ENERJ POLTKALARINA GENEL BAKI VE ALTERNATF ENERJ POLTKALARI

Sadi Serdar GNEL, Salman FLMC, Kenan AYAN Dicle niversitesi Elektrik&Elektronik Mhendislii Blm DYARBAKIR ssguneli@dicle.edu.tr,pazarcikli21@mynet.com

ZET
Bu almada enerji sektrnde bu gne kadar yaplan (yaplmayan ) almalarn getirdii sonular gzlemlenerek ve enerji kaynaklar birbiri ile kyaslanarak baz sonular elde edilmitir. Enerji retim iletim datm ve tketimindeki kayplar incelenmi, bununla birlikte aratrmalar ve eitli istatistikler yaplmtr. Bu sonular deerlendirilerek gnmzde var olan ve ileride olabilecek enerji ana zm nerileri sunulmutur. Birincil enerji kaynaklar bakmndan da baml olmamz ile birlikte bu kaynaklarn ksa srede tkenebilecei gz nne alnacak olursa, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn nemi daha iyi anlalmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklar sadece enerji a asndan deil, doaya ve insan salna zarar vermemesi asndan da olduka nemlidir. Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji , Yeni Enerji Politikalar

1. Giri
lkemizde enerjinin byk bir blm su, petrol, doalgaz ve kmr gibi kaynaklardan karlanmakta olup, zellikle petrol ve doalgazda tam bir da bamllk yaanmaktadr. Kapitalist lkeler ve oluturduklar byk petrol irketleri, bata Ortadou olmak zere Dnya petrol ve doalgaz kaynaklarn kontrol altna almak istemektedirler. Bu ama dorultusunda lke igallerini de ierebilen paylam savalarna sebep olmaktadrlar. Dier taraftan da serbest piyasa ekonomisi aracl ile enerji fiyatlarn istedikleri gibi ynlendirmektedirler. Bu durum lkemizin ekonomisini olumsuz ynde etkilemektedir. Fosil yaktlarn yakn gelecekte tkenecei ve artan kresel snmann yol aaca iklim deiiklikleri gz nne alndnda, oluabilecek problemlere karlk alternatif enerji kaynaklar ivedilikle dnlmelidir. Bundan dolay Trkiyenin ok ciddi ve uzun sreli enerji politikalarna ihtiyac vardr. Dnya genelinde ve zelde Trkiye de artan nfus, sanayinin gelimesi ve teknolojinin ilerlemesiyle, enerji ihtiyac hzla artmakta ve var olan retim tketimi karlamada yetersiz kalmaktadr. Buda salkl bir enerji politikas oluturulmasnn, kaynaklarn verimli ve bilinli kullanlmasnn nemini vurgulamaktadr. Bunun yannda lkemizde mevcut bulunan gne enerjisi, rzgar enerjisi, bioktle enrjisi, jeotermal enerji, deniz kkenli enerji ve p yaktlar enerjisi gibi kaynaklarn devlet tarafndan tevik edilerek kullanm yaygnlatrlmaldr. Gnmzde yenilenebilir enerji kaynaklarnn maliyetleri yeteri kadar dk olmasa da yakn gelecekte decei beklenilmektedir. Gelimi olan lkelerin enerji politikalarn incelediimizde, hzla yenilenebilir enerji kaynaklarna yneldiklerini ve zamanla eski ve evre dostu olmayan teknolojilerini ise gelimekte olan lkelere kaydrdklarn grmekteyiz. Kendileri hzla yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelirken, bize de bu kaynaklarn ekonomik olmad grn kabul ettirmeye almaktadrlar. Bata Fransa olmak zere nkleer enerjiyi youn olarak kullanan yada henz kullanmay dnen lkelerin birou nkleer santral programlarn askya alarak yenilenebilir enerji kaynaklar zerinde almaya balamlardr. Bu durum iyi analiz edilerek yaplacak tercihin; mr ksa, zararl ve eski fosillerdense mr uzun, verimli ve evre dostu yenilenebilir enerji kaynaklarndan yana olmas gerekir. Enerjinin yeterli, zamannda, ekonomik, gvenilir ve temiz olarak sunumu gnmzde lkelerin gelimilik dzeylerini belirleyen en nemli gstergelerden biridir. Sanayinin olduu kadar halkn gnlk yaantsnn da nemli girdilerinden olan enerjiye talep srekli olarak artarken enerji kaynaklar da hzl bir ekilde tkenmektedir. Enerjide srekliliin salanabilmesi iin, enerji kaynaklarnda eitliliin salanmas ve varolan yerel kaynaklarn yan sra yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmas olduka nemlidir. Dnya genelinde elektrik enerjisine olan ihtiya ounlukla hidroelektrik santrallerden yada kmr, petrol, gaz, uranyum v.b yaktlarn yaklmas sonucu ortaya kan enerjiden karlanmaktadr. Yaklak olarak

yaktlardan kmrn 60 yl, petroln 100 yl, gazn 50 yl, uranyumun ise 30 yl mrnn kald hesaplanmtr. Yaktlarn bu duruma gre belirli bir sre sonra tkenecei beklenmektedir ve bu nedenle alternatif enerji kaynaklarnn nemi aka ortaya kmaktadr. Bu almada yaplan aratrma ve istatistikler sonucunda, Trkiyedeki en ucuza ve abuk faydalanabileceimiz enerji kaynann; retim, iletim, tketim ve datmdaki kayplarn minimuma indirilmesi olduu gzlemlenmitir. [12-14,22-25]

2. lkemiz Enerji retiminin ve Tketiminin ncelenmesi 2.1. lkemiz Enerji Kaynaklar[2,3,6-14,23,24] Kmr
Linyit rezervi 8,4 milyar ton. Ta kmr 1,12 milyar ton. Trkiye linyit rezervinin % 68 ini alt sl deeri 2000 kcal/kg olup kalorifik deeri olduka dktr. Bugn itibaryla lkemiz kmrlerinin enerji retimindeki pay % 20lerin altna dmtr. lkemizde retilebilir Petrol rezervi: 43.7 milyon ton, Doalgaz rezervi: 8,9 milyar m3 civarndadr.

Hidrolik
Teknik olarak deerlendirilebilir potansiyel 216 milyar kwh. 2000 yl itibariyle teknik ve ekonomik potansiyel 122 milyar kwh. Bugn 122 milyar kwh olan ekonomik hidroelektrik potansiyelimizin yzde 32'si kullanlmakta, yzde 11'i inaa halinde ve yzde 57'si proje dzeyinde beklemektedir

Rzgar
Bugnk teknik koullarda ylda 2500 saat kullanma sresi ile kurulabilecek teknik kapasite (yararlanabilir potansiyel ierisinde) 10 bin MW zerindedir. Ancak, Trkiye'nin ekonomik rzgar gc potansiyeli hakknda farkl deerler belirtilmektedir. Henz lkemiz iin salkl bir rzgar atlas almas tamamlanamamtr.

Jeotermal
Trkiye jeotermal kaynak zenginliinde dnyada 7. sradadr.Tm dnyadaki jeotermal enerji potansiyelinin % 8inin Trkiye de bulunduu belirlenmitir. lkede 1960 ylndan bu yana yaplan aratrmalarda 140 adet jeotermal sahada 100 dereceye ulaan 600n zerinde scak su kaynak grubu belirlenmitir. Trkiyenin jeotermal s potansiyeli 31.500MWhdir. Bu potansiyel 5 milyon evin stlmasna edeerdir. Bu stmann maliyeti elektrikten 100 kat, doal gazdan 40 kat ve kmrden 32 kat daha dk olmaktadr. Trkiyedeki toplam elektrik retim gc bugnk artlara gre yaklak 350 MW a ulaabilecek durumdadr.

Gne
Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnde (DM) mevcut bulunan 1966-1982 yllarnda llen gnelenme sresi ve nm iddeti verilerinden yararlanarak EE tarafndan yaplan almaya gre Trkiye'nin ortalama yllk toplam gnelenme sresi 2640 saat (gnlk toplam 7,2 saat), ortalama toplam nm iddeti 1311 kWh/m-yl (gnlk toplam 3,6 kWh/m) olduu tespit edilmitir. lke zerine den gne enerjisi miktar 80 milyon ton petrole edeerdir.

Bioktle
Hayvan Cinsi Sr Koyun-Kei Tavuk-Hindi Toplam Hayvan Says (Adet) 11054000 38030000 243510453 292594453 Ya Gbre Miktar (Ton/Yl) 40347100 26621000 5357207 72325307 Biyogaz Miktar (M3/Yl) 994860000 1901500000 487020906 1672030906 Ta Kmr Edeeri (Ton/Yl) 710613 1358215 347871 2416699

ekil 1 :Trkiye'nin Hayvansal Atk Potansiyeline Karlk Gelen retilebilecek Biyogaz Miktar ve Takmr Edeeri (*) Hzla byyen aalarla yaplan enerji ormanclna uygun 4 milyar hektar orman alan vardr. Bitkisel ve hayvansal atk miktar 10,3 milyon ton petrole edeer. Toplam biyogaz miktar: 1,67 milyar m3/yl

Hidrojen
Hidrojen bilinen tm yaktlar ierisinde birim ktle bana en yksek enerji ieriine sahiptir (st sl deeri 140.9 MJ/kg, alt sl deeri 120,7 MJ/kg). 1 kg hidrojen 2.1 kg doal gaz veya 2.8 kg petroln sahip olduu enerjiye sahiptir. Ancak birim enerji bana hacmi yksektir. Hidrojen doada serbest halde bulunmaz, bileikler halinde bulunur. En ok bilinen bileii ise sudur. Is ve patlama enerjisi gerektiren her alanda kullanm temiz ve kolay olan hidrojenin yakt olarak kullanld enerji sistemlerinde, atmosfere atlan rn sadece su ve/veya su buhar olmaktadr. Hidrojen petrol yaktlarna gre ortalama 1.33 kat daha verimli bir yakttr. Hidrojenden enerji elde edilmesi esnasnda su buhar dnda evreyi kirletici ve sera etkisini artrc hibir gaz ve zararl kimyasal madde retimi sz konusu deildir. Aratrmalar, mevcut koullarda hidrojenin dier yaktlardan yaklak kat pahal olduunu ve yaygn bir enerji kayna olarak kullanmnn hidrojen retiminde maaliyet drc teknolojik gelimelere bal olacan gstermektedir. Bununla birlikte, gnlk veya mevsimlik periyotlarda oluan ihtiya fazlas elektrik enerjisinin hidrojen olarak depolanmas gnmz iin de geerli bir alternatif olarak deerlendirilebilir.

2.2. Enerji retimi ve Tketimi Hakknda Baz statistikler

retim, tketim ve kayp verileri;[4] 31.12.1998 tarihi itibar ile 1998 yl net tketim verileri aadadr. D Alm: 3.298.500.000 kwh Brt retim ve Dardan Alnan: 114.022.700.000 kwh Kayplar: 3.666.238.232 kwh ebekeye Verilen: 110.356.461.768 kwh letim Kayb % 3.4: 3.752.119.700 kwh Tketime Sunulan: 106.604.342.068 kwh Kaaklar % 4: 4.264.173.683 kwh Datm Kayplar %18: 21.320.868.414 kwh Net Satlar: 81.019.299.972 kwh Tketim Yeri Ev ve Ticarethaneler Resmi Daireler Sokak Aydnlatmas Sanayi Tketim Miktar (kwh) 23.090.500.492 3.645.868.499 3.321.791.299 50.961.139.682 Yzde Oran 28.20 4.50 4.10 63.20

2002 ylnda; Toplam Kurulu G Toplam retim Toplam D alm Toplam D satm Tketilen Toplam Enerji

: : : : :

33.791 MW 129 milyar kWh 3,3 milyar kWh 0,4 milyar kWh 132 milyar kWh Olmutur.

2.3. Tketim Aamasndaki Kayplar

Bu konuda Diyarbakr ehrini baz alarak yaplan aratrma ve anket sonularnda u verilere ulald : lk aratrma D. Mhendislik Mimarlk Fakltesinde gerekletirildi. Binann yapmnda yaplan yanl Mhendislik ve Mimarlk hatalarnn, aydnlatma ve stma - soutmada yaplan yanl planlamalarn byk enerji kaybna sebep olduu ortaya kt. Bu koullarn ayn zamanda renim veriminin byk oranda dmesine sebep olduu sonucuna varld. retim yeleri, personellerle ve rencilerle yaplan anketlerde u sonular elde edilmitir; retim elemanlar ve personel odalarnda merkezi stmann yetersiz olmas ve merkezi soutma sisteminin olmamas dolaysyla, her bir odada minimum 2.5 kwhlk ekstra elektrik enerjisi harcand tespit edildi. Bununla birlikte bu cihazlar iinde gerek devlet, gerekse ahslar tarafndan ekstra paralarn harcand gzlemlendi. Yaplan anket sonular deerlendirildiinde boa giden enerjinin kabaca 2.5 kwh*8 i saati*22 i gn *0.14 YTL/kwh*250 oda =15400 YTL olduu hesapland. (bu hesaplar minimum deerdeki yaklak hesaplamalardr.) Bu deer yllk olarak hesaplanacak olursa, boa harcanan bu enerjinin 184800 YTL gibi byk bir sarfiyata neden olduu anlald. Bu harcamalara aydnlatmadaki kayplar ve ekstradan alnan cihazlarn cretleri eklenmemitir. Yanl aydnlatma ile yetersiz stma - soutma sistemi; insan saln olumsuz ynde etkilemekle birlikte hoca ve rencilerin alma ortamlarndaki verimi drmektedir. Mimarlk blmnden Yrd.Do.Dr. F.Demet ETN ve Elektrik&Elektronik Blmnden Dr. Bilal GM n bu konulardaki bilimsel grleri alnd. Bu konunun nemini grleri ile desteklediler. Daha nce yaynladklar bir makalede Diyarbakr ilindeki bir ilk retim okulunun aydnlatma projesi ve uygulamas incelenmiti.[24] Bu makalenin sonu ksm da yaplan bu almay desteklemektedir. kinci aratrma ise ehrin eitli semtlerindeki konutlar baz alnarak yapld. Bu aratrmalar sonucunda aadaki verilere ulald. ehrin tamamna salkl enerji verilemedii gibi, semtler arasnda byk farkllklar olduu yaplan anket sonularndan karld. 2. Salksz enerji, arzalar ve bunlarn sebep olduu gerilim dmlerinin evlerdeki ve i yerlerindeki elektrik-elektronik cihazlara hasar verdii anket sonularndan gzlemlendi. ( her evde son 1 ylda en az birka cihazn bozulduu tespit edildi). 3. Gerek enerji tasarrufu konusunda, gerekse yenilenebilir enerji kaynaklar (Gne enerjisi) konusunda, tketicilerin ok yetersiz bilgiye sahip olduu gzlemlendi. Her bir evin scak su iin bir ylda minimum 12 tp(elektrikle suyun stlmasn hesaba katmazsak ) harcad, gne enerjisinden yararlanldnda ise, scak su iin ylda sadece 1 tpn yeterli olduu gzlemlendi. Bu durum gz nne alnarak, kabaca bir hesap yaplacak olursa ( 100.000 konutun scak suyunu gne enerjisinden salad dnlrse ) 11tp*25 YTL*100.000 konut = 27,5 Milyon YTLlik bir enerji tasarrufu salanaca gzlemlendi. amar makinalarnda ve bulak makinalarnda kullanlan stma suyuda buradan salanarak byk bir tasaruf salanabilir. Trkiye apnda sokak lambalar gne enerjisi kullanlarak aydnlatma salanrsa, %3-%4 civarnda enerji tasarrufu da bu alandan salanlabilir. 4. Enerjinin pahal olmas ve denetimin yetersiz olmasndan dolay, tketicilerin hzla kaak elektrik kullanmaya yneldikleri sonucuna varld. 5. Mimari ve Mhendislik projelerinin izilmesi ve uygulanmas aamasnda yaplan hatalarn, aydnlatma ve snmada enerji kayplarna neden olduu tespit edildi. Binalarn elektrik tesisatlarn deyen elektrik tesisatlarnn ehliyetsiz olmalarndan yada izilen yanl projelerden dolay yaplan tesisat hatalarnn lme kadar varan kazalara neden olduu sonucuna varld. Ankette ele alnan binalarn hemen hemen tamamnda ya yanl topraklama yapld ya da topraklamann yaplmad tespit edildi. tfaiyeden alnan verilerde son bir ylda Diyarbakr ehrinde kan 80 civarndaki yangna elektrik kontann sebep olduu anlald. Bu yangnlar lmlere, yaralanmalara ve byk maddi kayplara sebep olmaktadr. 1.

6. 7.

Trafo merkezi ile tketici arasndaki hatlarn eski ve sistemin korumasnn yeterli olmad gerek istatistiklerden tespit edildi. Bu durum sanayicilerin ve konutlarn ok kalitesiz enerji almasna sebep olmaktadr. Yaplan ankette enerji tasarrufu konusunda balatlacak bir kampanyaya bir ok insann gnll olarak katlaca yant alnd. Balang olarak yaplan neriler : Buzdolabnn kap ii manyetik bantlar pudrayla temizlenmesi, TV, VCD ve DVD'nin kumanda yerine cihazlarn zerlerindeki kapama dmelerinden kapatlmas, tnn i bitiminden 5 dakika nce fiten ekilmesi, 20 wattlk floresan kullanlmas halinde fatura rakamlarnn yzde 35 ile 50 arasnda decei nerildi. u anda yaplan uygulamada merdiven aydnlatmasnda sabit otomatik yerine, fotoselli otomatik kullanm minimum % 70 e kadar enerji tasarrufu salamtr.[26]

3. Ksa Dnem Enerji htiyacnn Planlanmas

Datm kayplarnn % 10da sabit kalaca, kaaklarn sfrlanaca, iletim kaybnn ayn kalaca ve ortalama yllk talebin ilk be yl iin % 7 ikinci be yl iin % 5 artaca esasnda baklrsa 2009 ve 2014 yllarnda 2009 Yl Net Tketimi: 2009 yl Brt retimi: 2014 yl Net Tketimi: 2014 yl Brt retimi: 181.351.000.000 kwh 215.711.000.000 kwh 231.455.000.000 kwh 275.309.000.000 kwh

[25]

4. Sonu
Yaplan bu aratrmalar, bugne kadar Trkiyede ciddi bir enerji politikasnn oluturulmadn gstermektedir. Bunun sonucu olarak Trkiyedeki enerji kaynaklar ok hor kullanlmaktadr. Bu da sanayicinin ve konutlarn kalitesiz ve pahal enerji tketmelerine sebep olmaktadr. letim, datm ve tketimdeki planszlk ve yetersiz denetim, bir ok ciddi kazaya sebep olmakta ve elektrik-elektronik cihazlarnn kullanm mrn azaltmaktadr. Bu durum tketicilerle birlikte devleti de ekonomik olarak etkilemektedir. Sanayi blgelerinin enerji retim alanlarndan ok uzakta seilmesi de yaplan en byk hatalardan biridir. nk enerjiyi bir yerden bir yere tamak ok pahalya mal olmaktadr. Oysa sanayi blgeleri enerji retim blgelerine yakn seilirse bu enerji kayplarn minimuma indirecek ve enerji tama maliyetini de sfrlayacaktr. retilen mamuller ok daha ucuz olan rayl tamaclkla yaplrsa, devlet ekonomik bakmdan ok byk bir gelir elde edebilecektir. Enerjide daha ucuza mal olacandan sanayici ve konutlar ucuz enerjiye kavuturulacaktr. ( rnein Karakaya barajndan stanbula enerji tamaktansa, Elazdan stanbula retilen mallar rayl sistemle tamak, devlete byk bir gelir salayacaktr.) lkemizin hzla artan enerji ihtiyac gz nne alnrsa, sfr maliyetli yenilenebilir enerji kaynaklar ok iyi deerlendirilmeli ve bu konuda yaplacak aratrmalar iin zellikle niversitelere, devlet her trl destei vermelidir. Yenilenebilir enerji kaynaklar sayesinde ok dk maliyetler ile tm kylerimizi elektrik enerjisine kavuturabiliriz. Bu arada hidroelektrik enerji santrallerinin tarihi mekanlarmz yok etmesini engellemek ve tabiatn doal dengesini bozmasn nlemek iin, alternatif enerji kaynaklar konusunda bir ok enerji kaynana ihtiyacmz olduu gzden karlmamaldr. Kresel snmann hidroelektrik enerji santralleri zerindeki olumsuz etkisi mutlaka dikkate alnmaldr. Dicle niversitesi mhendislik mimarlk fakltesinde alnacak baz tedbirler ile byk bir enerji tasarrufu salanlabilecei sonucuna varld. Bu tedbirler baz alnarak, Trkiye apnda yaplacak almalarda ok daha byk oranda enerjinin boa harcanmas engellenebilir. Bu almada, tketicilerin boa harcanan enerji konusunda ok iyi bilinlendirilmesinin, en nemli alternatif enerji kaynaklarndan birisi olduu sonucuna varld. En genel sonu olarak, bu alma Trkiyenin enerji politikalarnda ok kkl politika deiiklikleri yaparak, tketicisine daha kaliteli ve salkl enerji ulatrabilmesi ile birlikte, enerji kaynaklar ynnden da bamlln minimuma indirilebileceine dair iyi bir referanstr.

5. Kaynaklar
1. Guneli, S. Lawson, P. Redfern, M. A. A Review of Loss of Grid Protection and A Novel Solution to the Problem. UPEC 98, napier University, Edinburgh, UK, September 1998. 2. 5. Yllk Kalknma Plan Enerji htisas Komisyonu Raporu 3. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 4. TEA ve TEDA statistikleri 5. akr, H. Elektrik ebeke Kayplar Yldz niversitesi Mhendislik Fakltesi, 1986. 6. Aydn, A. Ergn S. Enerji Sektrnde verimlilik Gstergeleri Ankara, 2002 7. BTM Consult ApS, International Wind Energy Development, Danimarka, 2001. 8 9. Hashimova, H.Y., Wind Power Today and Hereafter, Power Engineering problems, No:1,3-7,2001 Yiitgden , H.Y., Rzgar Enerjisinin Dn Bugn Yarn, Rzgar Enerjisi Sempozyumu, emezmir, 5-7 Nisan 2001. 10. Rzgar enerjisi istasyonlar, www.eie.gov.tr 11. TC Resmi Gazete, Trkiye Elektrik Kurumu Dndaki Kurulularn Elektrik retimi, letimi, Datm ve ticareti ile Grevlendirimesi Hakknda Kanun : Kanuna No : 3096, Say:18610, 19 Aralk 1984. 12. Edier.V., Kentel E. Trkiyede fosil yaktlarna alternatif olarak yenilenebilir enerji potansiyeli, Enerji dnm ve idaresi, 4:743-755,1999. 13. Kaygusuz K., Kaygusuz A., Trkiyede yenilenebilir enerji ve uygulanabilir geliimi,. Yenilenebilir enerji, 25:431-453,2002. 14. Kaygusuz K., Trkiyede enerji kullanmnn evresel etkisi ve yenilenebilir enerji politikalar. Enerji politikas, 30:689-698, 2002. 15. http://www.nucleartourist.com/mos/index_files/frame.html (Nkleer Enerji ). 16. http://www.dsi.gov.tr/ 17. http://www.enerji.gov.tr/ 18. http://www.geocities.com/gergedanus/ 19. http://www.nukleer.web.tr/ 20. http://www.angelfire.com/scifi/nuclear220/sec444.htm 21. http://www.emo.org.tr/ 22. http://www.meteor.gov.tr/2005/arastirma/yenienerji/yenilenebilir.pdf 23. Rstemov, S. Demirta, M. V.Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, Bildiri Kitab Cilt 1 stanbul Mays 2004. 24. etin, F.D., Gm, B., lkretim Yaplarnda Dersliklerin Grsel Deerlendirilmesi, 5. Ulusal Aydnlatma Kongresi, 7-8 Ekim 2004 , stanbul. Konfor Koullarnn 26-28

25. TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas zmir ubesi Enerji Komisyonu 17 Ocak 2004 26. Nacarolu, A., Elektrik Mhendisleri Odas (EMO) Gaziantep ube Bakan Gazete rportaj