Professional Documents
Culture Documents
Nguyen Van Kiem
Nguyen Van Kiem
USING MAPLE SOFTWARE GUIDING STUDENTS TO SELFSTUDYING DIFFERENTIAL AND INTEGRAL CALCULUS OF MULTI-VARIABLE FUNCTIONS Th.S NGUYN VN KIM
Trng CSP Qung Tr TM TT
Trong dy ton, vic s dng cc phm mn Mathematieca, Maple, Cabri Geometry, Geometer's Sketchpad,Mathcad...vo h tr t hc, t nghin cu ca sinh vin l vn rt cn thit. T , nh hng c cch dy ca ngi dy cho ngi hc v cch hc ca ngi hc trn s h tr ca cc phn mm ton hc. Trong bi vit ny, chng ti ch cp mt vn "S dng phn mn Maple vo hng dn sinh vin t hc hc phn php tnh vi phn v tch phn ca hm nhiu bin s".
ABSTRACT
In Mathematics teaching, the use of such softwares as Mathematieca, Cabri Geometry, Geometers Sketchpad, Mathcad ect, in assisting students self-study is of great essentiality. As a result, it can help to set up orientation for teachers teaching methods and students learning methods with the support of those mathematical softwares. This paper only deals with the use of Maple software in guiding students to selfstudying differential and integral calculus of multi-variable functions.
A. T VN Chin lc pht trin gio dc i hc - Cao ng t nm 2005 n 2015 l tng bc i mi ni dung, chng trnh, gio trnh v phng php dy hc. Mt trong nhng khu then cht ca qu trnh i mi phng php dy hc l rn luyn k nng t hc, t thch ng cho sinh vin. Trong dy ton, vic s dng cc phm mm Mathematica, Maple, Cabri Geometry, Geometer's Sketchpad, Mathcad... vo h tr t hc, t nghin cu ca sinh vin l vn rt cn thit. T , nh hng c cch dy ca ngi dy cho ngi hc v cch hc ca ngi hc trn s h tr ca cc phn mm ton hc. Trong bi vit ny, chng ti ch cp mt vn "S dng phn mn Maple vo hng dn sinh vin t hc hc phn php tnh vi phn v tch phn ca hm nhiu bin s". 41
B. NI DUNG 1. Maple l phn mm do mt nhm cc nh khoa hc ca Canada thuc trng i hc Waterloo xy dng v cho ra i vo nm 1980 vi mc ch gii quyt mi cng vic lin quan n tnh ton. T , lm thay i hn cch hc ton: Song song vi cch gii "truyn thng", sinh vin c hng dn gii bng s tr gip ca Maple. Phng php ny to ra cho sinh vin cch tip cn mi vi ton hcsinh ng, sng to v rn c kh nng t hc, t kim tra, t nghin cu. 2. T hc, t nghin cu l vic lm thng xuyn ca sinh vin trong qu trnh hc tp v sau ny lp nghip. c bit, i vi sinh vin ngnh s phm ton vic s dng cc phm mn ton hc vo t hc, t nghin cu l c s vng chc cho vic ng dng tin hc vo i mi phng php dy hc bc ph thng. Thc t cho thy nhng sinh vin no bit ng dng cc phn mn ton hc vo h tr t hc, t nghin cu th rt thnh cng trong cng tc ging dy sau ny. 3.S dng phn mn Maple vo hng dn sinh vin t hc hc phn php tnh vi phn v tch phn ca hm nhiu bin s. 3.1. th ca hm hai bin: 3.1.1 nh ngha: th ca hm s z = f( x , y ) xc nh trn tp D R2 l mt tp hp gm cc im trong khng gian R3 xc nh bi to ( x , y , z) vi ( x , y) D.
G = ( x, y, z ) R 3 / z = f ( x, y ),( x, y ) D
3.1.2 V th ca hm hai bin z = f( x , y ) khi x [ a ; b ] , y [ c ; d ] C php: [ > plot3d ( f(x,y) , x = a..b , y = c..d ); Minh ho 1.> #Ve do thi ham hai bien# > z:=sin(sqrt(2*x^2+y^2)); z := sin( 2 x 2 + y 2 ) > plot3d(z,x=-2..2,y=-2..2);
42
>f(x,y):=((2*x-y^2)*exp(-x^2-y^2)); f( x, y ) := ( 2 x y 2 ) e
2 2 ( x y )
>plot3d(f(x,y),x=-2..2,y=-2..2);
3.2 Gii hn ca hm hai bin s: 3.2.1 nh ngha: Cho hm s f : D R2 R ( x , y ) a z = f(x , y) 2 v P0( x0 , y0) R ( P0 l im t ca tp D) L R c gi l gii hn ca hm s f khi x x0 , y y0 v k hiu l: L = lim f ( x , y )
x x0 y y0
3.2.2 Tnh gii hn ca hm hai bin f(x,y) khi ng thi x x0 v y y0 . C php: [ > limit(f(x,y), {x=x0,y=y0 }); Minh ho 2. > f(x,y):=(x^2*y)/(x^4+y^2); > limit(f(x,y),{x=1,y=2}); Minh ho 3. Tnh gii hn ca lim
2 5
f( x, y ) :=
x2 y x4 + y2
x2 y 2 lim 4 = 2 Vy , x 1 x + y 5 y 2
x0 y +
x + y v x+ y lim 2 2 2 x + x + y 2 x +y y +
x+y x2 + y2
> g(x,y):=(x+y)/(x^2+y^2); g( x, y ) :=
> limit(g(x,y),{x=0,y=infinity}); 0
vy , lim
x0 y +
x+ y =0 x2 + y2
43
x + y +
x + y , my cho kt qu sau: x2 + y2
x+y limit 2 , { x = , y = } x + y2
>limit(g(x,y),{x=infinity,y=infinity});
x y
lim
f ( x, y )
y 0 , ta c:
2
x+y x + y
2
x + y 1 y
y + y
x + y
x + y
1 + x
lim
Suy ra: 0
x + y +
1 x+ y 1 x+ y =0 lim + = 0 . Vy xlim 2 2 2 x + + x + y 2 x y x +y y + y +
x x0 y y 0 y y 0 x x0
lim lim f ( x , y )
x y + x2 + y2 f( x, y ) := x+y -1 1
44
> limit(f(x,y),{x=0,y=0});
2 2
undefined
2 2
x2 y2 x 2 y2 + ( x y )2
> limit(limit(f(x,y),x=0),y=0); > limit(limit(f(x,y),y=0),x=0); Khi tnh gii hn lim f ( x , y ) th my cho thng tin sau:
x0 y0
> limit(f(x,y),{x=0,y=0});
My khng tr li c. Trong trng hp ny, ta phi dng phng php truyn thng gii bi ton nh sau:
x2 y2 limit 2 2 x y + ( x y ) 2 , { x = 0, y = 0 }
1 1 khi n + n n 1 1 v f (xn , yn ) = / = 1 1 khi n + n4 n4 1 1 ' ' Ly dy xn , yn = , (0,0) khi n + n n 1 1 4 1 ' ' v f ( xn , yn ) = 4 / 4 + 2 = 2 0 khi n + n n n n +4
* Ly dy ( xn , yn ) = , (0,0)
3.3. o hm ring ca hm hai bin s: 3.3.1. nh ngha: Cho hm s z = f(x,y) xc nh trn min D v im M0( x0 , y0 ) D R2. Nu hm s z = f(x,y0) c o hm ti x0 th o hm gi l o hm ring
( x0 , y0 ) x
( x0 , y0 ) y
45
Khi hm s z = f(x,y) ) xc nh trn tp m D R2 v c cc o hm ring " " " " cp f xy , f yx hai lin tc ti im M0( x0 , y0 ) th f xy ( x0 , y0 ) = f yx ( x0 , y0 )
3.3.2. Tnh o hm ring ca hm hai bin s: C php:[ > diff ( f(x,y),x); [ >diff ( f(x,y),x$2); [ >diff ( f(x,y),x,y); Hoc [ > diff ( f(x,y),y); [ >diff ( f(x,y),y$2); [ >diff ( f(x,y),y,x); Minh ho 6: Cho hm s f ( x, y ) = x y , tnh
2 f f 2 f f ( x, y ) = ( x, y ) ; ( x , y ) = ( x, y ) 2 2 y y x x y x 2 f f 2 f f ( x, y ) = ( x, y ) ; ( x, y ) = ( x, y ) xy x y yx y x
f f 2 f 2 f 2 f , , , , x y y 2 x 2 xy
xy y x y 2 x y xy y x y ln( x ) > diff(f(x,y),x$2); > diff(f(x,y),y); 2 x x2 y x ln( x ) y x y y 2 + > diff(f(x,y),x,y); > diff(f(x,y),y$2); x ln( x ) x x x y ln( x ) y x y + > diff(f(x,y),y,x); x x
> f(x,y):=x^y;
f( x, y ) := x y
> diff(f(x,y),x);
tnh gi tr ca cc o hm ring ti im M ( x0 , y0 ), ta dng lnh [ > subs(x = x0 , y = y0 , % ); Rt gn biu thc [ >simplify(%); By gi tnh cc o hm ring trn ti im M ( e , 1)
xy y > diff(f(x,y),x); x > subs(x=e,y=1,%); 1
(y 1)
0 e ln( e ) 2
(y 1)
( y ln( x ) + 1 )
46
Trn Maple ngi ta ch xy dng thut ton tnh trc tip cc tch phn bi 2 v bi 3. Khi tnh tch phn bi c s chiu ln hn ta c th h thp s chiu nh cc cng thc tch phn bi thng qua tch phn lp. tnh tch phn bi trn hp, ta s dng gi cng c student v gi n ra bng lnh: > with(student);
[ D, Diff , Doubleint , Int, Limit , Lineint , Product , Sum, Tripleint , changevar , completesquare , distance , equate , integrand , intercept , intparts , leftbox , leftsum , makeproc , middlebox , middlesum , midpoint , powsubs, rightbox , rightsum , showtangent , simpson, slope , summand, trapezoid ]
C php: [ > Doubleint( f (x,y) , x =a .. b , y = c.. d); y l lnh "tr", nn n khng cho ta kt qu tnh ton m cho ta cng thc biu
din :
f( x , y ) d x dy c a
Mun bit gi tr ca biu thc trn ta s dng lnh : [ > value(%); Nu gi tr ny khng biu c cc k hiu ton hc bit th ta xem gi tr xp x ( di dng thp phn ) ca n bng lnh: [ > evalf (%); Minh ho 6: Tnh cc tch phn sau a) I =
(4- x
D
- y 2 )dxdy
vi D = { ( x , y) / 0 x 1 , 0 x
3 } 2
> Doubleint((4-x^2-y^2),x=0..1,y=0..3/2);
4 x 2 y 2 d x dy 0 0
3/2 1
> value(%);
1 1
35 8
> evalf(%);
4.1.2Tch phn bi ba:
0.2345690622
a) I =
mt phng x = , y =
, z = v cc mt phng to . 3 2
> Tripleint(x*y*sin(y*z),x=0..pi,y=0..pi/2,z=0..pi/3);
x y sin( y z ) dx dy dz 0 0 0
3 2
> value(%);
1 1 1
2 3 3 sin + 6 4 2
> evalf(%); 0.5821196251 * Tch phn lp 2 ca hm hai bin f ( x , y) khi x [ a , b ] v y thay i t y1(x) n y2(x).
C php: [ > int(int(f(x,y), y=y[1](x)..y[2](x)), x=a..b);
* Tch phn lp 3 ca hm ba bin f ( x , y , z) khi x [ a , b ] v y thay i t y1(x) n y2(x) v z thay i t z1(x ,y) n z2 (x , y).
C php: [ >int( int(int(f(x,y,z), z=z[1](x,y)..z[2](x,y)), y=y[1](x)..y[2](x)),x =a..b);
48
a) I =
xdxdy 1+x + y
2 2
, D = { ( x , y ) / 0 x 2 , y2 2x }
y2 Ta c: D = { ( x , y ) / x2,-2y2} 2
int(int(x/sqrt(1+x^2+y^2),x=(y^2/2)..2),y=-2..2);
2 5 + ln( 5 ) 3 2
b) J =
2
ydxdy , D = { ( x , y ) / 0 x 2 , 0 y
D
1 } sin 3 x + cos3 x
> int(int(y,y=0..1/((sin(x))^3+(cos(x))^3)),x=0..2);
1 1 dx 2 ( sin( x ) 3 + cos( x ) 3 ) 2 0
> evalf(%);
1.417868442
z = x + y2 , z = 2 ( x2 + y2 ) , y = x , y2 = x.
> int(int(int(1,z=x^2+y^2..2(x^2+y^2)),y=x..sqrt(x)),x=0..1);
26 105
C. KT LUN Maple l mt phn mn tnh ton kh phong ph, h tr hu ht cc lnh vc ca ton hc. Do , ng dng Maple vo t hc , t nghin cu c th kim tra c kin thc ton hc ca mnh v to ra nhng t duy mi v ton hc .Ngoi ra, phn mn Maple h tr chng ta bin son nhng bi ging theo gio trnh in t mt cch sinh ng gp phn vo i mi phng php dy hc hin nay.
49