Tri thc lun ca Descartes [1]

ng ngy: 15:01 25-07-2009 Th mc: Tng hp

Ren Descartes (1596-1650) c nhn nhn rng ri l cha ca trit hc hin i. Nhng ng gp ng ch ca ng m rng n c Ton hc v Vt l hc. Bi vit ny tp trung vo nhng ng gp trit hc ca ng trong L lun nhn thc. c bit l tp trung vo d n Tri thc lun trong tc phm ni ting ca ng: Meditations on First Philosophy [Cc Suy nim v Trit hc nht].

1. Quan nim v Nhn thc trn phng din Ni ti lun, Tnh Bt kh bc, Phng php lun v Duy l lun o 1.1 Phn tch v Nhn thc o 1.2 Thuyt Ni ti v S Bin minh o 1.3 Tnh Bt kh bc trong Ng cnh o 1.4 Li tip cn Phng php lun o 1.5 Cc nim bm sinh 2. Cc Phng php: Bo cn lun v s Hoi nghi o 2.1 Bo cn lun o 2.2 Phng php hoi nghi 3. Suy nhim u tin hoi nghi cc Lp lun o 3.1 Hoi nghi v Gic m o 3.2 Hoi nghi v c thn 4. Cogito Ergo Sum o 4.1 mc u tin ca Nhn thc o 4.2 Nhng liu c Nhn thc khng? 5. c quyn Nhn thc lun v tnh Bt kh bc o 5.1 Nhn thc tt nht ca ta: Tri gic R rng v Sng sa v tnh bt kh bc ca n o 5.2 c quyn Nhn thc lun ca cc Phn on v Tinh thn 6. Trng phi Descrates o 6.1 Xc lp s m bo thn thnh cho qui tc C&D o 6.2 Tnh lp lun vng trn v Lp lun rng hn 7. Mang li s Hin hu cho Th gii vt cht bn ngoi o 7.1 Trng hp v tnh Bn ngoi ca cc Nguyn nhn ca Cm gic o 7.2 Trng hp v tnh Vt cht ca cc Nguyn nhn ca Cm gic 8. Chng minh rng Mt ngi khng phi ang nm m

1. Quan nim v Nhn thc trn phng din Ni ti lun, tnh Bt kh bc, Phng php lun, Duy l lun.

1.1. Phn tch v Nhn thc Descartes ni ting vi vic nh ngha nhn thc bng s hoi nghi. Trong khi phn bit nhn thc nghim xc (scientia) [khoa hc] v cc cp bc thp hn ca s xc tn (persuasio) [s thuyt phc], Descartes vit: Ti phn bit hai loi nhn thc nh sau: c s xc tn khi vn cn c l do no c th dn chng ta n s hoi nghi, nhng nhn thc l s xc tn da trn mt l do mnh n ni n c th khng bao gi b lung lay bi bt k l do mnh hn no khc. (Th t nm 1640 , AT 3:64-65) ch khc, khi tr li mt thch thc rng khng bit liu ng c thnh cng trong vic t nn tng cho nhn thc nh vy khng, Descartes vit: Nhng v ti thy rng bn vn b dnh cht vo nhng s hoi nghi m ti trnh by trong Suy nim 1, v trong nhng s hoi nghi m ti ngh l ti rt cn trng loi b trong nhng suy nim sau , by gi ti s trnh by ln th hai v c s m theo ti ton b s chc chn ca nhn loi c th t nn tng trn . Trc ht, ngay khi chng ta ngh rng chng ta tri gic chnh xc ci g , th t khc chng ta b thuyt phc rng tri gic l ng. By gi nu s xc tn ny l vng chc n ni ta khng th no c l do g hoi nghi ci m ta b thuyt phc , th ta s khng t ra bt k cu hi no xa hn na: Chng ta c mi th m ta c th mun mt cch hp l V s gi nh m chng ta a ra y l v mt s xc tnh vng chc n ni hon ton khng th no b ph v; v mt s xc tn nh vy r rng l ging vi s chc chn hon ho nht. (Th tr li 2, AT 7:144-45) Nhng on ny (v cc on khc na) lm ta thy r rng Descartes hiu s hoi nghi nh i lp vi s chc chn. Khi s chc chn ca ti gia tng, s hoi nghi ca ti s suy gim; tri li, khi s hoi nghi ca ti gia tng, s chc chn ca ti s suy gim. Yu cu tin quyt rng nhn thc phi c t nn tng trn s chc chn hon ton, hay s chc chn hon ho, l tng ng vi vic i hi mt s vng mt hon ton s hoi nghi mt tnh bt kh hoi nghi, hay s khng c kh nng xi mn s xc tn ca mt ai . Nhn mnh mang tnh phng php ca Descartes ln s hoi nghi, ng hn l ln s chc chn, nh du mt s cch tn tri thc lun. Ci c gi l phng php hoi nghi ny s c bn di (Mc
2).

S chc chn/ tnh bt kh hoi nghi m Descartes quan tm v tnh cht l thuc phng din tm l hc, d khng hn ch l tm l hc ch khng n thun l mt tnh cm khng th l gii. y cng l mt tnh cht nhn thc ring bit, lin quan n mt loi thc nhn thun l. Trong sut nhng m men ca s chc chn, dng nh th tri gic ca ti c hng dn bi mt nh sng tuyt vi trong tr tu (Suy nim 4). S soi sng thun l ny tng sc mnh cho ti nhn mt cch hon ton r rng bng con mt tinh thn ca ti; nhng tnh cm ca ti v s chc chn c t nn tng thc t, Ti thy mt mu thun hin nhin trong vic t chi xc nhn v ci m ti b thuyt phc. (Suy nim 3) Liu chng ta c nn xem nghin cu ca Descartes nh mt phin bn ca s phn tch v nim tin chn thc c bin minh v nhn thc ln ngc n Plato khng? Cc on vn trn c trch dn t nhng pht biu r rng nht ca Descartes v loi nhn thc m ng tm kim. Tuy nhin, chng li lm ny sinh nhng cu hi v chng mc m ng tip tc nghin cu vi cc phn tch khc v nhn thc. Phng din c bn, nhng s c trng ha ca ng hm mt s phn tch v nim tin c bin minh hay ni theo ngn ng gn vi ngn ng ca ring ng (v ni m s bin minh c hiu da vo tnh khng th lay chuyn c), tc mt s phn tch v s xc tn khng th lay chuyn c. Khng c yu cu tin quyt no c nu ra ni rng s xc tn ca ngi nhn thc t-s-c s l chn thc, i lp vi vic s xc tn y c tnh chc chn khng th lay chuyn c. Th th, phi chng chn l khng phi l mt yu cu tin quyt ca loi nhn thc chnh xc ca Descartes? Nhiu ngi s chn bc trc gi ny. V trong nhiu vn bn m Descartes vit v chn l, thm ch ng cn c trng ha mt qui tc to nn chn l (Suy nim 5). V th, dng nh r rng, d trong cc trng hp khc c nh th no, Descartes quan nim nhn thc nh vic gia tng chn l. Nu khng ai ph nhn iu ny, th ti s ng vai tr lm lut s phn bin vy. Tht khng nht qun khi tin rng chng ta ang theo ui chn l, thm ch thnh cng trong vic to ra chn l, v tuy nhin phi hiu cc iu kin cho s thnh cng hon ton da theo s chc chn; ngha l, phi khng nh rng vic xc lp mt mnh ch l vic tri gic n vi s chc chn. Hy ghi ch li iu m Descartes ni, v s chc chn hon ho m ng ang tm kim, rng n mang li tt c nhng g m chng ta c th mun mt cch hp l, ng cn ni thm (trong cng on ): i vi ta, th ci g l ci m ai c th nhn ra rng s tri gic m chng ta s b thuyt phc mt cch rt mnh m vo chn l ca n [nhng]c th i vi Thng hoc mt thin thn l c v sai lm, hay ni thng ra l sai lm?

Ti sao iu c cho l tnh sai lm tuyt i ny li quy ry ta, v chng ta khng tin n v thm ch cng khng hoi nghi cht no v n? (Th Tr li 2) Theo mt s c v nhn xt ny, Descartes r rng ang bao qut h lun ca vic nh ngha nhn thc hon ton da vo s xc tn khng th lay chuyn c: ng tha nhn rng vic t n loi nhn thc m ng ang tm kim l tng hp vi vic ni trng ra mc sai lm. Nu y l vic c chnh xc, th kt lun th v l ngun cm hng ti hu ca Descartes khng phi l chn l tuyt i, m l s chc chn tuyt i. D nhin, khng th lm ng (theo s c ny) rng nhng nhn xt ging nhau ny hm rng vic t n s chc chn hon ho ny i hi phi b thuyt phc mt cch khng th lay chuyn c rng, ni trng ra, chng ta khng mc sai lm. Theo mt s c rt khc v on ny, Descartes li ang lm r rng phn tch v nhn thc l trung tnh khng phi v chn l, m l v chn l tuyt i: ng ang mun ni rng iu kin chn l cn thit cho nhn thc c lin quan n chn l nh s gn kt. Tuy nhin, mt l gii dt khot cho nhng vn ny phi t c chp thun chung trong khi vn liu. iu r rng l loi nhn thc m Descartes ang tm kim i hi, t nht, s xc tn chc chn khng th lay chuyn c. 1.2. Thuyt Ni ti v s bin minh Mt cch phn chia cc l thuyt v s bin minh l da theo s phn bit gia thuyt ni ti vi thuyt Ngoi ti. Ni n gin: mt l thuyt v s bin minh l thuc thuyt Ni ti trong chng mc n i hi rng cc nhn t dng bin minh l c th hiu c i vi s nhn thc c thc ca ngi nhn thc; l thuc thuyt Ngoi ti trong chng mc n khng buc phi c iu kin tin quyt y. Thuyt Ni ti ca Descartes i hi rng mi nhn t dng bin minh phi c hnh thc ca cc nim. V ng tin rng cc nim, ni thng ra, l cc i tng duy nht ca tri gic, hay nhn thc c thc. c lp vi l thuyt v cc nim, nhng hoi nghi c tnh phng php ca Descartes ngm mt gi nh c sc mnh tng t: i vi hu ht ton b cun Meditations, ngi pht ngn-suy nim ca ng, vn sau ny c ch n nh ngi suy nim, i theo gi nh rng mi t tng ca h u ang xut hin trong mt gic m. Gi nh ny tng ng vi vic i hi rng s bin minh phi c hnh thc cc nim. Mt h lun quan trng ca nghin cu ny l vic nghin cu trit hc nghim ngt

phi tin hnh thng qua mt chin lc t trongrangoi tc mt chin lc m Decartes c cng i theo, v chin lc ny ko di nh mt du xc nhn cho cc tri thc lun hin i thi k u. Sau cng, mi phn on u c t nn tng trn mt s kim duyt cc nim ca tinh thn. Xt ring, nghin cu trit hc l mt nghin cu v cc nim. Chin lc c tnh phng php ca cun Meditations c thit k buc ngi c phi i theo phng cch nghin cu ny. 1.3. Tnh bt kh bc trong Ng cnh Trong vic c trng ha nhn thc nh khng th no b ph hy, Descartes miu t nhn thc nh s ko di. Descartes vit, s xc tn ca chng ta phi mnh n ni n khng bao gi b lung lay, vng chc n ni ta khng th no c bt k l do g hoi nghi. Descartes mun c mt loi tnh chc chn/ tnh bt kh hoi nghi thuc cp bc cao nht, c trn phng din mc ln phng din lu bn. ng mun c nhn thc hon ton bt kh bc. Yu cu tin quyt cho tnh bt kh bc ny hm nhiu hn l tnh n nh n thun. Mt ngi nhn thc t-s-c [would-be] hn c th t c tnh n nh ch bng cch khng bao gi phn t v cc l do hoi nghi. Qua vic qui chiu n mt ngi nh vy, Descartes ch ra rng d mt l do s hoi nghi c th khng xut hin ra vi h, nhng n vn c th hin ra nu c ai nu ra vn hoc nu h t mnh nhn vo vn (Th tr li 2) Nhiu ngi c kt lun rng cc tiu chun ca Descartes v s bin minh l qu cao, v h suy lun rng hu nh chng c g m chng ta thng xem nh nhn thc snh c. Trc khi i n kt lun ny, chng ta phi t iu kin tin quyt v tnh bt kh bc vo ng cnh. Descartes l mt nh ng cnh lun theo ngha l ng cho php cc tiu chun khc nhau ca s bin minh ph hp vi cc ng cnh khc nhau. iu ny khng n thun ni r rng: Do ph thuc vo ng cnh nghin cu, s bin minh c gi tr nhn thc i khi cn v i khi khng cn. Hay c th ni mnh hn rng: do ph thuc vo ng cnh nghin cu, cc tiu chun ca s bin minh c gi tr nhn thc c th bin i a dng. Chng hn mt nh ng cnh lun c th chp nhn rng ni v nhn thc th d ngi ta ang m t cc thnh tu tt nht ca khoa hc thng nghim, hay cc thnh tu tt nht ca Ton hc, chng cng ph hp ngang nhau, trong khi tha nhn rng ci trc da trn cc tiu chun v s chng minh yu hn ci sau. V d ny c tim nng nh lc hng, v Descartes c v khng

thch coi s chng minh n thun thng nghim l s bin minh c gi tr nhn thc. Nhng da trn vic m rng tiu chun cho ci m ng thy t nht th cng c th chp nhn c, tiu chun tha nhn s bin thin ph thuc vo ng cnh. Tiu chun ti thiu ca Descartes nhm n cp ca s chc chn ny sinh khi tri gic ca tinh thn va r rng va sng sa. (i vi Descartes, tnh r rng i lp vi tnh m h, v tnh sng sa i lp vi tnh ln ln). ng cho rng cc phn on c t nn tng trn tri gic r rng v sng sa l bt kh bc (t nht, i vi nhng ai cha tng c Meditations). Nhng ng thng xuyn c trng cc phn on bt kh bc l nm cp ny ca s chc chn khi s dng thut ng (chng hn, cognitio [nhn thc] v ci c nhn thc [cognates]) c chuyn ng rt hay trong ting Anh l knowledge (v cc cognate). Trong ng cnh nghin cu ang tin hnh trong Meditations, Descartes khng khng nhn mnh tnh bt kh bc. (in hnh, ng o ngc thut ng scentia [khoa hc] i vi loi nhn thc ny, d ng s dng cognitio v cognates ca n cho c hai ng cnh). Mc tiu ca Descartes l t ra mt nn tng trng cu cho nhn thc mt ln cho xong. t c iu ny, ng cho rng chng ta c l khng th i qu xa trong thi khng tin tng [ca ta] (Suy nim 1). C mt tiu chun loi ra mt s chn l hn cn tt hn l bin minh cho mt s tin tng sai lm. Mt lun th v ny sinh c gi l Lun nhn thc v thn. Descartes khng nh rng d nh v thn rt c th c nhn thc su sc nhng h khng th c loi nhn thc bt kh bc m ng ang tm kim: Vic mt nh v thn c th nhn thc r rng [clare cognoscere] rng Tng ba gc trong mt tam gic l bng hai gc vung l ci g ti khng tranh ci. Nhng ti khng nh rng nhn thc ny [cognitionem] ca h khng phi l nhn thc ng tht [scientiam], v khng c hnh vi nhn thc [cognitio] no vn c th gy ra s hoi nghi c v ph hp vi ci c gi l nhn thc [scientia]. V lc ny chng ta ang gi nh rng c nhn y l mt nh v thn, h khng th chc chn rng h khng b la gt da trn nhng vn dng nh rt hin nhin vi h (nh ti gii thch y ). (Th tr li 2) Di y, ti s gi loi nhn thc bt kh bc m Descartes ang tm kim nh Nhn thc (vi ch N vit hoa). 1.4. Li tip cn phng php lun

Ngi nhn thc t-s-c lm nh th no nhn bit cc ng vin cho Nhn thc? Hy phn bit phn ng c th lun v Phng php lun i vi cu hi ny. Nh c th lun c xu hng tin vo cc trc quan b mt ca h i vi cc yu sch nhn thc c th. Cc trc quan ny sau c th c s dng gip xc nh cc nguyn tc nhn thc chung hn. Tri li, nh Phng php lun, c xu hng khng tin vo cc trc quan b mt ca h. H a thch bt u vi cc nguyn tc chung v cc phng php ring hn. Cc nguyn tc c tnh phng php c th sau c dng t n cc phn on phn t, chc chn v cc yu sch nhn thc c th. Descartes ni ting trong lnh vc phng php lun. Nhng ngi hng tm tr ca h xung cc con ng cha ai tng i mt cch ngu nhin i khi may mn li tm c mt chn l no , nhng Descartes vit, tt hn l ng bao gi trm t nghin cu v chn l v bt k vn g m khng c mt phng php (Cc qui tc 4). Mc d ta c th cm nhn b mt rng tri t khng chuyn ng, v cc vt th bnh thng (nh ci bn, ci gh) ch l ci m chng c v nh vy, nhng cc hc thuyt c gii lun mi ni ln th k 17 hm rng cc phn on y l sai. Cc loi trng hp y nhn mnh tnh khng xc thc ca cc trc quan b ngoi ca ta v i hi phi c mt phng php phn bit chn l v tnh sai lm. Quan nim ca Descartes khng ni rng mi trc quan tin-phn t ca ta u phm sai lm. ng tha nhn rng cha tng c ngi no c u c lnh mnh hoi nghi nghim tc v cc tuyn b c th nh thc s l c mt th gii, v con ngi c c th (Bn tot yu). Quan nim ca ng cho rng cc phn on tin-phn t c v nh b t nn tng sai, thm ch c khi cc phn on y c ng i na. Bin chng php ca Suy nim 1 c trng mt s i u gia thuyt c th vi Phng php lun, trong phng php lun l ngi chin thng. V d, ngi suy nim (trong khi ni ln cc cm nng duy nghim), vi t cch cc ng vin cho cc nn tng ca Nhn thc, nu ra cc pht biu thy r b ngoi rng ti ang y, ngi bn l si, eo gng tay gi m, cm mnh giy ny trong tay, v.v.. l cc vn c th m ta khng th no hoi nghi c, hoc c v nh khng th hoi nghi c. tr li (v mi cp ca bin chng php), Descartes vin n cc nguyn tc c tnh phng php ca ring ng ch ra rng s r rng b ngoi ca cc tuyn b c th y l khng p ng cho sc nng ca s chng minh. 1.5 Cc nim bm sinh

Vic Descartes trung thnh vi cc nim bm sinh t ng vo trong mt truyn thng duy l ln ngc ln tn Plato. Nhn thc v bn tnh ca thc ti phi sinh t cc nim ca tr tu, ch khng phi t cc gic quan. V th, mt phn quan trng trong nghin cu siu hnh hc l c lin quan n vic hc cch t duy bng tr tu. Ng ngn ci Hang [ca Plato] miu t ch duy l ny da vo cc th gii phn bit v phng din tri thc lun. Plato v nhng ci m cc gic quan nhn ra nh hnh nh m o trn tng ca mt ci hang hu nh khng c nh sng tc l, cc hnh nh ca cc tn ti c tnh hnh nh n thun; ng v ci m tr tu nhn ra nh mt th gii ca cc tn ti c s tn ti y c soi sng bi nh mt tri sng rc. n d m t rt ph hp hon cnh kh khn trn phng din nhn thc ca ta, da vo hc thuyt ca ring Descartes. Mt chc nng quan trng ca cc phng php ca ng l phi gip ngi nhn thc t-s-c nh hng li s quan tm ca mnh t hnh nh gy ln ln ca cc gic quan, n th gii sng sa ca cc nim r rng v sng sa ca tr tu. Nhng so snh xa hn l vi hc thuyt ca Plato v s hi tng. nh suy nim trong Suy nim 5 nhn xt sau khi p dng phng php lun ca Descartes, qua khm ph cc chn l bm sinh bn trong: ngay ln u tin khm ph ra chng, c v nh ti khng hc khng c g nhiu iu mi m nh khi ti nh li nhng iu m ti bit trc y (Suy nim 5). ch khc, Descartes thm vo, v cc chn l bm sinh: Chng ta i n ch nhn bit chng bng nng lc tr tu c hu ca ring ta, m khng c bt k kinh nghim cm tnh no c. Mi chn l hnh hc u thuc loi ny khng ch l cc chn l hin nhin nht, m l tt c cc chn l khc, d chng c v kh hiu n nh th no. V vy, theo Plato [k li], Socrates hi mt ch b n l v cc yu t ca hnh hc v qua ch b c th a ra mt s chn l chc chn t tm tr ca ring mnh m ch khng nhn ra l c chng trc y, do Plato n lc xy dng hc thuyt v s hi tng. Nhn thc ca ta v Thng cng thuc loi ny. (Th t 1643) Kinh nghim t tng v sp nn ni ting trong Suy nim 2 c cho l minh ha (ngoi cc iu khc) cho mt trnh t nh tm ra ci g c tnh bm sinh. Kinh nghim t tng c ngha gip ngi suy nim t n mt s xem xt k lng thun ty tinh thn, lnh hi d hn cc nim bm sinh ca c th (Suy nim 2). Theo Descartes, tinh thn ca ta lu tr sn v s cc khi nim tr tu khc nhau cc nim m ni dng ca chng phi sinh ch t bn tnh ca tinh thn. Kho lu tr ny c cc nim trong Ton hc (v d, con s, ng, tam gic), trong Logic hc (v d, mu thun, tt yu), v trong Siu hnh hc (v d, tnh ng nht, bn

th, tnh nhn qu). Th v l, Descartes tin rng thm ch cc nim cm tnh ca ta cng c ni dung bm sinh. Theo s hiu bit ca ng v vt l c hc mi, cc vt th u khng c cc c im ging nh cc nim cm tnh ca ta nh mu sc, m thanh, mi v, v nhng th nh vy, v th ng c ni rng ni dung ca cc nim y c rt ra t chnh tinh thn. Tuy nhin, khng ging nh cc khi nim thun ty tr tu, s hnh thnh cc nim cm tnh ny ph thuc vo kch thch cm tnh. Ti cho rng theo hc thuyt chnh thc ca Descartes, cc nim l c tnh bm sinh trong chng mc ni dung ca chng phi sinh t bn tnh ca ch duy tinh thn m thi, i lp vi s phi sinh t kinh nghim cm gic. S c trng ny cho php c cc khi nim tr tu v khi nim cm tnh c rt ra t cc ngun bm sinh, d chng khng c cng mc nh nhau. Mc d ch th duy l lun trong tri thc lun ca Descartes ng c quan tm k lng, nhng cc bi lun hin nay ni trung thng tp trung vo cc n lc ca Descartes trong vic t n Nhn thc bt kh bc. Cn kh t s quan tm cho cc hc thuyt th v ca ng v tnh bm sinh, hoc ni chung, v hu th hc ca ng v t tng. c thm: On the internalism-externalism distinction [V s phn bit gia thuyt Ni ti thuyt Ngoi ti], xem Alston (1989) v Plantinga (1993). V s l gii phn no thuc thuyt Ni ti v Descartes xem Della Rocca (2005). V cc l gii ca thuyt Gn kt v d n ca Descartes, xem Frankfurt (1970) v Sosa (1997a). V mt s l gii kin nh v Descartes, xem Bennett (1990). V tnh Bt kh bc ca Nhn thc, xem Newman v Nelson (1999). V Ng cnh lun ni Descartes, xem Newman (2004). V s phn bit Phng php lunc th lun, xem Chisholm (1982). V thuyt Duy l ca Descartes, xem Adams (1975), Jolley (1990), v Newman. Ngun: http://plato.stanford.edu/entries/descartes-epistemology