Professional Documents
Culture Documents
rfan AY
KAYNAK
Tanm : ki tane ayn metal, yada iki tane ayr metalin s kullanarak veya basn kullanarak ilave elektrot kullanmadan yada kullanarak yaplan birletirme ilemine kaynak ad verilir. Genel olarak iki grupta incelenir. 1. 2. Ergitme Kayna Basn kayna
Kaynak endstride hem tamir amacyla hem de dolgu yapmak amacyla geni bir ekilde kullanlmaktadr. ok eskiden perin ok popler bir birletirme yntemi iken bugn kaynak onun yerini almtr. En ok gemilerde, kazanlarda, kprlerde, depolama tanklarnda, boru hatlarnda, otomobil endstrisinde yaygn olarak uygulanmaktadr. Bir kiiye Kaynak diyebilmek iin o kiinin o iten profesyonelce para kazanmas gerekir. 40 dan fazla eidi olan kayna aadaki tablodan grld gibi sekiz grupta toplayabiliriz.
HFRW
Percussion Welding
PEW
Projection Welding
RPW
Resistance-Seam Welding
RSEW
Resistance-Spot Welding
RSW
Upset Welding
UW
Cold Welding
CW
Diffusion Welding
DFW
Explosion Welding
EXW
Forge Welding
FOW
Friction Welding
FRW
HPW
Roll Welding
ROW
Ultrasonic Welding
USW
Electron Beam
EBW
Electroslag
ESW
Induction
IW
Laser Beam
LBW
Thermit
TW
Pirin Kayna Bakr, pirin, bronz, elik ve paslanmaz elik gibi metallerin ikisini veya daha fazlasn birletirmek amacyla eriyen pirin elektrot kullanarak oksi-asetilen gaz altnda yaplan birletirme eklidir. Lehimden daha gl balant salanr. Tamirlerde nemli rol oynar.
Diren Kayna zellikle salarn birletirilmesinde kk bir noktasal blgesinden elektrik akm geirip doan sdan faydalanarak basn uygulamak suretiyle yaplan kaynak eklidir.
Kat Hal - Dvme Kayna Kaynatlacak iki para tav frnnda stlr. Tav rengi kzl hale gelince basn kullanlarak kat durumdayken iki para birletirilir.
a)Tellerin lehimi
Termit Kayna Termit bir birim toz alminyum ile birim demir oksit karmna denir.Bu kaynak krlan raylarn tamirinde ok kullanlr. Al2 + Fe2O3 2Fe + Al2O3 + Is
Oksi-asetilen kaynak ynteminde, kaynan tarifinden de anlald gibi gerekli olacak s ve scaklk birisi yakc, birisi yanc olan iki gazn yaklak 3000 C civarnda yanmas sonucu elde edilir. Malzemenin yapsna uygun ilave dolgu metali (elektrot) kullanlr ve bu metalin erimesi sonucu kaynak yaplr. Yanc olarak kullanlacak gazlarda u zellikler aranmaldr ;
1. Gazn sl deeri yksek olmal 2. 3. 4. Alev scakl yksek olmal ok hzl ekilde tutumal Ucuz olmal ve kolay elde edilmelidir.
Bu alardan bakldnda hava gaz, metan, propan, btan, hidrojen ve asetilen gazlar arasnda en uygun olan asetilen gaz olduunu syleyebiliriz.
KARPT KAZANLARI Karpitin suyla temas ekline gre 3 tip asetilen kazan mevcuttur. 1. 2. Dme Sistemli Islatmal Sistem
3 Daldrmal Sistem
Kazanlar deiik ekillerde snflandrlrlar. Asetilen miktarna gre, kazan basncna gre ve karpitin su ile temas ekline gre snflandrma en ok yaplan snflandrma eitleridir. Suyla temas ekline gre ; a. b. Dmeli : Sepete konan karpitler sarslr. Suya den karpit kimyasal reaksiyon yapar. Gaz elde edilir. Islatmal : Karpit nce alt blmlere yerletirilir. Su vanas alr. Delikli borudan fskiye eklinde su damlatlr. Karpit reaksiyona girer. Gaz elde edilir.
c. Daldrmal : Karpitle dolu olan sepet ihtiyaca gre aa yukar indirilerek suyla temas ettirilir. Karpit reaksiyona girer gaz elde edilir.
Fosforlu Hidrojenin Temizlenmesi Karpitten elde edilen asetilen saf deildir. erisinde kkrt, amonyak gaz, kire ve fosforlu hidrojen ierir. Bunlardan fosforlu hidrojen hari hepsi suyun iinden geerken erirler. Fakat fosforlu hidrojen erimez. Asetilenle birlikte kazanda toplanr. Asetilen kaynak iin alumaya geldiinde oda beraber gelir. 3000 C scaklkta kaynak yaplrken hidrojen molekl halinden atom haline geer ve binlerce hidrojen atomu yksek scaklklarda hzl, scaklk dtke yavalayarak kaynan iinde hareket eder. Scakln dt yerlerde hareket durunca atom halindeki hidrojen tekrar molekl haline geer. H2 H + H H + H H2 ekline dnr.
Hareket durur. Binlerce H2 molekl ok kk mikro boluklar oluturur. Bunlar gzle grlmezler. Para kullanlaca zaman souk atlak (hidrojen gevreklii) adn verdiimiz kaynak hatalarna sebep olurlar. Bunun iin fosforlu hidrojenin temizlenmesi arttr. Bu amala asetilen kazannn kenarna temizleme tp konur. erisine demiroksiklorr maddesi konulur. Asetilen gaz bu maddeden geerken fosforlu hidrojen tutulur. Gaz temizlenmi olur.
Emniyet Tpleri
Sulu Tip
Kuru Tip
Asetilen Kazanlarnda Patlama Olay Asetilen kazanlarnn zerinde basnc gsteren manometreler vardr. Manometre maksimum 5 atm yi gememelidir. nk kimyasal olarak asetilen C2H2 olarak karbon ve hidrojen bileik haldedir. Zoraki bir arada bulunmaktadrlar. Kazan ierisindeki asetilen gaz basnc 1,5 - 2,5 atm arasnda tutulur. Asetilen gaz retim esnasnda bu basn alrsa scaklkta 80 C yi geerse H ile C nu bir arada tutmak zorlar. Aniden hidrojen karbondan ayrlr. Bir anda 11 misli basn doar. rnein 4 atm basn varsa 11x4=44 atm olur. Bu basnca kazan dayanamaz ve patlar. Sonuta lm olabilir. Bu yzden ok dikkatli olunmaldr.
Asetilen Gaznn Svlatrlmas Asetilen gaz halinde kazanlarn iinde yksek basnta braklamayacan biraz nce grmtk. Bu ise srekli yaplacak bir kaynak ii olduu zaman asetilen gaznn abuk bitmesine neden olur. Oysa asetilen tp evlerimizdeki gazlarda olduu gibi svlatrlabilinir. Bunun iin tpn iine sngerimsi bir madde (%10), aseton (%42), emniyet pay (%15) brakldktan sonra geri kalan ksm asetilenin sv (%33) halde bulunaca bir yer braklarak gerekletirilir. Bu artlardaki asetilen 20 atm basnca kadar sktrlabilinir. Patlama olmaz. Sv asetilen daha temizdir ve uzun sreli kaynak ileri iin daha uygundur.
Oksi-Asetilen Gaz Ergitme Kayna Yakc gaz (OKSJEN): zgl arl = 1,42 kg/m3 (0C ve 1 atm) (hava = 1,29 kg/m3) Renksiz, Kokusuz, Soutulduunda mavi renkli bir sv hline gelir. Normal koullarda oksijen gaz suda znr. 0C ve 1 atm basnta 1 litre suda 31 mL oksijen gaz znr. Sv oksijen ok zayf olarak mknats tarafndan ekilir. Bunun sebebi oksijen moleklnde iftlememi elektronlarn bulunmasdr. Elementel oksijen, yakc gaz olarak asetilen kaynaklnda yksek scaklk elde etmek iin ve oksitleyici gaz olarak fze yaktlarnda kullanlr.
Yakc gaz (OKSJEN): Eldesi : a. Havadan : Havann hacimce % 78 i azot, % 21 oksijen ve % l i argon, neon, karbondioksit, su buhar gibi teki gazlardr. Hava -196C nin altna soutulacak olursa svlar. Daha sonra sv hava buharlamaya braklacak olursa -196C de azot uzaklar, geride oksijen kalr. Oksijen iindeki safszlklar aamal buharlatrma ile uzaklatrlr. b. Sudan : Pahal olmakla birlikte suyun elektrolizi ile oksijen elde edilebilir . 2H2O 2H2 + O2 Tepkime bazik ortamda cereyan eder. Anottan oksijen, katottan H2 kar.
Sv eren Oksijen tpleri : Oksijen asetilende olduu gibi svlatrlarak tplere doldurulabilinir. Sanayide linde yntemi ile havadan oksijenin svlatrlmas aadaki diyagramda gsterildii gibi yaplmaktadr. Sv oksijenin hem nakli hem de depolanmas daha da kolaydr. rnek vermek gerekirse 1000 m3 lk bir gaz oksijen iin 16 m apnda 11 m yksekliinde dev bir silindirik kaba ihtiya vardr. Ayrca bunun iin 40 lt lik tplerden 166 tane tp 7 kamyon kullanlmaldr. Oysa ayn miktar gaz svlatrlrsa 1,4 m apnda kresel bir basnl kap kafidir. Tamak iinde kamyonet yeterlidir.
Tp Manometreleri
Tp Reglatrleri
Kapatlrken ise bu sylenenin tersi yaplr. flece taklacak hortumlarn kelepe ile balanmas zaruridir. ayet fle snmsa nce asetilen kapatlr. Oksijen ak vaziyette suya batrlp soutulabilinir. Geri tepme meydana gelirse ilk nce asetilen musluu kapatlr. Sonra tp kontrol edilir. alumaya taklacak hortumun uzunluu en az 5 m olmaldr.
Asetilen Kaynanda alumaya Taklan Kaynak Ular Metal Thickness In 1/64 - 1/32 1/32 - 3/64 1/32 - 5/64 3/64 - 3/32 1/16 - 1/8 1/8 - 3/16 Tip Size No. 000 00 0 1 2 3 Rod Size In 1/16 1/16 3/32 1/8 5/32 3/16-1/4 Oxygen Pressure PSI 3 3 3 3 4 4 Acetylene Pressure PSI 3 3 3 3 4 4
Metal kalnl ile kesme u ilikisi Metal Thickness Size # (in) 3/16 5/8 1 2 3 4 7 10 12 14 00 0 1 2 3 4 5 6 7 8
Oksi Asetilen Kaynak Alevi flecin ucundan kan oksijen ve asetilen karm gaz yanar ve bir alev oluturur. Alev dikkatli incelendiinde blge ierir. 1. Mzrak Blgesi 2. 3. Reaksiyon Blgesi Yelpaze Blgesi
Mzrak Blgesi : 3-4 mm uzunluunda parlak bir blgedir. Burada hibir reaksiyon olmaz nk scaklk alevlenme scaklnn altndadr
Oksitleyici Alev : Bu alev eidinde oksijen daha fazladr. Bu alevin grnts koyu mavi renktedir. Kesme ilemlerinde ve musluklarn kaynanda inkonun buharlamamas ZnO yapmas iin kullanlr.
3. Karbonlayc Alev : Bu alev eidinde asetilen oksijenden daha fazladr. Alevin grnts sarmtrak renktedir. Dkme demirlerin kaynanda stma sebebiyle yaklan karbonun yeniden takviyesi iin bu alev kullanlr.
1889 ylnda Zerener ark glendirmek iin ift karbon elektrot kullanmtr. 1890 ylnda Yugoslav Slavianoff hem ark teekkl ettiren hem de eriyen elektrot kullanarak bugnk ark kaynann temelini atm oldu.
Ark teekkl : ekilden de grld gibi elektrik ark gerilimin etkisiyle kzgn olan katottan kan elektronlarn byk bir hzla anodu bombardman etmesiyle oluur. Ortaya byk bir enerji kar. kan bu enerjinin %85i s %15i n enerjisidir.In enerjisi e ayrlr.
ltraviyole In (%10) : Bu n gzde ve ciltte yanklar meydana getirir. Fazla alnrsa yaraya dnr. Ayrca bu n havann oksijenini OZON gazna dntrr. Bu gaz ise zehirli bir gazdr. Bunun iin kaynak yerleri havasz ve kapal mekanlar olmamaldr. Bu nn zararndan korunmak iin eldiven ve nlk giyerek btn vcudun korunmas gerekir.
Enfraruj In (%60) : Krmz renkte olan bu nlar scaklk verirler fazla zararlar yoktur. Scaklktan korunmak iin iyi giyinmek kafidir.
Ark flemesi : Bir telden bir akm getii zaman manyetik bir alan meydana gelir. Bir elektrik ark da hareket halindeyken bir iletken kabul edildiinden onun etrafnda da manyetik bir alan meydana gelir. Bu manyetik alan kaynak esnasnda erimi haldeki metali oynatr. te buna ark flemesi denir. Ark flemesi kaynak esnasnda yetersiz birleme (incomplete fusion) kusuruna neden olur.
Doru Akmla (DC) alan Dinamolu Kaynak Makinesi : Bu makine motor ve dinamodan meydana gelir. Motor benzinli-dizel motoru olabildii gibi elektrik motoru da olabilir. Dinamo elektrik retir. Dinamoyu eviren ise normal (benzin-dizel) motordur. Bu makinelerin dnen ksmlar fazla olduundan sk sk arza yaparlar verimleri yksek deildir.
Redresrl Kaynak Makinesi : Doru akm (DC) kaynak makinesi olarak da bilinir. Gerilimi ykselten, akm dren, dalgal akm (AC) doru akma (DC) dntren makinedir. Elektrot ve ase balantlarnda, art ve eksi kutuplarn yeri deitirilebilir.
Gazalt Ark Kayna: Kaynak blgesini havann ve evrenin olumsuz etkilerinden korumak amacyla eitli gazlar kullanld iin, gazalt kayna olarak adlandrlr. Kaynak blgesi hava ile temas ederse, kaynak ilemi salkl olmaz. Bu yntemde kullanlan gazlar, ayn zamanda yanmay hzlandrarak daha fazla snn aa kmasn salar. Bu da kaynak nfuziyetini arttrr. Kaynak ileminde kullanlan gaz ve elektrot cinsi, kaynaa adn verir.
b. Argon-Ark Kayna : Bu yntemde elektron tungstenden yaplmtr. Argon gaz koruyucu gazdr. Dalgal akm kullanlr. Bu dalgal akmn argon gaz iinde ark oluturmas g olduundan yksek frekans tututurucusu ad verilen bir aparat kullanlr. Argon gaz pahal bir gazdr. Bakr pirin, alminyum gibi malzemelerin kaynanda kullanlr.
b. MAG (Metal Active Gas) Kayna : Bu kaynan en nemli zellii CO2 gaznn kullanlmasdr. Sigma ile aralarndaki fark : Kullanlan gazlarn deiik olmas ve MAG kaynak makinesinde akmn deil, gerilimin ayarlanmasdr. Karbondioksit (CO2) , oksijen, hidrojen gazlar ve karmlar koruyucu gaz olarak kullanlr. Kaynaa balamak iin elektrot apna ve ilerleme hzna uygun gerilim seilir. Elektrot teli, bakr kaplama yaplm ve plastik makaralara sarl halde piyasada bulunur. Elektrot aplan 0,6 - 2,4 mm arasnda deiir. Argon ve Helyum gazlar tek atomlu karbondioksit ise molekl halindedir. Normal scaklkta CO2 gaz koruyucudur. Yksek scaklkta CO ve O ayrr. Kaynak esnasnda bu serbest oksijen FeO veya CO yapar. Bu yzden kullanlacak elektrot oksitlenmeyen olacak fakat rts Al, Mn, Si gibi oksitleri kendine ekebilen elementlerden olmaldr. CO2 ucuzdur. DC akm ters kutuplama yaplarak kullanlr. Baka gazlarla kark halde de kullanlr.
Sa Kalnl 1 mm 2 mm 3 mm 4 mm 6 mm
Amper
45 -70 Amp 100 - 130 Amp 120 - 170 Amp 140 - 200 Amp 160 - 220 Amp
Tozalt Kayna : Bu yntemde kaynak blgesinin d etkilerden korunmas, karm halindeki tozlar (silisyum, manganez vb.) yardmyla salanr. Dier kaynak trlerinde olduu gibi ark oluumu ; kaynak teliyle, kaynatlacak para arasnda meydana gelir.
ARKLA METAL KESME trl elektrotla kesme eidi vardr. 1. Karbon elektrotla kesme : Bu ilemde zeri bakr kapl grafitten yaplm elektrotlar vardr ve doru akm kullanlr. Bu kesmenin esas parann ksmen erimesine dayanr. Kesilen yzey ok kaba olur ve sonradan ilenmeye ihtiyac vardr. Bu yntemle daha ziyade hurdaya atlacak veya sonradan ilenmeye ihtiyac olmayan paralarn kesilmesi yaplr.
2. rtl elektrotla kesme : Bu ilemde 4-6 mm apnda asidik, rutil, sellozik, oksidik tip elektrotlar doru veya alternatif akmda 60-70 amper/mm lik bir akmda kesme ileminde kullanlrlar. Bu yntemle kesme bir eritme ilemine dayanmaktadr. Kesilen yzey ok kaba olur. Sonradan ilenmeye ihtiyac vardr. Amper 160 - 260 240 - 360 250 - 400 Boyut 3/32 1/8 5/32
3. Haval karbon arkyla kesme : Bu ilemde karbondan yaplm bir elektrot ve i paras arasnda teekkl ettirilen ark metali eritir. Bu esnada pskrtlen basnl hava eriyen metali kesme blgesinden atar. Bu esnada metalin oksitlenmesi sz konusu deildir. Metalin uzaklatrlmas havann gcyle salanr. Bu yntemle daha ziyade paralara kaynak az, oluk ama ve hatal kaynak dikilerinin sklmesi sz konusu olduu zaman kesme yaplr.