RJEENJA ZADATAKA ZA 1 i 2 SEDMICU TUTORIJALA Vektori.

Brzina i ubrzanje kod pravolinijskog gibanje geometrijske toke

1. Z vektor A = 3i +1 j + 2k 3i +1 j + 2k = A ) nai intenzitet (duinu ili moduo) d vektora b) intenzitet projekcije vektora na ravninu x-y ) nai vektor u ravni x-y , koji je okomit na d) neka je dat vektor C = 2i . Nai skalarni A C ( AC ) i vektorski A C [ AC ] produk vektora A i C. Rjeenje: a) Moduo (intenzitet, duina) vektora A = Ax i + Ay j + Az k Ax i + Ay j + Az k = A , izraunavamo po Pitagorinoj teoremi 2 2 A = Ax + Ay + Az2 = 32 +12 + 22 = 9 +1+ 4 = 1 . 4
Axy =

b) Intenzitet projekcije vektora A na ravan x-y jeste 2 2 Ax + Ay = 32 +12 = 9 +1 = 1 . 0 c) Vektor

A = 3i +1 j + 2k 3i +1 j + 2k = A

je trodimenzionalni vektor, koji ima beskonano puta beskonano mnogo prostornih vektora, koji su mu okomiti, ali samo dva puta beskonano mnogo onih koja lee u x-y ravni. Uvjet da su dva vektora okomita jeste da njihov skalarni proizvod A B ( AB ) = AB cos , ili zapisan preko komponenti vektora A B ( AB ) = Ax B y + Ax B y + Az B z , bude jednak nuli. Taj nepoznati vektor B, koji lei u x-y ravni, moemo prikazati u obliku B = B x i + B y j + 0 k , to u naem sluaju daje A B ( AB ) = 3 B x + 1 B y + 2 0 = 0. Rjeenje ove jednadbe, s dvije nepoznate, ima dva puta beskonano mnogo rjeenja, jer beskonanim proizvoljnim izborom B x ili B y nalazimo B y ili B x . d) Skalarni proizvod vektora, izraen preko komponenti vektora, je prema definiciji skalarnog proizvoda A C ( AC ) = Ax C y + Ax C y + Az C z , to u naem sluaju daje A C ( AC ) = 3 2 + 1 0+ 2 0 = 6. Vektorski proizvod dva prostorna vektora (prikazana preko komponenti) A = { Ax , Az , Az } i C = {C x , C z , C z } najlake je zapamtiti, ako ga formalno napiemo u obliku determinante
i A C [ AC ] = Ax Cx j Ay Cy k Az Cz

ili razvijeno po prvom retku, po pravilima razvoja determinanti, to u naem sluaju daje
i j k A C [ AC ] = 3 1 2 0

A C [ AC ] = i ( Ay C z C y Az ) j ( Ax C z C x Az ) + k ( Ax C y C x Ay ) ,

2 = i (1 0 0 2) j (3 0 2 2) + k ( 2 0 21 = 4 j 2k . ) 0

, 2. Dvije sile intenziteta F1 = 1[ kN ] i F2 = 1 2[ kN ] djeluju na materijalnu toku M. Si1e 0 0 meusobnozatvaraju ugao (kut) = 6 . Koliki je intenzitet rezultantne sile i koliki su uglovi 1 i 2 , koje ona zatvara sa silama F1 i F2 . Rjeenje:

Prema kosinusnoj teoremi

R=
=

F12 + F22 2F1F2 cos( 18 ) = 12 +1 22 211 2 (0 5) = 0 , , ,

1+ ,4 + ,2 = 3 6 1 9 1 4 1 , 4 , 1

F2 M

1 F1

R 2 1200

F2

Prema sinusnoj teoremi

F1 R = 0 sin 1 sin 120 F2 R = 0 sin 2 sin 120 F 1 3 sin 1 = 1 sin 1200 = =0 453416 441 R 1 91 2 , sin 2 =

1 = 26,96 9151 0 30

F2 12 3 , sin 1200 = = 0,5440 3 2 = 32,96 37 0 997 316 9 R 191 2 ,

25530 6 0 . 0 Provjera 1 + 2 = 59,926

3. Na materijalnu toku djeluju u horizontalnoj ravni tri sile. Prva sila F1 = 2,8[ N ] zatvara ugao od 4 0 sa x-osom, druga sila F2 = 2,3[ N ] zatvara ugao d minus 3 0 sa x-osom, i trea sila 5 0 F3 = 2 [ N ] djeluje u smjeru negativne x-osi. Odrediti iznos i smjer rezultante. Zadatak rijeiti raunski i grafiki. Rjeenje: Projektranjem vektorske relacije za rezultantu silu R = F1 + F2 + F3 na koordinatne ose nalazimo
R x = F1 cos 1 + F2 cos 2 + F3 cos 3 = 2,8 cos 4 0 + 2,3 cos( 3 0 ) + 2 cos 18 0 = 5 0 0 = 2,8 2 3 + 2,3 + 2 ( 1 = 1 97 98 7 + 1 9918 2 2 = 3 97 57 16 [ N] ) , 98 98 , 584 9 , 17 4 2 2 R y = F1 sin 1 + F2 sin 2 + F3 sin 3 = 2,8 sin 4 0 + 2,3 sin( 3 0 ) + 2 sin 18 0 = 5 0 0
2 1 + 2,3 + 2 0 = 1 97 98 7 115 = 0 8 98 98 [ N] , 98 98 , , 2 98 7 2 2
R=
2 2 Rx + R y

= 2,8

Intenzitet rezultantne sile nalazimo po Pitagorinoj teoremi

R= 39 1 5 4 6 , 7771
2

, to u naem sluaju daje

= 4 0 73 8 , 5 5 48 [ N] .

+0 8 9 9 9 7 , 2888

1 ,74 5 9 5 78 6 7

+0 6 8 3 3 8 , 8 72 2

1 ,4 3 8 3 6 65 9

Smjer rezultantne sile u odnosu na x-osu odreujemo iz relacije

tan =
4.

Ry Rx

0,829898987 = 0,208950 6 09 3 97 57 , 17 416

= 11,80 215122 0 .

Poloaj materijalne toke u trenutku t1 je r1 = ( 2i +1 j ) [ m] , u trenutku t 2 on je r2 = (5i + 5 j ) [ m] . r Izraunajte pomak radij-vektora poloaja materijalne toke r i moduo (duinu) istog . Rjeenje: Pomak materijalne toke r = r2 r1 , u intervalu vremena t = t 2 t1 , za na sluaj je r = r2 r1 = (5 i + 5 j ) ( 2i + 1 j ) = (3i + 4 j ) [ m] Moduo vektora pomak materijalne toke r = r2 r1 , u intervalu vremena t = t 2 t1 , za na sluaj je = ( ) 2 + ( ) 2 = 32 + 42 = 9 +1 = 2 = 5 [m] . r x y 6 5 5. Vektor poloaja teita tijela mijenja se u toku vremena zakonu
r (t ) = 5[ m / s 2 ] t 2 i + 3[m / s] t j + 2[ m] k

Odrediti: ) vektor brzine i ubrzanja teita tijela b) intenzitet brzine teita tijela poslije vremena t = 2 [s] od poetka kretanja ) intenzitet ubrzanja teita tijela dv (t ) d 2r (t ) d d w (t ) = r(t ) = 10[ m / s 2 ] (t ) i + 3[m / s] (1) j = 10[ m / s 2 ] i 2 dt dt dt dt Rjeenje:

a) Vektor brzine je prvi izvod radijus-vektora poloaja po vremenu

dr (t ) d d d v (t ) = r (t ) = 5[m / s 2 ] (t 2 ) i + 3[m / s] (t ) j + 2[m] (1 k = 10[ m / s 2 ] t i + 3[m / s] j ) dt dt dt dt

Vektor ubrzanja je prvi izvod vektora brzine po vremenu, tj. drugi izvod radijus-vektora poloaja po vremenu kao parametru kretanja dv (t ) d 2r (t ) d d w (t ) = r(t ) = 10[ m / s 2 ] (t ) i + 3[m / s] (1) j = 10[ m / s 2 ] i 2 dt dt dt dt b) Moduo (intenzitet) vektora brzine u drugoj sekundi nalazimo na slijedei nain
v ( 2) =1 [ m / s 2 ] 2 i + 3[m / s] j 0 = 2 2 + 33 = 0
2 v( 2) = v x (2) + v 2 (2) = y

4 9 = 2 ,2 3 4 4 2 ,2 4 [m/s ]. 0 0 2 78 2 0 2

c) Moduo (intenzitet) vektora ubrzanja je konstantan poto njegov vektor ima oblik
w = 1 [m/s 2 ] i , tj. w =1 [ m 2 ] . 0 0 /s

6. estica se kree u xy-ravni tako d joj vektor poloaja ovisi vremenu zakonu r (t ) = (3 t 2 t ) i + t 3 j . ) naite vektore poloaja, brzine i ubrzanja u trenutku t1 =1[s] b) kada komponenta brzine postaje jednaka nula i kolika je tada komponenta brzine. Rjeenje: a) Radij-vektor poloa u trenutku t1 =1[s] jeste vektor r (1 = (312 1 i + 13 j = 2 i + 1 j . ) ) Vektor brzine u proizvoljnom trenutku t je prvi izvod radij-vektora poloaja po vremenu
d d d d [(3 t 2 t ) i + t 3 j ] = [3 (t 2 ) (t )] i + (t 3 ) j = (6 t 1 i + 3 t 2 j , ) dt dt dt dt a za trenutak t1 =1[s] postaje v (1) = (611) i + 312 j = (5 i + 3 j ) [ m/s ] . v (t ) = r (t ) =

Vektor ubrzanja u proizvoljnom trenutku t je prvi izvod vektora brzine, tj. drugi izvod radijvektora poloaja po vremenu
d d d d [(6 t 1 i + 3 t 2 j ] = [6 (t ) (1)] i + 3 (t 2 ) j = 6 i + 6 t j , ) dt dt dt dt a za trenutak t1 =1[s] postaje w (1) = 6 i + 61 j = 6 i + 6 j . w (t ) = (t ) = r
v (t ) = (6 t 1 i + 3 t 2 j , )

b) Poto je trenutna brzina u proizvoljnom trenutku t opisana gore naenom formulom

) x komponenta brzine je jednaka nuli u trenutku t 2 = (1/ 6 [s] , a y komponenta brzine u tom trenutku 2 ima vrijednost v y (1/ 6) = 3 (1/ 6) = (1/ 12) [ m / s ] .

7. Motor pree jednu treinu puta brzinom v1 = 10 [km/h ] , drugu treinu puta brzinom 0 v 2 = 2 [km/h ] i posljednju treinu brzinom v3 = 6 [km/h ] . Odrediti srednju brzinu motora. 0 Rjeenje: Srednju brzinu raunamo po formuli s s1 + s 2 + s3 v= = , gdje su s1 = s / 3 = v1 t1 , s 2 = s / 3 = v 2 t 2 , s3 = s / 3 = v3 t 3 . t t1 + t 2 + s3 Prema tome 3v1v 2v3 s s / 3+ s / 3+ s / 3 3 v= = = = = t s / 3v1 + s / 3v 2 + s / 3v3 1 + 1 + 1 v 2v3 + v3v1 + v1v 2 v1 v 2 v3
= 310 2 6 0 0 36 0 00 = = 18 [km/h ] 2 6 + 6 10 + 10 20 12 0 + 6 0 + 2 0 0 0 0 0 0 0
2 2

0 8. Pomak tijela odreen je jednadbom x(t ) = 1[m] +1 [m/s ] t + 5[m/s ] t . Izraunajte srednju brzinu tijela izmeu prve i druge sekunde, izmedu 1 [s] i 1,1 [s] te izmeu 1 [s] i 1,001 [s]. Rjeenje: Poloaji tijela u zadanim trenutcima su kako slijedi

x (1 =1[ m] +1 [ m ] 1 s ] + 5[m 2 ] (1[s]) 2 =1 [ m] , ) 0 /s [ /s 6 2 x (11 =1[m] +1 [ m ] 11 s] +5[ m , ) 0 /s ,[ /s ] (11[s]) 2 =1 ,0 [ m] , 8 5 x (1 0 ) =1[ m] +1 [ m ] 1 0 [s] + 5[ m 2 ] (1 0 [s]) 2 =1 ,2 0 [ m] , 1 0 /s , 1 /s , 1 6 05 x (1 0 1 ) =1[m ] +1 [ m ] 1 0 1[s] + 5[m 2 ] (1 0 1 [s]) 2 =1 ,0 0 0 [ m] , 0 0 /s , 0 /s , 0 6 2 05

x (11 x (1 , ) ) 1 ,0 1 8 5 6 = = 2 ,5[ m ] , 0 /s 111 , 01 , x(1 0 ) x (1 , 1 ) 1 ,2 0 1 6 05 6 v11, 0 = = = 2 ,0 [ m ] , 0 5 /s 1 1 0 1 , 1 00 , 1 x (1 0 1) x (1 , 0 ) 1 ,0 0 0 1 6 205 6 v11, 0 1 = = = 2 ,0 5 [ m ] . 0 0 /s 0 1 0 1 1 , 0 00 1 , 0 v11,1 =

Srednje brzine u zadanim intervalima su kako slijedi

9. ovjek iz glisera, kreui se uz rijeku pri prolazu ispod mosta izbacuje u rijeku plovak. Nakon 00 30 minuta vonje, okree gliser (trenutno) i plovei niz rijeku stie plovak 2 0 [ m] ispod mosta. Odrediti brzinu rijeke, ako motor glisera ima samo jednu brzinu. Rjeenje: Brzina plovka jednaka je brzini rijeke. Gliser se udaljavao od mjesta rijeke gdje je ispustio plovak 30 minuta. Isto toliko vremena mu treba da se vrati na mjesto rijeke gdje je ispustio plovak. Poto je za taj sat vremena plovak (rijeka) prela dva kilometra, brzina rijeke je dva kilometra na sat. 10. Sa pristanita nizvodno i uzvodno krenu dva ista broda, koja stiu istovremeno u pristanita i . Ako je brzina jednog i drugog broda u mirnoj vodi 12 puta vea nego brzina rijeke odrediti koliko puta je due vrijeme povratka broda iz u nego vrijeme povratka iz u . Rjeenje: Oznaimo sa u relativnu brzinu brodova u odnosu na rijeku i sa v prenosnu brzinu rijeke u odnosu na obalu. U odnosu na obalu brodovi se kreu apsolutnom nizvodnom brzinom u + v i apsolutnom uzvodnom brzinom u v . U odlasku brodovi prevaljuju putove
A = (u +v ) B t

A = (u v ) C t

. Dijeljenjem nalazimo:

AB u +v = u v AC

U povratku brodovi prevaljuju putove

BA = (u v ) t BA

CA = (u + v) CA . t

Dijeljenjem nalazimo:
2 2

BA u v t BA = . CA u + v t CA
2

Odnos vremena putovanja brodova u povratku je

t BA u + v BA u + v AB u + v u + v u + v 12v + v 13 = = = = , , = = 1 4 t BA 1 4 t CA t CA u v CA u v AC u v u v u v 12v v 11

KRAJ