BPE£HKE

™THN ¶E§§ANA
H AKPO¶O§H
TOY MENE§AOY

Γι τν ξουσ α,

γχρια κα ξνη,
«οκ ν φων

O κρατικ ς ρχαιολγος κ. Θ. Σπυρπουλος:
Λγο πρν τ συνταξιοδτησ του ποφ"σισε
ν$ «µιλ σ'η». Συν"ντησε τν περιφρνηση το) οδ κρ ασις»
πολιτικο) κα *πιστηµονικο) κατεστηµ+νου.

υγκλονιστικ
χαρακτηρζει τ
ν ποκλυψη τµµατος τν ασιλικν

™ νακτρων το Mενελου κα τ!ς "Eλ$νης στ

ν Πελλνα Λακωνας µετ'
π( νασκαφ*ς 22 χρνων , ρχαιολγος καθηγητ
ς Πανεπιστηµου,
προϊστµενος τ!ς E´ 1Eφορεας Προϊστορικν κα Kλασικν 1Aρχαιοττων
κ. Θεδωρος Σπυρπουλος. "O καθηγητ
ς εαι9νει π:ς ; Πελλνα ταυτ-
ζεται µ* τ
ν ,µηρικ
Λακεδαµονα, κνει λγο γι' πλρη νατροπ
το γνω-
στο =στορικο σχµατος γι' τ
ν Λακωνα κα προσκαλε> ?σους τυχ(ν @χουν
µφιολες στ
ν Πελλνα, γι' ν' Aξετσουν τ' µνηµε>α κα τ' εCρµατα τ!ς
περιοχ!ς.

"O κ. Σπυρπουλος λγες ;µ$ρες πρ ν τ

συνταξιοδτησ του π( τ
θ$ση το Aφρου
ρχαιοττων, παρουσασε τ' µνηµε>α το ρχαιολογικο χ9ρου τ!ς Πελλνας κα τ'
εCρµατ του σ* Aκδλωση ποD Eργνωσε , ∆!µος Πελλνας τ(ν περασµ$νο Mρτιο. "O
«∆αυλ(ς» παρ$στη στ ς Aκδηλ9σεις, ξεναγθηκε στοDς ρχαιολογικοDς χ9ρους τ!ς Πελ-
λνας κα συνωµλησε µ* τ(ν καθηγητ:
– Πο Kφελετε, κ. Kαθηγητ, τ
σπουδαα αLτ
νακλυψη;
«Kατ τν ρευν µας ταυτσαµε τν στορικ Πελλ να µ τν Λακεδαµονα, τν ποα
 Oµηρος θεωρε# πρωτε$ουσα το% κρ τους το% Mενελ ου. (Eν *π+τυχε - στορικ ρευ-
να µ+χρι τ/ρα ν 0ρ12 τ3 *ν κτορο το% Mενελ ου, ε4ναι γιατ6 ε4χε κ νει 7να σο0αρ3 λ -
θος: Θεωρο%σε :τι, :ταν  ;Oµηρος *ναφ+ρεται στ “Λακεδαµονα”, ?ννοε# :λη τν Λα-
κωνα. O ;Oµηρος :µως µιλο%σε γι τν πρωτε$ουσα το% κρ τους το% Mενελ ου. Πρ6ν
*π3 10 χρBνια ε4χα δηµοσιε$σει σχετικ µελ+τη, Cποστηρζοντας :τι - “Λακεδαµων”, τν
15842 ∆ΑΥΛΟΣ/245, Mιος 2002

ποα ?τα$τιζα µ τν Πελλ να, Cπ2ρξε τ3 διοικητικ3 κ+ντρο τ2ς Λακωνας γι 2.000
χρBνια – *π3 τ3 2700 µ+χρι τ3 700 π.X. – πBτε κα6 *ρχζει ν κυριαρχ12 τ3 ∆ωρικ3 κρ -
τος τ2ς Σπ ρτης. M+σα στ3 χρονικ3 αLτ3 δι στηµα *νMκει 0ε0αως κα6 - Mυκηναϊκ πε-
ροδος· κα6 Pποµ+νως ?δQ πρεπε κατ τν RποψM µου ν 0ρσκεται τ3 *ν κτορο το% Mε-
νελ ου κα6 τ2ς Eλ+νης. Kα6 τσι 0ρMκαµε Tχι µBνο τ3 *ν κτορο αLτ3 *λλ κα6 Rλλα *ν -
κτορα παλαιBτερα κα6 0ασιλικοUς τ$µ0ους κα6 τ φους. ∆ηλαδ µα χαµ+νη κι0ωτ3 τ2ς
*ρχαιολογας: τν Πελλ να».
1H σ3γχρονη #Aρχαιολογ α περιπλεξε τ& ζ5τηµα
( ,µηρικ( κεµενο ("Oµρου, 1Iλις, B 581-587) ναφ$ρει: «OW δ’ ε4χον κολην Λα-

T κεδαµονα κητ/εσσαν, ΦZρν τε Σπ ρτην τε πολυτρηρων τε M+σσην, Bρυσσεις

τ’ ?ν+µοντο κα6 ALγεις ?ρατειν ς, οW τ’ ]ρ (Aµ$κλας ε4χον ;Eλος τ’, φαλον πτο-
λεθρον, οW τε Λ^ αν ε4χον _δ’ O`τυλον *µφεν+µοντο, τQν ο *δελφε3ς aρχε, 0ον
*γαθ3ς Mεν+λαος, PξMκοντα νεQν». \Oπως Aπεσµανε , καθηγητ
ς, ; 1Oδ]σσεια Aπιε-
αι9νει πολ]τως τ
ν τα]τιση τ!ς Λακεδαµονος µ* τ
ν πρωτε]ουσα το κρτους κα τ
ν
^δρα το νακτρου το Mενελου:
«;Oλοι θυµBµαστε *π3 τ µαθητικ µας χρBνια τν *παρ µιλλη *φMγηση, ποU µZς
Rφησε  ;Oµηρος γι τ3 ταξδι το% Tηλ+µαχου *π3 τν (Iθ κη στν Π$λο κα6 *π3 ?κε#
στν Λακεδαµονα, γι ν µ θ1η *π3 τ3ν Mεν+λαο ν+α γι τ3ν πατ+ρα του.
»E4ναι :µως λυπηρ3 :τι ο µεταφρ σεις κα6 στ σχολικ 0ι0λα *κBµη *λλοι/νουν
τ3 κεµενο το% OµMρου κα6 στ θ+ση τ2ς Λακεδαµονος 0 ζουν τ3 Tνοµα τ2ς Σπ ρ-
της. Kα6 σ’ αLτ3 εLθ$νεται σ µεγ λο 0αθµ3 κα6 - *ρχαα Eλληνικ Γραµµατολογα
*π3 τοUς τραγικοUς ποιητς κα6 µετ κα6 - σ$γχρονη *ρχαιολογικ ρευνα, ποU πε-
ρι+πλεξε, *ντ6 ν ?πιλ$σ1η, τ3 σπουδαιBτατο αLτ3 ζMτηµα.
»Θ aταν τουλ χιστον χωρ6ς νBηµα ν Cποστηρξ1η κανες, :τι - “Λακεδαµων” το%
OµMρου ε4ναι λBκληρη - Λακωνα, στν ποα ?ντελQς *προσδιBριστα Cπ2ρχε τ3 *ν -
κτορο το% Mενελ ου»
#Aπ& τ& 2700 π.X. ρχ ζει . περ οδος κµ0ς
]µφωνα µ* τ
ν νακονωση το καθηγητ
π( τ( 2700 π.X. περπου κα γι' 2000

™ ,λκληρα χρνια ; Λακεδαµων Cπ!ρξε τ( σηµαντικ9τερο προϊστορικ( κ$ντρο σ*

,λκληρη τ
ν Πελοπννησο. 1Eπ 150 χρνια νασκαφ*ς στ
ν Σπρτη δ*ν @χουν
ποκαλ]ψει µυκηναϊκ' εCρµατα.
«O *νασκαφς 22 χρBνων σταδιακ *πεκ λυπταν τ3 σηµαντικ3 παρελθ3ν τ2ς περιοχ2ς.
Γι πρ/τη φορ στν Λακωνα *ποκαλ$φθηκε *κρBπολις µυκηναϊκ µ κυκλ/πειο τε#χος,
τ3 πο#ο ε4χε καταστραφ2 µ+χρι τ θεµ+λι του. (Aπεκαλ$φθη :µως σ µεγ λη κταση κα6
σ καρια σηµε#α, eστε ν δεχν1η κα6 τν περµετρB του κα6 τ διαδροµM του. E4ναι δ
χαρακτηριστικ3 :τι µα ?π+κτασς του περικλεει κα6 τν πλο$σια πηγ τ2ς Πελλανδας,
γι ν Cπ ρχ1η νερ3 σ περπτωση πολιορκας. ALτ ε4ναι τυπικ γνωρσµατα τ2ς Mυ-
κηναϊκ2ς fχυρωµατικ2ς τ+χνης. (Aπ+ναντι *π3 τ µνηµει/δη π$λη το% τεχους εCρ+θη
τ3 *ν κτορο, *ρκετ κατεστραµµ+νο *λλ συγκεκριµ+νο στ κ$ρια *ρχιτεκτονικ του
στοιχε#α: τν τριµερ2 διαρεση (α`θουσα, πρBδοµο κα6 µ+γαρο). ∆υστυχQς τ ?σωτερικ
στοιχε#α χουν καταστραφ2. (Aλλ τ κτιριακ λεψανα ε4ναι σαφ2. M+σα στ3 *ν κτο-
ρο εCρ+θη 7νας να3ς τQν πρ/ιµων γεωµετρικQν χρBνων κα6 ?νυπBγραφα *φιερ/µατα
στν Eλ+νη, τ πο#α *ποδεικν$ουν :τι - λατρεα της ε4χε καθιερωθ2 πολU ?νωρτερα
*π’ :,τι στ3 Mενελ ιο στ Θερ πνη.
∆ΑΥΛΟΣ/245, Mιος 2002 15843

»Eποµ+νως - Λακεδαµων - Πελλ να προκ$πτει Tχι µBνο iς  σηµαντικ/τερος προϊ-

στορικ3ς χQρος τ2ς Λακωνας *λλ , πιστε$ω, :τι ε4ναι 7νας *π3 τοUς σηµαντικ/τε-
ρους προϊστορικοUς χ/ρους τ2ς Eλλ δας κα6 τ2ς ELρ/πης, διBτι - στορα της ε4ναι
*ρχαιBτερη κατ 1000 χρBνια *π3 τν στορα τQν MυκηνQν».

#Aνατρπεται τ& δ γµα περ καθ δου τ7ν 1Eλλ5νων π& B. πρ&ς N.

1H
ρχαιολογικ
σκαπνη πεκλυψε στ
ν κορυφ
το λφου τ!ς κροπλεως µα
`λυσδα π( µεγλους ;γεµονικοDς τ]µους τ!ς 3ης χιλιετας, µ$σα στοDς ,πο-
ους Aτφησαν ο= ασιλε>ς τ!ς Λακεδαµονος: «ΣτοDς ;γεµονικοDς τ]µους, ο=
,πο>οι µ* σφλεια χρονολογονται στ' µ$σα τ!ς 3ης χιλιετας π.X., ρ$θηκαν
κ]µες, ο= ,πο>ες εbναι τυπικ' γγε>α τν «Πρωτοελλαδικν 2» χρνων.
O= τ]µοι αLτο εbναι ο= ρχαιτεροι στ
ν ELρ9πη κα νατρ$πουν τ
ν cποψη, ?τι
τ( σχ!µα το ;γεµονικο τ]µου @ρχεται π( Bορρd πρ(ς Nτον. "Yπολογζεται ?τι
Cπρχουν 20 τ$τοιοι τ]µοι. Γι' µα χιλιετα λοιπ(ν καταδεικν]εται ?τι ; περιοχ

ποτελοσε διοικητικ( κ$ντρο µ* νκτορο ποD δ*ν συναντοµε σ* cλλη περιοχ.

Γεγον(ς ποD Aπιεαι9νει κι αLτ, ?τι ; Λακεδαµων Cπ!ρξε ^δρα τ!ς µακραωνης
προϊστορικ!ς δυναστεας τ!ς Λακωνας. Στ
ντια πλαγι' το λφου, Aκε> ποD χτστηκε
ργτερα τ( νκτορο το Mενελου, @ρχονται στ( φς µ* τ ς νασκαφ*ς µας κατοικες
τν προµυκηναϊκν ;γεµνων τ!ς Λακεδαµονος. 1Aξιοσηµεωτο εbναι Aπσης τ( γε-
γον(ς, ?τι ; προ$χουσα αLτ
θ$ση στ
ν κορυφ
το λφου Aδθη στοDς νεκροDς κα hχι
στοDς ζντες. ALτ( δεχνει ^να σεασµ( πρ(ς τοDς νεκροDς – µα διαφορετικ
νοοτροπα
κα ντληψη το λαο ποD προηγθηκε τν 1Aχαιν, τοDς ,ποους Aµε>ς θεωροµε Mι-
ν]ες».
Γ]ρω στ' 1700 π.X. ; εiκνα λλζει ριζικ. O= µεγαλ]τεροι ;γεµονικο τ]µοι τ!ς κο-
ρυφ!ς το λφου καταστρ$φονται, γι' ν' γνjη στ
θ$ση τους ^νας πελ9ριος λαξευτ(ς, λακ-
κοειδ
ς τφος. Ebναι δ* ?µοιος µ* τοDς λακκοειδε>ς τφους το ασιλικο περιλου τν
Mυκηνν, στοDς ,ποους , Σλ!µαν νεκλυψε τοDς χρυσοφρους ασιλε>ς τν Mυκηνν.
1Aξζει ν' σηµει9σουµε, ?τι ; Λακεδαµων εbχε συνεχ! κατοκηση κα παρουσα ασιλ$ων
100 ,λκληρα χρνια παλαιτερα π( τ ς Mυκ!νες.
Στ
συν$χεια νακαλ]φθηκαν ο= µεγλοι ασιλικο τφοι στ
θ$ση Πελεκητ. Tρε>ς τ-
φοι προ$χουν γι' τ( µ$γεθος κα τ
συµµετρικ τους κατασκευ:
«O κεντρικ/τερος 0ασιλικ3ς θολωτ3ς τ φος, λαξευτ3ς στ3 0ρ χο, *ποτελε# τ3ν µεγα-
λ$τερο µυκηναϊκ3 θολωτ3 λαξευτ3 τ φο ποU χει *νακαλυφθ2 σ :λη τν Eλλ δα. ΣτοUς
τοχους του 0ρ+θηκαν jχνογραφMµατα, ποU παριστ νουν λ+οντα κα6 γρ$πα. O τ φοι
χρονολογο%νται *π3 τ3ν 15ο lως τ3ν 11ο αj. π.X. µ 0 ση τ εCρMµατα ποU συν/δευαν
τ6ς ταφ+ς. Παρ τ3 γεγον3ς :τι ο τ φοι aταν συληµ+νοι, 0ρ+θηκαν σ’ αLτοUς *γγε#α *να-
κτορικο% ρυθµο%, εjδ/λια ποU προ+ρχονται *π3 τν λατρεα στοUς PλληνιστικοUς κα6 ρω-
µαϊκοUς χρBνους κα6 ψ2φοι _λ+κτρου».
Στ' κινητ' εCρµατα περιλαµνονται κµη , σφραγιδλιθος π( σρδιο µ* παρ-
σταση λιονταριο ποD κατασπαρζει ^να Aλφι κα µα χρυσ! χνδρα Aπενδεδυµ$νη µ*
σµλτο ποD ρ$θηκαν στ' νκτορα, χρυσd Aλσµατα στ(ν λακκοειδ! τφο κ.c., τ' ,πο>α
σ]µφωνα µ* τ(ν καθηγητ
νγονται στ
ν Aποχ
ποD @ζησε , Mεν$λαος.
"O κ. Σπυρπουλος χαρακτηρζει συνταρακτικ( τ( γεγον(ς, ?τι ; @ρευνα τν µνηµε-
ων τ!ς Πελλνας θ' διαφωτσjη τ( ζτηµα τν "Hρακλειδν κα τ( ζτηµα τ!ς εiσολ!ς
τν ∆ωρι$ων στ
ν Λακωνα: «"H @ρευνα θ' ποκαταστσjη τ' κεν' στ
ν =στορικ
ζω

κα θ' οηθσjη στ
ν ναθε9ρηση τν πψε9ν µας γι' τ( πτε, τ( A'ν κα τ( τ @πρα-
ξαν ο= πρ9ιµοι "Hρακλε>δες. \Eνα π( τ' σηµαντικ9τερα εCρµατα εbναι τ( θρασµα πι-
15844 ∆ΑΥΛΟΣ/245, Mιος 2002

H νασκαφε-σα µνηµει.δης π/λη το) τεχους τ0ς 1Aκροπλεως τ0ς Πελλ"νας.

 ∆ΑΥΛΟΣ/245, Mιος 2002

5Aποψη τ7ν νασκαφ+ντων λειψ"νων τ7ν τ/µ8ων τ0ς Λακεδαµονος - Πελλ"νας. Xρονολογ θηκαν στν 3η π.X. χιλιε-
τα, ε>ναι ο? ρχαιτεροι τ0ς EAρ.πης κα κατ$ τ ν καθηγητ Σπυρπουλο νατρ+πουν τν Bποψη περ καθδου τ0ς τε-
15845

χνικ0ς αAτ0ς π 8ορρC πρ ς ντον.

 15846
∆ΑΥΛΟΣ/245, Mιος 2002

Λακκοειδς τ"φος, ποD χτστηκε π"νω στοDς EγεµονικοDς τ/µνους, στν κορυφ τ0ς 1Aκροπλεως τ0ς Πελλ"νας.
∆ΑΥΛΟΣ/245, Mιος 2002 15847

νακου µ* νγλυφη Aπιγραφ

«AKΛEI∆», δηλαδ
«HPAKΛEI∆AIΣ». Πρκειται γι' εoρη-
µα µ* iδιατερη σηµασα, φο πιστοποιε> ?τι ο= κτοικοι τ!ς Πελλνας το 2ου αi µ.X.
πστευαν, ?τι ο= "Hρακλε>δες ασιλε>ς pταν θαµµ$νοι στοDς ασιλικοDς τφους τ!ς Πελ-
λνας κα hχι στ
ν Σπρτη».
T( νκτορο το Mενελου, ?πως κα τ' cλλα νκτορα τ!ς Mυκηναϊκ!ς "Eλλδας,
καταστρφηκε γ]ρω στ( 1200 π.X. κα κατ$πεσε σ* πυρκαυστα Aρεπια. "H ζω
?µως –
Aπισηµανει , κ. Σπυρπουλος – δ*ν @παψε ποτ* στ
ν περιοχ· κα αLτ( εbναι Aξχου ση-
µασας πρισµα τν Aρευνν γι' τ
ν =στορα τ!ς Λακωνας. Στ ς ποθ!κες το νακτο-
ρου ρ$θηκαν κατοικες κα τφοι τν Cποµυκηναϊκν κα τν πρωτογεωµετρικν χρ-
νων (1075-950 π.X. περπου). Ebναι ; πρ9τη φορ' – τονζει , κ. καθηγητ
ς – ποD ρσκεται
αLτ
; συν$χεια σ* ?λη τ
Λακωνα.
#Aµφισ;ητ5σεις – κα ο=τε φων ο=τε κρ αση

1O
κ. Σπυρπουλος, σχολιζοντας τ ς παρασκηνιακ*ς µφισητσεις συναδ$λφων
του, Aξ$φρασε τ
ν cποψη ?τι, ?ταν τ' εCρµατα τεθον Cπψη τους, εbναι σγου-
ρος ?τι ο= θ$σεις του θ' γνουν ποδεκτ$ς: «"H ρχαιολογα στηρζεται στ' γε-
γοντα, στ' εCρµατα, στ
ν πδειξη. \Oποιος θ$λει λοιπ(ν sς λjη τ(ν δκτυ-
λον εiς τ(ν τ]πον τν tλων. Ebµαι πολ]τως $αιος γι' τ
ν νακλυψ µου. "O ντ-
λογος εbναι εLπρσδεκτος κα θ' χαρ iδιατερα, γιατ θ' Aνισχ]σjη τ
ν θ$ση µου. T'
µνηµε>α εbναι Aντυπωσιακ' παρ' τ
ν καταστροφ
ποD @χουν Cποστ!, λλ' αLτ
εbναι ;
µο>ρα τν µνηµεων τ!ς "Eλλδος, γιατ Aπνω Aκε> κατοικσανε γενε*ς Aπ γενεν. 1Eν
το]τοις µ* προσεκτικ
@ρευνα ρ$θηκαν τ' στοιχε>α ποD ναφ$ραµε».
"O καθηγητ
ς δλωσε, ?τι παρ' τ
συνταξιοδτησ του uς Aφρου ρχαιοττων θ' συ-
νεχσjη uς ρχαιολγος τ
ν @ρευνα κα τ
δηµοσευση τν εCρηµτων του, εLελπιστ9ντας
ν' ,λοκληρ9σjη τ
ν µελ$τη τους.
– Aiσθνεσθε δικαιωµ$νος;
«ΘεωρQ τ εCρMµατα αLτ συγκλονιστικ , Tχι µBνο γιατ6 - στορα το% Mενελ ου κα6
τ2ς Eλ+νης *σκο%ν γοητεα. H γοητεα τ2ς Πελλ νας δν 0ρσκεται µBνον ?κε#. Bρ-
σκεται στ3 :τι ε4ναι 7νας χQρος *ρχαιBτερος *π3 τ6ς Mυκ2νες κα6 :τι ?κε# εjσ+0αλαν ο
∆ωριε#ς στν Eλλ δα.
»Πιστ+ψαµε στ3ν ;Oµηρο, :πως κανε κα6  Σλ2µαν στ6ς Mυκ2νες. (Eν  ;Oµηρος
ε`παµε χει δκιο, τBτε Cπ ρχει πBλη «Λακεδαµων» κα6 Cπ ρχει κα6 τ3 *ν κτορο το%
Mενελ ου ?κε#. Ποι ε4ναι αLτ - Λακεδαµων; (Eµε#ς λ+µε :τι ε4ναι - Πελλ να. ∆ν
*πογοητε$τηκα ποτ+, γιατ6 θ τ ε4χα ?γκαταλεψει. AπλQς πολλς φορς πικρ θη-
κα. 20 χρBνια *νασκαφQν µZς δικαωσαν. E4µαι oρεµος. (Aπολαµ0 νω τν _ρεµα
τ2ς συνεδησης :τι κ ναµε τ3 καθ2κον µας. Kα6 ?πι0ε0αι/θηκε κα6 - θεωρα µας».
"O δµαρχος Πελλνας µ* Aµφαν! πικρα σ* δηλ9σεις του Aπεσµανε τ
ν πουσα τ!ς
;γεσας του YΠΠO π( τ ς Aκδηλ9σεις. Ebπε χαρακτηριστικ:
«Kατ’ ?παν ληψη χουµε Cπο0 λει *ναφορς γι τ χρηµατοδBτηση τQν ργων αLτQν
καθpς κα6 τεχνικ3 δελτο, γι ν ?νταχθο%ν τ ργα τQν *νασκαφQν στ3 Γ´ Kοινο-
τικ3 Πλασιο ΣτMριξης. (Aποτ+λεσµα; Orτε φων οrτε *κρBαση...».
1Aπ( τ
ν πλευρ του , Cπουργ(ς Πολιτισµο κ. E. Bενιζ$λος σ* σχετικ$ς του δηλ9σεις
συν$στησε αLτοσυγκρτηση, µ$χρι ν' ξιολογηθον Aπιστηµονικ' ?λα τ' στοιχε>α π(
τ( Kεντρικ( 1Aρχαιολογικ( Συµο]λιο.
N"νσυ Mπσκα