SICAK TAKIM EL KLER N N KABUL ve RET KR TERLER

CANER YE LDAL 05527004

S cak


Tak m elikleri ve zellikleri

S cak ekillendirmeler iin kullan lan tak m elikleridir. S cak ekillendirmeler 800 C den sonra ba lar. S cak i tak m eliklerinden istenen hususlar; Yksek s cakl k mukavemeti Yksek s cakl kta a nma mukavemeti Yksek darbe mukavemeti Menevi dayan kl l S cakl k farklar na dayan kl l k (Termal ok)

 1. 2. 3. 4. 5.

S cak


Tak m eli i (H13) Kabul Kriteri

Kabul kriterleri, malzeme ve s l i lem kaliteleri gibi s n rlay c artlar dikkate al n p, orta ve yksek kalite iin sertifikalar olu turularak meydana getirilmi tir. Sertifikasyon i lemi H13 eli inin a a daki zelliklerini denetler ve kaliteyi gvence alt na al r ; Temizlik seviyesi, Mikro ve makro bantla ma / segregasyon seviyesi, Darbe toklu u.

1. 2. 3.

Kalite Kriterleri ve Kalitenin Gvencesi

1. Malzeme Kalite Gereklilikleri - Kalite Uygunluk Belgesi 2. Is l lem Is l lem Gereklilikleri - Kalite Uygunluk Belgesi

I.MALZEME KAL TE GEREKL L KLER (Kimyasal Kompozisyonlar)



Kritik Ala m Elementleri, Empriteler ve Malzeme Kompozisyonu

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Sertlik)



Orta ve yksek kalitedeki H13 elikleri iin sertli in 235 HB yi gememesi art vard r.

Malzeme Kalite Gereklilikleri ( Yap Temizli i) ASTM E 45-97

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Ultrasonik Kalite)



Btn bloklar oksit, bo luk, atlak, ve a r segregasyonlar(keltiler) vb. gibi i kusurlar tespit etmek amac yla Ultrasonik test ile muayene edilmelidir. elik malzemelerin ultrasonik muayene i lemleri iin nerilen standartlar; ASTM A388 ve ASTM E114 tr.

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Darbe Toklu u Testi)



Darbe toklu u testi 2,5 in(6,25cm) kal nl k ve zeri btn rnler iin uygulanmaktad r. Test numuneleri enine ynlenmeye uygun olarak elik blo un orta blgesinden kar lmal d r retilen her farkl para formu iin en az 5 darbe numunesi kart rlmal d r. Farkl formlar n say s artt ka numune say s da artt r lmal d r.


.

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Darbe Toklu u Testi)



Numuneler i lenerek 1/2 x 1/2 x 2-1/2 boyutlar na getirilir. Numuneler son boyutlar na getirilmeden nce sertle tirilir ve temperlenir. Numunelerin testten nce a a daki gibi s l i lemi ve i lenmesi yap l r; 1030C 30 dakika stenitlenir Ya da su verme. (Tya maksimum 50Cdir) Minimum 590Cde 2 saat ve 2 kez temperleme i lemi yap l r ve temperleme i lemi sonucunda final sertli i 44/46 HRCdir Temperlemelerin ikisinde de havada so utma yap l r

1. 2. 3. 4.

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Darbe Toklu u Testi)

5. Sertle tirme
i lemini takiben numune i lenerek son boyutlar na getirilir. Do ru llerdeki Charpy testi darbe numunesi ASTM A370e gre ekilde grlmektedir.

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Darbe Toklu u Testi)

6. Oda s cakl ndaki 5 adet darbe numunesi ASTM E23e gre kalibre edilmi test dzene i ile test edilir. Bulunan de erlerden en yksek ve d k de er kar l r ve kalan de erin ortalamas al narak sonuca ula l r. Sonu takip eden de erlerle kar la t r l r. 7. Kabul Kriteri (1kg=2.2lbs, 1 ft=0,33m) :


Orta kalite iin 12 Nm (8ft. Ibs.) ortalama, tek minimum de er ise 9Nm (6ft. Ibs.) dir. Yksek kalite iin 15 Nm (10ft. Ibs.) ortalama, tek minimum de er ise 12 Nm (8ft. Ibs.) dir.

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Tane Boyutu)



Tane boyutu do rudan su verme metotlar n n her biri iin ASTM E112 ile 1030C (1885F)de 30 dakika yap larak geli tirilebilir. Su verme orta veya yksek bir h zla yap labilir, minimum (1000F) 535Cde temperlenir. Sertle tirme koruyucu bir atmosferde veya a r byk paralar iin koruyucu olmayan atmosferde uygun artlarda yap labilir. KABUL KR TER ; ASTM 7 ve daha ince tane boyutlar uygun olmaktad r.

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Temperlenmi mikroyap )



Temperlenmi mikro yap genellikle ferritik matris ile homojen olarak da lm kreselle mi karbrlerden olu mu yap n n parlatma ve %5 nital zeltisi ile da lanmas sonucu 500x bytmede grlebilir. Temperlenmi H13 eli i iin kabul edilebilir mikro yap lar NADCA temperlenmi mikro yap katolo unda gsterilmi tir;

500x kabule uygun mikroyap grntleri % 5 nital ile da lanm

HS1-HS9 Mikroyap n n A klanmas



HS1-HS9 Bu grntler s l i lemi dzgn yap lm H13 eli i kabul edilebilir mikro yap lar d r. Numaralanan resimlerin numaralar kalite oran n ifade etmemektedir. Btn gsterilen mikro yap lar ayn derecede kabul edilebilir. Mikro yap e itlilikleri farkl kal nl klardaki s l i lem yap lm bloklar n tipinden ve farkl uygun tavlamalar sonucu olu mu mikro yap lard r. Bu mikro yap larda temelde menivi lenmi martenzit ile e itli miktarda beynit, farkl derecelerde i nemsi yap ve farkl miktarlarda tane s n rlar nda karbr kelimi grlmektedir.

500x Kabul edilemeyecek mikroyap grntleri % 5 nital ile da lanm

HS10, HS11, HS12, HS13-HS15 Mikroyap n n A klanmas



HS10
Bu ekil tane s n rlar nda kelmi karbrler ve daha nemlisi tane s n rlar l noktas nda perlit kelimi ba lang c (kk karanl k adac klar) grlmektedir. Bu iki ekilde stenitleme s cakl klar ndan yava so utma sonucu olu maktad r.

HS11
Bu ekilde stenitleme s cakl klar ndan yava perlit adac grlmektedir. so uma sonucu olu an ok say da koyu

HS12
Bu ekil stenitleme s cakl klar ndan ok yava so utma sonucu olu maktad r. So utma ok yava oldu u iin elik tavlanmaya ba lam t r. Ferrit adalar olu mu tur ve karbrler lamelli formdan (perlitik) ziyade kresel formda fazlaca kelmi tir.

HS13-HS15
Yanl s l i lem sonucu olu mam de i en oranlarda lineer ve karanl k da lanma izgileri grlmektedir. Bu izgiler su verilmi ve tavlanm durumda kolayca grlebilmesine ra men tavlanm elik iinde varolan istenmeyen tane s n r karbr kal nt lar d r.

HS16, HS17, HS18

Mikroyap n n A klanmas


HS16
H13 tak m eli ini s l i leminin oksijenli ortamda yap lmas sonucu olu an yzey katman grlmektedir. * st k s m gri katman oksit yzeyi. * Fazla da lanm (koyu) orta tabaka taneleraras oksitlenme. * Alt k s m, az da lanm blge ise dekarbrizasyon blgesidir. Temel matris mikro yap , tane s n rlar nda kelmi karbrlerle havada so utulmu tipik H13.

HS17
Tavsiye edilen stenitleme s cakl k aral n n alt nda stenitlenmi H13 mikro yap s grlmektedir. Bu mikro yap byk oranda geli memi ve zelli i olmayan bir yap d r.

HS18
Bu ekilde kabul edilebilir stenitleme s cakl k aral n n stnde stenitlenmi H13 mikro yap s grlmektedir. Bu mikro yap , kaba tane boyutu (ASTM kar la t rma 3 numara) ve kaba martenzitik matrisi gstermektedir.

Malzeme Kalite Gereklilikleri (Bantla ma / Mikrosegregasyon)



Temperlenmi mikro yap lar iin NADCA segragasyon bile ikleri referans kart ndan seviyelerine gre mikro bantla malar veya mikro kimyasal segregasyonlardan a r olanlar belirlenebilir. A r miktarda birincil karbrler mevcut olmad ka, 4 in ve alt boyutlar iin Segregasyon bile ikleri ret nedeni olamazlar.

(NADCA mikrosegragasyon referans kart ) 50x ye il=kabul, k rm z =ret

(NADCA mikrosegregasyon referans kart ) 50x ye il=kabul, k rm z =ret

II.MALZEME KAL TE UYGUNLUK BELGES



NADCA ve elik reticileri a a daki veri ve a klamalar do rultusunda H13 tak m eliklerinin orta ve yksek kaliteli olarak uygunluk sertifikas ile ayr lmas konusunda uzla m t r.

A. retici Is l lem Bildirgesi B. Tavl durumdaki Brinell Sertli i C. Kimyasal Analiz D. Mikroyap Temizlik Seviyesi E. Ultrasonik Muayene le Kontrol F. Tane Boyutu Numaras G. Tavlanm Mikro Yap de erlendirmesi H. Mikro bantla ma Seviyesi I. Darbe Toklu u Test Sonular : 3 numuneninde sonular ve ortalama de erleri, s l i lemli ve son sertlikleri yaz lmal d r

III.ISIL LEM KAL TE GEREKL L KLER



Orta ve yksek kalite H13 eli i iin s l i lem s ras nda stenitleme s cakl ve stenitleme s cakl ndan sertle tirme s ras nda so utma h z en nemli parametrelerdir. Sertle tirme s ras nda so utma h z n n kontrol metalurjik zellikleri geli tirmek ve minimum arp lma ve atlama riski iin kontrol alt nda tutulmal d r.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (Ekipmanlar)



Orta Kalite (premium) iin Ekipman zellikleri

Vakum f r n minimum 2 bar kapasiteli ve kontrol birok termokupl ba lant s ile yap lan, programlanabilen bir f r n yard m yla yap lmal d r. Kal p yzeyinin s cakl 1030C den minimum 28C/dakika h z ile so utabilecek yeterli so utma kapasitesine sahip olmal d r. F r n izotermal olarak sertle tirme i leminde yzey ve ekirdek termokuplerden ald bilgiler ile sertle tirme i leminin ne zaman ba lamas gerekti ini belirleme yetene ine sahip olmal d r.

Yksek Kalite (superior) iin Ekipman zellikleri

**Vakum f r n minimum 5 bar kapasiteli ve kontrol birok termokupl ba lant s ile yap lan, programlanabilen bir f r n yard m yla yap lamal d r. Kal p yzeyinin s cakl 1030C den minimum 28C/dakika h z ile so utabilecek yeterli so utma kapasitesine sahip olmal d r. F r n izotermal olarak sertle tirme i leminde yzey ve ekirdek termokuplerden ald bilgiler ile sertle tirme i leminin ne zaman ba lamas gerekti ini belirleme yetene ine sahip olmal d r.

1.

2.

3.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (F r n arj )



Paralar niform s tma ve so utmaya tabi olacak ve da lmayacak ekilde yerle tirilip yklenmelidir. Paralar n geometrisi niform s l i lemi ve atlak nlenmesini sa layacak ekilde d nlmelidir. F r n a r yklenmemelidir, bylece minimum su verme h z na ula labilir.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (Termokupl Yerleri)



Yzey termokupl (Ts) iin termokupl oyu u olu turulmas nerilmektedir. Bu oyuk tipik olarak 1/8 ile 1/4" (3,175mm ile 6,35mm) apta olabilir, kullan lan termokupl teline ba l olarak delik derinli i 0,6250,125(15,87mm3,175mm) olmal d r. Yzey termokupl (Ts) oyu u kal b n arka k sm nda en byk k sm n ortas na yerle tir ve en az 1/4T x 1/4W ya da en yak n k enin yar ap na yerle tirilir. ekirdek termokupl (Tc) ktlenin ortas nda varolan olan en yak n bo lu a yerle tirilir. E er termokuplun yerle tirilece i yer mevcut de ilse, f r na arj maksimum kal nl ktaki bir kal p ierisine yerle tirilen ekirdek termokupl ile kontrol edilebilir.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (Termokupl Yerleri)



Btn termokupl oyuklar fiber refrakter ile kaplanmal sertle tirme ortam ile direk etkile imden korunmal d r.

ve

Termokupl telleri sertle tirme boyunca hareket etmeden gvende olmal d r. E er birok blok ayn arjda ykleniyorsa termokupl en byk kesitteki blo a yerle tirilir.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (n s tma Uygulamas )



Ykleme i lemi so uk f r na yap lmal ve s tma i lemi Tc termokupl ndan al nan verilerle 220C/saat s tma oran n a mamal d r. 540-675C aras na s tma i lemi yap lmal ve olana dek tutulmal d r. 84510Cye s t l rken Ts-Tc<40C olmal d r. Ek n s tma kademelerinde s l i lemci ve kal p reticilerinin nerileri dikkate al nmal d r. Ts-Tc<90C

 

Is l lem Kalite Gereklilikleri (stenitleme lemi)



Son n s tmadan 1030C 5C ye h zl ca s t lmal d r. Sertle tirme zaman 30 dakikan n zerinde TsTc<25C olmal yada 90 dakikan n zerinde maksimum olmak zere Ts=1030C oldu u ilk anda sertle tirilebilir.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (Sertle tirme)



Tsden al nan verilere gre sertle tirme 455Cye kadar mmkn olan en h zl ekilde so utularak yap l r. Minimum sertle tirme h z 1030C ile 540C aras nda 28C/dakika olmal d r, (Ts gre 590Cye 18 dakikadan daha k sa srede ula mal d r). Sertle tirme i lemi 455C ile 400C aras nda i lem kesilebilir.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (Sertle tirme)



Bas nl gazla sertle tirme i lemi Tc-Ts<90C olmas durumunda veya Tsnin kesme s cakl na gelmesinden sonra maksimum 30 dakika boyunca devam eder. Bas nl gazla sertle tirme Tc<150C ye kadar srdrlmelidir. Menevi lemeden nce kal p yzeyi havada 50C nin alt nda olacak ekilde so utulmal d r. Kal p ilk menevi leme iin arja derhal yklenmelidir.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (Menevi leme)



Biti operasyonu ncesinde minimum 2 menevi leme evrimi gerekmektedir. Menevi leme evrimleri aras nda ortam s cakl so uma olmal d r. na kadar

Kal plarda gerilim giderme tav en yksek menevi s cakl n n 25C alt nda yada minimum 565C olmal d r.(Bu uygulama minimum 3 menevi evrimi ile sonulan r.) Menevi leme ve gerilim tav her in ba na 1 saat olmak zere f r n termokuplundan al nan verilerle minimum 2 saat olarak yap lmal d r.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (Tekrar Sertle tirme)



E er tekrar sertle tirme gerekli ise, i paras 840C-870C de her in kal nl k iin 1 saat tutularak yap l r ve maksimum 33C/dakika so uma h z yla f r n so utulur.

Is l lem Kalite Gereklilikleri (NADCA Is l lem evrimi)

IV.ISIL

LEM KAL TES N TEST GEREKL L KLER

(Sertlik)


Tavsiye edilen sertlik aral 42-50 HRC aras ndad r. Daha d k sertlikteki kal plar gerilme atla ile ilgili oldu u durumlarda, daha yksek sertlikler ise kal plarda s l yorulman n nemli oldu u durumlarda tavsiye edilir. Spesifik sertlik aral r: 44-46 HRC. m teri taraf ndan 3 nokta olarak belirtilmelidir;

Sertlik lm testi ASTM E10, ASTM E18, ASTM A956 veya ASTM E384 e gre yap labilir. Minimum 5 sertlik okumas m terinin istedi i yerlerden(drt k e ve merkez yzden) tercih edilmektedir. Sertlik aral olmal d r ndan herhangi bir sapma m teri taraf ndan tercih edilmi

Is l

(F r n Grafik Verileri )

lem Kalitesi in Test Gereklilikler

F r n grafik verileri belgelenerek i paralar n n; * Termal evrimleri, * n s tma kademeleri, * stenitlenmeleri, * Sertle tirme s cakl ndan Tcye so utulmalar (Tc<150C) okunakl bir biimde sunmal d r.

Ts taraf ndan llen minimum sertle tirme h z , 1030C ile 540C aras nda minimum 28C/dakika olmal d r.

Is l

lem Kalitesi in Test Gereklilikler

(Sertle tirilmi Mikroyap )

 

   

Sertle me detaylar n temsil eden numune mikroyap s gzden geirilmelidir. Numuneler; 1) K elerden, sertle tirilmi detaylar n kenarlar ndan yada 2) Sertle tirme prosesi boyunca detaylara eklenmi olan kupondan kesilerek elde edilir. rnekler ASTM E3 e gre %5 Nital zeltisi ile da lanarak haz rlanmal d r. rneklerdeki sertle tirilmi mikroyap genellikle menevi lenmi martenzit ile biraz beynit iermektedir. Yap da perlit, art k stenit, dekarbrizasyon, karbrizasyon, veya tane s n rlar boyunca a r kelti olmamal d r. Kabul edilmeyen sertle tirilmi mikro yap lar NADCA Is l lem Mikroyap Referans Grafi inde gsterilmi tir.

500x Kabul edilemeyecek mikroyap grntleri ASTM E3 e gre % 5 nital ile da lanm

Is l

(Darbe Toklu u - sadece yksek kalite iin)



lem Kalitesi in Test Gereklilikler

Kupon, yksek kaliteli(Superior) tavlanma kabiliyetli olarak bilinen H13 tak m eli inden 2,5x3,5x0,5 boyutlar nda menevi darbe toklu u iin haz rlanmal d r. 2,5 ls ana malzemenin kal nl n , 3,5 ls ana malzemenin enini ve 0,5 ls ise ana malzemenin uzunlu unu temsil etmektedir.

Kupon her i paras na k e ve kenarlardan uzakta olacak ekilde ba lanmal d r. rnek vermek gerekirse i paras n n kenar ve k elerinden minimum 2,5x3,5 uzakl nda olmal d r.

Is l

(Darbe Toklu u - sadece yksek kalite iin



lem Kalitesi in Test Gereklilikler

Kupon; n s tma, stenitleme,su verme ve sertle tirme i leminin ilk menevi i sresince i paras na eklenmi olmal d r. Kupon birinci menevi sonras ayr bir menevi leme ile 44/46 HRC sertlikteki kal plardan kar lmal d r. Test kuponu menevi li 44/46 HRC olmal d r. Numunelerden 3 tane 10mmx10mm boyutlar nda Charpy numuneleri i lenir ve entik a l r ve oda s cakl nda ASTM A370e gre test edilir. Bu V enti in yeri ana malzemenin boylam na paralel olu turulur. Numune son boyutuna ve yzeyine i lemine getirilir. Kabul kriteri: (44/46HRC iin) Orta kalite iin 12 Nm (8ft. Ibs.)ortalama, tek minimum de er ise 9 Nm (6ft. Ibs) dir .3 ayr sonu ve ortalamas belirtilmelidir.

 

V. ISIL

LEM KAL TE UYGUNLUK BELGES

NADCA orta ve yksek kalite H13 tak m eli i iin s l i lemciler taraf ndan takip eden veri ve a klamalarla sertle tirme i leminde uyumun sa lamak iin uygunluk sertifikas olu turulmu tur. A. Is l i lem kayna (Heat Treat Source) B. Para tan mlama (Item Identification) C. Malzeme s numaras (Material Ht. No.) D. Nakliye a rl (Ship Wt. Ea.) (Required Hardness) E. Spesifik sertli i F. n s tma 1. Kademe s cakl ve zaman (Pre-Heat Step1) G. n s tma 2. Kademe s cakl ve zaman (Pre-Heat Step2) H. n s tma 3. Kademe s cakl ve zaman (Pre-Heat Step3) I. Sertle tirme s cakl ve sertle tirme zaman (Hardening temperature&time)


Is l i lem Kalite Uygunluk Belgesi

J. So utma h z (Quench Rate) (Quench Pressure) K. So utma bas nc L. lemi kesme s cakl ve tutma zaman (Interrupt: temperature - Hold Time) M. 1.Menevi s cakl , bekleme zaman , sertli i (1.Menevi : Temperature, Soak Time, Hardness) N. 2.menevi s cakl , bekleme zaman , sertli i (2.Menevi : Temperature, Soak Time, Hardness) O. 3.menevi s cakl , bekleme zaman , sertli i Time, Hardness) (3.menevi : Temperature, Soak

P. Final sertli i (Final Hardness) (Hardened Microstructure) Q. *Sertle tirilmi mikro yap R. *Sadece yksek kalite Sertle tirilmi darbe toklu u; (SUPERIOR ONLY Hardened Impact Toughness) 3 ayr sonucu ve ortalamalar iermeli. (include three individual results and average results)

ISIL LEM KAL TE UYGUNLUK SERT F KASI

TE EKKRLER