T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

PLASTK TEKNOLOJS

RME MAKNELERNDE RETM 2

ANKARA,2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................................................i AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. RME KALIPLAMA MAKNELERNN AYARLARINI YAPMAK......................... 3 1.1. iirme Kalplama Makinesi eitleri .......................................................................... 3 1.1.1. Ekstrzyon iirme Makineleri ............................................................................. 4 1.1.2. Enjeksiyon Teknii le PT iirme Makineleri..................................................... 9 1.2. iirme Kalplama Makinesi niteleri........................................................................ 13 1.2.1. Ekstrzyon iirme Kalplama Makinesi niteleri ............................................. 13 1.2.2. Enjeksiyon iirme Kalplama Makinesi niteleri ............................................. 19 1.3. Plastik iirme Makinelerinin lk Ayar Ve altrlmas ......................................... 25 1.3.1. Ekstrzyon iirme Makinelerinin Ayar ve altrlmas ................................. 25 1.3.2. Enjeksiyon iirme Makinelerinin Ayar ve altrlmas ................................. 27 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 31 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 34 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 35 2. RME KALIPLAMA MAKNELERN DEVREYE ALMAK .................................. 35 2.1. Makineden lk rn Elde Edilmesi ............................................................................ 35 2.1.1 Ekstrzyon iirme Makinelerinden lk rn Elde Edilmesi............................... 35 2.1.2. Enjeksiyon iirme Makinelerinde lk rn Elde Edilmesi................................ 37 2.2. Ekstrzyon Yntemiyle iirmede Kullanlan Kalplar.............................................. 38 2.2.1. Ekstrzyon iirme Kalp eitleri ..................................................................... 38 2.2.2 Ekstrzyon iirme Kalp Elemanlar Ve zellikleri........................................... 39 2.2.3. Ekstrzyon iirmede Parisonun Tanm Ve zellikleri ..................................... 41 2.3. Enjeksiyon Yntemi le iirmede Kullanlan Kalplar.............................................. 42 2.3.1. Enjeksiyon iirme Kalp eitleri...................................................................... 42 2.3.2. Enjeksiyon iirme Kalp Elemanlar ve zellikleri ........................................... 43 2.3.3. Enjeksiyon iirmede Preformun Tanm Ve zellikleri .................................... 44 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 46 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 52 PERFORMANS DEERLENDRME .................................................................................. 53 DEERLENDRME KRTERLER ................................................................................. 54 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 57 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 59 KAYNAKA ......................................................................................................................... 60

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 543M00018 Plastik Teknolojisi Plastik leme iirme Makinelerinde retim 2 iirme Makinelerinde retim 2: iirme kalplama makineleri, ekstrzyon ve enjeksiyon iirmede kullanlan kalplar, iirme makineleri nitesi ve makine ayarlarnn yaplmas, devreye alnmas bilgilerini kullanarak plastik iirme kalplama makinelerinde retim yapma yeterliinin kazandrld modldr. 40/321- Temel Talal retim 1-2-3-4-5 modllerini, 2- Yardmc Ekipmanlarla retim 1- 2 modllerini, 3- iirme makinelerinde retim 1 modln alm olmak YETERLK Bu modl tamamladnzda plastik iirme kalplama makinelerinde retim yapabileceksiniz Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda plastik iirme makinelerinde istenen zelliklerde plastik rn retimini yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar Gerekli ortam salandnda plastik iirme makinesini istenilen zellikte rn elde edecek ekilde ayarlayabileceksiniz. Gerekli ortam salandnda plastik iirme kalplama makinelerini kurallara uygun ekilde devreye alarak istenen zellikte rn elde edebileceksiniz. Plastik iirme makinesi, kaldrma tama aralar el aletleri, plastik iirme kalb, plastik hammadde kartrclar, hammadde katk maddeleri vb Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

SRE N KOUL

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, nsanlarn rettikleri nesneleri birtakm kaplarn iine koyma, onlar d etkenlere kar koruma, kolaylkla tanmalarn salama istei binlerce yldan beri var olan bir olgudur. nsanlar rettikleri mamulleri toprak kplerde saklad, pazara tad gnlerin zerinden ok zaman geti. Kitlesel retim, ada pazarlama teknikleri ve byyen pazarlar, rnlerin ok daha uzak noktalara daha hzl, daha gvenli ve daha taze ulatrlmas gereini de beraberinde getirdi. Gnmzde binlerce rn spermarketlerin raflarnda grebilmekteyiz. Bu rnler ambalajlar sayesinde d etkenlere kar tazeliklerini haftalarca hatta aylarca koruyabilmektedir. Son yllarda gelien evre bilincine paralel olarak ve hijyenik nedenlerle geri dnml malzemelerin kullanm nem kazanm ve yaygnlamtr. zellikle PE ve PET ielerin nemi ve kullanm sahalar yaygnlamtr. tiimiz sular, kolalar, stler ve bunun gibi sv gda maddeleri, temizlikte kullandmz sabun, ila, kozmetik, deterjan, kimyasal svlar gibi tketim maddeleri zellikle PET, PE, PVC, PC malzemelerden retilmi ielerde ambalajlanp, kullanlmaktadr. Ayrca iirme teknolojisi, oto yan sanayi ve elektronik yan sanayiinde de baz endstriyel paralarn retilmesinde kullanlmaktadr. Deiik biim ve boyutlardaki ii bo plastik rnler iirme teknolojisi ile retilebilmektedir. Yaygn olarak kullanlan PET ve PE malzemelerden yaplm ii bo rnler (ieler, kavanozlar, bidonlar, tanklar vb) ekstrzyon iirme ve enjeksiyon iirme makinelerinde eitli proseslerden geerek retilmektedir. Genellikle PET rnler enjeksiyon iirme teknolojisi kullanlarak, PE rnler ise ekstrzyon iirme teknolojisi ile retilmektedir. Gnmzde ok deiik tiplerde retilmi enjeksiyon ve ekstrzyon iirme makineleri yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu makineler manuel, yar otomatik veya tam otomatik kontroll olarak retilmektedir. Deiik tiplerde retilmi bu iirme makinelerinin ayarlarnn yaplmas, devreye alnarak retimin gerekletirilmesi belli bir bilgi birikimi ve tecrbeyi gerektirmektedir. Sizler bu modl baarl olarak tamamladnzda enjeksiyon ve ekstrzyon iirme makinelerinin scaklk, basn, hava ve kalp parametrelerinin ayarlarn yapabilme, retime uygun olarak devreye alabilme bilgi, beceri yeterliliini kazanacaksnz. Plastik teknolojisinde nemli bir yeri olan iirme makinelerinde retim yapan nitelikli bir eleman olarak lke kalknmasna katkda bulunacaksnz.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET1

Gerekli ortam salandnda, plastik iirme makinesini istenen zelikte rn elde edecek ekilde ayarlayabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde plastik iirme yntemi ile retim yapan, iyerlerini ziyaret ederek ve internetten faydalanarak; Plastik iirme makinelerinin eitlerini ve zelliklerini, iirme tekniklerini aratrnz. Plastik iirme kalplama makinelerinin alma prensipleri, kullanlan devre elemanlar ve zelliklerini, ilk rnn elde edilmesi iin gerekli makine ve kalp ayarlarn aratrnz.

1. RME KALIPLAMA MAKNELERNN AYARLARINI YAPMAK

1.1. iirme Kalplama Makinesi eitleri
i bo pek ok plastik para, iirme kalplama metoduyla retilmektedir. evremizde rahatlkla grebileceimiz ieler, konserve kutular, variller, tanklar ve hatta baz boru ve tp eitleri plastik iirme metodu (fleme metodu) ile retilmektedir. Plastik iirme ynteminde ilk bilinmesi gereken bu metotla yalnzca termoplastik malzemelerin (PE, PP, PVC, PET, PC vb) ilenebildiidir. Bir termoplastiin ekillendirilmesi iin stlmas ve yumuatlmas gerekir. iirmenin gereklemesi iin polimer eriyik halde ve uygun viskozite ve viskoelastisite deerlerinde olmaldr. Viskozite akkan haldeki bir maddenin akmaya kar gsterdii direntir. Viskoelastisite ise, viskozite ve elastisitenin birleimidir. Genel olarak iirme kalplama teknii iki yntem kullanlarak uygulanr. Ekstrzyon iirme (Srekli, Akmlatif ve Ko-Ekstrzyon), Enjeksiyon iirme, Bu iki ana iirme tekniine uygun olarak retimde sz sahibi firmalar iirme makinelerini retmektedir. PE (polietilen) plastik malzemelerin iirilmesinde ekstrzyon sistemi ile alan iirme makineleri kullanlmaktadr. Bu yzden bu makineler bazen PE iirme makineleri olarak da adlandrlmaktadr. PET (polietilen tereftalat) plastik malzemelerin iirilmesinde ise enjeksiyon iirme makineleri kullanlmaktadr. Bunlara PET iirme makineleri de denilmektedir.

1.1.1. Ekstrzyon iirme Makineleri

Resim 1.1: Ekstrzyon iirme Makinesi

Ekstrzyon iirme teknolojisi, iirme sektrnde en ok kullanlan metotlarn banda gelmektedir. Cam ie retiminde uygulanan ynteme benzeyen bir tekniktir. 2 mlt den 9000 ltye kadar hacminde olan eitli boyuttaki ie, bidon ve benzeri plastik eyann elde edilmesini salayan kalplama yntemidir. Bu yntem kalptan boru eklinde elde edilen ve istenilen llerde kesilen paralarn (bunlara parison da denilir) scak bir kalp iinde, soumasna izin vermeden evresindeki kalbn eklini alana kadar iine hava flenerek iirilmesi esasna dayanr. Sz konusu proses iki kademeli bir iirme kalplama prosesidir. Birinci kademe ekstrzyon teknii ile hortum imalatdr. kinci kademe ise hortumun bir parasnn kalp ierisinde fleme metoduyla ekillendirildii ksmdr. Bu iki kademeli proses bir yandan devaml (kesiksiz) bir alma metodu (hortum ekilmesi) olup dier yandan kesikli bir alma (iirme kalplama) metodudur. Bu nedenle bu iki makine nitesinin kapasiteleri birbirine uyumlu hale getirilmelidir. Makine isminin verildii ekstrzyon tekniini ksaca anlatacak olursak; kapal bir blmede bulunan malzeme basn uygulanarak bir kalp aklndan aka zorlanr, bu srada malzeme kalp boluunun belirledii biimde sabit kesitli srekli bir rn oluur. Bu ekilde termoplastik malzemelerden hortum (parison) oluturulur. Sapma kafas vastas ile hortum dikey ak konumuna getirilir. Ekstrzyon ilemi devaml bir ilemdir, hortum kesildikten sonra dier bir kalba hortum verilir veya birinci kalptaki hortum (parison) kalpla beraber ekstrderde nuzaklarken dier kalp ekstrder nne gelip hortum bunun iine alnr. Daha sonra kalp iindeki scak plastik hortumu 5 10 bar arasndaki hava basnc ile kalp boluu iinde iirilir ve bitmi rn oluur. Aadaki resimde (Resim 1.2) ekstrderde hortum oluumu gsterilmektedir. Bir sonraki konumuzda parison (hortum) oluumu ve kalnlk kontroln daha detayl olarak inceleyeceiz.

Resim 1.2: Ekstrzyon ile parison oluumu

Ekstrzyon iirme ynteminin avantajlar: iirmede kullanlan basn, ayn malzemeyi bir baka ekillendirme yntemi olan enjeksiyonda kullanlan basntan ok daha dktr. Bu nedenle ekonomiktir. Gerekli ekstrzyon iirme makine park enjeksiyon iirme makinelerine kyasla daha ucuzdur. retilen parann zerinde bulunan ve genellikle rn kapak ksmn oluturan vidal blgelerin tek kalpta retilmesi mmkndr. Farkl geometrik biimlerde ve istenilen boyutlarda rn elde edilebilir. Ekstrzyon iirme ynteminin dezavantajlar: Hassas toleranslar, ancak parann d yzeyine uygulanabilir. Et kalnl, parann keleri ve byk yzeylerde; deime gsterebilir. Parada delik bulunacak ise, kalplamadan sonra ek ilem gerekir. Kalplamadan sonra paralar soutma sreleri, enjeksiyon ile kalplamadan daha uzundur.

ekil 1.3: Ekstrzyon iirme prosesi

Ekstrzyonla iirme kalplamada, ekilde grld gibi (ekil 1.3) para (parison) kalp zerinde uygun konuma getirilir. Kalp iinde kalan plastik, akmakta olan hammaddeden scak bir bak ile kesilerek ayrlr. Daha sonra kalp iine uygun basnta hava flenir (0,41,0 MN/m2). imeyi takiben para soutulur ve karlr. Ekstrzyonla iirme kalplamada zellikle soutma sreleri yukarda da belirtildii gibi ileme hzlarn etkiler. Bu nedenle ok sayda parann ayn anda, bir arada farkl kalplar kullanlarak iirilmesi yolu ile veya dnen kalp masas kullanlarak, ileme hzlar arttrlabilmektedir. Ekstrzyon iirme prosesinin temel basamaklar aada sraland gibidir: Termoplastik hammaddenin bir ekstrderde plastikletirilmesi ve hazrlanmas, Dikey bir ak ile erimi plastiin ynlendirilmesi. Erimi hammaddenin parison denilen akkan hortum haline getirilip kafadan dar aktlmas (Parisonun akt kafaya, sadece kafa, ekstrzyon kafas, iirme kafas ve parison kafas da denmektedir). Kafadan akan parisonun bir kalbn arasnda mengene yardm ile kstrlmas. iirme pimleri ya da iirme ineleri (ya da siboplar) nn kapal olan kalbn iine girmesi. Soutma suyuyla soutulmu kalp duvarlarnn arasndaki parisonun iirme pimleri aracl ile basnl hava ile iirilmesi ve iirme ileminin sonunda boaz apandan arndrlmas. Kalbn alarak iirilmi rnn iirme piminde asl kalmas. iirilmi rnn kenar blgelerindeki apaklarndan arndrlmas. Yukarda saylan basamaklarn dnda rn etiketlemek veya sznt testi yapmak iin opsiyonel ekipmanlar makineye balyarak prosesin basamaklarn arttrmak mmkndr. ok byk hacimlerdeki rnlerin retiminde parisonun aktaki ucunu salam bir ekilde birletirmek iin kaynak cihazlar da prosese dahil edilmektedir. Ekstrzyon iirme makineleri gelien teknolojiye uygun olarak eitli biimlerde retilmektedir. Gnmzde en yaygn olarak kullanlan ekstrzyon iirme makineleri u ekilde snflandrlr. 1.1.1.1. Tek stasyonlu iirme Makinesi Tek istasyonlu iirme makineleri bir kafal, 2 kafal, 3 ve 4 kafal olarak yaplr. Mengene parisonu kalp iine alr ve ayn istasyon iinde iirme gerekleir. Daha sonra rn dar itilir. Makine yatay tip ve eimli (15~20) tip olarak imal edilmitir. iirme ilemi iin iirme grubu dikey ve yatay olarak hareket ettirilebilir. Makine de iirme aft hareketlidir. Ekstrder gvdesi hidrolik olarak yukar, aa hareket etme zellii ile hzl parison ak salanr. Kontrol sistemi PLC kontroll, enerji tasarrufu salayan P.I.D. s kontroll, bilgisayar sistemi ile hassas kontrol salayan, retim kalitesini arttran, oklu kafa sayesinde birim maliyetlerini drme zelliklidir. Bu makinelerde vida ve kovanlar deitirerek PE ve PVC alma imkn vardr. Mengene kalp kilitlemeyi hidrolik sistemle kalp ortasnda gerekletirir. Bilgisayar ile glendirilmi mengene kilitleme sistemi hzl mengene almasna ve yava mengene kilitlemesine olanak salar. Bu sabit deerlerde

mengene hareketleri yaplabilmesine ve grlty nlenmesine olanak tanyarak alma mrn uzatr ve kalp hasarlarn azaltr. Pnmatik kontroll scak bak kullanlarak parison kesimi yaplr. Hammadde zelliklerine gre scak veya souk bak seilebilir. Souk bak HDPE iin, scak bak LDPE/PP/PVC/PETG/PC/NYLON iin uygun olmaktadr. Kanca saa ve sola hareket edebilmektedir. ie azna uygun olmas iin asal ayarlanabilir. Uygun kalp kalnl iin ne ve arkaya ayarlanabilir. ift yzkl rmcek tip torpil dizayn sayesinde yksek kalitede parison duvar kalnl elde edilmektedir. Parison duvar kalnln kolay ayarlama zellii sayesinde zamandan tasarruf edilir ve kalnl tam olarak ayarlanabilen ielerin salaml artar.

Resim 1.4: Tek istasyonlu ekstrzyon iirme makinesi

1.1.1.2. ift stasyonlu iirme Makinesi

ift istasyonlu iirme makineleri 1, 2, 3 ve 4 kafal olarak yaplr. Tek istasyonlu makinelerde olduu gibi yatay tip ve eimli tiplerde yaplr. ift istasyonlu iirme makinelerine iki kalp balanarak, retimin daha hzl gereklemesi salanmaktadr. Bu durumda birim maliyetleri de azaltlm olmaktadr. Bu makine tek istasyonlu iirme makinelerinin btn zelliklerini tamaktadr. En nemli farkll birden ok kalbn makineye balanabilmesidir. lk istasyonda kafadan gelerek asl duran parison kalbn kapanmasyla kalp boluu ierisinde kalr. iirme piminin girecei ksm scak bakla kesilip kalp hidrolik tahrik sistemi ile alan tutma nitesi vastas ile ikinci istasyona getirilir. Bu istasyonda fleme pimi ile parison iirilip soutularak rn elde edilir. Bu ilem basamaklar bilgisayar kontroll nite ile sistematik olarak gerekletirilir (Resim1.5).

Resim 1.5: ift istasyonlu ekstrzyon iirme makinesi

1.1.1.3. Akmlatif Kafa iirme Makineleri Akmlatif kafa ekstrzyon iirme zellikle yksek hacimli rnler, byk varil ve bidon, su damacanalar retimi iin ideal bir zmdr. zel tasarml kafa hammadde iletiminin hzl ekilde olmasn salayarak rn zerinde dalgalanma izleri meydana gelmesini engeller. Su soutmal iirme pimi hidrolik olarak kontrol edilir. iirme grubu aa yukar hareket edebilmektedir. iirme grubunun hareket zellii parisonun daha gl bir yapda olmasna, kalplamada ve kalbn almas esnasnda dayankllnn artmasna yardmc olur.(Resim 1.6)

Resim 1.6: Akmlatif kafa iirme makinesi

1.1.1.4. Ko-Ekstrzyon iirme Makineleri l izgili ya ieleri, iftrenkli ieler ya da oyuncaklar, vcut losyonu iesi veya ampuan iesi gibi ift katl rnler, iki renk eritli rnlerin imalatn gerekletirmek amacyla tasarlanp yaplm makinelerdir. Bu makinelerin dier ekstrzyon iirme makinelerinden fark deiebilir zellikli kafa sayesinde iirilecek hortum zerinde ikinci bir renkte rnn erit olarak oluumunu salamasdr. Ko-ekstrzyon iirme makinelerinde rnein ampuan ve vcut ampuan paketlemek iin kullanlan i taraf PE den d katman inci pudras ile yaplan ieler retilebilir (Resim 1.7).

Resim 1.7: Ko- Ekstrzyon iirme makinesi

1.1.2. Enjeksiyon Teknii le PT iirme Makineleri

Resim: 1.8 Enjeksiyon iirme Makinesi

Termoplastikler kullanlarak kk, orta ve byk boy, ii bo kaplarn retimi iin uygulanan bir biimlendirme yntemidir. Adeta cam hamurunun biimlendirmesini andrr. Byk hacimli rnler retmek konusunda ekstrzyon iirme alannda byk gelimeler yaanrken, enjeksiyon kalplamaya uygun dzgn grnl polistiren kk ie retimi artmaya balamtr. Enjeksiyon kalplama ile yaplm ieler ile birlikte, endstriyel enjeksiyon makinelerini temel alarak bir deiim geirmi ve enjeksiyonla iirme teknii hzla gelimitir. Bu teknoloji ile sv tketim iin tek kullanmlk kaplar, gazl iecekler,

tozlu rnler, ya ve kimyevi rnlerin ambalajlanmas amac ile PET, PVC, PMMA, PETG plastik malzemelerden ieler retilebilmektedir. zellikle kullanm gn getike artmaya balayan PET (polietilentereftalat) ieler enjeksiyon iirme makinelerinde seri olarak retilmektedir. Geri dnm zellii olan PET ieler effaf, hafif ve krlmaz. Enjeksiyon iirme ile retilen PET ieler 0.25 litre ile 10 litre dolum kapasiteli olabilmektedir. Bu makinelerin retim kapasiteleri saatte maksimum 60000 adete kadar kabilmektedir. Enjeksiyon iirme makinelerinde ie retimi iin kullanlan orijinal hammadde PET preformudur. Preform, deiik duvar kalnlna sahip PET ielerin iirilmeden nce enjeksiyon kalplarnda n biimlendirilmi tp eklindeki rnlerdir. Makine basit fonksiyonel modlden ibarettir. Bunlar, stma modl (nitesi), iirme modl ve transfer modldr. Enjeksiyon iirme makinelerinin iki nemli avantaj vardr: ie boaz blgesi daima iyi bir grnmdedir, retimde apak sorunu yoktur ve rn daima ayn gramajda kmaktadr. Bununla birlikte bu prosesinde baz dezavantajlar vardr. Mesela preform kullanld iin ielerin tutamac olmamaktadr. Enjeksiyon iirme ilemi iin iki set kalba ihtiya duyulmaktadr. Bunlar preform kalb ve iirme kalplardr. Preformlar iki sistemde retilmektedir. Birinci sistemde iirme makinesinin bnyesinde bulunan bir enjeksiyon prosesinde retilip ayn makinede iirilmesi gerekletirilir. kinci sistemde preformlar ayr olarak enjeksiyon makinelerinde retilip paket halinde iirme nitesine tanrlar. Bu durumda alma sistemine gre enjeksiyon iirme makinelerini iki ana balk altnda toplayabiliriz: Enjeksiyon iirme kalplama makineleri Enjeksiyon, gerdirme iirme kalplama makineleri 1.1.2.1. Enjeksiyon iirme Kalplama Makineleri Hammadden PET ie reten makinedir.

Resim 1.9: Enjeksiyon iirme prosesi

10

Makine enjeksiyon iirme temellerini esas almakta ve oklu boluk zellii ile retim kapasitesi ok fazla arttrlmaktadr. Hareket aamadan meydana gelmektedir; hammadde enjeksiyonu, iirme ilemi, rnn dar alnmas. lk kademede enjeksiyon ile preformlar kalplanr, kinci kademede mengene 120 dner ve preformlar iirme ilemi ile kalplanr, nc kademede mengene, tekrar 120 dner ve kalplanm rnler iticiler ile dar alnr. Makine apaksz ve rn dibinde ve yan taraflarnda birleme izgileri olmadan hzl kalplama performans sunmaktadr. ie arlnda duvar kalnlnda ve hacminde maksimum benzerlik enjeksiyon iirme makinesinde elde edilebilmektedir. Bilgisayar ile ok kademeli enjeksiyon basnc ve hz tam olarak kontrol edilebilmekte, retim basamaklar ve hatalar takip edilebilmektedir. kademeli sre ayn retim nitesinde gerekleir. Depodan gelen plastik hammadde enjeksiyon nitesinde plastikletirilip preform kalbnda retilir. Buradan preformlar lk olarak alnarak iirme kalbna verilmeden nce sl olarak ayarlanr. Isl dengeleme ya ierisinde yaplr. Preform zerinde blgesel s ayarlar yaplr. Buradan tutma maalar ile preformlar alnarak iirme kalp enelerine yerletirilerek kalp kapanr. Btn bu hareketler pnmatik sistemle gerekletirilir. Daha sonra Resim 1.9da grlen gerdirme ve iirme ubuu preformun ierisine girer. ubuk preformun tabanna hareketle beraber 4 6 Barlk basnla n iirme (pre-blow) yapar, preformu uzatarak gerdirir. Basn 15 40 bar arasnda arttrlarak preformun kalp boluu yzeylerinde ierek biimlenmesi gerekleir. Soutma gerekletirilerek kalp 120 dner ve itici istasyonuna gelip rn kartlr. Transfer nitesi yardm ile dolum, etiketleme, kapatma blmne gnderilir.

11

Resim 1.l0: Enjeksiyon iirme makinesi

1.1.2.2. Enjeksiyon Gerdirmeli iirme Kalplama Makineleri

Resim 1.11: Enjeksiyonla Gerdirmeli iirme, Preform ve rn

Enjeksiyonlu iirme kalplamann bir baka trdr. Bu makinede n biimlendirme yaplm preformlar retilmez. Preformlar ayr bir enjeksiyon makinesinde retilir. Preformlar paket halinde getirilerek makinenin besleme nitesine gnderilir ve sonra kontrol edilir. Beslemede her preform transport pimlerine yerletirilerek bundan sonraki gelecek proseslere tanr. Bu sistem preformlar makine boyunca tar. Transfer modl, transfer mandrellerini preformla birlikte stma istasyonuna gnderir. Preform stma ilemi lineer frnn ierisinde gereklemektedir. En az 5 bamsz stma nitesi olmakla beraber, makinenin zellii ve kapasitesine gre 8 9 stma niteli makineler mevcuttur. Her nitede infrared (ayarlanabilir kzl tesi lamba) lambas ile stma ilemi gerekletirilir. Her deiik preform blgesi iin farkl bamsz s ayarlamas gerekletirilebilmektedir. Bu stma sistemi en iyi sl preform ekillenmesini, ienin her yerinde ayn et kalnlna ulamasn salamaktadr. Bundan sonra stlm preform, iirme nitesine dikkatli bir ekilde iirme hzn kontrol eden transfer sistemi ile gelir. iirme istasyonunda iirme nitesi dinamik kalp kilitleme sistemi ile kalb pnmatik olarak gvenli bir ekilde kapatr. ki kalp yarm dirsek sistemi ile pnmatik olarak almaktadr. Kalbn aklk mesafesi ve pnmatik kapama gc kullanc tarafndan belirlenebilir.

12

Kalp kilitlenmesi uygun basn deerlerinde yaplmaldr. Yetersiz bir kilitleme kalp ayrm blgesinde dzlk olumasna neden olabilir. nk burada iirme yksek basnl ve ok ksa srelidir. Kalp kapanmasndan sonra preform iirme sistemi iki aamal olarak gerekletirilmektedir. lk olarak preform, gerdirme ubuu ile alta doru gerdirilip uzatlr. Bu arada preformda 4 6 barlk ilk iirme gerekletirilir. Gerdirme ubuu kalp tabanna geldiinde basn aniden ykseltilip iirme 15 40 bar arasnda tamamlanr. Kalp soutulup rn bir sonraki prosese gnderilmek zere kartlr (Resim 1.12).

Resim 1.12: Enjeksiyonla gerdirme iirme prosesi

1.2. iirme Kalplama Makinesi niteleri

1.2.1. Ekstrzyon iirme Kalplama Makinesi niteleri
1.2.1.1 Ekstrder nitesi Bu nitede hammadde haznesi, kovan, vida, DC (genel olarak) veya AC vida motor ve stc bantlar ve fanlar bulunmaktadr. iirme makinelerinde kullanlan ekstrzyon vida sistemi genel ekstrzyon sistemlerinde kullanlan 3 blgeli vida sistemidir. Ekstrder nitesi hammadde ve renk kartrmada homojenlik salamal ve kolay temizlenebilir olmaldr. Istc bantlar kovan stma ilemini srdrrken Soutucu fanlar, kovan blge scaklk derecelerini hammaddeden yksek verim alnabilmesi iin sabit tutmaya alr. retimin hznn arttrlmas asndan vida motorunun hznn rahatlkla ayarlanabilmesi ve istenen

13

dn hzlarna vakit kaybetmeden kendini adapte edebilmesi gerekmektedir. Bu ekilde alan, kullanm asndan operatrn makineye hakim olabildii bir sistemi iirme makinelerinde grmek ve incelemek mmkndr. Ekstrzyon iirmede kullanlan vida tipleri ok deiiktir. 3 blgeli vidalar, bariyerli vidalar, farkl kartrma zellikleri olan vidalar, belirli ihtiyalar karlamak iin yaplan zel vidalar (rnein 6 kat ko-ekstrzyon iin tasarlam zel vidalar) ekstrzyon iirme ynteminde kullanlmaktadr. Resimde (ekil 1.13) grdmz vidalar 3 blgeli tipik vida ve kartrc elemanl vida rnekleridir.

ekil 1.13: Kartrcl vida ve 3 blgeli tipik vida

Vida ap Vida uzunluu Besleme blgesi uzunluu Sktrma blgesi uzunluu Dozajlama blmnn uzunluu Besleme blgesinin di ykseklii Dozajlama blgesinin di ykseklii Di aral 1.2.1.2. Mengene Ve Tutma nitesi

D=90mm L=25D Lf =10D Lc =6D Lm =9D Tf =12mm Tm =4mm H =1D

Kalbn, iirme pimleri ve parison kafas arasnda hareketini salayan sistemdir. Bilgisayar kontroll glendirilmi mengene kilitleme sistemi hzl mengene almasna ve yava mengene kilitlemesine olanak salar. Bu durum sabit deerlerde mengene hareketleri yaplabilmesine ve grltnn nlenmesine olanak tanyarak alma mrn uzatr ve kalp hasarlarn azaltr (Resim 1.14).

Resim 1.14: Mengene ve Tutma nitesi

14

1.2.1.3. iirme (fleme) nitesi Bu nitede kafadan gelen parisonun kalp iersinde 410 bar arasndaki basnla iirilmesi gerekletirilir. trl hava fleme metodu vardr. Yukar fleme metodu; hava kalbn alt ksmndan yukar doru flenir, Aa doru fleme; hava kalbn st ksmndan aa doru flenir, Yatay fleme metodu; hava bir ine vastasyla yatay istikamette parison iine flenir. iirme (fleme) istasyonu ve nitesi iki ana blmden oluur; Kafa Blm Eriyik haldeki hammaddeyi yatay bir ak ile parison ad verilen akkan hortum halinde darya veren sistemdir. Parison kafasnn daha ncede sylediimiz gibi esas ilevi ekstrderden gelen erimi hammaddeyi dikey bir iletimle akkan hortuma dntrmek ve akkan hortumun (parison), retim ihtiyacna gre duvar kalnlnn ayarlanmasn salamaktr. Ekstrderden gelen erimi hammaddeyi parison haline getirmek iin kafa iinde yer alan merkezi besleme kafas ekil ve ileyi bakmndan eitlilik gsterir ve bunlardan 3 tanesi en ok kullanlanlardr. Bunlar rmcek Kafa, Mandrel Kafa ve Spiral Kafadr. Ekstrderden gelen erimi hammaddeyi parison haline getirmek iin kafa iinde yer alan merkezi besleme kafas ekil ve ileyi bakmndan eitlilik gsterse de genel olarak tercih edileni hammaddenin akn rahatlatan ve hzl renk deitirmesini salayan rmcek tip kafadr (Resim 1.15).

Resim 1.15: eitli kafa ve mandreller

iirme Pimleri: iirme ileminin yapld ve boaz apnn elde edildii blmdr. iirme ilemi kalplama srecinin en nemli safhalarndan biri olup rnn kalitesini arttrmak iin iirme pimlerinin tm ayarlarnn rahatlkla yaplabilmesi ve kontrol edilmesi gerekmektedir. iirme pimleri kalpla bulumadan nce hava flemeye balayabilmeli ve iirme iin kullanlan havann basnc, ak hz, iirme sresi ve egzoz sresi rahatlkla ayarlanabilmeli ve retim aamasnda kontrol paneli yardmyla bu ilemler rahatlkla izlenebilmelidir.

15

Resim 1.16: iirme (fleme) nitesi ve pimi

Baklar: Hammadde zelliklerine gre scak veya souk bak seilebilir. Souk bak HDPE iin, scak bak LDPE/PP/PVC/PETG/PC/NYLON iin uygun olmaktadr. 1.2.1.4. Kontrol Sistemi Ve Elektrik Panosu Makinenin genel kontrol sistemleri ve kalp ayarlarnn yaplarak kaydedildii, makine operatrnn tamamen makineye hakim olabildii kontrol grubudur. Kullanm basit ve gerektiinde kullancya yol gsteren kontrol gruplar tercih edilmelidir. Kontrol nitesinde btn deerler ekrandan izlenebilir, hata mesajlar ile birlikte doru problem zm iin yaplmas gerekenler ekranda grntlenir Makineden ayr olarak monte edilen elektrik panosu sarsnt ve titreimden etkilenmeyen, s yaltm salanm ve kolay monte edilebilir olmaldr.

Resim 1.17: Kontrol sistemi ve elektrik panosu

16

1.2.4.5. Parison (Cidar) Kontrol Sistemi iirme makinelerinde plastik rn imalat, yar erimi hammaddenin basnlandrlarak, aralarnda belirli bir mesafe olan bir erkek bir dii ene arasndan kmas ile bu kan scak hammaddenin retilecek rn kalbnda basnl hava ile soutulmasyla olur. Konvansiyonel makinelerde erkek ve dii ene arasndaki aralk sabittir ve dolaysyla aaya doru akan yar erimi hammadde kalnl hep ayn olmaktadr. Bu kalnln ayn olmas, kalp ierisinde basnl havaya maruz kalan plastiin esnemesine bylece keler, tutamak ya da boaz noktalarnda cidar kalnlnn istenilenden az olmasna sebep olmaktadr. Bu hassas noktalardaki cidar kalnln artrmak maksadyla yaplacak olan erkek ve dii ene arasndaki mesafeyi arttrma ilemi sonucunda ise, rnn dz eperlerinde gereinden fazla plastik hammaddesi ylmasna sebep olmaktadr. Bu fark cidar kontroll ve cidar kontrolsz retilmi rnlerin kesitlerinde rahatlkla grlebilmektedir. Bu temelde rnn cidar kontrol, resim 1.18deki programlaycya yklenir ve rn kesit profili ekrandan takip edilebilir. izilen kesit profili nda programlayc servo-silindiri hareket ettirerek erkek ve dii eneler arasndaki boluu gereken deere ayarlar ve akan scak hammaddenin kalnlnn gereken dzeyde olmas salanr.

Resim 1.18: Parison kontrol sistemi

17

1.2.1.6. Hidrolik Ve Pnmatik Kontrol niteleri Ekstrzyon iirme makinelerinde hidrolik ve pnmatik sistemler kullanlmaktadr. Mengene ama kapama ve kilitleme, ekstrder hareketleri hidrolik sistemle yaplr. Dier tm hareketler pnmatik sistemle gerekletirilir. Tm hareketler kontrol nitesinde programlanp, sinyal girileri ile yn kontrol valflerine gnderilir. Hidrolik sistem basnc 100 140 kg/cm2, hava basnc 48 kg/cm2dir (Resim 1.19).

Resim 1.19: Pnmatik ve hidrolik sistem

1.2.1.7. Yalama Sistemi Ekstrzyon iirme makinelerinin hareket eden ve temas halinde olan ksmlarn otomatik olarak yalayan sistemdir. Makinenin alma mrnn ve veriminin artmasn iyi bir yalama yaparak salayabiliriz. Sistem, srtnmeyi azaltacak biimde periyodik olarak alan ksmlar yalama yapar. Tm makinelerde olduu gibi ekstrzyon iirme makinelerinde de yalama dikkat edilmesi gereken en nemli hususlardandr.(Resim 1.20)

Resim 1.20: Yalama sistemi

1.2.1.8. Gvenlik Aygtlar Ya Scaklk Alarm Ya keelerine hasar veren hidrolik yan yapsn bozan anormal scaklk artlarn engeller. Gvenlik Kaps Makine, operatrn gvenliini salamak iin yalnzca kaps kapatlnca almaya balar. Pozisyon Koruma Aygt Anormal hareket olasln nlemekte ve uygun makine hareketlerini temin etmektedir. Bilgisayarl Sistemler Alarm durumunda veya makinede oluan anormal hareketler sonucunda krmz uyar yanar ve hata mesaj, operatrn doru ilemi yapmas iin zm yollar ile ekranda grntlenir.

18

1.2.1.9. Yardmc Ekipmanlar eitli apak alma aparatlarn, parison kesme scak bak elemann, tayc sistemlerini, kalp ii etiketleme sistemlerini, mal alma robotlarn, szdrmazlk test aparatlarn bu kategoride sayabiliriz (Resim 1.21).

Resim 1.21: Yardmc ekipmanlar

1.2.2. Enjeksiyon iirme Kalplama Makinesi niteleri

Gazl ve gazsz ieceklerin saklanmas iin tasarlanan PET ielerin retiminde kullanlan enjeksiyon iirme makineleri ana niteleri unlardr: Preform Besleme nitesi Frn Grubu Transfer nitesi iirme nitesi Yardmc niteler Elektrik Panosu ve Kontrol Paneli Gvenlik ve Koruma Aralar
Resim 1.22: Enjeksiyon iirme makinesi retim ak

1.2.2.1. Preform Besleme nitesi Preformlarn makineye dzenli ve kesintisiz olarak verilmesini salar (Resim 1.23). nite zerindeki depolama blm, preformlar makine giri raylar zerine yerletirme ve preformlar dzenleme grevi grr. Besleme nitesi u gruplardan oluur:

19

PAKET ASANSR: Yedek preform paketleri burada depolanr. Hopperde preform bittiinde, bir fotosel yardm ile sinyal alr preform paketi boalr. HOPPER: Kesintisiz olarak besleme yapabilmek iin preformlarn depoland blmdr. Hopperin altnda yatay bir konveyr bulunur. Yatay konveyr, dikey konveyrn en altnda bulunan bir fotoselden ald sinyal ile alarak preformlar dzenli olarak dikey konveyre verir. DKEY KONVEYR: Hopperdan ald preformlar dzenleyici merdanelere tar. Dzenleyici merdanelerin altnda bulunan fotoselden ald sinyalle alr. zerinde hz ayarl motor vardr. Preformlar kesintisiz bir ekilde beslemesini salamas iin dikey konveyrn hz ayarlanabilir. DZENLEME MERDANELER: Preformlarn dik pozisyona getirilerek sralanmas ve preform arjna taklmadan girmesi salanr. Karlkl iki adet merdane bulunur. Bunlar bir motor yardmyla dndrlr. Merdanelerin stndeki pervane yardm ile preformlarn n tarafta ylmas nlenir ve arjre daha dzenli akmas salanm olur. PREFORM ARJR: Makineye doru eimli konularak preformlarn sral bir dzende kesintisiz akmas salanmtr. arjrn en banda preform ak kesildiinde sesli alarm veren fotosel bulunmaktadr. Bu fotoseller, preform ak kesildiinde preform yklemesini durdurur ve makineyi alarma geirir. Makine giriinde preform yklemesini kesen, havayla alan bir piston bulunur. Ayrca burada skan preformlar karmaya yarayan bir mandal bulunmaktadr.

Resim 1.23: Preform Besleme nitesi

1.2.2.2. Frn Grubu

Preformlarn homojen bir ekilde, istenilen scaklk deerleri ierisinde stlmasn salar. Preformlar frnda 90 ila 100 derece arasnda stlr. Frn nitesi gruplar unlardr; SPINDIL: Preformlar tama parasdr. Spindln u ksmnda preform azna giren esnek bur preformu tayacak ekilde sk geme yapar. Yan kenarlarndaki rulmanlar bir kanal ierisinden ilerleyerek yol bulurlar. Bylece frn giriinde ve knda 180 derecelik dn yapar. Frn ierisinde preformlarn kendi etrafnda dnmesini salamak iin, spindln altnda bulunan dili bir zincir zerinde yol alr. Preformu kartma srasnda ierisinde bulunan yayl sistem itici grevi yaparak rahat kartma salar.

20

YKLEME VE BOALTMA TEKER: Motordan ald dnme hareketiyle spindllar dndrr. Preformlar arjrden kanall ark ile alr. Spindllar bir kam yardmyla aaya indirilir ve preformu almalar salanr. Frn knda Spindllar dnerek bir kzan ve bu arkn arasna girer. Kamdaki ykselmeyi takip eden spindl itici mili yukar kalkarak preformu buraya brakr. PREFORM KONTROL TEKER: Spindl preformu aldktan hemen sonra bir motorun yardmyla dnen teker spindl dndrr. Preformlarn eri ve yamuk durmalarn engeller. FIRIN BOXLARI: Frnn n ve arka tarafna yerletirilmi 10 box vardr. Her birinin zerinde 2mm aralk ile dizilmi 8 adet lamba bulunur. Ayrca n boxlarn sonunda ve arka boxlarn banda ke lambalar vardr. Frn boxlarna taklan lambalar 1-2kw (1200-1600watt) infrared lambalardr. Lamba balant ularn fazla sdan korumak iin fanlardan faydalanlr. Boxlarn bal bulunduu asi aa-yukar ve ileri-geri hareket ettirilerek ayar yaplabilir. Lambalara plak elle dokunulmamaldr. REFLEKTR: Frn boxlarnn karsna yerletirilmi yanstclar infrared nlar geriye yanstarak frn stma gcn arttrmak iin kullanlr. KALKANLAR: Frn boxlarnn ve reflektrlerin hemen altnda bulunurlar. erisinden souk su dolatrlr bylece preformlarn s almasn istemediimiz blgelerinin korunmas salanm olur. Kapal devre su sisteminden su beslemesi alnr. FANLAR: Frnn altnda iki adet fan ve arka tarafnda bir vakum motoru bulunur. Alttaki fanlar ile frn ierisindeki scak havay sirklasyon yaparak preformlarda homojen bir scaklk dalm salanr. Arka tarafta bulunan vakum motoru dardan emdii havay hortumlarla lamba diplerine, preformun souk olmasn istediimiz blgelerine gnderir. GERG PSTONU: Frnn arka tekerlei grevini grr ve spindl zincirinin gerginliini ayarlar. NFRARED KAMERA: Frndan kan preformlarn scaklklarn tespit eder. Frn knda stte ve altta olmak zere iki adet vardr. Buradan alnan scaklk deeri preform toplam scakl kabul edilir.

21

Resim 1.24: Frn Grubu

1.2.2.3. Transfer nitesi Preformlarn alnarak kalplara tanmas, oluan ielerin ka tanmas ve preformlarn yda ielerin darya karlmas ilemlerini yapar (Resim 1.25). Transfer nitesi gruplar unlardr: PREFORM TRANSFER KOLLARI: Preformlar frn kndan alarak kalplara tanmasn salar. adet koldan oluur. Kollarn ucundaki eneler yay yardmyla alma ve kapanma ilemini yapar. Bylece ieyi sk bir ekilde tar. PREFORM IKARMA: Preformlarn kalba girmeden nce dar alnmasn manuel veya otomatik olarak salar. Operatr kumanda panelindeki preform karma butonu ile sistemi altrabilir. E TRANSFER KOLLARI: Kalptan ald ieyi k tekerine tar. Preform transfer kolu ile ayn ekilde alr. E IKARMA: ie alnmak istendiinde, ie karma butonuna baslmas ile iirilen rnleri otomatik olarak karma ilemini yapar. ieler omuz blgesinden ve taban gvde birleim yerinden fotoseller yardm ile llr. Verilen deerler dnda kan ieler burada elenerek doluma gitmesi engellenir. E IKI TEKER: ieleri k hattna verir.

22

Resim 1.25: Transfer nitesi

1.2.2.4. iirme nitesi Istmadan sonra preformlar gerdirme iirme istasyonuna gelir. Burada pnmatik kontroll, ayarlanabilir stroklu gerdirme ubuu tarafndan dikey germe iirme operasyonu uygulanr. Ayn zamanda, sktrlm hava ile orta basnta (4-6 bar) n iirme ile ikinci aamada yksek basnca (15- 40 bar) geilerek iirme ilemi tamamlanr. Dolaysyla iirme iki aamada gerekleir. Sktrlm hava flenerek mekanik aksiyal ve buna bal olarak radyal genleme salanr. iirme hortumunun ucu preformun boynuna yerletirilir. eri verilen havann dar kamamas preform azna yerletirilen bir conta ile salanr. ie fleme ucu, silindir tehizat ile n iirme ve gerdirme iirme ilemi yapar. Bu tehizat bir haval dzenektir. fleme ucu preformun azna yerletirilir. Dzenein ortasndan gergi mili geer. Hava giri ve k kanallar gergi milinin etrafnda bulunur. n iirme ve iirme ilemi sona erdii zaman ie boalrken ieride oluan hava frc utan kar. iirme makinelerinde hava sisteminin balca grevleri; n iirme, iirme ve ilgili iirme fonksiyonlarn kontrol etmektir (Resim 1.26).

23

Resim 1.26: iirme nitesi

1.2.2.5. Yardmc niteler Yardmc niteler olarak PET tama konveyrleri, ykleme sistemleri, kurutma ve dozajlama sistemleri, soutma sistemleri, toz ykleme sistemleri, kalp artlandrclar, PET krc makineleri, mikserler, szdrmazlk test kontrol sistemi, silo ve ykleme sistemleri ve robotlar saylabilir. Tm yardmc niteler PET ie retim otomasyonunu olutururlar. Her nitenin yapt iler genelde pnmatik ve mekanik sistemli mekanizmalarla yaplr. Makinede kalp tayc grubunda hidrolik sistem de kullanlabilmektedir. Fakat makinenin genelinde g nitesi olarak pnmatik kullanlmaktadr. Alak ve yksek hava basnlar pnmatik sistemle elde edilir. Ayrca hammaddenin kurutulmas, depolanmas, kartrlmas, preformlarn tanmas, kalplara yerletirilmesi, PET ielerin kontrol, tanmalar, depolanmalar, dolum ve paketlenmeleri yukarda saydmz yardmc nitelerle gerekletirilmektedir. (Resim 1.27)

Resim: 1.27 Yardmc niteler

1.2.2.6. Elektrik Panosu Ve Kontrol Paneli Enjeksiyon gerdirme iirme makineleri genellikle PLC (programlanabilir lojik kontrol) kontrolldr. Makinenin tm almas PLC sistem ile ynetilir. Makine yksek hassasiyetli hareket kontrol salayan yksek performansl PLC kontrol ile almaktadr. Bilgisayar ile ok kademeli enjeksiyon basnc ve hz tam olarak kontrol edilir. Makine operatrne tm proses parametreleri hakknda bilgi verir. Bu bilgiler zellikle makine hz, stma modlnn scaklk erisi ve gzetlenen scaklk toleranslar, iirmedeki iirme

24

basnc gerdirme piminin hz erisi ve kalbn scakl. Elektrik panosu makinenin dnda tesis edilmi d etkenlerden yaltlm, makinenin ihtiyac olan elektrik enerjisini istenilen deerlerde veren elektrik devrelerinden olumu nitedir. Makinede bulunan sistemlere gerekli elektrik dalmn salar. (Resim 1.28)

Resim 1.28: Elektrik panosu ve kontrol paneli

1.2.2.7. Gvenlik ve Koruma Aralar Makine, operatrn alma gvenlii iin koruma panosu ile muhafaza edilmitir. Bu pano almay engellemeyecek, emniyeti salayacak ekilde yaplmtr. zerinde gerekli uyar levhalar vardr. Makine, alma annda oluabilecek tm hata ve arzalar operatre alarmla iletecek sistemle donatlmtr. Yalamay sistem periyodik olarak otomatik yapar. Soutma sistemi makine ve kalp iin gerekli soutma ayarlarn yapar.

1.3. Plastik iirme Makinelerinin lk Ayar Ve altrlmas

1.3.1. Ekstrzyon iirme Makinelerinin Ayar ve altrlmas
Makine ayarlarn yapp altrmadan nce bilinmesi ve yaplmas gereken baz ilemler vardr. ncelikle gvenlik tedbirlerinin alnmas gerekir. Makinenin periyodik bakm tablolarn gzden geirerek olabilecek eksikleri tespit edilmeli. Yalama sistemlerini, hidrolik ve pnmatik g nitesini, elemanlar ile seviye ve basn deerlerini kontrol ederek alma artlarna uygun hale getirmelidir. Mengene pozisyon sensrlerini kalp boyutlarn dikkate alarak uygun alma kapanma deerlerine ayarlaynz. Kalp kilitleme de hzl alma

25

ve yava kapanmay salaynz. Hammadde zelliklerine gre scak veya souk bak seimini yapnz. Souk bak HDPE iin, scak bak LDPE/PP/PVC/PETG/PC/NYLON iin uygun olmaktadr. Ba makineye balaynz. Soutma sistemini aarak suyun scakln ve debisini kontrol ediniz. Kalp yksekliine gre ekstrder gvdesini aa veya yukar ayarlaynz. Makine ana alterini aarak enerji veriniz. Ekstrder kovan ve kafa scaklklarn malzemenin zelliine uygun olarak ayarlayp stclar anz. Hammaddeyi mikserde katk maddeleri ile kartrp ekstrder hunisine boaltnz. Kontrol paneline hafzada kaytl ise kalpla ilgili deerleri ykleyiniz. Yeni bir kalp ise scaklk, basn, hz, hava deerlerini yaznz. YYPE bir malzeme iin rnek makine deerleri unlardr; Ekstrder Vida Tipi Kafa Kalplanan rn Silindir Scaklklar (o C) (C1, C2, C3, C4) fleme Basnc Kafa Scakl Parison Scakl Vida Devri Soutma Suyu Iss Kalplama Says ve k 75 mm , L/D = 28 Hzl sktrmal dozaj tipi Sktrma oran = 3.3 ift Azl Tip Cross-Head Kafa Core=21/17 mm 1 litrelik silindirik ie C1 = 170 oC C2 = 180 oC C3 = 190 oC C4 = 190 oC 4 10 kg/cm2 (Bar) 190 oC 195 oC 45 dev/dk 10 oC 600 700 ie/saat 60 70 kg/saat

Tablo 1.1: YYPE iin tipik rnek makine deerleri

eitli apak alma aparatlarn, tayc sistemlerini, kalp ii etiketleme sistemlerini, mal alma robotlarn ve szdrmazlk test aparatlarn ayarlarn yaparak hazrlaynz. iirme ileminin yapld ve boaz apann alnd blm olan fleme pimi ayarlarn yapnz. iirme pimleri kalpla bulumadan nce hava flemeye balayabilmeli ve iirme iin kullanlan havann basnc, ak hz, iirme sresi ve egzoz sresi rahatlkla ayarlanabilmeli ve retim aamasnda kontrol paneli yardmyla bu ilemler rahatlkla izlenebilmelidir. Parison kontrol ksmnda ienin tutama, boaz ksmlar ve ke ksmlarna dikkat edilerek ayar yaplmaldr. lk rn ktktan sonra kalnlk kontrol yaplmal ve deiiklik gerektiren yeni deerler parison kontrol nitesine girilmelidir. Bu temelde rnn cidar deerleri, makineye yklenir ve rn kesit profili makine ekranndan takip edilebilir. izilen kesit profili nda programlayc servo-silindiri hareket ettirerek erkek ve dii eneler arasndaki boluu uygun deere ayarlar ve akan scak hammaddenin kalnlnn istenen dzeyde olmas salanr. Servo silindirin hareketi hidrolik g nitesiyle salanr. Hidrolik sistem makineden bamsz alr. Tm makine ayarlar tamamlandktan sonra start verilerek makineye bal motor altrlr. Hidrolik ve pnmatik g sistemleri altrlarak hareket verdii ksmlar (mengene tama, kalp kilitleme, tama maalar, bak, hareket kollar, parison kontrol servo valfi, iirme pimleri) kontrol edilerek hareket ettirilir. Makine ayarlar yaplp altrldktan bir sonraki faaliyette greceimiz ilk rn oluturmak iin devreye almaya hazr hale getirilir.

26

1.3.2. Enjeksiyon iirme Makinelerinin Ayar ve altrlmas

Enjeksiyon iirme makinelerinin retimi aamada gerekletirdiini renmitik. Birinci istasyonda preform kalplanmaktadr. Preform enjeksiyon kalb makinenin mengene ksmna balanr. Ama, kapama ve kilitleme basn ve hz deerleri kontrol nitesine girilir. Hzl ama, yava kapama ve kilitleme hz kalplama iin en uygun deerlerdir. Hammadde PET granl besleme hunisine konur. Kovan ocak ve meme scaklklar ayarlanr. Preform blgesel stma nitesi slar girilir. Fanlar altrlp scaklklar istenilen deerlerde kontrol edilir Soutma nitesi altrlp makine su vanas alr. kinci istasyonda iirme yaplacak n fleme basnc ve iirme basn deerleri kontrol nitesinden girilir. nc istasyonda rn itici basnlar girilir. Enjeksiyon iirme makinesi ayarlar yapldktan sonra makine altrlr. Enjeksiyon iirmede PET iin gerekli rnek parametreler aadaki tabloda verilmitir. Silindir ve meme scaklklar Kalp ve preform scaklk deerleri Enjeksiyon basnc (psi) Enjeksiyon tutma basnc (psi) Geri basn (psi) Enjeksiyon hz mm/dk vida hz (dev/dk) vida geri emi n iirme ve iirme basnc (bar) Kalp kilitleme basnc (bar) 140 C - 230 C Boyun=150 C gvde=160 C dip=150 C 725514,510 43537255 1030 50 150 100 150 Yok - minimum n iirme 4 10, iirme 15 40 60 - 100

Tablo 1.2: PET iin rnek enjeksiyon iirme deerler

Gerdirme iirme makinelerinde kullanlan preformlar daha nce enjeksiyon makinelerinde retilir. Enjeksiyonda baslan preformlar oda scaklnda 24 saat bekletildikten sonra retime verilir. iirme makinesinin ayarlanmasnda ncelikle scaklk deerlerinin set edilmesi gereklidir. nceden ekillendirilmi preform malzemeler malzeme zelliklerine uygun stma ilemine tabii tutulmaldr. Bu stma makine zerinde bulunan ve preformlarn iinden transfer sistemi yardm ile getii frnlarda gerekletirilir. Frn lambalar (infrared) alarak s 105 C ila 120 C arasnda ayarlanr. Preformlarn ak hz ayar manuel veya otomatik olarak yaplabilir. Ak hz ayarnda iirilecek preformlarn uygun zaman aralnda imesini engellemeyecek bir uyum salanmaldr. Bu hz istenen rn zelliklerini salayacak en yksek hz olarak seilmelidir. Bu hzda dikkat edilecek faktrler Makine zellikleri, kalp kapasitesi, malzeme zellikleri ve rn boyutlardr. Bu ayarlarn dnda ayar yaplmas gerekli dier bir parametre ise iirme iin kullanlacak basn deerinin ayarlanmasdr. Basn deeri n iirme iin 4-10 bar, iirme iin 15-40 bar arasndaki deerlere deneme yanlma yntemi ile en uygun deerler elde edilinceye kadar devam edilerek ayarlanmaldr. Ar basn rnde delinmelere dk basn ise rnn yeterince imemesine neden olabilir.

27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Atlyenizde mevcut bulunan bir iirme kalplama makinesinin ayarlarn yaparak retime uygun hale getiriniz. lem Basamaklar Makineyi anz. neriler alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyiniz. Eldiven giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. Makineyi amadan nce hareket mekanizmalarnn (mengene, tutucular, ekstrder, spindllar, iirme pimleri) konumlarna dikkat ediniz. Soutma sistemini anz. Soutma Soutma soutaca balk, kire, sistemini suyunun amadan makinede nce dolap ve filtreleri temizleyiniz. ksmlarn tortu, giri

balantlarn kontrol ediniz. Korozyon, mikrobiyolojik reme, tkanma vs gibi su geiini kstlayan, s transferini engelleyen ve soutma grubuna zarar veren etkilerini ortadan kaldrnz. Uygun scaklk deerlerini giriniz. iirilecek rnn zelliklerini reniniz, kalplama iin uygun scaklk deerlerini aratrnz. Ekstrder kovan, nozul, iirme kafas stc ve fanlarn kontrol ediniz. Preform blgesel stcsnn ve infrared lambal yapnz. frn stcsnn ayarlarn

28

Uygun

mengene

hz

ve

basn

Makinede kullanlacak g nitesini ve sistem basncn reniniz. iirmede aratrnz. Verimli bir retim iin mengene hzl ama, yava kapatma ve kilitleme basn hz deerlerini seiniz. Mengene basncn ve kalp koruma basncn parison kesme ve yaptrmasn kolaylatracak deerlerde seiniz. kullanlacak kalbn zelliklerini ve basma dayanmlarn

deerlerini giriniz.

Uygun

enjeksiyon

hz

ve

basn

iirme makinesinde retilecek plastik malzemeyi reniniz. Enjeksiyon nitesinde kullanlan vidann (burgu) reniniz. Parison oluumunda kafa ve mandrel yapsn, enjeksiyon PET parison kontrol sisteminin etkisini preform basncna iirmede zelliklerini ve yapsn

deerlerini giriniz.

retmeninize sorarak reniniz. enjeksiyon kalbna uygulanacak basn ve hz aratrnz. Uygun iirme basn deerlerini giriniz. Ekstrzyon iirme teknolojisi ile PE plastik reniniz. iirme basnc iin gerekli hava sistemini ve kapasitesini aratrnz. Ekstrzyon iirmede kullanlan iirme piminin zellikle parison ile kalp boaz malzemelerden yaplacak rnlerde kullanlacak basn deerlerini

29

arasndaki temas salaynz. Enjeksiyon iirme iin gerekli alak basn ve yksek basn deerlerini reniniz. fleme silindirinin yapsn aratrnz. Uygun giriniz. souma zaman deerlerini Makinede retilecek rnn zelliklerini reniniz. Kalp soutmasnda kullanlacak suyun scaklk deerlerini ve soutma zaman deerlerini reniniz. nfrared frnlarnda preformlarn boyunlarn koruyan su soutma tesisatn ve taban kalb ile ana kalp soutma suyu scaklk deerlerini aratrnz. Preform malzeme kullanlmyorsa Enjeksiyon iirmede preform malzeme kullanlmyorsa hammadde kalplama deerlerini reniniz. Uygun istasyon ayarlarn yapnz. Deneme retimi yaparak elde edilen rn kontrol ediniz. iirme istasyon ayarlarn srasna uygun olarak ayarlaynz. Ekstrzyon ayarlarn iirilen boaz iirme tamamladktan rnn ksmlarn cidar ve makinesinin sonra ilk uygun hammadde deerlerini giriniz.

parisonu oluturup kalpta iiriniz. kontrollerini, yaptrma

kenarlarn kontrol ediniz. Enjeksiyon PET iirme makinesinde preformu oluturarak kalp iersinde iirme denemesini yapnz. rn kontrol ederek oluan hatalar ve eksiklikleri tespit ediniz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplayarak faaliyette kazandnz bilgi ve becerileri lnz. 1- Kalbn, iirme pimleri ve parison kafas arasnda hareketini salayan sistem hangisidir? A) Istma nitesi B) Mengene ve tutma nitesi C) Kafa nitesi D) iirme nitesi 2- Aadakilerden hangisi ekstrzyon iirme yntemi kullanmann avantajlarndandr? A) Et kalnl, parann keleri ve byk yzeylerde; deime gsterebilir B) Para delik olacak ise, kalplamadan sonra ek ilem gerekir. C) Hassas toleranslar, ancak parann d yzeyine uygulanabilir D) Farkl, istenilen boyutlarda rn elde edilebilir 3- Ekstrzyon iirme prosesinin temel basamaklarndan birisi aadakilerden hangisidir? A) Dikey bir ak ile erimi plastiin ynlendirilmesi B) Preform kalplanmas C) n iirmenin yaplmas D) Preformlarn test edilmesi 4- Yksek hacimli konteynrlar, byk varil ve bidon, su damacanalar retimi iin kullanlan iirme makinesi aadakilerden hangisidir? A) ift istasyonlu iirme makinesi B) Tek istasyonlu iirme makinesi C) Akmlatif iirme makinesi D) Ko-ekstrzyon iirme makinesi 5-l izgili ya tayclar, iftrenkli tayclar ya da oyuncaklar, vcut losyonu iesi veya ampuan iesi gibi ift katl tayclar, iki renk eritli rnlerin imalatn gerekletirmek amacyla tasarlanp yaplm makine aadakilerden hangisidir? A) Ko-ekstrzyon iirme makinesi B) Akmlatif iirme makinesi C) Tek istasyonlu iirme makinesi D) ift istasyonlu iirme makinesi 6- Eriyik haldeki hammaddeyi yatay bir ak ile parison ad verilen akkan hortum halinde darya veren sistem aadakilerden hangisidir? A) iirme pimi B) Kalp C) Ekstrder D) Kafa blm 7- iirme ileminin yapld ve boaz apann alnd blmde parison iersine girerek parisonu iiren ksm aadakilerden hangisidir? A) Kafa ksm B) Pim C) Ekstrder D) Kalp

31

8- Makinenin genel kontrol sistemleri ve kalp ayarlarnn yaplarak kaydedildii, makine operatrnn tamamen makineye hkim olabildii ksm hangisidir? A) Gvenlik panosu B) Elektrik panosu C) Kontrol panosu D) iirme panosu 9- Ekstrzyon iirmede normal artlar altnda fleme basnc hangi deerlerde olmaldr? A) 25 kg/mm B) 1020 kg/mm C) 410 kg/mm D) 4080 kg/mm 10- Enjeksiyon iirmede preformlar frnda ka derecede stlp yumuatlr? A) 120160 C B) 105120 C C) 150170 C D) 140180 C 11- Preformlarn makineye dzenli ve kesintisiz olarak verilmesini salayan nite aadakilerden hangisidir? A) iirme nitesi B) Istma nite C) Tama nitesi D) Preform besleme nitesi 12- Preformlarn kalplara tanmas, oluan ielerin ka tanmas ve preformlarn ya da ielerin darya kartlmas ilemlerini yapan nite aadakilerden hangisidir? A) Transfer nitesi B) Kalplama nitesi C) iirme nitesi D) Istma nitesi 13- Aadakilerden hangisi enjeksiyon iirme makinelerinde kullanlan yardmc nitelerden biridir? A) Enjeksiyon sistemi B) Ykleme sistemi C) iirme sistemi D) Kalp 14- Makine hz, stma modlnn scaklk erisi ve gzetlenen scaklk toleranslar, iirmedeki iirme basnc gerdirme piminin hz erisi ve kalbn scakl gibi bilgileri veren ksm aadakilerden hangisidir? A) Kontrol nitesi B) Elektrik panosu C) Besleme nitesi D) Pnmatik g nitesi 15- Ekstrzyon iirmede souk bak hangi plastik malzemelerde kullanlr? A) PET B) PVC C) HDPE D) YDPE

32

16- Ekstrzyon iirmede tutamalarn, kelerin, ke ksmlarn kalnlklar hangi nite ile ayarlanr? A) Hidrolik nite B) Ekstrzyon kovan C) Mengene kilitleme D) Parison kontrol 17-Enjeksiyon iirmede n iirme (pre blow) basnc ne kadardr ? A) 80 90 kg/mm2 B) 15 40 kg/mm2 C) 45 75 kg/mm2 D) 4 10 kg/mm2 18- Enjeksiyon iirme makinelerinde kullanlan stma sistemi aadakilerden hangisidir? A) Elektrikli rezistans B) Kmr stc C) Lineer infrared lambalar D) Gazl stclar

DEERLENDRME
Cevaplarnz modl sonunda yer alan cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz, retmeninizden yardm alarak tamamlaynz.

33

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. DEERLENDRME KRTERLER alma ortamn retim iin hazrladnz m? gvenlii ile ilgili tedbirleri aldnz m? Makineyi amadan nce hareketli mekanizmalar kontrol ettiniz mi? Makine ana alterini atnz m? Soutma sisteminin temizliini yaptnz m? Soutma sistemini atnz m? iirilecek malzemenin zelliklerini, scaklk deerlerini rendiniz mi? Istclarn durumunu kontrol ettiniz mi? Preform stc frn infrared lambalarn kontrol ettiniz mi? Makinede kullanlacak g nitelerini, mengene kalp sistemini aratrdnz m? Uygun mengene hz ve basnlarn girdiniz mi? Enjeksiyon hz ve basn deerlerini uygun girdiniz m? Ekstrzyonda kullanlacak basn deerlerini aratrp girdiniz mi? Enjeksiyon iirmede kullanlan n iirme ve iirme basnlarn aratrarak uygun deerleri girdiniz mi? Uygun soutma zaman deerlerini girdiniz mi? Preform malzeme kullanlmyorsa uygun hammadde deerlerini girdiniz mi? Uygun istasyon ayarlarn yaptnz m? Deneme retimi yaparak ilk rn kontrol ettiniz mi? Sreyi iyi kullandnz m? (5-16 saat) Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda Hayr iaretlediiniz yapamadnz ilemleri faaliyete geri dnp tekrar ediniz, aratrnz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz. Evet Hayr

34

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Gerekli ortam salandnda plastik iirme kalplama makinelerini kurallara uygun ekilde devreye alarak istenen zellikte rn elde edebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki plastik iirme kalplar reten iyerlerini ziyaret ederek ve internetten faydalanarak; plastik iirme kalplarn ve zelliklerini, aratrnz.

2. RME KALIPLAMA MAKNELERN DEVREYE ALMAK

2.1. Makineden lk rn Elde Edilmesi
2.1.1 Ekstrzyon iirme Makinelerinden lk rn Elde Edilmesi
Ekstrzyon makinesinde uygun ayarlar yaplp devreye alndktan sonra ilk rnn elde edilmesi aamas uygulanr. lk olarak deneme retimi yaplarak hatalar ve eksiklikler grlr. Deneme retimi hatasz rnn oluumuna kadar devam edebilir. Bunun iin kontrol nitesinden basn, hz, hava, scaklk parametrelerini deitirerek istenen zelliklerde en doru rn elde edilir. Aada verilen resimlerde ilem basamaklar kademeli olarak gsterilmitir. lk aamada makine manuel konumda altrlr. Deneme retiminden sonra asl retimde makine tam otomatik evrime alnr. Birinci kademede mikserlerde hazrlanm plastik hammadde ekstrder hunisine konur. Burada dikkat edilmesi gereken hammadde ierisine rne ve makineye zarar verebilecek yabanc maddelerin karmamasdr. kinci kademede ekstrder altrlarak kafadan parison ak salanr ve gzlemlenir. Parisonun ak kontrol nitesi yardmyla dengeli hale getirilir. nc kademede parison ak durdurulur. Mengene tama nitesi ile kalp yarmlar parison ekseninde konumlandrlr. Drdnc kademede kalp yarmlar parisonu kalp boluuna alacak ekilde kapatlr. Kalp kilitleme yaptrlrken taban ksm yaptrmalarna ve iirilen rn boazlarna dikkat edilmelidir. Kalp birleme yerlerinde ve kolon, bur, kilitleme konik pim karlamalarnn doruluuna dikkat edilmelidir. Ayrca kalp hava tahliye kanallarnn ve vent (gaz k) deliklerinin ak olmasna zen gsteriniz.

35

1. Kademe: Hammaddenin Doldurulmas

2.Kademe: Kafadan Parison Ak

3.Kademe: Parison Oluumu

4. Kademe: Kalbn Kapanmas

Beinci kademede parison, malzemenin zelliine gre scak veya souk bak ile kesilir. Altnc kademede iirme ilemi iin fleme pimini parison boazna yerletirilir. iirme iin 4 6 barlk iirme basnc ile parison kalp boluu iinde iirilir ve souma iin kalb bir miktar bekletilir. Bekleme zaman iirilen rnn boyut ve malzemesine gre ortaya kacaktr. Yedinci kademede kalp mengene tama nitesi ile boaltma istasyonuna getirilir.

5. Kademe: Kalpta Parison Kesimi

6. Kademe: iirme Pimleri ile iirme

7. Kademe: Mengene Tama nitesi ile Kalbn Boaltma nitesine Tanmas

Sekizinci kademede mengene alarak iirilen rn kalp iinden itici vastas ile veya elle alnr. Bu aamann bitmesi ile evrim tamamlanm olur. Makine tekrar birinci kademedeki konumuna getirilerek bekleme konumuna alnr. iirilen rn kontrol edilerek hatal ve eksik ksmlar varsa giderilir. stenilen zellikte ve kalitede rn elde edene kadar ayn ilem basamaklarn uygulaynz. Doru ve hatasz retim salandnda makine otomatik konuma alnarak srekli retime balanabilir. retim aamasnda her rn tek tek kontrol edilerek hatal olanlar ayrlr.

36

8. Kademe: Kalplanan rn

9. Kademe: rn k

10. Kademe: rn Kontrol

11. Kademe: Depolama

2.1.2. Enjeksiyon iirme Makinelerinde lk rn Elde Edilmesi

Makinenin tm ayarlar yapldktan sonra enerji verilerek pnmatik ve hidrolik sistem altrlr. Enjeksiyon iirme makinesi manuel konumda devreye alnr. lk deneme retimi iin enjeksiyon kalbnda preform baslr. Kalptan kan preform scak ya ile yaplan blgesel scaklk ayar ksmna verilir. Bu ksmda preformlarn dip, boaz ve gvde scaklklar farkl deerlerde ayarlanr. kinci istasyonda germe ubuu ile n basn uygulanarak preform uzatlr taban ksmna gelindiinde yksek basn uygulanarak iirme tamamlanr. Sehpa 120 derece dndrlerek rn nc istasyona getir. Burada iticiler ile dar atlr. rn kontrol yaplarak hatalar giderilip retim srdrlr. Enjeksiyon ile iirmede bir dier yntem Gerdirme iirmedir. gerdirme iirmede, iirme makinesi ayarlar yaplp altrlr. Besleme deposundan alnan preformlar mandrelli tama sistemi ile kendi ekseni etrafnda 180 derece dnerek infrared stcl frna girer. Is etkisi ile yumuayan preformlar tama diski ile iirme

37

kalbna gelir. Tutma maalar ile preformlar kalba yerletirilir. n basn ve gerdirme ubuu ile preformlar uzatlr yksek basn verilerek iirme tamamlanr. iirilen rnler depoya tanr.

2.2. Ekstrzyon Yntemiyle iirmede Kullanlan Kalplar

2.2.1. Ekstrzyon iirme Kalp eitleri
iirme kalb; rnn kullanlabilir son biim ve eklini ald, iirme ileminin yapld, metal malzemelerden yaplm seri retim aparatdr. Ekstrzyon iirme kalplar tasarm ve rn gelitirme aamasndan sonra talal imalat atlyelerinde deneyimli kiiler tarafndan yaplr. Endstriyel rnn son eklini kalp verir. rn bir ie, kavanoz, arabann benzin deposu, kutu gibi silindirik veya farkl biim ve ekilde olabilir. Kullanm yerleri, malzemenin cinsi, retim miktarlar, hacmi vb gibi unsurlara gre eitli biimlerde ekstrzyon iirme kalplar bulunur. Ekstrzyon iirme kalplarn u ekilde snflandrabiliriz; TEK GZL RME KALIBI: retim saylar dk olan rnlerde tek gzl (cavity) iirme kalb kullanlr. Kalpta rn oluturan ksm tek olarak yaplmtr. Her evrimde bir rn elde edilir. (Resim 2.1) OK GZL RME KALIBI: Her retim evriminde birden ok rn elde edilmek istenirse kalp ok gzl olarak Resim 2.3: Dalc iirme Pimli Ekstrzyon iirme yaplr. Makinenin retim Kalb kapasitesine uygun olarak kalp iki, veya daha ok gzl yaplarak retim miktar arttrlabilir. Bu ekilde birim maliyetler drlebilir (Resim 2.2).

Resim 2.1: Tek Gzl(cavity) Ekstrzyon iirme Kalb

Resim 2.2: ok Gzl (3cavity) Ekstrzyon iirme Kalb

38

DALICI PML (NE) RME KALIBI: Resim 2.3 de grlen dalc pimli iirme kalb genellikle byk hacimli, prizmatik biimli iirmelerde kullanlr. Bu kalpta parison alt ve st ksmlarndan kesilerek yaptrlr. Tamamen kapanm olan parisona kalp zerinde bulunan iirme inesi girip iirmeyi gerekletirir. Kalp tasarm ve imalat gnmzde yksek hassasiyetli, dk toleransl CAD-CAM sistemleri ile gerekletirilmektedir. Bylece uzun mrl, ekonomik ayn zamanda yksek kalitede rn imalat gerekletirilebilmektedir.

2.2.2 Ekstrzyon iirme Kalp Elemanlar Ve zellikleri

Ekstrzyon iirme kalp elemanlar ve zellikleri unlardr: GVDE: iirme kalplarnda gvde ksmlar genellikle s iletkenlii yksek olan alaml alminyum malzemeden yaplr. 3.4265 (DIN) kalitede alminyum (7075) ok yksek anma direncine sahiptir, ilenebilirlii ve yksek sertlii nedeni ile olduka iyidir. yi parlatlabilirlik ve boyutsal hassasiyete sahiptir. Alminyum alamlar, korozyona eliklere gre daha dayankldr. Yksek sertlikte malzemelere ihtiya duyulursa sert krom kaplama, nikel kaplama veya PTFE (teflon) kaplama yaplabilir. zgl arl 2.84 g/cm3 tr. Is iletkenlii 130 W/ m.k BOAZ: Boaz eleman kalbn gvdesine cvatalarla gmlerek balanr. retilecek rnn boaz ksmn ve kapan vida ksmn meydana getirir. Ayn zamanda fleme pimi boaz ekseninden geerek parisonu iirir. fleme piminin ba ksm parisonu boaz ksmnda sktrp hava kan engeller ve az ksmn llendirir. Boaz ksm alaml elik malzemeden yaplp sertletirilir. 40 44 HRC sertlik oluturulur. Yzeyi parlatlr.
Resim 2.4: Ekstrzyon iirme kalb elemanlar

39

ENE: ene ksm kalbn alt tarafnda ve boaz ksmndadr. Parisonun birleme yerlerinde kaynamay, yapmay salar. Kesme ve yapmay salayan ene ar derecede zorlama ve gerilmelere maruz kaldndan anmaya dayankl elikten ve deitirilebilir paralar halinde olmaldr. Genellikle 1.2316 paslanmaz elik malzemeden yaplr. 55 HRC sertlik deerine sahiptir. Aadaki resimde kalplarda kullanlan eneler gsterilmitir (Resim 2.5).

Resim 2.5:Ekstrzyon iirme kalplarnda kullanlan eneler

BALANTI PLAKASI: Kalp gvdesine gmme bal cvatalarla balanr. Kalp gvdelerinin mengene plakasna balantsn salar. Gvdeye bal olan balant plakas cvatalar yardmyla mengene hareketli plakalarna balanlr. Plakalar imalat eliinden yaplrlar ve sertletirilmezler. Plakalar genellikle ISO 1.1730 standartl malzemeden retilirler. TABAN: Kalbn alt tarafdr. Parisonun alt ksmndaki fazlalk taban ksmnda kalr. zerinde kanallar almtr. rn apaklar bu blge iinde kalr. KOLON VE KONK KLTLEME: Standart kalp elemanlardr. Sertlik 60 62 HRC dr. Kolon ve konik kilitleme elemanlar kalp yarmlarnn kapand zaman kar burlarna geerek simetrik olarak hassas bir biimde karlamasn ve kapal konumda kilitlemesini yapar. Kalp gvdesine gmlerek iki veya drt adet olarak balanr. SOUTMA KANALI: iirilen ii bo polimer ktlesinden kan sy uzaklatrmak iin kalbn uygun bir ekilde soutulmas gereklidir. Soutma borular kalbn iindeki kalp boluunun arkasna yakn bir ekilde yerletirilen kalp iindeki deliklerdir. Soutulacak yzeylerde iyi bir scaklk dalm temin ederler. Erimi mal birikmelerinin bulunabilecei yerlere (zellikle ie boazlarnn girii ve taban) zel soutma devreleri kurulmaldr. Her durumda soutma maddesi sudur. Kalp scakl kalplanm parann grnn, ekme payn, kalplamann zamann v.s. ok etkiler. Bu yzden istenilen grn ve et kalnln salamak iin soutmann nemi ok fazladr. Uygun kalplama scakl 10 Cdir. CIVATALAR: Standart balant elemandr. Kalp zerinde bulunan elemanlarn ve kalbn balanmasnda kullanlrlar. Genellikle gmme bal cvatalar kullanlr. Korozyona kar krom alaml cvatalar tercih edilir. HAVA TAHLYE KANALLARI: yi bir rn elde edebilmek iin iirme esnasnda kalp iersinde hapis olan havann dar atlmas gereklidir. Bir taraftan hava kanallar veya vent delikleri konularak ve dier taraftan tm yzey przlendirilerek hava dar atlabilir. Yzeyler kum pskrterek przlendirilebilir. Tahliye delikleri 0.1 ila 0.2 mm apnda tutulur. ukurun meydana geldii yerde, gzenekli metal tapa kullanlr.

40

2.2.3. Ekstrzyon iirmede Parisonun Tanm Ve zellikleri

PARSON: iirme makinelerinde plastik rn imalat iin oluturulmu yar erimi hammaddenin basnlandrlarak, aralarnda belirli bir mesafe olan bir erkek bir dii ene arasndan kmas ile meydana gelen yar erimi polimer tpe parison denir. Bu kan scak hammaddenin retilecek rn kalbnda basnl hava iirilip ve soutulmasyla rn elde edilir. Ekstrderden ekstrdere silindir ve kafa scaklklarnn ayar farkllk gsterdiinden parison scakl iin standart bir deer yerine standart bir aralk kullanmak daha salkldr. Uygun parison scakl 170 200 oC arasndadr. Makinelerde erkek ve dii ene arasndaki aralk sabit olup, dolaysyla aaya doru akan yar erimi hammadde (parison) kalnl hep ayn olmaktadr. Bu kalnln ayn olmas, kalp ierisinde basnl havaya maruz kalan plastiin esnemesine bylece keler, tutamak yda boaz noktalarnda cidar kalnlnn istenenden az olmasna sebep olmaktadr. Bu hassas noktalardaki cidar kalnln artrmak maksadyla yaplacak olan erkek ve dii ene arasndaki mesafeyi arttrma ilemi rnn dz eperlerinde gereinden fazla plastik hammaddesinin ylmasna sebep olmaktadr. Bu temelde rnn cidar kontrol, parison kontroll programlaycya yklenir ve rn kesit profili ekrandan takip edilebilir. izilen kesit profili nda programlayc erkek ve dii eneler arasndaki boluu gereken deere ayarlar ve akan scak hammaddenin kalnlnn gereken dzeyde olmas salanr. Eer ekstrderden kan parison uzun ve geni ise, fleme kalbna girmek iin beklerken arl nedeniyle uzamaya ve kopma noktasna gelebilir. Bunun iin erimi parison ak havada uzun sre asl olarak bekletilmemelidir. Bu durumu engellemek iin byk kaplarn imalatnn yapld iirme kalplama hatlarnda, kalbn iinde bir depolama sistemi bulunur. iirme kalplama sistemi hazr oluncaya kadar ekstrder erimi malzemeyi iirme kalplama sistemindeki depoya besler. Kalp alp rn dar atlnca depoda bekleyen erimi mal alnr ve kalplanr. Byle bir sistem byk kaplarn imalatnda ayrca zaman tasarrufu salar.

Resim 2.6: Ekstrzyon iirmede parison oluumu

41

2.3. Enjeksiyon Yntemi le iirmede Kullanlan Kalplar

2.3.1. Enjeksiyon iirme Kalp eitleri
PET rnlerin retiminde enjeksiyon iirme kalplar kullanlr. Bu kalplarda dier kalplarda olduu gibi rn eklini veren hacimsel bir boluk vardr. Kalp boluu (cavity) ierisinde n biimlendirilip stlm tp eklindeki (preform) polimer malzeme iirilir. Enjeksiyon iirme makinelerinde n biimlendirme, makinede bulunan preform kalbnda yaplr. Daha sonra scak preform iirme kalplarnda iirilerek rn oluur. Enjeksiyon gerdirme iirme makinelerine preform retilmi olarak hazr gelir. Bu preformlar frnlarda stlp iirilerek rn oluturulur. retim miktarlarna gre enjeksiyon iirme kalplarn u ekilde snflandrabiliriz: Tek Gzl Enjeksiyon iirme Kalb: retim saylarnn fazla olmad yerlerde kullanlr. Kalp her evrimde bir ie retir (Resim 2.7).

Resim 2.7: Tek gzl enjeksiyon iirme kalb

ki Gzl Enjeksiyon iirme Kalb: Kalp her ama kapamada iki ie retir. (Resim 2,8)

Resim 2.8: ki gzl enjeksiyon iirme kalb

42

Drt Gzl Enjeksiyon iirme Kalb: retim miktarlarnn yksek olduu durumlarda iirme kalplar drt veya makinenin kapasitesine bal olarak ok gzl yaplrlar. Her evrim basamanda drt veya daha fazla (gz miktar kadar) retim yaparak kapasite arttrlp birim maliyetler drlr. Gnmzde kullanlan iirme makineleri saatte 600 ile 60000 adete kadar retim yapabilmektedir. Burada makinenin hz kadar kullanlan kalbn ok gzl olma zellii de nemlidir. PET ie talebinin artmasna paralel olarak makine hzlar ve oklu kalp zellikleri yaygnlamtr (Resim 2.9).

Resim 2.9: Drt gzl enjeksiyon iirme kalb

PET enjeksiyonda silindirik kesitli ielerden baka prizmatik, oval kesitli ielerde retilebilmektedir. stenen estetik ve grne gre kalplar yaplr. Kalplar rn analizleri yaplp CAD CAM programlar ile tasarmlar yaplarak talal imalat atlyelerinde hassas olarak yaplr. iirme kalplarnda iirilen preformlar enjeksiyon kalplarnda retilir. Preform kalplar ok gzl olarak yaplrlar. ienin saydamlk ve renklendirilmesi preform enjeksiyonu yaplrken katk maddeleri katlarak yaplr. yi bir iirme iin preform hatasz kalplanmal, uygun arlkta olmaldr.

2.3.2. Enjeksiyon iirme Kalp Elemanlar ve zellikleri

Enjeksiyon iirme kalbnda kullanlan elemanlar unlardan oluur; (Resim 2.10) Gvde: rne eklini veren kalp boluunun bulunduu ksmdr. Alaml elik veya alaml alminyum malzemeden yaplr. Kullanlan malzeme dayanm yksek ve iyi parlatlabilir zellikte seilir. Gvde yapmnda tercih edilen 3.4265 (DIN) kalitede alminyum (7075) ok yksek anma direncine sahiptir, ilenebilirlii ve yksek sertlii nedeni ile olduka iyidir, iyi parlatlabilirlik ve boyutsal hassasiyete sahiptir. Kalp boluu (cavity) ok iyi kalitede parlatlr veya krom kaplanr. Taban Kalb: ienin taban ksmn oluturur. Kalp alt ksmnda hareketli olarak klavuzlanmtr. Taban kalb hareketli diskin alt tablasndaki kola monte edilmitir. Taban geri ekilerek kalbn serbest kalmasn salar. Kalp ald zaman taban kalb geri ekilir, rn taban zerinde kalr, maalar yardmyla buradan alnr. Kalp kapanrken yukar kalkarak kalp ierisindeki yuvaya oturur. Taban kalb alaml elik malzemeden yaplr. 60 62 HRC sertlik deerine sl ilem ile getirilir.

43

Balant Ve Tama Plakalar: Balant plakalar kalbn tama nitesine montajn salar. Genellikle imalat eliinden yaplr. Soutma Kanallar: stenilen kalitede bir rn elde edebilmek iin kalbn dengeli olarak soutulmas gereklidir. Soutma kanallar gvde iersine, kalp boluklarnn evresine alrlar. zellikle preformun oturduu ene ksmnn soutulmas gereklidir. Soutucu madde olarak kiresiz su kullanlr. ene: Preformun vida, boaz ksm iki ene yarm arasna yerletirilir. ene kalp boazna gmlp vidalarla ektirilerek balanr. Alaml elik (1.2316 DIN) malzemeden yaplrlar. 55 HRC sertliindedir. Preformun oturaca vidann, boaz ksm hassas olarak ilenir, yzey kalitesi ilenerek ykseltilir. Hava Tahliye Kanallar: iirme yaplrken ieride hapsolan havann dar atlmas gereklidir. Bu amala kalpta hava tahliye kanallar almtr. Bu kanallar kalp birleim yerlerinde, taban ksmlarnda 0.1 0.2 mm geniliinde olur.

Resim 2.10: Enjeksiyon iirme kalb elemanlar

2.3.3. Enjeksiyon iirmede Preformun Tanm Ve zellikleri

Resim 2.11: Enjeksiyon preform kalb ve elemanlar

44

Preform: iirilerek kalplanacak polimer malzemeden enjeksiyon kalplarnda farkl et kalnlklar ve gramajda n biimlendirilerek tp eklinde elde edilen rndr (Resim 2.13). Preformlar retilecek ienin biimi, arl ve hacmine gre farkl gramaj ve boylarda yaplr. Aadaki resimde lleri gsterilen rnek preformun arl 52 gramdr. Preformlar enjeksiyon makinelerinde retilip robotlar, konveyrler, transfer niteleri ile iirme makinesinin besleme deposuna getirilirler. Yukarda resmi verilen preform kalplar ok gzl olarak yaplarak, retim hz arttrlr, maliyet drlr (Resim 2.11). Preform kalp elemanlar plastik kalp eliklerinden yaplr. Kalpta retilen preformlar 24 saat bekletildikten sonra retime verilir. Ayrca preformlar kalite kontrol nitesinden geirilerek hatal ve eksik olanlar ayrlr. zellikle szdrmazlk, atlak testleri yaplr, gramajlar, boyutlar, duvar kalnlklar kontrol edilir. Aadaki tabloda (Tablo 2.1) verilen ie hacimlerine gre preform lleri: E HACM (litre) Arlk (gram) Duvar kalnl (mm) Toplam uzunluk (mm) Preform gvde uzunluu Dip ap (mm) 2 2.5 52 3.73 155 134 26.90 0.75 1 36 3.77 114 93 26.32 0.33 0.5 16.50 2.50 85 66.50 21.10 0.25- 0.33 19 3.21 85 64 22

Tablo 2.1: PET ielerde kullanlan preformlar

Resim 2.12: Preform ve iirilmi rnler (2-2.5 litrelik pet ie preformu)

45

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Atlyenizde mevcut bulunan bir plastik iirme kalplama makinesini kurallara uygun olarak devreye alarak istenilen zellikte rn elde ediniz. . lem Basamaklar alteri anz. neriler alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. Makine ayarlarn tekrar gzden geiririniz. Besleme ksmnda hammaddeyi kontrol ediniz, eksik ise ekleyiniz. alteri aarak makineye enerji veriniz. Ekstrder ocaklarn, kafa stcsn, fanlar kontrol ediniz. Ocaklarn scaklk deerlerini reniniz. Enjeksiyon iirme makinesinin frnnda bulunan infrared lambalar kontrol ediniz. Istma sistemini aarak scaklklarn ykselmesini bekleyiniz. Scaklklar ayarlanan parametrelere gelene kadar ekstrderi altrmaynz. Soutucuyu altrmadan nce soutma sistemindeki filtreleri temizleyiniz. Soutma sistemini aarak sisteme su gnderiniz. Preformlarn kontrolleri yapldktan sonra enjeksiyon iirme makinesinin besleme nitesine boaltnz. Preform besleme nitesi gruplarn kontrol ediniz. Besleme nitesinde bulunan fotoselleri kontrol ediniz.

Istma sistemini anz.

Soutma sistemini anz.

Preformlar hazrlaynz.

46

Ayarlar kontrol ediniz.

Ekstrzyon iirme makinesinin kontrol panelindeki ayarlar tekrar kontrol ediniz. Makinede bulunan hidrolik ve pnmatik sistemleri, hareketli elemanlar ve sistem basncn kontrol ediniz. Enjeksiyon iirme ve gerdirme iirme makinesinin kontrol nitesi ayarlarn tekrar gzden geiriniz.

Kalb kontrol ediniz.

Enjeksiyon iirme makinesine bal olan kalbn balantlarn, soutma balantlarn kontrol ediniz. Ekstrzyon iirme makinesi iirme kalbnn balantlarn ve soutucu kanallarn kontrol ediniz. Kafa kalbn ve buna bal olan servo valf, iirme pimi ve mandreli kontrol ediniz. Kalp ama ve kapama, kilitleme hz ve basnlarn kontrol ediniz.

Hidrolik motoru anz.

Hidrolik sistemin elemanlarn, ya scakln ve seviyesini kontrol ediniz. Emniyet valfini, basn kontrol valfini kontrol ediniz. Hidrolik motoru aarak sistem basn deerini okuyunuz.

Makineyi tam otomatik konuma alnz.

Scaklklar ayarlanan deerlere geldikten sonra ekstrderi altrnz. Parisonu kontrol ediniz Ekstrzyon iirme makinesini tam otomatik konuma alarak retimi balatnz. Preformlarn tama mandreline oturmasn kontrol ederek makineyi tan otomatik konuma alnz.

47

lk kan rn kontrol ediniz.

retim formu doldurunuz.

Ekstrzyon iirmede elde edilen rnn et kalnln, yapma yerlerini, birleme izgisini, rnn yzeyini kontrol ediniz. Enjeksiyon iirmede retimden kan rnn kontrollerini test cihazlarnda yapnz. retilen rnleri depolama nitesine gnderiniz. retim analiz ve deerlendirmesini yapnz. Makine parametrelerini hafzaya kaydediniz. Makinenin retim miktarn, verimini, hatal rn miktarn ve hata nedenlerini, tm performans deerlerini retim formuna yazarak doldurunuz.

48

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen sorularda doru olan kk iaretleyiniz. 1- Ekstrzyon iirme makinesini devreye alrken aadaki maddelerden hangisine dikkat etmeliyiz? A) Makine stclarnn almas B) Preformlarn stlmas C) retim miktarna D)iirilecek rnn ekline 2- Enjeksiyon iirme makinesini devreye alrken aadaki maddelerden hangisine dikkat etmeliyiz? A) Parison oluumuna B) Preform saysna C) Preformlarn stlmasna D) ienin ekline 3- Ekstrzyon iirmede kalp kapandktan sonra hangi ilem basama devreye girer? A) Parison aknn balamas B) Parison kesimi C) iirme piminin flemesi D) Boaltma istasyonuna sevk 4- Ekstrzyon iirmede ka barlk basnla iirme yaplr? A) 50 60 bar B) 30 40 bar C) 10 20 bar D) 4 6 bar 5- Enjeksiyon iirme makinesinde preformlar nasl stlr? A) Frnlarda B) Ekstrderde vida yardm ile C) Elektrik ocanda D) Blgesel stma nitesinde 6- Preformlara iirme nitesinde ilk olarak hangi ilem uygulanr? A) Gerdirme ubuu ile n iirme B) Yksek basnla iirme C) Istma D) tici ile karma 7- rnn kullanlabilir son biim ve eklini ald, iirme ileminin yapld, metal malzemelerden yaplm seri retim aparatna ne denir? A) Kafa kalb B) iirme kalb C) Kalibrasyon D) Mandrel

49

8- Byk hacimli, prizmatik biimli rnlerin iirilmesinde en ok kullanlan kalp aadakilerden hangisidir? A) ok istasyonlu iirme kalb B) ki istasyonlu iirme kalb C) Dalc ineli iirme kalb D) Tek istasyonlu iirme kalb 9- Ekstrzyon iirme kalplarnda gvde ksm genellikle hangi malzemeden yaplr? A) Berilyumlu bakr B) Yksek alaml alminyum C) Dkm malzeme D) Pirin malzeme 10- Ekstrzyon iirme kalplarnda kullanlan boaz ksmnn grevi aadakilerden hangisidir? A) Parisonu keser B) Balant grevi yapar C) Kalp soutulmasn yapar D) ie boazn llendirir 11- Ekstrzyon iirme kalplarnda kullanlan ene ksmnn grevi aadakilerden hangisidir? A) Parisonu soutur B) ie boazn llendirir C) Parison kaynak ve yapmasn yapar D) Kalp balantsn salar 12- Kalbn hassas olarak karlamasn salayan eleman aadakilerden hangisidir ? A) Kolon ve konik kilitleme B) Taban kalb C) Soutma kanallar D) Cvatalar 13- iirmede iyi bir rn elde edebilmek iin kalplarda bulunmas gereken en nemli zellik aadakilerden hangisidir? A) Parison kesimi B) Yksek akclk C) Hammaddenin kurutulmas D) Hava tahliyesi 14- iirme makinelerinde plastik rn imalat iin oluturulmu yar erimi hammaddenin basnlandrlarak, aralarnda belirli bir mesafe olan bir erkek bir dii ene arasndan kmas ile meydana gelen yar erimi polimer tpe ne denir? A) Hamur B) Plastikletirici C) Preform D) Parison

50

15- iirilerek kalplanacak polimer malzemeden enjeksiyon kalplarnda farkl et kalnlklar ve gramajda n biimlendirilerek tp eklinde elde edilen rne ne ad verilir? A) Preform B) Sentetik kauuk C) Parison D) Teflon 16- 2 2.5 litrelik PET ie retmek iin gerekli olan preformun arl ka gramdr? A) 67 B) 41 C) 52 D) 39 17- Enjeksiyon iirme kalplarnda iirilen rnn zerine oturduu, kalp ald zaman kurtulan ksm aadakilerden hangisidir? A) Balama plakas B) Gvde C) Taban kalb D) ene 18- rne eklini veren kalp boluunun bulunduu ksm aadakilerden hangisidir? A) Balama plakas B) Gvde C) Taban kalb D) ene 19- Uygun parison scakl ka derece olmaldr? A) 170 200 oC B) 100 120 oC C) 70 100 oC D) 40 60 oC 20- Ekstrzyon iirmede uygun kalp scakl ka derecedir? A) 0 oC B) 10 oC C) 20 oC D) 100 oC

DEERLENDRME
Cevaplarnz modl sonunda yer alan cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz, retmeninizden yardm alarak tamamlaynz.

51

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. DEERLENDRME KRTERLER Ekstrder besleme ksmndaki hammaddeyi kontrol ettiniz mi? Makine alterini atnz m? Makine scaklklarn kontrol ederek stclar atnz m? Soutma sistemini altrp, soutma vanasn atnz m? Preformlar hazrlayp besleme nitesine boalttnz m? Makine ayarlarn kontrol ettiniz mi? Kalbn kontroln yaptnz m? Hidrolik motoru atnz m? Makineyi tam otomatie aldnz m? lk kan rn kontrol ettiniz mi? retim formunu doldurdunuz mu? Teknolojik kurallara uygun bir alma gerekletirdiniz mi? Sreyi iyi kullandnz m? (1saat) Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda Hayr iaretlediiniz yapamadnz ilemleri faaliyete geri dnerek, aratrarak ya da retmeninizden yardn alarak yapabilirsiniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz. Evet Hayr

52

MODL DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

UYGULAMALI LME ARALARI (PERFORMANS TESTLER)
Atlyenizde ekstrzyon ve enjeksiyon kalplarnda retim yapmak iin iirme makinelerinin ayarlarn yaparak devreye alnz ve ilk rn elde ediniz.

EKSTRZYON RME KALIBI

ENJEKSYON RME KALIBI

53

DEERLENDRME KRTERLER DEERLENDRME KRTERLER

Modlde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.
DEERLENDRME KRTERLER alma ortamnz hazrlayp i gvenlii ile ilgili tedbirleri aldnz m? Makineyi uygun olarak atnz m? Soutma sistemini atnz m? Uygun scaklk deerlerini girdiniz mi? Uygun mengene hz ve basn deerlerini girdiniz mi? Uygun enjeksiyon hz ve basn deerlerini girdiniz mi? Uygun iirme basn deerlerini girdiniz mi? Uygun soutma zaman deerlerini girdiniz mi? Preform malzeme kullanlmyorsa uygun hammadde deerlerini girdiniz mi? Uygun istasyon ayarlarn yaptnz m? Deneme retimini yaparak rn kontrol ettiniz mi? Tm balantlar kontrol ettiniz mi? Enjeksiyon makinesinin alterini atnz m? Frnn stma sistemini atnz m? Soutma sistemini atnz m? Preformlar hazrlayp besleme nitesine yerletirdiniz mi? Makinenin tm ayarlarn kontrol ettiniz mi? Kalb kontrol ettiniz mi? Hidrolik motoru altrdnz m? Makineyi tam otomatik konuma getirdiniz mi? Makineden kan ilk rn kontrol ettiniz mi? retim formunu doldurdunuz mu? Teknolojik kurallara uygun bir alma gerekletirdiniz mi? Sreyi iyi kullandnz m? (10 saat) Evet Hayr

Modl deerlendirmeniz sonucunda Hayr iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

54

BLG DEERLENDRME SORULARI

Modl ile kazandnz bilgileri aadaki boluklar doldurarak lnz. 1. 2. 3. 4. 5. iirmenin PET gereklemesi tereftalat) iin plastik polimer malzemelerin eriyik iirilmesinde uygun de

..deerlerinde olmaldr. (polietilen .iirme makineleri kullanlmaktadr. PE (polietilen) plastik malzemelerin iirilmesinde .sistemi ile alan iirme makineleri kullanlmaktadr. Termoplastik malzemelerden hortum (parison)oluturulur. vastas ile hortum dikey ak konumuna getirilir. Bu iki kademeli proses bir yandan bir alma metodu (hortum ekilmesi) olup dier yandan kesikli bir alma (iirme kalplama) metodudur. 6. 7. 8. Ekstrzyon metodu kullanmann baz avantajlar, ekillenen para ve ie zerine baslabilir.. Ekstrzyon metodu kullanmann baz dezavantajlar, ve byk yzeylere; deime gsterebilir. Ekstrderden gelen erimi hammaddeyi parison haline getirmek iin kafa iinde yer alan merkezi besleme kafas ekil ve ileyi bakmndan eitlilik gsterir ve bunlardan 3 tanesi en ok kullanlanlardr;., Mandrel Kafa ve Spiral Kafa. 9. 10. Yetersiz bir kilitleme kalp ayrm blgesinde .neden olabilir, nk burada iirme yksek basnl ve ok ksa srelidir iirme makinelerinde kullanlan ekstrzyon vida sistemi genel ekstrzyon sistemlerinde kullanlan 3 blgeli vida sistemidir ve esas olan renk kartrmada ..salamas ve kolay .olmasdr. 11. Kalbn, iirme pimleri ve parison kafas arasnda hareketini salayan sistemdir

55

12. Hammadde zelliklerine gre scak veya souk bak seilebilir. Souk bak HDPE
iin, scak bak .iin uygun olmaktadr. 13. 14. Akan parisonun ak kontrolnnitesi ayarlar. Ekstrzyon makinelerinde yar erimi tpedenir salayabiliriz. 16. 17. 18. 19. ...Preformlarn makineye dzenli ve kesintisiz olarak verilmesini salar. Preformlarn yaplr. Enjeksiyon Kalp zerinde gerdirme bulunan iirme elemanlarn ve makineleri kalbn genellikle balanmasnda kontrolldr. .kullanlrlar. alnarak kalplara tanmas,.ile

15. Makinenin alma mrnn ve veriminin artmasn yaparak

20.

Preformlar stlr

frnda derece arasnda

DEERLENDRME
Cevaplarnz modl sonunda yer alan cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek inceleyiniz, retmeninizden yardm alarak tamamlaynz

56

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET -1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 B D A C A D B C C 10 11 12 13 14 15 16 17 18 B D A B A C D D C

RENME FAALYET- 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A C B D D A B C B D 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 C A D D A C C B A B

MODL DEERLENDRME SORULARI CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Viskozite ve vizkoelastisite Enjeksiyon Ekstrzyon Sapma kafas Devaml (kesiksiz) Vidal blgeler dardan Et kalnl, parann keleri rmcek Kafa Dzlk Olumasna Homojenlik - temizlenebilir 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Mengene ve tama LDPE/PP/PVC/PETG/PC/NYLON Parison kontrol Parison Yalama Besleme nitesi Transfer nitesi PLC Cvata 90 ila 100

57

DEERLENDRME
Modl ile ilgili eksiklikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dnerek bu eksikliklerinizi tamamlaynz. Modl baar ile tamamladysanz retmeninize danarak bir sonraki modle geebilirsiniz. Deerli rencimiz, ilediimiz iirme Makinelerinde retim 2 modln bitirmi durumdasnz. Eer bu modl baar ile tamamladysanz burada elde ettiiniz yeterlikleri bundan sonraki modller de sk kullanacanz unutmaynz. Bu konular birok kez karnza kacaktr. Bunun farknda olarak bu modlde kazandnz yeterlii gelitirmek ve gncel gelimeleri takip etmek, alannzda yeterli bir yetimi eleman olmanz salayacaktr.

58

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

nternette iirme makineleri ile ilgili tantm yapan yerli ve yabanc siteler. PAGEV yaynlar ( Plastik Aratrma Gelitirme ve nceleme Dergileri), Plastik, Ambalaj, Makine ve Kalp sektrnn aylk yaynlanan dergileri. Sava .Tun, Uyank Nurseli, Akoval Gneri, Plastikler ve Plastik Teknolojisi stanbul, 1998. ler Rahim, Davut Alanbay, Plastik leme Teknolojisi Aliaa (PETKM) 1990. www.geocities.com www.odevsitesi.com

59

KAYNAKA KAYNAKA
Uzun brahim, Yakup Erikin, Hacim Kalpl, stanbul, 1984. Sava .Tun, Nurseli Uyank, Gneri Akoval, Plastikler ve Plastik Teknolojisi, stanbul, 1998. ler Rahim, Davut Alanbay, Plastik leme Teknolojisi Aliaa (PETKM), Uur A.Naci, Plastik Teknolojisine Giri, Mazhar Zorlu Plastik E.M.L. Yayn. Karaka Yavuz Selim, II. Uluslar Aras Hidrolik ve Pnmatik Seminer Notlar Constar A., Sidel Enjeksiyon iirme Makinesi Tantm Katolou, zmir.

www.hastek.com.tr www.tepro.com.tr
Plastik & Ambalaj Teknolojisi Aylk Dergileri, stanbul,2000 - 2005. PAGEV Plastik Aratrma Gelitirme Dergisi, stanbul, 2002 2005. Blent Yein, Yazlm, Yaymlanmam Ders Notlar. www.eskapet.com.tr Tfekiolu Erkan, Akif Yamal, Erden Markovi, Haluk Koltuksuz, Sabri zerdoan, Polietilen ve Plastiklerin leme Teknolojileri El Kitab Aliaa Petrokimya Sanayi Ve Tic. A..

60