.1.

Pojum I vrsLe numerIckII IunkcIju

O U LemI pod 1.q. IzucuvuII smo pojum presIIkuvunju (IunkcIju) uopsLe, kuo bInurne reIucIje
koju moru IspunjuvuLI odredene usIove. EIemenLI (komponenLe, koordInuLe) uredenII
purovu su bIII ruzIIcILI objekLI, u mogII su bILI (I bIII su) I brojevI, pre svegu reuInI. Su
gIedIsLu prImjene muLemuLIke u ekonomskIm IsLruzIvunjImu vuznu su upruvo Lukvu
presIIkuvunju. Tukvu presIIkuvunju se obIcno nuzIvuju numencke IunkcIje, III kruce
IunkcIje. ZuvIsno od prIrode probIemu, domen u kodomen Lukode
O Ako je ondu je rIjec o presIIkuvunju skupu reuInII brojevu nu skup reuInII
brojevu, Lj. o IunkcIjI , u uko je D
I
= R I , ondu je rIjec o presIIkuvunju skupu
reuInII brojevu u skup reuInII brojevu, Lj. o IunkcIjI
O Ovuko objusnjen pojum IunkcIje podruzumjevu IunkcIje su jednIm urgumenLom.
O PredmeL posebnog ruzmuLrunju ce bILI IunkcIje su dvu I vIse urgumenuLu
Primjer:
1. Zu Ionkcijo y = I (x) = x += bice:
. utu je Ionkciju y = I (x) = x

-6x +=. Domen ove IunkcIje je skup reuInII brojevu, Lj.
D
I
= R, u kodomen je
ili
1 1
# # =
ili D 1 1 # # =
i 1
1
# # = =

na
1 # PPF 1

:
1 # # PPF
i 1
1
# # = =
. J
1 # = + = >
O udu je rIjec o kodomenu ove I sIIcnII IunkcIju,ondu Lrebu prImjeLILI du npr. zu x = ; u
posmuIrunoj IunkcIjI dobIjemo v = = z. u Lo je proLIvno deIInIcIjI IunkcIje kuo
presIIkuvunju u kome se svukom orIgInuIu prIdruzuje sumo jednu sIIku. Du bI se ovuj
probIem prevuzIsuo (ruzresIo), v = se LreLIru kuo skup od dve IunkcIje od kojII
je jednu v = + u drugu v = - . . odomen prve je |o. + ), u druge (- , o|,
dok Im je domen IsLI.
O udu je bIIo rIjecI o presIIkuvunju uopsLe, pokuzuno je du se IunkcIje mogu prIkuzuLI
skupovno, LubeIurno, gruIIckI I unuIILIckI.
O udu je nu jusun nucIn (bez poLrebe LrunsIormucIje jednucIne kojom je IunkcIju zuduLu)
Izruzen skup pruvIIu Izrucunuvunju vrIjednosLI IunkcIje zu duru vrIjednosL
urgumenLu,ondu se kuze du je IunkcIju duLu u cksplicitnom obliko v = I(x) U svII
preLIodnII sesL prImjeru IunkcIju je duLu u ckspIIcILnom obIIku
O Ako je IunkcIju duLu u obIIku jednucIne (x,v)=o, ondu se kuze du je IunkcIju duLu u
implicitnom obliko. Zu dobIjunje ekspIIcILnog obIIku poLrebno je vrsILI LrunsIormucIju
jednucIne kojom je IunkcIju duLu u ImpIIcILnom obIIku. unkcIju duLu (zuduLu) u
ckspIIcILnom obIIku se uvek moze Lruns IormI su LI u ImpIIcILnI obIIk. Svuku IunkcIju koju
se Iz ekspIIcILnog LrunsIormIse u ImpIIcILnI obIIk moze I obruLno, du se Iz ImpIIcILnog
LrunsIormIse u ckspIIcImI obIIk. MeduLIm, ne moze se svuku IunkcIju zuduLu u
ImpIIcILnom obIIku rrunsIorrnIsurI I: ckspIIcImI obIIk.
3
3
3
O Ako se u jednucInI koju predsLuvIju IunkcIju I urgumenL I IunkcIju mogu prIkuzuLI kuo
IunkcIp neke Lrece promjenIjIve (purumeLru) ondu se kuze du je duLu IunkcIju prIkuzunu u
purumeLurskom obIIku, Lj. u obIIku x=I(L), v=g(L).
Primjer:
1)
)
)
O Du je Lo Lucno provjerIcemo ovuko: kvudrIrujmo obe jednucIne purumeLurskog obIIku I
dobIjene jednucIne suberemo, pu cemo dobILI:
O S obzIrom nu uIogu koju u IunkcIjI Imu urgumenL, ruzIIkujemo sIedece osnovne LIpove
numerIckII reuInII IunkcIju:
1. Stepene Ionkcije, tj. IunkcIje obIIku v=x
n
; neR je konsLunLu. NuzIv "sLepenu" zbog Logu
sLo se urgumenL sLepenuje.
. Iksponencijulne Ionkcije, Lj. IunkcIje obIIku v=u
x
; u=R. je konsLunLu v=1o
x
I v=e
x
su eksponencIjuIne IunkcIje od posebnog znucuju.
. Louuritumske Ionkcije, Lj. IunkcIje obIIku v=Iog
u
x ; u>o I u<1 je konsLunLu.
v=IogI
1o
x=Iogx I v=Iog
e
x=In x su IogurILumske IunkcIje od posebnog znucuju
A. Triuonometrijske Ionkcije, Lj. IunkcIje v=sIn x, v=cos x, ILd.
=) Ciklonitrijske ili urkos Ionkcije, odnosno Invcrznc IunkcIje LrIgonomeLrIjskII
IunkcIju, Lj. IunkcIju, Lj. IunkcIje v=urc sIn x, v=urc cos x, ILd.
O S obzIrom nu rucunske operucIje koje Lrebu vrsILI su urgumenLom du bI se dobIIu
vrIjednosL IunkcIje, sve IunkcIje se mogu svrsLuLI u uIgeburske III LrunscendenLne.
O Ako su u v=I(x) zusLupIjene uIgeburske rucunske operucIje: subIrunje, oduzImunje,
mnozenIe. cIjeIjenje I sLepenovunje rucIonuInIm eksponenLom, ondu je rIjec o
uIgeburskIm IunkcIjumu. AIgeburske IunkcIje se dIjeIe nu rucIonuIne I IrucIonuIne.
O RucIonuIne IunkcIje se dIjeIe nu cIjeIe I ruzIomIjene.
O RucIonuInu IunkcIju je cIjeIu uko je v=I(x) u obIIku poIInomu, Lj. v = u
o
+ u
1
x + u
z
x
z
+ ... +
u
n
x
n
O Od ovII IunkcIju nujvIse se korIsLe:
IIneurnu IunkcIju: v = u
o
+ u
1
x I
kvudruLnu IunkcIju: v = u
Q
+ u
1
x + u
z
x
z
.
O #uzlomljenu rucionulnu Ionkciju je koIIcnIk dve cIjeIe rucIonuIne IunkcIje, rj.
O EIemenLurnI obIIk ove IunkcIje je v=uJx.
O AIgebursku IunkcIju je irucionulnu, uko se u y=I(x) urgumenL pojuvIjuje I pod
korjenom.
O unkcIju je trunscendentnu, uko se u njoj bur jedun dIo moze LreLIrun kuo
eksponencIjuInu, louuritumsku, LrIgonomeLrIjsku III cIkIomeLnjsku IunkcIju.
.z.,NIzovI I njIIove grunIcne vrIjednosLI
.z.1. Pojum I vrsLe nIzovu
O NIz je ureden skup eIemenuLu u
1
,u
z
,., u
n
... koje nuzIvumo cIunovImu nIzu. BrojevI
1,z,..,n,..., su IndeksI kop predsLuvIjuju rung (rednI broj) cIunovu nIzu. u
n
je oznuku zu
opsLI cIun nIzu zu kojI vuzI u
n
=I(n), pu se moze recI du je nIz. IunkcIju rungu njegovII
cIunovu. S obzIrom nu kurukLerIsLIke ekonomskII veIIcInu proucuvucemo nIzove cIjI su
cIunovI reuInI brojevI. NIz reuInII brojevu je reuInu IunkcIju deImIsunu nu skupu
prIrodnII brojevu, Lj.
O NIz se nujcesce zuduje svojIm opsLIm cIunom u
n
kojI predsLuvIju zukon po kome se
odrcdIIju cIunovI nIzu.
O Ako je poznuL opsLI cIun nIzu uvIjek je moguce nu osnovu njegu IormIrun nIz. ObruLno nIje
uvIjek moguce.Lj. moze bILI zuduL nIz pomocu konucno mnogo eIemenuLu, u du nIje
moguce odredILI opsLI cIun zuduLog nIzu.
O Primjer: 1) 1. Zu nIz o,; o,; o,;... nIje Lesko odredILI njegov opsLI cIun jer je:
u
1
= o, = 1 - o,1 = 1 -1J1o
u
z
= o, = 1 - o,o1 = 1 - 1J1o
z
u

= o, = 1 - o,oo1 = 1 - 1J1o

pu je Iuko zukIjucILI du je u
n
= 1 - 1J1o
n
.
. Zu nIz 1J, z+1J, 1Jz;, 1+1J81,..., opsLI cIun se Leze odreduje. RIjec je o nIzu cIjI je opsLI
cIun u
n
= (-1)
n
+ (
n
+ 1)J
n
.
1 # F
O NIz moze bILI zuduL I pomocu Lzv. rekurzIvne III rekurenLne IormuIe, kojom se opsLI cIun
deIInIse kuo IunkcIju nekII preLIodnII cIunovu IsLog nIzu, uz usIov du su zuduLI I poceLnI
cIunovI nIzu.
1. RekurzIvnu IormuIu u
n
= u
n-1
+ u
n+1
+ 1, uz usIov u
1
= 1, u
z
= 1, duje nIz: 1,z,q,;,1z,zo,...
. RekurzIvnu IormuIu u
n
= u
n-1
+ u
n+1
uz usIov u
1
= 1, u
z
= 1, duje nIz: 1,1,z.,=,8,1.... Ovuj
nIz je poznuL po nuzIvom IbonucIjev nIz.
O NIz { u
n
] je rusLucI uko je u
n-1
>u
n
zu svuko n, u opudujucI uko je u
n+1
<u, zu svuko n. Nu
sIIcun nucIn mozemo recI du je nIz neopudujoci uko je u
n+1
u
n
zu svuko n, u ncrusLucI
uko je u
n-+1
u
n
zu svuko n. NeopudujucI I nerusLucI nIzovI se nuzIvuju monoLonI nIzovI, dok
se rusLucI I opudujucI smuLruju strouo monotoni nizovi.
PosLoje nIzovI kojI se ne mogu smuLruLI monoLonIm. To su Lzv. oscIIuLornI nIzovI.
O NIzovu Imu bezbroj vrsLu. NekI od nIzovu se cesce korIsLe I zbog Logu zu njII posLoje
odredenI nuzIvI, kuo npr.:
nIz kvudruLu prIrodnII brojevu: 1, q, , 16, ...
nIz kubovu prIrodnII brojevu: 1, 8, z;, 6q,...
nIz recIprocnII vrIjednosLI prIrodnII brojevu III Lzv. IurmonIjskI nIz: , 1Jz, 1J, 1Jq,...
(SvukI cIun (osIm prvog) IurmonIjskog nIzu je IurmonIjsku sredInu susjednII cIunovu Lj.
O NujpoznuLIjI I nujvIse korIsLenI nIzovI su urILmeLIckI I geomeLrIjskI nIzovI.
O NIz u kome je. pocev od drugog cIunu, ruzIIku bIIo kog I preLIodnog cIunu uvek IsLu nuzIvu
se urILmeLIckI nIz. SvukI cIun urILmeLIckog nIzu osIm prvog je urILmeLIcku sredInu
susjednII cIunovu.
O Premu deIInIcIjI je:
u
z
- u
1
= u

- u
z
= ... = u
n
- u
n-1
= d
d je oznuku zu sLuIun broj kojI nuzIvumo dIIerencIju.
O Ako je d>o, urILmeLIckI nIz je rusLucI, u uko je d<o, urILmeLIckI nIz je opudujucI.
.ArILmeLIckI nIzovI su npr.:
O Nu osnovu u
n
-u
n-1
=d => u
n
= u
n-1
+d mozemo dobILI obruzuc zu Izrucunuvunje bIIo
kog cIunu pomocu prvog nu sIedecI nucIn:
O Mozemo zukIjucILI du vuzI: u
n
= u
n
+ (n-1)d
O Od ove IednucIne oduzmImo jednucIjnu u
m
= u
1
+(m-1)d pu cemo dobnI
obruzuc zu Izrucunuvunje bIIo kog cIunu nIzu pomocu nekog drugog (bIIo kog) cIunu
nIzu, Lj.: u
n
= u
m
+ (n - m)d
O Sumu prvII n cIunovu nIzu odredImo ovuko: S
n
= u
1
+ u
z
+ ... + u
n
odnosno:
S
n
= u
n
+ u
n-1
+ ...+ u
1
O orIsccnjcm (1) I (z) u (q) I (qu) dobIjemo: S
n
= u
1
+ u
1
+ d + ...+ u
1
+ (n-1)d
O SubIrunjem (q) I (qu) dobIje, se: S
n
= (u
1
+u
n
) + (u
1
+u
n
)+...+( u
1
+ u
n
),
odukIe sIIjedI: S
n
=(nJz)(u
1+
u
n
)
O Zumjenom (z) u (=) dobIje se: S
n
=(nJz)(zu
1
+ (n-1)d) (=u)
Odnosno: S
n
= (nJz)(zu
n
-(n-1)d) (=b)
O Zumjenom () u (=b) dobIje se: S
n
= (nJz)(zu
m
+ (n-zm+1)d (=c)
O NIz u kome je, pocev od drugog cIunu, koIIcnIk bIIo kog I preLIodnog cIunu sLuIun broj
nuzIvu se geomeLrIjskI niz. SvukI cIun geomeLrIjskog nIzu osIm prvog je geomeLrIjsku
sredInu susjednII cIunovu.
O Premu deIInIcIjI je: u
z
Ju
1
= u

Ju
z
= ...= u
n
Ju
n-1
= q (6)
q je oznuku zu koIIcnIk.
O Ako je q>1, geomeLrIjskI nIz je rusLucI, uko je o<q<1, geomeLrIjskI nIz je opudujucI, u uko
je q<o geomeLrIjskI nIz je oscIIIrujucI. GeomeLrIjskI nIzovI su npr.:
u
1
= u
1
:
u
z
= u
1
q;
u

= u
z
q = u
1
q q = u
1
q
z
:
u
q
= u

q = u
1
6
z
q = u
1
q

; ILd.
O Sudu mozemo zukIjucILI du vuzI: u
n
= u
1
q
n-1
(;)
Ovu jednucInu podeIImo su jednucInom u
m
=u
1
q
m-1
pu cemo dobILI:
u
n
= u
m
q
n-m
(8)
O Pomocu jednucIne (8) mozemo dIrekLno dobILI bIIo kojI cIun pomocu nekog drugog (bIIo
kog) cIunu.
O Sumu prvII n cIunovu geomeLrIjskog nIzu odredImo ovuko:
S
n
= u
1
+ u
z
+ ...+ u
n
()
O Zumjenom (;) u () dobIjemo: S
n
= u
1
+ u
1
q+...+u
n
q
n-1
()
O Mnozenjem () su q dobIje se: qS
n
= u
1
q + u
1
q
z
+ ... + u
1
q
n
()
O OduzImunjem () od () dobIje se: qS
n
- S
n
= u
1
q
n
- u
1
,
odukIe se dobIje: S
n
= u
1
(q
n
-1)J(q -1) (1o)
O Ako u
1
=u-q
1-n
dobIjemo Iz (;), zumjenImo u (1o) dobIjemo:
S
n
= u
n
q
1-n
(q
n
-1)J(q-1) (1ou)
O Zumjenom (8) u (1ou) dobIjemo: S
n
= u
m
q
1-m
(q
n
-1)J(q-1) (1ob)
O Ako je odnos cIunovu geomeLrIjskog nIzu odreden sLopom povecunju (rusLu) III
smunjenu (pudu) u odnosu nu preLIodnI cIun, ondu se koIIcnIk odreduje ovuko:
q = 1 + s, odnosno q = 1 - s. je oznuku zu sLupu rusLu (pudu).
1) L Truovinsko predozece je o 1nn. uod. ostvurilo promet od o mil. dinuru.
Izruconuti koliko se prometu moze okopno ostvuriti o periodo 1nn-1nn6.
uod. uko se predvidu uodisnji porust prometu:
Primjer u) 1oo mil. dinuru:
b) o%
#jesenje:
u) u
1
= zo; d = 1oo; n = =:
S
n
= (=Jz) (z zo + q 1oo) = z6oo
b) U perIodu 1z -16. god moze se osLvurILI ukupun promeL od z6oo mII dInuru uko se
reuIIzuju usIovI pod u).
b) u
1
= zo; n = =; s = zo% = o.z; q = 1 + s = 1,z S
n
= zo (1,z
=
- 1)J(1,z- 1) = z81,1z.
O Ako se reuIIzuju usIovI pod b), u perIodu 1z.-16. god. moze se osLvurILI ukupun
promeL od z81,1z od z81,1z mII. dInuru.
O . Iubriku cipelu je o 1nn. uodini proizvelu 1oooo puri cipelu. Zu koliko
uodinu ovu Iubriku moze okopno du proizvede Sooooo puri cipelu
(okljocojoci i proizvodnjo Iz 1z. uod.), uko se pluniru uodisnji porust
proizvodnje od u) oooo puri; b)1=%.
#jesenje:
u) u
1
= 1zoooo; d = zoooo; S
n
= 8ooooo; n = ?
O Zumjenom poznuLII veIIcInu u (=u) dobIje se:
(nJz) (z 1zoooo (n -1) zoooo) = 8ooooo
O SredIvunjem ove jednucIne se dobIje: n
z
+11n-8o = o
O Rjesenju ove jednucIne su: n
1
=-16 I n
z
==. S obzIrom nu prIrodu ekonomskII veIIcInu
zukIjucujemo du n=-16 ne odgovuru (ne zudovoIjuvu), pu je n== resenje posLuvIjenog
probIemu. ZnucI, pIunIrunu ukupnu proIzvodnju se moze reuIIzovuLI u perIodu od 1z-
16. godInu.
b) u
1
= 1zoooo; S
n
= 8ooooo; s = 1=% = o,1=; q= 1 +s = 1,1=; n=?
Zumjenom poznuLII veIIcInu u (1o) dobIje se:
zoooo (1,1=
n
-1)J(1,1=-1) = 8ooooo
1,1=
n
=z;
n In ,1= = n z:
n = n z J(n 1.1=) - q,6.
O ZnucI, pIusIrunu ukupnu proIzvodnju se moze osLvurILI zu q.6 godInu, odnosno sredInom
decembru 16. godIne, jer je q,6 god. = q god. I 11,=z mes.
.z.z. GrunIcnu vrIjednosL nIzu
O NIz {u
n
] je ogrunIcen (ogruden) uko posLoje reuInI brojevI g I G kojI zudovoIjuvunI reIucIju
g s u
n
^G, zu svuko n = 1,z,...
O Broj g se nuzIvu donje ogrunIcenje III mInorunLu, u broj G se nuzIvu gornje ogrunIcenje III
mujorunru {u
n
]Ako je g donje ogrunIcenje nIzu {u
n
] Ludu je svukI reuIun broj munjI od g
Lukode jedno donje ogrunIcenje nIzu {u
n
]. sLo Luko, uko je G gornje ogrunIcenje nIzu {u
n

ondu je I svukI reuIun broj vecI od G rukode jedno gornje ogrunIcenje nIzu {u
n
]. od
ogrunIcenju nIzu su donje sLrune, medu donjIm ogrunIcenjImu posLojI nujvecI broj m kojI
nIje vecI nI od jednog cIunu nIzu I nuzIvu se donju medu III inIiimom nizu. od nIzu
ogrunIcenog s gornje sLrune, medu gornjIm ogrunIcenjImu posLojI nujmunjI broj M kojI
nIje munjI nI od jednog cIunu nIzu I nuzIvu se uornju medu III soperemom nizu.
DukIe vuzI:
m=mux
I
<M=mIn {G
I
].
O Donju I gornju medu mogu prIpuduLI nIzu. Ako m prIpudu nIzu, ondu je on nujmunjI cIun
nIzu, u uko M prIpudu nIzu, ondu je on nujvecI cIun nIzu.
1. NIz u
n
= n
z
cIjI su cIunovI; 1, q, , 16, ... je ogrunIcen s donje sLrune. SvukI reuIun broj g s 1
je donIe ogrunIcenje ovog nIzu, u njegovu donju medu m = 1 prIpudu nIzu.
. NIz u
n
= -n

cIjI su cIunovI: -1, -8, -z;. ... je ogrunIcen s gornje sLrune. SvukI reuIun broj
G _-1 je gornje ogrunIcenje ovog nIzu, u njegovu gornju medu M -1 prIpudu nIzu.
. NIz u
n
= 1 + (-1)
n
Jn
z
cIjI su cIunovI: o, =Jq, 8J, 1;J16, zqJz=, ... je ogrunIcen, jer je svukI
reuIun broj g s o donje ogrunIcenje, u svukI reuIun broj G a =Jq gornje ogrunIcenje ovog
nIzu. Donju medu duLog nIzu je m = o. u gornju medu je M = 1,z= I obe prIpuduju nIzu.
A. NIz u
n
= 1Jn cIjI su cIunovI: 1, 1Jz, 1J... je ogrunIcen, jer je svukI reuIun broj g s o donje
ogrunIcenje, u svukI reuIun broj G a 1 gornje ogrunIcenje ovog nIzu. Donju medu duLog
nIzu je m=o I ne prIpudu nIzu, u gornju medu je = 1 I prIpudu nIzu.
=. NIz u
n
= (1o
n
- 1)J( 1o
n
) cIjI su cIunovI: o,; o,; o,; ... je ogrunIcen, jer je svukI
reuIun broj g s o. donje ogrunIcenje, u svukI reuIun broj G a 1J gornje ogrunIcenje ovog
nIzu. Donju medu duILog nIzu je m=o, I prIpudu nIzu, u gornju medu je M = 1J I ne
prIpudu nIzu.
6. NIz u
n
= z (-)
n-1
cIjI su cIunovI: z, -6, 18, -=q, ... je neogrunIcen.
O Svukom cIunu reuInog nIzu moze du se prIdruzI odgovurujucu Lucku nu brojnoj osI.
O Pod okolinom tucke u podruzumevumo nu kojI oLvorenI InLervuI u kome se Lucku u
nuIuzI u sredInI. Ako je duzInu InLervuIu ze prI cemu je e>o, ondu kuzemo du je e
poIuprecnIk okoIIne (u-e, u+e).
O OkoIInu broju z su poIuprecnIkom e =o,o1 je InLervuI (1,; z,o1), u okoIInu broju z su
poIuprecnIkom e =o,o je InLervuI (1,;; z.o).
1. okoIInI neke Lucke u moze du Imu III du nemu cIunovu posmuLrunog nIzu. Ako II Imu ondu
II moze bILI konucno III beskonucno mnogo.
O Ako okoIInu Lucke u cIjI je poIuprecnIk proIzvoIjno (po voIjI) muII broj e>o, sudrzI
beskonucno mnogo cIunovu nIzu {u
n
], Ludu se zu u kuze du je tucku nuuomiluvunju Logu
nIzu. Ako II Imu, nIz moze ImuLI jedIm III vIse Lucuku nugomIIuvunju. Tucku
nugomIIuvunju moze prIpuduII nIzu.
1. NIz u
n
= 1Jn Imu jednu Lucku nugomIIuvunju, u Lo je o, CIunovI nIzu se nugomIIuvuju
zdesnu oko ove Lucke, koju ne prIpudu nIzu.
. NIz u
n
=(-1)
n
, CJ su cIunovI: -1,1,-1,1,... Imu dve Lucke nugomIIuvunju -1 I 1, I obe prIpuduju
nIzu.
. Tucku nugomIIuvunju nIzu u
n
= 1 + (-1)
n
Jn
z
je 1. CIunovI nIzu se nugomIIuvuju oko 1 I
sIIjevu I zdesnu, u Lucku nugomIIuvunju ne prIpudu nIzu.
A. NIz u
n
= zn - 1. Lj. nIz nepurnII brojevu 1, , =... nemu Lucuku nugomIIuvunju.
O Bez dokuzu nuvodImo sIIjedecu Leoremu: SvukI ogrunIcen nIz Imu bur jednu
Lucku nugomIIuvunju.
O OgrunIcenI nIz kojI Imu sumo jednu Lucku nugomIIuvunju je konvergenLun. Ako nIz nIje
konveruentun, ondu kuzemo du je diveruentun. Broj kojI predsLuvIju Lucku
nugomIIuvunju konvergenLnog nIzu se nuzIvu grunIcnu vrIjednosL, grunIcu III IImes nIzu
(IuL, IImes = grunIcu).
O Broj u je grunIcnu vrIjednosL III limes nIzu {u
n
] uko zu proIzvoIjno muII broj e>o. posLo]I
prIrodun broj N(e) Luko du se zu svuko n>N(e) osLvuruje nejednukosL u
n
- u < e.
O Ovu deIInIcIju grunIcne vrIjednosLI podruzumevu du se u bIIo kuko muIoj okoIInI broju u
nuIuzI beskonucno mnogo cIunovu posmuLrunpg nIzu, u Izvun Le okoIIne se nuIuzI konucno
mnogo cIunovu IsLog nIzu.
O GrunIcnu vrIjednosL sImboIIckI oznucuvumo ovuko: sLo cILumo ovuko: u
n
LezI
broju u kud n LezI (Ide) u , III nIz {u
n
] konvergIru broju u.
O 1. Zu nIz u
n
= je vec receno du mu je o jedInu Lucku nugomIIuvunju, pu vuzI:
lim ;
n
n
a a
F
=
1
n
Primjer:
Premu deIInIcIjI grunIcne vrIjednosLI ce bILI:
O Neku je npr. e=o,o1, Ludu je < o,o1 sIIjedI n > 1oo, sLo znucI du se u InLervuIu (o; o,o1)
nuIuze svI cIunovI n duLog nIzu osIm prvII 1oo cIunovu
O Ako je npr. e=o,oo1 Ludu je n > 1oo, sLo znucI du se u InLervuIu (o; o,oo1) nuIuzI
beskonucno mnogo cIunovu duLog nIzu (svI sem prvII 1ooo).
. Premu deIInIcIj grunIcne vrIjednosLI bIce:
O Ak je npr. e=o,o1, ondu Iz <o,o1 sIIjedI I>1o sLo znucI du se InLervuIu (o,; 1,o1)
nuIuzI beskonucno mnogo cIunovu duLog nIzu (svI osIm prvII 1o).
. NIz u
n
= (-1)
n
Imu dve Lucke nugomIIuvunju pu je dIvergenLun. q.NIz u
n
= n

nemu Lucku
nugomIIuvunju pu je dIvergenLun.
O Ako su {u
n
] I {b
n
] dvu nIzu I uko su Im grunIcne vrIjednosLI: I ,ondu
njIIove grunIcne vrIjednosLI vuze sIIjedece operucIje:
1. IIm ,
n
b
n
) = IIm u
n
IIm b
n
= u b.
z. IIm (u
n
b
n
) = IIm u
n
IIm b
n
= u b.
. q. =.
1
lim 0
n
n
F
=
1 1
0
n n
1 = (
1
n

2
1
lim 1 1
n
n
n
F
+

+ =

' '

2 2
1 1
1 1
n
n n
1

+ = (
2
1
n
lim
n
n
a a
F
= lim
n
n
b b
F
=
lim
lim
lim
n
n n
n
n n
n
a
a a
n
b b b
F
F
F
= =
lim lim ;
lim ;
n n
n n
n
k a k a ka
k k k const
F F
F
= =
= =


lim lim ;
k
k
k
n n
n n
a a a k const
F F
= = =
6.
;.
SpecIjuIno zu k=1o vuzI:
SpecIjuIno zu k=e vuzI:
Ako je zuduLuk IzrucunuLI u
n
ondu redom vuzI:
8.
lim lim ;
k
k
k
n n
n
a a a k const
F
= = =
lim log log lim log ;
k n k n k
n
n
a a a m k const
F
F
+
= = = =

' '
lim log log lim log
n n
n
n
a a a m
F
F
+
= = =

' '
lim lim
n n
n
n
In a In a In a m
F
F
+
= = =

' '
lim
nF
lim ; lim 10 ; lim
m m m
n n n
n n n
a k a a e
F F F
= = =
lim / 0;
n
k n k const
F
= =
.. Pojum redu I njegove grunIcne vrIjednosLI
O z obIusrI redovu obrudIccmo sumo neopIodnI mInImum zu ruzumcvunje, pre
svegu, IInunsIjske muLemuLIke.
O SubIrunjem eIemenuLu (cIunovu) jednog nIzu dobIjemo red, Lj. Izruz obIIku:
u
1
+ u
z
+... + u
n
L ... = kojI se nuzIvu beskonucnI red III kruce red.
O onucnI redovI zu svuko ne N nuzIvuju se delimicne III purcijulne some redu
O Redu (1) odgovuru nIz purcIjuInII sumu S
1
..S
z
,...S
n
,... Ako je Luj nIz konvergenLun, Ludu je I
posmuLrunI red konvergenLun, u sumu redu je: S = IIm S
n
n
O U suproLnom sIucuju, Lj. uko je nIz purcIjuInII sumu dIvergenLun, red je dIvergenLun, pu
nemu konucnu sumu.
1. geomeLrIjskI red: u
1
+ u
1
q + u
1
q
z
+ ... + u
1
q
n-1
... nIz purcIjuInII sumu je:
Primjer S
1
=u
1
Sz= u
1
+ u
1
q;
S

= u
1
+ u
1
q + u
1
q
z
S
q
= u
1
- u
1
q + u
1
q
z
+ ... + u
1
q
n-1
...
1
n
n
a

n
a

O Zu q> 1 ovuj nIz purcIjuInII sumu je dIvergenLun, pu je I posmuLrunI geomeLrIjskI red

dIvergenLun.
O Zu q< 1, nIz purcIjuInII sumu je konvergenLun, pu je I posmuLrunI geomeLrIjskI red
konvergenLun.
O GrunIcnu vrIjednosL nIzu purcIjuInII sumu odreduje sumu beskonucnog geomeLrIjskog
redu. Lj.
O Npr. o, =o,+ o,o+ ... + o, (o,1)
n
- + ... = o,J(1-o,1) = 1J.
. Zu IurmonIjskI red: 1 + 1Jz + 1J +.+1J n +... nIz purcIjuInII sumu je:
S
1
= 1;
S
z
= 1+ 1Jz = Jz;
S

= 1 + 1Jz+1J= 1J6
.S
n
= 1 + 1Jz+1J+...+1Jn.
O PosmuLrunjem vIse cIunovu purcIjuInog nIzu moze se uLvrdILI du Luj nIz dIvergIru, pu je
posmuLrunI IurmonIjskI red dIvergenLun.,
. Zu red: 1J(1 z) + 1J(z ) + 1J( q) + ... + 1Jn(n+1) +.= nIz purcIjuInII
sumu je: S
1
= 1J(1 z) = ,
S
z
= 1J(1 z)+1J(z ) = zJ;
S

= 1J(1 z) + 1J(z )+ 1J( q) = Jq;

S
n
= 1J(1 z) + 1J(z ) + 1J( q) + ... + 1Jn(n+1) = nJ(n+1) = 1 - 1J(n+1)
Ovuj nIz je konvergenLun, pu je I duLI red konvergenLun, u njegovu sumu je:
1
1
1
lim lim ; lim 0; 1
1 1
n
n n

a q
s S a ier ie q za q
q q
F F F
+
= = = = (


' '
1
1/
n
n

1
1/ ( 1)
n
n n

=
+

lim lim 1 1/ 1 1
n

S S n
F F
= = + =
.q. Neke osobIne IunkcIju
.q.1. OgrunIcenosL IunkcIje
O Zu IunkcIju I(x) se kuze du je ogrunIcenu s gornje sLrune u obIusLI deIInIsunosLI D
I
, uko
posLojI reuIun broj G, Lukuv du zu svukog x Iz D
I
vuzI nejednukosL I(x)sG.
O Zu I(x) se kuze du je ourunicenu s donje sLrune u D
I
uko posLojI reuIun broj g, Lukuv du zu
svuko x Iz D
I
vuzI nejednukosL I(x)>g.
O Ako je I(x) ogrunIcenu I su gornje I su donje sLrune, Lj. uko zu svukog x Iz D
I
.vuzI
nejednukosL gsI(x)s, Ludu vuzI I nejednukosL I(x)s , gdc je =mux ]g], ]G]], pu se zu
I(x) kuze du je ogrunIcenu u D
I
.
O DuIje sIIjedI du vuzI - s I(x) s , u Lo znucI du se gruIIk (dIjugrum) IunkcIje v=I(x) nuIuzI
Izmedu pruvII v=- I v=.
O od IunkcIje ogrunIcene s gornje sLrune posLojI nujmunjI broI M kojI nIje munjI nI od jedne
vrIjednosLI IunkcIje I(x) u obIusLI D
I
, Lj. M=sup{I(x)]. M se nuzIvu gornju medu ILInkcILe
III
sopremom Ionkcije I(x).
O od IunkcIje ogrunIcene s donje sLrune posLojI nujvecI broj m kojI nIje vecI nI od jedne
vrIjednosLI IunkcIje I(x) u D
I
, Lj. m= {I(x)], m se nuzIvu donju medu IunkcIje III
inIimom Ionkcije I(x).
inI
1
Z
O Razlila M-m se naziva osi!aija Iunkij. [^nia i d[nia meda m[Ya p^ipadaii slapa
v^iiedn[sii fanlciie f(x), ii. l[d[mena . Al[ ie [nda ie M naislapa v^iiedn[sii
fanlciie f(x), ii. K[d[mena . Al[ ie Me Di , [nda ie M naiveca v^iiedn[si fanlciie, ii.
M = maxf(x)).
O Al[ ie , [nda ie m naimania v^iiedn[si fanlciie,ii. M= l(x)
#. anlciie y = sin x i y = c[s x sa [Y^anicene a inie^vala (-,+),ie^ ie:
( x e R)( - i s sin x s i); ( x e R)( - i s c[s x s i) ii. za [Te fanlciie vazi: (vidi slila -i.)
Pvimjv m = -i, M = i.
SLIKA; -i
i. anlciia y = x
:
ie a inie^vala (-,+) [Y^anicena s d[nie si^ane sa d[ni[m med[m m = o.
a fanlci|a y = -x
:
ie a inie^vala (-,+) [Y^anicena s Y[^nie si^ane sa Y[^ni[m med[m M
= o (vidi slila -:). OTe fanlciie sa [Y^anicene np^. a inie^vala (seYmenia)
SLIKA; -:
1

1
Z
1

1
m Z max
1
Z
x
2
X
x
2
. anlciia y = x

ie a D
f
= (-,+) ne[Y^anicena, a np^. a inie^vala [Y^anicena (slila -)
SLIKA; -
.q.z. MonoLonosL IunkcIje
O anlciia y=f(x) ie monotono vastua a inicnala (a,T), al[ za Til[ l[ie dve v^iiedn[sii x
i
i
x
:
iz inie^vala (a,T) vazi x
:
> x
f
f(x
:
) > f(x
i
). (vidi slila -).
SLIKA; -
Al[ vazi x
:
> x
i
f(x
:
) < f(x
i
) [nda ie f(x) m[n[i[n[ [padaiaca a (a,T), (vidi slila -).
SLIKA; -
O Al[ vazi x
:
> x
i
f(x
:
) a f(x,) [nda ie f(x) a inie^vala (a,T) m[n[i[n[ ne[padaiaica. Al[
vazi x
:
> x
i
f(x
:
) < f(x
i
) [nda ie f(x) m[n[i[n[ ^a^asiaca.
O anlciie l[ie imaia navedene [s[Tine a ciiel[i [Tlasii definisan[sii se nazivaia
monoton Iunkij, a fanlciie l[ie sa a D
f
m[n[i[n[ ^as^ace ili m[n[i[n[ [padaiace
nazivaia se i si^[Y[ monoton Iunkij.
i. P[lazacem[ da ie linea^na fanlciia y = lx + n, a inie^vala (-,+) si^[Y[ m[n[i[na
fanlciia, l[ia ie ^asiaca al[ ie l>o. a [padaiaca al[ ie l<o.
Pvimjv
O ela sa x
i
i x
:
Til[ l[ie dve v^iiedn[sii a^Yamenia x, lal[ da ie x
:
> x
i
, ii. da ie x
:
> - x
i
> o.
P[i[ ie
f(x
:
) - f(x
i
) = lx
:
+ n - (lx
i
+ n), ii.
f(x
:
)-f(x
i
) = l(x
:
-x
i
).
pa p[i[ ie p^ema p^eip[siavci
x
:
- x
i
> o, i[ ce Tiii;
f(x
:
) - f(x
i
)> o => f(x
:
) > f(x
i
) al[ ie l > o, a f(x
:
) < f(x
i
) al[ ie l < o.
P^ema i[me daia fanlciia ie ^asiaca al[ ie l > o, a [padaiaca al[ ie l < o.
:. anlciia y = x

a Df = (-,+) ie si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca, ie^ za Til[ l[ie dve v^iiedn[sii

x
i
i x
:
a^Yamenia x, ialve da ie x
:
> x
i
, vazi:
f(X
:
) - f(X
i
) = X
:

- X
i

= (X
:
- X
i
)(X
:
:
+ X
:
X
i
+ X
i
:
).
O P[i[ ie x
:
:
+ x
:
x
i
, + x
i
:
> o za Til[ l[ie dve v^iiedn[sii x
i
i x
:
(az asl[v da [Te nisa nale), a
p[i[ iz x
:
> x
i
sliiedi da ie x
:
- x
i
> o. i[ zalliacaiem[ da p^ema p^eip[siavci m[^a Tiii:
f(x
:
)-f(x
i
) > o => f(x
:
) > f(x
i
),
pa ie daia fanlciia si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca.
.q.. PurnosL I nepurnosL IunkcIje
O a fanlciia y=f(x) se laze da ie pe^i[dicna a D
f
, al[ za sval[ x D
f
vazi da ie f(x+n)=f(x).
B^[i n se naziva pe^i[d[m fanlciie y=f(x).
O aip[znaiiie p^ime^e pe^i[dicnil fanlciia p^edsiavliaia i^iY[n[mei^iisle fanlciie.
anlciia y=l (l=c[nsi.) ial[de m[zem[ smai^aii pe^i[dicn[m fanlcii[m, Yde ie pe^i[d
Til[ l[ii ^ealan T^[i.
.q.=. GrunIcnu vrIjednosL IunkcIju
O P[iam Y^anicne v^iiedn[sii niza, la[ speciialne fanlciie, p^[i^icem[ na p^[izv[line
fanlciie. ela ie y=f(x) definsana a inie^vala a<x<a+ i nela ie x
i
,x
:
,...x
n
..... ma lalav niz
T^[ieva iz i[Y inie^vala za l[ii vazi:
O (znaci iezi T^[ia a s desna)
O Ov[m niza v^iiedn[sii a^Yamenia [dY[va^a niz v^iiedn[sii fanlciie y=f(x), ii. f(x
i
).f(x
:
)
f(x
n
) ...
O Al[ p^i i[me vazi [nda se f(a+o) naziva Vsna gvanina
vvijVnost Iunkij y=f(x) a iacli a.
O ela ie y=f(x) defimsana a inie^vala a-<x<a i nela ie x
i
',

x
n
',... ma lalav niz T^[ieva
iz i[Y inie^vala za l[ii vazi:
(znaci iezi T^[ia a s liieva)
Al[ p^i i[me vazi [nda se f(a-o) naziva liieva panicna v^iiedn[si
fanlciie y=f(x) a iacli a.
O Al[ ie desna Y^anicna v^iiedn[si iednala liiev[i, ii. al[ ie f(a+o)=f(a-o)=A, [nda se
laze da fanlciia y=f(x) ima Y^anicna v^iiedn[si A a iacli a i pie se:
lim
n

a o
F
= +

0
lim 0
n
n
a
1 1 a
F +
= +
lim 0
n

a
F
'=

0
lim 0
n
n
a
1 1 a
F +
' =
lim

1
F
=
O P^ema i[me, fanlciia y=f(x) l[ia ie dcfinisana a nel[i [l[lini iacle a iezi Y^anicn[i
v^iiedn[sii A, al[ se za svali p^[izv[lin[ mali c>o m[ze naci T^[i >o ial[ da iz x - a <
sliiedi
f(x)-A < c.
O e[mei^iisla inie^p^eiaciia cinienice da y=fx) ima Y^anicna v^iiedn[si A a iacli x=a daia
ie na slici -.
SLIKA; -
Daia ie fanlciia y =x
:
Pvimjv
P^ema definiciii Y^anicne v^iiedn[sii p[i^eTn[ ie d[lazaii da za p^[izv[lin[ c o
m[zem[ naci za o ial[ da za x-i< Tade Ix
:
i I < c .
O Al[ ie I x -i I < . Tada ie I x
:
-i I = I x-i I I x -i I < ( + :)
O Al[ silavim[ ( + :) = c d[Tiiem[
:
+:-c= o, [dn[sn[
2 2
1 0 1 0 1
lim lim 1 lim 1


F F + F
= = =
1 2
1 1 ; 1 1 o 1 o 1 = + = + +
O < o, pa ne d[lazi a [Tzi^. P^ema i[me za p^[izv[lin[ mali T^[i c>o p[si[ii p[ziiivan T^[i
ial[ da za -# 6 Tade I x
:
-i I < c, a [v[ ie elvivalenin[ p[si[iania
Y^anicne v^iiedn[sii daie fanlciie a iacli x=i.
O anlciia y=f(x) iezi Y^anicn[i v^iiedn[sii A lada ili , al[ za sval[ p^[izv[lin[ mal[ c>O
m[zem[ naci >o ialv[ da za sve v^iiedn[sii x za l[ie ie x > vazi f(x)-A < c.
O a fanlciia vazi:
Pvimjv
P[i^eTn[ ie d[lazaii da se za p^[izv[lin[ mal[ c > o m[ze naci ialv[ da za x > vazi
P[i[ vazi: i[ zalliacaiem[ da za p^[izv[lin[ mali c > o
p[si[ii ialav da za sve v^iiedn[sii a^Yamenia x za l[ie vazi ixl > vazi: lada
i[ ie i i^eTal[ d[lazaii.
O l[lil[ fanlciia nema l[nacna Y^anica lada ili iada ce nasiapiii
iedan [d sliiedeca dva slacaia:
O fanlciia y=i(x) ima Tesl[nacn[ velila p[ziiivna Y^anicna v^iiedn[si, ii.
O fanlciia y=f(x) ima Tesl[nacn[ velila neYaiivna Y^anicna v^iiedn[si, ii
2
1 1 o 1 = + +
1 1
1

= =
1 1
lim 1 1 lim 1 1


F F
+ +
= =

' ' ' '
1
1

(
1 1 1 1 1
1 1 1

ti

1
1

= = = ( ) =
1

1
=
1
1

(
FI
F F
lim ( )

1
FI
=
lim ( )

1
FI
=
O p^.:
O anlciia y=f(x) se naziva Tesl[nacn[ mala lada x a ili al[ ie:
[dn[sn[
O p^.
O Recip^[cna v^iiedn[si Tesl[nacn[ male velicine ie Tesl[nacn[ velila velicina i [T^ain[.
O a l^aia daiem[ p^eYled [pe^aciia s Y^anicnim v^iiedn[siima fanlciia f(x) i Y(x) lad x
a, siim da p[d a m[zem[ p[d^azamievaii l[nacan T^[i ili Tesl[nacn[ velila velicina,
ii. .
3 3
lim ; lim ; lim


F F FI
= = =
FI
lim ( ) 0
a
1
F
= lim ( ) 0

1
FI
=
2
1 1
lim 0; lim 0


FI FI
= I = I
1) lim( ( ) ( )) lim ( ) lim ( )
2) lim( ( ) ( )) lim ( ) lim ( )
lim ( )
( )
3) lim
( ) lim ( )
) lim( ( )) lim ( ); lim ;
) lim( ( )) (lim ( )) ;
a a a
a a a
a
a
a
a a a
k k
a
1 1
1 1
1
1

k k k k k const
k const
F F F
F F F
F
F
F
F F F
F
I = I
=
=
= = =
= =
) lim ( ) lim ( )
7) lim(ln ( )) ln(lim ( )) ; lim ( )
8) lim / 0; lim /
k
k
a a
m
a a a
a a

m odakle slied e
a a
F F
F F F
F F
=
= = =
= =
.q.6. NeprekIdnosL IunkcIje
O a fanlciia y=f(x) definisana a iacli x
o
i a nel[i nien[i [l[lini, se laze da ie nep^elidna
a iacli x
o
, al[ vazi:
O Ov[i definiciii ie elvivalenina sliiedeca definiciia: za fanlciia y=f(x), definisana a ^acli x
o
i a nel[i [l[lini [ve iacle se laze da ie nep^elidna a iacli x
o
, al[ se za svali p^[izv[lin[
mali c>o m[ze naci T^[i >o ial[ da iz x- x
o
< sledi f(x) - f(x
o
) < c.
O Ov[ znaci da ce fanlciia y=f(x) Tiii nep^elidna a iacli x
o;
a) al[ ie y = f(x) dcfmisana a iacli x
o
;
T) al[ p[si[ii Y^anicna v^iiedn[si isie fanlciie a iacli x
o;
c) al[ ie Y^anicna v^iiedn[si fanlciie a iacli x
o
iednala v^iiedn[sii fanlciie a i[i iacli, ii.
O Al[ fanlciia y=f(x) a nel[i iacli x=x
o
ne ispaniava Ta^ iedan [d [va i^i asl[va iada za x=
x
o
fanlciia ima p^elid i x
o
nazivam[ iacl[m p^elida fanlciie.
O anlciia f(x) ie nep^elidna a inie^vala a,T al[ ie nep^elidna a svim iaclama i[Y
inie^vala.
Pvimjv
i. anlciia y = f(x) = x

ie nep^elidna a cel[i [Tlasii definisan[sii, ie^ za sval[

vuzI:
:. anlciia y=f(x)=(x+i)](x-i) niie nep^elidna a iacli x=i; ie^ a i[i iacli niie definisana, p[i[
ie i(i) = :]o.
0
0
lim ( ) ( )

1 1
F
=
0
0
lim ( ) ( )

1 1
F
=
( ) Z +
0
0
lim ( ) ( )

1 1
F
=
) anlciia , ie p^elidna a iacli x = o, ie^ ne p[si[ii p[i[ ie
O znaci x iezi nali s liieva. a . znaci da x iezi nali s desna.
O Daia fanlciia ie inace definisana a iacli x = o, ie^ ie f(o) = o.
O Bez d[laza nav[dim[ dve ie[^eme [ [s[Tinama nep^elidnil fanlciia:
O Svala fanlciia l[ia ie nep^elidna a nel[m inie^vala a,T [Y^anicena ie a niema i na i[m
inie^vala d[siize sv[ia d[nia i Y[^nia meda.
O Al[ ie fanlciia f(x) nep^elidna a inie^vala a,T i ima sap^[ine znal[ve na l^aievima
[v[Y inie^vala, iada izmeda iacala a i T p[si[ii Ta^ iedna ^acla =c a l[i[i ie f(c)=o.
O a l^aia nav[dim[ [pe^aciie sa nep^elidnim fanlciiama. Al[ sa f(x) i Y(x)
nep^elidne fanlciie a iacli x=x
o
. iada sa a [v[i iacli nep^elidne i sliiedece fanlciie:
i. l(x) Y(x)
:. f(x) Y(x)
1/ 0
( )
0 0

1

= =

=
|
0
lim ( )

1
F
0 0
lim 1/ ; lim1/ 0

F F
= = +
.q.;. AsImpLoLe
O P[ipan[ ispiiivanie fanlciia y=f(x) zalieva sisiemaiicn[ [d^edivanie svil
la^alie^isiicnil [s[Tina daie fanlciia y=f(x). P^ilil[m l[nsi^alciie Y^afila velicina slile
ie [Y^anicena. Imam[ m[Yacn[si da slici^am[ a l[nacnim dimenziiama, ali ie
ne[pl[dn[ da ispiiaiem[ p[naanie fanlciie lad x il a iaclama p^elida, i[m
cilia ap[^edaia se fanlciia y=f(x) sa p[Y[dn[ izaT^an[m fanlcii[m d(x) ciie p[naanie ie
d[T^[ p[znai[, fanlciia d(x) ili d
-i
(y) se nazivi asmiptota Iunkij y=f(x) al[ ie
ispanien asl[v
O vezi inve^zn[Y p^eslilavania vidi iacla i. e[mei^iisli, Y[^nie ^elaciie znace da se
Y^afici daiil fanlciia a Tcsl[nacn[sii ne[Y^anicen[ p^iTlizavaia iedan d^aY[me.
Asimpi[ie m[Ya da Tada p^av[liniisle i l^iv[liniisle. nasiavla Y[v[^ice se [
p^av[liniislim asimpi[iama, l[ie m[Ya Tiii: l[se, l[^iz[nialne i ve^iilalne. Vidi slila -
.
. J
lim ( ) ( ) 0

1
F
=
1 1
lim ( ) ( ) 0

1

F
=

O P[i^eTan i d[v[lian asl[v znaii eYzisienciia l[se asimpi[ie sad^zi sliiedeca ie[^ema:
O anlciia y=f(x) ima l[sa asimpi[ia al[ i sam[ al[ p[si[ie l[nacne
Y^anicne v^iiedn[sii
O Iednacina l[se asimpi[ie ie d(x) = ax + T.
O P[lazacem[ naip^e da ie asl[v (i) p[i^eTan, ii. al[ p[si[ii p^ava (d(x)=ax+T l[ia ie
asimpi[ia fanlciie y=f(x) iada p^ema definiciii asimp^[ie asl[v (i)
ie ispanien.
O al[n diielienia sa x
O Odalle se d[Tiia da ie
O Iz ^elaciie (i) sliiedi da ie
O P[lazacem[ da ie asl[v (i) d[v[lian.
O D[isia,al[ ie
O iada ie
. J
( )
lim lim ( )

1
a 1 a b

F F
= =
. J lim ( ) ( ) 0

1 a b
F
+ =
( )
lim 0

1 a b

F
+
=
( )
lim 0

1 a b

F
+
=
lim

b 1 a
F
=

. J
( )
lim lim ( )

1
a 1 a b

F F
= =
lim ( ) 0

1 a b
F
+ =

O Relaciia (i) ie ispaniena, ii. d(x)=ax+T ie p[ definiciii (i) asimpi[ia fanlciie y=i(x).
O speciialn[m slacaia za a=o d[Tiia se asimpi[ia d(x)=T l[ia se naziva
ovizonta!nom asimptotom.
O [^iz[nialna asimpi[ia ie definisana ^clacii[m (i). slacaia da ie d
-i
(y)=l[nsi.
Relaciia (i) definie ve^iilalna asimpi[ia.
O P^ava x=a ie ve^iilalna asimpi[ia fanlciie y=f(x) al[ ie
O Kal[ ie x=d
-i
(y). ^elaciia (i), ie elvivalenina s sliiedecim
O P[i^eTn[ ie nap[menaii da p^ilil[m [d^edivania asimpi[ia [d^edaiem[ Y^anicne
v^iiedn[sii i za +i za -.
Pvimjv
#. OVvViti asimptot Iunkij
P[i^azim[ l[se asimpi[ie fanlciie
Kad x - d[Tiiem[ isi[. S [Tzi^[m da ie a = o l[sa asimpi[ia fanlciie
ne p[si[ii. Medaiim ispiiivanie ie p[i^eTn[ nasiaviii ie^ m[zda p[si[ii l[^iz[nialna
asimpi[ia
1
lim ( )

1 a

F
=
lim
lim ( )

a
a
1
F
F
=
=
1
( )
1

+
=

1 1
1
( ) 1
1
lim lim lim lim 0
( 1) 1

1

a

F F F F
+
+
+

= = = = =

1
( )
1

+
=

1
1
1
lim lim lim lim 1
1
1
1

b 1 a 1

F F F F
+
+
= = = = =

O Kad x - d[Tiiam[ isi[. P^ema i[me y=i ie iedina l[^iz[niala asimpi[ia Y^afila
fanlciie lad x
O a [d^edivanie ve^iilalnil asimpi[ia [dmal vidim[ da al[ imeniieli ^aci[nalne fanlciie
iziednacim[ sa nal[m ^ealna ^ieenia ie iednacine p^edsiavliace [ne l[nacne v^iiedn[sii
p^[menliive x za l[ie fanlciia f(x) p[siaie Tesl[nacn[ velila.ii.
O P^ema i[me, p^ava x=i p^edsiavlia ve^iilalna asimpi[ia fanlciie lad y
i. OVvVit asimptot Iunkij
Kad x - d[Tiiam[ isi[.
O K^iva ima l[sa asimpi[ia y=x+:.
O Ve^iilalna asimpi[ia [ve l^ive ie x = :, ie^ ie
1
( )
1

+
=

1 0 1 0
1 1
lim 1 lim
1 1



F F
+ +
= + =

2
( )
2

2
( )
2
lim lim lim 1
2

a

F F F

= = = =

. J
2
2
lim ( ) lim lim 2
2 2


b 1 a

FI FI FI

= = = =



2 2
2 0 2 0
lim lim
2 2

F F
= + =

.=. Ilementurni nucin ispitivunju
Ionkciju i ispitivunje elementurnih
Ionkciju
O a f[^mi^anie l[mpleine p^edsiave [ nel[i fanlciii p[i^eTn[ ie ispiiaii mn[Ye niene
la^alie^isiile (aiv^diii p[seTn[ znacaine iacle i [s[Tine fanlciie) i p[ m[Yacn[sii
nac^iaii Y^afil (diiaY^am) fanlciie. a l[mplein[ ispiiivanie la^alie^isiila vecine
fanlciia, p[^ed elemenia^n[Y znania iz [Tlasii fanlciia p[i^eTn[ ie i p[znavanie izv[da,
ii. dife^enciialn[Y ^acana. Medaiim, nele la^alie^isiile fanlciia,Tez [Tzi^a na v^sia i
sl[zen[si fanlciie, m[Ya da se ispiiaia i Tez p[znavania dife^enciialn[Y ^acana, i[ sa
np^.:
i. [Tlasi definisail[sii fanlciie,
:. pa^n[si i nepa^n[si fanlciie,
. pe^i[dicn[si fanlciie,
. nale fanlciie i p^esiel fanlciie sa y[s[m,
. znal fanlciie i
. asimpi[ie mn[Yil, p^e sveYa ^azl[mlienil ^aci[nalnil fanlciia.
O O la^alie^isiilama p[d l), :), ) Til[ ie ^iieci nap^ed deialiniie.
O ) se sv[di na ^ieavanie iednacine f(x)=o (i[ ie p^edmei izacavania elemenia^ne
maiemaiile i na iznalazenie v^iiedn[sii f(x=o);
O ) se sv[di na ^ieavanie neiednacine f(x)<o, i[ ie ial[de p^edmei iz acavania
elemenia^ne maiemaiile.
O ) cem[ ipal [siaviii za izacavanie nal[n ap[znavania sa elemeniima dife^enciialn[Y
^acana.
O a elemenia^ne fanlciie ie m[Yace ispiiivanie cal i [nil la^alie^isiila l[ie se za
sl[zeniie fanlciie ne m[Ya ispiiaii Tez ap[i^eTe izv[da; i[ sa m[n[i[n[si i elsi^emne
iacle fanlciie, ie l[nvelsiiei i p^ev[ine iacle fanlciie. P[d elemenia^nim fanlciiama
p[d^azamevam[ fanlciie naip^[siiieY analiiicl[Y [Tlila, a meda niima sa:
i. Siepena fanlciia [Tlila y=x
n
, n R;
:. Linea^na fanlciia [Tlila y=lx+n, (l,n R);
. )Kvad^aina fanlciia [Tlila y=ax
:
+Tx+c, (a,T,c R)
. i i elsp[nenciialna fanlciia [Tlila y=a
x
a>o, a=i:
. v, L[Ya^iiamsle fanlciie [Tlila y=l[Y
a
, a>o. a=i:
T^iY[n[mei^iisle fanlciie: y=sin x, y=c[s x, y=iY x i y=ciY x;
. ) (cill[mei^iisle ianlciie, y=a^c sin x; y=a^c c[s x; y=a^c iY x; y=a^c ciY x.
O nasiavla cem[ p^ilazaii ispiiivanie [nil elemenia^nil fanlciia l[ie sa [d veceY
znacaia za lvaniiiaiivna analiza a el[n[miii.
Z
Z
Z
.=.1. Ineurnu IunkcIju
O Linea^na fanlciia ie ciiela ^aci[nalna fanlciia p^v[Y siepena [Tlila y=lx+n (sl. -), za
l[ia ie D
f
=R. DiiaY^am [ve fanlciie siiece [sa x a iacli (-n]l, o), a [sa y a iacli (O,n).
Pa^ame^i^i l i n imaia sliiedece Ye[mei^iisl[ znacenie: l ie l[eficiieni p^avca p^ave, ii.
ianYens naYiTn[Y aYla p^ave p^ema p[ziiivn[m sime^a [se x (aYa[ l[Ya p^ava zallapa
sa p[ziiivnim smie^[m [se x). Al[ meniam[ n az filsn[ l, [nda se Yene^ie slap
pa^alelnil p^avil. Al[ filsi^am[ n, a meniam[ l, f[^mi^a se slap p^avil l[ie p^[laze l^[z
iacla n na [si y.
SLIKA; -
Pvimjv
anlciia ie si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca za l>o, a si^[Y[ m[n[i[n[ [padaiaca za l<o. Al[ ie
l=o d[Tiie se fanlciia y=n l[ia ie l[nsianina i pa^alelna sa [s[m x na [dsi[iania n [d
nie. Ova fanlciia ie nep^elidna a D
f
. Al[ ie l<o [nda ie y>o za x (-, -n]l), a y<o za x
(-n]l.+). Al[ ie o [nda ie y<o za x (-,-n]l), a y>o al[ ie x (-n]l,+).
Al[ ie n=o, [nda se d[Tiie fanlciia y=lx l[ia se sas^ece i p[d naziv[m fanlciia di^eline
p^[p[^ci[naln[si aime, dviie p^[menliive x i y sa di^elin[ p^[p[^ci[nalne al[ im ie
l[licnil l[nsianian, ii. al[ ie np^.
y ]x = l => y = lx.
O DiiaY^am [ve fanlciie ie p^ava l[ia p^[lazi l^[z l[[^dinaini p[ceial.
O sian[vili sm[, da lada ciiena nel[Y p^[izv[da izn[si io dina^a [nda ie i^aznia isl[Y
p^[izv[da o iedinica. . lada ie ciiena i dina^a [nda i^aznia izn[si :o iedinica.
[^mi^aim[ linea^na fanlciia i^aznie [Tlila x=ap+T l[ia ce fanlci[naln[ p^edsiavliaii
daii [dn[s ciiene i (^aznie (p ie [znala za ciiena, x ie [znala za i^aznia, a i T sa l[nsianie
- pa^amei^i).
Al[ daie p[daile av^siim[ amiesi[ p [dn[sn[ x a iednacina ap + T = x d[Tiiam[ sliiedeci
sisiem iednacina:
O ioa + T = o ia + T = :o
O Rieenie [v[Y sisiema iednacina ie a^eden pa^ (a,T)=(-,o),pa ce i^azena fanlciia
izYledaii [val[: x = - p + o
apomna
O Al[ Ti se p[l[ sa vie [d dva pa^a p[daiala za p i x, [nda Ti se p^[Tlem ^ieava[ p[m[ca
izv. Mei[da naimaniil lvad^aia ([T^aden[ a p[seTn[i iemi).
Z
Z Z
..:. Kvad^aina fanlciia
O Kvad^aina fanlciia ie ciiela ^aci[nalna fanlciia d^aY[Y siepena [Tlila y=ax
:
+Tx+c (slila
-io). D[men [ve fanlciie ic slap svil ^ealnil T^[ieva, ii. D
f
=R, a diiaY^am ie l^iva
p[znaia p[d naziv[m pa^aT[la. sv^la ispiiivania lvad^aine fanlciie izv^im[
i^ansf[^maciia [ve fanlciie a izv. lan[nicli [Tlil:
O P[smai^aniem diiaY^ama lvad^aine fanlciie d[lazim[ d[ zalliacla da sa x
T
=-T]:a i
y
T
=(ac-T
:
)]a l[[^dinaie iacle T(x
T
,y
T
) l[ia nazivam[ ieme pa^aT[le, zaiim da ie
y
T
=(ac-T
:
)]a naiveca (malsimalna) v^iiedn[si fanlciie lada ie a<o, a naimania
(minimalna) v^iiedn[si fanlciie lada ie a>o. Malsimalna i minimalna v^iiedn[si
fanlciie se zaiednicli nazivaia elsi^emne v^iiedn[sii fanlciie.
2
2
2 2
2
2 2
2
2
2
2
;
;

;
2

2
a b c
b
a c
a
b b b
a c
a a a
b b
a c
a a
b ac b
a
a a
= + +
+
= + +

' '
+
= + +

' '
+
= + +

' '
+
= + +

' '
O Pa^aT[la ie [sn[ simei^icna, a [sa x=-T]:a p^[lazi l^[z iieme pa^aT[le i pa^alelna ie sa
[s[m y. Al[ iednacina y=o, ii. ax
:
+ Tx + c = o ima ^ealna ^ieenia x
i
i x
:
[nda fanlciia sece
[sa x a iaclama (x
i
,o) i (x
:
,O), p^i cema ie . anlciia siiece [sa y a
iacli (o,c). Kvad^aina fanlciia ie nep^elidna a D
f
. Al[ ie a>o fanlciia ie si^[Y[
m[n[i[n[ [padaiaca a inie^vala -<XsX
T
, a si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca a inie^vala
x
i
sX<+ Al[ ie a<o fanlciia ie si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca a inie^vala -<XsX
T
, a
si^[Y[ m[n[i[n[ [padaiaca a inie^vala x
i
sX<+. Kada ie ^ec [ znala [ve fanlciie
[nda sa m[Yaci sliiedeci slacaievi:
i) a o, a p^i i[me:
y
T
> o, [nda ie y > o za sval[ x R
y
T
= o, [nda ie y > o za x (-,X
T
) ( X
T
. +), a y=o za x=x
T
;
y
T
< o, [nda |e y > o za x (-,x
i
) (X
:
, +), Y<o A X (X
:
, X
:
). a y=o za x=x
i
i x=x
:
.
:) a<o, a p^i i[me:
y
T
<o , [nda ie y<o za sval[ x R
y
T
=o, [nda ie y<o za x (-,X
T
) (X
T
. +), a y=o za x=x
i
y
T
>o, [nda ie y<o za sval[ x (-,x
i
) (x
:
, +), y=o za X (X
:
, X
:
). a y=o za x=x
i
i x=x
:
.

2
12
/ 2 b b ac a = I
Z
Z
Z Z
Z
Z
Z Z
O voz tvgovakog pvVuza iznosio j ##. goVin , mi!. , ##. goVin
mi!. a #i. goVin , mi!. . Fovmivati Iunkiju uvoza ob!ika
v=a
i
+b+I. ( j oznaka za vVni bvoj goVin, v j oznaka za uvoz u mi!. .
Rjsnj:
O P^id^azim[ io. Y[dini x=i, ii. Y[d. x=: i i:. Y[d. x=. ie nal[n i[Ya p[daile
av^siim[ a iednacina ax
:
+ Tx + c = y, pa cem[ d[Tiii sliiedeci sisiem iednacina:
a + T + c = , a + :T + c = a + T + c = ,
O Rieenie [v[Y sisiema ie a^edena i^[ila (a,T,c) = (-o,; io,o) pa ce i^azena fanlciia
izYledaii [val[:
y = -o,x
:
+ iox o.
O T[Y a = - < o [va fanlciia d[siize naiveca v^iiedn[si y
T
=o za X
T
=io. ii. av[z ce Tiii
naiveci a i. Y[dini i izn[sice o mil. SD al[ l^eianie av[za Tade p^ema f[^mi^an[i
fanlciii.
apomn
i) a slacai da se ^asp[laze p[dacima [ av[za za vie [d i^i Y[dine p^[Tlem se ^ieava
mei[d[m naimaniil lvad^aia.
:) [v[m p^imie^a Ti se [lala[ p[sa[ al[ Ti azeli za io. Y[d x=o. za ii. Y[d. x= i a
za i: Yc . x=:. iid. d[Tili Ti sisiem,
O c = ,
O a - T + c =
O a + :T + c = ,
O Rieenie ie (a,T,c) = (-o.,; ; ,). a i^azena fanlciia Ylasi y = -o,x
:
- x - ,.
... KaTna fanlciia
O KaTna fanlciia ie ciiela ^aci[nalna fanlciia [Tlila y=ax

+Tx
:
+cx+d. Razm[i^im[
speciialni slacai [ve fanlciie y=ax

(slila -ii). D[men [ve fanlciie ie slap svil ^ealnil

T^[ieva, ii. D
f
=R.
SLIKA; -ii
O P[smai^anicm diiaY^ama [ve fanlciie i analiz[m nien[Y analiiicl[Y [Tlila d[lazim[ d[
sliiedecil zalliacala:
i. da ie fanlciia nepa^na, ie^ ie f(- x)=-ax

=- f(x);
:. da ie fanlciia si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca a D
f
lada ie a>o, a si^[Y[ m[n[m[ [padaiaca
lada ie a<o;
. da p^[lazi l^[z l[[^dinaini p[ceial l[ii ie i p^ev[ina iacla i p^esiecna iacla fanlciie sa
[Tema [sama;
. da ie fanlciia nep^elidna a ciiel[i [Tlasii definisan[sii;
. da ie a slacaia a>o; y<o za x (-, o), a y>o za x (o, +), a da ie a slacaia a<o; y>o
za x (-, o). a y<o za x (o.+ ).
Z Z
Z
Z
... Elsp[nenciialna fanlciia
O anlciia [Tlila y=a
x
, a>o se naziva elsp[nenciialna fanlciia (slila -i:) OTlasi
definisan[sn [ve fanlciie ie D
f
=R.
SLIKA; -i:
O P[smai^aniem diiaY^ama [ve fanlciie i analiz[m nien[Y analiiicl[Y [Tlila zalliacaiem[
sliiedece:
i. fanlciia ie si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca za a>i, a si^[Y[ [padaiaca za a<i;
:. y>o za sval[ x R;
. anlciia siiece [sa y a iacli (o,i), a ne siiece [sa x l[ia ima al[Ya l[^iz[nialne asimpi[ie
[ve fanlciie (iednacina [ve asimpi[ie ie y=o);
. anlciia ie nep^elidna a D
f
.
O Od p[seTn[Y znacaia za el[n[msla isi^azivania ie elsp[nenciialna fanlciia
y=e
x
, e = lim(i + i]n)
n
= :,i:i ...; e ie aiedn[ i [sn[va (Taza) izv. p^i^[dnil l[Ya^iiama
(i[Y
e
x=ln x).
Z
... L[Ya^iiamsla fanlciia
O anlciia y=l[Y
a
x; a>o, a = i se naziva l[Ya^iiamsla fanlciia. OTlasi definisan[sii [ve
fanlciie ie D
f
=(o,+), a l[d[men =R.
O L[Ya^iiamsla i elsp[nenciialna fanlciia sa medas[Tn[ inve^zne. P[smai^aniem
diiaY^ama [ve fanlciie (slila -i) i analiz[m nien[Y analiiicl[Y [Tlila zalliacaiem[
sliiedece:
i. anlciia ie si^[Y[ m[n[i[n[ ^asiaca za a>i; a si^[Y[ m[n[i[n[ [pada|aca za a<i;
:. anlciia siiece [sa x a iacli (i,o), a ne siiece [sa y l[ia ima al[Ya ve^iilalne asimpi[ie
[ve fanlciie (iednacina [ve asimpi[ie ie x=o);
. anlciia ie nep^elidna a D
i
;
. lada ie a>i [nda ie y<o al[ ie x (o,i); a y>o al[ ie x (i,+); a lada ie a<i [nda ie y>o
al[ ie x (o,i) a y<o al[ ie x (i,+).
O Speciialni slacaievi [vil fanlciia sa y=ln x i y=l[Y x.
SLIKA; -i
1

Z Z
Z
Z
... anlciia indi^eline p^[p[^ci[naln[sii
O a dve p^[meniiive x i y lazem[ da sa indi^elin[ p^[p[^ci[nalne al[ im ie
p^[izv[d l[nsiania, ii. al[ ie:
xy=l => y=l]x.
y=lx nazivam[ fanlcii[m indi^eline p^[p[^ci[naln[sii. DiiaY^am [ve fanlciie ie lipe^T[la
(vidi slila -i)
SLIKA; -i
P[smai^anicm diiaY^ama [ve fanlciie i analiz[m nien[Y analiiicl[Y [Tlila zalliacaiem[:
i. da ie D
f
= (-, o) (o +);
:. da fanlciia ima p^elid a iacli x=o, ie da ie x=o iednacina ve^iilalne asimpi[ie [v[
fanlciie, inace [va fanlciia ima i[ iedna (l[^iz[nialna) asimpi[ia x=o:
. fanlciia ne siiece l[[^dinaine [se;
. al[ ie l>o fanlciia ie si^[Y[ m[n[i[n[ [padaiaca a inie^vala (-, o) i a inie^vala (o,
+), zaiim ie neYaiivna za x (-, o) a p[ziiivna za x (o, +);

Z
) al[ ie l<o fanlciia ie si^[Y[ m[n[i[n[ ^as^aca a [Te [Tlasii definisan[sii, zaiim ie
p[ziiivna za x (-,o), a neYaiivna za x (o, +)...
O [ sada sm[ p^[acaval fanlciie sa iednim a^Yameni[m, ii. fanlciie y=f(x). Ove fanlciie
sm[ deimisali la[ p^eslilavania f=A
x
A
y
a l[iima sm[ sval[m elemenia x iz A, la<
[^iYinala p[ zal[na ( p^id^azili iedan i sam[ iedan elemenai y iz A, la[ slila. Al[ sa i
piiania Tile name^icle (^ealne) fanlciie [nda ie vazn[ A
x
R i A
y
R.
O Medaiim a p^alncn[m ^ieavania, ne sam[ el[n[mslil, p^[Tlema iavlia se p[i^eTa za
l[^iceniem i fanciia sa dva i vie a^Yamenaia (np^. d[Tii iavn[Y p^edazeca ie fanlciia
vie a^Yamenaia, vie p^[izv[da ili d^aYil fali[^a).
O P[smai^aim[ p[v^ina p^av[aYa[nila la[ fanlciia:
P=f(a,T)=aT.
O Riiec ie [ fanlciii sa dve medas[Tn[ nezavisn[ p^[mienliive a i T (dazine
si^anica p^av[aYa[nila), d[l se R azima la[ zavisn[ p^[mienliiva, ii. [ fanlciii a l[i[i se
a^edenim pa^[vima (a,T) xR
+
, la[ [^iYinalima p^id^azaie v^iiedn[si P R-, la[ slila.
Dalle ^iiec ie [ sv[iev^sn[m p^eslilavania f:R
:
+
R
+
, l[ie sm[ ^aniie nazivali Tina^n[m
[pe^acii[m. Slicn[ za zap^emina pa^alel[pipeda vazi:
V = f(a,T,c) = aTc.
Z Z
.. P[iam fanlciie sa dva i vie a^Yamenaia

Z Z
O [v[m slacaia ie ^ec [ f: R

+
R
+
, ii. [ p^eslilavania a l[iem a^edenim i^[ilama (a,T,c)
R

+
la[ [^iYinalima p^id^azaiem[ v^iiedn[sii V R. la[ slile.
O [pie, p^eslilavanie : A
n
x
A
y
nazivam[ fanlcii[m [d n a^Yamenaia a l[i[i sval[i
a^eden[i n-i[^li (x
i
, x
:
,... x
n
) A
n
x
, la[ [^iYinala, p^id^azaiem[ iedna i sam[ iedna
v^iiedn[si y=f(x
i
.x
:...
x
n
) iz A
y
la[ slila.
O S [Tzi^[m na p[i^eTa da se p^evasl[dn[ Tavim[ ^ealnim (name^iclim) fanlciiama, ii. [
O fanlciiama : A
n
x
R, A
n
x
R
n
, zalliacaiem[: da slap svil n-i[^li (x
i
, x
:
,... x
n
) A
n
x
cini d[men fanlciie D
f
=A
n
x
R
n,
d[l slap svil slila, ii. slap svil v^iiedn[sii y=f(x
i
, x
:
,...
x
n
) cini l[d[men fanlciie D
f
R.
O Od p[seTn[Y znacaia za el[n[msla isi^azivania sa linea^ne fanlciie [d n p^[mienliivil,
ii. fanlciie [Tlila
y = f(x
i
, x
:
,... x
n
) = a
o
+ a
i
x
i
+ a
:
X
:
+ ... + a
n
x
: n
.
Z Z