ULUS ST, ULUSLARARASI RGT VE EVRE

Uluslararas rgt: Devletler tarafndan oluturulan, ancak, kendilerini oluturan Devletlerden farkl ve srekli bir iradeye sahip birlemedir. Uluslararas rgt tzel bir kiiliktir ve uluslararas hukukun bir aktrdr. Kurulu amac; askeri, ekonomik, siyasi veya ticari olabilir. Uluslararas rgtn temel amac rejim oluturmaktr. Rejim; belirli bir eylem alannda uluslarn uyaca kurallar, sreler, usuller, ilevler ve davran kalplarnn btn olarak tanmlanr. Devletler; tek bana zlemeyecek, blgesel veya kresel ibirlii gerektiren sorunlara kar rgtl hareket etme gerei duyarlar. Kresel Nitelikteki rgtler BM, IMF, ILO, FAO, Blgesel Nitelikteki rgtler NATO, Avrupa Konseyi, AGT, AB, OECD, KO, KEP, .

BRLEM MLLETLER
2. Dnya Savann sonrasnda dnyada bar ve gvenlii salamak, lkeler arasnda dostluk ilikilerini gelitirmek, ekonomik, toplumsal, kltrel sorunlar zmede uluslararas ibirlii salamak amacyla, 24 Ekim 1945 tarihinde kurulmutur Birlemi Milletler ad ilk kez; 2. Dnya Sava srasnda Mihvere (Almanya, Japonya, talya) kar birleen 26 lke tarafndan 1 Ocak 1942 ylnda, Amerika Birleik Devletlerinin Washington D.C. Eyaletinde imzalanan Birlemi Milletler Bildirisinde kullanlmtr. Birlemi Milletler, hukuksal ve siyasal olarak 1. Dnya Savann ardndan kurulan Milletler Cemiyetinin devam niteliindedir. Merkezi Amerika Birleik Devletlerinin New York kentindedir. 51 Devlet tarafndan kurulan rgtn u anda ye Devlet says 192dir. 2006 ylndan itibaren Birlemi Milletler Genel Sekreterlii Kore Cumhuriyetinden Ban Ki-Moon tarafndan yrtlmektedir. evre konusunun uluslararas boyut kazanmasna katk salayan en nemli kurum Birlemi Milletlerdir. Ancak; Birlemi Milletler rgt tarafndan evre iin alnm olan kararlar, devletlere uygulatlabilecek herhangi bir yaptrm yetkisi tamamaktadr. Dier taraftan; dnyada meydana gelen genel gelimelere bakldnda, evre en esnek davranlan konulardan biri olmutur.

1. Birlemi Milletler Sistemi

Birlemi Milletlerin rgt yaps, aada belirtilen alt (6) ana organ ile birok bal uzmanlk kuruluundan oluur: Ekonomik ve Sosyal Konsey, Genel Kurul, Gvenlik Konseyi, Sekretarya Vesayet Konseyi, Uluslararas Adalet Divan.

UZMAN KURULU KISA ADI IFAD IMO ITU WMO WIPO UNIDO UPO NGLZCE ADI International Fund for Agricultural Development International Maritime Organization International Telecommunication Union World Meteorological Organization United Nations Industrial Development Organization United Nations Industrial Development Organization Universal Postal Union TRKE ADI Tarmsal Gelime Uluslararas Fonu Uluslararas Denizcilik rgt Uluslararas Telekomnikasyon Dnya Meteoroloji rgt Birlemi Milletler Sanayi Kalknma rgt Birlemi Milletler Sanayi Kalknma rgt Evrensel Posta Birlii

BALI KURULU KISA ADI ICAQ ILO IMF FAO UNESCO WHO WB NGLZCE ADI International Civil Aviation Organization International Labour Organization International Monetary Fund Food and Agriculture Organization of the United Nations United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization World Health Organization World Bank TRKE ADI Uluslararas Sivil Havaclk rgt Uluslararas alma rgt Uluslararas Para Fonu Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt Dnya Salk rgt Dnya Bankas

PROGRAM VE FON KISA ADI UNCTD UNDP UNEP UNCHR UNICEF United Nations United Nations Development Program United Nations Environment Program United Nations High Commissioner for Refugees United Nations Childrens Fund NGLZCE ADI TRKE ADI Birlemi Milletler Birlemi Milletler Kalknma Program Birlemi Milletler evre Program Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komisyonu Birlemi Milletler ocuklara Yardm Fonu

2. Birlemi Milletler ve evre

Birlemi Milletler erevesinde ve evre konusunda, kresel lekte yaplan ilk deerlendirme, 1972 ylnda, svein Stockholm kentinde dzenlenen Birlemi Milletler nsan ve evre Konferansdr. Bu Konferansn sonucunda; 1987 ylnda, Birlemi Milletler evre ve Kalknma Komisyonu tarafndan Ortak Geleceimiz balkl Brundtland Raporu yaynlanm ve srdrlebilir kalknma kavram tanmlanmtr. Dier taraftan; 1992 ylnda, Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferans (Rio), 2000 ylnda ise Birlemi Milletler Binyl (Milenyum) Zirvesi dzenlenmitir.

3. evre Alannda Faaliyet Gsteren Birlemi Milletler Kresel Kurulular

3.1. Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (AEK) - (UNECE) AEK; Birlemi Milletlerin organlar arasnda yer alan Ekonomik ve Sosyal Konseyin (ECOSOC) altnda oluturulan blgesel Komisyonlardan biridir. AEKnn temel amac; Avrupa lkeleri arasnda her alanda ibirliinin gelitirilmesi ve entegrasyonun salanmas olarak belirlenmitir. AEK tarafndan evre alannda yrtlen faaliyetler aada sralanmaktadr: Avrupa in evre, evre Politikas Komitesi, evre, Ulam ve Salk, Srdrlebilir Kalknma iin Eitim, Uluslararas evre Szlemeleri, lke evresel Performans Deerlendirmeleri. AEK tarafndan yrtlen Uluslararas evre Szlemeleri ise aada sralanmaktadr: evresel Konularda Bilgiye Eriim, evresel Karar Verme Srecine Halkn Katlm ve Yargya Bavuru Szlemesi (Aarhus Szlemesi), Endstriyel Kazalarn Uzun Menzilli Etkilerine likin Szleme, Snraan Boyutta evresel Etkilerin Deerlendirilmesi Szlemesi (Espoo Szlemesi), Sular ve Uluslararas Gllerde Kirlilikle Mcadele Szlemesi (Helsinki Szlemesi), Uzun Menzilli Hava Kirlilii Szlemesi. 1

3.2. Birlemi Milletler evre Program (BMP) - (UNEP) UNEP; 1972 ylnda, svein Stockholm kentinde dzenlenen Stockholm Konferansnda alnan karara uygun olarak, Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan, 12 Aralk 1972 tarihinde kurulmutur. UNEPin merkezi, Kenyann Nairobi kentindedir. UNEP; insann yaad evresini etkileyen tm konularda uluslararas ibirliinin

kolaylatrlmas, evrenin korunmas ve Hkmetlerin byle bir konuya ilgilerinin ekilmesi amacyla kurulmutur. UNEP; blgesel alanda ve uluslararasnda ibirlii olanaklarnn aratrlmas ve gelitirilmesi iin oluturulmu bir Eylem Plandr. Birlemi Milletler rgt altnda oluturulan bu program, svein Stockholm kentinde dzenlenen nsan ve evre Konferansndan sonra balatlmtr. UNEP; evre hakk asndan nsan, onurlu ve iyi bir yaam srmeye olanak veren nitelikli bir evrede, zgrlk, eitlik ve yeterli yaam koullar temel hakkna sahiptir. (m.1) ilkesinin yer ald bildirinin kabul edilmesi nedeni ile ayr bir neme sahiptir. UNEP tarafndan kresel dzeyde: * Gemilerden Deniz Kirlenmesi (MARPOL, 1973) * Atmosfer Kirlilii (Cenevre, 1979), * Ozon Tabakasnn Korunmas (Montreal, 1987), * Tehlikeli Atklarn Snrlartesi Tanmas ve Bertaraf (Basel, Lome 1989, Bamako) * Kresel klim Deiiklii (Rio, 1992), * Biyolojik eitliliin Korunmas (RAMSAR, 1971, CITES, 1973, CBD, 1992), konularnda dzenlemeler yaplmtr. UNEP tarafndan yrtlen Uluslararas evre Szlemeleri ve Protokolleri ise aada sralanmaktadr: Afrika - Avrasya Gmen Su Kularnn Korunmas Anlamas (AEWA), Belirli Tehlikeli Kimyasallarn ve Pestisitlerin Uluslararas Ticaretinde n Bildirim Szlemesi (Rotterdam Szlemesi), Birlemi Milletler Biyolojik eitlilik Szlemesi, Kalc Organik Kirleticilere likin Stockholm Szlemesi,

 Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticareti Szlemesi (CITES Szlemesi), Ozon Maddesini ncelten Maddelere Dair Montreal Protokol (Montreal Protokol), Ozon Tabakasnn Korunmasna Dair Szleme (Viyana Szlemesi), Tehlikeli Atklarn Snrtesi Tanmnn ve Bertarafnn Kontrolne likin Szleme, (Basel Szlemesi). 3.3. Birlemi Milletler Kalknma Program (BMKP) - (UNDP) UNDPnin temel alma konusu kalknmadr. UNDPnin en byk hedeflerinden biri 2000 ylnda dzenlenen Binyl Zirvesinde, tm dnya devletleri tarafndan kabul edilen Binyl Kalknma Hedeflerinin gerekletirilmesidir. Bu hedefler aada sralanmaktadr: Demokratik ynetiim, Enerji ve evre, HIV/AIDS, Krizleri nleme ve atlatma, Odak alanlar, Yoksulluun azaltlmas. 3.4. Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (BMEBK) - (UNESCO) UNESCO tarafndan; 1970 ylnda nsan ve Biyosfer adl zel bir aratrma program balatlmtr. Ayrca; sulak alanlar konusunda almalar yaplm ve bunun sonucunda RAMSAR (02 Kasm 1972) ve Kltr ve Doal Varlklarna likin Paris (16 Kasm 1972) Szlemelerinin imzalanmas iin byk aba sarf edilmitir. Dier taraftan, UNESCO tarafndan; evrenin nc kuak insan haklar kavram arasnda yer almas iin de nemli almalar yaplmtr.

3.5. Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt (FAO) FAO; 1945 ylnda, Birlemi Milletlere ye 44 lke temsilcisi tarafndan kurulmutur. FAOnun temel amac; insanlarn beslenme dzeylerinin ykseltilmesi, gda ve tarmsal rnlerin retiminin ve datmnn gelitirilmesi ve krsal kesimde yaayan insanlarn yaam koullarnn iyiletirilmesi olarak belirlenmitir. FAOnun temel faaliyet alanlar aada sralanmaktadr: Balklk Ormanclk Tarm FAOnun Ankara Temsilcilii, 2007 ylnda; Azerbaycan, Kazakistan, Krgzistan, zbekistan, Tacikistan ve Trkmenistannda bnyesinde bulunduu FAO Orta Asya Alt Blge Ofisine dntrlmtr.

EVRE ALANINDA FAALYET GSTEREN BLGESEL KURULULAR

4.1. Kuzey Atlantik Pakt (NATO) NATO; 4 Nisan 1949 tarihinde, Washington Antlamas ile kurulan kolektif bir savunma rgtdr. NATOnun kurulu amac; 2. Dnya Savann ardndan Sovyetler Birliinin Avrupadaki etkisinin artrlmasnn nlenmesi olarak belirlenmitir. NATO bnyesinde 1969 ylnda Modern Toplumun Sorunlar Komitesi (Commitee on the Challenges of Modern Society - CCMS) oluturulmutur. CCMS altnda; evre kirlilii, grlt, kent sorunlar, enerji, insan sal ve savunma ile ilgili evresel konularda projeler yaplmtr. NATO Genel Sekreterlii Anders Fogh RASMUSSEN tarafndan yrtlmektedir. 4.2. Avrupa Konseyi - (Council of Europe) 5 Mays 1949 tarihinde, Londra Antlamas ile kurulan rgt Avrupann en eski uluslararas rgtlerinden biridir. Avrupa Konseyinin; Trkiyenin de dahil olduu 47 yesi bulunmaktadr. Avrupa Konseyinin temel amac; demokrasiye, insan haklar gibi ortak ideallere ve deerlere dayanan bir birlik oluturulmas olarak belirlenmitir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM)in almalar, Avrupa Konseyinin bnyesinde yrtlmektedir.

4.3. Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Souk sava dneminde, ilk olarak Avrupa Gvenlik ve Birlii Konferans (AGK) ad altnda, Avrupada gvenliin artrlmasna ynelik asker bloklar arasndaki anlamazlklar mzakere etme forumu ve konferanslar diplomasisi olarak ortaya kmtr. AGK balayc nitelikte olmayan bir Nihai Senetin imzalanmas ile sonulanmtr. AGKin tekilat haline dntrlmesi ve AGT adn almas ise 1994 ylnda dzenlenen Budapete Zirvesinin sonucunda kararlatrlmtr. AGTin 56 yesi bulunmakta olup merkezi ise Avusturyann Viyana kentindedir. AGTin faaliyetleri; souk sava dneminde daha ok askeri ve siyasi boyuta odaklanmtr. Souk savan sona ermesi ve kresel politikalarda meydana gelen deiim ile demokrasi, insan haklar, ekonomi ve evre konular, AGTin ncelikli alanlar arasnda yer almaya balamtr. AGT tarafndan evre alannda yrtlen faaliyetler aada sralanmtr: Atklarn bertaraf, evre gvenlii (Environment and Security Initiative) (ENVSEC), Enerji gvenlii, Entegre su kaynaklar ynetimi. AGT; 1999 ylndan bugne kadar Aarhus Szlemesinin uygulanmas ve onaylanmas almalarnda Birlemi Milletler ile ibirlii iindedir. AGT tarafndan; UNEP, UNDP ve dier BM kurumlar ile birlikte Gneydou Avrupa ve Orta Asya Blgelerinde evre ynetimi ve gvenlik konularnda almalar yrtlmektedir. 4.4. Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) OECD; 1961 ylnda Avrupa Ekonomik birlii rgt yesi 20 lke tarafndan kurulmu, uluslararas ve ekonomik bir rgttr. OECD 30 ye lkeden olumaktadr. OECDnin merkezi Fransann Paris kentinde olup, Genel Sekreterlii Angel GURRA tarafndan yrtlmektedir. OECDnin temel amac; ye lkelerde srdrlebilir ekonomik kalknmann salanmas, refah seviyesinin ykseltilmesi ve serbest ticaretin salanmas iin politikalarn yrtlmesi olarak belirlenmitir. Srdrlebilir ekonomik kalknma hedefi erevesinde de ekonomik, sosyal ve evresel faktrler bir arada ele alnmaktadr.

Kresel lekte son yllarda kaydedilen gelimeler ile OECD bnyesinde srdrlen evre politikalar almalar da, iktisadi bir rgt olan OECDnin alma gndeminde n sraya yerlemitir. OECD bnyesinde evreye ilikin bir dizi alt balkta alma grubu oluturulmutur. Bu alma gruplarnn banda, OECD evre Politikas Komitesi yer almaktadr. OECD evre Politikas Komitesinin balca grevi; srdrlebilir ekonomik kalknmann salanabilmesi amacyla evre ve ekonomi politikalarnn badatrlabilmesi ve btncl yaklamlar ile ele alnmas konusunda, ye lkeler arasnda gr al-veriinin ve ibirliinin gelitirilmesidir. Dier bir alma grubu ise OECD evresel Baar st alma Grubudur. OECD evresel Baar st alma Grubu tarafndan evresel Performans Deerlendirmeleri yrtlmektedir. evresel Performans lke Deerlendirmeleri; evre konusunda karlalan engellerin, yasal ve uygulamadaki boluklarn, baar salanan sektrlerin ve kresel lekte evre politikalarna ne dzeyde uyum salandnn ortaya konulmas asndan nem tamaktadr. Trkiyenin OECD evresel Performans Deerlendirmesi 2008 ylnda tamamlanmtr. AVRUPA BRL (AB) Avrupa Birlii tarafndan 1970li yllardan itibaren evre konusuna daha fazla nem verilmitir. Bunun sonucunda; 19-20 Ekim 1972 tarihleri arasnda, svein Stockholm kentinde dzenlenen Birlemi Milletler nsan ve evre Konferans Hkmet Bakanlar Toplantsnda evre konusu ele alnmtr. Btn bu gelimelerin ardndan ise Avrupa Birlii tarafndan Birinci ve kinci Be Yllk evre Eylem Program hazrlanmtr. Hazrlanan bu programlar Avrupa Birlii tarafndan uygulanan evre politikalarna temel oluturmutur. Dier bir nemli gelime ise daha nce evre ile ilgili dolayl hkmler ieren Topluluk Mevzuatnn; 1986 ylnda Avrupa Tek Senedinin imzalanmasnn sonucunda, evre konusunu dorudan dzenleyen bir nitelie brnm olmasdr. Kurucu Antlamann 25. maddesi erevesinde evre ad altnda yeni bir baln eklenmesi ngrlmtr. Dier taraftan; 1 Temmuz 1987 ylnda yrrle giren ve Roma Antlamasnda deiiklik yapan Maastrich Antlamas ile de ilk kez evre konusunda bir madde, Avrupa Birliinin temel amalar arasnda yer almtr. 6