Sveslovenski savez, Beograd Muzej Vojvodine, Novi Sad

Baranda kod Opova naselje kasnoantikog doba

Izloba o ishodima arheolokog istraivanja kod Opova

Ima li Slovena u Banatu i Bakoj u III-IV stoleu?

Beograd, mart 4 april 1994. "Kua Krsmanovia"

Uvod
U Panoniji sa leve strane Dunava, zabeleene su stotine naseobinskih nalazita kasnoantikog doba. Po pravilu, ta nalazita se kod nas i u Maarskoj pripisuju Sarmatima, a u Rumuniji romanizovanim Daanima, odnosno precima Rumuna. Na osnovu podataka o sarmatskim napadima na oblasti koje su Rimljani zauzeli sa desne strane Dunava, kod nas se ustalilo shvatanje da su tada samo Sarmati nastanjivali Banat i Baku. Taj stav je u suprotnosti sa predanjem o postojbini Slovena u Podunavlju, unetom u Nestorov letopis poetkom XII stolea. Da bi se ustanovilo da li Sloveni ive u Banatu i Bakoj u III-IV stoleu, Sveslovenski savez se poduhvatio arheolokih istraivanja. To je vano pitanje za istoriju savremene Evrope, a ne samo za prolost Slovena. Istraivanja su zapoeta u saradnji sa Muzejem Vojvodine. Iskopavanja je vodio dr ore Jankovi u saradnji s Stankom Trifunoviem, a uz pomo 18 dobrovoljaca studenata arheologije, tokom oktobra 1993. Iskopavanje je pomogla optina Opovo, koja je ekipi obezbedila smetaj i radni prostor; Poljoprivredni kombinat Beograd iz Opova obezbedio je ekipi ishranu. Metani Barande iva Markov, Mia Vasi i Bane Vitoli, omoguili su rad na svojim imanjima.

Baranda
Kasno antiko naselje u Barandi zahvata povrinu od oko 4 hektara. Prostire se sa june strane Barande, izmeu Tamia na zapadu i ritova na istonoj strani. Otkopana je povrina od oko 150 m2, uglavnom na jugoistonom kraju nalazita. Otkriveni su ostaci tri nadzemne kue, jedne poluzemunice i pet jama ili trapova. Od kua su sauvane osnove, raspoznatljive po izgorelim delovima - njihove ivice ocrtavaju komadi izgorelog lepa pali sa zidova. Nisu otkopane u celini, ali je jasno da su bile pravougaone, povrina 5,5 h 4 m, 5 h (?) m i 9 h (8?) m. Poto jame za drvene stubove za sada nisu naene, a

na lepu, odnosno ia malteru od blata, vide se otisci prua, moe se pretpostaviti da su zidovi bili od drvenih greda i pletera oblepljenog lepom. Krov je po svoj prilici bio na dve vode, pokriven slamom ili trskom. Na podu najvee kue, blie jednom od uih zidova, naena su dva ognjita. Iskopavanje ove neobino velike kue nije zavreno, pa se jo ne moe rei nita odreeno o njenoj nameni. Od poluzemunice je sauvan samo deo ukopa i uz njega jedan trap; svakako je bila znatno manja od nadzemnih kua. Kue su izgorele u poaru, pa su u njima naeni predmeti koji tada u brzini nisu sklonjeni, pre svega razliito posue. Pored grubog posua za spremanje hrane domorodake proizvodnje (lonci, poklopci zdele), naeni su proizvodi rimskih i drugih grnarskih radionica (raznovrsne zdele, tanjiri, veliki lonci posebnih namena, amfore). To su vrste posua poznate naspram rimskih granica od severnog do Crnog mora. Naeni su i drugi predmeti - gvozdeni klinovi, kameni brusevi, itd. Za datovanje su kljuna dva naena novca, jedan cara Aurelijana (270-275) i drugi cara Konstantina Velikog (305-367). Naselje je izgorelo i naputeno verovatno tokom nekog rata, izmeu 322. i 358. godine. Priroda nalaza ukazuje da su u naselju kod Barande iveli seljaci. Naeni su brusevi za otrenje srpova, trapovi za uvanje poljoprivrednih proizvoda, runi rvnjevi. Nedostatak gvozdenog orua je razumljiv, jer je orue uvek bilo predmet pljake. Na domorodakom posuu otkriveni su otisci itarica, a u lepu kojim su bili malterisani delovi kua, naeni su otisci prosa. Naene su i posude namenjene peenju testa - crepulje. Kosti ivotinja pokazuju da su gajena goveda, ovce i koze, svinje. Glineni prljenci (zamajci za vreteno) ukazuju na preu vune. Ovo stanovnitvo je trgovalo sa Rimljanima - prodavali su verovatno poljoprivredne proizvode, a kupovali orua, nakit i druge zanatske proizvode sloenije izrade.

Naselja u Banatu i Bakoj

U Banatu i Bakoj arheolozi su zabeleili mnoga naseobinska nalazita kasnoantikog doba. Svodei te podatke, dolo se do zakljuka da ta nalazita pripadaju iskljuivo Sarmatima, jer se u rimskim pisanim izvorima jedino oni spominju. U nedostatku drugih miljenja, i poto se na vie mesta nailo na groblja u kojima su uz pokojnike naeni predmeti osobeni za sarmatsku kulturu, to miljenje postalo je opte prihvaeno. Meutim, u meuvremenu su na takvim nalazitima otkopane poluzemunice i zemunice (Vrbas, Klisa i Njegoevo kod Bake Palanke*, Bratei u Rumuniji, itd.). Postalo je jasno da su to seoska naselja, kakva nisu poznata kod Sarmata na drugim prostorima, ali su zabeleena kod Limiganata. * Stara Torina kod Subotice, Apatin.

Limiganti
Amijan Marcelin, znameniti rimski istoriar (oko 330-400), opisao je ratne dogaaje 358-359. godine u dananjoj Vojvodini. Limigante, narod nastanjen u Banatu i Bakoj naspram rimske granice (limes), napala je rimska vojska sa carem Konstancijem II (337-361) na elu. Rimljani su Limigante porazili i proterali, ali za kratko. Limiganti su se vratili, pa su ak probali da ubiju cara Konstancija II i osvete se. U ratu koji se odvijao izmeu okoline dananjeg Titela, Tise, Tamia i Karaa i Nere na istoku, naselja Limiganata su spaljena. Oni se dele na istone Pikenze

i zapadne Amikenze. Nazivani su Sarmatae Limigantes ili Limigantes Sarmatas Servos, jer su privremeno bili robovi "slobodnih Sarmata". Iz krtih opisa jasno je da Limiganti nisu Sarmatske kulture - ive u zemunicama i kuama, opremljeni su maevima i titovima. U isto vreme "slobodni Sarmati" se opisuju kao konjaniki narod opremljen kopljima i oklopima od ronatovine. Posebno je vaan posredan podatak da Limiganti nemaju vladara ili volju, jer odluke donosi savet, dok Germani i Sarmati imaju kraljeve.

Sarmati i Sloveni
Tacit navodi Slovene pod imenom Venedi, kao i drugi antiki pisci. On belei da ne zna tano da li Venedi spadaju u Germane ili Sarmate. Po izgledu su sliniji Sarmatima, ali ih ipak ubraja u Germane, jer ive u kuama, kreu se peice i opremljeni su titovima, dok Sarmati provode svoj ivot na kolima i konjima. I Sarmati i Sloveni, lako su se meali sa drugim narodima. Na primer, etnonim Venadisarmatae zabeleen je u III stoleu na rimskoj karti (Tabula Pojtingerijana) negde oko izvorita Tise. Takoe, ima miljenja da su imena Srba i Hrvata iranskog odnosno sarmatskog porekla.

Sloveni kasnoantikog doba

U kasnoantikom dobu Sloveni su nosioci dve kulture. Pevorska kultura obuhvata Poljsku i iri se do gornje Tise i Dnjestra, dok se zarubinjecka kultura prostire dalje na istok u gornji sliv Dnjepra. Sloveni zajedno sa Gotima i Sarmatima nose ernjahovsku kulturu, koja je zahvatala prostor od sliva srednjeg Dnjepra do donjeg Dunava. Sloveni se raspoznaju po spaljivanju pokojnika, posuu, poluzemunicama, zemunicama i kuama etvorougaone i krae pravougaone osnove. Goti su sahranjivali pokojnike slino Sarmatima, a gradili su kue duge pravougaone osnove. I u pevorskoj i u ernjahovskoj kulturi bila je rairena upotreba zanatskih proizvoda rimskog porekla, dobro poznatih u Banatu i Bakoj.

Jezik stanovnitva Banata i Bake

P. I. afarik je prvi znaajan naunik koji je smatrao da je postojbina Slovena u Podunavlju. U nae vreme stav da Sloveni ive u naem Podunavlju ve u antiko vreme, zastupaju ugledni filolozi kao to su F. Barii ili O. N. Trubaov. Svoje miljenje zasnivaju pre svega na tumaenju hidronima zabeleenih u antikom dobu . Na primer, kod Plinija (I stolee nove ere), nailazi se na Pathissus, um, odgovara slovenskom "Potisje". Tu je i zanimljiv naziv rimskog grada na levoj obali Dunava u erdapu,Tsierna, koji je smeten na uu erne (danas Orava naspram Tekije).

Katalog
1. Lonac raen gnjetanjem, o = 115 mm. 2. Zdela raena na brzom vitlu, glaane povrine, o - 240 mm. 3. Tanjir raen na brzom vitlu, crveno firnisovan, odozgo ukraen peatima, o = 130 mm.

4. Loni raen gnjetanjem, o = 69 mm. 5. Poklopac raen gnjetanjem, izoblien u poaru, o = 107 mm. 6. Deo zdele raene gnjetanjem, o = 155 mm. 7 Deo lonca raenog gnjetanjem, o = 155 mm. 8. Deo lonca raenog gnjetanjem, o = 76 mm. 9. Poklopi raen gnjetanjem, o = 50 mm. 10. Posudica raena bez upotrebe vitla, o = 35 mm. 11. Loni raen gnjetanjem, o = 20 mm. 12. Delovi devet posuda domae proizvodnje. 13. Delovi dve rimske posude. 14. Prljenak raen na vitlu, sa jedne strane ukraen trougaonim ubodima. 15. - 18. Brusevi, d = 182, 118 i 78 mm. 19. - 21. Delovi bruseva. 22. Deo gvozdenog noa. 23. Gvozdena klanfa, d = 70 mm. 24. Deo zidnog lepa sa otiscima prosa. 25. Bronzani novac Konstantina Velikog kovan u Sisciji.

Kua 2
1. Poklopac raen gnjetanjem, o = 160 mm. 2. Deo poklopca raenog gnjetanjem, o = 88 mm. 3. Delovi devet posuda domae izrade, gnjetanje i brzo vitlo. 4. Delovi pet rimskih posuda. 5. Brus, d = 110 mm.

6-7. Delovi bruseva. 8. Deo gvozdenog noa. 9. Deo gvozdene klanfe.

Kua 3
1. Oteena zdela raena na brzom vitlu, glaane povrine, o = 161 2. Deo vee posude raene na brzom vitlu, spolja glaane, sa kruni otvorom prenika 60 mm. 3. Deo vee posude raene na brzom vitlu, spolja glaane. 4. Delovi rimske amfore. 5. Delovi etiri posude domae izrade, gnjetanje i sporo vitlo. 6. Brus, d = 138 mm. 7. Gvozdeni klin, d = 119 mm. 8. Kotano ilo, d = 105 mm.

Poluzemunica
1. Delovi dve posude raenih na sporom i brzom vitlu.

Trap...
1. Delovi pet posuda domae izrade, gnjetanje, sporo i brzo vitlo. 2. Delovi tri rimske posude.

Povrinski nalazi
1. Deo kamenog rvnja, prenik oko 530 mm. 2. Posudica raena bez vitla, o = 55 mm. 3. Loni raen gnjetaljem bez oboda, o - oko 40 mm. 4. Prljenak raen na vitlu, prenik 40 mm. 5. Deo zdele, imitacija tera sigilate.

// Projekat Rastko / Arheologija //

[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomo ]