THANH TON KHNG DNG TIN MT, HOT NG KHNG TH THIU CA TH HIN I

Th.S H Thanh Tng Trng i Hc Tn c Thng Nhu cu pht trin thanh ton khng dng tin mt ti Vit Nam v nhng c s pht trin hot ng ny: Theo s liu nghin cu ca Ban thanh ton - Ngn Hng Nh Nc Vit Nam (nay l V thanh ton) vo nm 2003 trn c nc, giao dch c thc hin qua ngn hng cc doanh nghip quy m va tr ln chim khong 63%, doanh nghip nh l 47%, doanh nghip nh nc hn 80%. Hu ht cc doanh nghip c nh nc ln cc thnh phn khc u tr lng bng tin mt, tt c cc doanh nghip c thng k c tr s v hot ng nhng th trn c nc. Ch mt s doanh nghip c vn u t nc ngoi tr lng, thng cho nhn vin qua ti khon ti cc ngn hng nc ngoi hot ng Vit Nam. Ti cc h kinh doanh th 86,2% vn chi tr hng ho bng tin mt; 75% chi tr dch v v np thu bng tin mt, s doanh nghip ny thng tp trung cc thnh ph ln hoc cc khu ch xut, khu cng nghip gn cc thnh ph ln(1). S ngi s dng dch v ngn hng ch yu l ca cc doanh nghip ln, lao ng khu vc c vn u t nc ngoi, nhn vin c thu nhp cao v n nh, ngi tham gia u t chng khon. Nhng i tng ny hu ht tp trung cc thnh ph, th ln. Nhng bn cnh i a s dn c, cng chc, vin chc thuc khu vc chnh ph, lao ng thuc cc doanh nghip nh v va cha tip cn vi cc phng tin v dch v thanh ton. Dn c sng ti cc th ln ca nc ta c thu nhp cao so vi mt bng chung c nc v chi tiu cng nhiu tng ng. Ti cc thnh ph ln cc doanh nghip kinh doanh dch v cao cp pht trin nhanh chng, thu ht ngy cng ng khch hng trong v ngoi nc. Phn ln cc trung tm kinh doanh dch v cao cp u trang b cc phng tin chp nhn thanh ton cc loi th cho khch hng c nhu cu thanh ton khng dng tin mt v trong vi nm gn y mc d phng tin thanh ton ny vn cn bc l mt s nhc im nhng ang ngy cng t ra u vit hn thanh ton bng tin mt. Trc y thanh ton hon ton da trn c s chng t giy, tuy nhin hin nay v ang chuyn dn sang phng thc x l bn t ng s dng chng t in t, n nay cc giao dch thanh ton c x l in t ang chim t trng ngy cng ln. Thi gian x l hon tt mt giao dch c rt ngn ch trong vng vi giy hoc tc thi. c im nn kinh t Vit Nam n nay vn cn a s sn xut v tiu th vi quy m nh l, manh mn. Tuy nhin, ti cc thnh ph ln quy m v phng thc kinh doanh ca cc doanh nghip ang chuyn bin nhanh chng vi t trng cc doanh nghip ln, p dng cc hnh thc v phng thc kinh doanh hin i ang ngy cng nhiu. T trng tin mt so vi tng phng tin thanh ton c xu hng gim dn: Nm 1997 l 32,2%; nm 2001 l 23,7%; nm 2004 l 20,3%, nm 2005 l 19% v n thng 3 nm 2006 l 18,5% (2).

Nhp cng vic, cuc sng ca ngi dn ti cc thnh ph ln ngy cng hi h, bn rn nn cc dch v v tin ch p ng tt c nhu cu ca a s ngi dn trong cc dch v thanh ton thun tin, an ton s khng nhng gp phn nng cao cht lng cc tin ch cho ngi s dng m cn to iu kin thun tin cho Nh nc qun l cc lung lun chuyn tin trong x hi, c iu kin ci thin vic thu ngn sch cng nh thng qua ra cc chnh sch st vi thc t kinh t, x hi. Thm vo hon thin vic b sung, chnh sa c ch chnh sch, cc vn bn lin quan n hot ng thanh ton ca cc t chc cung ng dch v thanh ton ph hp vi l trnh thc hin nhng cam kt quc t v lnh vc tin t, ngn hng nh: Hip nh thng mi Vit M (BTA), Hip nh AFTA, Hip nh khung v thng mi, dch v ASEAN (AFAS) v nhng cam kt vi T chc Thng mi th gii (WTO). Vit Nam ng trc i hi phi pht trin hn na cc hot ng thanh ton khng dng tin mt nhm nng cao kh nng qun l kinh t ca Nh nc v to c s cho s pht trin ng b ca c nn kinh t. Trong , ch trng pht trin trc tin cc thnh ph ln v ni y va c nhiu iu kin v c s ph hp cho pht trin thanh ton khng dng tin mt, va l tin ch cho ngi dn sng trong cc th nh ngi dn sng th ca nhiu nc pht trin v ang c s dng. Trin khai ch trng ny, ngy 29 thng 12 nm 2006 Th tng Chnh ph ban hnh quyt nh s 291/2006/Q-TTg ph duyt n thanh ton khng dng tin mt giai on 2006 - 2010 v nh hng n 2020 ti Vit Nam do Ngn hng Nh nc Vit Nam ch tr. V s b n a ra cc bin php thanh ton khng dng tin mt nh sau: 1. Pht trin thanh ton khng dng tin mt trong khu vc cng: - Qun l chi tiu trong khu vc Chnh ph bng phng tin thanh ton khng dng tin mt. - Tr lng qua ti khon (Ngn hng Nh nc Vit Nam ch tr, phi hp vi B Ni v, B Ti chnh xy dng v trnh Th tng Chnh ph ban hnh Ch th tr lng cho cn b, cng chc qua ti khon trong nm 2007, thc hin t nm 2007 n nm 2010). - Yu cu tr lng vo ti khon i vi cc cn b, cng chc, vin chc lm vic trong b my nh nc; khuyn khch ngi lao ng trong cc doanh nghip nhn lng v chi tiu qua ti khon. 2. Pht trin thanh ton khng dng tin mt trong khu vc doanh nghip - Yu cu cc doanh nghip nh nc thc hin thanh ton khng dng tin mt trong phm vi, i tng nht nh; c chnh sch c th i vi ch th kinh doanh khuyn khch thanh ton qua ngn hng. - Tp trung pht trin cc dch v thanh ton in t, to iu kin cc doanh nghip pht trin thng mi in t. Sau 03 nm thc hin theo n t c mt s kt qu c th nh sau(3): - n ht thng 6/2009 s n v hng lng t ngn sch Nh nc thc hin tr lng qua ti khon t 26.635 n v, tng hn 2 ln so vi 6 thng u nm

2008, tng 5.073 n v (t tc tng 23,5%) so vi cui nm 2008; s ngi c tr lng qua ti khon n cui thng 6/2009 t 1.315.779, tng hn 2 ln so vi 6 thng u nm 2008, tng thm 183.337 ngi (t tc tng 16%) so vi cui nm 2008. - Theo s liu thng k n cui thng 6/2009, c 24/63 tnh, thnh ph (chim 38,1%) t trn 50% s n v hng lng ngn sch ti cc thnh ph, th x thc hin tr lng qua ti khon. - Nm 2006 c nc ch c 2.154 ATM s lng phn b ch yu cc thnh ph ln, cc khu cng nghip. Vi dn s nc ta hn 80 triu dn th bnh qun 45.000 dn c mt my ATM. Sau cc t chc cung ng dch v thanh ton u t lp t thm c s h tng trn ton quc, tnh n cui 6/2009 tng cng u t, nng s my giao dch t ng (ATM) ln 8.900 my, so vi 31/12/2008 tng 1.230 my (tng 16%), s my chp nhn th (POS) ln 26.183 my, tng 1.271 my (tng 5%). Ngoi vic nng cao cc tin ch trin khai trc y nh: Rt tin, chuyn khon, truy vn thng tin, dch v thu chi ti khon, thanh ton ha n v.v - Cc t chc cung ng dch v thanh ton khng ngng u t gii php cng ngh hin i, cung cp thm nhiu tin ch mi nh: Dch v SMS banking vi chc nng thng bo bin ng s d ti khon, chuyn khon, np tin in thoi di ng VnTopup, dch v Internet banking, Home banking, Mobile banking cng c cc ngn hng trin khai m rng. Nh , khch hng c th thc hin mua sm hng ho, dch v qua mng, t v my bay, tour du lch, vay tin qua dch v thu chi vi mc ti a ti 30 triu ng, p ng nhu cu vay tin n gin, nhanh chng ca cn b, cng chc, dch v gi rt tin nhiu ni gip khch hng c th rt tin v gi tin ti tt c cc chi nhnh v phng giao dch, thc hin chuyn khon trn mng internet, trin khai dch v EDC khng dy, trin khai th im dch v Kios Banking (kt ni thng qua ATM, truy cp internet ly cc thng tin, chuyn khon, truy vn s d ti khon), trin khai dch v MOTO banking (thanh ton ha n dch v cho khch hng thng qua mail, fax, in thoi v.v), trin khai AutoBank (Ngn hng Cng Thng Vit Nam) v.v... - Thi gian thanh ton cho nhng khon tin ln c rt ngn ng k, gim c ph vn chuyn, ri ro trong vn chuyn, kim m cho cc bn. Trong giai on u thc hin thanh ton khng dng tin mt ti cc thnh ph ln, bn cnh nhng kt qu t c k trn vn cn mt s hn ch sau: - Cht lng, tin ch v tnh a dng v dch v thanh ton khng dng tin mt cha phong ph. Kh nng p ng nhu cu ca nhiu loi i tng s dng cn hn ch. Cc phng tin thanh ton khng dng tin mt cha t c tnh tin ch v phm vi thanh ton c th thay th cho tin mt. c nhn mt sn phm dch v ca ngn hng, khch hng thng phi n cc im giao dch ca ngn hng. Phng thc giao dch t xa, da vo cng ngh thng tin hin i nh giao dch qua internet, qua in thoi di ng, homebanking... cha pht trin ph hp. - H thng thanh ton ct li l h thng thanh ton lin ngn hng ca Ngn hng Nh nc, mc d c ci thin rt nhiu nhng vn cha p ng c nhu cu gia tng v hot ng thanh ton gia cc ngn hng. Theo thit k, h thng thanh ton lin ngn hng c kh nng x l 4.500 giao dch/ngy. Nhng t khi i vo hot ng

n ny, h thng thng xuyn lm vo tnh trng qu ti vi s lng giao dch bnh qun ln ti 10.000 giao dch/ngy. - Tnh cnh tranh trn th trng dch v thanh ton cn km v ngho nn. Cc t chc cung ng dch v thanh ton, ch l tp trung vo yu t gi c, cha quan tm n cnh tranh bng cc dch v gi tr gia tng, cht lng dch v... - Ph dch v thanh ton cn kh cao v kh chp nhn i vi nhng giao dch thanh ton mc trung bnh, c bit i vi cc giao dch lin ngn hng v lin tnh. Ngoi ra, mt s phng tin thanh ton khi s dng khch hng cn phi tr thm ph ph so vi vic s dng tin mt. Cc nguyn nhn gy nn nhng hn ch: a. Nguyn nhn ch quan - S lng my ATM cn hn ch, cha tng ng vi s lng th ATM pht hnh; vic lp t my ATM c ni cn cha hp l (c ni tp trung qu nhiu my ca cng mt ngn hng hoc ca cc ngn hng, cha c s iu chnh sau khi Banknetvn v Smartlink kt ni). Vic kt ni gia cc thnh vin cn li trong h thng Banknetvn v Smartlink din ra chm, c bit l kt ni thanh ton qua POS/EDC vn cn hn ch, cha thng bo cho khch hng bit c th linh hot giao dch my ATM thuc cc ngn hng khc cng tham gia lin minh hoc c kt ni. - Vn ph thanh ton khng dng tin mt so vi tin mt: Cc cng c v dch v thanh ton khng dng tin mt cha chng t c li ch hn hn v kinh t so vi tin mt. Ngc li, thanh ton khng dng tin mt cn phi tr ph cho ngn hng, thm ch cn b tnh gi cao hn (i vi mt s n v chp nhn th, yu t ny li c tnh khch quan). - Cht lng dch v th, cng tc chm sc khch hng i khi thc hin cha c tt. b. Nguyn nhn khch quan - Thi quen v nhn thc: Tin mt hin vn l mt cng c thanh ton khng hn ch v i tng v phm vi s dng, u vit rt ln l thanh ton tc thi v v danh, th tc n gin. Thi quen s dng tin mt trong thanh ton hin nay l lc cn ln trong vic pht trin thanh ton khng dng tin mt. - Hin vn cha c s chp nhn ng b giao dch in t, chng t in t gia cc c quan qun l Nh nc c lin quan. H thng vn bn php l lin quan n lnh vc thanh ton vn cn nhng im cn phi tip tc c chnh sa, thay th c th ph hp vi thng l quc t v nhu cu ca ngi s dng. - Ngoi ra, vi tc pht trin mnh m v cng ngh thng tin v s ra i ca hng lot cc sn phm dch v ngn hng cn sm c nn tng php l hon chnh bao hm, iu chnh v hng dn c cc loi hnh t chc cung ng dch v thanh ton khng phi l ngn hng, cc t chc cng ngh thng tin cung ng nhng sn phm, dch v h tr cho cc ngn hng, cc t chc lm dch v thanh ton.

- Cng tc thng tin tuyn truyn cha c quan tm, ch trng. Nhng mc tiu chin lc, nh hng v cc chnh sch ln pht trin hot ng thanh ton cha c cng b y cho cng chng. - Vic phi hp vi cc n v cung ng dch v sinh hot, cc n v thu ph theo nh k nh: Cng ty in, nc, in thoi, cc trngphn ln khng t c tha thun - Vic thu ph ph thanh ton th ti cc n v chp nhn th cn ph bin nh ti cc khch sn, nh hng gy ra tm l khng thch thanh ton hng ho bng cc phng tin thanh ton khng dng tin mt. Mt s n v cung ng hng ho dch v e ngi phi cng khai doanh thu hot ng kh trn thu, nhn vin bn hng ngi chp nhn thanh ton th m vn thch thu tin mt - Mt s ni thiu s h tr an ninh ca cc c quan hu quan trn a bn i vi cc my ATM. Tm li, cho n nay hot ng thanh ton khng dng tin mt ti cc thnh ph ln ca Vit Nam c nhng bc khi u tng i thn li, lng giao dch ang chim t trng ngy cng ln v nhng tin ch thc s hin c ang c ngi tham gia tn dng tt. Tuy nhin, so vi tin ch ca hot ng tng t ti cc th hin i trn th gii vn cn km xa, nhng khng phi v vy m ngi thc hin thanh ton khng dng tin mt quay lng vi dch v m k vng vo s ci thin tng bc ca cc tin ch lin quan trong thi gian ti. hon thin dn cc tin ch v tnh u vit ca thanh ton khng dng tin mt cho cc th hin i sp ti xin xut mt s hng ci thin nh sau: - Pht trin cc tha thun thanh ton cho cc giao dch thanh ton nh k qua ti khon nh thanh ton tin in, nc, ph dch v cng cng, bo him... Ngn hng Nh nc Vit Nam phi hp vi cc t chc cung ng dch v thanh ton tip cn trc tip ti cc c quan ch qun cc ngnh nu trn pht trin thanh ton bng y nhim thu. - Thng tin, tuyn truyn v ph bin kin thc v thanh ton khng dng tin mt. - Thc y s pht trin thanh ton khng dng tin mt bng cc chnh sch u i v thu, ph trong lnh vc thanh ton; gi thu t, thu mt bng cho cc t chc cung ng dch v thanh ton. - Khuyn khch thanh ton khng dng tin mt bng cc chnh sch thu c lin quan. - Nh nc cn nhanh chng hon thin v thng nht hng dn cc doanh nghip chuyn i dn t vic lp v lu tr cc chng t theo phng php c in sang lu tr ph hp v thun li cho cc giao dch thoanh ton khng dng tin mt. - Nng cp h thng thanh ton b tr ca ngn hng Nh nc c th p ng c khi lng giao dch ngy cng ln ca x hi ni chung v cc thnh ph ln ni ring.

 mt hot ng hin i, ph hp vi s pht trin ca x hi hin i sm tr nn thun tin v quen thuc vi mi ngi th thc s cn c s quan tm cng nh n lc t nhiu pha, trong Nh nc nn tip tc ng vai tr trung tm trong ch o hng dn v iu phi s hp tc ng b ca cc b - ngnh, c nh vy thanh ton khng dng tin mt mi nhanh chng i vo i sng ngi dn. Hy vng rng trong tng lai gn cc khu th ln c quy hoch pht trin hin i th thanh ton khng dng tin mt s l hot ng thanh ton ch yu trong sinh hot ca ngi dn, gp phn b sung nhng gi tr pht trin bn vng ca th Vit Nam. (1),(2),(3) s liu t ngun V thanh ton ngn hng nh nc Vit Nam, web site: www.sbv.gov.vn