mt cch ng n). Ni no cha c cc t chc qun
chng nh th th ng cn phi s dng cc t chc du kch lm
cng c hng dn nng dn v chnh tr. T chc du kch t n
thc s phi l i tin phong ca giai cp nng dn chn lm tay
bn - mt b phn tch cc, y tnh chin u v lnh o ca n.
Cc cuc khi ngha Bungari (nm 1923) khng pht huy
c nh hng l do, lc lc lng v trang v b my lnh o
cc n v du kch cha c t chc ng n. iu gii thch v
sao s phi hp hot ng ca cc n v ri rc nh vy v l do v
sao qun i chnh quy iu n n p cc cuc khi ngha, li thc
hin c mt chin dch tng i d dng nh vy. ng Cng sn
ch bt tay xy dng b my lnh o vo u nm 1924. Cc lc
lng v trang nng dn nh thnh lp hoc xy dng li cho kh
hn th phi tun theo cch sau y: c s, ton 6 ngi (mt ch
huy v 5 chin s); ba hoc bn ton 6 ngi lp mt trung i v t
3 n 5 trung i lp mt i i. Trong trng hp cn thit, t 3
n 5 i i y c th kt hp li lp ra mt n v ln.
cp lng, ban ch huy lng (v chnh tr v qun s) ch o
t chc chin u ca nng dn, cp huyn l ban ch huy huyn,
cc i i c t di quyn ch huy ca n.
Phi ghi nhn rng, vic t chc cc i i Bungari l da
trn c s phn bit kh r rng cc chc nng b sung cho cc
n v chin u ca mt i i cn c lnh trinh st, chin s bn
sng my, chin s thng tin lin lc, v.v..
Nu nh mt t chc nhn thc y nh vy v thnh cng
trong vic t thch nghi vi nhng iu kin ca khu vc hot ng
v ph hp vi mc tiu chn, vi nhu cu gi b mt, v.v. th
chc chn ngha qun Bunguri thc hin c mt cch c hiu
qu nhng nhim v m h c trao. ng tic l, ng Cng sn
t chc li cc lc lng du kch theo ng li hi mun, n
ni trn thc t khng thc hin c mt ni no c. V vy,
ng bt u thy cn thit t ra vn t chc lc lng v
trang trong cc lng mc vo lc ln sng cch mng Bungari
ang lc thoi tro sau tht bi thng 9-1923.
Trung Quc, c cu cc t chc chin u ca nng dn
("Hng Gio" v cc t chc cn li) khc vi Bungari. n v c
s l ton 10 ngi; nhng ton hp thnh nhm 100 ngi v
n v 100 ngi sau thng lp thnh nhng n v mnh hn.
c, cui nm 1923, u nm 1924 cc n v du kch nng
dn Pomerania v ng Ph c t chc theo cng s nh i
i
)
v sn thnh ph: i gm t 10 n 15 ngi, ba hoc bn i
lp thnh trung i, hai hoc ba trung i lp thnh i i.
Tht kh lng m nh gi c cu hin c n mc no bi
l t chc i i v sn c khng pht trin ln na; ng
cng ch bt tay xy dng n vo lc m ln sng cch mng bt
u thoi tro v cc t chc nhanh chng tan v. Tuy nhin cc
i i v bn cht l s lp li c cu i i trong qun i
quc (do kinh nghim chin tranh, qun chng khng l g n). V
v i i v sn trong cc thnh ph c qun chng yu mn,
trong sut nm 1923 (v thm ch trc na) nn ngi ta c th
cho rng t chc theo kiu i i l hnh thc tt nht ph hp vi
___________
1) Hundreds, ngha l hng trm, tm dch l i i theo t chc
qun i ta cho d hiu.

iu kin nc c.
Nga, sut trong thi k ni chin, phong tro du kch v i
th xy dng theo hnh thc nh l nhng n v nh hn ca
qun i chnh quy: tiu i, i i, tiu on, trung on k binh.
Dn dn, khi Hng qun tin cng pha trc v du kch nh sau
lng phi hp ui qun th ra khi v tr chng chim gi, cc n
v du kch hoc hp nht vi cc n v Hng qun, hoc tip tc
tn ti nh nhng n v c lp ca Hng qun - tip nhn cc s
quan ch huy, cc trang thit b t lc lng d tr ca Hng qun
v hot ng theo mnh lnh ca ch huy ti cao Hng qun.
Nhng v d ni trn v c cu ca phong tro du kch
cc nc khc nhau ch r rng, v bn cht nhng nguyn tc nh
th p dng y cng nh vi cc n v c s ca qun i chnh
quy - nhng cng cn phi tnh n nhng nt c th ca tng
nc, mc tiu ca phong tro du kch tng thi k, v kh hin c
(hoc c th c trang b trong qu trnh chin u) v cui cng
l cn phi gi c b mt. Nu nh tt c cc iu kin y c
tun th, chng ta s i ti c cu c th ca cc n v du kch:
thi k u, nhng nhm chin u nh, t nhiu c cng nhim v
gm nm, tm hoc mi ngi, c hnh thnh t lng n n
lng kia v t di s ch huy trc tip ca cc lng, thng qua
cc ch huy ca h, ti cc U ban qun s x, huyn v i din
ca h ti cc lng. Khi phong tro pht trin (cng vi cuc u
tranh ca nng dn ngho ngy cng tr nn quyt lit) cc nhm
nh hp thnh nhng n v ln (trung i, i i, tiu on).
Nhng n v , n lt n, c th c tp hp thnh nhng
n v ln hn. Trong qu trnh , nu cc n v du kch nh hp
thnh nhng n v ln th cn phi tun theo nguyn tc c
xc lp ca khoa hc qun s; khoa hc ny tha nhn rng trong
sut qu trnh hot ng, mt ch huy khng c ch huy qu bn,
nm n v; bi l nu ch huy s lng n v nhiu hn th th
nhim v lnh o s rt kh khn v kt qu cui cng s b nh
hng ngc li. Nguyn tc ny phi c tn trng trit i vi
cc n v du kch v nhng nt c th ca n v bnh kinh nin
thiu cc v ch huy gii trong bn thn du kch. Vn lnh o
lun lun l mt trong nhng vn h kh lng gii quyt c.
Gim st vic thnh lp cc n v du kch, vic hun luyn
qun s ca n v hot ng ca n x, huyn, tnh hoc trn
khp c nc, tt nhin l trch nhim ca tng U ban chuyn
mn trong hi ng qun s ca ng Cng sn, v hi ng ny
ph trch ton b cng tc qun s ca ng. Cc ng ch cng
tc chuyn trch trong nng dn phi c chn trong hi ng ny.
Cc hi ng huyn v x nht thit phi c i din qun s ring
ca mnh trong nng dn tng lng hoc tng nhm lng; nhim
v ca h s phi ch o vic thnh lp cc n v du kch v hun
luyn qun s ti ch, thng qua vai tr trung gian ca nhng
ngi lnh o (nhng ch huy) c uy tn thuc cc n v du kch
cp thp hn v cc t chc nng dn khc c.
Hun luyn tc chin cho du kch, trc ht l phi dy cho h
s dng thnh tho cc loi v kh cm tay, l mt trong nhng
nhim v chnh yu ca nhng ngi t chc v nhng ngi lnh
o - trc ht nhng nc m nng dn cha bao gi hc ngh
thut chin tranh trong qun i chnh quy (tc l nhng nc c
qun i chuyn nghip hoc hn ch v qun i, nhng nc
khng d vo cuc chin tranh th gii va qua, hoc cc cuc
chin tranh khc). Dy cho du kch bit mt t cch s dng cc
loi v kh m h c thi im c bit vn cha ; h cng cn
bit cng nhiu cng tt cch s dng mi th v kh m h c th
bt ng cp c t tay k th. Nguyn tc cn bn y l mi
mt du kch phi c hc bn thnh tho sng trng, cc loi
sng lc, hc nm lu n v hc cho thnh tho khi nh gip l
c (gio, mc, kim ...).
Mt iu cng rt quan trng l, mi n v du kch cn phi
c mt s lng y cc chin s trinh st c hun luyn thch
hp, cc chin s bn sng my, cc chin s thng tin lin lc, cc
k s v y t. Vic to ra mt s lng y cc chin s nh vy

l mt phn trch nhim ca ban lnh o cc n v du kch.
Lm th no c th kim c v kh trang b cho t chc
du kch mi c thnh lp? y l mt vn kh gii quyt cng
ta nh vn trang b cho cn v vy. Tuy nhin vn ny c
th gii quyt c, mc d kh khn, nhng t ra l kh nng
c th chin u ot ly v kh. i th, cng phi nhn r rng
khng bao gi c th tch gp trc mt kho v kh. Nht thit phi
dng mi cch c v kh: cc loi v kh thch hp vi nng dn
(sng sn, sng lc, ru, thanh st, v.v.) cng thm lu n v bom
mn, gio mc v kim ... Trong nhng trng hp nht nh c th
mua sng ngn. Nhng ngun trang b v kh ch yu cho du kch
s l tp kch vo cc kho v kh, cp v kh ca cnh st v cc
ton lnh - tt c iu c thc hin vi kh gii th s c th
kim c lc u. Cn phi nhn mnh rng, i vi mi phong
tro du kch nghim chnh, vic b sung cho kho d tr v kh v
n dc ca du kch s l mt nhim v thng xuyn v lu di.
Lch s phong tro du kch Nga, Trung Quc v nhng
nc khc ch ra rng, cc n v du kch tin hnh u tranh
chng li cc nh cm quyn v qun i lc u khng c bt k
th v kh no khc ngoi ru, thanh st, ci cha, lim hoc gy
gc. Dn d, trong qu trnh chin u h cp c nhng th v
kh hin i cn cho h (sng trng, sng my, i bc, v.v. vi
cc th n dc cn thit).
Cuc u tranh du kch, cng ta nh hot ng ca cn v
thnh ph, phi c tin hnh theo ng nhng nguyn tc cn
bn ca khoa hc v chin thut qun s. Tuy vy, vo thi im
nht nh, nht thit phi tnh n nhng nt c th v thi gian
v iu kin m cc n v du kch phi hot ng.
Cng ging nh t chc chin u trong thnh ph, n v du
kch ch c th ginh c thng li nu nh mi chin s, c bit
l cc ch huy, biu l ti a nng lc; nu nh, trong cc hot ng
chun b, yu t "thi gian" c tun th mt cch nghim tc;
nu nh k hoch tc chin c tho ra chi tit t trc; nu nh
cc lc lng c phn cng thc hin tng nhim v c bit
c by binh b trn hp vi hon cnh hin hnh; nu s hiu
bit tng tn v k th v a bn hot ng c hon tt; nu
nh nguyn tc tin cng bt ng c tun th v v.v.. Vic thiu
v kh, khng c nhng n v ln (phn tn cc lc lng), kh
khn trong vic kin ton h thng ch huy gii trn ton tnh hoc
thm ch trn ton huyn - nhng im yu y cn phi v c th
c b p bi nhng im mnh nh bt ng, to bo v qu
quyt trong hot ng du kch.
khng nh tng ny, chng ta hy ly mt trong mun
vn v d trong lch s cc chin s du kch Nga.
Cui thng 7-1918, bn bch v bao vy Xvit huyn San.
Lng Platpxcaia b phn i Gnilribp, vi mt trm s quan v
khong 200 ngi c
)
b cng bc vo lnh nh chim. Chng bt u
bn nhng ngi nng dn c thin cm vi nhng ngi bnsvch.
Bunni lp mt nhm 4 ngi p Cudrin v quyt nh tin
cng Platpxcaia gii thot t nhn. Trong m 27 rng ngy 28-7,
nhm ny thc hin mt cuc tin cng to bo, gii thot t nhn,
tc v kh ca nhng ngi lnh Canmc ang kinh ngc v lp tc
v trang cho nhng t nhn va c gii thot. Sau cuc chin u
gip l c c lit, mt i i s quan rt lui li cho Bunni chin
li phm: 2 i bc, bn sng my, 300 sng trng, 60.000 vin n
v 150 con nga vi y yn c
)
.
Cc n v du kch chng no m cha nhm thnh mt i
qun nng dn mnh th khng c kh nng tin hnh cuc
chin u chng li qun i chnh quy cng nhng trn nh cng
kin hoc trn t trng. Trong trng hp cc n v du kch y b
qun i chnh quy tin cng th cch gii quyt tt nht i vi h
l trnh nh nhau hn l bt tay t phng th nh qun i
chnh quy. Bi v, xt thy im yu lin quan, cc chin s du kch
___________
1) Canmc: Mt tc ngi Mng C sng ri rc t Ty Trung Quc
n sng Vonga.
2) Cch mng v sn sng ng, Miscellany, s I, M, 1922.

khng th hy vng ginh bt c thng li no trong hnh ng
phng th. Sc mnh ca du kch khng nm trong phng th, m
nm trong nhng hnh ng tin cng to bo v bt ng. Cc
chin s du kch khng mnh v qun s cho hnh ng phng
th. mi ni, mi lc h phi kin quyt vn ng; ging nhng
n nhanh v bt ng vo qun ch. nhng ni, nhng lc m
chng t ng ti, v nhanh chng rt lui v trnh mt cuc giao
tranh quyt lit nu nh hon cnh v cn cn lc lng ni c
bit y, thi im c bit y khng c li cho mnh, ri lm
cho qun th bt va kinh hn mt ni khc.
Trong vic t chc cc cuc tin cng trn quy m rng vo
thnh ph, cc chin s, v.v., ch huy cc n v du kch phi ch
nhiu ti vn la chn hng t kch ch yu. Mi s c gng
xut kch vi sc mnh nh nhau tt c cc im u c ngha
lm phn tn lc lng c. Cc ch huy cn phi tp trung n
lc v s ch ca mnh vo mt tuyn tin cng ch yu m h c
hy vng ginh c thng li nhanh chng v quyt nh, ch gi
li sc ngi, sc ca ti thiu cho nhim v th yu. V li, trong
vic t chc phi hp tc chin ca mt s n v nhm t c
mt mc tiu no bng s bt ng th phi ghi nh rng yu t
"thi gian" l cc k quan trng. Vic khng tun th hai nguyn
tc chin thut thng dn ti tht bi, thm ch dn ti tiu
vong cc n v ang tin cng.
Trong tc chin kt hp y s thng nht ch huy cng ng
vai tr rt to ln. Khng c ban ch huy gii, hoc c mt vi ban
ch huy (vi mi n v ang tc chin c lp) l iu khng c
php. K hoch tc chin phi c son tho tp th v trong khi
chin u s lnh o tp th phi a mnh lnh ti nhng n v
tham gia tc chin. l iu kin ct li cho kt hp tc chin c
hy vng ginh c thng li.
Nhu cu v ch huy thng nht trong cc hot ng du kch l
chin thut thng thng trong nh du kch - thc ra l ca tt c
cc cuc chin ni chung. Tuy vy, kinh nghim ca cuc chin
tranh du kch va qua, c bit Trung Quc ch ra rng i hi s
ng y khng phi bao gi cng c tun th hoc vn dng
trong thc t. thng xy ra nhng trng hp nhiu n v du
kch c cng mc tiu nhng thiu ch huy thng nht nn phn
tn nhng n lc ca h v do b tht bi.
Khng th c tc chin m thiu s hiu bit trc mt cch k
cng. Thng tin chnh xc v qun ch, v cc v tr ca n, v
im mnh, yu ca n, v a th, ng s, phng tin giao
thng, c dn, v.v., tt c nhng iu phi nhn c t cc i
trinh st v phi xem l c s ca k hoch tc chin. Lung tin tc
thng xuyn ca tnh bo v i phng l mt yu cu c bn
trong chin tranh du kch. Trc mi cuc tc chin, cc chin s du
kch cn phi c nhng hiu bit c bit v mc tiu, phi ch
ti nhng chi tit cc k nh b.

Ti liu ting Anh,
bn chp lu ti
Vin H Ch Minh.


D THO IU L
)

Qung Chu, thng 2-1925
1- Tn gi: ng ca chng ti mang tn...
2- Mc ch (Tn ch): a) Hot ng gic ng anh em v ginh
chnh quyn; b) Hot ng v hnh phc ca giai cp v sn - ngi
lao ng v th th cng.
3- ng vin: Ton th nhn dn khng phn bit gii tnh,
tui t 18, t nguyn tun theo cc quy nh ca ng, bit c v
vit ch quc ng u c th c kt np vo ng.
4- Ngha v ca ng vin:
a) Tuyt i tun theo mnh lnh ca ng, khng qun him
nguy c th gp phi;
b) Khng khai bo cng vic ca ng cho ngi nh v nhng
ngi ngoi ng bit;
c) Yu thng v gip ng ch;
d) B mt tuyn truyn ch ngha ca ng.
5- Khng c kt np ng:
a) Nhng ngi ht thuc phin;
b) Nhng ngi ung ru, nh bc;
___________
1) D tho iu l ca t chc Thanh nin trong tng lai, in thng 2-
1925 v b mt a v ng Dng. Ti liu b mt thm ng Dng bt
c.
c) Nhng ngi lm ngh tn gio;
d) Nhng ngi lm hi cho nhn dn hoc phn bi T quc.
6- T chc hnh chnh: ng chng ti c cc chi b trong mi
tnh l, ph, huyn, thn xm, lng bn trong c nc.
ng vin thuc ng b cp cao s t chc ra cc ng b cp
di ca mnh.
7- S lng ng vin mi chi b n nh l 10 ngi.
8- Mi ng vin khng c cng lc sinh hot ti 2 chi b.
9- Khi mt chi b mi thnh lp, s tin hnh bu mt ngi
lnh o chi b.
10- T chc kinh t: Mi ng vin s phi tham gia vo t
chc kinh t ca phn ban ca mnh. Nh vy, Gip, thuc chi b
ca huyn, lm ngh trng trt, th sau khi thnh lp chi b cp
di s phi t chc ra ban nng dn. t, thuc chi b lng, lm
ngh th cng, sau khi lp chi b thn s phi t chc ban th th
cng, v c tip tc nh vy...
11- Hng thng, ngi ng u chi b thn s bo co tnh
hnh ca ban cho lnh o chi b lng; ngi ny cng lm bo co
nh vy gi ln ngi ph trch ban ca x, v.v..
12- T chc kinh t v hnh chnh l thng nht i vi mi
chi b. Tuy nhin khng c s gii hn no v a d c th p t
i vi t chc kinh t.
13- Cc khon chi tiu: Cc khon chi tiu ca ng do ng
vin m trch.
Mi ng vin ng 1 ng 20 mt nm; ng vin ngho ch
ng 0 60.
14- Tuyn th: Ch sau khi tuyn th ng vin mi s
c coi nh thnh vin ca mt chi b. L tuyn th s c
tin hnh nh sau: Ban m, ti mt ni thanh vng, ngi
mi kt np ng trc mt ngi ng u chi b ca mnh,
thp hng, git mt con g trng v c nhng li sau:
"m nay, ti xin th gia nhp chi b ny hot ng a) v

t do cho ng bo ti, b) v hnh phc cho nhng ngi nng
dn b p bc; v mc ch ny, trc ht ti tham gia lt
cc quc gia quc ch ngha v xm lc nhm lp nn t
tr cho t nc; sau , ti s chin u chng li s phn
bit giai cp x hi v tham gia vo cch mng th gii, l
mc tiu cui cng chng ta theo ui. Ti xin th khng
mng ph qu, giu sang hay bt k li ch c nhn no, xin
th tuyt i tun theo mi mnh lnh ca ng. Ti xin th
hy sinh tnh mng cho ng, khng lm g tn hi cho ng.
Nu ti tit l b mt ca ng, bi li th vi ng, thoi ho
v lm hi n hc thuyt ca ng, th ti s chu chung s phn
nh con g ny".
Nm... thng... ngy.
Xin th

15- iu l ny l tm thi v c th c sa i tu theo
hon cnh.

Dch li t bn dch ra ting Php,
lu ti Vin H Ch
)
.
___________
1) Bi ny nguyn vn bng ting Vit, S mt thm thuc Ph Ton
quyn ng Dng dch sang ting Php. V dch li nn t ng c th
khng ng vi bn gc. Ngoi ra, chng ti cn ln lt dch tip 7 bi, c
bi ng trn bo Thanh nin. Ti liu ny trong sch ca Alain Ruscio:
HO CHI MINH: Textes (1914-1969) Introduction, choix et prsentation,
L'Harmattan, 12-1990, pp.75-92.

TUYN NGN CA HI LIN HIP
CC DN TC B P BC
Qung Chu, thng 7-1925
Hi cc bn thn yu, t khi bn t bn tho b mt n v
cng khai hnh ng nh bn quc, cc dn tc yu, nht l cc
dn tc chu ngy cng b p bc. Chng bin t nc ca
chng ta thnh thuc a ca chng hay na thuc a (nh Trung
Quc v Xim). Chng cp ot ton b ca ci ca t nc
chng ta. Chng bt chng ta phi mua thuc c (thuc phin,
ru cn). Chng nghin nt chng ta bng thu kho loi.
Chng bin chng ta thnh phu phen v y t... Chng khng ch
tc ot i nhng quyn chnh tr ca chng ta, m chng cn
lm cho chng ta khn kh bn cng. T hn, chng cn tm cch
tn dit ni ging chng ta.
Hi cc bn thn yu, mun xua tan nhng au kh cn
phi on kt cc dn tc b p bc v ton th cng nhn trn th
gii li lm cch mng. Bn quc tt c cc nc lin
minh li p bc chng ta. Cn chng ta, nhng ngi dn thuc
a v ton th cng nhn trn th gii, chng ta phi hp lc li
chng li chng.
Nhng nh cch mng ca cng on th thuyn v nhng
nh cch mng trong Tng lin on cc dn tc b p bc theo cc
phng php khc nhau nhng tt c u c mt mc ch, l nh
ui tt c nhng k i chim ot kia. Nhng dn tc b p bc

nh chng ta c th hoc tt hn, phi lin minh vi th thuyn
ca tt c cc nc vng ln v i t do khp ni.
Ngy 9-7-1925, nhng ngi cch mng An Nam, Trung Quc,
n v Triu Tin hp li thnh lp Hi lin hip cc dn
tc b p c
)
. y l s thc tnh ca cc dn tc chu . Nhn dp
trng i ny, chng ti xin gi n cc bn li ku gi sau y:
Hi ht thy nhng ngi b p bc, anh em! Nu bn quc
p bc chng ta v i x vi chng ta nh loi vt, l v chng
ta khng on kt! Nu chng ta on kt chng ta s tr nn ng
gm.
S nghip ca chng ta l s nghip ca hng nghn, hng
nghn ngi. K th ca chng ta ch l mt nhm ngi. Chng ta
khng c s chng. Cho d chng c sng n di do, chng
cng khng th git ht chng ta c.
Hi cc bn thn yu, chng ta nn sm kt on li! Hy hp
lc i quyn li v t do ca chng ta! Hy hp lc cu ly
ni ging chng ta!
Hi cc bn th thuyn! Tt c cc bn u bit rng nhng k
p bc chng ti v nhng k ngc i cc bn ch l mt. Chng
phi trong cuc chin tranh 1914-1918, bn t bn dng ngi
da en v da vng tn st ngi da trng, cng nh chng
dng cng nhn da trng git nhng ngi da vng v da en
sao ? Nh vy l, nu cc bn mun thot khi nanh vut ca
nhng k ang hnh h cc bn th cc bn hy kt on vi chng
ti! Chng ti cn s gip ca cc bn. Chng ta cng c chung
li ch, nn khi u tranh cho chng ti l cc bn cng chin u
cho cc bn. Khi gip chng ti cc bn cng t cu mnh.
Cc bn thn yu! on kt ca chng ta s lm nn sc
mnh. N nh tan bn quc. Mun vt qua vng n l,
___________
1) Nguyn i Quc (L Thy) c bu lm B th kim ph trch
cng vic ti chnh ca Hi, ng thi ph trch trc tip chi b An Nam.
chng ta ch c th cy vo sc ca mnh m thi. Ton th cc dn
tc b p bc, ton th th thuyn trn tri t ang b cp cng,
hy kt on vi chng ti lm cuc cch mng ti thng.
o ch ngha quc!
Tnh on kt gia cc dn tc chu mun nm!
Tnh on kt gia cc dn tc b p bc v th thuyn trn
tri t mun nm!
Cch mng mun nm!

Bo Thanh nin, s 5,
ngy 19-7-1925.
Dch li t bn dch ra ting Php.

HY YU THNG NHAU
V CNG NHAU ON KT
Qung Chu, 23-8-1925
Hy yu thng nhau, cng nhau ta on kt
Hy lng nghe cu ht t y lng ti.
K khng on kt cng nh chim lc n
Chng hoc chy ri s trng tn
V n c s lm mi cho him ho
T kt on hnh phc s sinh si.
Chng ta phi lm sao on kt?
Hy lin kt nh th thn mnh
Ng quan cng vi tay chn dnh lin
Tch ri nhau thi khng th sng
Ch cng vi nhau sc lc mi sinh si
No ta hy cng yu thng on kt
Ch ham li Php m phn bi s nghip
Hy kt on tng tr ln nhau
Ta t chi kt li ta s thnh cng
t nc ta ta xy mt thin ng
Hy yu thng nhau v cng nhau on kt
Ngha v mt ngi dn l phi yu T quc
Mau ci thin tm, ti, lc cho dn
V s nghip chung hy hc sng v hc cht
Hi ng bo yu qu hy lng nghe ti ht
Ri hc thng yu nhau v on kt cng nhau.

Bo Thanh nin, s 9.
Dch li t bn dch ra ting Ph
)
.
___________
1) y l bi vn vn, do khng c bn gc ting Vit, chng ti dch
li t bn ting Php.

TR Li BN N SINH VIN X
CA chng TA
Qung Chu, 27-9-1925
Trong l th va ri, ch khng tha nhn l ngi ca chng
ti; mc d vy, t chng ti vn coi ch nh th, bi chng ti tin
chc rng ch s chp nhn iu sau khi c bi bo ny.
1- Cc vua quan, th li, thng ngn, theo ch l nhng ngi
phn cch mng. Ch nhm ri, bn thn mn, bi v mt ng
vua c th suy ngh v bit cm thng vi nhng bt hnh cha
tng thy ang ging xung dn tc ca ng; v vy ng ta th lm
mt ngi dn bnh thng cn hn l tr v mt dn tc n l.
Chnh chng ti l ngi dy cho cc v vua cha bi hc v
ch ra cho h thy rng h lm cch mng th c li hn l sng
di ch ngoi bang.
Vi quan li, th k v thng ngn, h min cng phc v
ngi Php. B chm m trong bng ti ngu dt t nh, h khng
bao gi c th t trau di kinh in hay tri gic c nhng tin b
ca nhn loi qua vic c bo ch. H khng bit v sao c k sung
sng, li c k n l kh s. H ging nh nhng con g qu ch n
qun ci xay; h khng c cht n lc no nn nh bng lng vi
th thc n m k khc em cho h. Vy nhim v ca chng ta l
phi hng h theo l lun cch mng.
2- Nu chng ta ni vi nhng ngi cn lao v th thuyn:
"Tt c nhng g anh em kim c bng m hi ca anh em
u chui vo ti ngi Php. Nu cch mng thnh cng, anh em
s np thu nh hn so vi hin nay, v chng ta s dng thu
o mng, lm ng, xy trng hc, lp nh thng, lm tt
c nhng g c ch cho anh em. Thng li ca cch mng s m ra
mt thi k dn ch, ngha l t do ca anh em v quyn t quyt
ca anh em.
"Hy xem ngi Nga, h cng b p bc nh anh em. Nhng t
khi c cch mng, h l ngi sung sng nht trn gian. Ht thy
mi ngi u c rung, c nh, mi ngi u c hc hnh v b
phiu bu c".
Nu chng ta lm cho cng nng hiu c iu ny th ht
thy h u gip chng ta lm cch mng.
3- n b con gi cng nm trong nhn dn. Nu c dn tc
c t do, ng nhin h cng c t do. Ngc li nu dn tc
cn trong cnh n l th h v con ci h cng s sng trong cnh
n l thi.
nc Nga, khng c s phn bit gia n ng v n b.
Ph n c quyn b phiu v c bu. Hin nay c mt b l b
trng, mt b l i s; nhiu ngi khc l dn biu.
iu chng t rng v quyn li ca n b con gi An Nam
m chng ta lm cch mng.

Bo Thanh nin, s 13.
Dch li t bn dch ra ting Php .


TRUYN NG NGN
Qung Chu, nm 1925
Hy nghe cu chuyn ng ngn ny. Tt c cc bn, hy im
lng v lng nghe!
Loi vt ang tranh nhau cng trng
Con rng my ru ng nh, mo v vy rc r ln ting trc
tin:
- Ta l thu t ca ging ni An Nam tng chng kin sinh ra
bit bao v anh hng lng ly.
n lt tm: - Anh bn ni a y ch. Phn ti cn sng
hn phn ngi An Nam. Anh hy nhn thn hnh ti. N cng
xung l theo tri, trong khi con chu anh th xng sng gp
xung di gnh nng su thu v kh sai.
Cu ni: - Li anh ni khin ti bun. Thc ra ngi An Nam
cng ta nh loi th. Anh bit y, mi nm ti b ct lng c mt
ln, cn nhng con ngi ti nghip kia th b Php bc lt t thi.
B ln ting: - Cha ht u nh. Ti dm khng nh rng
ngi An Nam cn khn kh hn loi b. Chng ti c nc da ti
tn, bng y c v xng sn dng mo cau, nhng chng ti c th
kiu hnh v c hng mt th t do cn ln hn t do ca h.
Cua ci chua cht m rng:
- Chng ti hn t nhng ngi An Nam ang ci mnh trc
mi s ng nh ca ngi Php v nhng k n l ti nghip kia
vn cam phc v bn chng m khng h h rng na li.
Rn ni: - Cc ch chm chc ma mai na ka. Th xem, ai l
ngi chin thng bng s cao qu ca tnh cm ? Ti, hay l nhng
ngi Php khu Pht tm x m ngi An Nam a vo nc h?
Voi ni: - Ngi An Nam s mun i phi gnh chu hu qu
nhng lm li m h v tnh phm phi. H rc voi v giy m
t li cn b mc cho ngi Php ci quyn lnh o c T quc ca
h na.
Ln ni: - Ngh n ngi An Nam m ti bun.
H cho ng tin cm d c nh mt d rui. Vi nhng k n
l y, ci mnh h nhc ct kim cht danh tc bc bo c h g.
Chut ni: - Hy xem loi chut chng ti, ai cng c bn
mnh ca mnh. Cn ngi An Nam khng cn ngh g n t
nc ca h na. U m v ca ci v giu c, h ang th can d
vo cuc dit chng ging ni v vong quc.
G trng ni: - Ta l ng hong trn sn g. Ta sng ho hp vi
cc thn dn ca ta v chng ta khng bao gi tranh nhau ming n
ngon lnh nh bn ngi An Nam v tin bc m bi bc phn trc.
C chp: - Nc vi ti cng nhau sung sng, ri nht nh c
ngy ha c thnh rng, ti s bay n tn cung tin. Cn ngi
An Nam th sut i ch khoanh tay qu gi trong cnh n l m
khng dm vng ln.
ch: - Hi anh em, suy i tnh li, nu thc s chng ta thng
xt ngi An Nam th hy cng nhau i cu h. Loi ch hn mn
chng ti nh c ku ca m lm tri phi mi lng, v l no v c
tri li b ngoi tai li cu khn m loi ch vnh vin b tn
dit? Nu h ng tm v ng sc, nu h kt lin trong, ngoi th
ngi Php s mt tinh thn, kinh hi v phi tr li cho h nhng
quyn t do ca h.
i, nhng ngi An Nam, cc anh phi lun nh rng on kt
lm nn sc mnh!

Dch li t bn dch ra ting Php,

BO CH BNH DN
Qung Chu, 17-1-1926
Cc bn ca chng ta phn nn nhiu ln rng cc bi bo ca
ta qu thiu trau chut c th gy nh hng n tm tr dn
chng.
Chng ti xin bo vi cc c gi ca mnh rng chng ti bt
chp (xem thng) vic s dng nhng t m miu, vn phong lch
lm, cu ch ong a, nhp cu ng i song hnh, nhng s t
v vn chng m cc nh nho ham chung. Nhng ngc li
chng ti gng sc, v li ch ca tt c mi ngi, dng mt vn
phong sng sa, chnh xc v d hiu.
V mc ch ca chng ti l: l- nh tr s tn bo ca ngi
Php, 2- khch l dn tc An Nam kt lin li, 3- lm cho h thy
c nguyn nhn nhng au kh, i ngho ca h v ch ra cho
h lm cch no trnh c nhng iu , nn bn bo chng
ti lm trn nhim v l hi kng bo ng m ngi ta ging ln
khi c m chy bo cho ngi ang trong ngi nh chy, gic
gi h chy thot thn khi b chn vi hoc b thiu chy, v
gi nhng ngi xung quanh n ng cu.
Ting n cm chc chn hay hn ting kng; nhng trc mi
ho ang e do chng ta, tt nht l nh kng cn hn gy n.
C nhiu cch lm rung ng lng ngi. Khc lc, than vn,
c Kiu hay Tam Quc u khin ta mi lng. Nhng ch l
nhng cm xc thong qua v hi ht m chng ti khng mun
gi ln trong lng c gi ca chng ti. Ngc li, chng ti mun
rng vn ca chng ti gy c cho h mt nh hng su sc v
lu di.
V d: Nu gp mt nng dn An Nam qun o t ti, chng ti
s bng mt ging y thng cm, nhng che giu i nim xc
ng v nut nc mt m ni rng: "Than i! sao m s phn anh
kh n th ny. Anh mua ging ht 2 ng, mua phn 4 ng; anh
thu tru 3 ng, thu th 5 ng v np thu 1 ng. Tin anh chi
ln n 15 ng, anh bn thc c 18 ng. Nhng v anh
phi np thu ch 1 ng nn thc ra anh ch c 2 ng, m tin
y anh cng b Php cp mt. V th ti mi bo rng anh khn
kh".
Anh nng dn ca chng ti s khng khc, khng than.
Nhng anh ta suy ngh, hiu ra v cui cng s vng ln v lm ci
vic tuyn truyn chng ch ngha quc.
Cn nhng ai yu th, th h c t do m chm m c Cung
On hay Nh Mai.

Bo Thanh nin, s 28.


MC DNH CHO PH N:
V S BT CNG
Qung Chu, 4-4-1926
i c Khng T ni: Chng phi dy v.
c Mnh T li lu rng: n b v tr con kh dy bo:
nu cho h gn th h khinh nhn; nu b mc h th h th on.
Ngi Trung Quc thng so snh ph n vi con g mi: "G
mi gy bo sng l im g cho c gia nh".
An Nam, chng ta ni: n b phi quanh qun trong bp.
Trong x hi v trong gia nh, ngi ph n b h thp tt bc
v khng c hng cht quyn g. Hi ch em! V sao ch em li
phi chu s p bc bt cng ny?
MNG LIN
Bo Thanh nin, s 40.

NGI CCH MnG MU MC
S nghip cch mng rng ln v kh thc hin; n khng th
do mt ngi hay mt nh lm m tt c. Cch mng ca cc ni
ging c mc ch l gii phng cc dn tc yu, sau tin ln lm
cch mng th gii, s gii phng ton nhn loi khi ch quc
ch ngha v t bn ch ngha. hon thnh v vang vai tr ny,
ngi cch mng kiu mu phi:
1. m ngy ngh n s nghip cch mng v cu nhn loi.
2. Hy sinh tin bc, thi gian v c mu v li ch cc dn tc b
p bc; tm li, phi v tha v khng ch k, phi tun th theo
phng chm "T QUC TRN HT" mi ni v mi lc.
3. Lm vic khng mt mi tu theo phng tin v nng lc ca
mnh, ngi giu gp tin, ngi tr thc gp tri thc v th thuyn
gp sc, khng g ngn tr c s nghip cch mng tin ln.
4. Xem thng ci cht, bt chp him nguy, v cch mng l
mt cuc chin u trng k v gian kh do nhng ngi v sn
tin hnh chng li bn p bc h.
5. Thun theo hon cnh v thi gian, khng gian, khng b qua
iu g. C th, hoc gy bi kho v bi cng, hoc khch ng nng
dn khng ng thu v i phu kh sai, hoc git cht nhng tn k
th gian c, hoc chim n vi ni ng ca lnh bn x. Ngi cch
mng phi lun lun ni v hnh ng mt cch c thc.
6. Suy ngh k cng trc khi hnh ng, v vic thc hin mt
k hoch ph thuc vo cng tc chun b; chng hn: C 2 chin

s, mt ngi chn mui k hoch hnh ng, cn ngi kia th
lm u, do ngi th nht s thnh cng v c ch cho ng
mnh, cn ngi th hai s tht bi v lm hi cho s nghip cch
mng.
7. Lnh o nhn dn v sc mnh ca h khng th thiu
c i vi s thnh cng ca s nghip cch mng. Dn chng
vn t hc, ngy th, kh liu mng, d b la v b mua chuc. Vy
ngi cch mng mu mc phi gio dc h, sa cha cho h v
chim c s tin cy ca dn chng c th s dng sc mnh
ca h ng lc.
8. Thnh lp tht nhiu nhng t chc hng mnh thc y
mau n thng li ca cch mng.
9. Xem thng danh v, ngi th v tin bc, v chng l ci
ngun sinh ra k v hn th v l nguyn nhn ca nhng hnh
ng ch im, phn bi lm tn hi nghim trng n s nghip
cch mng.
l0. Khng cc b, bi v cch mng phi v li ch ca dn tc
ch khng phi ca mt c nhn. V vy, nu mt ngi cch mng
tm cch cc b th tham vng ca anh ta s khin anh ta hnh
ng v mnh ch khng v mi ngi.
ll. Khng kiu ngo. K kiu ngo th xa lnh nhn tm qun
chng v to cho mnh k th. Ngi cch mng mu mc phi
khim tn, khoan ho, lng th, can m khi sa c, bnh tnh khi
thng th, khng bao gi c qun rng cuc i mnh v s
nghip ca mnh thuc v ton nhn loi ch khng thuc v mnh.
12. Kin tr v nhn ni. S nghip cch mng l lu di, kh
khn v nguy him. Nu ngi cch mng thiu kin tr v nhn
ni, th nhng kh khn s lm anh ta thi ch v s o ng gia
trn tin.

Bo Thanh nin, s 61.

Nhn C CA PHP
Ma to gi ln. Nc chy trn tr. Sng Hng (Hng H)
1)

mnh mng. ng trn ngp. V thnh H Ni c nhiu Ty
cho nn n ht sc gi gn. Cn cc ni dn x An Nam th n
khng nhn n.
Khi nc lp le vo H Ni, Ty n sai mt ngi lnh ta qua
ph ci bn kia sng, cho nc trn qua pha dn ta . Ty n
vn bit khi l th nc s o vo, nu ngi lnh kia khng d
b trc th chc cht tri. N cng bit rng nu nc o vo th
dn x ta bn kia chc chm ht. Th m n khng bo cho ngi
lnh bit. Cng khng bo cho lng xm dn i.
Qu nhin, ngi lnh ph ri th cht ui ngay. V 20.000
dn ta bt thnh lnh b nc a vo lm cho cht tri ht.
Thng i! Dn ta b Ty n git mn, git mi. Git cch ny
khng cht ht, th n git cch khc. N ly ru v a phin lm
cho dn ta cht nhiu. N bt i o sng, o ng, b nc c
m cht. N bt i lnh i lm n l bn cc x
)
m cht. Nay n
li nhn chm c x!
ng bo i! Mau mau dy cu ly ni!
Ko m Nam Vit i i nh ma!
Bo Thanh nin, s 66,
ngy 24-l0-1926.
___________
1) 2 ch Hng H vit bng ch Hn.
2) Chu Phi.

KHNG T
Qung Chu, 20-2- 1927
Ngy 15-2, Chnh ph Trung Hoa dn quc ban hnh quyt
nh: t nay v sau, xa b nhng nghi l tng nim Khng T v
nhng khon d chi cho nhng cuc nghi l y cng nh nhng
n th Khng T s c s dng lm cc trng hc cng.
Khng T sng trc chng ta 2478 nm. T 2400 nm nay,
ng c nhn dn Trung Hoa tn th. Tt c cc hong
Trung Hoa u gi Khng T l v ng u cc nh hin trit v
tng nhng danh hiu tn vinh cho nhng ngi k nghip ng.
T rt xa xa, ngi An Nam v cc vua cha An Nam rt tn
knh nh hin trit ny. Th m Chnh ph Trung Hoa va mi
quyt nh t nay v sau khng cn s tn th chnh thc no na
i vi Khng T. Xem c phi l mt hnh vi tht s cch
mng khng?
Nhng hy xem Khng T l ngi th no? Ti sao cc hong
li tn sng n th? Ti sao c tn sng nh th m Chnh
ph Trung Hoa li vt b i?
Khng T sng thi Chin c
)
. o c ca ng, hc vn ca
ng v nhng kin thc ca ng lm cho nhng ngi cng thi v
___________
1) Bn ch Php dch l Six Royaumes ngha l thi Chin Quc. C
th ngi dch hiu khng ng. Khng T sng thi Xun Thu, Mnh
T mi sng thi Chin Quc (ND).
hu th phi cm phc. ng nghin cu v hc tp khng mt mi,
ng khng cm thy xu h t no khi hc hi ngi b di, cn
vic khng c mi ngi bit n, i vi ng chng quan trng
g. Cng thc ni ting ca ng "Nhn ngoi, nhn vo vic t ch
no i n nh th, xem ci ngi ta i ti ch , xt ci ngi ta
ho lng, th ngi ta giu lm sao c mnh"
1)
biu hin chiu
su v tr tu ca ng.
Nhng cch y 20 th k, cha c ch ngha t bn v ch
ngha quc v cc dn tc cha b p bc nh chng ta ngy nay,
cho nn b c Khng T khng bao gi b khuy ng v cc hc
thuyt cch mng. o c ca ng l hon ho, nhng n khng th
dung hp c vi cc tro lu t tng hin i, ging nh mt ci
np trn lm th no c th y kn c ci hp vung?
Nhng ng vua tn sng Khng T khng phi ch v ng
khng phi l ngi cch mng, m cn l v ng tin hnh mt
cuc tuyn truyn mnh m c li cho h. H khai thc Khng gio
nh bn quc ang khai thc Kit gio.
Khng gio da trn ba s phc tng: qun - thn; ph - t,
phu- ph v nm c ch yu: nhn, ngha, l, tr, tn.
Khng T vit Kinh Xun Thu ch trch "nhng thn dn
ni lon" v "nhng a con h hng", nhng ng khng vit g
ln n nhng ti c ca "nhng ngi cha tai c" v "nhng hong
t thin cn". Ni tm li, ng r rng l ngi pht ngn bnh vc
nhng ngi bc lt chng li nhng ngi b p bc.
Theo Khng gio th cc nc Nga, Php, Trung Quc, M v
cc nc dn ch l nhng quc gia thiu quy tc v o c
v nhng thn dn ni dy chng nh vua u l nhng tn phn
lon. Nu Khng T sng thi i chng ta v nu ng khng
khng gi nhng quan im y th ng s tr thnh phn t phn
cch mng. Cng c kh nng l siu nhn ny chu thch ng vi
___________
1) Nguyn vn ch Hn, phin m nh sau: "Th k s d, quan k s
do, st k s yn, nhn yn su tai" (ND).

hon cnh v nhanh chng tr thnh ngi k tc trung thnh ca
Lnin.
Vi vic xo b nhng l nghi tng nim Khng T, Chnh
ph Trung Quc lm mt i mt th ch c v tri vi tinh thn
dn ch. Cn nhng ngi An Nam chng ta hy t hon thin
mnh, v mt tinh thn bng cch c cc tc phm ca Khng T,
v v mt cch mng th cn c cc tc phm ca Lnin.

Bo Thanh nin, s 80,

NGI AN NAM XIM
T khi Ty cp nc An Nam, dn An Nam lu ly tht s, tan
ca tan nh, phi b qu cha t t, dt ra t khch qu ngi. C
vng duyn bin An Nam m xem th Tu, Din in, Xim La u
l c ngi dt qua c. By gi em tnh cnh ngi An Nam
Xim iu tra nh sau ny cho cc ng bo tham kho:
1. Ngi An Nam Xim c n hn 3 vn ngi, c ch t lp
ra thnh lng, thnh ch, c ch th ln vi ngi Xim. Nhng
ngi tm li vi nhau th nhn tnh, phong tc vn cn gi thi
c cng t l, cng tang ma, ng n ni th khng thay i cht
no c. Cn nhng ngi ln vi dn Xim th bn ngi c,
nhiu ngi qun mt c ting An Nam m hc thi n bc, mc
vn nh dn Xim vy.
2. Trong 3 vn c ngi tin Pht, k tin thn, c ngi tin
Thin cha, c k ra th u b ngc nh
)
p bc m chy c. Nhng
n t Xim v lm n d di, tr thc i dn, c ch yn thn,
qun mt s nhc nn by gi nhiu ngi ch bit nc Xim m
qun mt T quc.
3. Chc nghip ngi An Nam Xim c ngi lm rung, c
ngi nh c, ngi lm th mc, ngi lm th ca, th may, lm
n rt d kim tin nhng v t Xim hay c bc, thuc phin,
tho nn lm c ng no th phung ph ng y.
4. Chnh ph Xim i i ngi An Nam v ng ng gp
___________
1) Chnh quyn ngc i.

cng nh Xim vy. Mi nm phi np thu thn 6 bt (bc Xim)
v cc tin ph cp, rung th mi ry (mu Xim) 80 xa tang (xu
Xim). Nhng ch khi cch gio dc v Tut ph th n coi ngi n
hn ngi An Nam. Th l nh ng gp th c phn, m quyn li
th khng c. Thng thay! Dn mt nc i n u th b ngi
ta h hip y.
5. Tnh cnh ngi mnh nh vy u l lu lc qu ngi, c
k bnh thng th ngi An Nam Xim trng thy nhau nn
thng yu nhau, gip nhau l phi, no ng vn gi ly thi d
man no lng gio git nhau, li hi tranh nhau, la o nhau,
chm git nhau n ni em nhau i kin co cho Xim Lo s
nhc. V mt tnh khng bit on th, n ni b nc m i,
li cn vn khng gic ng th th cn trch ngi Xim n khinh,
n chi. Ni ra tht au lng.

Bo Thanh nin, s 71,
ngy 28-11-1926.

B TRNG TRC
B Trng Trc ngi nc ta sinh ra th k u t
)
l nm 23
huyn M Linh, tnh Phc Yn, x Bc K. Nm th 40 b va 17
tui. Lc y nc ta b qun Tu cai tr, chnh sch rt bo ngc nh
Php cai tr by gi. B thy cnh nc suy vi, ng bo khn kh,
bn qun thn b liu phn hn, lin ra cu nc, cu dn. Lc by
gi cng vi em l Trng Nh khi binh ln nh gic. Dn Cu Chn,
Nht Nam, Hp Ph u nh hng ni ln c. Chng bao lu nh
ui ngay T nh, ly c 65 thnh, dng ln c c lp. n nm
44, nh Hn sai M Vin sang nh, nh nhiu trn, qun hai B
vn khng thua. n trn Cm Kh, tnh Vnh Yn, th qun t qu,
phi thua, hai B u gieo mnh xung sng y t tn. Can m
thay! Phn thuyn quyn v nc qun mnh! Tuy ch trong 3, 4 nm
nhng cng lm cho bn tu mi qun gic mt va.
Nh bui y l bui phong kin m n b, con gi cn bit
K.m
6)
. Hung chi by gi hai ch "n quyn" rm rm khp th
gii
7)
, ch em ta li gp cnh nc suy vi, n lng no ngi yn c!
Ch em i! Mau mau on kt li!
H.T.
Bo Thanh nin, s 73,
ngy 12-12-1926.
___________
1) Th k th I Cng nguyn.
2) Cch mnh.
3) Phong tro u tranh i quyn ph n ni ln mnh m khp th gii.

cC s BIN TRUNG QUC
CA C PHI VIN CHNG TI
Tnh hnh chung
Nhng thng li mi y chng cc lc lng phn quc gia
ca cc qun on do tng t lnh lc lng quc gia Tng Gii
Thch ch huy ch r s tn cng mnh m hn ln phng Bc.
Vic chim Khc Giang, trung tm cng nghip v thng mi,
quan trng bc nht ca thung lng sng Dng T, v Nam
Xng -, th ph ca Giang Ty, chng t thng ch Tn Truyn
Phng b loi khi tnh ny. Th lnh qun s ny c nh bo v
Trit Giang khng? Cc trn xy ra vng ln cn V Tch khng
th nh gi tt sc chin u ca qun ng ta, mt i qun hn
lon khi rt lui b li v kh v hnh l. S gip ca thng ch
Trng Tc Lm cha chc chn, v ng khng mun mt ln na
c gng m rng quyn lc ca mnh thung lng Dng T. Nh
th, ngi ta c th kt lun rng, nu b b li vi lc lng ca
ring mnh, thng ch Tn Truyn Phng chng bao lu s b b
ri, ch l mt nhn t ph khng my quan trng. S phn cng
ca Ng Bi Phu m bo ch nc ngoi Thng Hi v Hn
Khu coi rt trng, khng xy ra. Cng khng xy ra cuc tn
cng no ca cc trung on do mt trong cc tng ca ng ta,
Nguyn Sm, v pha H Nam, xut pht t T Xuyn v pht
trin ra pha nam H Bc nhm Ng Chu v V Xng. Khng
xy ra mt cuc tn cng ca phe phn quc gia vo con ng V
Dng Quan, ca ng pha Bc ca tnh H Bc. Ngi ta cng
chng bit hin nay thng ch Ng Bi Phu u. Rt c th ng ta
s chu s phn ging Trng Tc Lm, k th c ca ng, sau tr
thnh ng minh trong cuc u tranh chng li Quc dn qun.
Tm li, Ng Bi Phu v Tn Truyn Phng u b coi l b loi
khi vng chin u v mt chnh tr v qun s v h khng nhn
c s gip no ca thng ch Trng Tc Lm, li b cc lc
lng quc gia nh bi nhiu ln v b cc ph t b ri.
Chnh ph quc dn, c tt c cc th lnh qun s tha
nhn quyn lc trn thc t quyt nh thc thi mt k hoch
nhm thnh lp mt t chc trung ng, phi hp cc chnh
quyn a phng theo mt chng trnh duy nht. Tr s ca
Chnh ph quc dn, tm thi Qung Chu, s di v V Xng
khi tnh hnh qun s c gii quyt trong cc tnh min Trung.
Nhng hi ngh c chun b trc s din ra gia nhng quan
chc cai tr cc tnh ny v nhng thnh vin ca Chnh ph quc
dn quyt nh mt k hoch thc hin m thnh cng c bo
m bng s tho thun gia cc bn v nhng c gng ca cc
nhn vin tha hnh.
Vic ci t tnh Qung ng xong. H thng cc u ban
vn cn hiu lc, nhng phn gii vng th b xo b.
C gng ca Chnh ph trung ng l nhm thng nht trc
ht cc B Ti chnh, Giao thng v Quc phng. B Giao thng
c thit lp. B ti thit quc gia, m B ny thay th, tr thnh
mt c quan cp tnh. C quan t php cng tr thnh mt B ch
khng phi mt u ban, tuy rng h thng u ban vn cn hiu lc
trong B mi.
Do nhng nguyn vng chung ca cc th lnh qun s v dn
s u mun cng tc thit lp mt chnh ph dn ch theo
nhng ngh quyt c thng qua i hi gn y ca Quc dn
ng, nn vic thc hin k hoch ca Quc dn ng cho mt thit
ch nh vy c bo m.
Cc cng quc nc ngoi v Qung Chu
Bo ch nc ngoi Trung Quc dnh mt s quan tm

c bit n mt thng tin ca hng thng tn United Press Lun
n ni rng vn l tha nhn Chnh ph quc dn Qung
Chu, khi m quyn lc ca n ang lan rng ra nhiu tnh. y
khng phi nh ngi ta tng l chnh thc tha nhn Chnh ph
quc dn Qung Chu, m l thc hin k hoch ca Anh nhm
lm suy yu Trung Quc v t nc ny di s thng tr hon
ton ca ngoi bang. Nhng ngi theo ch ngha yu nc v
Chnh ph quc dn Trung Quc ni rng, s tha nhn m Chnh
ph Lun n c th nu ra v thm ch c bn lun na, cng s
c p dng cho mi th lnh qun s nh Trng Tc Lm, l
ngi t ra chng quc gia (chng cng). Mu m ny nht nh
c Chnh ph quc dn nhn thy, v nhng bin php tha
ng c p dng ngn chn vic thc thi ny.
Mt s kin quan trng l vic Trng on lnh s Qung
Chu khng ngh Chnh ph quc dn phn i "ph thu khng
hp php" nh vo "thng mi ca nc ngoi" theo nhng ch
th nhn c t Trng on ngoi giao Bc Kinh. Chnh ph
quc dn khng tha nhn t cch Trng on ca on ngoi
giao Bc Kinh v mun chm dt s can thip lin tc ca gii
ngoi giao nc ngoi vo cc cng vic ni b ca Trung Quc, nn
tr li khiu ni cho ngi a n, ng thi cn cn thn nu
r Chnh ph quc dn sn sng bn lun mi vn dnh n
nhng quan h vi cc cng quc nc ngoi.
Mt s kin khc cho thy s ri lon ang ng tr trong gii
ngoi giao Trung Quc v nhng biu hin chnh sch ngoi giao
ca nc ny cng chng minh iu .
Mt lnh s nc ngoi b git Long Chu - Liu Chu (tnh
Qung Ty), gn bin gii Trung Quc - ng Dng. i din ca
nc y Qung Chu phn khng vi Chnh ph quc dn. Tip
theo cuc thm ca ng l mt bc th nu r nhng yu cu ca
Chnh ph mnh. Sau , ngi ta c bit chnh quyn cp huyn
Qung Ty, thuc Chnh ph quc dn, nhn c mt bc th ca v
lnh s n thay th ngi cht i bi thng v nh ra thi hn
tr s tin yu cu. Tht l lng l cuc thng lng din ra gia
lnh s ca nc ny vi Chnh ph quc dn, song v lnh s li
khng c thng bo v nhng ngi ng nghip ca ng lm
trong thnh ph, ni din ra s kin khn kh trn.
Vin lnh s b git trn ng tr v Bc K thuc Php. ng
ta khng bo cho chnh quyn a phng bit vic ra i ca mnh,
cng khng yu cu c bo v trong chuyn i ny, iu tri
vi nhng th tc ngoi giao. Mc d th, Chnh ph quc dn
hon ton khng phn i mt gii php thn thin, d rng
nhng trch nhim v v m st ny phi c tm ra t pha
Hng Cng hn l t pha Qung Chu.
K nim ngy sinh ca Tn Dt Tin
Chng ti khng th khng nu nhit tnh ca dn chng
Qung Chu v c tnh Qung ng khi h k nim ngy sinh ca
Tn Dt Tin. S nng nhit ca nhn dn chng t ngi Trung
Quc bit n dng no v lnh t v i qu c khi dy ni h
ch t gii phng khi ch p bc v ngoi giao m by gi khng
g c th bin h c.
Tnh hnh min Bc
Chuyn i ca Trng Tc Lm n Bc Kinh cha xy ra lc
chng ti vit nhng dng ny. Ngy nay, ngi ta bo rng ng ta
Thin Tn, trn ng tin v th phng bc. ng ta c n
khng ? Liu ng ta c nhn ng u ci gi l Chnh ph Bc Kinh
khng, ngay c khi on ngoi giao ng vin, khuyn khch. Cng
vi vic Trng Tc Lm n Thin Tn, ngi ta bo tin rng th
tng Wellington Kou xin t chc vi tt c cc th lnh qun s, cc
quan thy ca ng. Trng Tc Lm khng hnh ng, thi
khng vn v khi cu tr khn cp cho Ng Bi Phu hay cho Tn
Truyn Phng chng t rng ng khng chu cng tc vi hai th
lnh qun s ny. Hot ng ca Quc dn qun Sn Ty v Cam
Tc l ng ch v dng nh l khc do u ca trn chin m
nay mai h s nh vo k th ca mnh. Cng cn lu n hot
ng ca cc t chc dn tc ch ngha cc tnh pha Bc.
X.
Bo L'Annam, s 118,
ngy 2-12-1926 (ting Php).

CC s BIN TRUNG QUC
CA C PHI VIN CHNG TI
Tnh hnh chung
S kin ni bt trong tun qua l vic ci t cui cng h thng
cai tr cp tnh ti tnh Qung ng. Cc vin chc c chn ra
thc hin k hoch mi, nhm chc. Cc bin php cn thit
cng c thi hnh v kt qu th chng phi i lu.
Cc thnh vin Chnh ph quc dn n Nam Xng khng
hm l c quyt nh dt khot s di tr s ca Chnh ph v
thnh ph ny hay v V Xng. Nh chng ti ni trong bi
bo trc, s di chuyn s ph thuc vo kt qu hi ngh ca i
din Chnh ph vi cc tng lnh qun s, ng u cc o qun
quc gia v ca i biu cc tnh. D lun Trung Quc tn thnh
chnh sch ny ca Chnh ph, l s khng lm g, khng tin hnh
nhng g m khng c dn chng ng h.
Nhng ch th ca Hi ng Chnh ph gi cc quan chc ph
trch hnh chnh cp tnh trong cc vng do cc lc lng quc gia
ng gi u yu cu cng c cc vng lnh th di s kim sot
ca Qung Chu. Cc ch th ny, cho n nay, u c chp hnh
nghim chnh v khng c g cho php gi nh rng chng s
khng cn c chp hnh nghim chnh nh th na.
S tht bi ca cc i qun chng quc gia, do thng ch Tn
Truyn Phng ch huy Giang Ty loi b hon ton quyn lc
ca vin tng ny ti tnh . Tht bi ny, xy ra ngay khi thng
ch Trng Tc Lm triu tp hi ngh qun s Thin Tn, dng
nh c gy c nh hng t nhiu n cc s bin min Bc.
Chin thng ca lc lng quc gia i vi qun i ca Tn
Truyn Phng lm thay i chnh sch qun phit ca Trng
Tc Lm. Trong khi giao cho ph t ca mnh l tng Trng Tn
Xng, tnh trng Sn ng, lo bo v tnh ny chng mi s tn
cng ca qun quc gia, ng ta v Bc Kinh, v thi ca th
tng Wellington Kou lc y lm vin tng qun s cao cp nht
min Bc rt lo ngi. Ngi ta khng c tin tc c th g v thi
ca Trng Tc Lm sau khi n Bc Kinh. Liu ng ta c iu
khin c ci gi l Chnh ph Bc Kinh hay ng ta s bng lng
lm k bo v ci Chnh ph ny thi?
Nhng iu kin hin nay ca tnh hnh Bc Kinh khng lm
ta yn tm nu xt trn nhng thng tin trn bo ch Bc Kinh v
Thin Tn. K lut kh c duy tr trong binh lnh n tr. Nhiu
binh s b hnh quyt trong tun qua.
Tnh hnh ti chnh Bc Kinh xem chng khng c li thot.
S tin vay nng li v my triu tng thu hi quan khng
chi tiu cho qun s. Nhiu trng khng c m li, gio vin v
gio s s bi ging, nu khng c tr lng. Thi ca cc
cng quc nc ngoi i vi Hi ngh quc t v thu quan chng
thay i t no. Cc cng quc ny ch i m cng chng bit h
ch i ci g. Nhng ngh v mt khon cng tri quc t th
chp bng vic tng thu hi quan Trung Quc, do hi ngh ny
thng qua, phi hy b. Bn thn Trng Tc Lm phi i ph vi
mt tnh hnh ti chnh ng lo ngi hn Mn Chu. S pht
hnh tin nh binh, di ci tn l "Phng phiu" lm o ln
thng mi v cng nghip. Khng c nc ngoi tr gip, nc
Mn Chu s phi ph sn. Khng th c o tng v vn ny.
D cc tnh rt giu lp thnh Mn Chu quc vn khng sc
tr chin ph cho bn cuc ni chin v chi ph cho tt c cc x
nghip qun phit ca Trng Tc Lm. Ngi ta t ngay cu hi
l Trng ly u ra hng triu ng tin hnh cc cuc chin

tranh y, duy tr quyn lc ca mnh v bnh trng quyn lc
ra tn Bc Kinh.
Chng bao lu, Trng Tc Lm s b c lp v ch thu hp li
lc lng v phng tin ca mnh m nhng ci ny t lu
khng cn na. S lin minh ca Trng vi k th c ca mnh,
Ng Bi Phu, s ch ko di trong thi gian cn thit c th s
dng s lin minh ny nhm nh thng Quc dn qun do thng
soi Phng Ngc Tng ch huy. S lin minh ny khng nhn
c s gip thit thc no ca Trng, Trng i phi nhng
li t ai do Ng Bi Phu kim sot. Nhng quan h vi Tn
Truyn Phng khng cn m nht hn. Tn ui qun ca Trng
ng Giang T v tp hp nm tnh: Chit Giang, Giang T, An
Huy, Giang Ty, Phc Kin v t tuyn b lm ch nhng t ai
ny. Thng li ca ng ta i vi Trng khng phi l s pht
trin. To ra cho mnh mt th mnh, ng ta theo ui mt chnh
sch kim sot m khng ai cho l trung lp. D bo ch Trung
Quc ni n mt s hp tc c th c gia Trng v Tn, chng
ti vn tin rng ch c vi thnh vin thuc h ca chng thng
thuyt vi nhau v bo ch a tin l a tin v iu y. Tn khng
th lm c iu by gi, v trong ho quang th lc ca mnh,
Tn khng th lm cho Trng ch v bt k iu g, v li th
lc y nay khng cn na.
S kin l th ng ghi nh: trong khi cc th lnh qun s
Tn Truyn Phng v Ng Bi Phu b qun i quc gia nh cho
tan tc, b loi tr khi v i chnh tr - qun s, th lc lng
Quc dn tp hp li di trng ca thng ch Phng Ngc
Tng, li hot ng tr li. Hot ng ny, by gi d khng tn
cng, cng t ra ng gm. Vng m Quc dn ng hot ng
hin nay cch khng xa bin gii H Bc, H Nam, ni Quc dn
ng ng. Vic lin lc c th d dng.
min thng Dng T, tnh T Xuyn ang trong tnh hnh
m trc ca mt cuc ci t ton din. Tng Nguyn Sm, c
di trng 20.000 qun, u hng Chnh ph quc dn, nhn
thi hnh mnh lnh ca Chnh ph v hp tc thc hin k hoch
quc gia. Mt s phc tng nh vy nht nh c nhng hu qu
quan trng i vi tnh hnh chung ca Vn Nam, tnh ny kh duy
tr c thi th ch i vi Chnh ph quc dn. V mt ny,
ta s c th trng ch nhng s pht trin l th.
Thi ca dn chng cc tnh r rng l thun li cho Chnh
ph quc dn. Nh chng ti nhn xt trn, thi ng n
ca binh lnh quc gia, lng yu nc v s trong sch ca cc th
lnh dn s v qun s, s on kt gia h, lng mong mun
thnh tht v r rng ca h l v li ch chung, tt c nhng ci
lm cho d lun dn chng ng h Chnh ph quc dn. Dn chng
cc huyn khng b nh thu, b tch thu, b i x tn t, h thy
rng ca ci ca h c bo v, v t do ca h c tn trng, h
khng b l c hi no chng t cm tnh ca mnh i vi qun
gii phng - l tn h t cho binh lnh quc gia. Qun lnh ny
nhiu ln thng cc lc lng phn quc gia v nh c thng
tin. Chng hn vic nhanh chng chim li c Khc Giang l nh
nhng thng tin do dn cung cp. Dn khng giu gim rng h rt
mong mun c thy cc vin tng bp nn h phi chun i
nhanh chng.
Ngoi giao vi nc ngoi
Bo ch nc ngoi v Trung Quc bn ci rt lu v vn
cng nhn Chnh ph quc dn Qung Chu. iu khng chi ci
c l chnh ph Anh ch xt vn cng nhn mt chnh ph a
phng. Lun n s cng nhn Qung Chu nh s tha nhn
th lnh qun s khc trong mt hay nhiu tnh. D lun ca nhn
dn Trung Quc phn i mnh m mt quan nim nh vy. Nhm
mc ch t r cho d lun quc t thy rng Chnh ph c mt
cng lnh xy dng li quc gia, Chnh ph quc dn rt quan
tm p dng nhng bin php nhm t mc ch y.
X.
Bo L'Annam, s 122,
ngy 16-12-1926 (ting Php).

CC s BIN TRUNG QUC
cA c PHI viN CHNG Ti
Tnh hnh ngoi giao
Chng ti s khng ni rng ra v tnh hnh kh khn ca
on ngoi giao Bc Kinh. Ch nhn xt rng B trng cc cng
quc nc ngoi, thnh vin ca on, tip tc quan h vi mt
Chnh ph m quyn hn khng vt qu cc tng thnh ca Bc
Kinh, mt Chnh ph ch c ci tn, m l do duy nht tn ti l s
cng nhn ngoi giao ca cc cng quc.
on ngoi giao ni rng: "Chng ti khng mun can thip
vo cng vic ca Trung Quc". l mt li tuyn b k quc, tri
ngc c vi thi ca chnh on ny, bi v vic duy tr cc
quan h quc t vi ci gi l Chnh ph Bc Kinh y, bng cch
cung cp cho n mt phng tin tn ti, l mt s tr gip trc
tip cho cc th lnh qun s ang khai thc n hn l lnh o n.
Vn cng nhn Chnh ph quc dn ang c nhiu chnh
ph cc nc xem xt v bn ci trong bo ch nc ngoi. Theo
nhng ngun thng tin chnh thc, cng nh theo vi tin tc ca
bo ch nc ngoi, chng ta bit rng Chnh ph Lun n ch th
cho B trng mi ca mnh Bc Kinh, ng M.Lamxn, phi t
Thng Hi n Hn Khu, ti y ng ta s gp B trng Ngoi
giao ca Chnh ph quc dn, hay vi nhn vt quan trng khc
ca Chnh ph ny. D nhin l M.Lamxn c s mnh m bo
cho nhng d nh ca Chnh ph v trnh by cho B trng
Ngoi giao ca Chnh ph ny nhng quan im hin nay v chnh
sch i ngoi ca Anh Trung Quc. Xut pht t quan im rng
ni cc Lun n khng th a ra nhng g c hi cho Chnh ph
Bc Kinh, rng n tip tc cng nhn v duy tr cc quan h vi
Chnh ph y, chng ta buc phi nhn rng B trng Anh Bc
Kinh c th k vi Chnh ph quc dn mt th tm c, chng hn
tha nhn n bnh ng vi Chnh ph Bc Kinh. Chng cn nhc
li y nhng quan im ca Chnh ph quc dn khng ph hp
vi nhng quan im hp hi n nhng y ca nc Anh.
Chuyn di th quc gia
Nhng tin tc lm yn lng nht c nhn t phi on
Chnh ph quc dn Nam Xng (Giang Ty). Ti tt c cc
thnh ph v huyn m phi on i qua, dn chng biu l
thin cm vi cc thnh vin ca n. Tip theo dn chng Nam
Xng, dn chng Khc Giang, Cu Long v L Sn, nng nhit
cho n tng lnh, s quan ca cc lc lng quc gia trong chin
dch c lit chng cc th lnh qun s phng Bc, m h gp.
Ngy 15 thng 12, mt hi ngh ton th hp ti V Xng, s
quyt nh dt khot tnh cht quc gia cho V Xng.
T khi phi on xut pht t Qung Chu cho n nay, cc
s kin din ra theo k hoch Chnh ph nh ra v k hoch y
c thc hin d dng l do dn chng nng thn tn tnh, do c
s ng lng gia nhng nh chc trch dn s v qun s, do lng
mong mun chung gp phn ci t li nc Trung Hoa. Cho n
nay, cha bao gi dn chng Trung Quc li nu mt tm gng v
s on kt dn tc, v chnh tr, tt p n nh th...
Cc quan chc ri Qung Chu ngy 7 thng 12 i V Xng
chun b sp xp a im cho Chnh ph, h u hi lng v
chuyn i ca mnh v nhn mnh s n tip nhit tnh ca dn
chng trn ng i.
Hn Khu
Bo ch nc ngoi Hn Khu v Thng Hi, sau khi a
tin rng cc nhng a Hn Khu lm nguy v yu cu cc
cng quc can thip cu tnh mng v ca ci ngi nc ngoi
b e da, h bo tin rng phong tro e da Trung Quc tht

bi. Trong thng bo ny, ta thy s th nhn v vic phng i cc
s kin Hn Khu nhm mc ch r rng li ko ni cc Lun
n can thip, can thip mt mnh hay cng vi cc cng quc m n
thuyt phc rng can thip l c ch. Cc s kin, nh chng ta
bit, ch lin quan n mt phong tro cng nhn i tng lng v i
ch i x t t hn. Chc rng cng nhn biu hin cng khai tnh
cm ca mnh v nhng cuc biu tnh ny din ra cng vi ting h
nu yu sch ca giai cp cng nhn chng ch ngha t bn v gii
ch. Bo ch quc ca nc ngoi nhn thy trong cc cuc biu tnh
ny mt nguy c trc mt, trong khi n t gic s lin minh ca nhn
vin S thu quan Trung Quc Hn Khu nh l mt bin php
chun b cp ly cng s ny. Mt thi nh vy ca bo ch
nc ngoi ch r rng l mt mong mun thi phng cc s kin
nhm la bp d lun nc ngoi, mt vic la di ch c th gy nn
nhng hu qu ng tic.
Tnh hnh pha Bc
Theo tin tc nhn c t nhng ngun khc nhau Bc Kinh
v Thin Tn, tnh hnh nu trong bi bo gn y nht ca chng
ti vn khng thay i. Cc ch huy qun s ca Phng Thin,
ang khai thc ci gi l Chnh ph Bc Kinh b suy yu trm
trng do thiu nhng khon tin cn thit chi tiu cho mt chin
dch chng li cc lc lng quc gia. C vn vay vi chc triu
la c cc nh bng Anh nc ngoi ng cho cc v
ng u Phng Thin... Nh gii thch trn, y khng
phi l mt vic vay mn vn c t trc n nay, m l lp li
cc cuc vay mn kiu Nht, Nishihara nm 1918, vo thi i
chin chu u. Khng cn ci g th chp, m bo, cc v
cm u Phng Thin bn pht hnh rng ri tri phiu kho bc,
gi l phiu quc gia, s giao li cho cc nh bng nc ngoi, h s
chp nhn. Ngi ta gt b mi s c ng, d lun x hi s chng
bit g v chng phn i c. D vn c gi b mt tuyt
i, nhng s mc c bn c cc phiu y thng c nhiu
ngi bit n v cc t chc thng mi, cng nghip, cng nh
cc hi qun chng phn i cch hot ng ti chnh kiu y.
Chng ta khng th khng nh rng cc ch ngn hng c
lin quan n hot ng ny, s mua tt c cc phiu, nhng d nhin
l h ch hnh ng theo nhng ch th mt ca nhng phi on nc
ngoi c lin quan. Ai cng bit rng tin c c, do bn hay nhng
nhng phiu ny (t nht l mt phn), phi c dng chi tiu cho
chin dch chng nhng ngi quc gia. Thi do d ca Trng Tc
Lm v tng t ca ng, v sau nhng quyt nh ca hi ngh cc
tng lnh ny Thin Tn vi thng ch Tn Truyn Phng lm
ngi ta t hi rng, thiu tin c phi l l do chnh ca nhng s do
d khng chi ci c ca Trng Tc Lm khng. ng ny va cho
pht hnh mt t mi cc Phng phiu (phiu Phng Liu) c gi tr
nhiu triu la. c phi l chi tiu v hnh chnh cho Mn
Chu quc ? c phi l tr lng cho nhn vin cc b ca Bc
Kinh, nhng ngi chng nhn c t g t nhiu thng nay v c
ngi khng c t nhiu nm nay ? Ngi ta khng th ni chnh
xc iu , nhng s tht l tnh hnh ti chnh ca cc tng lnh
qun phit ang khai thc ci gi l Chnh ph Bc Kinh, b suy yu
nghim trng bi thiu tin.
L do ti chnh khng phi l l do duy nht. Hot ng ca
cc lc lng Quc dn ng, phi hp vi hot ng ca cc t
chc cch mng v dn tc ch ngha min Ty l mt vn
nghim trng cho nhng th lnh lnh o chin dch chng nhng
ngi quc gia. Thng ch Tn Truyn Phng (m ngi ta cho l
b thng ch Trng Tc Lm bt gi Thin Tn) ch cn li hai
vn ngi v cc tu tng cng tc vi ng khng cn cht hm h
gip ng chng tr li qun i quc gia.
D rng thi ca cc lc lng thu qun Phc Kin v
thung lng Dng T khng r rng lm, s trung lp ca h r
rng v nu chng ta tin vo cc tin tc cho n gi cha c xc
nhn, th cc lc lng ny s sm gia nhp Chnh ph quc dn.
X.
Bo L'Annam, s 125,
ngy 27-12-1926,
(Bn ting Php).

CC s BIN TRUNG QUC
CA C PHi vin CHNG TI
Chnh sch ngoi giao ca Anh Trung Quc
Chnh sch ngoi giao ca Anh c thay i khng?
Bo ch nc Anh v Trung Quc gi rng n hoc s
thay i.
Chng ta thy mt hot ng ngoi giao ca Anh c bo
m Trung Quc, ngay sau khi ngi i din mi ca Anh bn
cnh Chnh ph Bc Kinh, ng M.Lamxn n Bc Kinh.
Nh ngoi giao ny n Hn Khu, y ng c Ngoi
trng ca Chnh ph quc dn tip, v hai bn hi m nhiu ln,
nhng cuc hi m ny chng ta bit c qua thng bo ca
hng thng tn Roit.
Thng bo khng a ra mt s vic mi no. Qua li din t
ngn gn v s tuyn truyn ca hng thng tn y cho bit nhng
cuc hi m khng th khng c kt qu, bt buc chng ta phi
kt lun rng ngi i din ca Anh nhn c, t ming ca u
vin Chnh ph quc dn, ngi c thm quyn, li tuyn b khng
nh nhng nt ln ca cng lnh chnh tr dn tc ch ngha.
Chnh vo lc tin tc v nhng cuc ni chuyn y lan truyn
Hn Khu, chng ti c bit, i bin lm thi ca Anh Bc
Kinh trao cho cc i din ca nhng chnh quyn k kt Ha
c Oasinhtn mt cng hm m ni dung cha c cng b.
Tuy nhin, bo ch Anh chnh quc hnh nh c thng bo
chnh thc v ni dung ca n, rng cng hm y ngh cc chnh
quyn k kt cc hip c cho php thu Trung Quc thu ph
thu 2,5% ca biu thu hi quan, m phn do hi quan Trung Quc
thu s trc tip trao cho chnh quyn cc tnh.
Bo ch dn tc ch ngha Trung Quc kch lit ph phn mt
ngh nh vy, v n ch l mt phng tin ngu trang nc
Trung Hoa dn quc tham gia vo s phng gi v duy tr nhng
hip c bt bnh ng cn phi c xo b.
Nhng c quan dn tc ch ngha trn ton Trung Quc cn
nhn mnh khi t ra thu ph thu 2,5% y Qung Chu v cc
cng do mnh kim sot, Chnh ph quc dn ngh giao cho
Hi quan Trung Quc thu; ngh y b bc b, cc cng quc
cng phn i vic tng thu, v s phn i y khng thay i t
no quyt nh ca chnh quyn tnh.
Vic ny s c thc hin tt c nhng cng khc di s
kim sot ca Chnh ph quc dn.
Vic b trng Lamxn chp nhn ngh s c li cho nhng
ngi ch huy qun s chng ch ngha dn tc v Chnh ph Bc
Kinh.
V vy d lun nhn dn t co kch lit mu toan ngoi giao
nhm cung cp cho k th ca Chnh ph quc dn nhng phng
tin c tin ca chng li Chnh ph y.
Hnh nh i din ca Anh khng t vn cng nhn Chnh
ph quc dn i vi ton b Trung Quc.
Cng quyt duy tr nhng li ch v c quyn do cc hip c
bt bnh ng em li v p t cho Trung Quc, Chnh ph Lun
n, lin kt vi chnh sch quc ch ngha c thc hin
Trung Quc ca nhng nc ngoi c nhng li ch v c quyn
y, khng th chu trch nhim v mt cuc vn ng ngoi giao
i cng nhn khng iu kin Chnh ph quc dn cho ton Trung
Quc.

B trng Lamxn khng ch hi m vi nhng u vin ca
Chnh ph quc dn. Mt thng tin, v sau b ci chnh, ni rng
Nam Kinh ng ta hi m vi ch huy qun s chng ch ngha dn
tc l Tn Truyn Phng, trong khi mt bc in t Thin Tn
cho bit rng khi Lamxn qua Thin Tn th c mt ch huy
chng ch ngha dn tc l thng ch Trng Tc Lm tip n.
Tuy nhin, nhng cuc ni chuyn, m B trng Lamxn tin
hnh Hn Khu vi Eugne Trn, cho php ng ta c c mi s
chnh xc mong mun v Cng lnh chnh tr ca Chnh ph quc
dn.
Bo ch Trung Hoa nhng trung tm dn tc ch ngha ln
k rng trong nhiu cuc hi hp ca nhn dn thng qua
nhng quyt nh chng li mt ngh nh vy, c th s gi n
cho Chnh ph quc dn nhm bo m vi Chnh ph s ng h
ca nhn dn trong cuc u tranh m rng s kim sot ca
nhng min dn tc ch ngha ton Trung Quc v thc hin
cng lnh chnh tr theo ch ngha dn tc.
S tng cng mi ca hm i Anh Trung Quc
Chng ti ni n vic tng cng hm i Anh cc bin
ca Trung Quc bng cch tng thm i tu th 3 t Mant n
v nhiu tun dng hm tch ra t hm i Anh a Trung Hi.
Nhng bc in gi t Anh trong tun y bo tin gi n
Trung Quc mt i tu khu trc t l.200 n 1.500 tn, km theo
mt tun dng hm 7.000 tn.
Nhng bc in ny cng bo tin rng 2 tun dng hm
c tch ra khi hm i n Dng tng cng cho lc
lng hi qun Trung Quc.
D lun Trung Quc ngc nhin v s gia tng nhanh lc
lng hi qun Anh cc bin Trung Quc.
Bo ch ca phi dn tc ch ngha khng che giu s bt bnh
ln ca mnh, v c nhng li bnh lun khng c li cho nc
Anh.
Vn chung l: ca Anh l g khi tng cng lc lng
hi qun cc bin ca Trung Quc?
Tnh hnh Dng T
S tin b ca nhng lc lng dn tc ch ngha Trit
Giang c khng nh.
Mt chin dch ma ng hnh thnh r rt.
Nhng lc lng chng ch ngha dn tc n Ph Khu v
Nam Kinh i hi nhng hot ng qun s quy m ln v pha
nhng lc lng dn tc ch ngha.
Ngi ta cng k li rng nhng lc lng chng ch ngha
dn tc Kashing, cch Thng Hi vi chc km, rt lui v t
phng tuyn v pha sau.
S vn ng ny hnh nh khng nh rng nhng s quan ca
vin tng chng ch ngha dn tc Tn Truyn Phng tm kim
c mt s tho hip vi cc ch huy dn tc ch ngha.
Chc chn thi ca h l do tc ng ca thi nhn dn
tnh Trit Giang, trong nhiu cuc hi ngh chnh tr cng khai
phn i nhng i qun n cp ca Trng Tc Lm v ngi
cng s ca y, Trng Tn Xng khi chng ko xung lu vc
sng Dng T.
T vng thng lu Dng T, chng ta nhn c tin tc v
cc lc lng dn tc ch ngha chim c Tng v gii gip
nhng trung on ng nghi ng.
Ngi ta ch i nhng s pht trin qun s pha ty tnh
H Bc, ch yu l vng bin gii H Bc - H Nam.
Vic qun Quc dn ng, di s ch huy ca tng Phng
Ngc Tng, tin n bin gii pha ty ca H Nam, c thut
li, trong khi khng mt tin tc no khc c cng b v nhng
hot ng qun s ca nhng lc lng chng ch ngha dn tc do
thng ch Ng Bi Phu ch huy.
Nhng hot ng qun s chng tnh An Huy c thng bo,
nhng o qun tham gia y c t di s ch huy ca
nhng vin tng ni ln trong chin dch nh nhng tn ch huy

chng nhng ngi dn tc ch ngha ang kim sot tnh ny.
Tnh hnh Bc Kinh v Thin Tn
Nhng iu kin c thut li trong bi bo trc ca chng
ti v tnh hnh Bc Kinh khng thay i.
Tnh hnh ti chnh lun lun l bp bnh v ci gi l Chnh
ph Bc Kinh tn ti mt cch kh khn vi nhng s vay mn
nh cc ch ngn hng Trung Hoa a phng.
Thin Tn, qun lut vn c hiu lc.
Nh cm quyn chng ch ngha dn tc Phong Hng tip
tc thng qua nhng bin php m h cho l c kh nng ngn
chn mi phong tro dn tc ch ngha v tip tc vn ng c
s cng tc ca nh cm quyn nhng t gii nc ngoi i vi
cng vic m h ang thc hin.
Qung ng
Tnh hnh chung ng yn tm.
Vic n p nn cp ph vn tip tc.
bin gii Trung Hoa - ng Dng, bn cp b tiu dit.
Nhng bng tham gia m st cng s Php Long Chu b
bt, bn chng th nhn tham gia git vin cng s y v lp
tc b hnh hnh.
Chnh ph gi qun qut sch vng Vnh Blt, ni n nu ca
bn cp bin tn cng nhiu tu trn ng Hng Kng - Thng
Hi, cng nh cc cng khc nm b bin gia hai thnh ph.
Chnh ph Hng Kng c thng bo v chin dch y v c
yu cu bt nhng tn cp trn lnh th Trung Quc b Anh thn
tnh. Cn ni rng trong nhng tn cp ny c nhng th lnh
nguyn l s quan ca vin tng chng ch ngha dn tc Trn
Qunh Minh m tng hnh dinh c t ngay ti Hng Kng.
X.
Bo L'Annam,
ngy 31-l-1927,
(Bn ting Php).

CC S BIN TRUNG QUC
CA C PHI VIN CHNG Ti
Chnh ph quc dn sau 1 nm
Trc y 1 nm vo thi y, tnh hnh ca Chnh ph quc
dn m cng lnh ci t chnh tr, kinh t v ti chnh khng c
bit r, hnh nh l khng vng chc.
D lun nc ngoi Vin ng, tr vi ngi am hiu, khng
c li cho Chnh ph ny. N s lm g hn nhng Chnh ph trc.
Nhng ngi t chc Chnh ph b xem nh mt nhm gy ri
lm tay sai cho Quc t III, nu khng phi l cho nc Nga Xvit,
v b t co nui nhng nh bt lng nht.
Tt c cc cuc biu tnh th thuyn min Nam cng nh
min Bc v min Trung ca Trung Quc c t chc, dng nh
l do nhng ngi bnsvch lnh o. ng sau nhng ngi biu
tnh, bt k thuc giai cp no, ngi ta ch ra nhng Xvit thc
y h v cung cp vin tr.
Nhng ngi dn tc ch ngha i hi hu b nhng hip c
gia Trung Quc vi nc ngoi khng c li cho quyn li dn tc
Trung Hoa, u l nhng nhn vin "" tay sai ca Mtxcva.
Mc d i lnh t dn tc ch ngha Tn Dt Tin mt Bc Kinh
v m tang l nguyn nhn mt cuc biu tnh ca c dn tc b
thng ln nht cha tng c Trung Quc, - vn khng nh mt

li tuyn b cng khai rng vic du nhp ch ngha bnsvch v
vic theo hc thuyt bnsvch l khng thch hp.
Gii ngoi giao nc ngoi xem Chnh ph quc dn thc cht
l cng sn, cn bo ch nc ngoi th khng tic nhng tnh ng
lm mch lng nhng lnh t dn tc ch ngha.
Cng nhng t bo y gi v mt s can thip ca nhng cng
quc k cc hip c, khng nh rng vic lp li trt t Trung
Quc phi i trc vic thit lp mt chnh ph dn ch mnh, iu
ny khng th thc hin nu khng c s can thip nh vy.
Mt d lun nc ngoi cho rng phong tro dn tc ch ngha
l mt s bp bm, v cc cng quc k hip c phi lp mt
mt trn chung chng li.
C nhng nh chc trch nc ngoi Vin ng che ch cho
nhng i th ca Chnh ph quc dn, nhng ngi "chng ",
k th ca ch ngha cng sn Trung Quc, v gip h chng
li Chnh ph.
Qung ng, ni ng tr s ca Chnh ph quc dn, c
xem nh l trung tm gy ri, mnh kho, tng hnh dinh ca
ch ngha bnsvch Trung Quc, m cc lc lng quc t phi
lin kt chng li.
Tt c nhng ci u do nhu cu bo v nhng quyn ca
cc cng quc k hip c, cuc sng v ti sn ca kiu dn ca
h Trung Quc.
Nm y i qua.
D lun nc ngoi, tuy cn chng i nhng ngi dn tc
ch ngha, by gi khng cn c chp nh u nm trc.
u thng 12, bo ch nc ngoi Vin ng v chu u cho
rng c kh nng cc cng quc cng nhn Chnh ph quc dn.
Cc gii chnh tr ca phn ln cc nc cng xem xt nhng
kh nng y, v nhng vn c lin quan c t ra trong nhiu
Ngh vin.
Chnh ng mnh, Quc dn ng, chnh ng duy nht c
mt t chc cho php tip xc thng xuyn vi cc giai cp khc
nhau trong nhn dn Trung Quc, c tha nhn nh l ngi
i din ca nhng kht vng dn tc Trung Hoa, v Chnh ph
quc dn, Chnh ph duy nht xng ng vi ci tn y tn ti
Trung Quc, c xem nh l chnh quyn duy nht c th ni
chuyn c.
Cch nhn ca ngi nc ngoi d c li cho nhng ngi dn
tc ch ngha Trung Hoa cng khng trnh khi nhng
quc ch ngha, v nh mun Chnh ph quc dn cam kt - nu
khng phi l ha hn - xem xt mt cch thun li tt c nhng
li thnh cu ca cc cng quc k hip c. Nc Anh cn c
sng kin ra mt cuc vn ng ngoi giao nhm to nn mt
nh hng mi trong chnh sch ca cc cng quc Trung Quc.
Sng kin ny c nhng b mt hay khng, iu ny
khng lm chng ta ngc nhin, nhng c l hp l hn l tha
nhn lc ny duyn c nu ra l duy nht thc.
V sao ch sau mt nm li c s khc nhau trong d lun ca
nc ngoi.
Cu tr li kh n gin.
D lun nc ngoi nhn thy rng Quc dn ng thc s
mong mun li ch cho Trung Quc v Chnh ph quc dn thnh
thc mong mun t iu .
Ngi nc ngoi nhn thy rng sau mt nm lp Chnh ph
quc dn Qung Chu v cc tnh, s kim sot ca nhng
ngi dn tc ch ngha lan ra dn dn, nhng bin php v chnh
tr v hnh chnh thc s nhm mc ch thit lp Trung Quc
mt chnh ph ca dn, do dn v v dn, theo ba nguyn tc ln
ca ngi sng lp Quc dn ng.
iu lm cho d lun nc ngoi ch nht l vic t chc li
qun i, k lut lm cho binh lnh bit tun theo lnh ca ch huy,
ch khng phi l nhng bng v k lut v n cp nh trc kia.
S thng nht ti chnh ca Qung ng, c thc hin mt
cch kho lo v nhanh chng bt ng, vic cc ch huy qun s

khng can thip vo cng cuc hnh chnh ngy nay c cng
nhn, v nhng cng lao ca vin chc Trung Hoa qua nhng kt
qu nh vy c nu cao.
Nhng kt qu t c Qung ng gp phn thay i d
lun nc ngoi vn xem quan nim dn tc ch ngha nh l hon
ton i lp vi quan nim ca cc cng quc k hip c, tuy
cng ch ti nhng cch tha thun.
Mc d lun lun b xem l hot ng chu nh hng ca
bnsvch, Chnh ph quc dn hin nay vn c coi l Chnh ph
duy nht c kh nng cu vt Trung Quc khi bn qun phit
Trung Hoa v chnh sch mang nng tnh cht quc ch ngha
ca ngi nc ngoi.
Chng ta c th khng nh rng, Chnh ph quc dn buc
quc t phi ch , v Quc dn ng t ra ngang tm vi nhim v
ca mnh.
Chng ta cn c th cho rng, nhng kt qu ng yn tm y
gip tin on tng lai.
Ngay trc nm bt u phn th nht ca cng lnh dn tc
ch ngha, vic thnh lp mt chnh ph thc s dn tc ch ngha
Trung Quc c thc hin.
Tt c cc tnh pha nam Dng T, tr Vn Nam, u do
Chnh ph quc dn kim sot.
Chnh ph di n Pht Sn, do vic t chc li cc tnh do
lc lng dn tc kim sot s d dng hn v d theo di.
Phng vin ca bo ch nc ngoi ng thanh tha nhn rng
ngi lnh dn tc chin u v mt l tng, nu ln vic tuyn
truyn gio dc chnh tr cho nhn dn.
Tt nhin cc cng quc k hip c khng a nhng mc
ch chnh ca chnh sch i ngoi dn tc, c bit l vic bi b
nhng hip c bt bnh ng, mong mun mt s xt li da trn
nhng li t co ca chng.
ng li ngoi giao ca h, tuy r rng l nhm tin gn
nhng ngi dn tc ch ngha v tm kim mt lnh vc tho
thun, vn duy tr vic cng nhn Chnh ph Bc Kinh, mt chnh
ph khng c quyn hnh g v khng c kh nng tin hnh mt
cuc ci cch no.
Tht l mt s tng phn mnh m gia s rn ri ca Chnh
ph quc dn, s hot ng cng quyt v khng gim st, nhng
th thc hnh chnh ng n, xu hng i mi, nhng quan
nim t do, hnh ng dn tc t thin ca n vi s ln xn,
nhng mnh kho ca mi Chnh ph Bc Kinh, ni c on
ngoi giao i din cho nhng cng quc nc ngoi cng nhn
Chnh ph ca nhng ch huy qun s trong thnh ph, v c lin
h thn hu nht vi Chnh ph y, m khng nghi ng rng mt
s cng nhn nh vy l mt nhn t ri lon Trung Quc.
Gic th ca Anh gi cc cng quc thng nht chnh sch
Trung Quc
S chng i ca Trung Quc i lp vi ngn t trong gic th
do chnh ph Lun n gi cc cng quc k kt Ha c
Oasinhtn nm 1921 ngh chm dt nhng s khc bit trong
chnh sch i ngoi gia cc cng quc y Trung Quc thay
th bng mt hnh ng thng nht.
ngh cho php thu thu ph thu hi quan 2,5%, theo ng
ni dung Ha c Oasinhtn, b t co l c li cho nhng ch huy
qun s min Bc Trung Hoa, h s c th c tin ca chng li
cc lc lng dn tc ch ngha.
Gic th ny cng c xem nh mt s biu th mun c
chp ca cc cng quc k hip c khng chp nhn bt c mt
s bi b no nhng hip c c k kt trong nhng iu kin
m ngy nay khng cn v khng c l do tn ti.
X.
Bo L'Annam, s 134,
ngy 27-1-1927,
(Bn ting Php).

Cc s bin TRUNG QUC
CA C PHI VIN ca CHNG Ti
Tuyn b ca Chnh ph quc dn
Tuyn b ca Chnh ph quc dn v thi v ngoi
giao ca mnh c lm sng t trin vng quan h ngoi giao gia
Trung Quc vi cc nc ngoi hay khng ? Tuyn b r rng v
cng quyt y lm cho ngi ta khng cn nghi ng g v chnh
sch i ngoi ca Chnh ph quc dn. Chng ti cho rng cn
phi dnh phn ln tp san ny cho bn tuyn b y.
Trc ht, bn tuyn b ca Chnh ph quc dn bc b mt
"gi thit chung", ca Anh v cc nc khc cho rng Trung Quc
bt lc trong vic chm lo quyn li ca chnh mnh, theo "tinh
thn Hi ngh Oasinhtn" v rng Trung Quc phi tm kim, yu
cu hoc chp nhn s gip ca nc ngoi. iu khng
ng, v theo bn tuyn b "ngy nay nc Trung Quc mi
mnh; n thc c quyn lc v sc mnh ca mnh, n c
th thc hin mun bng nhng phng tin kinh t ca mnh
chng li cc cng quc nc ngoi trn t nc Trung Quc. V
vy, vn khng phi l: Anh v nhng cng quc khc mun
nhng b g cho Trung Quc tho mn nhng tham vng chnh
ng ca dn tc Trung Quc m l chnh nc Trung Hoa dn
quc c th nhng b cho Anh v nhng cng quc khc ci g, v
ngy nay s l nhng b g i vi ci ch kim sot quc t
tng phn chia dt khot s phn ca tt c nhng h thng ph
thuc v chnh tr?". C ngha l t nay nc Trung Quc mi hay
nc Trung Hoa dn quc mun l ch trn lnh th ca mnh v
chm dt h thng chnh sch i ngoi c tho thun gia
cc cng quc Trung Quc hng duy tr nhng c quyn v li
th khc ca Hip c. D ng quan im no, d ngi ta c
nhng thch g, ngi ta khng th chi ci rng s khng nh
dn tc ch ngha y tm tt mt cch y mc ch chnh ca
chnh sch i ngoi ca Chnh ph quc dn, u tranh i ni v
i ngoi cho vic chm dt ch ph thuc chnh tr do cc cng
quc nc ngoi hp nhau li thit lp ln Trung Quc.
Chnh t s gii hn c p t i vi ch quyn ca Trung
Quc v kinh t, php lut v chnh tr, c t thi Hip c Nam
Kinh do Anh p t cho Trung Quc, t s thi qu ca cc chnh
sch i ngoi khc nhau Trung Quc, t vic s dng nhng
phng php v phng tin lm dng, phin h v lng nhc,
ny sinh s hn th i vi ch ngha quc, gii thch v sao
bn tuyn b quc gia ch ngha gi ln s au kh dai dng do
"li gm tht bi cn cm su trong da tht Trung Quc", m
ngi ta cn nh mi v n.
Mc ch chnh ca nhng ngi quc gia ch ngha l g ?
Theo tuyn b, " l ginh li c lp hon ton cho Trung Quc,
nn c lp b mt sau khi b ngi Anh nh bi. Ni cch khc
l t b nhng iu quy nh ca nhng hip c bt bnh ng
hn ch ch quyn ca Trung Quc". "Cho n khi s cng bng
lch s c thc hin - tuyn b tip tc nu -, khng th c ho
bnh gia ch ngha quc gia Trung Quc v ch ngha quc
Anh", v theo tuyn b, mt dn tc khng suy vong khng th bnh
thn chp nhn s chinh phc ca nc ngoi. Khi m tinh thn
dn tc ca Trung Quc cha c thc tnh, c mt thi k di
th ng chp nhn, nhng khng phi l ho bnh gia Trung
Quc v nhng k p bc n nh ngi ta tng, khng th c
mt nn ho bnh nh vy gia nhng k i nghch nhau n th.
Tinh thn dn tc Trung Quc b nhng s kin to ln lay chuyn
su sc, thc tnh. Nhng s kin y l g?

l sau khi nhng khu sng do Anh kim sot c lnh
bn git sinh vin Trung Quc ngay trn t Trung Quc ngy 20-
5-1925 Thng Hi, ri phong tro i t do sau v thm st mi
i vi sinh vin Trung Quc v nhng ngi khc bng sng lin
thanh ca nc ngoi ngy 22-6 trc H Mn, Qung Chu tm
thy cng c sc mnh, mt v kh kinh t do nhng ngi Trung
Quc quc gia ch ngha min Nam rn c nn.
Phong tro dn tc ch ngha pht trin tch cc, v v da
trn tinh thn dn tc c thc tnh ca mt dn tc u tranh
ginh c lp, nn phong tro s ch chm dt khi mc ch y
t c. Nhng ngi Anh v kiu dn cc nc ngoi khc khng
s g mt nc Trung Hoa dn quc, mt nc bc b nhng
phng php d man ca mt Trng Tn Xng, bc b ch ngha
phong kin ca mt Trng Tc Lm v khng mun duy tr nhng
phng php trung c cn thnh hnh trong gii quan li Bc Kinh.
Chnh ph quc dn tuyn b s chm lo tt c nhng vn
i ngoi ca cuc u tranh v c lp hon ton ca Trung Quc.
N s khng ln trnh mt vn no, cc vn s c xem xt
theo mt tinh thn cng bng, nhng ngi ta ng ngh rng vic
bo v sinh mng v ti sn ca ngi nc ngoi c th, nh trong
qu kh, da vo li l v pho thuyn ca nc ngoi, m ngi
ta phi chp nhn rng, "Chnh ph ginh li quyn lc t tay
nhng k tng tp trung quyn lc lm t lit i sng kinh t ca
kiu dn nc ngoi Trung Quc", v rng ch c Chnh ph mi
c th bo m vn nh tuyn b dn tc ch ngha ni r.
chng t rng y khng phi l mt tuyn b v b, Chnh
ph quc dn thng bo sn sng thng lng ring vi cc
cng quc v nhng hip c v cc vn tng t khc trn c
s mt s bnh ng v kinh t v tn trng ln nhau ca cc bn
k kt i vi ch quyn chnh tr v lnh th ca mi bn.
Kt lun ca bn tuyn b dn tc ch ngha tm tt mt
cch r rng chnh sch i ngoi ca Chnh ph quc dn. "Nhng
lun chng quyt nh nht ca tt c nhng iu l Chnh ph
quc dn i din cho tinh thn ch thc ca nc Trung Quc
thc tnh, v l cng c sc mnh dn dt phong tro cch mng
m ch ngha quc nc ngoi s phi ng tnh. Khng mt
cng quc no b nguy him khi thng lng vi mt Chnh ph
ca nhng ngi dn tc ch ngha Trung Quc ginh c
quyn lc bi v ch ngha dn tc Trung Quc l mt lc lng
khng khoan nhng v v ch". l kt lun tuyn b ca
Chnh ph quc dn.
Khng cn phi lm ni bt tm quan trng ln v trng yu
ca tuyn b y bng cch khng nh: 1) Cc cng quc phi
thay i chnh sch Trung Quc theo thc t v nhng i hi
hin ti; 2) Chnh ph quc dn do nhng ngi Trung Quc dn
tc ch ngha ng h s u tranh ginh li c lp hon ton v
chnh tr v lnh th ca Trung Quc; 3) Chnh ph quc dn quyt
nh xem xt vi tinh thn cng bng tnh hnh ca kiu dn nc
ngoi, sn sng thng lng vi cc cng quc nc ngoi, nhng
cng quc ny khng c nguy him no trong vic thng lng v
tho thun vi Chnh ph quc dn m quyn lc ca n da trn
mt lc lng khng khoan nhng v v ch: l ch ngha dn
tc Trung Quc.
Tuyn b ny c thng bo ton th gii v chng ta bit
rng n tr thnh i tng ca nhiu cuc tranh ci trong cc gii
ngoi giao nc ngoi, chng ta s c tin v nhng hiu qu tc th
ca n i vi chnh sch ca cc cng quc nc ngoi Trung
Quc.
Tnh hnh lu vc Dng T
Mt bc in t Hn Khu cho bit ngy 29-1 rng tnh hnh
Hn Khu trn thc t l bnh thng v kinh doanh c lc b tm
ngng, dn dn hot ng tr li. Chnh ph quc dn lun lun
quan tm n cn n vic bo v ho bnh, v duy tr an ninh. Tt
c nhng tin tc lan truyn rng tnh hnh l mong manh ch
nhm mc ch gy nn mt s s hi v ngoi giao ko theo mt
488 489

hnh ng th ch ca cc cng quc nc ngoi, hay t nht l
cho php Anh hnh ng.
Hot ng qun s
Nhng tin tc nhn c t Thng Hi v nhng tin tc ng
trong bo ch Trung Quc v nc ngoi thnh ph ny loan bo
nhng thng li ca qun i quc gia tnh Trit Giang, cc
ton qun phn quc gia do tng Tn Truyn Phng ch huy
b nh bi. ng ch l vin tng ny khng nhn c mt s
ng h no ca cc ton qun trong lin minh cng khng nhn
c s u quyn ca tng Trng Tc Lm, ngi gi l bo v
ch ngha bnsvch m nhng o qun ca ng xm chim
Giang Ty. V pha ty trong tnh H Nam, ch c thng bo v
hot ng ca nhng o qun Quc dn ng v qun du kch.
Hnh nh s vn ng ca qun i c hai bn b chm li v thng
bo tun cui c rt m.
min Bc
Tt nhin bn qun phit min Bc tm cch li dng nhng
hu qu tt yu ca phong tro dn tc ch ngha u tranh ginh
c lp hon ton cho Trung Quc. Nhng th lnh ca chng ni
n vic ly li nhng t gii ca nc ngoi Thin Tn, ngh
rng mt thng bo nh vy t pha h gii ho c vi d lun c
nc. Mc d chng b mt lin lc vi nhn vin ngoi giao ca
cc cng quc k hip c ti Bc Kinh song s ch i nh vy
khng chc chn c c kt qu no , v ngi Trung Quc hon
ton bit mc ch ca nhng ngi phn quc gia, v khng b
nhng mnh kho ca chng la bp.
Qung Chu
Khong cui nm tnh hnh c yn tnh. Tnh hnh ti chnh
ca ngn kh quc gia c bit sng sa, c th i ph vi nhng
i hi vo cui nm m khng cn n bt c mt cch xoay x
no thng lm min Bc.
X.
Bo L' Annam,
s 138, ngy 17-2-1927.

CC S BIN TRUNG QUC
CA C PHI VIN CHNG Ti
Thi ca cc cng quc nc ngoi
Nhng n v u tin ca o qun vin chinh m Anh gi
sang Trung Quc, gi l bo v tnh mng v ti sn ca kiu
dn, n Hng Kng vo tun va qua. Lc by gi ngi ta c ni
n vic chng b v lu li cng ny. Ngi ta cng ni rng
chnh quyn Hng Kng c nhng bin php cn thit sp xp
ni tr qun cho n khi chng c gi v. Mt s thng tin nhn
c t Lun n ni n nhng yu cu gi Chnh ph Lun n
i phi t b cuc vin chinh chng Trung Quc, khin cho nhng
o qun Anh phi dng li Hng Kng. Nhng ch l nhng
ting x xo sai, v nhng n v u tin ca Anh, t n n
sau khi dng li 24 gi cng Hng Kng, c a n Thng
Hi, ni tp trung lc lng ca o qun vin chinh Anh.
Nhng ngun thng tin khc ca Anh thut li s xut pht t
Anh ca nhng n v khc ca o qun vin chinh y, cng nh
vic gi nhng n v hi qun mi n cc bin ca Trung Hoa.
Mt bc in t Hn Khu cho bit nhng cuc ni chuyn gia
ngoi trng ca Chnh ph quc dn v phi vin Anh c ni
li. Nhng cuc ni chuyn ny b gin on do chnh sch c tnh
cht hm do r rt ca Anh, n ch c th c ni li vi s cam
oan dt khot ca phi vin Anh i vi Ngoi trng Chnh ph

quc dn v nhng ca Anh. Chnh sch ngoi giao hin nay
ca Anh Trung Quc, vi tt c nhng s kht hon, hnh nh
chu nh hng ca hai tro lu tuy c biu hin tri ngc nhau
nhng vn nhm cng mt mc ch. C th Chnh ph Lun n
hon ton c thuyt phc rng vic tr li nhng t gii ca nc
ngoi cho Trung Hoa l mt vic khng th trnh c v nhng
bin c Hn Khu vo u thng 1 ch thc y thi hn tr li.
Cng khai chp nhn s ngu nhin y l mt s mt mt, lm
nh hng n uy tn ca Anh. Kho lo tm kim nhng mnh
kho c th che y c thc t ny, gii ngoi giao Anh khng
khng y mnh vic gi qun vin chinh n Trung Quc, nhm
chng t rng nc Anh s bo v tnh mng v ti sn ca kiu
dn Trung Hoa. V nu sau ny gii ngoi giao Anh tn ng
nhng quan im ca nhng ngi dn tc ch ngha, th nhng
nhn vin ca n s c th gii thch rng h ch tun theo tnh
cm hu ngh v on kt vi Trung Quc, tnh cm lun lun
hng dn chnh sch ca Anh. Cc bin c s ni r rng s gii
thch thi hin ti ca Anh trong vic ni li cc cuc ni chuyn
vi Chnh ph quc dn v y mnh vic gi nhng n v qun
vin chinh sang Anh, l ng n.
Mt s gii Trung Hoa thy trong thi hin nay ca Anh
th on thuyt phc nhng cng quc khc k hip c lin
kt vi mnh tr li chnh sch thng nht, chnh sch rt c li
cho quyn li ca nc ngoi trong qu kh. Cng nhng gii ny
vui lng nhn rng d lun Anh khng nht tr ng h chnh
sch ca chnh ph Lun n, v nhng ngi theo Cng ng
Anh lin kt vi mt s phn t t do, i Chnh ph t b nhng
phng php hm do v tm mt gii php bng thng lng.
D lun nhn dn Trung Hoa nht tr trong vic phn i
chnh sch hm do ca Anh. Bo ch do cc vin ch huy qun s
min Bc kim sot v nhng c quan cc trung tm ln ca
min Bc cng t co mt chnh sch nh vy. Thi ny l mt
s ci chnh dt khot vi iu quyt on ca bo ch Anh
Trung Hoa cho rng mt s gii Trung Quc khng nhng mun
m cn mong i s can thip ca nc ngoi Trung Quc.
Bo ch chnh thc v khng chnh thc ca Anh khng ngng
nu ln nhng l do kho lo nht che y mc ch thc s ca
chnh sch hm do ca Anh. Khi th h khng nh rng nu
nhng phn t Quc dn ng n ho khng ch trong nhng hi
ng ca ng ny, th mt s tho thun vi Anh s nhanh chng
c thc hin, khi h t co nhng s xi gic ca nc Nga
Xvit l tr ngi duy nht cho mt s tho thun nh vy.
Trung Quc, cng nh chu u, chnh sch i ngoi ca
Anh hnh nh b chi phi bi ni lo s thy ch ngha bnsvch lan
rng trn lnh th ca mnh, hay nhng nc t tr v thuc a,
trong nhng thn dn ca Anh. Cc nh chnh khch Anh khng
ngn ngi tuyn b rng ng li xvit Trung Quc ch c mc
ch lm p lc i vi chnh sch ca Anh chu u, nhm lm
cho chnh sch ca Anh mm i v bt cng rn theo quan im
xvit.
Tnh hnh Hn Khu
6 tun qua t khi Chnh ph quc dn qun l nhng a
ca Anh l Hn Khu. Khng c mt s thay i no trong nn
hnh chnh hin hnh. Bn phi vin ca Chnh ph bo m gii
quyt nhng cng vic hnh chnh v duy tr trt t cng cng.
Trong 6 tun l y, khng mt s kin no xy ra lm cho ngi ta
nghi ng vic chnh quyn dn tc trung thnh vi tt c nhng
li ha ca mnh. Tt c cc tin tc, k c nhng tin tc chng ch
ngha dn tc, u nht tr tha nhn rng tnh hnh hin ti
Hn Khu l yn tnh. Nu trong nhng cng ng ngi nc
ngoi cn c mt s g b v e s v s bt n ca tng lai, th
iu l do chin dch bo ch Anh cho rng mt nguy c ln e
do tnh mng v ti sn ca ngi nc ngoi Anh, mc cho
nhng s kin xy ra hng ngy.
Hy im qua tuyn b ca ng Eugne Trn, Ngoi trng,
vi bo ch Trung Hoa v nc ngoi, ng ta nhn mnh s gi ci
ca nhng chnh sch ca Chnh ph Anh b sa ly vo mt con
ng c (con ng Bc Kinh) v lun ngh vi ci gi l chnh

ph tn ti thnh ph y gii quyt nhng vn do nhng
ngi dn tc ch ngha nu ln. ng Eugne Trn tuyn b rng
chnh Anh phi quyt nh rng quyn li kinh t ca Anh Trung
Quc s pht trin tt hn vi s bo h ca Chnh ph quc dn c
cng lnh chnh tr v quyn lc cn thit bo m nhng cam
kt trong mt nc Trung Hoa ci t v ti thit bi nhng ngi
dn tc ch ngha, hn ci gi l chnh ph min Bc Trung Hoa.
min Bc Trung Hoa
Tin tc t Bc Kinh trong tun qua nu rng thng ch
Trng Tc Lm t xng l tng t lnh ca nhng "An quc
qun", tc l lc lng ti lp ho bnh Trung Quc, ng ta chun
b ti lp ch. Khng c g ng ngc nhin v mt thng bo
nh vy, vic ti lp y s c nhng hu qu qu quan trng khin
th lnh qun phit Trng phi tuyn b ngay.
Chnh ph ca ng ta khng t kt qu g. Vic ci t ni cc
ch l mt s thay i ngi, nhng b trng Trung Hoa mi c
chn, cng nh nhng ngi c, phi thc hin nhng mun ca
ng ch. Tnh hnh ti chnh khng h thay i, v ci gi l Chnh
ph Bc Kinh tip tc sng bng nhng xoay x.
Nhng mu thun xy ra ngay trong vic qun l ti chnh ca
Bc Kinh. Ngi Phrngxit Aglen, tng thanh tra thu quan Trung
Hoa, t chi gi cho vin chc nc ngoi lm vic c quan ny
nhng ch th v vic thu thu ph thu 2,5%, b chnh ph Bc
Kinh cch chc, vic ny gy nn nhng s phn i ca on
ngoi giao Bc Kinh. Mt bc in m Bc Kinh nhn c ngy
12-1, cho bit rng ngi b cch chc khng chu bn giao cng
vic. Chc chn l thanh tra Aglen, nhn mt dp pht hnh tri
phiu kho bc Trung Hoa, ng tn nhng tri phiu bn ra,
nn khng mun lm lu cng vic ca mnh, v vy m th lnh
qun phit kim sot chnh ph Bc Kinh bt bnh, v vin thanh
tra ng ngnh b cch chc.
Hot ng qun s Dng T
Tr nhng tin tc xut hin trong bo ch Trung Quc v nc
ngoi min Bc v hot ng ca nhng lc lng chng ch
ngha dn tc, khng mt s kin no nh du hot ng ca
nhng lc lng y. V pha lc lng dn tc cng khng c mt
tin tc no ni ti. C vic tp trung lc lng qun s c hai
pha.
Nhng thng tin khc lm ni bt s i ln ca ng Phng
Thin cng nh s i xung ca ng Tchty (?) v th lnh ca n,
thng ch Ng Bi Phu. Ngi cng tc chnh ca thng ch Trng
Tc Lm vn l tng Trng Tn Xng, th hin tnh Sn ng,
tm cch chim tnh Giang T v lc ny t bng lng vi iu .
Vic chim ng ny gy nn s bt bnh ln trong nhn dn tnh
ny.
S thiu phi hp gia qun ca Trng Tn Xng v qun
ca tng Tn Truyn Phng, cng tc vin ca thng ch Trng
Tc Lm, ngy cng r, v bo ch qun phit min Bc thng bo
rng ch c qun ca Phng Thin l s tin hnh chin dch chng
nhng lc lng dn tc ch ngha.
Vic bo v ngi nc ngoi
Bo ch nc ngoi ng nhng ch th ca Chnh ph quc
dn gi nh cm quyn cc tnh v cc ch huy qun s phi bo v
tnh mng v ca ci ca ngi nc ngoi sng cc tnh ca
Trung Quc, iu chng t rng nhng lnh t ca Chnh ph
ny bit trch nhim v nhim v ca mnh.
X.
Bo L'Annam s ra ngy 14-3-1927.
(Bn ting Php).

TC Phm DCH RA TING VIT
QUC T
)

ip khc:
Trn ny l trn cui cng
m m on lc, ng ng ng c,
Lanhtcnaxinanl
y l nhn o, y l t do.
on I
Hi ai n l trn i,
Hi ai cc kh ng thi ng ln!
Bt bnh ny chu sao yn,
Ph cho tan nt mt phen cho ri!
Bao nhiu p bc trn i,
Sch snh sanh ph cho ri mi tha!
Cuc i ny i ra,
Xa kia con nay l ch ng!
___________
1) Nguyn Cng Thu, Vng Thc Oanh, Phan Trng Bnh v Phan
Trng Qung, nhng ngi ny hc Qung Chu xc nhn c ht
bi ny t nm 1926. Bn ch k xc nhn, lu ti Bo tng Cch mng.
on II
Cng nng ta c ng to,
C nh ta mi c kho c ti.
Tri sinh t cho ngi,
Nhng li bing th mi i i,
Nhng n xi th,
Mnh lm chng hng l g xa nay.
Nu em dit sch l ny,
Mt tri vn c ngy ngy xun dung!
on III
Vic ta ta phi gng lo,
Chng nh tri pht chng nh thn linh.
Cng nng mnh cu ly mnh,
Sa sang th o kinh dinh nhn quyn.
Mun cho nh cng quyn,
T do bnh ng vn tuyn c hai.
Tht l ta phi ra tay,
St kia ang nng p ngay m dng!

Dch nm 1925.
In trong sch Th ca cch mng,
1925-1945, Nxb. Khoa hc x hi,
H Ni, 1973, tr.111-112.

Th ca cch mng
1925-1945


Ch thch
v bn ch dn tn ngi

CH THCH
1. Quc t Nng dn: Mt t chc cch mng hot ng di s ch
o ca Quc t Cng sn nhm on kt rng ri giai cp nng dn cc
nc trn th gii trong cuc u tranh chng ch ngha quc. Quc t
Nng dn hp Hi ngh ln th nht thng 10-1923, ti Mtxcva.
Vi t cch l i biu nng dn ca cc nc thuc a, Nguyn i
Quc tham d Hi ngh v pht biu kin. Ti Hi ngh, ngi c
bu lm U vin on Ch tch Hi ng Quc t Nng dn. Tr.l.
2. Quc t Cng sn (Quc t th ba): Mt t chc cch mng ca giai
cp v sn quc t, trung tm lnh o phong tro cng nhn th gii, tn
ti t nm 1919 n nm 1943.
Thng 3 nm 1919, di s lnh o ca Lnin, cc ng cng sn,
nhm cng sn ca 30 nc tin hnh i hi thnh lp Quc t Cng
sn ti Mtxcva.
Quc t Cng sn c vai tr lch s v cng lao rt to ln i vi phong
tro cng sn v cng nhn th gii.
i lp vi Quc t th hai, Lnin v Quc t Cng sn rt ch trng
n vn gii phng dn tc. Nhng Lun cng v vn dn tc v
vn thuc a ca Lnin t nn tng cho vic gii quyt ng n
nhng vn phc tp ca cng cuc gii phng dn tc. ng li cch
mng trit ca Lnin v Quc t Cng sn lm cho Nguyn i Quc
khng nh c con ng cu nc, cu dn ng n nht l con ng
cch mng v sn.
Thng 5 nm 1943, cn c vo hon cnh mi, on Ch tch Quc t

Cng sn vi s tn thnh ca i a s cc ng cng sn, thng qua
ngh quyt t gii tn. Tr.3.
3. Ngy 7-11-1917 (tc ngy 24-10, theo lch Nga), di s lnh o
ca ng Cng nhn x hi - dn ch Nga, ng u l Lnin, giai cp
cng nhn v nhn dn lao ng Nga lt chnh quyn ca giai cp t
sn v bn phn cch mng, thnh lp Chnh ph Xvit do Lnin lm
Ch tch. Cch mng Thng Mi nm 1917 l cuc cch mng v sn
thng li u tin trn th gii, p tan ch thng tr ca cc giai cp
bc lt lp nn Nh nc kiu mi - chnh quyn Xvit, mt hnh thc ca
chuyn chnh v sn. Cch mng Thng Mi thc tnh giai cp cng
nhn v ton th nhn dn b p bc, soi sng con ng cho cc dn tc b
n dch i ti cch mng gii phng v tin ln ch ngha x hi.
Trong qu trnh Nguyn i Quc i tm ng cu nc, Cch mng
Thng Mi Nga c nh hng to ln n s chuyn bin t tng v
lp trng chnh tr ca Nguyn i Quc. Ngay t u nhng nm 20 ca
th k ny, ngi sm khng nh con ng gii phng cho cc dn tc
b p bc l con ng ca Cch mng Thng Mi. Tr.5.
4. Qung Chu: Th ph ca tnh Qung ng, ng thi l mt
trung tm hnh chnh, kinh t v cch mng ca min Nam Trung Quc.
y l mt trong nhng ni b bn thc dn phng Ty tin hnh xm
lc sm nht vo Trung Quc. Chng xy dng y nhiu c s cng
thng nghip. Chnh v th Qung Chu cng l mt trong nhng ni tp
trung ng cng nhn, c phong tro u tranh yu nc si ni v lin tc
nht.
Trc y, Tn Trung Sn tng chn Qung Chu lm mt a bn
quan trng tin hnh cuc cch mng chng bn phong kin Mn
Thanh. n nm 1923, c s gip ca ng Cng sn Trung Quc,
ng thit lp y mt chnh ph cch mng, thi hnh nhiu chnh
sch tin b. Nhn dn Qung Chu nhiu ln ni dy u tranh anh
dng chng xm lc. Vo thng 7-1924, cuc bi cng ca cng nhn Sa
in (t gii ca Anh Qung Chu), di s lnh o ca ng Cng
sn, c ting vang rt ln. Thng 6-1925, cuc u tranh ca hng chc
vn cng nhn Qung Chu phi hp vi phong tro bi cng rm r
Hng Cng, Thng Hi ... ging nhng n mnh m vo bn thc
dn Anh. Phong tro nng dn cng pht trin nhanh chng Qung
ng v nhiu ni khc. ng Cng sn Trung Quc c nh hng ln lao
vng ny v xy dng c nhiu c s vng chc trong qun chng.
Tnh hnh to nn nhng thun li nht nh cho phong tro cch mng
ca nc ta. Nguyn i Quc t Lin X v n Qung Chu thng ll-
1924. (Trc , y c mt s nh yu nc ca Vit Nam n hot
ng nh c Phan Bi Chu v t chc Tm tm x). Qung Chu,
Nguyn i Quc ly tn l L Thu, tm hiu tnh hnh v thnh lp
Vit Nam thanh nin cch mng ng ch hi (thng 6-1925) - mt t chc
tin thn ca ng Cng sn Vit Nam. Bng t chc cch mng ny,
Nguyn i Quc tuyn truyn, gio dc ch ngha Mc - Lnin v o
to nn i ng cn b cch mng u tin ca Vit Nam. Tr.8.
5. ng lp hin: Thnh lp nm 1923 do Bi Quang Chiu cm u,
bao gm mt s tr thc, t sn v a ch Nam K. Gi l ng, nhng
s thc khng c h thng t chc, khng c iu l, khng c cn b.
Phm vi hot ng ca n ch gii hn trong nhng dp tranh c vo Hi
ng thuc a, Hi ng thnh ph, Phng thng mi, Phng canh nng,
trn bo ch v ngh trng. C quan ngn lun ca ng ny l hai t bo
ng Dng din n v An Nam hng truyn. S d h t gi l Lp
hin v h ch mun xin Php ban hnh cho mt hin php, thc hin mt
mc t tr no Vit Nam di quyn Php, v ch trng "Php-
Vit hu".
ng trc phong tro cch mng ca qun chng ngy cng mnh
m, ng Lp hin dn dn cng l r l mt t chc phn ng, cu kt
cht ch vi thc dn Php v t sau 1930 n khng cn l mt ng na.
Tr.11.
6. ng X hi cp tin Php: ng ca nhng ngi cp tin v x
hi cp tin c thnh lp nm 1901 Php. Tr.12.
7. i hi ln th V ca Quc t Cng sn hp vo thng 6 nm 1924.
Lc ny, ch ngha t bn bc vo giai on n nh cc b v tm thi
(1924-1928), c mt v ngoi tng i phn thnh. i hi vch r
nhng mu thun c bn ca ch ngha t bn v nguy c khng hong

ca n. i hi nhn mnh nhim v "bnsvch ho" cc ng cng sn,
gi vng nguyn tc ch ngha Mc-Lnin trong ng li t chc. Vic
bnsvch ho i hi - nh mt iu kin tuyt i - phi u tranh chng
bn c hi ch ngha thuc cc loi trong ni b cc ng cng sn.
Nguyn i Quc d i hi ny. Ngi tham lun nhiu ln v
pht biu nhng kin quan trng v vn dn tc v thuc a. Sau i
hi ny, Quc t Cng sn cn hp i hi ln th VI (1928) v i hi ln
th VII (1935). Tr.13.
8. Trng i hc phng ng (tn gi tt ca trng i hc cng
sn ca nhn dn lao ng phng ng), thnh lp ti Mtxcva (Lin
X) nm 1921, theo quyt nh ca Quc t Cng sn, o to cn b
cch mng cc nc thuc a v ph thuc.
Trong gn 20 nm tn ti, Trng i hc phng ng o to
cho cc nc phng ng hng ngn cn b, trong c nhng ngi v
sau tr thnh cn b lnh o c uy tn ca cc ng cng sn cc nc.
Quan tm su sc n phong tro gii phng dn tc v vn o
to cn b cch mng cho cc nc thuc a, Nguyn i Quc vit rt
nhiu bi bo c v, gii thiu Trng i hc phng ng. T nm 1929,
sau khi v hot ng Qung Chu (Trung Quc), cng vi vic m cc lp
hun luyn cn b cch mng, Ngi la chn v c v nhiu cn b
Vit Nam v mt s nc khc chu sang hc ti Trng i hc
phng ng. Ngi lun lun quan tm theo di vic hc tp v s tin b
ca cc ng ch ny.
Trong s nhng cn b Vit Nam c o to ti Trng i hc
phng ng, c nhiu ng ch sau ny tr thnh nhng cn b lnh o
xut sc ca ng ta nh cc ng ch Trn Ph, L Hng Phong, v.v..
Tr.18.
9. Bn n ch thc dn Php: L mt tc phm ln do Nguyn i
Quc vit, c nhng ngi bn cng hot ng vi Ngi xut bn ln
u tin bng ting Php ti Th qun Lao ng Pari, nm 1925.
Vit Nam, tc phm ny c xut bn ln u tin bng ting
Php nm 1946. Nm 1960, Nh xut bn S tht dch ra ting Vit,
xut bn ln th nht ng thi in trong H Ch Minh Tuyn tp. Nm
1980, nhn dp k nim ln th 90 ngy sinh ca Ch tch H Ch Minh,
Nh xut bn S tht hiu nh li v in trong H Ch Minh Ton tp
tp 1.
Tc phm ny ra i ln u tin gia lc ln sng cch mng ang
dng ln mnh m khp cc thuc a ca thc dn Php, phong tro
yu nc Vit Nam ang si ni din ra khp Bc - Trung - Nam; v gia
lc Nguyn i Quc ang n lc gio dc, t chc lc lng nng ct ca
cch mng Vit Nam theo con ng ca Cch mng Thng Mi Nga v
i. Ngay t khi mi ra i, tc phm c ting vang ln trong nhn dn
Php v nhn dn cc nc thuc a.
Vi li vn gin d, trong sng v chm bim su sc, tc phm t
co v ln n anh thp nhng ti c ty tri ca ch ngha thc dn ni
chung v ch ngha thc dn Php ni ring trn mi lnh vc kinh t,
chnh tr, vn ho, x hi... Vi nhng bng chng c th, tc phm
vch r ngun gc ca mi s p bc bc lt, mi ni kh cc ca qun
chng cc thuc a. Tc phm bc u vch ra ng li u tranh
cch mng ng n v nhng chin lc, sch lc cch mng cho nhn
dn Vit Nam v nhn dn cc nc thuc a khc; thc tnh, c v cc
dn tc b p bc i theo li ku gi ca Cc Mc: "V sn tt c cc nc,
on kt li!" v i theo con ng ca Cch mng Thng Mi Nga, ch
ng tin hnh u tranh cch mng t gii phng mnh.
Tc phm Bn n ch thc dn Php ra i ging n tin cng
quyt lit vo ch ngha quc, trc ht l quc Php, vch ra con
ng cch mng v tng lai ti sng cho cc dn tc b p bc.
Tc phm ny l mt cng hin quan trng ca Nguyn i Quc i
vi phong tro gii phng dn tc trn th gii. N gp phn tch cc
vo vic truyn b ch ngha Mc - Lnin vo Vit Nam v cc nc thuc
a khc. N khng nhng c gi tr ln v l lun - chnh tr, m cn c
gi tr ln v vn hc - ngh thut.
Nhng t tng ln ca tc phm khng ch soi ng cho cch mng
Vit Nam v cch mng cc nc thuc a ph thuc ni chung trong na
th k qua m ngy nay vn cn gi nguyn gi tr i vi cch mng nc

ta v phong tro gii phng dn tc trn th gii. Tr.21.
l0. Nm 1922, ti thnh ph Mcxy (min Nam nc Php), Chnh
ph Php m Hi ch trin lm thuc a, trng by cc sn vt mang t
cc thuc a ca Php sang, ni ln s giu c ca thuc a v cng
lao "khai ho" ca ngi Php, ng thi ku gi bn t bn Php b vn
kinh doanh v khai thc cc thuc a. Tr.37.
11. Cu chuyn hi hc m ngi Mcxy thng k ch giu
nhng k ni khoc. i : C mt con c trch b nh m lp nghn c
hi cng Mcxy c. Tr.37.
12. Mt t chc dn ch t sn nhm u tranh i bo v nhng
quyn t do t sn. T chc ny c thnh lp nm 1898 Php do sng
kin ca nh vn Php Trari (Ludovie Trarieu) nhn v nh cm quyn
Php x pht nh vn Emin Dla (Emile Zola). Tr.48.
13. Thng 8-1917, di s lnh o ca i Cn (tc Trnh Vn Cn)
v Lng Ngc Quyn, binh lnh Vit Nam trong qun i Php Thi
Nguyn ni dy, chim th x. Sau 6 ngy cm c vi qun Php ko t H
Ni v nhiu ni khc ln n p, Lng Ngc Quyn hy sinh, ngha qun
rt khi tnh l, chuyn v hot ng vng rng ni cc tnh Thi
Nguyn, Vnh Yn, Phc Yn, Ho Bnh, Sn Ty. Tr.48.
14. Tn mt cnh ng thuc tnh Gia nh xa (ting Php gi l
Plaine des Tombeaux). y l ni m nm 1835 bn phong kin triu
Nguyn vi chn hn mt nghn ngi khng phn bit gi tr, ln b,
nam n, binh lnh hay thng dn trong s ngha qun ca L Vn Khi
tr th v chng li chng. S kin ny xy ra sau khi thnh Gia
nh - do ngha qun ng gi - b chng chim li. Tr.63.
15. m ch vua Khi nh, xut pht t s vic sau y: Nm 1922,
Khi nh sang Php d Hi ch trin lm thuc a ti Mcxy, Nguyn
i Quc vit v kch "Con rng tre" vch trn b mt bn nc hi dn
ca Khi nh. i : c nhng cy tre thn hnh cong queo, nhng ngi
chi c ly v o gt thnh con rng. N l mt chi, mt khc tre
nhng li c mang tn v c hnh dng con rng. Thc ra n ch l mt
vt v dng. Tr.68.
16. Nm 1908 bng n phong tro u tranh quyt lit ca nng
dn cc tnh Trung K. Hng vn nng dn rm r u tranh chng
su cao thu nng, chng i lao dch di hn, lin tc t cui thng 2 n
cui thng 5-1908 phong tro mi b thc dn Php dp tt trong mu la.
Thng 6-1908 li xy ra v u c lnh Php H Ni. Mt s s phu
yu nc cng vi ngha qun Hong Hoa Thm bt lin lc vi nhng
lnh kh yu nc trong qun i Php, ch trng nh p H Ni.
Theo k hoch, n ba n ti ngy 27-6-1908, nhng ngi u bp trong
tri lnh Php s b thuc c vo thc n git bn quan qun Php,
sau ngha qun s cp kho v kh nh chim cc cng s, phi hp vi
ngha qun Hong Hoa Thm t ngoi nh vo H Ni.
Kt qu l mt s lnh Php b trng c. Nhng v k hoch b l
nn ch kp thi i ph. Sau nhng binh s yu nc lm ni ng b
chng x chm v rt nhiu ngi khc b chng bt giam v kt n.
u thng l-1909, chng li m cuc tn cng quy m vo cn c Yn
Th nhm dp tt phong tro.
- Thng 5-1916 ti Hu v hai tnh Qung Nam, Qung Ngi bng
n cuc khi ngha ca nhn dn v binh lnh ngi Vit b thc dn Php
tp trung ch ngy a xung tu sang cht thay cho chng trn chin
trng chu u.
- T u nm 1916, phong tro u tranh t pht ca nng dn min
Nam trn pht trin mnh. Lin tip n ra cc v nh ph cng s, t
s sch giy t, bt chc dch trong lng v bn ph h u s, nh cht
bn cng sai i bt lnh a sang Php, ph nh t... Nhng cuc biu tnh
chng bt lnh cng din ra lin tip, nh Tr Vinh ngy 20- 1-1916,
Bin Ho ngy 23-l-1916. nh cao ca phong tro l cuc nh ph khm
ln Si Gn vo m 14 rng sng 15 -2-1916.
Cc s kin trn c nh hng n tinh thn yu nc ca Nguyn i
Quc. Trong mt s tc phm, ngi nhc n nhng s kin . Tr.91.
17. Mt nc pha Ty chu , nm gia vng Trung ng trng ra
a Trung Hi, th l amat. V Xyri c v tr chin lc ni lin ba
chu, c ti nguyn phong ph nn t cui th k XIX n na u nhng
nm 40 th k ny b nhiu nc quc nh Anh, Php, Th xm chim.

Php cn t ra ch "u tr" v chia ct Xyri thnh nhiu "nc" ri li
lp ra "lin bang Xyri" d b cai tr.
Trc tnh hnh , phong tro u tranh ca nhn dn Xyri i
quyn c lp v thng nht t nc ngy cng mnh m. Vo nhng
nm 20 ca th k ny, c hai t sng u tranh mnh lit: 1919-1923
v 1925-1926, nhm thc hin nguyn vng ca tuyt i a s nhn dn
Xyri l "Cng nhn nn c lp tht s v thng nht ca nhn dn Xyri".
Trong tc phm Bn n ch thc dn Php, tc gi vch trn
chnh sch cai tr v m mu "chia tr" ca thc dn Php Xyri cng
nh Vit Nam v cc nc thuc a khc; ca ngi phong tro u tranh
ca nhn dn Xyri ginh c lp v thng nht t nc trong nhng nm
20 ca th k ny. Tr.115.
18. ngchis v Alchxngrt l hai thnh ph c ni ting ca
nc Xyri, nm 1516 b Th Nh K xm chim.
Sau Chin tranh th gii th nht (1914-1918), Th Nh K thua
trn, theo hip c Xevr ngy 10-8-1920, Xyri b giao cho Php "u tr".
Nhng ngi trong phong tro phc quc (nm 1922) hai thnh ph
ny l nhng ngi u tranh chng ch "u tr" (thc cht l ch thc
dn) ca Php ginh c lp. Tr.116.
19. Hi ngh gia cc nc ng minh v Th Nh K hp Ldann
thuc Thu S (1922-1923). Hi ngh ny i n k ho c Ldann v ch
cc eo bin canen, ch quyn li ca nhng ngi theo o Thin
cha trn t Hi gio v xt li hip c Xevr. Tr.117.
20. Mt t chc quc t thnh lp nm 1919 ti hi ngh ho bnh Pari
ca cc quc thng trn trong Chin tranh th gii th nht. T chc
ny lc u c 44 nc tham gia, gm hu ht cc nc quc ln, tr
M.
Hi quc lin, ting Php l "Socit des Nations". Trong bi V cu
chuyn Xiki ng trn bo Le Paria, ngy l-12-1922... tc gi vit tt l
SDN vi ngha chch i l Sagesse des Nations c th hiu l s khn
ngoan ca cc dn tc hay s tinh khn ca cc dn tc l c kch, ma
mai. Tr.118.
21. Ngy 19-6-1924, ngi thanh nin yu nc Phm Hng Thi
trong t chc yu nc Tm tm x ca ngi Vit Nam thnh lp
Qung Chu nm 1923, dng bom mu git tn ton quyn ng
Dng Mclanh ti Sa in (Qung Chu), trn ng hn i lin kt vi
bn quc v qun phit chu chng ph cch mng Vit Nam.
Vic khng thnh, Phm Hng Thi phi hy sinh trn sng Chu Giang
(Qung Chu). Nhng s kin gp phn thc tnh lng yu nc ca
ng bo ta, thc y phong tro cch mng Vit Nam v c ting vang
ln nc ngoi. Tr.120.
22. i hi Bacu: Hp t ngy 1 n ngy 7-9-1920, ti Bacu (th
nc cng ho Adcbaidan, Lin X). Tham d i hi c 1891 i biu ca
37 dn tc phng ng, (trong c 1273 i biu l ng vin cng sn)
i hi hp nhm biu dng v tng cng tnh on kt gia cc dn tc
phng ng, gia cc dn tc phng ng vi giai cp v sn Nga v
giai cp v sn th gii, ang u tranh chng ch ngha quc. i hi
hon ton nht tr vi ngh quyt v vn dn tc v thuc a ca
i hi II ca Quc t Cng sn (1920). Tr.120.
23. Hi Lin hip thuc a l mt t chc cch mng ca nhng
ngi thuc a, do Nguyn i Quc cng mt s ngi yu nc ca cc
nc thuc a Php sng lp thng 7-1921 ti nh s 9 ph Valt, Pari.
Cuc hp u tin ca Hi vo ngy 9-l0-1921. Lc u Hi c 200 hi vin
v hai t chc ngi thuc a xin gia nhp l Hi nhng ngi Vit Nam
yu nc v Hi u tranh cho quyn cng dn ca ngi Maagtxca. Ban
thng v ca Hi gm 7 ngi, ng u l Nguyn i Quc. C quan
tuyn truyn ca Hi l t bo Le Paria. Ngoi ra, Hi nhng ngi Vit
Nam yu nc cn ra ring t bo Vit Nam hn. n nm 1926, Hi
ngng hot ng.
Tuyn ngn ca Hi do Nguyn i Quc tho ra nu r mc ch
ca Hi l tp hp mi ngi dn thuc a c tr trn t Php nhm t
co trc d lun nhng ti c ca ch ngha thc dn, tuyn truyn gic
ng nhn dn cc thuc a ng ln t gii phng. Hi on kt nhn dn
cc nc thuc a trong mt trn chung chng ch ngha quc v xy
dng quan h on kt chin u gia nhn dn cc nc thuc a vi

giai cp cng nhn v nhn dn lao ng Php.
S ra i ca Hi Lin hip thuc a vi Tuyn ngn ca n l mt s
kin chnh tr rt quan trng i vi cc dn tc b p bc. Tr.127.
24. K nim mt nm ngy V.I.Lnin qua i, ma xun 1925,
Nguyn i Quc vit bi Lnin v cc dn tc thuc a. Vi lng khm
phc v knh yu v lnh t v i ca giai cp v sn quc t, tc gi nu
r s quan tm c bit ca Lnin i vi cuc cch mng ca cc dn tc
b p bc, lp lun c sc thuyt phc v cch gii quyt thc t nc
Nga Xvit lm cho nhn dn cc dn tc b p bc u hng v Ngi,
tin tng v i theo con ng cch mng ca Ngi.
Qua bi bo, Nguyn i Quc trnh by r cng lao v i ca
Lnin i vi s nghip cch mng gii phng dn tc v tnh cm chn
thnh ca hng triu ngi b p bc i vi V.I.Lnin, v lnh t thin ti
ca cch mng v sn v cch mng ca cc dn tc thuc a trn th gii.
Tr.136.
25. Quc t Cng on (Quc t cng on ): T chc lin hip quc
t ca cc cng on cch mng, c hnh thnh v mt t chc vo nm
1921, tn ti n cui nm 1937. N lin kt cc trung tm cng on
khng gia nhp t chc cng on ci lng l Quc t Amxtcam, v lin
kt cc nhm, cc khuynh hng i lp tin b trong ni b cc t chc
cng on ci lng cc nc. Quc t Cng on u tranh thit lp
mt s thng nht trong phong tro cng on trn c s u tranh cch
mng nhm bo v nhng yu sch ca giai cp cng nhn, chng nguy c
chin tranh quc ch ngha, v on kt vi giai cp cng nhn nc
Nga Xvit. Tr.136.
26. Quc t Thanh nin cng sn: T chc quc t ca thanh nin lao
ng cch mng. Theo sng kin ca Lnin, i hi ln th nht ca
thanh nin x hi ch ngha c triu tp Bclin (c) t ngy 20 n
26-11- 1919 (c 29 i biu ca 13 nc tham d) thng qua ngh quyt
thnh lp Quc t Thanh nin cng sn. T chc ny gia nhp Quc t
Cng sn vi t cch l mt phn b.
Quc t Thanh nin cng sn c nhng phn b ring ca mnh 56
nc. Cc c quan lnh o ca Quc t Thanh nin cng sn l i hi
quc t v Ban chp hnh. Quc t Thanh nin cng sn hot ng di s
lnh o v t tng v t chc ca Quc t Cng sn. N c tc dng
quan trng trong vic tuyn truyn, gic ng ch ngha Mc-Lnin trong
thanh nin, ra mc tiu, phng php u tranh cho thanh nin trong
s nghip u tranh chung ca nhn dn th gii.
Nm 1943, cng vi vic gii tn Quc t Cng sn, Quc t Thanh
nin cng sn cng t gii tn. Tr.136.
27. Phong tro Ngha ho on: Cuc khi ngha phn ca nhn
dn Trung Quc nm 1898-1900. Nm 1898 phong tro Ngha ho on
bng n Sn ng, c nhn dn ng h, ngha qun m rng cuc
u tranh ti Trc L, Sn Ty, vo c Bc Kinh. Lc u nh Thanh hp
tc vi Ngha ho on chng quc. Sau v thy lin qun 8 nc t bn
Anh, Php, c, Nht, M, Nga, , o - Hung hp lc n p Ngha ho
on, nh Thanh quay sang cu kt vi quc, chng li cuc khi ngha.
Thng 8-1900, phong tro b dp tt. Tr.148.
28. K hoch aox : K hoch bt nc c bi thng chin tranh
cho cc nc ng minh thng trn trong cuc Chin tranh th gii th
nht. K hoch ny do aox, mt nh t bn ngn hng M c th lc v
c quan h cht ch vi tp on ti phit Mocgng, ng u U ban cc
chuyn gia tho ra vo nm 1924.
Mc ch ch yu ca k hoch ny l dn ng cho t bn nc
ngoi, trc ht l M, u t vo nc c; y mnh vic khi phc tim
lc cng nghip qun s ca ch ngha quc c nhm hng chng
vo con ng chin tranh xm lc Lin X, ng thi tng cng chnh
sch bc lt, p bc v n p phong tro cch mng ca giai cp cng
nhn v nhn dn c. Tr.148.
29. Hi ngh Oasinhtn Hi ngh v vic hn ch hi qun v cc vn
thuc Thi Bnh Dng v Vin ng hp t 12-11-1921 n 6-2-1922
ti Oasinhtn (M) c M, Anh, Php, Nht, , Trung Quc, B, H Lan,
B o Nha tham gia.
Mc ch ca Hi ngh ny l nhm chia li thuc a v phm vi nh
hng gia cc nc quc sau Chin tranh th gii th nht, cp bc,

n dch cc nc thuc a v chng li nc Nga Xvit.
Cc gii cm quyn M l k khi xng ca Hi ngh ny. Thng qua
Hi ngh, M lm cho Anh phi t b quyn thng tr trn mt bin,
lm cho lin minh Anh - Nht phi b th tiu; Nht chm dt c quyn
kim sot Trung Quc, to iu kin cho t bn M n dch Trung Quc.
Tr.149.
30. Hi ngh quc: Cc cuc hi ngh gm nhng i biu (theo
nguyn tc l cc th tng) ca Anh v cc nc t tr thuc Anh. Thnh
thong i din hnh chnh nhng thuc a quan trng nht cng tham
d hi ngh. T nm 1887 n nm 1907, nhng hi ngh nh th ly tn
l Hi ngh thuc a, t nm 1911 gi l Hi ngh quc v t nm 1948
ly tn l Hi ngh cc hi vin Lin hip Anh. Nhng cuc hi ngh ny
u nhm mc ch tht cht quan h gia Anh v cc nc thuc quc
Anh. Tr.150.
31. Ch ngha Svanh : Chnh sch ca giai cp t sn phn ng
nhm chinh phc v n dch nhn dn cc nc khc, tuyn truyn ch
ngha l ngoi dn tc, s thng tr ca dn tc ny i vi dn tc khc,
gy th hn v cm th gia cc dn tc. Tr.151.
32. ng Quc i n thnh lp nm 1885 u tranh chng
nn thng tr ca Anh. T tng chnh thng ca ng th hin trong
cng lnh gi l "khng c khng bng bo lc", do nh hot ng ni
ting ca phong tro gii phng dn tc n v nh lnh o ca ng
Quc i l Gngi xng. Thng 12-1929, ti Hi ngh hng nm ca
ng Pungip cng b yu sch i n c hon ton c lp.
Trong nhng nm 30, nh hng ca cnh t trong ng Quc i n
ngy cng tng, cnh t yu sch i phi cho ngi n c tham
gia rng ri hn vo b my hnh chnh. Do Anh t chi thc hin yu
sch thnh lp "Chnh ph quc gia", ng Quc i do m chin dch
qun chng khng phc tng, v vy, nm 1942, ng b t ra ngoi vng
php lut. Nhiu lnh t ca ng b bt, trong c Gngi v Nru.
Nm 1947, sau khi n chia thnh hai nc u tr: n v
Pakitxtan, ng Quc i n tr thnh ng cm quyn n v
thnh lp Chnh ph do Nru ng u.
Hin nay ng Quc i vn l ng nm chnh quyn n . Tr.154.
33. Mt t chc quc t ca nhng ngi cng nhn cch mng thnh
lp ngy 3-7-1921. Quc t Cng hi ch trng u tranh cch mng
theo ng li ca Quc t Cng sn. Nm 1925, t chc ny pht trin
trong giai cp cng nhn ca gn 50 nc, trong c nhiu nc chu .
N c vai tr to ln trong vic gip phong tro cch mng cc nc
thuc a. Tr. 167.
34. Ngy 1-5-1886, cng nhn thnh ph Sicag (M) u tranh bi
cng i bn ch tng tin lng, gim gi lm, ci thin i sng... Giai
cp t sn khng chu gii quyt yu sch , li tin hnh sa thi nhng
ngi lnh o. Cuc u tranh bng n gay gt dn n nhng v xung
t m mu. Mc d b n p, tinh thn u tranh ca cng nhn
Sicag c cng nhn th gii khm phc. i hi ln th I ca Quc t
th hai (1889) quyt ngh ly ngy 1-5 hng nm lm ngy on kt,
biu dng lc lng ca giai cp v sn v nhn dn lao ng ton th
gii - Ngy quc t lao ng. Tr.168.
35. Quc t Amxtcam (quc t ca cc cng on vng), do cc th
lnh cng on ci lng ch ngha ca mt s nc thnh lp ti Hi ngh
Amxtcam (H Lan) hp t 26-7 n 2-8-1919. Ton b hot ng ca t
chc ny gn lin vi chnh sch ca cc ng c hi ch ngha thuc Quc
t th hai. Quc t Amxtcam ch trng hp tc giai cp gia v sn vi
t sn v bc b cc hnh thc u tranh cch mng ca giai cp cng
nhn, khai tr ra khi t chc ca mnh nhng cng on t, c tuyt mi
ngh ca Quc t Cng on v vic cng nhau u tranh chng s
tn cng ca bn t bn, chng nguy c chin tranh, chng th lc phn
ng v ch ngha pht xt, v vic thnh lp mt khi thng nht cc cng
on th gii. Cc th lnh Quc t Amxtcam ng h chnh sch th ch
vi Lin X.
Sau khi Quc t Cng on ra i (thng 7-1921), nh hng ca
Quc t Amxtcam trong phong tro cng nhn dn dn b y li. N
hon ton ngng hot ng trong thi gian xy ra Chin tranh th gii th
hai. Tr.169.

36. Quc t th hai: Thnh lp nm 1889 ti i hi Lin minh quc
t cc ng x hi ch ngha khai mc ti Pari (Php). Quc t th hai
c tc dng ph bin ch ngha Mc v b rng, nh du thi k chun
b c s cho phong tro cch mng pht trin rng ri trong nhn dn
lao ng nhiu nc.
Sau khi ngghen mt, c quan lnh o ca Quc t th hai ri vo
tay cc phn t c hi ch ngha, bn ny theo con ng xt li hc
thuyt cch mng ca Mc v hot ng in cung ph hoi phong tro
cng nhn cc nc.
V vn dn tc v thuc a, Quc t th hai ng h chnh sch
quc ch ngha m bn t bn thc hin cc nc thuc a. Tr.203.
37. Cch mng Tn Hi : L cuc cch mng dn ch t sn dui s
lnh o ca Trung Quc ng minh hi (cui nm 1912 i thnh Trung
Hoa Quc dn ng) ng u l Tn Trung Sn. Cuc cch mng n ra
ngy 10-10-1911 (nm Tn Hi) V Xng, v nhanh chng lan ra cc
tnh min Nam v min Trung. u thng 12 qun cch mng chim
Nam Kinh. Ngy 1-1-1912 nn cng ho ca Trung Hoa Dn quc ra i,
Tn Trung Sn c bu lm Tng thng lm thi. Da vo th lc ca cc
nc t bn M, Anh, Php, c, Vin Th Khi tng bc thit lp ch
c ti, n p cch mng. Thng 3-1913 cch mng Tn Hi kt thc.
Cch mng Tn Hi lt nn qun ch chuyn ch Mn Thanh, chm
dt ch thng tr lu i ca giai cp phong kin. Cch mng thi bng
ngn gi dn ch vo tinh thn nhn dn Trung Quc, khin sau mi
m mu phc hi ch, t tn mnh lm vua u b tht bi. Cch mng
thit lp nh nc Cng ho Trung Hoa Dn quc, nhng cha th tiu
hon ton ch thng tr ca giai cp phong kin v chnh tr cng nh v
kinh t, cha ng chm n cc nc quc ang ua nhau xu x
Trung Quc. Cch mng Tn Hi l mt cuc cch mng dn ch, nh
du s thc tnh ca nhn dn chu u th k XX trong cuc u tranh
ginh c lp, t do v cc quyn dn ch cho nhn dn. Tr.215.
38. Quc t th nht (Hi lin hip lao ng quc t): T chc quc t
u tin ca giai cp v sn, thnh lp nm 1864 ti Hi ngh cng nhn
quc t Lun n (Anh), do C.Mc v Ph. ngghen lnh o.
C quan lnh o cao nht ca Quc t th nht l Hi ng trung
ng Hi lin hip lao ng quc t m Mc l u vin thng trc. Bng
cch khc phc nhng nh hng tiu t sn v nhng khuynh hng b
phi lc ang tn ti trong phong tro cng nhn, Mc on kt
xung quanh mnh nhng ngi gic ng nht ca Hi ng trung ng.
Quc t th nht lnh o cuc u tranh kinh t v chnh tr ca cng
nhn cc nc v cng c s on kt quc t ca h. Quc t th nht
ng vai tr to ln trong s nghip truyn b ch ngha Mc v trong vic
kt hp ch ngha x hi vi phong tro cng nhn.
Sau khi Cng x Pari tht bi, mt nhim v c t ra l thnh lp
cc ng cng sn c tnh cht qun chng mi nc, trn c s nhng
nguyn tc m Quc t th nht ra. Nm 1876, ti Hi ngh
Philaenphia (M), Quc t th nht chnh thc gii tn. Tr.218.
39. y l bn S tho ln th nht nhng lun cng v vn dn
tc v vn thuc a, do Lnin vit v trnh by ti i hi ln th II
ca Quc t Cng sn hp t ngy 19-7 n ngy 7-8-1920. Bn cng
ny nh hng rt su sc n nhn thc t tng ca Nguyn i
Quc. Tr.219.
40. Cui nm 1924, ly tn l L Thu, Nguyn i Quc t Lin X
n hot ng Qung Chu (Trung Quc) nhm mc ch xc tin vic
chun b cho vic thnh lp chnh ng v sn ca giai cp cng nhn Vit
Nam. Mt trong nhng vic chun b l m trng hun luyn cn b.
T u nm 1925 n nm 1927, cc lp hun luyn chnh tr do
Nguyn i Quc ph trch m ti nh s 13A , ng Vn Minh (nay l
nh s 248, ng Vn Minh), Qung Chu.
Thi gian mi lp t 1 thng ri n 2 thng. Trong nhng lp ny,
Ngi l ging vin chnh. Ngoi ra Ngi cn mi cc ng ch trong tnh
u Qung ng ca ng Cng sn Trung Quc n ni chuyn v ging
bi.
Nhng bi ging ca Ngi sau c tp hp trong cun ng
cch mnh. Ngoi ra cn mt s bi v ch ngha Mc -Lnin, v lch s

cch mng Vit Nam, lch s u tranh ca nhn dn Trung Quc, Triu
Tin, n , v.v..
Thng 4-1927, Tng Gii Thch tr li khng b cch mng Trung
Quc v cc t chc yu nc ca ngi Vit Nam Qung Chu. Lp
hun luyn khng th tip tc m ti y na.
T u nm 1925 n thng 9-1927 Ngi trc tip m c 3 lp
hun luyn, tng s hc vin c khong 75 ngi (C ti liu cho rng c l0
lp hun luyn v trn 200 hc vin). Sau khi hc xong, mt s hc vin
c a vo hc trng qun s Hong Ph, mt s c a v hot
ng gy c s cch mng trong nc v mt s t li tham gia u tranh
cch mng Trung Quc...
Vic Nguyn i Quc m trng hun luyn chnh tr Qung Chu
c ngha rt to ln, o to cho cch mng Vit Nam nhng lp cn b
u tin theo ng li ch ngha Mc-Lnin v gp phn quan trng vo
vic thnh lp ng Cng sn Vit Nam (1930). Tr.223.
41. Tc l Hi lin hip cc dn tc b p bc - t chc cch mng ca
cc dn tc b p bc do Nguyn i Quc v mt s nh hot ng cch
mng cc nc chu sng lp nm 1925. Trong Hi ny c ngi ca
cc nc Vit Nam, Triu Tin, Malaixia, Innxia, Thi Lan, n , v.v..
Mc ch ca Hi l on kt cc dn tc b p bc chu trong mt
mt trn chung chng ch ngha quc, gii phng cc dn tc khi ch
p bc, bc lt ca ch ngha quc.
Nhng ngi cch mng Vit Nam tham gia Hi ny vi t cch l
mt chi hi.
Nguyn i Quc va l ngi sng lp va l B th ca Hi v trc
tip ph trch chi hi Vit Nam. Tr.224.
42. Bo Le Paria l c quan tuyn truyn ca Hi lin hip thuc a,
do Nguyn i Quc v mt s nh cch mng ca cc nc thuc a sng
lp vo nm 1922 ti Pari (Php).
Bo xut bn bng ting Php, lc u mi thng mt k, sau tng
ln hai k. S u tin ra ngy 1-4-1922 vi tiu : Din n ca cc dn
tc thuc a, n thng 1-1924 i thnh Din n ca v sn thuc a.
Mi s bo ra 5000 bn.
Nguyn i Quc l ch nhim kim ch bt v qun l ca t bo.
Sau khi Nguyn i Quc sang Lin X hot ng (gia nm 1923) bo ra
khng c u n, v n s 38 (thng 4-1926) th nh bn.
Di s ch o trc tip ca Nguyn i Quc, bo Le Paria vch
trn chnh sch n p, bc lt d man ca ch ngha quc ni chung v
ca quc Php ni ring. N gp phn quan trng vo vic truyn b
ch ngha Mc-Lnin vo ng Dng v cc thuc a khc, thc tnh cc
dn tc b p bc vng dy u tranh t gii phng.
Mc d b nh cm quyn thc dn ra sc cm on, bo Le Paria vn
c nhiu thu th hng hi quc t b mt chuyn vo nc ta, lu hnh
kh rng ri Si Gn, Hi Phng, H Ni, Nam nh, Hu, Nng.
Nh t bo ny, nhiu ngi Vit Nam yu nc thy r hn ti c ca
thc dn Php, bc u hiu c Cch mng Thng Mi Nga v Lnin,
nng cao thc gic ng cch mng. Tr.224.
43. Bo Thanh nin: T bo do Nguyn i Quc sng lp v trc tip
ch o, l c quan trung ng ca t chc Vit Nam thanh nin cch
mng ng ch hi. Bo ra hng tun bng ting Vit; s u tin xut bn
vo thng 6-1925. n thng 4-1927 bo ra c 88 s.
Nguyn i Quc va l ngi ph trch ch cht, va l ngi vit
nhiu bi cho bo Thanh nin. Vi ni dung ngn gn, li vn gin d,
trong sng, cc bi ng trn bo Thanh nin ch yu nhm phc v cng
nhn v nhn dn lao ng nc ta, tuyn truyn tn ch, mc ch ca
Vit Nam thanh nin cch mng ng ch hi; gii thiu ch ngha Lnin
v Cch mng Thng Mi Nga; nu ln cc vn v ng li chin lc
v sch lc ca cch mng Vit Nam.
Bo Thanh nin gp phn quan trng vo vic truyn b ch ngha
Mc-Lnin vo Vit Nam; chun b v chnh tr, t tng v t chc tin
ti thnh lp chnh ng ca giai cp cng nhn Vit Nam vo nm 1930.
Tr.224.
44. Sau khi thnh lp Vit Nam thanh nin cch mng ng ch hi

(1925), Nguyn i Quc t chc mt nhm thiu nhi Vit Nam Qung
Chu (Trung Quc). y l nhm thiu nhi cng sn Vit Nam u tin
gm c 7 em trong c L T Trng, ngi on vin u tin ca on
Thanh nin cng sn Vit Nam sau ny. Ngay t thi k ny, Nguyn i
Quc rt quan tm n vic gio dc, t chc cc em. Ngi m lp hc,
dy cho cc em v a l, lch s Vit Nam; v ni kh cc ca ngi dn
mt nc, v nhim v ca cch mng Vit Nam v nhim v ca thiu
nhi Vit Nam trong cuc u tranh cch mng y. cc em c tip th
s gio dc cng sn tt hn, ngy 22-7-1926, Ngi vit th gi U
ban trung ng thiu nhi Lin X v ng ch i din on Thanh nin
cng sn Php ti Quc t Thanh nin cng sn ngh gip a mt s
thiu nhi Vit Nam sang hc tp Lin X.
V sau, do vic i li kh khn, d nh ca Ngi khng thc hin
c . Tr.225.
45. Li dng kt qu ca phong tro u tranh i quyn t do dn
ch ca qun chng Nam K trong nhng nm 1923-1925, nm 1925, Bi
Quang Chiu ly t cch l i din ca ng Lp hin sang Php vn
ng Chnh ph Php ban hnh ci cch t do dn ch ng Dng.
Cuc vn ng mang tnh cht ci lng b tht bi. Thng 3-1926 Bi
Quang Chiu v nc.
Nhn dp ny, ngy 24-3-1926 mt s t chc yu nc ca tr thc,
tiu t sn v thanh nin, hc sinh t chc mt cuc biu dng lc
lng ca qun chng yu nc chng bn thc dn phn ng di danh
ngha cuc n rc Bi Quang Chiu.
Cuc biu tnh rm r ca 6 vn ngi Si Gn v 6 tnh Nam K,
vi nhng khu hiu chng thc dn gay gt lm cho bn lnh t ca
ng Lp hin - nhng k i din cho giai cp t sn, a ch - hong s.
ng trc cuc biu tnh, Bi Quang Chiu phn bi li phong tro
u tranh ca qun chng; tuyn b i theo chnh sch "Php - Vit
hu", mt chnh sch phn ng do thc dn Php ra nhm xoa du
phong tro u tranh ca nhn dn ta. B mt tht ca ng Lp hin b
lt trn, ngn c quc gia ci lng ca giai cp t sn b sp . T ch l
i tng ca cuc "n rc", Bi Quang Chiu tr thnh i tng
kch ca qun chng. Tr. 231.
46. Hi Phc Vit: Mt t chc yu nc c thnh lp vo ma h
nm 1925, do s kt hp nhm nhng chnh tr phm c Trung K (thc
dn Php phi th ra di p lc ca phong tro qun chng v phong
tro i t do dn ch pht trin mnh Vit Nam t sau Chin tranh th
gii th nht) vi nhm sinh vin Trng Cao ng s phm H Ni. C s
ca Hi ch yu vng Thanh - Ngh - Tnh.
Trong phong tro u tranh si ni ca nhn dn ta i thc dn
Php th nh i quc Phan Bi Chu nm 1925, hi vin ca Hi ny
ri truyn n cc thnh ph H Ni, Hi Phng, Nam nh, th x Hi
Dng v c Nam K ku gi u tranh. C s ca Hi b l v Hi phi
i tn l Hng Nam.
Do chu nh hng mnh m ca Vit Nam thanh nin cch mng
ng ch hi - t chc cch mng do Nguyn i Quc sng lp nm 1925
Qung Chu (Trung Quc), Hng Nam chuyn thnh Tn Vit cch
mng ng (thng 7-1928), sau phn ho v dn ti s ra i ca ng
Dng Cng sn lin on (thng 1-1930) l mt trong ba t chc cng sn
hp nht li thnh ng Cng sn Vit Nam vo thng 2-1930. Tr.231.
47. Tuyn ngn ca ng Cng sn l tc phm do C. Mc v Ph.
ngghen vit t thng 12-1847 n thng 1-1848; c xut bn ln u
tin vo thng 2-1848 Lun n; sau c dch ra nhiu th ting v
xut bn nhiu nc trn th gii.
Trong Tuyn ngn, C. Mc v Ph. ngghen phn tch mt cch
khoa hc tnh tt yu lch s ca cch mng v sn v vai tr lch s ca
giai cp v sn l ngi o m chn ch ngha t bn, sng to x hi
mi- x hi cng sn ch ngha. Mun vy, giai cp v sn phi xy dng
chnh ng ca mnh, thc hin cch mng v sn, thit lp chuyn chnh
v sn, tin hnh xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn.
Tuyn ngn ca ng Cng sn nh du s ra i ca ch ngha
cng sn khoa hc. N trnh by mt cch hon chnh v c h thng
(Lnin) hc thuyt v ch ngha x hi khoa hc ca C. Mc. N l cng
lnh chin u ca giai cp v sn ton th gii.
Thc tin ca cch mng th gii hn mt th k qua chng minh

s ng n ca nhng lun im c bn trong Tuyn ngn v gp phn
lm phong ph thm nhng lun im c bn . Vit Nam, Tuyn ngn
ca ng Cng sn sm c truyn b rng ri. N thc s tr
thnh ngn uc soi ng cho giai cp cng nhn v nhn dn lao ng
nc ta trong s nghip u tranh ginh c lp dn tc v i ln ch
ngha x hi. Tr.232.
48. Thng 8-1925, chic tu chin Mtsl ca thc dn Php trn
ng t Php sang n p cch mng Trung Quc gh vo Si Gn sa
cha ti xng Ba Son.
ng h cuc u tranh ca cng nhn v nhn dn Trung Quc,
"km chn" tu chin Mtsl, hn 1000 cng nhn xng Ba Son di s
lnh o ca cng hi Si Gn - Ch Ln nht lot bi cng t bui sng
ngy 4-8-1925. c s ng h mnh m ca cng nhn cc c s v xng
Si Gn - Ch Ln, cng nhn Ba Son on kt nht tr, kin tr v
dng cm bi cng, bt chp mi s e do v n p ca ch. Ngy 12-8-
1925, bn ch huy xng phi nhng b. Cuc bi cng thng li. Sau ,
cng nhn Ba Son cn tip tc u tranh bng hnh thc ln cng, ko di
vic sa cha chic tu Misl cho mi n 28-11-1925. Tr.250.
49. Vin uma l mt hnh thc ngh vin Nga do Nga hong thnh
lp trong thi k cch mng dn ch t sn nm 1905-1907, nhm xoa du
phong tro cch mng. Lc u Vin uma ch c tnh cht t vn. Cng
nhn v nng dn khng c tham gia bu c. Phong tro u tranh ca
qun chng vo thng 10-1905 khin Nga hong phi triu tp mt
uma khc, mang tnh cht lp php. Nhng n cng ch gm bn a ch
v t sn. Thc cht n l c quan bo v quyn li cho giai cp t sn, a
ch v chnh quyn Nga hong.
Vo nhng nm 20 ca th k XX, xoa du phong tro u tranh
ca nhn dn ta, thc dn Php cng lp ra Vit Nam ci gi l "Vin
dn biu". Vin ny khng do ph thng u phiu m ch do mt nhm
nh a ch v t sn bu ra. N khng i biu cho quyn li ca qun
chng lao ng m i biu cho quyn li ca giai cp a ch, t sn v
phc v li ch ca thc dn Php.
Vch r b mt bp bm ca thc dn Php, Nguyn i Quc gi
"Vin dn biu" l Vin uma Vit Nam. Tr.251.
50. ng cch mnh l cun sch gm nhng bi ging ca Nguyn i
Quc ti cc lp hun luyn chnh tr cho cn b ca Vit Nam thanh nin
cch mng ng ch hi do ngi t chc ti Qung Chu (Trung Quc) trong
nhng nm 1925-1927. Cc lp hun luyn chnh tr ny nhm truyn b
ch ngha Mc - Lnin, t tng v phng php cch mng cho nhng
ngi cch mng Vit Nam; chun b v chnh tr, t tng v t chc cho
vic thnh lp ng Cng sn Vit Nam vo u nm 1930. Cun sch ny
do B tuyn truyn ca Hi lin hip cc dn tc b p bc ng xut
bn nm 1927 lm ti liu hc tp v tuyn truyn.
ng cch mnh l mt trong nhng tc phm ln nh du mt
trong nhng mc quan trng trong cuc i hot ng cch mng ca
Nguyn i Quc, ng thi l mt trong nhng vn kin l lun u tin
ca ng ta, t c s t tng cho ng li ca cch mng Vit Nam.
Tr.257.
51. Trong thi gian tin hnh cuc chin tranh ginh c lp (1775-
1781), cc thuc a ca Anh Bc M t chc cc cuc i hi i biu
tho lun nhng bin php chng thc dn Anh. i hi ln th hai
hp Philaenphia (M) nm 1776 c ra mt U ban do Gipphcxn
lm ch tch d tho mt ngh quyt tuyn b cc x thuc a l nhng
nc t do, c lp, tch khi phm vi quyn lc ca nc Anh. Bn d n
ngh quyt c i biu 13 thuc a Bc M thng qua ngy 4-7-
1776 v tr thnh Tuyn ngn c lp ca nc Hp chng quc chu M
(Hoa K).
Sau khi nu ln nhng nguyn tc v quyn bnh ng, quyn mu
cu hnh phc ca mi thnh vin, tha nhn cho nhn dn c quyn lm
cch mng lp ra mt chnh quyn mi thay th chnh quyn c khi chnh
quyn c phn li nhn dn, bn Tuyn ngn khng nh quyn t do, c
lp, tch ri nc Anh ca cc thuc a Bc M.
Bn Tuyn ngn c lp nm 1776 tiu biu cho nguyn vng ca
nhn dn cc thuc a Bc M u tranh ginh c lp, t do. Tr.270.
52. Ch ngha t do bnh ng : Mt tro lu t tng Php th k

XVIII do Vnte, Mngtexki v Rutx xng. Mc d c nhiu im
khc nhau, nhng mc tiu chung ca cc ng l chng li ch qun
ch chuyn ch phong kin, xy dng mt x hi t do bnh ng. ng
nhin y ch l quyn t do, bnh ng ca giai cp t sn, nhng thi
im lch s lc th xu hng t tng ny l tin b. Tr.271.
53. Cch mng Php (1789-1794) l cuc cch mng t sn in hnh
nht chu u. N xa b ch phong kin chuyn ch - mt ch
mc nt b nhn dn lao ng v giai cp t sn Php ht sc cm ght,-
m ng cho ch ngha t bn pht trin mnh m Php v mt s nc
chu u.
Cuc cch mng ny c nh hng ln n cc cuc cch mng t sn
chu u trong th k XIX. Nhng v l cch mng t sn, cho nn n vn
duy tr ch t hu v ch bc lt. Thc cht ca n ch l vic a
mt nhm ngi thuc giai cp t sn bc lt ny vo chnh quyn thay th
mt nhm ngi thuc giai cp phong kin trc kia m thi. chnh l
iu khc nhau cn bn gia cch mng t sn vi bt c cuc cch mng
v sn no. Tr.271.
54. Cch mng t sn Php bng n ngy 14-7-1789 Pari. S kin
qun chng Pari chim c nh t Baxti nh du thng li ca cch
mng. Vua Lu-i XVI v v lui v Vcxy, tip tc cm u bn qu tc
trong nc, lin kt vi cc th lc phong kin bn ngoi chng ph cch
mng. V vy nhn dn rt cm phn v ngy 5-10-1789 t ng ni
dy ko n cung in Vcxy buc vua v b l phi tr v Pari d
kim sot. Tr.271.
55. Vo cui th k XIX, mu thun gia giai cp v sn vi t sn
trong x hi Php ngy cng tr nn gay gt. Trc cuc tn cng xm lc
ca qun c, Chnh ph t sn Php u hng ct nhng cho c
hai tnh Andtx v Loren, chu bi thng 5 t phrng (tin Php), m
ng cho lnh c tin vo st th Pari. Cng nhn v nhn dn Pari
t v trang v t chc b phng bo v thnh ph. Nhng bn t
sn, ng u l tn b trng phn ng Chie, ra lnh tc v kh ca
cng nhn, gii gip cc tuyn phng th. iu lm nhn dn cm phn
ni dy khi ngha ngy 18-3-1871, nh ui giai cp t sn, thnh lp
chnh quyn mi Pari, gi l Cng x Pari - chnh quyn u tin ca giai
cp v sn.
Cuc cch mng nm 1871 l cuc cch mng v sn u tin thit
lp Nh nc ca giai cp v sn, nh du mt bc pht trin mi ca
phong tro cng nhn quc t. Nhng giai cp cng nhn Php lc ny
cha c mt chnh ng tin phong lnh o, cha thc hin c lin
minh vi nng dn v cha kin quyt trn p k th n cng, li b giai
cp t sn Php cu kt vi bn xm lc c phn cng quyt lit, cho
nn sau 72 ngy tn ti, Cng x b tht bi (thng 5-1871). Tr.273.
56. Nm 1883, Plkhanp thnh lp nhm Gii phng lao ng -
nhm mcxt u tin Nga. Nhm ny tin hnh mt cng tc rng
ln chng ch ngha dn tu v truyn b ch ngha Mc nc Nga.
Nhng nhm Gii phng lao ng li mc phi mt s sai lm nghim
trng nh cn mang nhng tn tch ca quan im dn tu, nh gi thp
tinh thn cch mng ca nng dn, nh gi qu cao vai tr ca giai cp
t sn t do. Nhng sai lm l mm mng ca cc quan im
mensvch v sau ny ca Plkhanp v ca cc thnh vin khc trong
nhm.
Hot ng ca nhm Gii phng lao ng c tc dng trong vic
hnh thnh thc cch mng ca giai cp cng nhn Nga, mc d trong
thc tin, nhm khng lin h vi phong tro cng nhn. Lnin ch r,
nhm Gii phng lao ng ch mi t c s l lun cho ng Cng nhn x
hi - dn ch v tin mt bc u xch li vi phong tro cng nhn.
Ti i hi II ca ng Cng nhn x hi - dn ch Nga (thng 8-
1903), nhm Gii phng lao ng tuyn b gii tn. Tr.276.
57. Nm 1898, i biu ca Lin minh chin u gii phng giai cp
cng nhn cc tnh v thnh ph ca Nga hp ti Minxc thnh lp
ng Cng nhn x hi - dn ch Nga, Lnin khng d c v ang b
y Xibia. i hi ra bn tuyn ngn ca ng nu r: "Giai cp v sn
Nga s lt ch chuyn ch ri li tip tc u tranh, vi nhiu ngh
lc hn, chng ch ngha t bn v giai cp t sn cho n khi ch ngha
x hi thng li hon ton". Ngay sau , cc i biu u b bt nn trn
thc t, ng cha hot ng c.

Nm 1903, ng hp i hi ln th hai. Trn thc t n i hi
ny, ng Cng nhn x hi - dn ch Nga mi thc s tr thnh chnh
ng ca giai cp cng nhn Nga. i hi thng qua cng lnh, iu l
v bu ra c quan trung ng ca ng. Tr.276.
58. Ngy 9-1-1905, cuc cch mng dn ch t sn ln th nht Nga
bng n. Trc s bt mn ngy cng tng ca cng nhn, tn thy tu tay
sai ca cnh st l Gapng d d cng nhn tin hnh mt cuc biu tnh
ho bnh, mang c x ca nh th v rc nh nh vua n cung in Ma
ng, n thnh nguyn xin ci thin i sng. Mt khc, Gapng gip
bn cnh st ca Nga hong b phng cn mt tiu dit cng nhn.
Nm c m mu , nhng ngi bnsvch ra sc khuyn cng
nhn khng tham gia cuc biu tnh. Nhng lc ny, phn ln cng nhn
cn tin vo Sa hong, nn cuc biu tnh vn din ra theo k hoch. Khi h
va xut hin qung trng Cung in Ma ng th Sa hong h lnh
x sng bn git h. Trn mt nghn ngi cht v hn nm nghn ngi b
thng. Ngy ny c gi l "Ngy ch nht m mu".
B mt tht ca Chnh ph Nga hong l r. Nhn dn cm phn
ni dy u tranh, nu cao khu hiu " o ch chuyn ch!", m u
cuc cch mng t sn dn ch Nga 1905-1907. Tr.277.
59. Bn c hi ch ngha, t nhn l cch mng nhng khng tun
theo nguyn tc ca ch ngha Mc - Lnin, tho hip vi t sn v phong
kin. Chng li dng cuc cch mng Nga thng 2-1917 nm chnh
quyn, lp chnh ph lm thi, tip tc theo ui cuc chin tranh quc
ch ngha, khng chu gii quyt vn rung t cho nng dn, truy lng
Lnin v nhng ngi bnsvch, n p m mu cc cuc bi cng v
biu tnh ca cng nhn. Tr.279.
60. on ny tc gi ni v thi c khi ngha ca cuc Cch mng
Thng Mi Nga nm 1917. Gia lc Chnh ph lm thi Nga ang b
khng hong nghim trng, ng ra ngh quyt v khi ngha v trang
v chun b mi mt cho cuc khi ngha . Bn c hi ch ngha trong
ng phn bi, tit l cho k th bit k hoch khi ngha. Chnh ph
lm thi quyt nh tn cng trc vo lc lng cch mng. Ngy 6-11
chng ra lnh ng ca to bo Con ng ca cng nhn. Cc i Cn v
chin u bo v to bo v n tra hm , t bo ra li ku gi
khi ngha, lt Chnh ph lm thi. m 6-11 (tc ngy 24 thng Mi,
lch Nga), Lnin n in Smnni trc tip lnh o khi ngha. Ngi
ch th v thi c cch mng Nga nh sau: "V lun bng cch no cng
khng c chnh quyn nm trong tay Krenxki v b l n ngy 25,
vic tuyt i phi quyt nh ngay chiu hm nay hay m nay.
Lch s s khng tha th nhng ngi cch mng hm nay c th
chin thng (v nht nh s thng li hm nay), m li chm tr v i
n ngy mai, khng kho h li b mt ht c". Ngy 7-11, cuc khi ngha
thng li Ptrgrt, nh du thng li v i ca cuc cch mng x
hi ch ngha nc Nga. Tr.279.
61. Nm 1836, cng nhn c thnh lp Pari mt hi b mt ly tn
l ng minh nhng ngi chnh ngha. Nm 1840, tr s ca Hi chuyn
sang Lun n (Anh), m rng hot ng, thu np c cng nhn nhiu
nc khc. Mc tiu ca Hi l u tranh cho nhn quyn (nn cn gi l
Hi nhn quyn).
Vo u nm 1847, Mc v ngghen tham gia ng minh nhng
ngi chnh ngha vi mc ch ci t t chc ny thnh mt t chc quc
t ca giai cp v sn cch mng.
Do nhng hot ng tch cc ca Mc v ngghen, thng 6-1847,
ng minh nhng ngi chnh ngha hp hi ngh ti Lun n v i
tn thnh ng minh nhng ngi cng sn, khu hiu c, m h: "Tt c
mi ngi u l anh em!" c thay bng khu hiu chin u ca ch
ngha quc t v sn: "V sn tt c cc nc, on kt li!"
ng minh nhng ngi cng sn ra mc tiu ca mnh l lt
giai cp t sn, th tiu x hi c da trn c s i khng giai cp v
thnh lp mt x hi mi, khng c giai cp v khng c ch t hu.
ng minh nhng ngi cng sn ng mt vai tr lch s to ln, l
trng hc ca nhng ngi v sn cch mng, l mm mng ca ng v
sn, l tin thn ca Quc t th nht. Tuyn ngn ca ng Cng sn l
mt vn kin c tnh cht cng lnh ca giai cp v sn ton th gii.
Tr.281.

62. Trong khong 15 nm (t 1874 n 1889), nhiu chnh ng ca
giai cp cng nhn c thnh lp. Chnh ng u tin ca giai cp cng
nhn c thnh lp c nm 1869 - ng X hi dn ch c. Ch vi
nm sau khi Cng x Pari tht bi v Quc t th nht gii tn, phong
tro cng nhn chu u li phc hi v pht trin nhanh chng. Nhiu
chnh ng ca giai cp cng nhn c thnh lp M (1877), Php
(1879), B, Italia(1885), o (1888)... Vic xut hin cc ng nh du mt
bc tin mi ca giai cp cng nhn v cng ra yu cu thnh lp mt
t chc quc t mi. Tr.283.
63. Cc i hi ca Quc t th hai tho lun vn thi ca
giai cp v sn i vi cuc chin tranh quc ch ngha sp bng n.
c bit l ti i hi Xttga (1907), Cpenhag (1910) v Bal (1912),
Quc t th hai bn ci si ni vn ny. Bn c hi ch ngha a ra
nhng lun iu bnh vc chnh sch chin tranh ca ch ngha quc.
Lnin v nhng ngi mcxt kin quyt u tranh chng nguy c chin
tranh, i bc b ngn sch qun s, ku gi cng nhn cc nc on kt
ngn chn chin tranh bng n, vch trn tnh cht n cp, quc ch
ngha ca cuc chin tranh v a ra khu hiu "Bin chin tranh quc
thnh ni chin cch mng" lt giai cp t sn trong nc, ginh ly
chnh quyn v xy dng nh nc chuyn chnh v sn. Tr.283.
64. i hi ln th II ca Quc t Cng sn hp vo thng 8-1920. Ti
i hi ny, Lnin nhn mnh nhim v u tranh chng ch ngha c
hi trong phong tro cng nhn gi vng nguyn tc mcxt trong cc
ng cng sn. i hi thng qua 21 iu kin gia nhp Quc t Cng
sn v thng qua bn S tho ln th nht nhng lun cng v vn
dn tc v vn thuc a do Lnin d tho, nhm vch ra ng li u
tranh gii phng dn tc cho nhn dn cc dn tc b p bc. Tinh thn c
bn ca 21 iu kin gia nhp Quc t Cng sn l i hi cc ng v sn
cc nc mun c kt np vo Quc t Cng sn, phi c thi dt
khot chng li ng li v t chc ca Quc t th hai, phi u tranh
kin quyt v mt t tng cng nh v nhng bin php hot ng c
th, chng mi hnh thc ca ch ngha c hi v ch ngha xt li. Cc
ng phi nghim chnh thc hin v tuyn truyn gio dc qun
chng v ng li v quan im ca ch ngha Mc, phi i tn l ng
cng sn, phi c k lut cht ch v trit tun theo nhng ngh quyt
ca Quc t Cng sn.
V vn gii phng dn tc, iu 8 ca vn kin ghi r: "ng no
mun trong Quc t th ba u buc phi thng tay vch mt nhng th
on xo tr ca bn quc "nc mnh" trong cc thuc a, ng h trn
thc t ch khng phi bng li ni mi phong tro gii phng thuc a,
i hi phi trc xut bn quc ca nc mnh ra khi cc thuc a y;
gy trong lng cng nhn nc mnh thi anh em chn thnh vi nhn
dn lao ng cc nc thuc a v cc dn tc b p bc; v tin hnh
tuyn truyn thng xuyn trong qun i nc mnh chng mi s p bc
cc dn tc thuc a". Tr.284.
65. i hi ln th III ca Quc t Cng sn hp vo thng 6-1921.
i hi ra nhim v cp thit ca cc ng cng sn l phi nh
tan nh hng ca bn x hi dn ch trong qun chng, phi tranh th
qun chng cng nhn i theo cch mng. Lnin nu ln rng nu khng
tranh th c qun chng th khng th nh c ch ngha t bn
v do khng thit lp c chuyn chnh v sn. Mun tranh th qun
chng, phi tham gia tch cc nht vo cuc u tranh kinh t hng ngy
ca cng nhn, phi chin u kin tr trong cc cng on bin n
thnh t chc chin u ca giai cp cng nhn v trc xut bn c hi ch
ngha khi phong tro, phi chun b cho qun chng u tranh thc
hin chuyn chnh v sn. Lnin ra sch lc v mt trn thng nht
nhm on kt cc lc lng ca giai cp cng nhn trong cuc u tranh
chung. Tr.285.
66. i hi ln th IV ca Quc t Cng sn hp vo thng 11-1922.
Khi , Chnh quyn Xvit tn ti v ln mnh c 5 nm, phong
tro cng nhn pht trin rm r. ng thi, bn pht xt bt u hot
ng trong nhiu nc chu u. i hi nhn mnh nhim v ch yu ca
cc ng cng sn l kin tr tin hnh cng tc qun chng trn c s ca
sch lc v Mt trn cng nhn thng nht. Tr.285.
67. Do iu kin lch s khc nhau, hot ng ca Quc t th nht
v Quc t th ba c nhng im khc nhau:

Quc t th nht ra i gia th k XIX l lc ch ngha t bn cn
ang pht t, phong tro cng nhn mi ra i, cho nn s lng thnh
vin tham gia Quc t th nht cn t, t tng cha thng nht. Quc t
th nht phi tin hnh u tranh trn lnh vc t tng xc nh tnh
cht cch mng ng n ca hc thuyt mcxt. Khu hiu u tranh ca
Quc t l "V sn tt c cc nc, on kt li!".
Quc t th ba ra i u th k XX, khi ch ngha t bn chuyn
sang giai on quc ch ngha v cch mng v sn thng li nc
Nga. Do , phong tro cng nhn pht trin mnh m, s thnh vin
tham gia Quc t th ba ngy cng ng. Quc t th ba tin hnh u
tranh quyt lit trn lnh vc t tng, ng thi lnh o cuc u tranh
thc tin ca giai cp cng nhn. Quc t th ba on kt cc ng cng
sn thnh mt khi thng nht c s lnh o thng nht. Trong thi i
mi, phong tro gii phng dn tc gn b cht ch vi cch mng v sn.
Lnin ra khu hiu "V sn tt c cc nc v cc dn tc b p bc,
on kt li!". Tr. 286.
68. Ngy 8-3 l ngy on kt quc t ca ph n cc nc trong cuc
u tranh t gii phng, ginh cc quyn bnh ng v kinh t, chnh
tr v x hi.
Ngy 8-3-1899, n cng nhn ngnh dt v ngnh may Sicag (mt
thnh ph ln M) ng ln bi cng, biu tnh i tng lng, gim
gi lm. Mc d b bn ch e do v khng b, ch em cng nhn vn tip
tc bi cng, u tranh. Cui cng, bn ch phi nhng b v tho
mn phn ln nhng yu sch ca ch em.
Nm 1910, Hi ngh quc t ph n x hi ch ngha ln th II hp
Cpenhag (an Mch), theo ngh ca Clara Dtkin, quyt nh
hng nm ly ngy 8-3 lm Ngy ph n quc t. Tr.288.
69. Thng 2-1917 (theo lch c ca Nga) nc Nga n ra cuc
Cch mng dn ch t sn, lt ch Nga hong chuyn ch.
Trong cuc cch mng ny, ph n cng nhn Ptrgrt gi mt
vai tr ni bt.
Ngy 23-2 theo lch Nga (tc l Ngy ph n quc t 8-3), hng ng
li ku gi ca Ban chp hnh bnsvch Ptrgrt, cc n cng nhn
cng cng nhn cc nh my Th bi cng, xung ng biu tnh
ging cao cc khu hiu: " o chin tranh!", "Bnh m!", "Ho bnh!",
"T do", " o ch chuyn ch". Trong ngy hm , hn 128 nghn
ngi (ch yu l n cng nhn ngnh dt v cng nhn luyn kim)
tham gia bi cng. Cuc bi cng chnh tr bin thnh cuc tng biu
tnh chnh tr chng ch Nga hong. Tr.289.
70. y l mt t chc quc t nhng cng hi c xu hng ci lng
ch ngha, i ngc vi nhng nguyn l ch ngha Mc. Vn quc cng
hi chu nh hng ca bn c hi ch ngha trong Quc t th hai, ch kt
np cng nhn lp trn cc nc t bn u, M, i lp vi quyn li ca
tng lp cng nhn c bn, v khng lin h vi phong tro cng nhn cc
nc , Phi, c l nhng vng thuc a ca ch ngha quc. Nm
1919, nhng cng hi ny tham gia thnh lp Quc t Amxtcam.Tr.290.
71. Cng on ch ngha : Trong thi k cha c chnh ng mcxt ca
giai cp cng nhn lnh o, cc cng on cha c phng hng chnh tr,
nn phn ln i vo con ng cng on ch ngha - tc l ch hn ch
trong vic u tranh i nhng quyn li kinh t trc mt ca cng
nhn.(Xem thm ch thch s 71: Cng on v chnh ph). Tr.290.
72. Tc l ch ngha cng on v chnh ph - mt tro lu c hi ch
ngha trong phong tro cng nhn, chu nh hng v t tng v chnh tr
ca ch ngha v chnh ph.
Nhng ngi theo ch ngha cng on v chnh ph cho rng cng
nhn khng cn tin hnh u tranh chnh tr, ph nhn s cn thit phi
c mt ng chnh tr c lp ca giai cp cng nhn, ph nhn cng on
phi t di s lnh o ca ng, ph nhn s tt yu ca chuyn chnh
v sn.
H cho rng cng on l hnh thc t chc cao nht ca giai cp cng
nhn v u tranh kinh t l phng php u tranh duy nht ph hp
vi li ch ca giai cp cng nhn, coi tng nh cng kinh t l hnh thc
u tranh cao nht gip cho cc cng on c th th tiu c ch ngha

t bn m khng cn u tranh cch mng, tc ot cc t liu sn
xut v nm ly quyn iu khin nn sn xut.
Cch mng Thng Mi Nga ging mt n ch t vo ch ngha
cng on v chnh ph, vch r s v cn c v nhng hu qu nng n
ca n i vi giai cp cng nhn. Tr.290.
73. Ch ngha ci lng l tro lu chnh tr trong phong tro cng
nhn, i lp vi ch ngha Mc v nhng li ch cn bn ca giai cp v
sn.
Nhng ngi theo ch ngha ci lng ch trng u tranh ginh
nhng ci cch nh b trong khun kh ca ch ngha t bn - khng ng
n c s ca ch bc lt t bn ch ngha - thay th cho cuc u
tranh cch mng ca giai cp cng nhn lt ch ngha t bn. Mc ch
chnh ca ch ngha ci lng l la bp giai cp cng nhn, iu ho mu
thun gia cng nhn v t sn, thc hnh "l lun" hp tc giai cp, hng
em giai cp v sn phc v quyn li ca giai cp t sn, lm cho cng
nhn ri b cuc u tranh giai cp trit ginh thng li cho chuyn
chnh v sn v cho ch ngha x hi.
Lnin v nhng ngi cch mng chn chnh u tranh khng
khoan nhng chng mi hnh thc ca ch ngha ci lng, bc trn bn
cht t sn ca n v chng mi i biu ca n cc nc. Tr.290.
74. C th y tc gi ni n ch ngha phi gia, mt bin tng
ca ch ngha c hi trong phong tro cng nhn, i lp vi ch ngha
Mc - Lnin m i biu v t tng v l lun ca n l Cauxky.
Trong Quc t th hai, Cauxky v ng bn, v hnh thc gi lp
trng trung gian gia phi cng khai theo ch ngha c hi (Bcxtanh) v
phi x hi - dn ch cnh t (Ph.Mrinh, R.Lcxmbua v C.Lpnch), do
c tn gi l phi gia. Nhng trong thc t h ng h v u hng ch
ngha c hi, chng li ch ngha Mc v phong tro cch mng ca giai
cp cng nhn.
Li dng nhng li l mcxt gi hiu v np di chiu bi "nhng
ngi mcxt chnh thng", nhng ngi theo ch ngha phi gia mu
toan xo nho bn cht cch mng ca ch ngha Mc, lm lu m mu
thun giai cp gia cng nhn v t sn, ch trng em quyn li giai
cp ca giai cp v sn phc tng quyn li ca giai cp t sn, ph nhn
s tt yu ca cch mng v sn v chuyn chnh v sn.
Lnin v nhng ngi cng sn chn chnh ph phn kch lit bn
c hi ch ngha Cauxky, vch trn s tr hnh, giu mt ht sc nguy
him ca chng. Tr.290.
75. Quc t gip (t chc "Gip ca cng nhn quc t"), c
thnh lp theo sng kin ca Quc t Cng sn vo thng 9-1921 ti
Bclin (Th nc c), t cuc Hi ngh quc t ca cc u ban gip
nhn dn cc vng b i nc Nga Xvit. Sau ny t chc tr thnh
trung tm quc t gip cc nn nhn ca ch t bn.
T nm 1935, t chc quc t ny ngng hot ng; cc chi b ca n
tham gia vo cc mt trn nhn dn hoc u tranh thnh lp cc mt
trn nhn dn cc nc. Tr.296.
76. Quc t Cu t : Mt t chc cch mng thnh lp nm 1923
hot ng theo ng li ca Quc t Cng sn. Mc tiu ch yu ca Quc
t Cu t l on kt cc lc lng cch mng u tranh chng li
nhng hnh ng n p, khng b ca chnh quyn quc, i tr t do
cho nhng nh hot ng chnh tr ca giai cp cng nhn v ca phong
tro gii phng dn tc b bn thng tr bt b, giam cm. Hi cn ng
vin s ng gp ca qun chng lao ng gip v tinh thn v vt
cht cho nhng gia nh c ngi thn hy sinh hay b t y v hot ng
cch mng. Quc t Cu t c chi nhnh nhiu nc trn th gii.
Nm 1927, trong tc phm ng cch mnh, Nguyn i Quc gii
thiu t chc ny v nu ln s cn thit phi thnh lp mt chi nhnh
Cu t ng Dng. Ngay sau khi ng ta c thnh lp, Hi ngh
Trung ng ng thng 10-1930 quyt nh thnh lp Hi Cu t
ng Dng, mt chi b ca Quc t Cu t . Hi Cu t khng phi
l mt t chc t thin, m l mt on th u tranh cch mng, mt t
chc tng tr cch mng ca i a s qun chng, nn hot ng ca
Hi ch yu hng vo qun chng cng nng v nhng ngi b p bc.
i hi ln th I ca ng ta (nm 1935) ra Ngh quyt v "Cu t
ng Dng vn ng" kim im hot ng, rt kinh nghim v vch

ra nhng nhim v cn kp ca Hi. Cu t ng Dng ra sc pht
huy vai tr ca qun chng cch mng trong s nghip gii phng cc dn
tc ng Dng. Tr.299.
77. Trong chng ny, tc gi nu ln cc kiu hp tc x ra i t
trong ch t bn ch ngha. l nhng t chc lin hp t nguyn ca
nhng ngi lao ng trong cc lnh vc sn xut, mua bn, tiu dng...,
nhm chung sc, chung vn ling cng nhau sn xut v ci thin i sng.
Nu bt li ch ca hp tc x, tc gi mun hng nhn dn lao ng
on kt i vo con ng lm n tp th, c t chc. Bi v, khi cha c
gii phng th hp tc x va l t chc kinh t, nhm nng cao sn xut
v i sng, gim bt s bc lt ca bn t bn v phong kin, va l mt
hnh thc t chc vn ng, tp hp nhn dn lao ng u tranh cho
quyn li ca mnh nh cc hnh thc t chc khc ca qun chng.
Tc phm ng cch mnh ra i cch y gn 70 nm, nhng
tinh thn c bn ca chng Hp tc x ny trong tc phm vn cn c
ngha to ln i vi s nghip i mi ca chng ta hin nay. Tr.313.
78. Trung quc v thanh nin Trung Quc: Trong thi gian hot ng
Lin X v hc tp Trng i hc phng ng (1924), Nguyn i
Quc gp g, trao i vi nhm thanh nin Trung Quc hc y. Ngi
tp hp nhng t liu v lch s v phong tro cch mng Trung Quc
v t chc vit thnh cun sch Trung Quc v thanh nin Trung Quc.
Sch vit bng ting Php, c dch ra ting Nga, Nh xut bn
Mtxcva mi xut bn nm 1925.
Cun sch gii thiu khi qut lch s, a l, kinh t, vn ho, x hi
v con ngi Trung Quc. Cun sch cng trnh by tnh cnh cc tng lp
nhn dn Trung Quc qua cc giai on lch s v nht l thi k b ch
ngha t bn quc t p bc. Ch ngha quc xm nhp vo Trung Quc
l ngun gc ca mi cn bnh x hi: i kh, bnh tt, cht chc. Nng
dn b bc lt h khc. Cng nhn b y a trong cc cng xng nh
my. Thanh nin b u c, bng bt. Cun sch cng ch r nhng nt
c trng v phong tro cch mng Trung Quc, s khi sc ca phong
tro cng nhn v ra nhng nhim v ch yu ca tui tr Trung Quc
trong s nghip cch mng. Tr.369.
79. Vn l trng thnh: Mt k quan ca Trung Quc v th gii, c
xy dng t th k III trc cng nguyn di triu i nh Tn. Vn l
trng thnh chy di t tnh Liu ng n Thnh gn pha nam bin
gii Trung Quc v Mng C. Vn l trng thnh di khong 6000 km, cao t
7 n 8 m, mt thnh rng 5 m. Nguyn liu chnh l t hong th c nho
luyn cng phu. Mt ngoi c p v gch nung. Dc trn mt thnh l h
thng thp canh. K thut xy dng v ngh thut kin trc t ti trnh
cao. Vn l trng thnh t b thi gian hu hoi. Trong nhiu th k sau, Vn
l trng thnh tip tc c gia c vng chc hn. Tr.373.
80. Chin tranh thuc phin (1840-1842): Vic thuc phin bn trn
lan Trung Quc gy ra hu qu v kinh t v x hi rt nng n. Nm
1839 triu nh Mn Thanh c khm sai i thn Lm Tc T xung
Qung Chu thc hin lnh cm bun bn v ht thuc phin. Lm Tc
T ra lnh chm u mt s thng nhn Trung Quc cu kt vi nc
ngoi bun bn thuc phin v bt c cc thng nhn nc ngoi phi
giao np ht thuc phin trong 3 ngy.
Tc ti trc hnh ng kin quyt ny, qun Anh n sng tin
nh nhiu thnh ph v hi cng ca Trung Quc. Triu nh Mn
Thanh phi chp thun tt c cc iu kin do pha Anh a ra.
Ngy 29-8-1842, mt hip c gia Anh v Trung Quc c k kt
ti Nam Kinh. Trung Quc cam kt:
- Ct vng Hng Cng cho Anh.
- M 5 ca khu l Qung Chu, H Mn, Phc Chu, Ninh Ba v
Thng Hi cho Anh vo bun bn.
- Bi thng cho pha Anh 21 triu bng Anh chin ph. Tr.375.
81. Chin tranh Trung - Php v Hip c Thin Tn: Nm 1858, thc
dn Php bt u cuc chin tranh xm lc Vit Nam. Nm 1884, nh
Nguyn k hip c u hng. Vic Php chim Vit Nam khin chnh ph
Thanh lo lng. Nhn triu nh Hu cu vin, nh Thanh ko qun vo Bc
K, gy nn cuc xung t Trung - Php. Nh Thanh b tht bi, nm 1885
phi k hip c Thin Tn ln th hai. Ni dung c bn ca bn hip c ny
l Php tha nhn cc ng bin gii hin ti ca Trung Quc. Nh Thanh
phi tha nhn quyn thng tr ca Php Vit Nam. Tr.376.
82. Bch lin gio: S khng hong su sc ca ch phong kin Trung
Quc vo cui th k XIX u th k XX dn n cuc u tranh giai cp gay
gt. Cc hi kn nhm mc ch lt triu nh Mn Thanh xut hin nhiu
H Ch Minh ton tpH Ch Minh ton tp 532 533

ni. Trong cc hi kn ni bt l Bch lin gio v Tam im hi. Bch lin
gio c thnh lp v hot ng mnh m min Bc Trung Quc. Tam im
hi hot ng cc tnh min Nam v vng duyn hi.
Bch lin gio thu np ng o nng dn, th th cng, dn ngho
thnh th, cng nhn v th cng trng th cng. Triu nh Mn Thanh
dng c lc lng v trang ca bn a ch, tng cp, lu manh
n p ngha qun. Nm 1805, qun Bch lin b nh tan, my chc vn
ngi b git hi. Tr.378.
83. "Cng tc qun s ca ng trong nng dn" l bi ging ca Nguyn
i Quc ti trng qun s ca nhng ngi cng sn c Mtxcva vo cui
nm 1927 v c xut bn ln u tin c vo nm 1928. (Theo Hunh Kim
Khnh trong cun "Phong tro cng sn Vit Nam 1925-1945", Cornell
University Press, Itheca and London, 1972, p. 168).
Nm 1970 trong tp sch "Khi ngha v trang" do A.Neuberg tuyn
chn, bin tp v xut bn Lun n, tp bi ging ny ca Nguyn i
Quc c xp vo chng XII, chng cui cng ca tp sch. phn gii
thiu tp sch vi ta "Chng ti vit "khi ngha v trang" nh th
no", Erich Wollenberg, mt ngi cng sn c, tng lm vic cng vi
Nguyn i Quc ti Quc t Cng sn nm 1924, vit v tp bi ging
ca Nguyn i Quc nh sau:
"Tc gi ca chng XII: Cng tc qun s ca ng trong nng dn,
l mt nh cch mng ng Dng khim tn, thn thit, ngi dn dn
bc vo lch s u tranh gii phng x hi v dn tc v i ca thi i
chng ta, di tn H Ch Minh".
C th ni rng, y l ti liu u tin bn v qun s ca H Ch
Minh, trong cha ng nhng t tng quan trng v vai tr ca giai
cp nng dn trong cch mng (c cch mng t sn dn quyn v cch
mng v sn), v t chc, cu trc v hot ng du kch trong tin trnh
cch mng. y chnh l c s quan trng sau ny khi v nc Ngi
vit cc tc phm qun s nh Cch nh du kch, Kinh nghim du kch
Tu, Kinh nghim du kch Nga, lm ti liu hun luyn v trc tip ch
o cn b chin s ta t nm 1941 tr i, chun b c hiu qu cho thng
li ca Cch mng Thng Tm sau ny.
y l ti liu mi su tm c, tc gi khng k tn, chng ti cha
c iu kin xc minh. V vy, chng ti xp vo phn Ph lc bn c
tham kho. Tr.413.

BN CH DN TN NGI
A
NGGHEN, Ph. (1820-1895): Ngi thy v i ca giai cp v sn,
ngi bn chin u gn nht ca Mc. Cng vi Mc, ngghen
xy dng l lun ch ngha cng sn khoa hc v u tranh cho s
nghip gii phng giai cp cng nhn.
ngghen khng nhng l mt nh cch mng v i, m cn l mt
nh trit hc, nh kinh t hc, nh s hc, nh chuyn mn v khoa
hc t nhin v khoa hc qun s, nh vn, nh ngn ng hc, v.v..
ngghen kt hp s lnh o thc tin phong tro cng nhn
cch mng th gii vi cng tc l lun su sc. Sau khi Mc mt,
ng tip tc hon thnh v xut bn cc cng trnh l lun ca Mc;
lm c vn v ngi lnh o ca nhng ngi x hi ch ngha
chu u.
ngghen tin hnh cuc u tranh khng khoan nhng
chng ch ngha c hi trong cc ng cng nhn, vch trn v ph
phn kch lit nhng khuyt im ca nhng ng , gip cc
ng c mt phng hng cch mng ng n.
B
BACUNIN, M.A. (1814-1876): Nh hot ng chnh tr ngi Nga, th
lnh phi v chnh ph trong Quc t th nht. Bacunin hot ng
nh mt k cung nhit chng li ch ngha Mc v u tranh giai

Cp, chuyn chnh v sn, l k hot ng b phi v vu co Mc.
Nm 1872, y b ui khi Quc t th nht.
BHEN, Pinh (1741-1799): Theo m Vit l B a Lc, gio s
ngi Php. Di danh ngha truyn o, Bhen tch cc hot
ng do thm v chun b cho s can thip v xm lc ca thc
dn Php vo nc ta. Bhen l k tch cc gip Nguyn nh chng
li s nghip thng nht t nc ca phong tro Ty Sn; gip
Nguyn nh k vi Php bn hip c bn nc nm 1787.
B, Philp: Ngi Php; B Thuc a c lm Ton quyn ng Dng
ngy 1-7-1902, chnh thc nhm chc ngy 15-10-1902. Ph.B lm
Ton quyn ng Dng n ngy 25-6-1908.
BOANH, Pn: Vin chc cao cp ca chnh quyn thc dn Php
ng Dng; lm quyn Ton quyn ng Dng t thng 4 n
thng 9-1922, t khi Mrix Lng v Php cho n khi Mclanh
sang thay. Boanh lm Tng Gim c nh bng nm 1931, Ch
tch cc nh bng ng Dng t nm 1941 n nm 1944.
BNUIN, Stnli (1867-1947): Lnh t ca nhng ngi bo th Anh;
Th tng Anh nm 1923-1924, 1924-1929 v 1935-1937; l ngi
ng h chnh sch thuc a v khuyn khch can thip v trang
chng cch mng Trung Quc nm 1924-1927. Bnuin cm u
v n p cuc tng bi cng ca giai cp cng nhn v cuc bi
cng ca cng nhn m nm 1926; c thi th ch vi Lin X
nm 1927; thc hnh chnh sch khuyn khch bn xm lc Italia,
c v m mu cu kt vi nc c Htle cha mi nhn xm lc
ca c vo Lin X.
BI QUANG CHIU: K theo ch ngha quc gia ci lng v "Php-
Vit hu", l lnh t ng Lp hin. Nm 1925, Bi Quang
Chiu vi t cch l ng vin ng Lp hin sang Php vn
ng chnh gii Php i Chnh ph Php ban hnh ci cch t do,
dn ch ng Dng. Cuc vn ng tht bi. Sau khi v nc,
trc phong tro u tranh chng Php ca qun chng ln cao,
khu hiu chnh tr ngy cng gay gt, cng nh cc lnh t khc
ca ng Lp hin, do bn cht giai cp, Bi Quang Chiu b thc
dn Php mua chuc ngoan ngon i theo chng, phn bi li
dn tc. Bi Quang Chiu cng kch phong tro u tranh ca
thanh nin hc sinh v tuyn truyn cho "Php - Vit hu". Sau
ny Bi Quang Chiu tip tc con ng phn ng v b n ti
trong Cch mng Thng Tm nm 1945.

C
CLNG, C. (1451-1506): Nh hng hi ngi Italia phc v cho triu
nh Ty Ban Nha, c coi l ngi pht hin ra lc a chu M
vo nm 1492.

D
DtKIN, C. (1857-1933): N chin s cch mng c, nh hot ng
ni ting ca giai cp cng nhn c v phong tro ph n quc t.
B l ng vin ng X hi - dn ch c (1891-1916), ng v
phi Xpctaqut v ng gp tch cc vo vic thnh lp ng Cng
sn c.
DUY TN (1900-1945): Tc Nguyn Vnh San, vua th 11 nh Nguyn
t nm 1907 n nm 1916. Duy Tn l ngi yu nc v c tinh
thn dn tc. Nm 1916, cng Thi Phin v Trn Cao Vn trong t
chc Vit Nam quang phc hi da vo s binh lnh b m sang
Php d nh t chc khi ngha Hu v min Nam Trung K.
Cng vic b bi l, khi ngha khng thnh, Duy Tn b thc dn
Php y sang o Ruyning (chu Phi). Duy Tn l ngi ham
hc v c ch. Trong Chin tranh th gii th hai, gia nhp qun
i ng minh chng phtxt; nm 1945 mt v tai nn my bay
chu Phi.


AOX, Scl Ghit (1865-1951): Nh ti chnh v hot ng chnh
tr M. Nm 1925, aox ra k hoch u t ti chnh ra nc
ngoi di s ch o ca mt u ban do ng ng u nhm thao
tng ti chnh v kinh t cc nc khc. (Xem K hoch aox).
CL, guytxt ua (1875-1940): Ngi Php, c nhn vn
chng. Nm 1906, sang ng Dng vo ngch 4 quan cai tr.
cl lm Cng s tnh Thi Nguyn, ch trng n p m mu
cuc ni dy ca binh lnh ngi Vit do Trnh Vn Cn ch huy,
thng 8-1917.
CUYN, S.R. (1809-1882): Nh sinh vt hc ni ting ngi Anh,
ngi sng lp ra khoa sinh vt hc duy vt ch ngha, nu ra l
thuyt v s tin ho ca ging loi v cuc u tranh sinh tn gia
cc ging loi. Hc thuyt ca ng kch lit bc b nhng quan im
duy tm ca gio hi v ngun gc loi ngi v cc sinh vt. ng
trnh by nhng lun im khoa hc ca mnh trong cun
"Ngun gc cc loi" (1859).
THM tc HONG HOA THM (1862-1913): Xut thn t mt gia
nh nng dn tnh Sn Ty, tham gia nhiu cuc khi ngha
chng Php, Nm 1888 ng tham gia phong tro khi ngha nng
dn Yn Th (H Bc), mt phong tro u tranh yu nc quyt
lit v bn b ca nng dn Vit Nam. Dng cm, c ti, bit thu
phc lng ngi nn ng tr thnh th lnh ca ngha qun.
Di s lnh o ca ng, ngha qun gy cho ch rt nhiu tn
tht v lm cho chng phi lo ngi. ng b bn tay sai ca thc dn
Php m hi nm 1913.
I VN: Mt trong nhng ngi ch huy cuc khi ngha Bi Sy (1885-
1889) thuc tnh Hng Yn c, do Nguyn Thin Thut lnh o. Nm
1889, b khng b, i Vn tr hng, c Php cp cho 500 qun
nh li ngha qun. i Vn mang ton b qun lnh v v kh gia
nhp ngha qun Hong Hoa Thm nh li qun Php.
VALRA, Imn (1882-1975): Nh yu nc Airlen, th lnh cuc
ni dy ca nhng ngi tnh nguyn Airlen nm 1916, lnh t
ng Xin Pin nm 1918. ng hai ln lm Th tng Airlen v
quyt nh Airlen ng trung lp trong Chin tranh th gii th
hai. Nm 1959, l Tng thng v nm 1966, c bu li lm Tng
thng nc Cng ho Airlen.
UME, Pn (1857-1932): Ngh s Quc hi Php (phi cp tin) nm
1888, 1895; B trng B Ti chnh nm 1895-1896, 1921-1922; Ton
quyn ng Dng nm 1896-1902; Ch tch Thng vin nm 1927;
Tng thng nm 1931; Tc gi cun sch Indochine - Francaise (ng
Dng thuc Php hay ng Php). B m st nm 1932.
G
GALIL, G. (1564-1642): Nh vt l v nh thin vn hc xut sc,
ngi Italia. ng pht hin ra quy lut v s ri ca vt th, nu ra
l thuyt v qun tnh v sng lp ra khoa hc v ng lc. ng
sng ch ra knh vin vng quan st bu tri, pht hin quy lut
vn ng ca mt tri, mt trng v h thng hnh tinh trong v
tr.
GAPNG, G.A. (1870-1906): Linh mc ngi Nga, ngi tham gia t
chc "Ch ngha x hi cnh st" ca Dubatp - t chc nhng hi
cng nhn cnh st nhm mc ch nh lc s ch ca cng
nhn i vi cuc u tranh cch mng. Dn u cuc diu hnh
ca cng nhn Ptcbua mang bn thnh cu gi n Nga hong
vo ngy 9-1-1905. Sau khi cuc diu hnh b n p khc lit,
Gapng chy ra nc ngoi.
GCNI, Phrngxi (1839-1873): S quan hi qun Php tham gia
nh chim Bc K ln th nht, b qun ta git cht gn Cu
Giy (H Ni) nm 1873.
GNGI, Mhant, Karamsan (1869-1948): Nh trit hc, nh vn,
nh hot ng ni ting ca phong tro gii phng dn tc n .
chng li thc dn Anh, ginh c lp dn tc, Gngi ch

trng khng dng bo lc v khng coi bo lc l phng thc u
tranh chnh tr . Trong phong tro u tranh gii phng dn tc n
(1919-1922), Gngi tr thnh lnh t ca ng Quc i v gi
vai tr quan trng trong vic bin ng ny thnh mt t chc qun
chng chng quc. Hc thuyt khng tiu cc ca Gngi tr
thnh t tng chnh ca ng Quc i trong cuc u tranh cho
nn c lp n . Nm 1946, Gngi tuyn b khng nht thit ch
dng phng php u tranh khng bo lc. Gngi c nh hng v
uy tn ln n . Nhn dn n suy tn l Mahtma ngha l
"tm hn v i". Nm 1948, b bn phn ng m st.
GIA LONG (1762-1820): Tc Nguyn nh, i din ca th lc a ch
phong kin phn ng b phong tro Ty Sn lt . chng li
Ty Sn, Nguyn nh cu cu qun xm lc Xim (1784); ng
h qun xm lc Thanh; cu kt vi t bn Php v k vi Php
bn hip c nm 1787. (Bn hip c gm 10 khon, ni dung ch
yu l:
- Nguyn nh nhng hn cho Php o Cn Ln, ca bin Hi
An v cam kt cho t bn Php nm c quyn bun bn trn c
nc, cung cp binh lnh v lng thc cho Php khi c chin tranh
gia Php v cc nc phng ng.
- Chnh ph Php nhn gip Nguyn nh 4 tu chin v mt i
qun gm 1.650 ngi chng li phong tro Ty Sn.
y l bn hip c bn nc, m ng cho s can thip v
xm lc ca thc dn Php vo nc ta.
Sau khi n p c phong tro Ty Sn (1802), Nguyn nh
ln lm vua ly nin hiu l Gia Long; khi phc v cng c ch
phong kin tr thnh phn ng.
GIPPHR, Gidp Gicc Xxer (1852-1931): Thng ch Php,
tng Bc K, Xung, Maagtxca t nhng nm u th k XX;
Tng tham mu trng qun i v Ph Ch tch Hi ng Quc
phng ti cao Php nm 1911. Sau khi c phong Thng ch nm
1917, Gipphr sang cng cn M.
GInuiy, Rign : c hi qun Php em chin thuyn n
bn ph cng Nng nm 1858, m u cuc chin tranh xm
lc ca thc dn Php Vit Nam.
H
HM NGHI (1871-1944): Tc Nguyn ng Lch, vua th 8 nh
Nguyn, ngi ng u phe ch chin chng thc dn Php trong
triu nh Hu. Khi kinh Hu tht th (thng 7-1885), Hm
Nghi cng Tn Tht Thuyt ra pha Bc t chc khng chin. B
thc dn Php lng bt, phi lnh vng rng ni tnh Qung
Bnh, xung chiu Cn Vng ku gi vn thn, s phu v nhn dn
chng Php. Thng 11-1888, b thc dn Php bt, sau y sang
Angi (th ph ca Angiri Bc Phi).
HENCXN, A. (1863-1935): L mt trong nhng lnh t Cng ng
Anh; lm B trng B Ni v (1924) v B trng B Ngoi giao
trong Chnh ph th hai ca Cng ng - chnh ph Mcnan
(1924-1931) thi hnh chnh sch i ni v i ngoi phn ng.
HUYG, Vchto (1802-1885): Nh vn Php, nh l lun v ch soi
ca trng phi th ca lng mn Php; tc gi ca nhiu tp th,
kch, tiu thuyt ni ting. Cc tc phm ca Huyg kch ch
ng thi, ln n nhng k tn bo giy xo ln hnh phc con
ngi v t lng tin vo con ngi c kh nng t bng ti vn ln
nhng nh cao ca nh sng chn l v o c.
K
KHI NH (1882-1925): Tc Nguyn Bu o, vua th 12 nh
Nguyn. Nm 1916, c thc dn Php a ln ngi v ng u
triu nh n nm 1925. Khi nh l mt hong bc nhc,
hon ton ph thuc vo ngi Php.

KHNG T (511-479 TCN): Tn Khu, ngi nc L sng vo i nh
Chu thi Chin quc (Trung Quc). Hc rng, ti cao, l ngi sng
lp ra o Khng - mt trong ba gio phi ln nht Trung Quc
(Khng gio, Pht gio, Lo gio). o Khng l nn tng t tng
chnh thng ca ch phong kin Trung Quc v nh hng su
rng trong nhiu nc chu . o Khng cao lng i quc trung
thn, phn nh rch ri quan h vua - ti, cha - con, chng - v, coi
thng ph n v ngi lao ng.

L
LO T: Tc L am, ngi sng ng thi vi Khng T thi Chin
quc (Trung Quc) l quan coi kho sch v sng lp ra o Lo l
mt trong ba gio phi ln nht Trung Quc. o Lo c Trang
T pht trin theo ch ngha ym th, thot tc. o Lo khuyn
con ngi khng nn lm tri vi "o" (v vi), tc quy lut t
nhin. Sau ny cc mn ca Lo T bin "v vi" thnh "xut
th"- c tnh cht m tn, huyn b, dng ba ch, thut php m
hoc dn chng.
LPN II (1835-1909): Quc vng B t nm 1865, ngi t chc
nhng cuc tn cng nh chim vng Trung Phi v Cng.
LNIN, Vlaimia Ilch (1870-1924): Lnh t thin ti ca giai cp v
sn v nhn dn lao ng ton th gii, ngi sng lp ra ng
Cng sn Lin X v Nh nc x hi ch ngha u tin trong lch
s loi ngi, v sng lp ra Quc t Cng sn. K tc s nghip
ca C Mc v Ph. ngghen, Lnin u tranh kin quyt bo
v tinh thn cch mng ca ch ngha Mc, chng li mi s xuyn
tc ca bn c hi ch ngha v pht trin thin ti c ba b phn
hp thnh ch ngha Mc (trit hc mcxt, kinh t chnh tr hc
mcxt, v ch ngha x hi khoa hc), gii quyt ng n v l
lun v thc tin cc vn t ra cho cch mng v sn trong thi
i quc ch ngha.
Lnin c bit ch v a ra nhiu lun im quan trng
v phong tro u tranh a cc dn tc thuc a v ph thuc.
Trong bn S tho nhng lun cng v vn dn tc v vn
thuc a c trnh by ti i hi II ca Quc t Cng sn (1920),
Lnin nu ra nhng vn c bn ca phong tro gii phng
dn tc.
LITry, Lu-i Uybe Gngdav (1854-1934): Thng ch Php; c
mt nhiu nm cc thuc a ca Php. Nm 1894, Lity sang
ng Dng. Nm 1912, lm T lnh qun i Php Marc. Nm
1916-1917, lm B trng B Chin tranh. Bng nhng hnh ng
qun phit ht sc tn bo, Lity ch huy nhng cuc n p m
mu cc cuc ni dy i gii phng, chng thc dn Php cc
thuc a.
LPnCH, Cc (1871-1919): Nh hot ng xut sc ca phong tro
cng nhn c v quc t, chin s u tranh tch cc chng ch
ngha c hi, ch ngha qun phit v chin tranh quc. Lpnch
l mt trong nhng nh t chc v lnh o nhm "Xpctaqut"
cch mng, l mt trong nhng ngi sng lp ng Cng sn c
v lnh o cuc khi ngha ca cng nhn nm 1919; b k th git
hi trong nh t.
LNG, Mrix (? - 1923): B Thuc a Php c M.Lng lm Ton
quyn ng Dng thng 12-1919; chnh thc nhm chc t thng
2-1920. Khi v Php cng cn, qua Clngb b cht, lc cha ht
nhim k Ton quyn ng Dng thng 1-1923.
LI, Giocgi (1863-1945): Ngi Anh; i biu Quc hi nm 1890,
theo khuynh hng cp tin, ch trng n p m mu cuc ni
dy ca ngi dn thuc a B. Nm 1905, lm B trng B
Thng mi; sau lm B trng B Qun nhu (1915), B trng
B Quc phng (1916), Th tng (1916). Sau chin tranh, Li d
Hi ngh Vcxy (1919), lm th lnh ng T do Anh v vit hi
k.
LbROONG, Anbe (1871-1950): Hc sinh trng bch khoa, k s m,
ngh s Quc hi Php t nm 1900, B trng B Thuc a (1911-

1914), Ch tch Thng vin (1931), Tng thng (1932-1940), b c
bt i y (1944-1945).
LCXMBUA, Rda (1871-1919): Nh hot ng li lc ca phong
tro cng nhn Ba Lan, c v quc t, mt trong nhng th lnh
cnh t ca Quc t th hai. Ngay t u cuc Chin tranh th gii
th nht, b ng trn lp trng quc t ch ngha, l mt
trong nhng ngi c sng kin lp ra nhm "Quc t", sau i tn
l nhm Xpctaqut, ri li i l "Hi Xpctaqut". Sau Cch
mng thng 11-1918 c, b gi vai tr lnh o trong i hi
thnh lp ng Cng sn c. Thng 1 nm 1919, b b bt v b
bn phn cch mng st hi.

M
manuinXKI, imitri Dakhailvch (1883-1959): ng vin ng
Cng nhn dn ch - x hi Nga cui nm 1903. Sau b bt, b i
y, ri vt ngc, sng lu vong v gp Lnin Pari. Nm 1912, b
mt tr v Nga. Cch mng Thng Mi Nga thnh cng, Lnin c
Manuinxki ra mt trn lm Chnh u "" ri lm Th trng B
Lng thc, Hi trng Ch thp . Nm 1921, c c lm B th
th nht ng Cng sn Ucraina. T nm 1922 chuyn sang cng
tc Quc t Cng sn. Nm 1924, l U vin Ban Chp hnh Quc
t Cng sn, nm 1928, l B th Ban Chp hnh Quc t Cng sn.
Ba mi nm lin l U vin Trung ng ng Cng sn Lin X.
MC, Cc (1818-1883): Lnh t ca giai cp v sn th gii, nh t
tng v i, ngi sng lp ra ch ngha cng sn khoa hc. Mc l
ngi sng to ra l lun v sch lc ca cch mng v sn. T s
phn tch s mnh lch s ca giai cp v sn, Mc ra hc
thuyt v chuyn chnh v sn l cng c ca bc qu cch
mng t ch ngha t bn sang ch ngha x hi. T s phn tch
x hi t bn, Mc ra hc thuyt v gi tr thng d.
Mc khng ch l nh l lun thin ti m trc ht Mc l nh
cch mng v i. Nm 1847, Mc v ngghen gia nhp Lin minh
nhng ngi cng sn. Nm 1864, Mc sng lp v l linh hn ca
Quc t th nht, Mc u tranh chng cc th ch ngha c hi
trong phong tro cng nhn, chng bn v chnh ph v nh ra
sch lc cch mng cho cuc u tranh ca giai cp cng nhn.
MCNAN I, Gim Ramxy (1866-1937): Ngi lnh o ng Cng
nhn c lp Anh v Cng ng Anh; ng h chnh sch hp tc giai
cp v ci gi l "Ch ngha x hi nhp dn vo ch ngha t bn".
Nm 1924 v 1929-1935 lm Th tng. Mcnan ra sc bo v
lp trng ca ch ngha quc Anh v gieo rc nhng o tng
ci lng ch ngha trong phong tro cng nhn Anh.
mnh t (-372-239): Tn Kha, quan i thn thi Chin quc (Trung
Quc). ng c ti hng bin, i khp t nc Trung Quc tuyn
truyn, pht trin trit l ca Khng T ln thnh Quc gio. ng
c cu ni ni ting: "Dn vi qu, x tc th chi, qun vi khinh" (Li
ch ca dn trc ht, sau n li ch ca nh nc, li ch ca
vua khng ng k).
MNGGIANH, Scl (1866-1925): Tng Php. Sau khi tt nghip
trng v b Xanh Xia, Mnggianh lm vic nhiu nm cc nc
chu Phi en, Bc K (1901-1904), lm Ph Cao u Php Marc
nm 1912. Trong nhng nm cc thuc a ca Php, Mnggianh
ch trng n p tn bo cc cuc ni dy ca ngi bn x gii
phng dn tc, chng ch ngha thc dn.
Mnggianh lm Tng thanh tra qun i Php cc thuc a
v U vin Hi ng quc phng nc Php u nhng nm 20.
mcLANH, Mcxian Hngri (1860-?): Vo qun i nm 1880-1885.
Lm vin chc nhiu thuc a ca Php (Haiti, Cngg,
Gualp, Ty Phi, chu Phi xch o, Maagtxca) v Ton quyn
ng Dng nm 1923-1925.
MRCH, Vchto Xlextanh (1876-1933): Nh bo Php, ng vin

ng X hi; i biu ca qun Xen ti i hi ln th XVIII ng
X hi Tua, b phiu cho Quc t th ba; c bu vo Ban lnh
o ca ng Cng sn nm 1920-1921 v Hi ng qun tr bo
L'Humanit. Nm 1923, b khai tr khi ng Cng sn.
MNGTEXKI, Scl Lu-i (1689-1755): Nh x hi hc t sn li lc
ca Php, nh kinh t v nh vn. i din ca phi Khai sng th
k XVIII, nh l lun ca ch ngha qun ch lp hin.
MuyxtaPHA Kman (1881-1938): Cn c tn Kman Atatuych,
ngha l Cha ca ngi Th Nh K. Hc trng qun s Xalnch.
Nm 1905, tt nghip Vin Hn lm qun s vi qun hm i u.
Nm 1915, l t lnh binh on th 7 qun Palextin, nh thng
lin qun Anh - Php qun o Galipli. Kman lnh o cch
mng dn tc t sn Th Nh K chng ch ngha quc nc
ngoi v bn mi bn phong kin trong nc, kt thc thng li
nm 1922. Sau lm Tng thng nc Th Nh K c lp. Kman
ch trng xy dng v cng c tnh hu ngh vi Lin X. Nhng
Kman vn mang thc h ca giai cp t sn, cm cc hi cng
nhn hot ng v n p nhng cuc bi cng ca ngi lao ng.
N
NAPLNG, Lu-i Bnapc (1769-1821): Nh qun s ni ting ca
Php. Nm 1785, tt nghip trng pho binh vi qun hm thiu
u. Tham gia cch mng Php nm 1789 v nhanh chng tr thnh
mt vin tng tr nm quyn ch huy ti cao qun i. Nm 1789,
t chc o chnh v nm 1804, tuyn b thit lp ch c ti.
Naplng li ko nc Php vo nhng cuc chin tranh chim
ng lnh th nhiu nc chu u. Nm 1812, tht bi trong cuc
chin tranh xm lc nc Nga. Nm 1814, b lin qun chu u
nh bi.
Nm 1815, chim li ngi hong nhng sau tht bi ti
Oatcl (22-6-1815) li b lt .
NAPLNG III, (BNAPC, LU-I NAPLNG) (1808 - 1873):
Hong Php t 1852 n 1870, l chu gi Naplng I bng bc.
Sau khi cch mng 1848 tht bi, c bu lm Tng thng nc
Cng ho Php, ngy 2-12-1851 lm o chnh lt ch cng
ho v ln lm hong .
Nanxn (1861 - 1930): Nh thm him, nh hi dng hc v nh
hot ng x hi ni ting ngi Na Uy. L ngi c cm tnh vi
Lin X, ng l mt trong nhng ngi t chc vic gip nhn
dn cc vng b i nc Nga hi nm 1921. T chc quc t, do
nhng c gng ca Nanxn gi sang t nc Xvit khong 5
triu pt lng thc (1 pt = 16,38 kg). Nm 1922 ng c gii
thng quc t Nben v nhng hot ng nhn o.
NGHIU: Mt ng vua mang nhiu tnh huyn thoi trong lch s
Trung Quc thi mt k cng x th tc. ng ni ting v lng yu
nc, nhn t. Thi ng tr v, t nc thanh bnh, nhn dn no
m. ng nhng li ngi vua cho ng Thun ch khng truyn li
cho con.
NG BI PHU (1874 - 1939): Qu tnh Sn ng (Trung Quc), thuc
phi qun phit Bc Dng h Trc (tnh Trc L). Nm 1920, Ng
Bi Phu nh thng phi qun phit on K Thu ri thao tng
chnh ph qun phit Bc Dng, lm tay sai cho quc Anh - M.
Ng Bi Phu ch trng tn st d man cng nhn ng st Bc
Kinh - V Hn nm 1923. Nm 1926, qun Quc dn xut pht t
Qung ng tin hnh Bc pht, nh thng phi qun phit Ng
Bi Phu.
NGuyN KHC V (1896-?): Sinh tnh Tr Vinh, tin s lut
khoa nm 1921, tin s khoa chnh tr v kinh t nm 1922. Thng
6-1948, Nguyn Khc V tham gia cc chnh ph b nhn do thc
dn Php lp ra, lm B trng B T php ri Ph Th tng
kim B trng B T php, sau lm i s ca chnh quyn Si
Gn Anh nm 1952-1954.
NGuyn th TRUyN (1898-1969): Qu lng Hnh Thin, huyn
Xun Trng, tnh Nam nh, sang Php du hc. Thi k u c

tham gia vit bo Le Paria v hot ng trong Hi lin hip thuc
a. Nhng sau i theo xu hng chnh tr khc, lp ng
Vit Nam c lp.

P
PHAN BI CHU (1867-1940): Nh yu nc, qu Nam n, Ngh
An; ngi khi xng ch trng ng du; nm 1905, lp Duy tn
hi theo kiu qun ch lp hin; nm 1912, lp Vit Nam quang
phc hi, theo ng li qun ch t sn thay th Hi Duy tn; nm
1924, ci t Vit Nam quang phc hi thnh Vit Nam Quc dn
ng; thng 12-1924, chu nh hng ca Nguyn i Quc, Phan
Bi Chu ch trng chuyn hot ng theo ng li cch mng
mi, nhng b ch bt nn ch trng khng thnh. Nm 1925, b
to n thc dn x t hnh sau h xung chung thn v giam lng
Hu.
Trong thi gian Hu, Phan Bi Chu thng nhc n Nguyn
i Quc v by t lng tin tng vo ch ngha x hi trong cun
sch Ch ngha x hi do ng vit nm 1935.
PHAN CHU TRINH (1872 - 1926): Nh yu nc, qu tnh Qung
Nam (nay l Qung Nam - Nng), Ph bng nm 1901. Nm
1903, lm Tha bin B l. Nm 1905 co quan v qu hot ng
chnh tr. Nm 1906, sau chuyn i Nht v, Phan Chu Trinh ra
sc tuyn truyn ch trng ci cch v tr thnh mt trong nhng
ngi cm u xu hng ci lng nuc ta u th k XX. Nm
1908, khi phong tro chng thu ca nng dn Trung K b n p,
Phan Chu Trinh b thc dn Php bt y ra Cn o; nm 1911,
nh c Hi nhn quyn Php can thip, c tr t do v sang c
tr ti Php. Nm 1925, thc dn Php b tr a Phan Chu
Trinh v nc, m mu li dng ch trng ci lng ca ng
ngn chn phong tro cch mng ang pht trin.
PHAN NH PHNG (1847 - 1895): Mt s phu yu nc ni ting cui
th k XIX; nhit lit hng ng phong tro Cn Vng ca vua
Hm Nghi nm 1885, t chc khi ngha chng thc dn Php, lp
cn c vng rng ni Hng Sn - Hng Kh, tnh H Tnh.
Phan nh Phng vt nhiu gian kh, duy tr cuc chin u
gn 10 nm; b thng trong mt trn nh ri lm bnh mt ngy
28-12-1895.
PHAN VN TRNG (1876 - 1933): Sinh trong mt gia nh yu nc,
qu huyn T Lim, H Ni; sang Php nm 1908, va lm vic,
va tip tc hc thm. Nm 1914, b bt i lnh; v nghi hot ng
chng Php nn b t 11 thng. Sau ra khi t v trng n, nhng
n nm 1919 mi c gii ng. Phan Vn Trng hon thnh
lun n tin s lut v lm lut s To thng thm Pari. Nm
1923, v nc; nm 1923, thay Nguyn An Ninh lm gim c chnh
tr bo La Cloche fle xut bn Si Gn, cho ng ton vn Tuyn
ngn ca ng cng sn ca Mc v ngghen; ng li nhiu bi
ca cc nh hot ng cng sn Php xut bn Php. Phan
Vn Trng c cm tnh vi Nguyn i Quc t khi mi n Php
v cng hot ng yu nc chng thc dn Pari; ng h Cch
mng Thng Mi Nga, tn thnh ng li ca Quc t Cng sn
v kin quyt u tranh chng ch ngha thc dn Php trn lp
trng tin b. Thng 5-1926, bo La Cloche fle i tn l
L'Annam, vn do Phan Vn Trng lm gim c mt thi gian,
tip tc tn ch v mc ch ca t bo trc.
PLkhanP, G.V. (1856 - 1918): Nh hot ng trong phong tro
cng nhn Nga, ngi u tin truyn b ch ngha Mc vo nc
Nga v t chc nhm "Gii phng lao ng" - nhm mcxt Nga u
tin (1883). T nm 1903, Plkhanp chuyn sang lp trng c hi
ch ngha v i theo phi mensvch chng li quan im cch
mng ca Lnin.
PRUNG, P.G. (1809 - 1865): Nh vn, nh kinh t hc, nh x hi
hc Php, nh t tng ca ch ngha v chnh ph sau ny.
Prung ph phn ch ngha t bn nhng li ch trng duy tr

ch t hu nh, chng li hc thuyt u tranh giai cp v
chuyn chnh v sn ca Mc. Quc t th nht u tranh kin
quyt chng nhng ngi theo hc thuyt Prung.
PONGCAR, Raymng (1860 - 1934): Trng s Php, Ngh s Quc
hi, B trng B Gio dc (1893-1894); B trng B Ti chnh
(1894-1895, 1906); Th tng ph trch B Ngoi giao (1912-1913);
Tng thng (1913-1920). Lun lun thc hin chnh sch i ngoi
cc hu, nn c tn "Pongcar hiu chin". Nhng nm 1922-1924,
li lm Th tng ph trch ngoi giao. T nm 1929, rt khi
chnh trng v vit hi k.
R
RIVIE, Hngri: S quan hi qun Php tham gia nh chim Bc K
ln th hai, b qun ta git cht gn Cu Giy (H Ni) nm 1883.
Ri, Manabenra Nt (1892-1948): Ngi n , tham gia phong
tro u tranh chng quc Anh t nm 1910. Nm 1915, sng
nc ngoi v tham gia phong tro cng sn. d cc i hi II,
III, IV, V ca Quc t Cng sn. Nm 1922, c bu l U vin d
khuyt Ban Chp hnh Quc t Cng sn. Nm 1924, c bu l
y vin chnh thc Ban Chp hnh Quc t Cng sn.
Sau b ng Cng sn, tham gia phong tro u tranh chng
quc Anh theo xu hng t sn.
RTX, Ging Gic (1712 - 1718): Nh vn, nh trit hc Php ni
ting. Rtx bi xch gio hi v cho rng nguyn nhn ca s
khng cng bng trong x hi l ch t hu ln, t ny sinh
mu thun trong x hi. Rtx cao dn ch t sn, tnh nhn
o v l tng ho x hi cng sn nguyn thu.
S
SMBCLANH, O. (1863-1937): Mt chnh khch Anh. Trong cc
chnh ph ca ng bo th, lm B trng ti chnh, B trng
ngoi giao, v.v.. L k th ca Lin X, Smbclanh coi mc ch
ch yu trong chnh sch ca mnh l c lp Lin X v lp khi cc
nc t bn ln chng Lin X. Smbclanh ng h vic hi phc
ch ngha qun phit c v mun li dng n chng Lin X.
STPHENXNG (1781-1848): K s ngi Anh, ngi u tin sng
ch ra u my xe la chy bng hi nc (1804). Cng trnh ng
st u tin ca ng hon thnh trong thi gian 1826-1830 nc
Anh.
T
TN DT TIN (Tn Trung Sn, 1866-1925): Nh cch mng dn ch
t sn Trung Quc, ngi lnh o cch mng Tn Hi (1911) lt
triu i phong kin Mn Thanh; sng lp thuyt Tam dn v
Trung Quc cch mng ng minh hi (sau ci t thnh Quc dn
ng). Nm 1912, c bu lm i Tng thng Trung Hoa dn
quc, sau t chc. Nm 1916, t chc Chnh ph Qung ng,
c c lm i Nguyn soi. Tn Trung Sn ch trng on kt
vi nc Nga Xvit, ng Cng sn, qun chng nng dn, cng
nhn v xo b cc hip c bt bnh ng vi nc ngoi.
TNG DUY TN (1838-1892): Mt s phu yu nc tch cc hng
ng phong tro Cn Vng ca vua Hm Nghi (1885), cng vi
nhiu vn thn, s phu ging cao c khi ngha Thanh Ha
(1885-1992), v tr thnh th lnh chnh ca phong tro. Thng 9-
1892, b ch vy bt v x t ngy 5-10-1892.
tranH, Anbe ua (1889-1971): Ngi Php, i biu d i hi
ln th XVIII ng X hi Php Tua, c bu lm U vin chnh
thc Ban lnh o ca ng theo Quc t th ba, U vin Trung
ng ng Cng sn Php nm 1925-1926, U vin B Chnh tr
Trung ung ng nm 1923-1924. Nm 1928, b khai tr khi ng
Cng sn. Nm 1934, tham gia ng X hi.

TRN QU CP (1870-1908): Qu Qung Nam (nay l Qung Nam-
Nng), tin s, ham thch tm hiu nhng t tng tin b ca
Ty u. Trn Qu Cp thng i vo qun chng din thuyt, vn
ng ci cch x hi, tuyn truyn tinh thn yu nc. Nm 1908 b
Php a vo Khnh Ho lm gio th ct t quan h vi
phong tro chng thu Qung Nam. Do nhng t tng v hot
ng tin b ca Trn Qu Cp, thc dn Php ghp vo ti "phn
nghch", x t ngy 5-5-1908.
THUN: Mt ng vua mang nhiu tnh huyn thoi trong lch s
Trung Quc thi mt k Cng x th tc c, l ngi c cng tm ra
cch cn o thng nht. Sau nhng ngi cho ng V, mt thng
th ti ba, c ch khng truyn li cho con.
U
utry, Ecnxt: Ngi Php, tham gia Hi ng thuc a Nam K
v l i biu ca Hi ng thuc a Nam K trong H Ngh vin
Php. Utry l mt i a ch, dng quyn th chim 2000 ha t
lp n in Nam B. V chnh tr, Utry l mt vin chc thc
dn cc k phn ng.
UYNXN, Vur (1856-1924): Tng thng M nm 1913-1921. Di
thi Uynxn, v i ni, Chnh ph M thi hnh chnh sch n
p d man phong tro cng nhn; v i ngoi, thi hnh chnh sch
n cp v bnh trng, can thip th bo vo cng vic ni b ca
cc nc khc, c bit l vi cc nc chu M latinh.
Nm 1918, Uynxn a ra "Chng trnh 14 im". Thc cht
chng trnh ny l thit lp ch thng tr ca M trn th gii,
chng li nc Nga Xvit mi ra i. Chnh sch ny c che y
bng nhng li l m miu nh "dn ch", "quyn dn tc t quyt".
Nm 1920, Uynxn b tht bi trong cuc bu c tng thng v
thi hot ng chnh tr.

v
vAREN, Alchxngr Clt (1870-1947): Lut s, nh bo, ng
vin ng X hi Php, d i hi Straxbua v Tua (thuc phi
Lnggh), khng tn thnh Quc t Cng sn. Ton quyn ng
Dng nm 1925. Sau b ng X hi; i biu ca ng X hi
cp tin trong Quc hi nm 1945-1946, B trng nm 1946.
VNGCVEND, (1866-1938): Mt tn x hi s vanh, lnh o
ng Cng nhn B v l mt trong nhng ngi lnh o ca Quc
t th hai, tch cc gip cc nc quc can thip v trang chng
nc Nga Xvit v thi hnh chnh sch chia r phong tro cng
nhn.
VINh CTNG, Pn. Pn Vinh ctng l bt danh ca Pn
Echin Vinh (1839-1943): Ngi Php; hc dc v phc v trong
ngnh hng hi t nm 1880. T nm 1889-1893, lm vic chu
Phi, sng tc vn hc, xut bn 10 cun tiu thuyt. Trong hot
ng chnh tr, Vinh ctng tham gia phi cp tin cc t, tc gi
cun Vinh quang ca li gm, xut bn ln u nm 1900, c
cc nh nghin cu lch s Php xem l cun sch u tin cng
khai chng ch ngha thc dn.
Vitinxki (arkhin), Grigri Naumvch (1893-1953): Ngi
Nga, tham gia ng Cng sn Nga (b) nm 1918. Nm 1920, lm
Th k Ban phng ng ca Quc t Cng sn; Ph Tiu ban Vin
ng ca Ban phng ng. Nhng nm 20, Vitinxki n Trung
Quc vi t cch i biu ca Quc t Cng sn lm vic vi Trung
ng ng Cng sn Trung Quc. T nhng nm 30, lm cng tc
khoa hc v gio dc Lin X.
VNTE, Phrngxoa Mari Aru (1694-1778): Nh vn, nh trit
hc xut sc, nh t tng ca tro lu trit hc "nh sng" Php
th k XVIII. kch ch phong kin, ph phn su sc gio hi,

i hi t do, bnh ng. Nhng khng trit , vn ch trng bo
hong v duy tr tn gio.
VRPXKI, Vaxlp Vaxlavrch (1871-1923): Nh hot ng ni
ting ca ng Cng sn Lin X, nh ph bnh vn hc, nh ngoi
giao; tham gia on i biu Lin X ti hi ngh Ldann (1922-
1923); b qun bch v pht xt bn cht Ldann ngy 10-5-1923.
V: Mt ng vua mang nhiu tnh huyn thoi trong lch s Trung
Quc thi mt k cng x th tc, ni ting v lng yu nc v c
nhn t; c nhiu cng lao t chc p , xy p phng chng bo
lt, hn hn bo v ma mng.

X
XANH, Luyxing: Ton quyn Php Tuynidi.
xar, Anbe (1872-1962): Ton quyn Php ti ng Dng trong
nhng nm 1911-1914 v 1917-1919. Trong nhng nm 20, l B
trng B Thuc a; nm 1936, l Th tng Php; nm 1951, l
Ch tch Hi ng Lin hip Php.
XELI, Lu-i (1885-1978): ng vin ng X hi Php, tn thnh
nhng quan im ca Casanh - Phrtxa; tham gia Quc t th ba;
i biu ng b Xen tham gia i hi ln th XVIII Tua v c
bu vo Ban lnh o ng Cng sn Php nm 1920, nm 1922-
1924; U vin Trung ng ng nm 1925-1926; U vin B Chnh
tr Trung ng ng nm 1923-1926. Nm 1929, ra khi ng
Cng sn; sau tr li ng X hi ri li b khai tr khi ng X
hi.
XITRN, ngr (1878-1935): K s v nh cng nghip Php.
Nm 1915, lp xng sn xut v kh. Sau chin tranh th gii th
nht (1914-1918), chuyn sang sn xut xe chy xch, ri xe hi.
Sn phm ca Xitrn c ting Php v trn th gii.
xTALIN, Ixp Vchxarinvch (1879-1953): Mt trong nhng nh
hot ng ni ting ca ng Cng sn v Nh nc Lin X (c).
Nm 1898, gia nhp ng Cng nhn dn ch - x hi Nga ri tr
thnh ng vin bnsvch sau i hi ln th II ca ng. Thi k
chun b tin hnh Cch mng Thng Mi Nga, l U vin Trung
tm qun s cch mng. Thi k nc ngoi v trang can thip v
ni chin, l U vin Hi ng Qun s cch mng. Nm 1922, l
Tng B th Ban Chp hnh Trung ng ng Cng sn (b) Nga.
Trong chin tranh bo v T quc (1941-1945) l Ch tch U ban
Quc phng v l U vin nhn dn B Quc phng Lin X, Tng
t lnh ti cao cc lc lng v trang Lin X. Xtalin cn l tc gi
ca nhiu tc phm l lun.

Tap2 1924-1930

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tap2 1924-1930

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

H Ch Minh ton tp -8 -7

You might also like