Rus dilinin tarih bilgileri.

Eski rus dili. Rus dili Hint-Avrupa dil ailesinin Islav grubundan bir dil. Hint-Avrupa ailesinde Alman, Baltik (imdiki Litvanya ve Letonya) dil gruplarla birlikteydi. nce Alman, sonra Baltik dilleri bu birlikten km, Islav dil birliinin dalmas ve M.S. 5. yzylna dair. Ama imdi bile biz bu dil birliinin etkisi hissetmekteyiz. Mesela, halen btn slavlar (belki Polonyallar hari) birbiriyle anlaabilir. Corafyaya gre slav kavimlerin 3 kolu vard: dou, bat ve gney. Dogu slavlar Eski Rus devletinin snrlarnda eski rus dilini oluturdu. Mool-Tatar ilgali ve komu devletlerin saldrlarnn sonucunda Eski Rus devletinin topraklar e blnd. imdiki belorus atalar - Litvanyann, ukrain atalar - Polonyann etkisi altnda kalmt. Eski Rus dili iki defa gney slav etkisini yaamtr. Birinci, Rusyann Hristianlk kabul etmesi dnemindeydi(M.S. 988 yl ve sonras). O zaman Rusyaya Bizanstan, Bulgaristandan Hristianlkla beraber hristian kitaplar ve Kiril alfabesi gelmiti. Kiril ve Mefodiy, Bulgaristan, Moravya, Pannonya (imdiki Macaristan) slav halkna hristianlk getiren, ilk slav alfabesini yaratan ve kutsal kitaplar slav diline eviren Selanikten iki karde rahip. Kirilin yazd ve Rusyaya getirdii ktaplar, eski ruscadan biraz farkl olan eski slav dilindeydi. Kilise halk dili deil, bu kitap dilini uygulamaya ald; bylelikle kilise slavca olutu. imdi bile Rus Ortodoksluunda btn dualar, ilahiler, ayinler bu dildedir. lk kiril alfabesinin esasta Yunan alfabesi vard, o yzden rus diline lazm olmayan baz karekterler vard, mesela, ikier eit Z,F, harfleri, Psi ve Ksi harfleri vard. Z,F ve iki eit oldugu say sistemiyle ilgili. Eski slavlarda ve Bizansta imdiki arap sistemi denilen (yani 1, 2, 3, 4) br say sistemi yoktu, say zel bir iaret altnda bir harf olarak yazlyordu. Harf sistemi say sistemiyle beraber aldnda ek harfleri almaya mecbur kaldlar. Mesela, Zelo harfi (S) 6, Zemlya harfini() 7 yazmak iin kullanlyordu, telaffuzu ayn idi (Z). Psi ve Ksi harflere gelince bunlar sadece yunancadan alnm szcklerde yazlmaktayd, bir rusa szckte P ve S ya da K ve S harflerin pe pee olmas inkansz. rnek iin birka yunan ismi syleyeyim: AleKSandr, AleKSey, Psiheya, Psaltr (Davut Kitab). Sonra bu son iki harf iptal oldu, dierler ise ar Deli Petronun imla reformunde dzeltildi. Ama biraz geri dnerek kilise slavcann etkilerinden birka rnek verelim. zgn eski rusada ak hece kanunu vard. Bu demektir ki her nszden sonra mecbur olarak bir nl geliyor. Hece her zaman aktr. rnek: sobaka (kpek). Eski rusada ok ksa telaffuz edilen E () ve O () harfleri vard (bulgarcada onlar hala var). Hecenin akln onlar salyordu. (Benzer bir olay imdiki krtede grnmektedir: hecenin akl ksa bir I salyor.) Bunlar szcn sonuna gelip yumuatma ya da sertlik iareti olarak okunuyordu. rnek: (komon,at) (gorod, ehir). Hece kapandktan sonra ve (bazen dier hecelerle beraber) szcn ortasndan dt, ancak sonunda yumuatma ve sertlik iaretleri olarak kald (nszle biten szcn sonunda sertlik iareti yazma kural sadece Ekim Devriminden sonra kaldrld). rnek: yerine oldu. Genel olarak gney slav dillerinin, rus dilindeki ORO, OLO v.b. heceler RA ve LE gibi biimlerde telaffuz kendilerine zgnd. Kilise slavcada byle ksaltmalar srekli, ama halk az dili uzun heceliliini koruyabildi, ok az ksalm szck dile girebilmi. rnek: gorod ehir, grad

ehir (kentlerin adlandrmasnda: Leningrad Leninin ehri, Volgograd Volga kenarnda ehir), golova ba, kafa, glava bakan. Bundan baka E ve O ile balayan szcklerden gney slav etkisini gsterebilirim: O ile balang rusca iin, E ile balang bulgarca iin tipik. Mesela, odin (bir) ve edinstvo (birlik), ozero ve ezero (gl)(ikinci telaffuz imdi yok). kinci gney slav etkisi Trklerin stanbulu fethetmesi sonraki bir dneme rastlar. O zaman hristian rahiplerin, yazarlarn, okumu insanlarn ou Yunanistan, Srbistan ve Bulgaristandan Rus devletine kam, kendileriyle beraber kitaplarn da gtrm. Direkt Patrikhaneden geldii iin otoritesi ok bykt, tabi ki dili ve kltr gl bir iz brakt. Bu iki gney slav etkisi sayesinde rus dilinde bir yumuama sreci geti. Szcn kkndeki K ve G nszleri ekimlenmede , TS, Z, J harflerine dnt. Mesela, ruKa (el) v ruTSe (elde). Bugnk rusada bunun hafif bir kalnts var: druG (dost) druZya (dostlar) druJba (dostluk), sneg (kar) snejny (karl). Not. Eski rus alfabesinin ilgin bir yan vard. Harflerinin adlarn pepee okuduunda anlaml bir metin kyor. Mesela, ilk harf: A (Az), B (Buki), V (Vedi) ben harfleri biliyorum anlamn veriyor, sonraki harf: G (Glagol), D (Dobro), E (Est) sz iyidir olarak evirebiliyoruz. Eski rus dilinin fonetik yapsna gelince birazck fark vard. (YO) harfi hi yoktu, J ve harfleri kesinlikle yumuakt (imdi bunlar kesinlikle sert). Gramer yaps ama ok farklyd, zellikle fiil ekilleri. Yava yava deie deie rus dili imdiki grnn ald. I.Petro dneminin rusas (1690-1725 yllar) artk bugnk rusaya ok benziyor. arn yapt font reformunun ierisinde baz harflar alfabeden karld, kalan ve lazm olmayan E harfinin eiti Devrimden sonra kullanmaktan kt. Modern rus dilini Aleksandr Pukin diye bir air ve edebiyatmz yaratt. 19. yzylnn balarnda yaad. Onun rusas tam imdiki rusa. Rus edebiyatnn Altn an o balatyor. Dier nl rus edebiyatclar: Nikolay Gogol Mihail Lermontov Gonarov (Oblomov) Nekrasov Dostoevskiy (Su ve Ceza) Lev Tolstoy (Sava ve bar, Anna Karenina) Ostrovskiy Gm a(19. yzylnn sonu 20. yzylnn ba): Sergey Esenin Aleksandr Blok Anna Ahmatova Marina Tsvetaeva Anton ehov Devrim ve Sovyet Dnemi: Vladimir Mayakovskiy Konstantin Siminov Tvardovskiy (Vasiliy Tyorkin) Mihail olohov (Sakin Don) Boris Pasternak (Doktor Jivago) Aleksandr Soljenitsn (GULAG takmadas)