You are on page 1of 15

jrefrmusrf;wdkYudk t*FvdyfbmomodkY jyefqdk ykHESdyfxkwfa0jcif;orkdif;

a'gufwmoef;xGef; jrefrmvdka&;xm;wJhpmudk t*Fvdyfbmomjyefqdkwm 19 &mpkESpfOD;puyJpNyD; awGUcJhygw,f/ a&mif;cif; 0,fcif; ajrae&mcsJUvmwJh vlawGajymwJh t*Fvdyft&if;&Sif[m bmompum;? jrefrmajrrSm ydkifeufwnfaxmifzdkY pmay? tmoDo&Sdvmawmh jrefrmajray:u t,l? vlawGav;pm;rSwfom;wJh vlawGudk;uG,f,kHMunfwJh

vlawGtpOftqufusifhvmwJh "avh? vlawGrSwfvmcJhwJh orkdif;? vlawGESpfoufjrwfEdk;wJh 0wKypnf;? vlawGtm;udk;wJh vufeufud&d,m? tJ'gawG olwdkYodzdkYvdkvmw,f/ 'grS 'DvlawGudk tvG,fwul NydKifqkdif Ekdifr,f/ 'DvlawGtay: ydkifydkifEkdifEkdif rif;rlEkdifr,f/ 'DvlawGudk tcsdeftMumBuD; vTrf;rdk;xm;Ekdifr,f/ t*Fvdyft&if;&SifeJY ra&S;raESmif; cyfoGufoGufa&mufvmwJh c&pfomoemjyKawGuvnf; wkdif; &if;om; bmompum;? pmay? "avh? ukd;uG,f,kHMunfcsufeJY orkdif;udk odcsifw,f/ bmjyKvdkYvnf;qdkawmh c&pfomoemudk ajymcGifh&atmif olwdkY[m wkdif;&if;om;eJY &if;ESD;atmifa&maESm&r,f? wkdif;&if;om;awG ajymwJhpum;udkem;vnfwJhtjyif tJ'FDpum;awGeJYyJudk ajymcsifwmawGudk vnfvnfywfywfajymzdk vdkw,f/ wkdif;&if;om;awG&JU tBuKduf? tawG;? t,l? todawGrSm rlvxufomvGefwdk;wufcsif&if c&pfomoemudk vkduf emusifhBuHygvdkY jyifopfvdk? tDwvDvdk? pydefvdk? t*FvdyfvdkajymvdkY b,fem;vnfrSmvJ? Ucsifvdk? u,m;vdk? u&ifvdk? Armvdk? &Srf;vdkajymrS xda&mufr,fvdkY jrefrmwkdif; taygif; c&pfomoemjyKq&muvnf; aumif;aumif;BuD;odw,f/ jrefrmEkdifiHudk &if;om;pum;udk tapmqkH;a&mufvmwJh olodorQudk Oa&myt&if;&Sif;yJjzpfjzpf? c&pfomoemjyKyJjzpfjzpf? aemufvkdufvmr,fh t&ifoifr,f? Oa&mybmompum;wpfckeJYa&;NyD;

toif;awGtwGuf tawGUtBuHKudk jzefYjzL;r,f? aemuf vkdufvmwJhvl[m wkdif;&if;om;eJY jrefrmajrayga&muf vmNyD; rMumcifrSmyJ pum;ajymEkdif? w&m;a[mEkdifatmif pum;oifpmtkyfvdkw,f/ pum;oifpmtkyfrSm r&Sdr jzpfwJhpmtkyfuawmh t*FvdyfbmomeJY &Sif;vif;azmfjyxm;wJh jrefrmo'gpmtkyfjzpfygw,f/ 'Dvdkpmtkyfr&Sd ao;cifu jrefrmpum;oifwJh EkdifiHjcm;om;tzkYd odyfcufcJw,f/ 'DawmhjrefrmEkdifiHrSm aoG;pyfzdkYyJ jzpfjzpf? 0g' jzefYzdkYyJjzpfjzpf? vkyfief;atmifjrifcsif&if 'DvdkpmtkyfrsKd;udk pwifjyKpk&rSmaygh/ 'Dae&mrSm t*Fvdyft&if;&Sifukd udk,fpm;jyKwJh ukefonf? ppfom;? EkdifiHa&;orm;? tkyfcsKyfa&;orm;xuf c&pfomoemjyKq&mawGu ydkNyD; pGrf;w,f? z,fvpf u&,f
Felix Carey

a&;wJh

jrefrmbmomo'gusrf;udk 1814 rSm umvuwm;? aq&rfydk? ESpfjcif;omoemjyKykHESdyfwkdufu ykHESdyfjzefYa0ygw,f/ t'kded&rf *swfqif Adoniran Judson qdkwJh tar&du ESpfjcif;omoemjyKq&m[m 13 Zlvkdif? 1813 rSm &efukefqdyfurf;udk wufvmcJhw,f/ ola&mufvdkY okH;ESpfwdwdjynfhwJh 13 Zlvkdif? 1816 rSm jrefrmt*Fvdyf o'gusrf;udk a&;NyD;ygw,f/ c&pft,l0g'udk jrefrm vdka&;om;wifjywJh yxrqkH; ]]a[mpm}}udk tJ'DvlyJ a&;NyD;ygw,f/ tJ'DESpf atmufwdkbmrSm jrefrmpmcJpmvkH; awGeJY ykHESdyfpufyg a*smha[mif George Hough u ,lNyD;vkdufvmvdkY ]]a[mpm}}udk axmifeJYcsDNyD; ykHESdyfMuyg awmhw,f/ *swfqif&JUZeD; tefa&;wJh c&pf,mOftar;tajzpmtkyfudkvnf; jrefrmbmomeJY okH;axmifdkuf ygw,f/ *swfqifu "ropfudk jrefrmvdk&SdzdkY qufNyD; tm;xkwfjyefw,f/ 'Dawmh jrefrm? t*Fvdyfa0g[m& pmtkyf&SdzdkY odyfvdkvmw,f/ jrefrm? t*Fvdyftbd"mefvnf;&SdzdkY vdkvmw,f/ c&pfomoemjyKawG vkdcsifwJhpm tkyfBuD;udkyJ t*Fvdyft&Sif;&Sif;uvnf;
1

vdkcsifw,f/ aq&rfydkrSmyJ

jrefrmeJYt*Fvdyf 1825 u

1824

rSm

ppfjzpfMuygNyD/ ppfjzpfawmh

t*Fvdyfppf *swfqifudk

om;u

olvdkcsifwmudk

jrefrmvdk rouFmvdkY

pNyD;vkH;aumufwpfvkH;ESpfvkH; ajymEkdifzdkY csufjcif;vdkr,f/ tJ'gaMumifh a*smh a[mifa&; t*Fvdyfjrefrma0[m&usrf;udk ykHESdyfvkdufygw,f/ t*FvdyfolvQKdjzpfrSmyJqdkNyD; jrefrmuzrf;xm;w,f/ umvuwm;a&mufNyD;om; *swfqifpkxm;wJh pmawGudktajccHNyD; z,fvpfu&,fu tbd"mefykHESdyfzdkY vkyfw,f/ u&,fokH;NyD;aemuf *sKdemoefa0h Jonathan Wade u qufvufBudK;pm;aqmif&GufwmeJY t*Fvdyfbmom &Sif;vif;csufygaom jrefrmbmomtbd"mefudk aq&rfydkESpfjcif; omoemjyKykHESdyfwkdufrSm 1826 u kdufESdyfNyD;ygw,f/ pmtkyf&JU rdwfqufpmudk *sKdemoefaoh u 15 'DZifbm 1825 rSma&;NyD; vufrSwfxk;ygw,f/ olYtajymu tckykHESdyfwJhusrf;rSm 'gayr,fh roGm;rjzpfoGm;Mu&vdkY t&if;rlvjzpfwJhtaMumif;t&mudk omoemjyKq&ma'gufwm ckeajymwJh *swfqif&JU EkdifiHudk usrf;rsKd;udk vufa&;pmrlu &ygw,f/ jrefrmEkdifiH tar&duefomoemjyK vkyfief;rSm tokH;cszdkY &m(vsm)xm; csuf&SdcJhw,f/ tckNyD;oGm;wJhppfaMumifh olwdkYwawGu xkdufwefwJhtrsKd;om;tawmfrsm;rsm;[m jrefrmbmompum;ajymwwfcsifMuw,f/ tckykHESdyfr,fh

wrf;wolawGrsm;vmw,f/ b*Fvm;tpdk;&BuD;uvnf; ykHESdyfjzpfatmif &uf&uf a&ma&m ulr,fvdkY tmrcHw,f/ 'Dawmh jrefrmEkdifiHomoemjyKtzJGUtusKd; vdkvm;olawGeJY a'gufwm*swfqif tusKd; vdkvm;olawGu 'Dusrf;udk tjrefqkH;ykHESdyfjzefYcsdzdkY tifrwefoifhw,fvdkY ,lqMuygw,f/ a'gufwm*swfqif udk,fwkdif ykHESdyfwJhae&mrSm rBuD;MuyfEkdif? 'gwpfckyJvdkygw,f/ (a'gufwm*swfqif [m ppfpjzpfawmh jrefrmu zrf;xm;wJh uHqdk;ol wpfpkrSm ygoGm;w,f/ rod&ao;bl;)/ rodao;wJh yk*dKvfawGtwGuf xyfajym&OD;r,fqdk&if a'gufwm*swfqif&JU apwemu jrefrm omoemjyKrSm 'Dusrf;rsKd;&SdrS wGifus,fr,f/ 'gukdjzpfatmif olvkyfw,fqdkwJh apwemwpfrsKd;wnf;yJ &SdrSmyg/ 'Dpum;udk rSeuefaMumif; taxmuftxm;jyp&muawmh a'gufwm*swfqifudk,fwkdifeJY [dk w,ef;u olYrSm tazmfqdkvdkY f wpfa,mufwnf;&SdcJhwJh jzpfw,f/ wu,fvkdY omoemjyKq&ma*smha[mifwdkY olwkdYBudK;pm;aqmif&GufvdkY tJ'gawGudk axmuf ESpfOD;[m tcsif;csif; tajytvnf aqG;aEG;NyD; aMumfjimzl;NyD; jzpf&r,fvdkY 0dkif;NyD;ulnDwJh aiGaMu;tjrwftpGef;&atmif bmwpfckrS igwdkYrvkyfMubl;vdkY qkH;jzwfaMumif;trsm;odapatmif 0ifaiG&Sd&ifvnf; jrefrmomoemjyK&efykHaiGyJ ykHESdyfjzpfatmif jy|mef;NyD;jzpfygw,f/ xm;vkduf&if tck'Dusrf;udk tckwpfq,fh&SpfvMumygNyD/ BudK;pm;axmufvSrf;ayr,fh aow,f? &Sifw,f uJGjym;atmif

a'gufwm*swfqif&JU tusKd;vdkvm;ol awG[m olwdkYcifwJh yk*dKvfBuD;udk,fwkdif pdwfapwemydkif;jzwfNyD; udpudk ckvdktcgaumif; tcGifhaumif; BuHKwkef;jzpfatmif aqmif&GufvkdufMuwmyJ jzpfygw,f/ t*Fvdyf&JU b*Fvm;tpdk;&u 'Dvdk jrefrmt*Fvdyftbd"mef wpftkyftjrefvdkcsifvdkY *swfqifhpmtkyfudk ykHESdyfvkdufwmudk *swfqifudk,fwkdif ododcsif; jyif;jyif;xefxef uefYuGufwmrsKd;awmhr vkyfbl;xifw,f/ 'gayr,fh tar&duESpfjcif; omoemjyKXmecsKyfudk 13 Zlvkdif 1843 &ufpJGeJY a&;wJh *swfqif&JUpmxJrSm rESpfu arvupNyD; 'Dwpfouf igjyefNyD; vufeJYawmifrwdkYawmhbl;vdkY wpfBudrfru ESpfBudrf wkdifydkif;jzwfxm;wJh tbd"mefukd 0dkif;0ef;ylpmMuvGef;vdkY bk&m;tvdkawmfygyJ avqdkNyD; jyefudkifaew,f/ t&if 1826 pmtkyfu trSm;awG ygwmodyfrsm;w,fvdkY a&;wmzwf&w,f/

aemufwpfBudrfjyefudkifwJh tbd"mefuawmh *swfqifuG,fvGefwJh 12 {NyD 1850 rSm rNyD;ao;bl;/ omoemjyK q&mpwDAif E.A Stevens qufvufaqmif&GUfvdkY 1852 rSm ykHESdyfNyD;ygw,f/ jrefrmESpfjcif;om omemjyKtzJGUuvnf; tJ'D 1852 xGufpmtkyfudkyJ *swfqif&JU yxrtbd"mefvdkY todtrSwfjyKNyD; 1952 cku tJ'Dpmtkyfudk &mjynfhtxdrf;trSwf jyefNyD;ykHESdyfvkdufygao;w,f/ jrefrmt*Fvdyf tbd"mefudk tcgtcGifhBuHKwkdif; jyKjyifr,f? wkd;csJUr,fvdkY pdwfZJG&SdMuygw,f/ apmapmuajymcJhwJh *swfqiftbd"mefudk omoemjyKpwDbifqef R.C.Stevenson u jyifqifwdk;csJUNyD; 1893 rSm ykHESdyfcJhygw,f/ tJ'D jyifqifcsufpmtkyfudk wkd;csJUjyifqifzdkY rEav;rSm 1913 usif;ywJhor0g,r uGefz&ifhusif;yqJ pD 'AvsL'ef;u C.W.Dunn u EId;aqmfygw,f/ t&if 1910 uyJ wnfaxmifcJhwJhjrefrm EkdifiH okawoetoif;udk 'Dwm0efay;oifhw,fvdkY uGefz&ifhu qkH;jzwfvkdufw,f/ toif;uvnf; tpyxr tvG,fwul odEkdifMuatmif w,fNyD;pdwfr0ifpm;bl;/ 'gayr,fh toif;&JU&nf&G,fcsufawGxJrSm wpfESpfESpfBudrf? okH;Budrf *sme,fdkufESdyfjzefYa0zdkYqdkwJh jrefrmwkdif;&if;om; r[kwfwJhtoif;0if awGudk jrefrmEkdifiH&JU EkdifiHa&;? vlrIa&;? pD;yGm;a&;eJY "avhxkH;pH ,Ofaus;rIawGudk t*FvdyfbmomeJYa&;om;NyD; &nf&G,fcsufeJYawmh udkufnD aeygw,f/ 'Dawmh 'Dwm0efudkMumMum Niif;Ekdifr,f rxifygbl;/ 'ef;? 'l&GdKifqJ Chas.
Duroiselle, qm; H.F.Searle eJY pwD;0wf J.A.Stewart wdkYu EId;aqmfjyfawmh 1924 rSm jrefrmEkdifiHokawoetoif;u

tbd"mefwm0efudk vufcHaqmif&GufzdkY oabmwlvkdufw,f/ aqmfMoolav;OD;ukdyJ tbd"meftzJGUi,fwpfck zJGUay;NyD; pma&;wpfa,mufcefYay;w,f/ pmtkyfawGpkw,f? a0g[m&uwfjym;awG xkwfw,f/ wkdif;oljynf om;awGu ydkYay;wJha0g[m&awGudk vufcHw,f/ ol&d,aeYpOfeJY &efuefkaeYpOf(t*Fvdyfbmomxkwf)xJrSm tbd"mefrSwfom;csufqdkwJh acgif;pOfeJY aqmif;yga;wG rMumcPxnhfvdkY vltrsm;odvmw,f/ tultnDydk& vmw,f/ tpdk;&uvnf; wpfESpfaiG 2500 axmufyHhw,f/ aemuf 1931 rSm tpdk;&axmufyHhaMu;&yfoGm;vdkY &efukefwuodkvfuqufNyD; ulnDaxmufyHhw,f/ wuodkvftqifh wkd;wufvmwJhtcgrSmawmh ynmwkd; yGm;a&; OD;wnfcsufjzpfw,fvdkY qdk&ygw,f/ EId;aqmfaqmif&GufwJh t*FvdyfBuD;awG tNidrf;pm;,lNyD; t*Fvef jyefawmh t*FvefrSmyJ qufvkyfr,fqdkNyD; pmtkyfpmwrf;tm;vkH; o,foGm;Muw,f/ tdEd,a&mufaewJh jrefrmtpdk;&u 1944 rSm tbd"mefvkyfief;twGuf 10000 ay;cJhygw,f/ &efukefwuodkvfuawmh 1946 rSm tbd"mefvkyfief;udk qufvufrulnDawmhygbl;/ acgif;aqmifq&mpwD;0wf 1 ar 1948 rSm aoqkH;wJh tcg 'ef;qm;eJY q&mvSazwdkYqufNyD; wm0ef,lMuw,f/ &efukefwuodkvfu Mo*kwf 1950 rSm tbd"mef vkyfief;vkH;udk vef'efwuodkvfta&SUwkdif;eJY tbd"mefBuD;BuD; oemjyKq&m*sKdeoef a0h tmz&duynmaumif;udk jzpfay:vmatmif a&;NyD; 1852 vJTcJhygw,f/ tckawmh 'Dvkyfief; a'gufwmvSazyJ om Ak'0g'eJY OD;pD;acgif;aqmifjzpfygw,f/ tkyfwJG ig;wJGawmhxGufygNyD/ ydkYay;wJhpmtkyfuav;awGudkvnf; ck enf;enf;ajymjycsifw,f/ xkwfa0wJh armfvNrdKifESpfjcif;omoemjyKykHESdyfwkdufu

jrefrmpmaytbd"mefay:cJhzl;ygw,f/ jrefrmawG&JU udk;uG,f,kHMunfrIt,leJY "avh&,f? jrefrmpmay pDukH;a&; om;ykHudk tawmftoifh odomjrifomatmif a&;jywJhpmtkyfjzpfw,fvdkY xifygw,f/ jrefrmudk t*Fvdyf bmomjyefwJh enf;[m oifay;oifhw,fvdkY ,lqwJhyk*dKvfwpfOD;u t*FvdyfpmpDukH;enf; yxrtqifhac: bmomjyefoifcef;pm qkdwJhpmtkyfudk armfvNrdKifu 1879 rSm ykHESdyfxkwfa0ay;ygw,f/ aemufwpftkyfu rufumwpf S.M. Mckertich a&;wJh t*Fvdyf jrefrmyDyDoo bmomjyefenf;qdkwJhpmtkyfudk 0gustvkduf tu&mpOfNyD; 1890 jynfhrSm ykHESdyfxkwfa0cJhygw,f/
3

jrefrmyDyDajymwJhpum;udk vkH;aumuft"dy,fjyefa&;vdkY bmrSoabmaygufrSm r[kwfbl;/ t*Fvdyfem;rSm odoGm;atmif

b,fvdkbmomjyef&r,fvdkY

oifay;wJhpmtkyf ausmif;

jzpfr,fudk

xifygw,f/ z&ifh

'DvdkpmtkyfrsKd;
F.G.French

qufa&;zdkY a&;NyD;

aumif;w,f/

&efukeftpdk;&txufwef;ausmif;

tkyfvkyfoGm;wJh

tpdk;&ykHESdyfwkdufu

t&iftESpfig;q,fausmfuyJ ykHESdyfzl;wJh jrefrm tokH;udk wkvdkYrSm;wwfwJh t*Fvdyf0gusESpf&m trnfeJY pmwpftkyf7Sdygw,f/ jrefrmawG t*Fvdyfpma&;&if yxrjrefrmvdk pOf;pm;w,f/ NyD;rS t*Fvdyfvdk bmomjyefw,f/ tJ'gb,fawmhrS zwf raumif;bl;/ t*Fvdyf vkdta&; racsmbl;/ rSm;awmifrSm;wwfao;w,fvdkY za&Zmu olYwynfhjrefrmuav;awGudk ynmoifwJh pmtkyfjzpfayr,fh wjcm;bmomjyefcsifolwGtwGuf tifrwef aumif;wJh pmtkyfjzpfygw,f/ &pfcsufwify,f
Richard C.Temple uvnf; 1983 rSm wpfBudrf? 1894 rSmwpfBudrf tm&Stoif;awmf*sme,fxJrSm ]]t*Fvdyf? Jrefrm

a0g[m&orkdif;a&;p&mvrf;p}}

vdkY

aqmif;yg;&Snfa&;zl;ygw,f/

tJ'gawmh

jrefrmajray:

t*Fvdyfa&mufNyD;awmh

jrefrma0[m&awGxJu t*Fvdyfu bmomjyefraeawmhbJ wkdufkduf,loch;wJh pum; vkH;awGtaMumif;ygyJ/ jrefrma0g[m& t*Fvdyf*E0ifxJ 0ifoGm;wJh pum;vkH;pm&if;aygh/ 'grsKd;vnf; t&if;t jrpfeJY qufpyfNyD; pmwpftkyfjzpfatmifa&;zdkY aumif;wJhtaMumif;t&mygyJ/ jefrmudk t*FvdyfbmomjyefwJhtcg erlemawG? Avhusifhcef;awG? A0[m&pm&if;awGeJY vufawGUoifay;wJh pmtkyfaumif;wpftkyfuawmh yxrwJG udk t*Fvdyf 1906 u bmomoifcef;pmqdkwJh ykHESdyfwJhpmtkyfrSm pmtkyfygJ rlvuwnf;u rygw,f? &efukefa*ZufykHESdyfwkdufu ykHESdyfa&mif;pm;vmcJhw,f/ odyf vlBudKufrsm;w,f/ jrefrmEdkifiHvGwfvyfa&;&NyD;aemuf tBudrfBudrf jyefNyD;ykHESdyfa&mif;csae&ao;w,f/ pma&;ol&JUtrnfom trSmpm&JU&ufpJGt& ar 1897 vdkY a&;xm; wmawGU&r,f/ qdkvdkwmu 1897 uyJ 'Dpmtkyfay:aeNyD? odrDvkdufwJh

a&S;q&ma[mif;awGudk ar;awmh 'AvsL*sD 0uf'gpyGef; W.G.Wedderspoon a&;wmjzpfr,fvdkY ajymwmyJrSwf&zl;ygw,f/ t*Fvdyfvdk jrefrmtaMumif;awGa&;awmh vlemrnfawG? ae&ma'oemrnfawG usrf;pm&if;eJY udk;um; wJh usrf;emrnfudka&;awmh b,fvdka&;rvJqdkwJh jyemay:jyefw,f/ em;rSmMum;ovdka&;vkdufwmayghvdkY vG,fvG,fajymMuvdrfhr,f/ 'gayr,fh jrefrmemrnfudk t*Fvdyfem;urSefatmif rMum;wmawG odyfrsm;w,f/ Oyrm rkdifu,fqkdif; jrefrmEkdifiHudk 1795 u vmawmh {&m0wDjrpfpOfqdyfurf;jy ajrykHwpfck olYrSwfwrf;rSm xnfhxm;ygw,f/ tJ'DajrykHxJu emrnfawGudkzwfMunfhygw,f/ wnfae&meJYudk,fNyD; 'DNrdKUjzpfrSmyJqdkNyD; uaeY uRefawmfwdkYrenf; rSef;,lMu&ygw,f/ tu&mzvS,fenf; Transliteration udk okH;ygvm;vdkY tBuHPf tBuHPfay;vmMujyefw,f/ pdefYAmaA H.L.St.Barbe &JU ]]jrefrmtu&mzvS,fenf;}}aqmif;yg;udk tm&St oif;awmf*sme,f 1878 ckxkwfrSm pa&;wmawGU&ygw,f/ tu&mzvS,fykHudk oyfoyfoifOD;rS? roifxm; wJhvl[m b,fvdkYrS zwfjzpfrSmr[kwfbl;/ Mum;csNyD; jrefrmemrnfudk t*Fvdyfvdk? t*Fvdyfemrnfudk jrefrmvdk toHxGufa&;enf;eJY tu&mzvS,fenf;aygif;a&;ykH pmtkyfudk [efaumuf R.B.Hancock u a&;NyD; &efukef tar&duESpfjcif;omoemjyK ykHESdyfwkduf 1883 ckrSm a&;om;ykHESdyfjzefYa0cJhygw,f/ tJ'Denf;udkyJ vlBudKufrsm; NyD;? tpdk;&u jrefrmemrnfeJY t*Fvdyfa&;enf; ,SOfwjGazmfjyykHZ,m;qdkwJh emrnfeJY &efukeftpkd;&ykHESdyfwkdufu 1907 rSm ykHESdyfcJhygw,f/ tckacwfrSm wpfcgjyefjyifzdkYaumif;ygao;w,f/ tdEd,rSmawmh t&ifu t*Fvdyfu ryDroa&;wJh ukvm;NrdKU&Gme,fy,f emrnfawGudk a&mrtu&meJYyJ yDyDooa&;zdkY aMumfjimNyD;jyifjzpfygw,f/ jrefrmeHr,fawGxJu
Bassein=Pathein,

Oyrm-ppfawG(Akyab)?
Prome=Pyay,

anmifwkef;

(Nyandoon)?

ykodrf(Bassein)

jynf(Mergui)? t,f'Dwm)
4

&efukef(Rangoon) eJY oHwJG(Sandoway) wdkYjzpfygw,f/ (,ck Akyab=Sittway, Yandoon= Nyaungdon,


Mergui=Myeit, Tangoon=Yangon, Sandoway=Thantwe

a&S;jrefrmpmjzpfwJh

yk*Hacwfausmufpm;awGxJu

pmrsKd;udkawmh

tu&m

zvS,fenf;ppfppfudkyJ

okH;oifhw,fvdkY

,lqolvJ&Sdw,f/ Avuf*'ef C.O.Blagden u ]]a&S;jrefrmausmuf pmudk tu&mzvS,f&ef}}aqmif;yg;wpfapmifudk 1914 ckESpfxkwf jrefrmEkdifiHokawoetoif;*sme,fu a&;cJh ygw,f/ ausmufpm0efjzpfcJhwJh 'l&GdKifqJ C.Duroiselle uvJ ]]jrefrmtuudk twdtusa&mrtu&meJY zvS,f&ef}} aq;yg;wpfapmifudk 1916 ckESpfxkwf jrefrmEkdifiHokawoetoif;*sme,frSm xyfyD;a&;om;cJhyg w,f/ *sDtdyfcsf vkY G.H.Luce eJY OD;azarmifwifwdkYuvJ ausmufpmudk zvS,fenf;eJYyJ a&;oifhw,fvdkY axmufcHygw,f/ 'Denf;[m wdusvdkY tckacwf uRefawmfwdkYvJ BudKufygw,f/ okH;ygw,f/ 'gayr,fh apmapm uajymcJhovdk tu&mzvS,fenf;udk oifxm;rSa&;wwf? Zwfwwf&Sdr,f? odyfawmh rcufygbl;? ygVdwdkY ouwwdkYudk a&mrtu&meJY a&;enf;&Sdygw,f? tJ'gudk jrefrmpma&;vdkY&atmif eJeJxyfajzxm;wmyJ jzpfyg w,f/ jrefrmEkdifiHwkdif;&if;om;awG&JU wkdif;&if;om;awG&JU bmompum;udk c&pfomoemjyK q&mawGyJ qufyD;oif,lMuw,f/ atmif "avhxkH;pHtaMumif;awGa&;yD;om;&Sd&if t*FvdyftoHxGuftwkdif; twdtusyDyDoojzpf

EkdifiHwumokH;toHxGif oauFw Phonetic script awGeJY a&;ygvm;vdkY wifjywJhvlawGvJ &Sdygao; w,f/ trfpxa&mif;
L.E.Armstrong eJY OD;azarmifwif aygif;yD; jrefrmtoHxGuf zwfpmudk 1925 rSm vef'efwuodkvfykHESdyfwkdufu

ykHESdyfcJhygw,f/ tJ'DtxJrS oifcef;pmtm;vkH;udk toHxGufoauFweJYyJa&; w,f? tar&durSm aumeif W.S.Cornyn a&;wJh jrefrmpum;ajypmtkyfudk e,l;a,mufrSm 1945 u ykHESdyfygw,f/ toHxGufoauFwawGyJokH;ygw,f/ a*s at pwD;0wfuG,fvGefyD;rS 1955 rSm ykHESdyf&wJh olYpmtkyf jrefrmpum;ajyvufpJG pmtkyfrSmvJ oifcef;pmtm;vkH;udk toHxGuf oauFweJYyJ a&;ygw,f/ a'gufwmvSaz a&;yD; 1962 vef'efrma&;wkdufxkwf jrefrmpum;ykH pmtkyfrSmvJ pum;ykHtm;vkH;udk toHxGufoauFweJYyJ a&;om;azmfjyw,f/ q&mvSazwdkY OD;pD;yD;xkwfaewJh jrefrmt*Fvdyftbd"mefrSmvJ jrefrmawGrSm ta&;wpfrsKd; tzwfwpfrsKd;jzfpaew,dvkdY xif&Sm;atmif toHxGufoauFweJY a0g[m&awGudk a&;jyxm;ygao;w,f/ armifvSodef;
John Okell

a&;yD;

vef'efatmufpzdkY

wuodkvfykHESdyfwkdufu

1969 tu&m

rSm

ykHESdyfay;wJh zvS,fenf;udk

jrefrmpum;ajymvufudkifESpfwJGrSmvJ toHxGufoauFweJY toHxGufykHudk jyxm;w,f/ bmom pum;ynm&SifawGtzdkY toHxGufoauFwudk vufrvTwf0HhwJhenf;twkdif;yJ vufvTwfvdkYr&bl;/ bmomjyefMuw,f/ uRefawmfwdkYorkdif;orm;uawmh Oyrm omoemjyKa*s trf [pf0J
J.M. Hswell

jyKpkwJh

rGefo'ga0g[m&pm&if;[m 1874 rSm &efukeftar&duESpfjcif;omoemjyK ykHESdyfwdkufu ykHESdyf yD;ygw,f/ omoemjyKq tD;tdk pwDAif E.O.Stevens jyKpkwJh rGefa0g[m&eJY t*Fvdyfbmomjyefudk &efukef tar&du ESpfjcif;omoemjyKykHESdyfwkdufrSmyJ 1896 u ykHESdyfyD;ygw,f/ omoemjyK q&m tm [vDa' R.Haliday jyKpkwJh rGeft*Fvdyftbd"mefudk Aefaumuf? ,dk;',m; toif;u 1922 rSm ykHESdyfay;ygw,f/ omoemjyKq&m*sKdeoef a0h Jonathan Wade jyKpkwJh u&ift*Fvdyftbd"mefudk 1896 rSm &efukeftar&du ESpfjcif; omoemjyKykHESdyfwkdufu ykHESdyfay;cJhw,f/ ydk;u&ift*Fvdyftbd"mefudk ygqm W.S.B.Purser eJY q&mxGef;atmifwdkY jyKpkMuw,f? &efukeftar&duESpfjcif;omoemjyKykHESdyfwkdufuyJ 1922 rSm ykHESdyfay;w,f/ q&mul&Sif
J.N.Cushing jyKpkwJh &Srf;t*Fvdyftbd"mefudk 1881 rSm &efukeftar&duESpfjcif;omoemjyKykHESdyf wkdufu ykHESdyfygw,f?

omoemjyK q&m[efqef O.Hanson jyKpkwJh ucsift*Fvdyftbd"mefudk 1906 rSm &efukeftar&du ESpfjcif;omoemjyK ykHESdyfwkdufuyJ ykHESdyfay;cJhw,f? vufpvDarvae
Leslie Milne

a&;wJh

yavmift*Fvdyftbd"mefudkawmh

&efukeftpdk;&ykHESdyfwkdufu 1931 rSm ykHESdyfay;ygw,f/


5

bmompum;udk wwfvmawmh 'Dwkdif;&if;om;awG&JU "avhudk odzdkYvdkjyefw,f/ udk;ug,f,kHMunfykHudk odzdkYvdkw,f? jrefrmeJY rGefuvlrIa&;rSm eDwdawG &Sdw,f? 'gaMumihf *sdrf;*a&; James Gray a&;wJh jrefrmusrf; vma&S;ola[mif;wdkY qk;rpum;(ac:) jrefrmEkdifiHeDwdpmay trnf&SdwJhavmueDwd? "reDwd? &mZeDwdeJY okw 0'eeDwd av;rsKd;bmomjyefudk 1886 rSm vef'efx&yfAemwkdufu ykHESdyfay;ygw,f/ ewfudk;wJh vlawGvJ &Sd avawmh tm pD wify,f R.C.Temple a&;wJh wkdif;&if;om;awGa&;wJh ewfokH;q,fhckepfrif;taMumif; bmomjyefudk 1906 bkHabynmtoif;u bkHabrSm ykHESdyfxkwfa0cJhw,f/ u&ifdk;&m"avhawG pkHEkdiforQpkH tmif q&mapmaumwl;a&;ay;wJhusrf;udk omoemjyKq&m*sKdeoef a0hu 1847 eJY 1850 jynfhtwGif;rSm pm tkyfawGtwJGcJGyD; xm;0,fu&ifESpfjcif;omoemjyKykHESdyfwkdufu ykHESdyfcJhygw,f/ pmtkyfeHr,fu &Snfygw,f/ u&ifwdkYeJY pyfqkdiforQ kd;&mtrSwftom;? ykHjyif? aw;uAsm? "avh? ewfudk; pkH;yl; ewfwkduf? y,m*ukxkH;t aMumif;awGudk oabmwl&mpkaygif;yD; tu&mpOfykHESdyfwJh u&ifrIya'omusrf;? a0g[m&&Sif;vif;csufeJY jaymqdkokH;pJGykHvJ ygw,f/ tJ'gtm;vkH;[m pmtkyfeHr,fygyJ? pmrsufESmaxmifausmfw,f/ Ak'omoem0ifawG bufu pdwfaeoabmxm;awG odzdkYuawmh omoemjyKq&m csufpwmAJeuf Chester Bennett jyKpkwJh rmvmvuFm&0wK t*Fvdyfbmomjyef&Sdw,f/ e,l;a,muf 1853 ck xkwf tar&duta&SUwkdif;oif;*sme,f rSm ygw,f/ tJ'DpmtkyfudkyJ vef'ef zdkvD,dkoif;u 1859 ckrSm xyfykHESdyfay;ygao;w,f/ jrefrm[dawm a'o qdkwJh eHr,feJYpmtkyfudk pdefYtef'l;pdefY*Ref
R.F.St.Andrew St.John u 1886 rSm tdE,r*Zif;xJrSm a&;om;wifjycJhygw,f/ AdkvfBuD;a&m*sm Capt.Henry Thomas Roger u jrefrmawG&JU "ry'wd&Sif;vif; csuf? r*fvrf; zdkvfvrf;eJY jrefrmbkef;BuD;taMumif; avhvmsufvdkY rSnfhxm;ygw,f/

vlxk"avhudk ykHjyifuvJ azmfxkwfEkdifygw,f/

apmapmuajymwJhtxJrSm ygoGm;wJh pdefYtef'l;pdefY*Ref yJ

jrefrmawGajymwmudk bmomjyefw,fvdkY 0efcHcsufeJY ]]tdEd, jrefrmoufBuD;pum;}} aqmif;yg;wpfcka&;cJh w,f? vef'ef 1889 ck xkwf oufBuD;pum;r*Zif;rSm xnhfoGif;azmfjycJhw,f? ]]u&ifawG&JUaetdrf? vufrI ynmeJY Oya'xkH;pHtaxGaxG}} aqmif;yg;udk tm&Stoif;awmf b*Fvm;wkdufcJG*sme,f 1868 ckxkwfrSm omoemjyKq&mz&efppf arqGef Francis Mason u a&;cJhygw,f/ q&mausmfZHa&;wJh pmawGxJu aumuf EkwfyD;Am;eyfa[mifwef Bernard Houghton u ]]paum u&ifoufBuD;pum;}} aqmif;yg;udk 1893 ckxkwf jzpfaom tdEd,a&S;ajym "rowfusrf; a&S;okH;*sme,fxJrSm pmtkyfum xnfhoGif;azmfjycJhygw,f? jrefrmvdka&;wJh "avhtaMumif;jyKpkxm;wJh pmtkyfudkvJ bmom jyefygao;w,f/ Oyrm *Ref *sm'if John Jardine bmomjyefwJh ypdZecsif;vlrsKd;wdkYtay:wGif pD&ifqkH;jzwf&m armifwufNzdK; pmtkyfjzpfw,f/ &efukeftpdk;&ykHESdyfwkdufu jrefrmvdkeJY t*FvdyfbmomjyefwJGyD; 1884 ckrSm ykHESdyfcJhw,f/ jrefrmwkdif;&if;om;awG&JU tdrfrItarGrIowfawGudkawmh tkyfcsKyfwJh t*Fvdyfu ydkyD;avhvmvdkpdwf&Sd w,f/ jrefrmawGtay:rSm tkyfscsKyfvmwJh t*Fvdyf[m vifcef; r,m;cef;eJY ypnf;cJGa0qufqHykHudk a&S;jrefrm ykHpHtwkdif; twnfjyKrS jzpfr,fvdkY oabmaygufwmeJY weoFm&Dudkodrf;NyD;uwnf;u 'Dudpudk pyD;avhvmcJh w,f/ &pfcsufqef
D.Richardson u rEk"rowfudk t*Fvdyfbmomjyefw,f/ armfvNrdKif tar&du ESpfjcif; omoemjyKykHESdyfwkdufu 1844 rSm

ykHESdyfay;cJhw,f ok"rmpm&D rif;orD;"rowfjzwfxkH; udk Aef'dk Chas J Bandow t*Fvdyfvdkjyefw,f/ 1881 &efukef tar&duefESpfjcif;omoemjyKykHESdyfwkdufu ajcmufBudrfajrmuf ykHESdyfw,fvdkY od&ygw,f/ *Ref *sm'ifu OD;pD;em,uvkyfyD; jrefrm"rowf? rGef"rowfawGudk bmomjyefcJhyg w,f/ &efukeftpdk;&ykHESdyfwkdufu 1882-1883 rSm ykHESdyfwJh

Ak'omoem0ifwdkY Oya'rSwfpk&SpfapmifwJGxJrSm *sm'ifuckdif;vdkY armifpef;? Zdkcifrm Forchhammar ? rkdifeyf S.Minus eJY armifoujzLwdkYbmomjyefay;wJh "rowfwcsKdUygw,f/ tJ'D "rowfawGuwmh "r0dvmo"rowf rEk&if;"rowf rEk0Pem"rowf arm[0dap'eD"rowf 0g*gk"rowf 0dedpm,yuoeD"rowf wdkYjzpfygw,f/ jrefrmEkdifiHtuxfydkif;udk t*Fvdyf&yD;awmh uif;0efrif;BuD;a&;wJh toHacy0Pem usrf;udk t*Fvdyfvdkjyefygw,f/ tJ'gtjyfi uif;0efrif;BuD;udkyJ tdrfcef; usrf;wpftkyef? tarGcef;usrf;wpf tkyfa&;ckdif;w,f/ bm*suf
G.D.Burgess

tkyfcsKyfyD; &pfyvD F.Ripley u t*Fvdyfvdkbmomjyefw,f? &efukeftpdk;&ykHESdyfwkdufu 1903 eJY 1905 ykHESdyfay;w,f? tJDusrf;BuD;ESpfusrf;xJrSm w,f? "rowfokH; tudk;cH&wJh q,fajcmufapmifyg0ifw,fvdkY "rowfawGxJu ta&;ygwJh uif;0efrif;BuD;u pmydk'fawG[m

ckESpfawGrSm

udk;um;w,f/ tJ'D"rowfawGxJu qkdif&mtykd'fawGudkvJ rl&if;twkdif; aumufEkwfazmfjyw,f/ aumufEkcsufawGudkvJ bmomjyefolu wdusatmifbmomjyefay;& t*FvdyfbmomjyefyD;jzpfoGm;ygw,f/ tJ'D"rowfawGuawmhuefawmfyudPuvuFm udkif;pm;a&TrsOf; usD;euf Muufdk; qkHxm;rEk 'g,Z'DyeD "r0dedp, "r0dvmo "rom&rOL "rowfausmf "rowfuGefcsm y'kHrif;&mZowfBuD; ygPefyudPu ysLrif;"rowf rEk(ygVd) rEkus,f rEkpdw& rEk&if; rEk0Pem(ygVd?jrefrm) raemom& r[m&mZowf rmEkdu arm[0dap'eD jrifukef; &mZAv &SifawaZmom&a&TrsOf; &Sifob
7

0gk(ygVd? jrefrm) 0dedp,yumoeD(ygVd? jrefrm) 0dedp,&moD 0dedp,uGefcsm 0P"ra&TrsOf; tarGykH 'Dvdk jrefrmEkdifiH Armrif;awG vufxufuokH;cJhwJh "rowfawGudkpkyD; tcsKyfa&;ay;wJhtwkdif; t*Fvdyfu w&m;rkkH;awGrSm vkdufemw,fvdkYqkdygw,f/ u&iftrsKd;om;awG qkdif&mw&m;Oya'udkawmh OD;vleDu a&;yD; &efukeftar&du ESpfjcif;omoemjyK ykHESdyfwkdufrSM pufwifykHESdyfcJhw,f? pmtkyfeHr,fu u&if Oya'qkdif&m rSwfpk? Aumufcsuf? uwdcH0efcsuf? oabmwlnDcsuf? wkdifMum;csuf? toem;cHcsuf? U&ifwdkYtusKd;&Sd&m&SdaMumif; taxGaxGrSwfom;csuf jzpfygw,f/ pmtkyfa&;olu u&iftrSwftom;awGpkyD; t8Fvdyfbmomjyefjcif; jzpfr,fxifygw,f/ w&m;kH;awGrSm jrefrm ck v &uf aeYawGudk t*Fvdyfu c&pfck v &uf aeYjyefvdkygw,f/ tJgaMumifh jrefrmoH'dXwGufenf;eJY jyu'defudk avhvmolawG ay:vmygw,f? 'DudprSMawmh bmomjyefzdkY a&SUaeawGxJu acgif;aqmifw,f? a*sumhyavrGdKif J.Copley Moyle ac:wJh a&SUaeBuD;u 1822 u 1896 xd t*Fvdyf jrefrmjyu'defudk wGufay;w,f/ &efukef? Pwefwpf ykHESdyfwkdufu 1895 ck ykHESdyfwJh tJ'Djyu'def[m ig;BudrfajrmufykHESdyf&wJh pmtkyfvdkY od&r,f/ aemuf rEav;u ynm&SdOD;ausmf&efu 1899 u 1908 xd t*Fvdyf jrefrmjyu'defukd wGufay;w,f/ &efukef? *sifuif;ykHESdyfwkduf 1899 ckrSm ykHESdyfay;ygw,f/ jrefrmawG okH;wJh ou&mZfpwnfwJh at'D 638 u pyD; 20 &mpkESpfukeftxd t*Fvdyf jrefrmjyu'defvkyfzdkY Z,m;udk ,fz&uf tm0if &efukef[Hom0wDwkdufu 1909 ckrSm ykEHSyfay; ,f/ 'DaqvAm; jrefrmEkdifiHokawoetoif;*sme,fxJrSm bmomjyefay;cJygw,f/ jrefrmawG&JU oH'dXZmwm aA'ifjyu'defeJYqkdifwJh zJGUenf;?
Alfred M.B.Irwin uvkyfay;ygw,f/ Thos.B.de Silva u 1914 ckrSm xkwfwJh

jyu'defwGufenf;awGudk a0g[m&awGudkvJ

wGufykHygxnfhyD; t*FvdyfbmomeJY

&Sif;vif;a&;om;ay;cJhygao;w,f/ w&m;kH;rSm ou&mZf&ufpJGudk c&pf&ufpJGjyefyD; okH;csifovdk orkdif;avhvmwJhvlawGuvJ okH;csifw,f? EkdifiHorkdif;okawoe OD;pD;Xmeu a'gufwm&D&Du 18 &mpkESpf jrefrmt*Fvdyf jyu'def udk jyKpkykHESdyfxm;yg w,f? rEav;0dZeJY odyHwuodkvf orkdif;XmerS 14 &mpk? 15 &mpkESpf? 16 &mpkESpf? 17 &mpkESpf jyu'defawGudk wGufyD; vkyfyD; c&pf&ufpJGjyefxm;wJh jyu'defawG &SdaeygyD/ wkwf &ufpJGjyefay;EkdifwJh pmtkyfrsm;vJ &SdaeygyD/ t*Fvdyfbmomjyefxm;wJh &mZ0ifawGuawmh waumif;&mZ0if (1921) weoFm&D Nrdwf&mZ0if(1917) eef;usbk&if O'r& (1797 u udk,fwkdifajymjy) jrefrm&mZ0if [maA;a&; (rSefeef;xJu bmomjyefawGyg 1925) jrefrmt*Fvdyf yxrppf(1923) bk&ifaemif (1920) rSefeef;&mZ0if(1923) ,dk;',m; jrefrmppf (1829 a&;udk bmomjyef) &mZ"d&mZf(1923) &Sifapmyk(1910) oHvsif&mZ0if(1915) [Ho0wDokH;q,fhESpfrsKd;ppfwef;(1916) [l;aumif;awmifMum;ae ucsif(1942) tom;rif;om;(1917)
8

atmufjrefrmEkdifiH&mZ0if(1921) jrefrmawGa&;xm;wJhtwkdif; bmomjyefjywJhtcg 'DuvlawGtJ'grsKd;awGudk ,kHw,fvdkY oa&mfcsifwJhvl awGvJ &Sdr,faygh/ rSefeef;&mZ0ift*Fvdyfbmomjyefudk zwfyD; usKyfwpfoufrSm 'Davmufaumif;wJh uav;ykH jyifpmtkyfudk t7ifu rzwfcJhzl;ao;bl;vdkYajymwJh &mZ0ifa&;awmh qEvJ&SdcJhygw,f/ e'a&m[d*gwfa&muf &ckdifausmufpm(1838) yk*H a&T*lBuD;ausmufpm(1920) Ak'*,mausmufpm(1965) bdk;OD;awmifausmufpm (1865) ajrmufOD;eHYomuefausmufpm (1890) &rf;NAJausmufpm(1834) A&Twd*kHacgif;avmif;pm(1828) A&S;a[mif;rGefausmufpmpk(1919 up) - Ausmufqnfawmifajcausmufpm - y*dk;(yJcl;)uvsmPDodrfawmfausmufpm - y*kd;(yJcl;)acgif;aq;uRef;bk&m;ausmufpm - y*dk;(yJcl;)&aohNrdKUausmif;ausmufpm - y*dk;(yJcl;)a&T*lBuD;bk&m;ausmufpm - y*dk;(yJcl;)tOygvbk&m;ausmufpm - yk*Hjyuefausmufpm - yk*Hjrif;uyg *lajymufBuD;ausmufpm - yk*Ha&Tpnf;ckHbk&m;ausmufpmBuD; - yk*Hom&ygwHcg;ausmufpm - yk*HtvHyk*Hbk&m;ausmufpm - yk*HtmeEbk&m; pnfhuGif;Zmwfawmfpm - jynfa&TqHawmfbk&m ;ausmufpm - &efukefa&Twd*kHbk&m;ausmufpm - oxkHe,ft&uforukef;ausmufpm taemufzufvGefrif; acgif;avmif;pm (1928) tckajymvkdufwJh tajcckdifckdifa&; ausmufpmacgif;avmif;pmawG&JU csif&if ausmufpmawGudkyJ t*FvdyfbmomjyefawG[m okH;&r,fvdkY apmapmydkif;u jyefyD;cJhw,f/ 'gayr,fh t8FvdyfvJ&Sdygw,f? tuJtydkygwwfw,f? 'gayr,fh wpfzufujyefMunfhjyef&if EkdifiHjcm;om;awG[m 'DEkdifiHa&mufvmwJhtcg 'DuvlawG aeykHxkdifykH? awG;ykHac:ykHudk wu,fyJ odcsifvdkY bmomjyefMunfhw,fqdk&ifvJ jzpfygw,f/ acwfNydKifrSwfwrf;ausmufpmawGudk bmomjyefMunfhr,fqdkwJh

tckaemufydkif;rSm jrefrmorkdif;udk t*Fvdyfvdk a&;Muawmh trsm;BuD;xyfjyefMuao; w,f/ jrefrmorkdif;udk awmfawmfrsm;rsm; odxm;MuzdkYygyJ/ ausmufpmuvJ odcsifwmtukefawmh rygEkdifaybl;/ ausmufpmxJrSm rygvdkY 'Dudp rjzpfEkdifbl;vdkYawmh uRefawmfwdkYajymvdkY rjzpfygbl;/ ausmufpmxJrSmyg&if eJeJydkcdkifvkH w,fvdkYyJ ajym&rSmyg/ ausmufpmbmomjyefuvJ acwfjrefrmpmudk jyefovdk rvG,fbl;/ yxrtzwf rSefzdkY ta&;BuD;w,f? 'kwd,acwftvkduf okH;wJha0[m&eJY 0guszJGUykHudk em;vnfzdkY vdkw,f? wwd, orkdif;aemufcHudkvJ odxm;zdkYvdkw,f/ 'Ddvdkr[kwf&if
9

ausmufpmzwfyD;t&ifu yk*HrSm rdk;trsm;BuD;&Gm w,fvdkY a&;wJhvlawGawmif&Sdygw,f/

jrefrmZmwf0wKawGudkvJ t*FvdyfvdkjyefwmawGUYygw,f/ aiGawmif 0wKudk 1856 u pavf E.B.Slade eJY pywf T.P.Sparks wdkYu t*Fvdyfbmomjyefw,f/ OD;MobmoeJY a0E&mZmwfudk t*Fvdyfvdkjyefwmuawmh tdk0dIuf O.White jzpfw,f/ ok0PoQHZmwfudkvJ pdefYtef'l; pdefY*Refu t*Fvdyfbmomjyefw,f/ vlrsKd;&JUodrfarGUwJh tawG;tac:av;awG[m ajymcJhwJhZmwfawGxJrSm a&; xm;wmjzpfvkdY wkdif;&if;om;awG onf;cHpdwfBuD;wm? auR;arG;ay;urf;csifpdwfrsm;wmawGudk 'ghaMumifh udk;vdkY oabmaygufoGm;Mur,f wifx,f/ uAsmvuFmawGudk tawmfrsm;rsm; t*FvdyfbmomjyefwmawGvJ a&S;uswmawG &Sdygw,f? bkef;awmfbJGUu om;acsmhqdkcsif;xd bmomjyefxm;NyD;ygyD/ bmomjyefovdk tckacwfoDukH;wmawGudkvJ

bmomjyefMuygw,f/ a&;ykHawGom cefYnm;wm&Sdovdk El;nHhwmvJ &Sdw,f/ teEol&d, rsufajzvuFm(1919) vuf0JokE& rJZmawmifajc&wk (1922) OuysH wq,fhESpf&moDbJG&wK (1923) &SifOwrausmf awmvm;(1917) tJ'DpmrsKd;awGudk pyD;? t*Fvdyfvdk bmomjyefzdkYtm;ay;cJhwmu jrefrmEdkifiH okawoDtoif; gyJ? jrefrmxJu OD;cifaZmf? OD;azarmifwifeJY a'gufwmb[efwdkYjzpfNyD;? t*FvdyfxJu arm&pfaumvpf? a*satpwD;0yf? tdyfcsf*sDvkhwdkYjzpfygw,f? a&Tbdkbufu bkHBuD;oHeJY aumufpdkufoDcsif;awGudk OD;vluav;u t*Fvdyfbmomjyefw,f/ ,ufuef;oDcsif;awGudk a*satpwD;0yfu t*Fvdyfbmom yefw,f? rqkH;EkdifwJh *sm{oDcsif;vJ olyJbmomjyefw,f? csif;awG&JUtcspfuAsm? rGefawG&JUtcspfuAsm? uv;oDcsif;qdkwmawGvJ olyJ pjyefw,f/ jrefrmawG aMu;eef;dkufwwfyDqdkawmh t*Fvdyfub,fenf;vJvdkY odcsifw,f/ a,mtwGif; 0efOD;bdk;vIdif&JU jrefrmvdkaMu;eef;kdufenf;jzpfwJh vdrd'Dydum udk 1871 ckrSm ar*sm attm rufr[Gef; Mah.A.R.Mcmahon u bmomjyefNyD; &efukeftpkd;& ykHESdyfwkdufu ykHESdyfay;cJhygw,f/ jrefrmu armhpukwf Morse Code udk b,fvdkokH;oGm;w,fqdkwm avhvmwJhaqmif;yg;awG (E.H.Seppings: A Morse Code of Burmese
(Myanmar), JBRS, XX, I, 47-8; J.S Furnivall: A Morse Code of Burmese (Myanmar), JBRS, XIX, ii, 43-4) a&;Muw,f/ ckacwfjrefrmvdkaMu;eef; dkufawmh vdrd'Dydum enf;yJjyefokH;MuwmygyJ/

a&SUydkif;uajymcJhovdk

c&pfomoemjyKeJY

t&if;&Sifudk,fpm;jyKwJh

ukefonfawG?

Ppfom;awG

tkyfcsKyfa&;t&m&SdawG jrefrmrIudk tvG,fwulodatmif? 'grS jrefrmajrrSm olwdkYvkyfcsifwmudk atmif jrifatmif vkyfEkdifr,fqdkyD; olwdkYudkulnDzdkY tckvdk jrefrmrIawGudk t*FvdyfbmomjyefcJhwmrSefw,f/ aemufydkif;a&mufvmawmh jrefrmrIudk jrefrmtjyifzufu vlawGodatmif? Aumif;aumif;qkd;qkd;? rSwf wrf;&Sdoifhw,fvdkY ,lqvmw,f/ yD;awmh vlrsKd;ra&G;urmeJYt0ef; ynm&SifawG pkHprf;w,f? ppfaq;w,f/ a0zefw,fqdkwm aumif;wmyJ? 'Dawmh trsm;pkokH;Ekdifatmif urmodatmifqdkwJh t*Fvdyfvdk a<u;aMumfoHudk jyefay;oifhw,fvdkY vufudifxm;yD; jrefrmxJuvJ oabmaygufvmMuw,f? bmomaA'? jrefrmvdkY rEkaA'? ajymMuvkyfMuvmw,f/

a&S;a[mif;okawoe? orkdif;? o'aA' ynm&SifawGu t*FvdyfbmomeJY jrefrmrIudk rSwfwrf;wifMu w,f/ jrefrmvdka&;yD;om;&Sd&ifvJ t*FvdyfbmomjyefMuw,f/ Oyrm NAdwdoQjywkdufrSm trIxrf;aewJh tm bD 'Jepf

10

(R.B.Dennis)

1950

jynfhESpfxkwf

jrefrmEkdifiHokawoetoif;*sme,fxJrSm

uav;oDcsif;wpfcsKdUudk

bmomjyefvkdufw,f/ tJ'DoDcsif;awGxJrSm Muufwla&G; tmacgifeD aMumufzm;NrD;wHwkd csKd;ESpfaumif xaemif;yifnDaemifu awmifawm&,fom aygufyif bmjyKvdkYudkif;&w,f ysKd;av;wdkY tdrfOD; rrav;uG,f i,f&muarT; rkd;&Gm a&csKd;r,f rkHYvkH; puLuyf a&Ttkd;pnf vG,fump vluav;wJh acsmhp&m vluav;&,f idk tbdk;BuD;tdk cg;ukef;ukef; atmifygap oajyyef; tJ'Dvdk uav;oDcsif;awGygw,f/ OD;jrifhodef;uvJ a&S;oDcsif;ya'omudk t*Fvdyfbm omjyefNyD; rMumcifu pmtkyfwpftkyfxkwfygw,f/ cavmufuav;&,fwJh 'kd;'dk;a'gifwdkY? tarqdkqJ 0gqdkyJGwdkygygw,f/ cufwmu b,foDcsif;[m jrefrmeHr,fbmvdkY a&;rxm;bl;? tm;vkH;tydk'f 50 &Sdw,f/ OD;0if;azuvJ t*Fvdyfbmomjyef pmtkyfwpftkyfxkwfygw,f/ bkef;BuD;vyfpwpfuvJ pmtkyfxkwfao;w,f/ BuD;BuD;us,fus,f pOf;pm;awG;awmyD;? 'DoDcsif;awGudk a&;wmr[kwfayr,fh olwdkYurS vlxkpkdufudk azmfEkdifw,fvdkY rEkaA'u jrifygw,f/ 'Dawmh jrefrmvlYtzJGUtpnf;eJY "avhorkdif; History of Society & Culture a&;&if 'DoDcsif;rsKd;awGu ygvmMurSm jzpfygw,f/ uav;awG upm;wJhtcgrSmvJ vlBuD;uoifay;vdkY upm;wm&Sdovdk olwdkYbmomxGif jyifyD; upm;Muwm &Sdw,f? aw;oGm;uav;awG pyfqdkMur,f/ tJ'gawGvJ apmapmu uav;oDcsif; pkwJh yk*dKvfuyJ acgi;faqmifNyD; 'Dudpudk aqmif&Gufygw,f/ 1952 ckxkwf jrefrmEkdifiHokawoet oif;*sme,fxJrS Munfhjrifhwkdif? prf;acsmif;? tvkHzufu uav;upm;enf;tawmfrsm;rsm;ukd t*Fvdyfvdk rSwfwrf;wifygw,f/ upm;Muawmh uAsm&Gwf&wmvJ &Sdw,f/ tJ'Dtcg uAsmudkvJ t*Fvdyfbmomjyefxm;ygw,f/ upm;enf;awGuawmh uwrf; ckefwrf; (14) uvr pnf;eif;wrf; (83) uGrf;tpfBuD; uGrf;tpfi,f (44) usm;a&TUwrf; (102) Muufz cGyfwrf; (74) Ckefnif;'dk; xdk;wrf; (69) jcif;vkH;(69) pmuav; b,fzufacgif;ndwf (91) ppfbk&if (109) pdefajy;wrf;(54) qDrD;cGufajymif;jyef (61) q,fhESpfuGufusm; (106) Z,fckwfwrf;(82)
11

Z,fawmufwrf;(80) Aps;a&mif;wrf;(11) anmifyifwap(27) anmifyifeJYom;orD;aysmuf (29) anmifa&tkd;pif(52) xkwfqD;wrf;(65) yqpf(94) zefckefwrf; (78) bD;a&mif;wrf;(22) rpmk(46) r{jcifaxmif (88) r,foDwm(100) a&TpGefndK (19) a&Tvrif;usm; (107) &SpfuGufusm; (104) vdyfOaysmuf(41) avSzGuf (64) 0HykavG (60) okH;xyfus;(105) txkyfcswrf; (55) tkyfeJYaqmh(4) tD;tD;b,folayguf (51) eHr,fab;u *Pef;rSm pmtkyfxJu pmrsufESm tTef;jzpfw,f) jrefrmpmayeJY t*Fvdyfpmay,SOfwJGyD; avhvmEkdifzkdY &nf&G,fcsufeJY a'gufwmxifatmif? a'gufwmvSazwdkYu jyZmwfwpfcsKdUudk t*Fvdyfvdk bmomjyefNyD; ykHESdyfxkwfa0Muygw,f/ a'gufwmvSazu OD;ykwfeD&JU ukrm&jyZmwfudk bmomjyefw,f/ wpfq,fhudk;&mpkESpf jrefrmjyZmwfpHjytaeeJY bmomjyefvkduf jzpfygw,f/ a'gufwmxifatmif&JU jrefrmjyZmwf pmtkyfaemufqufwJGrSm t*Fvdyfbmomjyefxm;wJh jyZmwf awGuawmh aumovZmwf apmazapmarZmwf a'0*krmefZmwf ygy[defZmwf ra[mfZmwf &mrZmwf a&o,fZmwf vl0HarmifESrZmwf 0dZ,Zmwf a0E&mZmwf oxkHorkdif; (Mu,frSwfjy ZmwfawGudk tptqkH;jyefyD; jzpfw,f/ usefZmwfawGu wpfpdwfwpfydkif;yJ jyefvdkYyD;ao; w,f)? a'gufwmxifatmfyJ usnf;uef&SifBuD; arwmpmudk t*FvdyfbmomjyefyD;&Sdygw,f/ Acwfay:acwfxJuawmh t*FvdyfvdkjyefwmodyfeJw,f/ trSefu wpfckyJ&Sdao;w,f? ocifEka&;yD; OD;cifaZmfbmomjyefwJh vlxkatmifoHygyJ/ acwfay:0wKwdkuawmh a':cifrsKd;cspfu wpfq,fhokH;&wDpdef eHr,feJY 0wKwdk 25 yk'fudk bmomjyefNyD; we*FaEGtcsyfydkrSm bmomjyefxnfhvdkY awmfawmfav;rsm;vmw,f? tJ'gawG aygif;yD;
12

toJ(onf;)wpfaxmif eHr,feJY pmtkyfwpftkyfjzpfvmygyD? vlxkOD;vS ykHjyifvufa&G;pifvJ pmtkyfwpftkyfjzpfvmygw,f/ vlxkOD;vS&JU ykHjyiftaMumif;aemufwpftkyf uRefawmf bmomjyefxm;ygw,f/ xGufqJygyJ/ acwfuAsmawGudk vufa&G;pifaumufyD; bkef;BuD;vyfpwpf upmESpftkyfxkwfxm;ygao;w,f/ tJ'DvdkyJ uAsmawGaygif;yD; 1961 u ppfrkef;oluAsmrsm; wpftkyfxJ t*Fvdyfvdk awmifBuD;aumvdyforkdif; q&mra':cif&Du bmomjyefxm;wm &Sdygw,f/ her,fausmfaZmf*sDeJY rif;ok0PfuAsmawGvJ t*FvdyfvdkjyefNyD; rsm;ygw,f/ uAsmq&mxJu bkwvifcspfav;? armifyefarT;wdkY uAsmawGudk pmwpftkyfpD-uacs,f? teDeJYtjym? avSwpfpif;eJYoDcsif;o,f? wpfckaom yef;O,smOf&Sdygw,f/ and t*FvdyfbmomjyefwJhvlawGxJu armifomEdk;qkd&if t*Fvdyfvdka&;wJhtcg rlvpmqdk&JU tawG;rysufatmif Rhyme

Ryhthm awG &Smraeawmhygbl;vdkY ajymw,f/ 'gvJ wpfenf;aygh/ OD;cifaAmfwdkY OD;jrifhodef;usawmh t*FvdyfuAsmykHay:

atmif BudK;pm;ygw,f/ pum;vkH;wpfvkH;pDbmomjyef Literal Translation &if wdusvGef;vdkY raumif;jyef bl;? Oyrm rsufESmudk Face nose, EIwfqufudk Lip joined jzpf&ifvJ t"dym,fray:awmhbl;aygh/ jrefrmAk'gomoem0ifawG&JU t,ltqeJY edAmefa&mufaMumif; usifhpOfawGudk urmt&yf&yfuyJ odcsifMuw,f? 'gamumifh t*Fvdyfbmomjyefay;ygqdkwJh qE[m t*Fvdyfrif;vufxuf toifhtwifh&SdcJhzl; ayr,fh tck jrefrmEkdifiHvGwfvyfa&;&yD;rS ydkyD; Ekd;Mum;vmygw,f/ &efukefrSm "rvif;a&mifjcnfeJY rEav;rSm Ak'vif;a&mifjcnfr*Zif;awG t*FvdyfbmomeJYay:vmvdkYvJ jzpfygw,f/ &efukefAk' omoemhaumifpD? rEav; urmhAk'omoemjyK tzJGUtpnf;awG&JU aus;Zl;jzpfygw,f/ aus;Zl;&SdygapqkdifyD; wpfzufuvJ EkdifiHjcm;om;awG jrefrmEkdifiHvmyD; ouFef;pnf;Mu? ur|mef;xkdifMuzdkY olwdkYrSm jrefrmOyoumawGu apmapmu jrefrmvdka&;xm;wJh Ak'omoemqkdif&m Ak'0g' usrf;awGpmwrf;awGudk wpfpdwfwpfydkif;udk c&pfomoemjyKvkyfief;aMumifh

t*Fvdyfbmomjyefay;Muw,f?

t*FvdyfbmomjyefcJhovdk tckvJ Ak'omoemjyK vkyfief;twGuf Ak'0g'wpfpdwfwpfydkif;udk t*FvdyfbmomjyefMumwmrSm r[mpnfq&mawfm&JU owdyXme 0dyemur|mef; rdk;nif;q&mawmf&JU r*vrf;ayguf orxusifhpOf vufwDq&mawmf&JU aAm"dyud,DyeD? r**F'DyeDeJY tvif;usrf; qdkwmrsKd;awGudk t*FvdyfbmomeJY pmtkyfawGjzpfvmygw,f/ OD;cifarmifa'G; apmxGef;xkduf? OD;pdefndKxGef;? jrefatmifOD;wif? OD;azodef;? OD;bcif? OD;baomf? OD;vSarmif? OD;omausmf qdkwJh yk*dKvfawG&JU apwemudk om"kac:&ygw,f/ jrefrmaq;ynmrSm t&if 1879 u rufua':e,f Keith N.Macdonald t*Fvdyfbmomjyefudk tD'ifbwfNrdKurufvmcsvefeJY pwD;0yf ykHESdyfwkdufu u jrefrmbdef; awmukxkH; jrefrmaq;buf0if xkwfcJhzl;w,f/

tyifawGtaMumif; jrefrmvdka&;? t*FvdyfvdkjyefwmawG &SdNyD;/ tpdk;&ykHESdyfwkduf 1967 ckrSm jrefrmtpm;&JU tm[m&wefzdk; tpD&ifcHpm&JU t*Fvdyfbmomjyefudk awGU&ygw,f/ EkdifiHa&;zufuvJ wyfrawmf&JU EkdifiHacgif;aqmifawG&JU rdefYcGef;awG? vlxktpnf;ta0;yJGawG&JU t*Fvdyfbmomjyef 0efBuD;&mxl;pGefY aqG;aEG; pum;awG EkdifiHzJGUpnf;tkyfcsKyfykHtajccH Oya'awG? EkdifiHa&;ygwD&JU zJGUpnf;ykHpnfrsOf;? ygwD&JU0g'aMujimcsuf? tpdk;&&JU EkdifiHjcm;a&;0g'? jynfolYtay:xm;wJh oabmxm;qdkwmrsKd;awGudk usKyfbmaMumifh Muygw,f/ 13 "rduOD;boef;wdkY Mo*kwf 1953 'grsKd;pGrf;ygw,f/ EkdifiHa&;orm;wpfa,mufu ovJqdkyD;

owif;pm&Sif;vif;yJGrSm ajympum;udk t*FvdyfbmomjyefyD; ykHESdyfygao;w,f/

13

jrefrmpum;ykHawGudk t*FvdyfbmomjyefMuwmawG&Sdw,f/ pum;ykHuvJ vlYpkduf? vlY"avh? vlYtawG; udk trsm;BuD;azmfEkdifvdkYygyJ/ jrefrmpum;ykHtrsm;BuD;pkyD; bmomjyefwJh a'gufwmvSaz uawmh 'Denf;eJY jrefrmhtvdrmudkjyw,fvdkY qdkygw,f/ jrefrmpum;ykHu um&efuav;&Sdwwfw,f? tJ'gbmomjyefwJhtcg tcufqkH;yJvdkYvnf; nD;ygw,f/ yD;awmh 'DvlESpfrsKd;[m "avhcsif; odyfuGm jcm;aeawmh wpfcsKdUudprSm wdkwdkeJY oabmaygufatmifajymzdkY odyfcufaeygw,fvdkYvJ ajymw,f/ pum;ykHqdkwmu a'ovkdufvdkY vlvkdufvdkY tvkyfvkdufvdkY? ,kHMunfrIvkdufvdkY trsKd;rsKd; ay:cJhwm jzpfavawmh 'DvlrsKd;aewJhae&m 'DvlrsKd;awG&JU Ak't,l? 'DvlrsKd;awG&JU rodkif;aMumif;qdkwmawGvJ tJ'gawG[m tajccHodxm;&ao;w,fvdkYqdkyD; aemufcHyef;um;csyfudk wat;w aq; a&;jyae&ygao;w,f/

bmomjyefol&JUtyl? bmomjyefol&JU 'kuawGygyJ jrefrmrSm ausm xJpdrfhoGm;atmif [kwfvdkufavvdkY auseyfwJh pum;wpfcGef;udk t*FvdyfBuD;u bmqef;vdkYvJvdkY yckH;wGefYvdkuf rSmudk awmif jrifa,mifrdao;w,f/ orkdif; avhvmolawGxJu t*Fvdyfvdka&;MuwJholawG&SdMuygw,f/ 'gayr,fh ckawmh jrefrmvdkyJ a&;MuyD; t*Fvdyfvkdra&rdMubl;/ 'DvlawGudk uRefawmfeJY BuHKwJhtcgwkdif; cifAsm;wdkYpmtkyfawG aqmif;yg;awG pmwrf;awGudk t*FvdyfvdkjyefygvdkY wkdufwGef;&w,f/ okawoetoif;uvJ jyefyD; orQ ykHESdyfay;r,f? tmrcHygw,f/ uRefawmfh 'gudkwm0efwpfcktaeeJY orkdif;aqmif;yg;wpfckudk jrefrmvdk a&;yD;wkdif; t*FvdyfvdkjyefyD; oifhawmf&m *sme,f owif; pmwpfckckrSmxnfhvkdufygw,f/ 'gawmif uRefawmfhaqmif;yg; tukef t*Fvdyfvdk r&Sdao;bl;/ &SdyD;om;u zwfpmtkyforkdif; jrefrmausmufpm jrefrmaq;ynm jrefrmavmuDynm jrefrmtBudKorkdif; yk*HacwfuRef yk*HacwfpdkufysKd;a&; yk*HacwfEkdifiHa&; yk*HacwfvlrIa&; yk*Hacwfomoem0if yk*Hacwf omoemtaqmufttkH yk*HacwftkyfcsKyfa&; r[muz*dkPf; armifv,fESrv,f ajrykHbk&m; omvGefrif;vufxuftkyfcsKyfa&; avmufyJ&Sdw,f? tckwavmawmh vlxkOD;vS&JU ykHjyiftaMumif;eJYvlxk a':trm&JUtNidrfh? odef;azjrifh&JU ta&SUu ae0ef;xGufonfhyrm udk t*FvdyfbmomjyefMunfhw,f? a'gufwmvSazGawGUBuHK& vdkyJ vlrsKd;"avhcsif;rwlawmh wcsKdUudpem;aygufatmif tawmfBudK;pm;a&;ygw,f/ jrefrmut*Fvdyfvkd bmomjyefwJhtiftm; enf;ao;vdkY EId;aqmfwJhtaeeJY 'Dpmwrf;udka&;NyD;zwfyg w,f/ yD;awmh 'Dpmwrf;udk t*FvdyfvdkjyefzdkY udk,fhzmomudk ckdif;xm;yD;ygyD/ rSwfcsuf / / rl&if;pmwrf; acgif;pD;yg ArmESifh twGif;pmom;yg Arm tac:ta0:rsm;tm;vkH;udk jrefrm[k ajymif;vJjyifqifxm;ygonf/ (t,f'Dwm)
14

jrefrmusrf;wdkYudk t*FvdyfbmomodkYjyefqdk ykHESdyfxkwfa0jcif; orkdif;pmwrf;udk 27 Ekd0ifbm 1973 u a&;om;NyD;? ,ckjyifqifjznfhpGuf rlyGm;rsm;jyKvkyfygonf/

15

You might also like