Book 4

‫‪ƒµdG ádhO‬‬
‫‪âj‬‬
‫ﺑﺤﻮﺙ‬
‫ﺍﻟﻤﺆﺗﻤﺮ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻲ ﺍﻟﺜﺎﻣﻦ‬
‫ﻟﻺﻋﺠﺎﺯ ﺍﻟﻌﻠﻤﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ‬
‫ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻟﺤﻴﺎﺓ‬
ƒµdG ádhO
âj
á«eÓ°SE’G ¿ƒÄ°ûdGh ±ÉbhC’G IQGRh
á`«é«JGÎ`°SE’G QÉ`©`°T
" §````°SƒdG á```èC’G "

IQGRƒ`dG á`jDhQ
á`«©ªàéŸG á`«ªæàdG ‘ º¡`°ùj »èƒ`µM RÉ`¡L "

" π`Ñ≤à`°ùŸG ±ô`°ûà°ùjh ™`bGƒdG ∑Qój »eÓ`°SEG º¡à ≥àh
www.islam.gov.kw
ƒµdG ádhO
âj

www.islam.gov.kw
5736 Ü.¢U 02 5601332 ¢ùcÉa h ∞JÉg : áeôµŸG áµe

21511 IóL 40987 Ü.¢U 2750565 ∞JÉg : IóL Öàµe
www.nooran.org
‫ﺍﻟﻤﺆﺗﻤﺮ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻲ ﺍﻟﺜﺎﻣﻦ ﻟﻺﻋﺠﺎﺯ ﺍﻟﻌﻠﻤﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ‬
äÉjƒàëŸG
7 í∏°üŸG õjõ©dG óÑY øH ˆG óÑY /QƒàcódG PÉà°SC’G á∏«°†a áª∏c
13 äÉfGƒ«◊G »bÉH øY É¡≤∏N ‘ πHE’G õ«“ ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G
29 äÉaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghônn j ⁄rn hn CGn
53 ô°ûÑdG ¿ƒæLh ô≤ÑdG ¿ƒæL ÚH ... ô£n ØdG

p Ò«¨J ‘ ô£ÿG
83 áHÉHòdG »MÉæL ‘ AGhódGh AGódG
101 ¬∏Ñæ°S ‘ √hQòa
113 (Gók µp fn s’EGp oêôo înr j ’n åon ÑNn …òsp dGnh) ¤É©J ¬dƒb ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G
133 AGOƒ``°ùdG áÑ◊G
157 äÉÑædG ⁄ÉY ‘ »ª∏Y RÉéYEG º«°û¡dGh ΩÉ£◊G
173 (ºµdÉãeCG ·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh ) ¤É©J ¬dƒb ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G
197 Protection by Natural Honey against Hyperhomocysteinemia in Rats

ƒµdG ádhO
âj

www.islam.gov.kw

www.nooran.org
7 ‫ﺍﻟﻤﺆﺗﻤﺮ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻲ ﺍﻟﺜﺎﻣﻦ ﻟﻺﻋﺠﺎﺯ ﺍﻟﻌﻠﻤﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ‬
í∏°üŸG õjõ©dG óÑY øH ˆG óÑY /QƒàcódG PÉà°SC’G á∏«°†a áª∏c

áqæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYEÓd á«ŸÉ©dG áÄ«¡∏d ΩÉ©dG ÚeC’G
º«MôdG øªMôdG ˆG º°ùH

: »JGƒNCGh ÊGƒNEG
.. ™ªLCG ⁄É©dG ‘ .. áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G Qƒ¡ªL
ó©Hh ..¬JÉcôHh ˆG áªMQh ºµ«∏Y ΩÓ°ùdÉa ;ΩÓ°SE’G á«ëàH ºµ««MCG
¥QÉ°ûŸG øe Ωƒ«dG ⁄ÉY ‘ áæq °ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ¿CÉ°ûH ΩÉªàg’G πgCG ≈YGóJ ó≤a
⁄É©dG á£HGQ ábhQCG º¡àª°Vh ∞jô°ûdG »µŸG Ωô◊G ∫ÓX â–h áÑ©µdG ≈ªM ‘ Gƒ≤àdGh ÜQÉ¨ŸGh
.áæq °ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYEÓd á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG AÉ≤∏dG Gòg øe ≥ãÑæ«d »eÓ°SE’G
.¬°ùØf ¬Ø°S øe ’EG º∏©dG tOôj πgh – º∏©dG – É¡fEG
.Ék æjôb ¬d π¡÷G »°VQ øe ’EG Ú≤«dG øY ó°üj πgh Ú≤«dG É¡fEG
: ÚààHÉãdG Úà≤dCÉàŸG ÚàjB’G ‘ πeCÉàŸG ô¶ædG É¡fEG
.IQƒ£°ùŸG ájB’Gh IQƒ¶æŸG ájB’G
íÑ°ùŸG .. ÖMôdG äƒµ∏ŸG Gòg ‘ É¡eÉ¶àfGh á∏gòŸG É¡àbO ‘ IÉ«◊Gh ¿É°ùfE’Gh ¿ƒµdG ‘ ájBG
.¬HQ óªëH
ób ¬fƒc ™e ™jóH ΩÉé°ùfGh ΩÉJ ≥aGƒJ ‘ ≥FÉ≤◊G √òg øY ÉæàKóM áæq °ùdGh ÜÉàµdG Gòg ‘ ájBGh
.≥FÉ≤◊G ∂∏àH áWÉMEG ’h ¬H áaô©e º¡ª∏Y ‘ ’h ô°ûÑdG Qhó≤e ‘ øµj ⁄ øeR ‘ ∫õæJ
.¿BGô≤dG ∫õfCG øe ƒg ¿GƒcC’G ≥∏N øe ¿CG ≈∏Y ádGódG á¨dÉÑdG áé◊G É¡fEG
8
øe ≥≤ëf »ª∏©dG π°UGƒà∏d Iô£æb ¿ƒµJ ¿CGh á©°UÉædG á≤«≤◊G √òg ÚÑJ ¿CG áÄ«¡dG √òg ádÉ°SQ ¿EG
øjO ÉææjO ¿CG ⁄É©∏d âÑãædh ¢VQC’G ‘ åµÁh ¢SÉædG ™Øæj ÉªY åëÑdG ‘ á«fÉ°ùfE’G áeóN É¡dÓN
áYÉæ°Uh …OÉŸG »bôdG ÜÉÑ°SCÉH òNC’Gh Ωó≤àdGh ´GóHE’G ¤EG ƒYójh ≥◊G øY åëÑj áaô©eh º∏Y
º¡d Ék æ«©e ¢SÉæ∏d Ék eOÉN É¡«a º∏©dG Ò°üjh ∫ó©dG ÉgOƒ°ùj áÁôc á«fÉ°ùfEG IÉ«M πLCG øe IQÉ°†◊G
‫ﺁﻥ ﹶ ﹾﳞ ﹺﺪﻱ ﻟﹺ ﱠﻠﺘﹺﻲ‬
‫¿ ﴿ ﺇﹺ ﱠﻥ ﹶﻫ ﹶﺬﺍ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻘ ﹾﺮ ﹶ‬ÉeCGh øeCG ‘ Ék ©«ªL ¢SÉædG íÑ°üj ∂dòHh QÉeO ÖÑ°Sh Ωóg ∫ƒ©e ’
.(9 :AGô°SE’G) ﴾ ‫ﺎﺕ ﹶﺃ ﱠﻥ ﹶ ﹸﳍ ﹾﻢ ﹶﺃ ﹾﺟﺮ ﹰﺍ ﹶﻛﺒﹺﲑ ﹰﺍ‬ ‫ﺍﻟﺼ ﹺ ﹶ‬
‫ﺎﳊ ﹺ‬ ‫ﻮﻥ ﱠ‬ ‫ﹺﻫ ﹶﻲ ﹶﺃ ﹾﻗ ﹶﻮ ﹸﻡ ﹶﻭ ﹸﻳ ﹶﺒ ﱢ ﹸ‬
‫ﴩ ﹾ ﹸﺍﳌ ﹾﺆ ﹺﻣﻨﹺﲔﹶ ﺍ ﱠﻟ ﹺﺬ ﹶ‬
‫ﻳﻦ ﹶﻳ ﹾﻌ ﹶﻤ ﹸﻠ ﹶ‬
..ÚãMÉÑdGh AÉª∏©dG ô°TÉ©e ºàfCG ÉeCG

»JƒNEG øeh »æe ºµd ;ºµ«dEGh ºµæeh ºµdh ºµH »g »àdG áÄ«¡dG ™e π°UGƒàdG ≈∏Y ¿ƒ°Uô– øe Éj
¿Éaô©dGh ôµ°ûdG áæq °ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYEÓd á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG ‘ ÚjQGOE’Gh ÚãMÉÑdGh AÉª∏©dG
º«¶Yh ¬JÉØ°Uh ¬FÉª°SCGh ¬à«gƒdCGh ¬à«HƒHQ ≈∏Y ˆG Oƒ¡°T ºàfCGh ∂dòc ∂dP ¿ƒµj ’ ⁄h π°†ØdÉH
‫ﺍﷲ ﹶﺃ ﱠﻧ ﹸﻪ ﻻ ﺇﹺ ﹶﻟ ﹶﻪ ﺇﹺ ﱠ‬
‫ﻻ ﹸﻫ ﹶﻮ ﹶﻭ ﹾﺍﳌﹶﻼﺋﹺ ﹶﻜ ﹸﺔ ﹶﻭ ﹸﺃ ﹾﻭ ﹸﻟﻮﺍ ﺍ ﹾﻟ ﹺﻌ ﹾﻠ ﹺﻢ ﹶﻗﺎﺋﹺ ﹰﲈ ﺑﹺﺎ ﹾﻟ ﹺﻘ ﹾﺴ ﹺﻂ ﻻ ﺇﹺ ﹶﻟ ﹶﻪ ﺇﹺ ﱠﻻ ﹸﻫ ﹶﻮ ﺍ ﹾﻟ ﹶﻌ ﹺﺰ ﹸﻳﺰ‬ ‫¬ ﴿ ﹶﺷ ﹺﻬﺪﹶ ﹸ‬FÉª©f
.(18 : ¿GôªY ∫BG) ﴾ ‫ﺍﳊ ﹺﻜ ﹸﻴﻢ‬

‫ﹾﹶ‬
øe ™ªŒ »àdG áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G á©eÉL »g »àdG áÄ«¡dG √òg ¿EG
ÉgóæYh áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G çƒëH ‘ áÑJQ ºgÓYCG ÚãMÉÑdG øeh º¡JƒØ°U AÉª∏©dG
óª Éæ«Ñf áæ°Sh ÉæfBGôb ¿hDƒ°T øe º¡ŸG ¿CÉ°ûdG Gò¡H áŸÉ©dG á«ª∏©dG äGAÉØµdG »≤à∏J É¡HÉMQ ‘h
≥ë∏d Ak ÓYEG …hôdG π¡æŸGh …ƒ°ùdG è¡æŸG Gòg ‘ Ò°ùdG ≈∏YQOÉb πc ƒYóæd º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U
AÉª©f ∞°ûµjh ¢SÉædG ™Øæj É‡ AÉ«MC’Gh IÉ«◊Gh ¿ƒµdG ‘ ˆG ÓhCG ÉŸ Ék aÉ°ûàcGh á≤«≤ë∏d Gk QÉ¡XEGh
πb ) ,( Ék ©«ªL ¢VQC’G ‘ Ée ºµd ≥∏N …òdG ƒg ) ÖMôdG ¬Jƒµ∏e ‘ É¡YOƒà°SG »àdG Éæ«∏Y ˆG
.( ¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ GPÉe Ghô¶fG
è¡æŸG ≈°†à≤Ã É¡°ùØf áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYEÓd á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG âeõdCG ó≤d
‘ ¬∏ª‚ ¿CG øµÁ Ée áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ‘ åëÑdG §HGƒ°Vh »ª∏©dG
:»JB’G
πÑ≤J ’ »àdG á«ª∏©dG á≤«≤◊G á∏Môe ¤EG á∏MôŸG √òg ≈£îJh ájô¶ædGh á«°VôØdG RhÉŒ .1
.Ò«¨àdG ’h ¢†≤ædG
ˆG ∫ƒ°SQ áæ°S øe í°U Ée hCG ˆG ÜÉàc ‘ á≤«≤◊G ∂∏J ≈∏Y IôgÉ¶dG ád’ódG OƒLh .2
.º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U
.π¡°Sh ô°ù«e Üƒ∏°SCÉH ¢üædG ád’Oh á≤«≤◊G √òg ÚH §HôdG .3
.º¡à¨∏H ¿BGô≤dG ∫õf øjòdG Üô©dG Ωƒ¡Øe ≥ah ád’ódG ∂∏J ¿ƒµJ ¿CG .4
Éæbó°Uh É¡H ÉæeBG »àdGh É¡ª∏©H ¬°ùØf ˆG ¢üàNG »àdG á«Ñ«¨dG QƒeC’G ‘ åëÑf ’ ¿CG .5
.ÉgÉ°†à≤Ã
∞∏°S øY âë°U »àdG QÉKB’ÉH ºK áë«ë°üdG áæ°ùdÉH ºK ¿BGô≤dÉH ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ¿ƒµj ¿CG .6
.ËôµdG ¿BGô≤dG É¡H ∫õæJ »àdG á«Hô©dG á¨∏dG ád’óH ºK áeC’G √òg
øe ≥Ñ°S Ée ∂dòch - »ª∏©dG Ò°ùØàdG ∫ƒM äÒKCG »àdG äÉ¡Ñ°ûdG ¿CG Éæg ÚÑf ¿CG Oƒfh
É¡∏ª› ‘ áÑ°üæe ≥«≤ëàdG óæY »g É‰EG - áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ¿CÉ°ûH OOÎdG
É¡HÉë°UCG ™bh å«M ;Ék ØfBG IQƒcòŸG RÉéYE’G ‘ åëÑdG §HGƒ°†H á£Ñ°†æŸG ÒZ çƒëÑdG ≈∏Y
’EG πã“ ’ çƒëÑdG ∂∏J πãe ¿CÉH Ék ª∏Y ;IQô≤ŸG §HGƒ°†dG ¢†©H øY á∏Ø¨dG hCG ´ô°ùàdG ‘
ÉeóæY áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYEÓd á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG ¿EÉa ∂dòd ,á°Vƒaôeh á∏«∏b ä’ÉM
‘ •Î°ûj Ée ≥«≤– øe ¬Hôb Ö°ùM ≈∏Y ¬fÉµe ‘ ¬©°†J çƒëÑdG øe åëH ‘ ô¶æJ
..óYGƒ≤dGh •hô°ûdG ∂∏J øY √ó©H hCG çƒëÑdG
10
ÉjÉ°†≤dG ∂∏J ô°ûæd ≥FGƒYh ÖYÉàeh äÉHƒ©°U øe ¬«bÓf Éeh ∫ÉéŸG Gòg ‘ åëÑdG IÉfÉ©e ¿EG
,áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G çƒëH QÉªKh QÉKBG Ék fÉ«Y iôf ÉeóæY ÉgQÉÑZ ™°û≤æjh ÉgôKCG Ögòj
ˆG øjO Ghô°üæjh ≥jô£dG Gòg Gƒµ∏°ùj »c ÚãMÉÑdG ºª¡d Gk õ«Ø– É¡æe Ék °†©H ôcòf ¿CG ÉæH ôjóLh
:É¡ªgCG øeh ;¬dÓN øe
º¡àaô©e iód ºgóæY Ú≤«dG IOÉjõH ºLÎj …òdGh ,Úª∏°ùŸG Üƒ∏b ‘ ¬cÎJ …òdG ≠dÉÑdG ôKC’G -1
ˆG óÑY øH óª »eC’G »ÑædG ¿É``°ùd ≈∏Yh ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ äOQh É¡fC’ ;IôgÉÑdG ≥FÉ≤◊G √ò¡H
.Éª¡H AGóàg’Gh áæ°ùdGh ¿BGô≤dÉH ∂°ùªà∏d ¢Vô ÒN É¡fEÉa Gòµgh ,ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y
∂∏J ¢VôY ¿EG å«M ;ájóªëŸG ádÉ°SôdG áë°üH á«µ«µ°ûàdG QÉµaC’G ≈∏Y ≠eGódG »ª∏©dG OôdG -2
Éªc »ª∏Y Ωó≤J ¬«a óLƒj ’ øeR ‘ »eCG »Ñf É¡æY ÈNCG hCG ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ äAÉL »àdG ≥FÉ≤◊G
;á«fƒµdG øjOÉ«ŸG ∂∏J ‘ º∏Y øe IQÉKCG ájCG É¡«a ¢TÉY »àdG áÄ«ÑdG Gòch ™ªàéŸG ‘ óLƒJ ’ ¬fCG
¿BGô≤dG á«fÉHôH AÉª∏©dG øe ÚØ°üæŸG ´ÉæbE’ Ék Ñ°üN ’É›
k Èà©j »ª∏©dG RÉéYE’G Gò¡a ∂dòdh
.º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG óÑY øH óª ˆG ∫ƒ°SQ ¥ó°Uh ËôµdG
™ªa ;Ék ≤M º∏©dG øjO ƒg »eÓ°SE’G øjódG ¿CG ≈∏Y ™WÉ°ùdG ¿ÉgÈdÉH ¿Î≤ŸG »∏ª©dG OôdG -3
ób - AÉª∏©dG π°†ØH ¬jƒæàdGh ¬∏«°ü– ‘ Ö«ZÎdGh – º∏©dÉH º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG IOÉ°TEG
øe ójó©dG ´ƒ°Vƒe ƒg É‡ á«fƒµdG QGô°SC’G øe Òãc ¤EG QÉ°TCGh á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G øe Gk Òãc ôcP
IOQGh á«fƒc ád’O …CG ¢VQÉ©J OƒLh âÑãj ¿CG ¿B’G ¤EG óMCG ™£à°ùj ⁄h ¿ƒµdG ¥ÉaBG ‘ äÉ°ü°üîàdG
.∂dP ¬d ≈fCGh Ωƒ«dG á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G øe ô≤à°SG Ée ™e í«ë°U ∞jô°T åjóM hCG ËôµdG ¿BGô≤dG ‘
ÖjôéàdGh åëÑdG IÒ°ùe Gƒ©HÉàj »c Úª∏°ùŸG ºª¡d ¢Vô ÒN Èà©j »ª∏©dG RÉéYE’G -4
»°†Øj ∂dP ¿EÉa ¬°ùØf âbƒdG ‘h ,‘ô©ŸG Ωó≤àdGh á«ª∏©dG ±ƒ°ûµdG πFÉ°Sh øe ∂dP ÒZh áfQÉ≤ŸGh
.áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ógGƒ°T IôFGO ™«°SƒJ ¤EG
…òdG ô°ü©dG Gòg ‘ ˆG ¤EG IƒYódG äGƒæb á«≤H óaôJ áæeBG IÉæb Èà©j »ª∏©dG RÉéYE’G Gòg -5
hCG iQÉ°üf GƒfÉc ø‡ - ΩÓ°SE’G ‘ ¢SÉædG øe Òãc ∫ƒNO ÜÉÑ°SCG ™Ñààj …òdGh ;º∏©dG ô°üY ƒg
áæjÉ©e ∫ÓN øe ≥◊G ¤EG ≥jô£dG ‘ √Ò°S CGóàHG ób º¡æe Ék ≤jôa ¿CG ≥ëH óéj - Oƒ¡j hCG ÚjPƒH
.áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ∞FÉ£d
,Ú∏aÉ¨dG øjOQÉ°ûdG øe Ék eób GƒfÉc øjòdG πÑb øe ΩÓ°SE’G øjO ¤EG ´ƒLôdG IôgÉX ¿CG ∂°T ’h -6
‘ Iõ©dG ádÉ◊ Ék YƒLQ º¡æjóH Úª∏°ùŸG Ú≤j OÉjORG ™e ôªKCG ∂dP πc ;Úª∏°ùŸG ÒZ ΩÓ°SEG Ék °†jCGh
áæª«gh á«eÓ°SE’G áaÓÿG •ƒ≤°S Ö≤Y º¡d â∏°üM »àdG IƒÑµdG ó©H á«eÓ°SE’G áeC’G AÉæHCG ¢SƒØf
.º¡«∏Y ájQÉª©à°S’G ôFGhódG
¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ É¡æY ÉfÈNCG »àdGh ;Gk óHCG ∞∏îàJ ’ »àdG á≤«≤◊ÉH Éfôcòj ¬∏c Gògh -7
πJÉ≤j ≈àM ºgCGhÉf øe ≈∏Y øjôgÉX ≥◊G ≈∏Y ¿ƒ∏JÉ≤j »àeCG øe áØFÉW ∫GõJ ’ ) :¬dƒ≤H º∏°Sh
.( ˆG ôeCG »JCÉj ≈àM º¡dòN øe hCG º¡ØdÉN øe ºgô°†j ’ ∫ÉLódG í«°ùŸG ºgôNBG
∫ÉéÃ Úªà¡ŸGh ÚãMÉÑdGh AÉª∏©∏d IOÉL á«ŸÉY á«dÉY IƒYO É¡æ∏©f á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG √òg ‘ ÉæfEG
AÉcô°T ºgÉjEGh øëæa º¡ë°üæHh º¡jCGôHh º¡ª∏©H ÉfƒcQÉ°ûj ¿CG áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G
¿CG á°UÉN IƒYO »eÓ°SE’G ⁄É©dG êQÉN áHô¨dG QÉjO ¿ƒæµ°ùj øjòdG ÉæfGƒNE’h ,≥jô£dG Gòg ‘
çÉëHCG øe øjó«Øà°ùe IôKDƒŸG ájƒYódG á∏«°SƒdG √òg ΩGóîà°SÉH QÉjódG ∂∏J ‘ ˆ IÉYO Gƒfƒµj
∫ÉéŸG Gòg ‘ Ú∏eÉ©dG IQO á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG ¿ƒµJ ¿CG ¤EG ™«ª÷G ™e π°üf ¿CG Ú∏eBG ,á≤bóe á≤≤
... √ôgƒLh
»MƒdG ∫õæJ øWƒe ‘ â°ù°SCÉJ »àdG »ª∏©dG RÉéYEÓd á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG øe π©‚ ¿C’ IƒYO √òg
.. º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬«Ñf áæ°Sh ˆG ÜÉàc IóFÉe ≈∏Y ºµH Éæ©ªéj Ék ÑMQ ÉfÉµe
..á«dhDƒ°ùŸG √òg ‘ ˆG QÉ°üfCG Gƒfƒc äGƒNC’Gh IƒNE’G ô°û©e É«a
,,, ≥«aƒàdG ‹h ˆGh
ƒµdG ádhO
âj

www.islam.gov.kw

www.nooran.org
É¡≤∏N ‘ πHE’G õ«“ ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G

äÉfGƒ«◊G »bÉH øY
óªëe á«£Y óeÉM .O.CG
¿Gƒ«ëdG ÖW º°ùb - ≥jRÉbõdG á©eÉL - …ô£«ÑdG Ö£dG á«∏c
äÉjƒàëŸG
‫ﺍﻟﻤﺆﺗﻤﺮ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻲ ﺍﻟﺜﺎﻣﻦ ﻟﻺﻋﺠﺎﺯ ﺍﻟﻌﻠﻤﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ‬ 14
åëÑdG áeó≤e
ΩóY âÑKh Gk ÒNCG »ÑjôéàdG º∏©dG É¡àÑKCG á≤«≤ëH ájƒÑædG áæ°ùdG hCG ËôµdG ¿BGô≤dG QÉÑNEG ƒg »ª∏©dG RÉéYE’G
.º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG øeR ‘ ájô°ûÑdG πFÉ°SƒdÉH É¡cGQOEG á«fÉµeEG
ô¶ædÉH Gòg ≥≤ëàjh Qƒ¶æŸG ˆG ÜÉàch Ahô≤ŸG ˆG ÜÉàc ≈a ô¶ædG ≥jôW øY ºàJ ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG áaô©e
∞«c πHE’G ¤EG ¿hô¶æj ÓaCG) ∫Éb ÚM πHE’G É¡ÑdEG ô¶ædÉH ˆG ÉfôeCG ≈àdG äÉbƒ∏îŸG √òg øe. ˆG äÉbƒ∏ ≈a
QGô°SC’G øe É¡«a ¿ƒµj ¿CG óHÓa , ô°ûÑdG ÉgôHóà«d πHE’G ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG QÉàNG ÉeóæY.(17 á«°TÉ¨dG) (â≤∏N
. ¬fCÉ°T πL ≥dÉÿG áª¶Y ≈∏Y ∫óJ »àdG IÒãµdG ßYGƒŸGh
:ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ πHE’G ôcP

»àdG IÒãµdG ßYGƒŸGh QGô°SC’G øe É¡«a ¿ƒµj ¿CG óHÓa , ô°ûÑdG ÉgôHóà«d πHE’G ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG QÉàNG ÉeóæY
. ¬fCÉ°T πL ≥dÉÿG áª¶Y ≈∏Y ∫óJ
.…ƒÑf åjóM 50 øe ÌcCG ‘h ájBG 20 øe ÌcCG ‘ πHE’G ôcP OQh
⁄É©dG ∫ƒM ¢SCGQ ¿ƒ«∏e 11 øe ÌcCÉH ÉgOóY Qó≤j
:¿BGô≤dG ≈a πHE’G ôcP OQh
.(ÚæKEG ô≤ÑdG øeh ÚæKEG πHE’G øeh)144ájB’G-ΩÉ©fC’G IQƒ°S-1
.(â≤∏N ∞«c πHE’G ¤EG ¿hô¶æj ÓaCG) 17 ájB’G-á«°TÉ¨dG IQƒ°S-2
:™°VGƒe ™«°S ≈a ábÉædG ôcP OQh Éªc
.(ˆG ¢VQCG ≈a πcCÉJ ájBG ºµd ˆG ábÉf √òg) 73 ájB’G-±GôYC’G IQƒ°S-1
.(º¡HQ ôeCG øY ƒàYh ábÉædG Ghô≤©a) 77 ájB’G-±GôYC’G IQƒ°S -2
(ˆG ¢VQCG ‘ πcCÉJ ÉghQòa ájBG ºµd ˆG ábÉf √òg Ωƒb Éjh) 64ájB’G Oƒg IQƒ°S -3
(É¡H Gƒª∏¶a Iô°üÑe ábÉædG OƒªK Éæ«JBGh) 59 ájB’G AGô°SE’G IQƒ°S -4
.(Ωƒ∏©e Ωƒj Üô°T
n ºµdh Üô°T É¡d ábÉf √òg πb) ájB’G 155 AGô©°ûdG IQƒ°S -5
.(È£°UGh º¡Ñ≤JQÉa º¡d áæàa ábÉædG ƒ∏°Sôe ÉfEG) 27 ájB’G ôª≤dG IQƒ°S -6
.(ÉgÉ«≤°Sh ˆG ábÉf ˆG ∫ƒ°SQ º¡d ∫É≤a) ájB’G13 ¢ùª°ûdG IQƒ°S -7
äÉjƒàëŸG
15 IÉ«◊G Ωƒ∏Y
:¤É©J ¬dƒb ≈a Éªc Ò©ÑdG º°SG â– OQh óbh

äOQ ÉæàYÉ°†H √òg »¨Ñf Ée ÉfÉHCG Éj º¡«dEG äOQ º¡àYÉ°†H GhóLh º¡YÉàe Gƒëàa ÉŸh ) 65ájB’G ∞°Sƒj IQƒ°S-1
.( Ò©H π«c OGOõfh ÉfÉNCG ßØëfh Éæ∏gCG Ò‰h Éæ«dEG
ºµfEG Ò©dG É¡àjCG ¿PDƒe ¿PCG ºK ¬«NCG πMQ ≈a ájÉ≤°ùdG π©L ºgRÉ¡éH ºgõ¡L Éª∏a) 70 ájB’G ∞°Sƒj IQƒ°S -2
.( ¿ƒbQÉ°ùd
.( Ò©H πªM ¬H AÉL øŸh ∂∏ŸG ´Gƒ°U ó≤Øf GƒdÉb )72 ájB’G ∞°Sƒj IQƒ°S -3
:ájƒÑædG åjOÉMC’G ‘ πHE’G

¿ÉµŸGh ¿ÉeõdG ¤G ™LGQ ∂dPh (É¡∏gC’ õY πHE’G) ¬dƒb ≈a É¡HÉë°UCG ≈∏Y ≈æKCGh πHE’ÉH ˆG ∫ƒ°SQ ºàgG ó≤d
óbh .ÜÌj ¤EG áµe øe É¡«∏Y ôLÉgh ,É¡«∏Y ôLÉJh É¡«∏Y π–QGh πHE’G ≈YQ ó≤a ∫ƒ°SôdG Éª¡«a ¢TÉY øjòdG
.¬àbÉf ∑ÈJ å«M IQƒæŸG áæjóŸG ≈a ójó÷G √ô≤e ≈æÑ«fCG ôeCGh “AGƒ°ü≤dG” ¬àbÉf â«ª°S
≥◊ Ò©H ≈∏Y ôe å«M É¡«∏Y ®ÉØ◊Gh πHE’ÉH ájÉæ©dÉH ÚæeDƒŸG º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ í°üf Éªc
Égƒ∏ch á◊É°U ÉgƒÑcQÉa áªé©ŸG ºFÉ¡ÑdG √òg ‘ ˆG Gƒ≤JGh” : ¬©e øŸ ∫É≤a AÉ«YE’G Ió°T øe ¬æ£H √ô¡X
. “ á◊É°U
ôLCG øe ¤ π¡a . »∏HE’ É¡à£d ób ≈°VÉ«M ≈°û¨J πHE’G ádÉ°V øY ˆG ∫ƒ°SQ âdCÉ°S : ∫Éb º°û©L øH ábGô°S øYh
.ôLCG iôM óÑc äGP πc ≈a ‘ º©f: ∫Éb ? É¡à«≤°S ¿EG
∂dÉe ” : º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫É≤a πHE’G ádÉ°V ºµM øY ¬dCÉ°ùj ÓLQ ¿G º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ≈ÑædG øY ihôjh
.(20 :¢U11 Aõ÷G-º∏°ùe í«ë°U) “ É¡HQ ÉgÉ≤∏j ≈àM ôé°ûdG πcCÉJh AÉŸG OôJ ÉgDhGòZh ÉgDhÉ≤°S É¡©e É¡dh
GhógÉ©J ” : ∫Éb º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ≈ÑædG ¿CG ¬æY ˆG »°VQ …ô©°TC’G ≈°Sƒe »HCG øY Úë«ë°üdG ‘h
. “ É¡dÉ≤Y ‘ πHE’G øe Éà∏ØJ ó°TCG ƒ¡d √ó«H óª ¢ùØf iòdG ƒa ¿BGô≤dG
πHE’G Gƒ£YCÉa Ö°üÿG ‘ ”ôaÉ°S GPEG : º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb: ∫Éb ¬æY ˆG »°VQ Iôjôg »HCG øY
.Ò°ùdG É¡«∏Y GƒYô°SCÉa áæ°ùdG ‘ ”ôaÉ°S GPEGh ¢VQC’G øe É¡≤M
. “ º¡fƒ£H ájQò∏d AÉØ°T É¡fÉÑdCGh πHE’G ∫GƒHCG ‘ ¿EG ” : º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb
áæ«µ°ùdG ËôµdG ∫ƒ°SôdG ∫É≤a º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ óæY πHE’G πgCG ôîàaG :∫Éb …QóÿG ó«©°S »HCG øY
πHE’G πgCG ‘ AÓ«ÿGh ôîØdGh ºæ¨dG πgCG ‘ QÉbƒdGh
äÉjƒàëŸG
k
:»LQÉÿG πµ°ûdG ‘ πHE’G õ«“ : ’hG
: ¿Éæ«©dG -1
Úæ«©dG ÚJÉg øe IóMGh πµdh . ∫ÉeôdGh iò≤dG ÉªgÉ«≤J ∫Gƒ£dG ÜGógC’G øe Úà≤Ñ£H ¿ÉàWÉ ¿Éæ«©dG
iPCG øe ¬∏ª– Éeh AGôë°üdG ‘ á«∏eôdG ∞°UGƒ©dG ÜƒÑg øe Éª¡fÉ«≤J ÜGógC’G øe ¬≤ÑW ∞∏ÿG ‹G Úà©aóæŸG
. iòbh
øY IQÉÑY ≈gh πª÷G ÚY á«Mõb ájhGôë°üdG äÉfGƒ«◊G øe √ÒZ øY “πª÷G” É¡H õ«ªàj »àdG ÉjÉØÿG øeh
.ábQÉ◊G ¢ùª°ûdG ègh øe ¬àjÉª◊ Ú©dG ≈£¨J(ådÉãdG AÉ°û¨dG) IQÉà°S
: ¿ÉfPC’G -2
IQó≤dG Éª¡dh ,ìÉjôdG ÉghQòJ »àdG ∫ÉeôdG É¡«≤«d ÖfÉL πc øe ô©°ûdG É¡Øæàµj ,RhÈdG Éà∏«∏b ¿ÉJÒ¨°U ¿ÉfPC’G
.á«∏eôdG ∞°UGƒ©dG âÑg Ée GPEG ¢SCGôdÉH ¥É°üàd’Gh Ék Ø∏N AÉæãf’G øY
:∞fC’G »àëàa -3
¬∏ª– ób Ée ¿hO Éª¡≤∏¨j ¿CG πª÷G ™«£à°ù«a á«ª◊ Éª¡àaÉMh ô©°ûdÉH ÚWÉ Ú≤«°V Ú≤°T πµ°T ¿Gòîàj
. ∫ÉeôdG ≥FÉbO øe ¬«àFQ ¤EG ìÉjôdG
:πª÷G ≥æY -4
»∏Ø°ùdG ¬àØ°T óYÉ°ùJh ,á«dÉ©dG QÉé°TC’G ¥GQhCG ∫hÉæJ øe ¬æ«µ“ ≈∏Y ¬eGóbCG ´ÉØJQGh πª÷G ≥æY ∫ƒW óYÉ°ùj
Ék YÉØJQG ¢SCGôdG ójõj πjƒ£dG ≥æ©dG Gòg ¿CG øY Ó°†a
k Gòg, ¬jPDƒJ ¿CG ¿hO á«cƒ°ûdG ÜÉ°ûYC’G ∫hÉæJ ≈∏Y ábƒ≤°ûŸG
. ∫É≤KC’ÉH ¢Vƒ¡ædG ≈∏Y πª÷G óYÉ°ùjh AGòbC’G øY
≈bÉH óæY √Gôf Ée ¢ùµY ≈gh π≤æàdG ≈a ¬à≤jôW πãªàJh πª÷G É¡H OôØæj á«°UÉN πHE’G ≈a π≤æàdG ¬≤jôW
ÚH ìhGÎJ IÒJƒH .(IóMGh á¡L øe Úà∏dG Ék ©e ÚªFÉ≤dG ™bôH ∂dPh) ¬∏ªé¡H π≤àæj ƒ¡a ΩGóbC’G á«YÉHQ ÜGhódG
¿Rh πc ¿CG PEG √õ«‡ ¬«Lƒ“ ¬Ä«g ΩÉæ°ùdG ó«Mh ≈£©J π≤æàdG ≈a á≤jô£dG √òg .á≤«bódG ≈a Iƒ£N 43¤EG 38
. ô°ùjC’G ÖfÉ÷G ≈∏YiôNCG IQÉJh øÁC’G ÖfÉ÷G ≈∏Y IQÉJ ÜhÉæàdÉH ¬∏ªëj º°ù÷G
: πHE’G ∞N -5
øe ’óH øgódÉH Aƒ∏ªŸG IQÉ«°ùdG QÉWEG á«Ø«XƒdG á«MÉædG øe ¬Ñ°ûj ¬fCG óLh ∞î∏d ≈ëjô°ûàdG Ö«cÎdG á°SGQóH
áÑ∏°üdG ≈°VGQC’Gh á«∏eôdG ≥WÉæŸG ≈a Ò°ùdGh ôØ°ùdG ¬d í«àJ Éªc ¿Gƒ«◊G π≤K πc πªëH íª°ùj iòdG ôeC’G AGƒ¡dG
. Gôjô¡eR GOQÉH ΩCG GÒég GQÉM ƒ÷G ¿Éc ÉjCGh IAÉØµdG ¢ùØæH
äÉjƒàëŸG
%75≈∏Y iƒà– ≈àdGh ∫OÉ©àŸG øjô°ù∏L iGÎdG ¢†eÉM øe πª÷G ∞N ¿ƒµJ ≈àdG á«ægódG óFÉ°SƒdG ÖcÎJ
iòdG ôeC’G ,á°†ØîæŸG IQGô◊G äÉLQO óæY ÓFÉ°S íÑ°üj ¿ƒgódG øe ´ƒædG Gògh ,á©Ñ°ûe ÒZ á«ægO ¢VÉªMCG
á∏FÉ°ùdG ádÉ◊G ≈∏Y É¡H ¿ƒgódG π¶J iCG É¡aÉØNCG Ö∏°üàJ ¿CG ¿hO IOQÉÑdG í£°SC’G ≈∏Y Ò°ùdG øe πª÷G øµÁ
.º«¶©dG ≥dÉÿG ˆG ¿ÉëÑ°ùa, áfƒ«∏dGh IhGô£dG ±ÉØNCÓd ôaƒj É‡
øWƒe -ájhGôë°üdG áÄ«ÑdG Oƒ°ùJ ≈àdG ájƒ÷G äÉÑ∏≤àdG ™e º∏bCÉàdGh ájÉª◊G ôaƒj ¢UÉN Ö«côJ πª÷G ∞ÿ
.GQÉ¡f áfƒî°ùdGh IQGô◊G ójó°T ƒ÷Gh Ó«d ¢UQÉ≤dG OÈdG ÚH ìhGÎJ ≈àdGh ≈∏°UC’G πª÷G
á«bôY OóZ ≈∏Y iƒà– ≈àdGh Îª«àæ°ùdG øe ÌcC’ É¡«a á≤Ñ£dG ∂ª°S π°üj ≈àdGh ó∏÷G Iô°ûH ≈a ∂dP ≈∏éàjh
áeOC’G â–h áeOC’G ≈à≤ÑW ≈a ó∏÷G Gòg iò¨J IQƒëàe ájƒeO á«YhCG ∂dòch á≤Ñ£dG √òg Ö«WôJ ≈∏Y πª©J
iƒeO Oóe OƒLƒH äÉfGƒ«◊G ≈bÉH øY πHE’G õ«ªàJh .∞î∏d iQGô◊G º«¶æàdG á«∏ªY ≈a ÉeÉg GQhO Ö©∏J ≈àdGh
. ∞ÿG á≤£æe ó∏L iò¨j ¢UÉN
ΩGóbCG ≈∏Y ™bGƒdG π≤ãdG Gòg πµÑa, ÉeGôL ƒ∏«c 300 ¤G ¿É«MC’G ¢†©H ≈a π°üJ ’ÉªMCG √ô¡X ≈∏Y πª÷G πªëj
¤GƒMh É«eƒj Îe ƒ∏«c 24 áaÉ°ùe ™£≤jh äÉYÉ°S 10≈a Îe ƒ∏«c 144 ¤GƒM Ò°ùj ¿CG ™«£à°ùj (¬fRh iCG) πª÷G
IôYƒdG áÑ∏°üdG ≈°VGQC’G ≈∏Y hCG , áªYÉædG á«∏eôdG ≈°VGQC’G ≈∏Y Ò°ùdG ¿ƒµj óbh ,ΩÉjCG 3 ¤GƒM ≈a Îe ƒ∏«c 448
.iPCG hCG Qô°V …CÉH ±ÉØNC’G ÜÉ°üJ ¿CG ¿hO
:πª÷G ≈a óFÉ°SƒdG -6
óFÉ°SƒdG √ògh ,¬ÑcQ øe ¬ÑcQ πc ¥ƒa h ±ô©J √Qó°U πØ°SCG ¬«fôb /á«Ø°TôM √OÉ°Sh πªé∏d (‹É©J )ˆG ≥∏N
¢VQC’G øY √ó°ùL ™aQ ≈∏Y ¬æ«©J Éªc iPCG ¿hO ¬æ°ûNh ¬«°SÉb âfÉc Éª¡e ¢VQC’G ≈∏Y OƒbôdG øe πª÷G øµ“
.¬JQGôM ¬LQO ∞«£∏Jh ¬àjƒ¡àd ¢VQC’G ÚHh ¬æ«H ∑ôëàj ¿CG AGƒ¡∏d íª°ùJ å«M É¡JQGôM øY ¬dõ©d
:á«ëjô°ûàdG ¢üFÉ°üÿG ‘ õ«ªàdG:É«fÉK

:ºØdG -1
h ¬jPDƒJ ¿CG ¿hO á«cƒ°ûdG ÜÉ°ûYC’G ∫hÉæJ øe πª÷G øµ“ ≈àM ábƒ≤°ûe Éª¡æe »∏Ø°ùdG ¿Éà°†jôY ¿ÉàØ°T ºØ∏d
¬ªa »eóJ ¿CG ¿hO ∑Gƒ°TC’G ô“h .áª©WC’G ´ÓàbGh CÓµdG òNCG AÉæKCG áª¡eh IÒÑc É¡à«∏YÉah ácô◊G IÒãc ≈g
.ΩGhódG ≈∏Y Ék ÑWQ ¬ªa π©Œ IÒãc ÉjÉæãH Ohõe ¬≤∏M ∞≤°S ¿C’
:Ωƒ©∏ÑdG -2
Ú©j É‡ áaÉ÷G á«FGò¨dG áÑLƒdG Ö«WôJ ≈∏Y πª©J »àdG Oó¨dG øe πFÉg OóY ≈∏Y …ƒàëj πªé∏d πjƒ£dG Ωƒ©∏ÑdG
ÜÉ°ûYC’G ≈∏Y É°SÉ°SCG ¬FGòZ ‘ óªà©j πª÷G ¿CGh á°UÉN »ª°†¡dG RÉ¡÷G AGõLCG »bÉH ¤EG É¡cô– ¬dƒ¡°S ≈∏Y
äÉjƒàëŸG
.á«°SÉ≤dG á«©ª°ûdG QÉé°TC’G ¥GQhCGh ,áaÉ÷G

:¢TôµdG -3
»ª°ùj Ée OƒLƒHh ,áãdÉãdG Ió©ŸG ∫DhÉ°†àH É¡æe Òãc øY ∞∏àîj ¬æµdh ,IÎéŸG á«ª«°ûŸG äÉ«jóãdG øe πª÷G
ÉjÓÿG øe ÚjÓŸG º°†J äGAÉæãfEG øY IQÉÑY ¢SÉ«cC’G √ògh ,¤hC’G Ió©ŸG ‘ á«FÉŸG ¢SÉ«cC’G º°SÉH GRÉ›
.πFGƒ°ùdG øe ÒÑc ºc êÉàfEGh º°†¡dG π«©ØJ ‘ É«°ù«FQ GQhO Ö©∏J »àdG ájOó¨dG
:≈°ùØæàdG RÉ¡÷G -4
≈∏Y iƒàëj Éªc ∞«aÓJ √óY ¤EG áª°ù≤æe Üƒ«Lh ≈°ùØæJ ∞jƒŒ OƒLƒH πª÷G óæY »°ùØæàdG ΩÉ¶ædG õ«ªàj
äÉfGƒ«◊G øµ“ á«ëjô°ûàdG ¢üFÉ°üÿG √òg πãeh iôNC’G πFÉ°üØdG ≈a OƒLƒe ÒZ ƒgh »ÑfÉL ∞jƒŒ Ö«L
¤EG áaÉ°VE’ÉH .á«eƒ«°ûÿG ∂dÉ°ùŸG ÈY ÒaR á«∏ªY πc AÉæKCG AÉŸG øe º¡e AõL ´ÉLÎ°SG øe(ΩÉæ°ùdG Ió«Mh)
á«eƒ«°ûÿG •ÉîŸG ±ÉØL Öæàéj Gòµgh .É«∏c ≥∏¨J ¿CG øµÁ QÉîæÃ É«LQÉN §ÑJôJ á«eƒ«°ûÿG ∂dÉ°ùŸG √òg
.É«∏©dG á«°ùØæàdG ∂dÉ°ùŸG πNGO ºFÓe ÖWQ ƒL ≈∏Y ≈≤Ñjh
:(Úà«∏µdG) ¤ƒÑdG RÉ¡÷G -5
.∫ƒÑdG øjƒµJ ∫ó©e ¢UÉ≤fEG á«fÉãdGh ∫ƒÑdG õ«côJ :¤hC’G :Úà≤jô£H AÉŸG ≈∏Y á¶aÉëŸG º«¶æàH á«∏µdG Ωƒ≤J
øe á«dÉY áLQO ≈∏Y ∫ƒH RGôaEG øe ¬æµ“ á«jóãdG äÉfGƒ«◊G øe ójó©dG ≈a OƒLƒe ƒgÉe ¢ùµY ≈∏Y πª÷G á«∏ch
.ôëÑdG AÉe ∞©°V ¤GƒM ¤G ìÓeC’G õ«côJ ¬H π°üj å«ëH õ«cÎdG
Éª∏c ∫ƒÑdG ≈a Égõ«côJ ™ØJôjh ,äÉæ«JhÈdG ¢†jCG á«∏ªY ≥jôW øY ÉjQƒ«dG øe äÉ«ªc RGôaÉH á«∏µdG Ωƒ≤J Éªc
¥ƒædGh á«eÉædG äÉfGƒ«◊G ≈a ∂dòch πHE’G AGòZ ≈a ÚJhÈdG ¢ü≤f ä’ÉM ≈Øa .áŒÉædG ∫ƒÑdG á«ªc â°†ØîfEG
¤G ΩódG ≥jôW øY ójóL øe É¡°UÉ°üàeG OÉ©jh ∫ƒÑdG ≈a áŒÉædG ÉjQƒ«dG ä’ó©e ¢VÉØîfEG ßMÓj Üƒ∏◊G
á£°SGƒH äÉæ«JhÈdG ™«æ°üJ ≈a πª©à°ùJ ≈àdG É«fƒeC’G êÉàfE’ iÒàµÑdG õjQƒ«dG ËõfEG ôKDƒj å«M ¢TôµdG πNGO
.º°ù÷G É¡æe ó«Øà°ù«d ¢TôµdG ≈a IOƒLƒŸG á≤«bódG AÉ«MC’G
áLQO ´ÉØJQGh ¢û£©dG ≈∏Y Ö∏¨à∏d πHE’G ‘ á«Lƒdƒjõ«ØdG ¢üFÉ°üÿG: Ék ãdÉK

: ƒ÷G IQGôM
:QÉ¡ædG AÉæKCG IQGô◊G áLQO ∫óÑJ -1
óLƒd á«∏NGódG AÉ°†YC’G ∞FÉXhh ÉjÓÿG AÉ«ª«c ≈a ø©ªàdGh , äÉfGƒ«◊G √òg ΩÉ°ùLCG πNGO ¤G ô¶ædG óæY
ójó°ûdG ¢û£©∏d ¢Vô©àJ ≈àdG πHE’Éa , πFGƒ°ùdG ó≤a πª– ≈∏Y á≤FÉØdG πHE’G IQób ≈∏Y á∏gòe iôNCG ä’’O É¡«a
äÉjƒàëŸG
iôNC’G äÉ«jóãdG Ö∏ZCGh ¿É°ùfE’G ≈a ÉeCG , á«M ≈≤ÑJ ∂dP ºZQh , πFGƒ°ùdG øe É¡fRh å∏K øe ÌcCG ó≤ØJ ¿CG øµÁ
.IÉaƒdG ¤G ÉÑdÉZ iODƒj πFGƒ°ùdG øe º°ù÷G ¿Rh øe %10 ó≤a ¿EÉa
≈∏Y É¡eÉ°ùLCG IQGôM ∫óÑJ ¿CG ójó°ûdG ¢û£©∏d É¡°Vô©J óæY IQó≤dG É¡d É¡fCG πHE’G ≥∏N ≈a ˆG ÖFÉéY øªa
´ÉØJQ’Gh ¢VÉØîf’G Gòg ÖÑ°ùjh .QÉ¡ædG ∞°üàæe óæY Ω°42 ¤G ôcÉÑdG ìÉÑ°üdG ≈a Ω°34 øe , Ωƒ«dG QGóe
áLQO ≈a ™°SGƒdG Ò¨àdG ¿EÉa πHE’G ≈a ÉeCG , iôNC’G äÉfGƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G äƒe º°ù÷G IQGôM áLQO ≈a øjÒÑµdG
4 ¤GƒM Iójó°ûdG IQGôë∏d ¢Vô©àŸG ¿É°ùfE’G ó≤Øj Óãªa , IÉ«◊G ÜÉÑ°SCG øe ó©j ¢û£©dG AÉæKCG º°ù÷G IQGôM
Ω8r ájÉ¨d É¡eÉ°ùLCG IQGôM ≈°û£©dG πHE’G ™aôJ Éªæ«H , ¥ô©àdG ÖÑ°ùH IóMGƒdG áYÉ°ùdG ≈a πFGƒ°ùdG øe äGÎd
IQGôM áLQO ÚH ¥ôØdG øe π∏≤J É¡fEÉa á≤jô£dG √ò¡Hh (IQGô◊G øe iQƒdÉc ƒ∏«c 2500 øe ÌcCG πHÉ≤j Ée iCG)
≥jôW øY ÉªàM Égó≤Øà°S âfÉc AÉŸG øe äGÎd 6 øe ÌcCG É¡°ùØf ≈∏Y ôaƒJ ¤ÉàdÉHh , ƒ÷G IQGôMh É¡eÉ°ùLCG
.ÒÑc óM ¤G É¡JQGôM áLQO ≈∏Y ßaÉ– É¡fEÉa ájƒJôe âfÉc GPEG ÉeCG .¥ô©àdG
: ïŸG ójÈJ á«∏ªY -2
øNÉ°ùdG AGƒ¡dG ójÈJ É¡«a ºàj á°UÉN á«ØfCG ∞jhÉŒ OƒLƒH äÉfGƒ«◊G≈bÉH øY πª÷G ¤É©Jh ¬æëÑ°S ˆG õ«e
ïŸG ÉjÓN ¤G á«∏«°†ØJ á≤jô£H ∞fC’G ∞jhÉŒ ≈a √ójÈJ ó©H ΩódG πjƒ– ºàj ¤ÉàdÉHh , ∞fC’G ¤G πNGódG
á©°SƒJh ¬LƒdG IOQhCG ¢†Ñb ≥jôW øY ΩódG Ò°S •ƒ£N πjƒëàH ∂dPh , IQGôë∏d QÉ°†dG ÒKCÉàdG øe É¡d ájÉªM
ΩódÉH ïŸG OhõJ ≈àdG ÚjGô°ûdG OÈ«d ÆÉeódG ∞jhÉŒ ¤G OQÉÑdG ΩódG ´ÉaófG ¤G iODƒj É‡ , á«ØfC’G IOQhC’G
.OQÉÑdG
: ÜÉ©∏dG RGôaEG äGÒ¨J -3
¤GƒM ¤EG ájƒJôŸG πHE’G ≈a É«eƒj GÎd 20 ¤GƒM øe ¢†Øîæj PEG , ÜÉ©∏dG RGôaEG ≈a É°VÉØîfG ¢û£©dG ÖÑ°ùj
≈∏Y ßaÉ– É¡fC’ Gô¶f ádƒ¡°ùH ¬ª°†¡Jh ¬©∏ÑJh É¡FGòZ πcCÉJ πHE’G π¶Jh , ≈°û£©dG πHE’G ≈a §≤a Îd ∞°üf
øe ≈fÉ©J É¡fEÉa iôNC’G äÉ«jóãdGh ¿É°ùfE’G ÉeCG , ÜÉ©∏dG ≈a ÉjQƒ«dG RGôaEG IOÉjRh , ôªà°ùŸG QGÎL’ÉH É¡ªa áHƒWQ
.πcC’G ∫ó©e ¢VÉØîfGh ºØdG ±ÉØL ¤G iODƒj É‡ , ¢û£©dG óæY ÜÉ©∏dG RGôaEG ≈a ÒÑc ¢VÉØîfG
:á«FÉ«ª«ch á«fƒeôg äGÒ¨J -4
∫ó©e ™ØJôj Óãªa , πFGƒ°ùdG ´É£≤f’ É¡°Vô©J óæY á∏FÉg á«FÉ«ª«ch á«fƒeôg äGÒ¨J πHE’G ΩÉ°ùLCG ≈a çó–
á«°SÉ°ùM ójõJ Éªc %450 áÑ°ùæH ΩódG ¤EG √ó«©jh á«∏µdG øe AÉŸG ¢UÉ°üàeÉH Ωƒ≤j iòdG ∫ƒÑà∏d OÉ°†ŸG ¿ƒeô¡dG
≈∏Y IQOÉb πHE’G á«∏c íÑ°üJ ¤ÉàdÉHh , Iô≤ÑdG á«∏c ™e áfQÉ≤e ∞©°V áFÉe øe ÌcCÉH ¿ƒeô¡dG ∂dòd á«∏µdG
¤GƒëH á«∏µdG ≈a ΩódG í«°TôJ ∫ó©e ¢†Øîæj ¬°ùØf âbƒdG ≈ah , á«dÉY IAÉØµH ΩódG ¤G ¬JOÉYEGh AÉŸG ¢UÉ°üàeG
ójó°T íÑ°üjh , IÒÑc áLQóH ∫ƒÑdG ≥aóJ ¢†Øîæj ºK øeh , %70 øe ÌcCÉH É¡«a ΩódG ≥aóJ ¢†Øîæj Éªc , %75
äÉjƒàëŸG
á∏gòŸG äÉØ«µàdG √òg ∫ÓN øeh , ôëÑdG AÉe áMƒ∏e ≈Ø©°V øe ÌcC’ ÉfÉ«MCG ¬àMƒ∏e áLQO π°üJ å«ëH õ«cÎdG
≈a ºæ¨dG Égó≤ØJ ≈àdG πFGƒ°ùdG ™e áfQÉ≤e ∞©°V ≈JCÉe ¤GƒëH πbCG πHE’G ∫GƒHCG ≈a IOƒ≤ØŸG πFGƒ°ùdG ¿CG ó‚
.É¡dGƒHCG
: ÉjQƒ«dG äGÒ¨J -5
ióMEG – ÉjQƒ«dG IOÉe øe á∏FÉg äÉ«ªc É¡eO ≈a ¢ùÑ– ójó°ûdG ¢û£©∏d â°Vô©J Ée GPEG É¡fCG πHE’G ≈a Öjô¨dG
IOÉŸG √òg ¢üà“ ≈°û£©dG πHE’G ¿EG πH , áaÉc º°ù÷G ÉjÓN ≈∏Y É¡YRƒJh – AGò¨dG π«ã“ øY áŒÉædG äÓ°†ØdG
≈a É¡dó©e ™ØJôJ Éªæ«H , ÉjQƒ«dG øe É«dÉN ∫ƒÑdG êôîj å«ëH , ΩódG ¤G á«fÉK Iôe Égó«©Jh á«∏µdG øe É¡∏ªcCÉH
.(1) ∫hóL iôNC’G äÉfGƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G ≈a iƒ∏µdG π°ûØdG ä’ÉM ≈a ’EG iôJ ’ ôjOÉ≤e ¤G ΩódG
ßaÉëàd É¡eO ≈a É¡¶Ø– πHE’G ¿EÉa ∂dòdh , AÉª∏d IóFÉ°U , áHƒWô∏d áHPÉL IOÉe ÉjQƒ«dG ¿CG ∂dP ≈a áªµ◊Gh
á«ª°ùd Iójó°T áehÉ≤e πHE’G ÉjÓÿh , É¡«dG AÉŸG Üò÷ º°ù÷G ÉjÓN ¤G É¡∏≤æàdh , ΩódG ÉeRÓH ºéM ≈∏Y É¡H
≈∏Y ¬æ«©Jh á«FGòZ IOÉe É¡©«°Vôd ôaƒàd É«Ñ°ùf IÒÑc á«ªµH É¡Ñ«∏M ≈a ÉjQƒ«dG RôØJ ≈°û£©dG πHE’G ¿CG πH , ÉjQƒ«dG
Ö∏ZCGh ¿É°ùfE’G ≈a IÉaƒdGh ºª°ùàdG ¤G iODƒj ΩódG ≈a ÉjQƒ«dG áÑ°ùf ´ÉØJQG ¿CG èàæà°ùj ∂dòdh , ¬eO ≈a AÉŸG IOÉjR
.πHE’G ≈a IÉ«◊G≈∏Y ®ÉØ◊G ÜÉÑ°SCG øe ó©j Éªæ«H äÉfGƒ«◊G
: Rƒcƒ∏÷G äGÒ¨J -6
øe ÌcCGh ¿É°ùf’G øe Öjôb ∫ó©e ƒgh , ºé∏e 150-100 ¤GƒM ájƒJôŸG πHE’G ΩO ≈a Rƒcƒ∏÷G ôµ°S á«ªc ≠∏ÑJ
π°SO/ºé∏e 80 ¤G 45 ÚH Ée É¡eO ≈a Rƒcƒ∏é∏d ≈©«Ñ£dG ∫ó©ŸG ìhGÎj å«M , áeÉY áØ°üH äGÎéŸG ≈a ∫ó©ŸG
≈fGƒ«M É°ûf ¤G ∫ƒëàj ¬æe ¢†FÉØdG ¿EÉa πHE’G ΩO ≈a ôµ°ùdG áÑ°ùf â©ØJQG GPEÉa , π°SO/ºé∏e60 §°SƒàÃ
πH’G â°Vô©J GPEG ÉeCG ∫ƒÑdG ≥jôW øY º°ù÷G êQÉN ìô£j hCG , äÓ°†©dGh óÑµdG ≈a ¿õîjh (ÚLƒµjÓL)
¢†Øîæj ¤ÉàdÉHh , ¢†Øîæj Oó¨dG ¢†©H •É°ûf ¿EÉa ƒ÷G IQGôM áLQO ´ÉØJQG ™e É°Uƒ°üN (±ÉØ÷G) ¢û£©∏d
IóFÉ°U IOÉe (ÉjQƒ«dG πãe ¬∏ãe) ôµ°ùdG ¿C’ øµdh , ≈fGƒ«M É°ûf ¤G ôµ°ùdG ∫ƒëj iòdG Údƒ°ùfC’G ¿ƒeôg RGôaEG
¿ƒeô¡dG á«ªc ¿CÉH Éª∏Y) ΩódG õ«côJ ™æÁh ÉeRÓÑdG ºéM ≈∏Y ßaÉëj ΩódG ≈a ¬°ùÑM ¿EÉa ¤ÉàdÉHh ,AÉª∏d
.(±ÉØ÷G ä’ÉM ≈a GóL á°†Øîæe ¿ƒµJ É°ûf ¤G ¬∏jƒëàd ΩRÓdG
: ójó°ûdG ¢û£©∏d ¢Vô©àdG ºZQ Ö«∏◊G êÉàfEG äÉÑK -7
á«jóãdG äÉfGƒ«◊G ≈a ¿ƒgódGh AÉŸG øe √Gƒàh Ö«∏◊G êÉàfEG ≈a É©jô°Sh GÒÑc É°VÉØîfG ¢û£©dG ÖÑ°ùj
π¶j ÚM ≈a ójõJ ób πH , ¢û£©dG ä’ÉM ≈a Gk Òãc ôKCÉàJ ’ èàæŸG Ö«∏◊G á«ªc ¿EÉa ábÉædG ≈a ÉeCG , áeÉY áØ°üH
≈∏Y iƒàëj ábÉædG Ö«∏M ¿EÉa ∂dP ≈∏Y IhÓYh , ±ÉØ÷G øe ™«°Vô∏d ájÉªM , AÉŸG øe %90 ≈∏Y Éjƒà Ö«∏◊G
.É≤HÉ°S ôcP Éªc Ö«∏◊G ¤G AÉŸG Üò÷h AGòZ Qó°üe ÒaƒJ πLCG øe ÉjQƒ«dG øe á«ªc
äÉjƒàëŸG
: ΩÉæ°ùdG ‘ IOƒLƒŸG Ωƒë°ûdG øe AÉŸG êÉàfEG -8

´ƒ÷G πª– ≈∏Y πHE’G IQób ô°ùØj Gk ójóL Ék ÑÑ°S (á«Lƒdƒjõ«ØdG AÉ°†YC’G ∞FÉXhh AÉ«MC’G AÉª∏Y ∞«°†j
øY ¿É°ùfE’G õé©j ájhÉª«c á≤jô£H ¬eÉæ°S ‘ IOƒLƒŸG Ωƒë°ûdG øe ¬LÉàëj …òdG AÉŸG êÉàfEG ≥jôW øY ¢û£©dGh
.É¡JÉgÉ°†e
ó«°ùcCG ÊÉK RÉZh AÉŸG iƒ°S º°ù÷G ‘ É¡bGÎMG øY èàæj ’ á«JGQó«gƒHôµdG OGƒŸGh ºë°ûdG ¿CG ±hô©ŸG øªa
á∏°UGƒd áeRÓdG ábÉ£dG øe IÒÑc á«ªc ódƒJ ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,¢ùØæàdG á«∏ªY ‘ º°ù÷G ¬æe ¢ü∏îàj …òdG ¿ƒHôµdG
. …ƒ«◊G •É°ûædG
:πHE’G Ωód IójôØdG ¢üFÉ°üÿG : Ék ©HGQ

¢üFÉ°üÿGh πHE’G ΩÉ°ùLCG ≈a É¡YOhCG ≈àdG ¤É©J ˆG IQób ’ƒd √ôcP ≥Ñ°S Ée π©ØJ ¿CG πHEÓd Éæµ‡ ¿Éc Ée
äÉ«jóãdGh ¿É°ùfE’G ≈a AGôª◊G ΩódG äÉjôc øY ÉÑjô≤J Å°T πc ≈a ∞∏àîJ ≈àdG , AGôª◊G É¡eO äÉjôµd IójôØdG
πHE’G ≈a AGôª◊G ΩódG äÉjôc ¬H õ«ªàJ Ée ºgCG ¿CG ¢ù«jÉ≤ŸG πµH Gk RÉéYEG ¬JGP óM ≈a ∂dP πãÁ å«M , iôNC’G
≈∏Y É¡JQób ∂dòch , ¢ûªµæJ hCG ôéØæJ ¿CG ¿hO , õ«cÎdG áØ∏à π«dÉëŸG ≈a áª«∏°S AÉ≤ÑdG ≈∏Y á≤FÉØdG É¡JQób
áfQÉ≤e óæY ∂dP í«°VƒJ øµÁh , GOóY ôahCG É¡fƒc ≈∏Y IhÓY , ájÉ¨∏d IÒÑc ä’ó©Ã ñÉØàf’Gh AÉŸG ¢UÉ°üàeG
äÉjôc ™e áfQÉ≤e Úé°ùcC’G ¢UÉ°üàeG ≈∏Y IQób ÌcCG É¡fEÉa ∂dòc , äÉfGƒ«◊G ≈bÉÑH ΩódÉH á°UÉÿG äÉfÉ«ÑdG
(ÚHƒ∏Lƒª«¡dG) ΩódG ÜÉ°†N øe ∫ÉY õ«côJ ≈∏Y iƒà– É¡fCGh , iôNC’G äÉfGƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G ≈a AGôª◊G ΩódG
É¡JAÉØc IOÉjR ≈∏Y IQOÉb É¡fƒc øY Ó°†a , º°ù÷G ÉjÓN ¤G Úé°ùcC’G êhôN π¡°ùj É‡ , É¡ë£°S øe ÉÑjôb
ôKDƒJ ≈àdG πeGƒ©dG øe Òãµd πªëàdG Iójó°T ≈gh , ±ÉØé∏d ¢Vô©àdG óæY ájƒeódG IQhódG ≈a É¡FÉ≤H Ióe IOÉjRh
áehÉ≤e øe É¡æµ“ ≈àdG πHE’G äÉª°S øe iôNCG Iójôa áª°S ∑Éæg .iôNC’G äÉfGƒ«◊G ≈a É¡JGÒ¶f ≈∏Y ÉÑ∏°S
¿Éc GPEÉa , πFGƒ°ùdG ó≤a ÜÉÑ°SCG ô£NCG óMCG πãÁ iòdG ±õædG ±É≤jEG ≈∏Y á≤FÉØdG É¡JQób ≈gh ’CG πFGƒ°ùdG ó≤a
.IÉaƒdG ¤G ÉªàM iODƒj ¬fEÉa IAÉØµH º°ù÷G ¬©e πeÉ©àj ⁄h Gójó°T ±õædG
á©£≤æe IAÉØµH õ«ªàJ πHE’G ¿CG óLƒa , πHE’G ≈a ±õædG ∞bh øY ádƒÄ°ùŸG πeGƒ©dG øY á°SGQO AGôLG ” óbh
§∏éàdG ô°üæY – ΩódG §∏Œ πeGƒY ºgCG óMCG •É°ûf ≈a ÒÑµdG ´ÉØJQ’G ≈a πãªàJ , ∫ÉéŸG Gòg ≈a Ò¶ædG
¢†©H •É°ûf IOÉjR øY Ó°†a , ¿É°ùfE’G ≈a ¬WÉ°ûf ±É©°VCG á«fÉªK ¤GƒM πHE’G ≈a ¬WÉ°ûf ≠∏Ñj iòdGh – øeÉãdG
ájƒeódG íFÉØ°üdG OóY ¿EÉa , ∂dP ≈∏Y IhÓY , ™°SÉàdGh ™HÉ°ùdG §∏éàdG iô°üæ©c iôNC’G ΩódG §∏Œ ô°UÉæY
≈a É°†jCG GóL áª¡e íFÉØ°üdG √ògh , ¿É°ùfE’G ≈a ÉgOóY ≈Ø©°V ≈∏Y ójõj πH’G ΩO øe Ö©µe Îd ≈∏∏e πc ≈a
. ±õædG áehÉ≤e
äÉjƒàëŸG
:äÉfGƒ«◊G »bÉHh ¿É°ùfE’G øY ∞∏àîj AÉŸG ôaƒJ óæY πHE’G ∑ƒ∏°S : Ék °ùeÉN
ó≤a øY áªLÉædG ôWÉîŸG øe πH’G ÚeCÉàd á«aÉch IÒÑc áLQóHh áYô°ùH IQƒcòŸG á∏FÉ¡dG äGÒ¨àdG çhóM øµÁ
Ék fÉ«MCG πª÷G ó≤Øj , ∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a , áYô°ùH á«©«Ñ£dG É¡àdÉM ¤G Oƒ©J QƒeC’G ¿EÉa AÉŸG ôaƒJ GPEG øµdh πFGƒ°ùdG
¬fEÉa ∂dP ó©H AÉŸG ¬d Ωób GPEG øµdh , ÚYƒÑ°SCG IóŸ AÉŸG øe ΩôM GPEG ¬ª°ùL øe πFGƒ°ùdG øe Îd 200 ¤GƒM
, ájƒeódG ¬JQhO ¤G ≈ª°†¡dG √RÉ¡L øe áYô°ùH É¡°üàÁh , ≥FÉbO ∫ÓN IóMGh á©aO É¡∏ªcCÉH á«ªµdG ∂∏J Üô°ûj
¤G ≈FÉŸG ¿RGƒàdG IOÉYEG πLCG øe ∂dPh , á∏«∏b äÉ©jƒ°S ∫ÓN áØ∏àîŸG º°ù÷G áé°ùfCG ≈a É¡©jRƒJh É¡∏≤f Óªµe
á«ªµH √É«ŸG ´ÓàHG ÖÑ°ùH Ék fÉ«MCG ≥jô¨dG äƒÁ πHÉ≤ŸG ≈a , ¬«∏Y âfÉc Ée ¤G É¡∏c ¬ØFÉXh IOÉYEG ¤ÉàdÉHh , ¬ª°ùL
.ΩódG ¤G Iô£N á«ªµH É¡°UÉ°üàeG ºK øeh IÒÑc
:πHE’G Ö«∏M ¢üFÉ°üN : Ék °SOÉ°S

: ¿ƒgódG ‘ áÑFGòdG äÉæ«eÉà«ØdG -1
äQÉ°TCG ôNCG ÖfÉL øe .(`g)h (CG) ÚeÉà«a øe ¬JÉjƒà å«M øe πHE’G Ö«∏M ≈∏Y ¥ƒØàj ô≤ÑdG Ö«∏M ¿CG óLh
.ô≤ÑdG Ö«∏ëH áfQÉ≤e (O) ÚeÉà«a øe ÈcCG äÉ«ªc ≈∏Y πHE’G Ö«∏M AGƒàMG ¤G çƒëÑdG øe Òãc
: AÉŸG ≈a áÑFGòdG äÉæ«eÉà«ØdG -2
∫ÉãeCG áKÓK ∫OÉ©j ÉÃ)ô≤ÑdG Ö«∏ëH áfQÉ≤e (ê) ÚeÉà«a øe ÌcCG äÉ«ªc ≈∏Y iƒàëj πHE’G Ö«∏M ¿CG í°†àjh
QOÉ°üe ≈a IÒ≤a ó©J ájhGôë°üdG áÄ«ÑdG ¿CG PEG , πHE’G Ö«∏◊ IÒÑc Iõ«e √òg ó©Jh , (QÉ≤HC’G ¿ÉÑdCG øe ¬∏«ãe
¢Vƒ©j ób πH’G Ö«∏M ≈a IôaƒdG √ò¡H ÚeÉà«ØdG Gòg OƒLh ¿EÉa ∂dòdh , äGhô°†ÿGh ¬cGƒØdG πãe (ê) ÚeÉà«a
.ÚeÉà«ØdG Gòg øe ájhGôë°üdG á≤£æŸG ¿Éµ°Sh IÒ¨°üdG πHE’G ¬d ¢Vô©àJ iòdG ¢ü≤ædG
º°Sƒe ∫ÓN Ωó≤àdG ™e Égõ«côJ OGOõj πHE’G ¿ÉÑdCG ‘ ¿OÉ©ŸGh äÉæ«eÉà«ØdG ä’ó©e ¿CG ¤EG çÉëHC’G äQÉ°TCGh
øY ójõj ’ …òdGh ¢SƒeÉ÷Gh QÉ≤HC’G ‘ Ö«∏◊G º°Sƒe ≈∏Y ∂dòH ÉbƒØàe ÓeÉc Gô¡°T 12 ¤EG óàÁ …òdG Ö«∏◊G
.§≤a ô¡°TCG 3 ΩÉæZC’G ‘h ,ô¡°TG 7
≈∏Y iƒàëj ¬æµdh ô≤ÑdG Ö«∏ëH áfQÉ≤e Ú°SÉ«ædG øe IÒÑc äÉ«ªc ≈∏Y πHE’G Ö«∏M iƒàëj ôNCG ÖfÉL øe
.ô≤ÑdG Ö«∏ëH áfQÉ≤e (12Ü) ÚeÉà«ah ∂«æ«KƒàfÉÑdG ¢†ªMh ∂«dƒØdG ¢†ªMh ÚaÓaƒÑjGôdG øe πbCG äÉ«ªc
: á«fó©ŸG ìÓeC’G -3
øeh , (¿Gƒ«M hCG äÉÑf) ≈◊G øFÉµdG º°ùL ≈a ájƒ«Mƒª«µdG äÓYÉØàdG øe Òãc ≈a á«fó©ŸG ìÓeC’G πNóJ
: ≈∏j Ée Ö«∏◊G ≈a á«fó©ŸG ìÓeC’G ºgCG
äÉjƒàëŸG
: Ωƒ«°SÉJƒÑdGh ΩƒjOƒ°üdG -(1)

≈a , Ωƒ«°SÉJƒÑdGh ΩƒjOƒ°üdG øe áHQÉ≤àe äÉ«ªc ≈∏Y ¿Éjƒàëj πHE’G Ö«∏Mh ô≤ÑdG Ö«∏M ¿CG (3) ∫hóL í°Vƒj
.øjô°üæ©dG øjòg øe πbCG äÉ«ªc ≈∏Y iƒàëj äÉ¡eC’G Ö«∏M ¿CG ÚM
: Ωƒ«°ùdÉµdG -(2)
,ô°üæ©dG Gò¡d ÉeÉg GQó°üe Ö«∏◊G ó©jh , ¿É°ùfE’G º°ùL ≈a á°UÉN ΩÉ¶©dG Ö«côJ ≈a ájÉ¨∏d ΩÉg ô°üæY ƒgh
¿Éjƒàëjh ô°üæ©dG Gòg ≈a ΩC’G Ö«∏M ≈∏Y ¿ÉbƒØàj ô≤ÑdG Ö«∏Mh πHE’G Ö«∏M ¿CG (3) ∫hóL ≈a ßMÓŸG øeh
.¬æe áHQÉ≤àe äÉ«ªc ≈∏Y
: …ƒ°†©dG ÒZ QƒØ°SƒØdG -(3)
óLƒJ Éªæ«H , ΩÉ¶©dG øjƒµJ ≈a ¬æe %87 πNójh , Ωƒ«°ùdÉµdÉH áfQÉ≤e ¿Gƒ«◊G º°ùL AGõLCG ™«ªL ≈a ô°ûàæjh
.áæ«∏dG áé°ùfC’Gh ÉjÓÿG ≈a á«bÉÑdG áÑ°ùædG
.πHE’G ÉÑd ≈a IOÉjõdG ¤G π«Á ¬æµdh , QƒØ°SƒØdG øe áHQÉ≤àe äÉ«ªc ≈∏Y ô≤ÑdG Ö«∏Mh πHE’G Ö«∏M iƒàëj
πHE’G Ö«∏M øe Óc ≈a QƒØ°SƒØdG á«ªc øe %10 ¤GƒM ¤G ΩC’G Ö«∏M ≈a QƒØ°SƒØdG á«ªc π°üJ ôMCG ÖfÉL øe
.ô≤ÑdGh
: õ«æéæŸG -(4)
äÉ«ªc ≈∏Y Ω’G Ö«∏M iƒàëj Éªæ«H , ô≤ÑdG Ö«∏M ≈a õ«æéæŸG á«ªc ∞©°V øe ÌcCG ≈∏Y πHE’G Ö«∏M iƒàëj
ábÓY ¬d πHE’G Ö«∏M ¿CG ¤EG ájOÉÑdG ¿Éµ°ùH á°UÉÿG äÉ°SGQódG äQÉ°TCG ôNCG ÖfÉL øe .(3 ∫hóL) , GÒãc πbCG
.õ«æéæŸG øe á«dÉY äÉ«ªc ≈∏Y iƒà– ≈àdG , ≈∏µdG äGƒ°üëH
: Ωƒ«°ùæ¨ŸG -(5)
. Ö∏≤dG äÉHGô£°VG á°UÉN äÉHGô£°V’G ¢†©H ¤G ¬°ü≤f iODƒjh , ¿Gƒ«ë∏d ≈Ñ°ü©dG è«°ùædG ƒ‰ ≈a πNój
ÉÑ∏dG ¿CGh , ô≤ÑdGh πHE’G Ö«∏ëH áfQÉ≤e Ωƒ«°ùæ¨ŸG øe πbCG äÉ«ªc ≈∏Y iƒàëj ΩC’G Ö«∏M ¿CG (3) ∫hóL í°Vƒj
.ô≤ÑdGh πHE’G Ö«∏ëH áfQÉ≤e Ωƒ«°ùæ¨ŸG øe IÒÑc äÉ«ªc ≈∏Y iƒàëj
: Ú°UQÉÿG -(6)
√òg •É°ûf ±É≤jEG ¤G ¬°ü≤f iODƒj å«M (Ü) h (CG) õ«àÑH ≈°ùcƒHQÉc πãe äÉÁõfE’G ¢†©H ≈a óLƒjh
»æ«JhÈdG AÉæÑdGh ÜÉ°üNE’Gh ƒªædG á«∏ªY πãe , ájƒ«Mƒª«µdG äÓYÉØàdG øe Òãc ≈∏Y ôKDƒj ¤ÉàdÉHh , äÉÁõfE’G
.äÉKQƒŸG ¿ƒµJh
äÉjƒàëŸG
iƒàëj πHE’G ÉÑd ¿CGh , πHE’Gh ô≤ÑdG Ö«∏ëH áfQÉ≤e Ú°UQÉÿG øe πbCG äÉ«ªc ≈∏Y iƒàëj äÉ¡eC’G Ö«∏M ¿CG óLh
á«ªc ¤G π°üJ ≈àM IO’ƒdG ó©H É«éjQóJ ¢übÉæàJ πHE’G CÉÑd ≈a á«ªµdG √òg ¿CGh , Ú°UQÉÿG øe IÒÑc äÉ«ªc ≈∏Y
.ô≤ÑdG Ö«∏M ≈a Ú°UQÉÿG á«ªc øe Ó«∏b ÌcCG
: ójó◊G -(7)
≈æZ πHE’G Ö«∏M ¿CG óLh , ∫ÉØWC’G óæY á°UÉN ΩódG ô≤a ¤G ¬°ü≤f iODƒj ΩódG ÜÉ°†N ≈a ¢ù«FQ ¿ƒµe ƒgh
Ö«∏M ≈a ójó◊G ¿CG ¤G äÉ°SGQódG ¢†©H äQÉ°TCG ôNCG ÖfÉL øe , äÉ¡eC’Gh ô≤ÑdG Ö«∏ëH áfQÉ≤e ójó◊ÉH GóL
á«dÉY áÑ°ùf ≈∏Y ô≤ÑdG Ö«∏M AGƒàM’ ∂dP iõ©jh .ô≤ÑdG Ö«∏M ≈a %19 `H áfQÉ≤e %49 áÑ°ùæH ¢üàÁ ¿É°ùfE’G
á°SGQO ∑Éæg ¢ù«d ¬fCG ºZQh , ¬d º°ù÷G ¢UÉ°üàeG ¿hO ∫ƒ–h ójó◊ÉH §ÑJôJ IóY äÉÁõfEGh øjRÉµdG øe
ΩC’Gh ô≤ÑdG Ö«∏M ≈a ¬àÑ°ùf ±É©°VCG á©HQCG– á«dÉ©dG ¬àÑ°ùf ¿CG ’EG πHE’G Ö«∏M ≈a ójó◊G ¢UÉ°üàeG áÑ°ùf í°VƒJ
.πeGƒë∏d á°UÉN ójó◊G ÜƒÑ◊ πjóÑc ¬æe IOÉØà°S’G ≈∏Y Gô°TDƒe ó©J ¿CG øµÁ –
åëÑdG á°UÓN
¢üFÉ°üN ≈gh , πFGƒ°ùdG ó≤a áehÉ≤eh ∞«µàdG ≈∏Y á∏FÉ¡dG πHE’G IQó≤d áÑ°†à≤e êPÉ‰ iƒ°S ¢ù«d ôcP Ée ¿EG
≈a IÉ«◊G ≈∏Y IQOÉ≤dG Ió«MƒdG äÉfGƒ«◊G ≈g πHE’G ¿EÉa ¤ÉàdÉHh , áahô©ŸG iôNC’G äÉfGƒ«◊G ™«ªL øY Égõ«“
É¡∏ª– iôNC’G äÉfGƒ«◊G ™«£à°ùJ ’ á«°SÉb ±hôX ≈a ôKÉµàdGh êÉàfE’G ≈∏Yh , ±ÉØ÷G É¡Hô°†j ≈àdG ≥WÉæŸG
±É°ûàc’ äÉfGƒ«◊G √òg ∫ƒM á≤ª©àe äÉ°SGQóH ΩÉ«≤dG πHE’G É¡«a ≈HôJ ≈àdG OÓÑdG ≈a Ú°üàîŸG ÖLGh øeh
¢ùª°ûdG IQGôMh , AGò¨dG á∏bh , ±ÉØ÷G ±hôX ™e ∞«µàdG øe É¡æµ“ ≈àdG πFÉ°SƒdG øe ójõŸG áaô©eh ÉgQGô°SCG
ÓaCG ” ¬∏jõæJ áªµ ≈a πFÉ≤dG ˆG ¥ó°Uh áaô©ª∏d AGôKEGh Iô°TÉÑe á©Øæe øe äÉ°SGQódG ∂∏J ≈a ÉŸ , ábôëŸG
.“â≤∏N ∞«c πHE’G ¤G ¿hô¶æj
äÉjƒàëŸG
∫hGó÷G
áØ∏àîŸG OGƒŸG øe ô≤ÑdGh ÉÑ∏dGh πHE’G Ö«∏M äÉjƒà : (1) ∫hóL
ô≤ÑdG Ö«∏M IO’ƒdG øe Ωƒj 24-10 πHE’G Ö«∏M äÉjƒàëŸG
33^8 32^7 (Îd/ºL) ÚJhÈdG
37^0 32^8 (Îd/ºL) äÉ«ægódG
38^7 25^6 (Îd/ºL) RƒàcÓdG
7^1 7^7 (Îd/ºL) OÉeôdG
6^54 6^44 Ω25r »æ«LhQó«¡dG ºbôdG
1^031 1^032 Ω15 á«YƒædG áaÉãµdG
877^09 9^9 (Îd/ºL) AÉŸG
áØ∏àîŸG äÉæ«eÉà«ØdG øe πHE’G Ö«∏M äÉjƒà : (2) ∫hóL

ºéc / ºé∏e á«ªµdG
ô≤ÑdG πHE’G ÚeÉà«ØdG
38-17 0^15 (CG)
10-2 5 (`g)
36-23 60-25 (ê)
(Ü) áYƒª›
0^8 – 0^5 6-4 Ú°SÉ«f
2^0 – 1^2 0^8 ÚaÓaƒÑjGQ
1^0 – 0^4 ∂«dƒØdG ¢†ªM
3^6 0^88 ∂«æ«KƒãfÉÑdG ¢†ªM
0^63 – 0^4 0^52 Ú°ùcOhôHÉÑdG
0^007 – 0^002 0^002 (12Ü)
äÉjƒàëŸG
ô≤ÑdG Ö«∏M ™e áfQÉ≤e πHE’G Ö«∏M ‘ (Îd/ºé∏e) á«fó©ŸG ìÓeC’G : (3) ∫hóL
ºéc / ºé∏e á«ªµdG á«fó©ŸG ìÓeC’G
ô≤ÑdG πH’G
556^4 668 ΩƒjOƒ°üdG
1356^8 1511^7 Ωƒ«°SÉJƒÑdG
647^4 610^4 (iƒ°†Y ÒZ) QƒØ°SƒØdG
41^8 193^9 õ«æéæŸG
1170^7 1027^3 Ωƒ«°ùdÉµdG
117^4 116^2 Ωƒ«°ùæ¨ŸG
3^5 4^3 Ú°UQÉÿG
0^29 3^5 (ójó◊G
ô≤ÑdGh πHE’G Ö«∏M ‘ á©Ñ°ûŸG ÒZh á©Ñ°ûŸG á«ægódG ¢VÉªMC’G : (4) ∫hóL
ô≤ÑdG (πHE’G) ÉÑ∏dG á«ægódG ¢VÉªMC’G ´ƒª›
70^9 53^8 á©Ñ°ûŸG
29^1 46^2 á©Ñ°ûŸG Ò¨dG
ô≤ÑdG Ö«∏Mh πHE’G ‘ (%) øgódG äÉjƒà : (5) ∫hóL

ô≤ÑdG Ö«∏M πHE’G Ö«∏M øgódG
ôKCG ôKCG äÉfƒHôchQó«¡dG
0^18 0^10 ∫hÎ°ùdƒµdG äGÎ°SG
97^4 96^83 ójô°ù∏÷G »KÓK
0^42 0^62 ójô°ù∏÷G »FÉæK
0^08 ôKCG ójô°ù∏÷G …OÉMCG
0^64 0^42 Iô◊G á«ægódG ¢VÉªMC’G
0^41 0^81 ô◊G ∫hÎ°ùdƒµdG
0^86 1^21 »JÉØ°SƒØdG
äÉjƒàëŸG
á«ª∏©dG ™LGôŸG
:á«Hô©dG ™LGôŸG-1
. ËôµdG ¿BGô≤dG-1
. 11 Aõ÷G-º∏°ùe í«ë°U-áØjô°ûdG ájƒÑædG åjOÉMC’G-2
.ÉjQƒ°S-≥°ûeO-1980OÉ°ùcCG-πHE’G ôjƒ£Jh çƒëH áµÑ°T-3
.É«Ñ«d-QÉàîŸG á©eÉL äGQGó°UG-1991áëjô°T Qƒ°TÉY.O,iOÉZ ¿É°ùZ.O ,ójGR ˆGóÑY.O-á«Hô©dG πHE’G-4
. (Ω1977-√1397)-áæ°ùdGh ¿BGô≤dG áæ÷ -á«eÓ°SC’G ¿ƒÄ°û∏d ≈∏YC’G ¢ù∏éŸG-5
.ájQÉéàdG ΩGôgC’G ™HÉ£e -á°SOÉ°ùdG á©Ñ£dG-ËôµdG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ≈a ÖîàæŸG-6
.(Ω1985-√1405) πaƒf ¥RGôdGóÑY -7
. (Ω1981 -√1401) ≈fƒHÉ°üdG ≈∏Y óª-8
.ähÒH– ËôµdG ¿BGô≤dG QGO ô°TÉædG -á©HGôdG á©Ñ£dG -ådÉãdG ó∏éŸG -Ò°SÉØàdG IƒØ°U
´hô°ûe , É¡eƒ◊h É¡fÉÑdCG øe IOÉØà°S’Gh ájóéædG πHE’G á«LÉàfEG øY äÉ°SGQO `g1414 : ¿hôNCGh π«YÉª°SÉH ó«©°S óª ó«©°S -9
.á«æ≤àdGh Ωƒ∏©∏d õjõ©dGóÑY ∂∏ŸG áæjóe 60/6 – åëH
á«ª∏©dG É¡àd’O …õëh ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ á«fƒµdG äGQÉ°TE’G- 10
.QÉéædG ∫ƒ∏ZR QƒàcódG PÉà°SC’G (ájô°üŸG ΩGôgC’G IójôéH ä’É≤e á∏°ù∏°S
. ËôµdG ¿BGô≤dG ≈a ≈ª∏©dG RÉéYE’G á∏›-11
.ájOƒ©°ùdG á«Hô©dG áµ∏ªŸG ≈a ájó«∏≤àdG áaÉ≤ãdG áYƒ°Sƒe-12
:á«ÑæLC’G ™LGôŸG -2
1-Hussein, M.F.; Al-Momen, A.K.A. and Gadir, A.G.A. (1992):
Haemostatic parameters in the camel (Camelus dromedarius): comparison with

humans. Comparative Haematology International 2:9296-
2-Yagll,R(1985):
The desert comparative physiological adaptation (ed. R. Yagil), Karger, Basel.
äÉjƒàëŸG
13-Kelly, W.R. (1984):
2Veterinary clinical diagnosis, 3rd Edition, Bailliere Tindal, London.
4-Arnautovic,I. And O.Abdalla(1969):
Elastic structures.In Enviromental physiology of animals. Oxford, Blackwell.

Scientific Publication.
5-Saber,A. S..M.(1979):
The arteries and veins of the pelvic limb of the camel with special reference to the
angioarchitecture of the foot pad. Ph.D.Thesis, Assiut University.
6- Al Gazira University-Sudan 1998:
A study on the chemical composition and some medical uses of the urine of the
Arabian camel.
äÉjƒàëŸG
äÉaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghônn j ⁄rn hn CGn

¿É©°ûÑdG ±ƒ∏N ≈Ø£°üe Òæe/O
äÉjƒàëŸG
: RÉéYE’G äÉjBG : ¢üî∏ŸG

(.Ò°üH A»°T πµH ¬fEG ,øªMôdG ’EG ø¡µ°ùÁ Ée ø°†Ñ≤jh äÉsaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghôn jn ⁄rn hn CGn ) : ¤É©J ∫Éb
.(19 :∂∏ŸG)
¬ë«Ñ°ùJh ¬JÓ°U º∏Y ób πc ,äÉaÉ°U Ò£dGh ¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ øe ¬d íÑ°ùj ˆG ¿CG ôJ ⁄CG ) :¬fCÉ°T πL ∫Ébh
.(41:QƒædG) ( ¿ƒ∏©Øj ÉÃ º«∏Y ˆGh
Ωƒ≤d äÉjB’ ∂dP ‘ ¿EG ,ˆG ’EG ø¡µ°ùÁ Ée AÉª°ùdG ƒL ‘ äGôî°ùe Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄CG ) :ôjó≤dG »∏©dG ∫Ébh
.(79 :πëædG) ( ¿ƒæeDƒj
: RÉéYE’G ¬Lh
ájB’G ‘ "äÉaÉ°U+ :¤hC’G ¤É©J ¬dƒb ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G »MGƒf øe Úà«MÉf ¤EG áÁôµdG äÉjB’G äQÉ°TCG ó≤d
Éª¡µjô– ΩóYh ¬«MÉæ÷ Ò£dG â«ÑãJ ¤EG Ò°ûJ »àdGh ,QƒædG IQƒ°S øe (41) ájB’Gh ,∂∏ŸG IQƒ°S øe (19)
,π«°üØàdG øe A»°ûH ÉæãëH ‘ ÉgÉædhÉæJ »àdGh ,á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG øe IOÉØà°S’G πLCG øe ∂dPh ,¿GÒ£dG AÉæKCG
»àdG áª¶fC’G ¤EG Ò°ûJ »gh ," ˆG ’EG ø¡µ°ùÁ Ée AÉª°ùdG ƒL ‘ äGôî°ùe + :¤É©J ¬dƒ≤a :á«fÉãdG á«MÉædG ÉeCG
á«MÉf »gh ;ƒ÷G ‘ ¿GÒ£dG øe ôFÉ£dG øµ“ »àdG á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdGh AGƒ¡dG ‘h ôFÉ£dG º°ùL ‘ ˆG É¡≤∏N
.Égò«ØæJh É¡FGOCG á©«ÑWh É¡JÉ«dBG ìô°T ‘ Éæ°†aCG iôNCG
ájÉZ ‘ ôFÉ£dG º°ùL É¡H ™àªàj »àdG Iƒ≤dG ¿EGh .É¡fGÒW áfÉ≤J ‘ á°ûgódGh ÜÉéYE’ÉH IôjóL äÉæFÉc Qƒ«£dG ¿EG
Gòg ¬æµª«d ¬fRh ∞«ØîJ πLCG øe ∂dPh ,áaƒéŸG ¬eÉ¶Y áÑ«côJ øe ºZôdG ≈∏Y ¬JÉLÉ«àMEGh ¬à«æH ™e ΩÉé°ùfE’G
™FGQ »¡dEG º«ª°üJ ƒgh ,Qƒ«£dG óæY Éª¡°†©H ™e Qó°üdGh øjòîØdGh ÚØàµdG ΩÉ¶Y ºëà∏Jh .π¡°ùdG ¿GÒ£dG øe
äGõ«ªŸG øeh .ôFÉ£dG á«æH É¡H ™àªàJ »àdG Iƒ≤dG ≈∏Y øgÈj ƒgh ,äÉ«jóãdG ¬µ∏“ …òdG º«ª°üàdG ∂dP øe π°†aCG
Gòg .äÉ«jóãdG ¬µ∏à“ …òdG »ª¶©dG πµ«¡dG øe Ék °†jCG ∞NCG ¬fCG ;ôFÉ£∏d »ª¶©dG πµ«¡dG É¡H ™àªàj »àdG iôNC’G
á«ª°ù÷G ΩÉ¶©dG ™e á∏°üàe É¡∏c »gh ,¿GÒ£dG ≈∏Y Qƒ«£dG ΩÉ°ùLCG ‘ IOƒLƒŸG á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’G óYÉ°ùJh
¿hO Ëƒ≤J ø°ùMCG ‘ äÉæFÉµdG √òg ˆG ≥∏N ó≤dh .Qƒ«£dG ¢ùØæJ á«∏ªY ‘ ºgÉ°ùJ ¬JGP âbƒdG ‘ »gh ;äGƒæ≤H
AÉæKCG ¿RGƒàdG ∫ÓàN’ ∫ÉªàMG …CG »¨∏j ¢UÉÿG É¡eÉ°ùLCG º«ª°üJ ¿EG å«M .äÉbƒ∏îŸG »bÉH ¿CÉ°T É¡fCÉ°T π∏N …CG
å«M ,á«FGƒ¡dG á«µ«eÉæjódG ™e áÑ°SÉæàŸG ¢ûjôdG á«æH ,ôFÉ£dG iód iôNC’G ¿RGƒàdG ¢üFÉ°üN øeh .¿GÒ£dG
êÉà– Qƒ«£dG ¿EG .Qƒ«£dG ¿RGƒJ ≈∏Y ®ÉØ◊G ‘ Gk óL ∫É©a πµ°ûH áëæLC’Gh πjòdG ¢ûjQ á°UÉîHh ,¢ûjôdG πª©j
á∏àc πµ°ûJ »àdG á«∏°†©dG ÉjÓÿG øe áÑ°ùf ÈcCG äÉæFÉµdG √òg ∂∏à“ ÖÑ°ùdG Gò¡dh ;É¡fGÒW ‘ IÒÑc Iƒb ¤EG
Ée ¥ƒØJh IÒÑc áÑ°ùf ó©oJ ,iôNC’G á«◊G äÉæFÉµdG ‘ OƒLƒe ƒg Ée ™e áfQÉ≤e á∏àµdG √ògh ,á«é°ùo æo dG º°ù÷G
äÉjƒàëŸG
Qƒ«£dG ´GƒfCG º¶æH QOÉ≤dG ≥dÉÿG õ¡L ó≤d .á«ª°ùL á«∏°†Y è°ùf øe IÒNC’G äÉbƒ∏îŸG √òg ΩÉ°ùLCG ¬jƒà–
‘ áæ«©e á≤jôW ´ÉÑJG äÉbƒ∏îŸG √òg ¤EG ≈MhCG πH ,ìÉjôdG øe IOÉØà°S’G øe É¡æµ“ áæ≤àeo ¿GÒW äÉ«dBÉH
≈Yójo Ée Gògh É¡fGÒW AÉæKCG á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG É¡eGóîà°SÉH ;É¡d áeRÓdG ábÉ£dG øe ¢†ØîJ É¡∏©Œ ¿GÒ£dG
.≥«∏ëàdÉH
-áaÉãµdGh ΩÉéMC’G áØ∏àîŸG á«FGƒ¡dG πàµdG ÚH π°UÉØdG »æ«ÑdG í£°ùdG ÚH »g »àdG– á«FGƒ¡dG äÉ¡Ñ÷G ¿EG
áeOÉ≤dG á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG π©ØH ÅWGƒ°ûdG ≈∏Y äÉ¡Ñ÷G √òg πµ°ûàJh ,Qƒ«£∏d á©aGôdG á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG ≥∏îJ
,…QGô◊G ≥«∏ëàdG ƒg ÊÉãdGh ,»µ«eÉæjódG ≥«∏ëàdG ∫hC’G ;≥«∏ëàdG øe ÚYƒæH Qƒ«£dG Ωƒ≤Jh Gòg .ôëÑdG øe
Ωƒ≤J ∑GP PEGh ,¢VQC’G ¤EG ¢ùª°ûdG á©°TCG π°üJ ÉeóæY ¢Uƒ°üÿG ¬Lh ≈∏Y IQÉ◊G Qõ÷G ≥WÉæe ‘ Ék °Uƒ°üNh
.´ÉØJQ’ÉH òNCÉjh Ék fRh πbCG íÑ°üj AGƒ¡dG øî°ùj ÉeóæYh ,É¡d ¢ùeÓŸG AGƒ¡dG Úî°ùàH ÉgQhóH ¢VQC’G
πÑb øe ájƒ÷G ôgGƒ¶dG ∫Ó¨à°SG ¿CG Éªc ,ÜGô¨à°S’Gh á°ûgódG ¤EG ƒYój ÉªŸ ƒ÷G ‘ Qƒ«£dG ∞°Uh ¥’õfEG ¿EG
ôFÉ£dG »MÉæ÷ »Ø∏ÿG º°ù≤dG ºª°U ó≤dh .Ék °†jCG ÜGô¨à°S’Gh á°ûgó∏d ≈YOCG ôeCG ƒg ;É¡fGÒW ºYód Qƒ«£dG
Gò¡Hh ,∞KÉµàjh AÉæãf’G Gò¡H ìÉæ÷G πØ°SCG øe QÉŸG AGƒ¡dG Ωó£°üjh ,Ó«∏b k πØ°S’ AÉæãfE’G øe ¬æµÁ πµ°ûH
,≈∏YCÓd ìÉæ÷G ‘ »eÉeC’G º°ù≤dG ™aó«a ìÉæé∏d ≈∏YC’G º°ù≤dG øe QÉŸG AGƒ¡dG ÉeCG ,≈∏YC’G √ÉŒÉH ôFÉ£dG ™ØJôj
.≈∏YC’G ¤EG ôFÉ£dG Üòéj É‡ ìÉæ÷G ¥ƒa …òdG AGƒ¡dG §¨°V π≤jh
ìÉæé∏d Ék eÉ“ hm É°ùe ìÉæL πc ∫ƒW ¿CG âª∏Y Óg q ,ƒ÷G ‘ OôØæJ ÉeóæY Qƒ«£dG É¡H Ò£J »àdG áëæLC’G ¿EG
π©éj Ék ≤«bO Ék HÉ°ùM Ö°ùM ób πjòdG ¢ûjQ ™e ìÉæ÷G ¢ûjQ ¿CG âª∏Y Ógh ..¬fGÒW ‘ Ò£dG ∫ÉŸ ’EGh ?ôNB’G
k ≥∏ëjh ,Ék ª«≤à°ùe Ò£j ôFÉ£dG
.!?¤É©J ˆG É¡«dEG √Ò°ùjo »àdG ¬JÉgÉŒG òNCÉjh ,AÉ°†ØdG ‘ ÓjƒW
,∂dP ÒZh ,∞°Uh ¥’õfEGh ≥«∏– øe AGƒ¡dG ‘ Ò£dG ∫É©aCG Éeh ,≥FÉ≤◊G ∂∏J πc âÑãj ;åjó◊G º∏©dG ¿EG
√RÉéYEGh πLh õq Y …QÉÑdG IQób ≈∏Y á≤«≤M ∫GO ƒ¡d ,¬àÄ«H ô°UÉæY øe IOÉØà°S’Gh ∫Ó¨à°SE’ÉH Ò£dG ΩÉ¡dEG ºK
"Qƒ£a øe iôJ πg ô°üÑdG ™LQÉa ähÉØJ øe øªMôdG ≥∏N ‘ iôJ Ée Ék bÉÑW äGhÉª°S ™Ñ°S ≥∏N …òdG + ¬≤∏N ‘
.¿ƒØ°üj ÉªY ¤É©Jh ¬fÉëÑ°ùa .(3:∂∏ŸG).
äÉsaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄hCG

»gh .ádƒ¡°ùH ¿Éµe πc ‘ iôoJ É¡fC’ ,¿É°ùfEG …CG á£°SGƒH É¡«∏Y ±ô©àdG π¡°ùjh Gk óL áaƒdCÉe äÉfGƒ«M Qƒ«£dG
ôgÉ¶e øe É¡«a PEG ,ôµØàdGh πeCÉàdG ¤EG ƒYóJ É¡æjƒµJh É¡≤∏N º¶Y ‘ »gh .QÉ¡ædG AÉæKCG á£°ûædG äÉæFÉµdG øe
.√óY ≈°üëjo ’ Ée ´ÉÑ£dGh á°û«©ŸGh ≥∏ÿG ‘ RÉéYE’Gh áª¶©dG
πH .É¡JQGôM áLQO º«¶æJ øe É¡æµÁh o ,É¡dõ©jh É¡eÉ°ùLCG ƒ°ùµj ¢ûjQ É¡d »àdG Ió«MƒdG äÉfGƒ«◊G »gh
IQó≤dG ÉeCG .Qƒ«£dG ÒZ iôNCG äÉfGƒ«M ‘ óLƒj ’ ¢ûjôdG ¿CG ±hô©ŸG øe ¬fCG ≈∏Y .¿GÒ£dG ≈∏Y ÉgóYÉ°ùjh
äÉjƒàëŸG
´GƒfCG ô¨°UCGh .É¡«a ¢û«©J ¿CG iôNCG äÉfGƒ«M øµªàJ ’ »àdG äÉÄ«ÑdG ¢†©H ∫ÓàMG øe Qƒ«£dG øµªoàa ¿GÒ£dG ≈∏Y
ƒªæJ »àdG á«≤jôaC’G áeÉ©ædG »g ÉgÈcCGh ,(º°S5^7) á°UƒH 2^25 ¬dƒW ≠∏Ñj …òdG ¿Éæ£dG ôFÉ£dG ƒg Qƒ«£dG
k
.(º¨c136) ÓWQ300 ¿õJh ´ÉØJQE’G ‘ (ΩGóbCG7) ≈àM
: ¿É°ùfE’G πÑb AÉ°†ØdG äGóFGQ Qƒ«£dG

¢VQC’Éa .ÖcƒµdG Gòg ‘ ≈à°T äÉÄ«H OÉ«JQG ‘ É¡«∏Y ô£ao »àdG ájó°ù÷G ¬ÑgGƒe π¨à°ùj ¿CG ¿É°ùfE’G ´É£à°SG ó≤d
äÉHÉ¨dG §°SGhCG ¤EG òØæj ¿CG ´É£à°SGh ,¬bRQ øe πcCGh ,É¡ÑcÉæe ‘ ≈°ûªa ¬d É¡∏dPh ¬eÉeCG ˆG É¡£°ùH ób
RÉàéj ¿CG ´É£à°SG ¬fCG Éªc ,á≤eÉ°ùdG ∫ÉÑ÷G b GQPo ºæ°ùàjh ,áÉ°ûdG QÉé°TC’G ºªb ≈∏YCG ≥∏°ùàjh ,¢TGôMC’Gh
¢UÉZh ,Ék µ∏a hCG ÉaƒW ¬°ùØæd ™æ°üj ¿CG πÑb äÉaÉ°ùe É¡«a íÑ°S QÉëÑdG ≈àM πH .áµ∏¡ŸG QhÉ¨ŸGh á°ûMƒŸG …QÉë°üdG
.ÉgRƒæch ÉgQQO øY Ék Ñ≤æeh ÉãMÉH É¡bÉªYCG ¤EG
Ék æFÉc ¿ƒµJ ¿CG ÉeEG AGƒ¡dG »Øa ,ôgódG øe Ék æ«M ¬«∏Y Ö∏¨àdG øY õéY πFÉg óëàH ¬à¡HÉL ó≤a AGƒ¡dG áÄ«H ÉeCG
¬°ùØæd ™æ°üa ,Ò£dÉH ≥ë∏j ¿CG ¬ª∏M ≥«≤– ‘ ¿É°ùfE’G ä’hÉ âdGƒJh !¿ƒµJ ’ hCG ¿GÒ£dG ≈∏Y ˆG √ô£a
äQôµJ Gòµgh ..¬«fÉeCG ¬Zƒ∏H øY äõéY ¿GÒ£∏d äGhOCG ¬°ùØæd ™æ£°UG ºK ,∑Ó¡dG OQGƒe ¬JOQhCG áëæLCG
.Qƒ«£dG πãe AGƒ¡dG áÄ«H OÉ«JQG ¬«∏Y Qò©Jh ,Iôe ó©H Iôe ¿GÒ£dG ‘ ¿É°ùfE’G äÉbÉØNEG
ä’BG ¬°ùØæd ™æ£°üj ¿CG Gk ÒNCG ´É£à°SÉa ,¢VQC’G äÉbƒ∏ øe A»°ûd ¬Ñ¡j ⁄ Ó≤Y k ¿É°ùfE’G Ögh ˆG ¿CG ó«H
,ìÉéæH ¢VQC’G ∫ƒM Qhójh ¥ÉaB’G Üƒéj »µd ¢UôØdG πc ¬àëæeh ,Iƒ≤H AÉ°†ØdG π«gÉ› OÉ«JQG øe ¬àæµe IôFÉW
k â∏Øj ¿CG ¬d äCÉ«g ºK
.É¡«a ó∏îj ¿CG ¤EG √ô£°†J »àdG É¡à«HPÉL á°†Ñb øe Ó«∏b
Ωó≤J »µd ,ˆG OGQCG Gòµg ,¿É°ùfE’G πÑb AÉ°†Ø∏d IOÉjQ ÌcC’G πH ábÉsÑ°ùdG äÉæFÉµdG Qƒ«£dG â«≤H ∂dP πc ™eh
¿ƒæØdG ‘ êPÉªædG ∂∏J â∏ã“ óbh ,QÉ¡≤dG óMGƒdG ˆG ähÈL ΩÉeCG ¿É°ùfE’G õéY øe êPÉ‰ Qƒ«£dG √òg Éæd
¿ÉHEG Qƒ«£dG √òg É¡H âØMo »àdG iÈµdG á«¡dE’G ájÉYôdGh ,Égò«ØæJ ‘ ™FGôdG AGOC’Gh ,É¡fGÒW ‘ É¡«a âYôH »àdG
.ÉgOÉbQ ¿ÉHEGh É¡fGÒW
É¡fC’ ,ô°üY πc ‘h ÚM πc ‘ º¡FÉª∏Yh º¡dÉ¡L ,¢SÉædG ÜÉÑdCG ≈∏Y IPƒëà°ùe Qƒ«£dG â∏X ;∫ÉM ájCG ≈∏Yh
.í«Ñ°ùàdG áª«¶©dG ≥∏ÿG áÑ«é©dG äÉæFÉµdG
: ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ Ò£dG ôcP

.ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ Iôe øjô°ûYh Ék «fÉªK É¡fGÒWh ,ájRÉéŸG É¡«fÉ©eh »≤«≤◊G ÉgÉæ©Ã ,Ò£dG äôcP
πªY hCG ΩDhÉ°ûàdG hCG ô°ûdGh ÒÿG ÖÑ°S ≈æ©Ã -RÉéŸG ≈∏Y– ôFÉ£dGh ,ΩDhÉ°ûàdG ≈æ©Ã (Ò£àdG) ôcP ó≤a
äÉjƒàëŸG
:∂dP ≈∏Y ∫óJ äÉjBG øe »∏j Ée ôcòf ¿CG øµÁ Oó°üdG Gòg ‘h .¬d Qób Éeh ¿É°ùfE’G
”ôcP øFCG ºµ©e ºcôFÉW GƒdÉb.º«dCG ÜGòY Éæe ºµæs°ùª«dh ºµæªLÔd Gƒ¡àæJ ⁄ øÄd ºµH ÉfÒ£J ÉfEG GƒdÉb+ -
PEG "á«cÉ£fCG ájôb πgCG + ájô≤dG ÜÉë°UCG ¢Uƒ°üîH ∂dPh ;}19-18 ¿ÉàjB’G:¢ùj IQƒ°S{ "¿ƒaô°ùe Ωƒb ºàfCG πH
.º¡eDhÉ°ûJ Ìch ,ádÉ°SôdG iƒYO ‘ Ék ëjô°U º¡ÑjòµJ ¿Éµa ,ÚjQGƒ◊G øe ΩÓ°ùdG ¬«∏Y ≈°ù«Y π°SQ ºgAÉL
ˆG óæY ºgôFÉW É‰EG ’CG ¬©e øeh ≈°SƒÃ GhÒs£j áÄ«°S º¡Ñ°üJ ¿EGh √òg Éæd GƒdÉb áæ°ù◊G º¡JAÉL GPEÉa+ -
.(131 ájB’G :±GôYC’G IQƒ°S) "¿ƒª∏©j ’ ºgÌcCG øµdh
,¬≤ëà°ùf …òdG ÉæÑ«°üfh ,Éæ∏LC’ √òg GƒdÉ≤a ,AÉNôdGh Ö°üÿG ºgAÉL ÚM ,≈°Sƒe Ωƒb ¢üîJ ájBG »gh
…òdG ƒg º¡d Öàc Ée ¿CG Gƒª∏©j ¿CG ¿hO ,ÚæeDƒŸG øe ¬©e øeh ≈°SƒÃ GƒeAÉ°ûJ AÓÑdGh Üó÷G º¡H ∫õf ÉeóæYh
ΩDƒ°T øe ƒ¡a ô°T øe º¡≤ë∏j Éeh ,ˆG øe ƒ¡a ÒN øe º¡Ñ«°üj Ée ¿CGh ,¬©e øeh ≈°Sƒe ÖÑ°ùH ’ ,º¡HÉ°UCG
.º¡«∏Y ˆG Ö°†Zh º¡dÉªYCG
ºg GPEÉa ˆG IOÉÑY ¤EG ºgƒYó«d Ék ◊É°U ºgÉNCG OƒªK ¤EG ˆG π°SQCG ÉeóæY ΩDhÉ°ûàdG ¤EG Ò°ûJ iôNCG ájBG ∑Éægh
ˆG ¿hôØ¨à°ùJ Ógh ,áªMôdG πÑb áHƒ≤©dÉH ¿ƒ∏é©à°ùJ ⁄ :º¡d ∫É≤a ,ôØc ≥jôah øeBG ≥jôa :¿Éª°üàîj ¿É≤jôa
Üƒàµe ºµeDƒ°T ¿CG :íl dÉ°U ºgÈNCÉa ,ÚæeDƒŸG øe ∂©e øÃh ∂H ÉæeAÉ°ûJ ó≤d º¡HGƒL ¿Éµa ,ÜGò©dG ∫hõf πÑb
"¿ƒæàØoJ Ωƒb ºàfCG πH ˆG óæY ºcôFÉW ∫Éb ∂©e øÃh ∂H ÉfsÒWG GƒdÉb+ :ºµ∏ªY ÖÑ°ùH ,¬H ºcÉJCG ˆG óæY
.(47:ájB’G ,πëædG IQƒ°S)
,∞°Sƒj Éfó«°S »ÑMÉ°U óMCG ¢SCGQ øe â∏cCG »àdG ∂∏àc ìQGƒ÷G ¢†©H hCG ,"Ò£dG+ ΩƒªY ¤EG äGQÉ°TEG ∑Éægh
Éfó«°S ˆG ¬ª∏Y …òdG Ò£dG ≥£æe Ék °†jCG ∑Éægh .(41-36 ∞°Sƒj IQƒ°S) Ö∏°U ¿CG ó©H øé°ùdG ‘ ,ΩÓ°ùdG ¬«∏Y
Gòg ‘ Éæg ôcòfh ,(21 :á©bGƒdG IQƒ°S) -"áæ÷G ‘ ÒW º◊h+ ,(16 :πªædG IQƒ°S) ΩÓ°ùdG ¬«∏Y ,¿Éª«∏°S
:É¡æeh É¡H ¢SÉæÄà°SÓd iôNC’G äÉjB’G ¢†©H ¿CÉ°ûdG
.(3 ájB’G :π«ØdG IQƒ°S) "π«HÉHCG Gk ÒW º¡«∏Y π°SQCGh+ -
IQƒ°S) "Ú∏YÉa Éæch Ò£dGh øëÑ°ùj ∫ÉÑ÷G OhGO ™e Éfôî°Sh Ék ª∏Yh Ék ªµM Éæ«JBG Óch
k ¿Éª«∏°S ÉgÉæª¡Øa+ -
.(79 ájB’G :AÉ«ÑfC’G
k Éæe OhGO Éæ«JBG ó≤dh+ -
.(10ájB’G :CÉÑ°S IQƒ°S) "ójó◊G ¬d ÉædCGh Ò£dGh ¬©e »HhCG ∫ÉÑL Éj Ó°†a
.Éæg Égôcòd ∫É› ’ Ò£dG ΩƒªY ¤EG Ò°ûJ iôNCG äÉjBG ∑Éægh
: É¡æeh äÉjB’G ¢†©H ‘ Qƒ«£dG ¿GÒ£H á≤∏©àŸG ™°VGƒŸG ôcòH »Øàµf ±ƒ°S ÉæfCG ó«H
º¡HQ ¤EG ºK A»°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée ºµdÉãeCG ·CG ’Eq G ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh (1
äÉjƒàëŸG
.(38 ájBG:ΩÉ©fC’G) "¿hô°ûëj

IQƒ°S) "¿ƒæeDƒj Ωƒ≤d äÉjB’ ∂dP ‘ ¿EG ˆG ’EG ø¡µ°ùÁ Ée AÉª°ùdG ƒL ‘ äGôî°ùe Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄CG (2
.(79ájB’G:πëædG
ÉÃ º«∏Y ˆGh ¬ë«Ñ°ùJh ¬JÓ°U º∏Y ób πc äÉaÉ°U Ò£dGh ¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ øe ¬d íÑ°ùj ˆG ¿CG ôJ ⁄CG (3
.(41 ájB’G :QƒædG IQƒ°S) "¿ƒ∏©Øj
:∂∏ŸG IQƒ°S) "Ò°üH A»°T πµH ¬fEG øªMôdG ’EG ø¡µ°ùÁ Ée ø°†Ñ≤jh äÉaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄hCG (4
.(19 ájB’G
: øªMôdG ’EG ø¡µ°ùÁ Ée Qƒ«W

‘ ˆG IQób É¡à∏ªM óbh á«◊G äÉæFÉµdG ∂∏J øe ÜÉéYEG ÉÁCG Öé©æ°S ÉæfCG ∂°T ’ ,AGƒ¡dG ‘ Ò£dG Éæ∏eCÉJ GPEG
.áµ°ù‡ ,á°†HÉb ,áaÉ°U ,IôFÉW ,áëHÉ°S AGƒ¡dG
øe AGOC’G ‘ ™FGQh ,á¡L øe Òãeh ¢ûgóe ƒgh ,ájÉ¨∏d ¥QÉN π©ah πgòe RÉ‚EG AÉ°†ØdG ≥ªY ‘ ≥«∏ëàdG Gòg
IQób »g ÉgQƒ°üJh É¡Ø°Uh øY ¿É°ùfE’G õé©j ábQÉN IQó≤H ’EG ≈JCÉàj ’ πl ªY ¬fEG å«M øe ¢ûgóe ,iôNCG á¡L
.á∏ª÷G ≈∏Y ¿GÒ£dG ¿ƒæa øe løa ¬fEG å«M øe ™FGQh ,ôjó≤dG »∏©dG ˆG
,∫DhÉ°ùàdGh ÜÉéYEÓd Òãe ôeCG AGƒ¡dG Ïe ôFÉ£dG ÜƒcQ ¿CG ‘ ,ÖjQ …CG ÉfQhÉ°ùj ’h ,∂°T ≈fOCG ÉæjÎ©j ’ ¬fEG
øe …ƒ¡j ¿CG »¨Ñæj ºK øeh ,AGƒ¡dG øe Gk Òãc π≤KCG Ék ªàM ƒg ¬fRh s∞N Éª¡e …òdGh ,¿RƒdG ∞«ØÿG ôFÉ£dG Gò¡a
.á«°VQC’G á«HPÉ÷G ¢SƒeÉæd Ék ≤ah ¢VQC’G ¤EG ≥dÉM
m
¬àHÉ°UCG GPEG AGƒ¡dG ‘ AÉ≤ÑdG ≈∏Y ¬JQób IóMGh á¶◊ ‘ ó≤Øj ∞«c AÉª°ùdG ƒL ‘ ≥∏ëŸG ôFÉ£dG ¤EG âjCGQCG
É¡«a ÓhCGh -OÉªLh »M øe– É¡∏c äÉæFÉµdG ≥∏N ,¬àª¶Yh ¬JQób â∏L ˆG ¿EG .?πà≤e ‘ OÉ«°U á°UÉ°UQ
∞«£∏dG ƒgh ¬æµdh ,Ék °†©H É¡°†©H Üòéj »àdG ΩGôLC’G ≥∏N ÉeóæY á«HPÉ÷G ¢SƒeÉf ≥dÉN ƒ¡a ,É¡°üFÉ°üN
¿É≤JEG πµH AGƒ¡dG ‘ »gh É¡ØFÉXh …ODƒJ É¡∏©éj Ée Qƒ«£dG íæeh ,¬d â≤∏N ÉŸ Qƒ«£dG sô°ùj ,¬≤∏N äÉLÉëH ÒÑÿG
äô£a ÉÃ É¡fEG πH ,ÚµŸG AÉæÑdGh ø≤àŸG ≥∏ÿGh ™jóÑdG ™æ°üdG øe äÉjBG É¡eÉ°ùLCG ‘ É¡Ñgh ¬fEG πH .Ú©FGQ øah
Gòg ‘ ˆG ÉgóLhCG »àdG á©«Ñ£dG ÚfGƒb ΩÉeCG ó– ‘ ±ƒbƒdG øe É¡æµe Ée ,AGOC’G ábOh ò«ØæàdG áYhQ øe ¬«∏Y
OhóM ‘ øµdh ,ΩQÉ°üdG á«HPÉ÷G ¿ƒfÉ≤c á«©«Ñ£dG ÚfGƒ≤dG ¢†©H ≈∏Y OôªàJ ÉgÉæ«ØdCG ¬«∏Yh .í«°ùØdG ¿ƒµdG
.QGóàbÉH AÉ°†ØdG ‘ ∂°ù“ Qƒ«£dG √òg π©L …òdG √óMh ƒg ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆÉa .áæ«©e
∂dòH ÉgôeCG h πH ÉgôHO …òdG ƒg ˆG ¿CG ;Ék ªàM ø≤«àà°S ∂fEÉa ä’É◊G ∂∏J ÒZ ‘ Ò£dG âÑbGQ ∂fCG Ögh
.ÚÑ«é©dG ¬©æ°Uh ˆG ≥∏N äÉjBG øe ájBG ¿ƒµàd
äÉjƒàëŸG
,∑Éægh Éæg Ég ôØjh ,∑Éæg äÉª°ùædG ÖYGój ƒgh ,AÉª°ùdG ‘ á£≤f ≈∏YCG ‘ ƒgh ,Ò£dG ‘ Ék «∏e â∏eCÉJ GPEG ∂fEG
Ée GPEG ºK ,Éª¡°†Ñb hCG ¬«MÉæL §°ùH Ée GPEG ºK ,∞°ùj hCG ∞°üj hCG Ωƒëj hCG ±ôj hCG ±ój ƒg PEG ºK ,øµ°ùj ºK
.∂dDhÉ°ùJh ∂ÑéY Òãj Ée óéà°S ..øªMôdG ¬µ°ùeCG
äóLh AÉ°†ØdG ‘ Ék ≤∏ Gk ôFÉW ∑ô– Ée GPEG ≈àM .ÉgÉæ“ ájÉ¨d Ögò«°S ¬fEÉa ;ácôM …CG ôFÉ£dG ∑ô– Ée GPEGh
ÉÃ π©ØdG ∑GòH Ωƒ≤j É‰EG ¬fEÉa ,IQÉJ AÉ°†ØdG ÜÉÑY Gk ôNÉe Ék ≤∏ hCG Gk ôFÉW ∑ô– GPEG ¬fEG .ÜÉé©dG Öé©dG ¬«a
∂fCGh óH’ .ôé°ûdG ≈∏Y hCG AÉŸG í£°S ¥ƒa hCG iÌdG ≈∏Y πY
m øe áYô°S ≈°übCÉH ∫õæj ºK ,¿GÒW Iõ¡LCG øe »JhCG
Ék àHÉK »≤H ∞«ch ,¬fRGƒJ ≈∏Y ßaÉM ∞«ch ,Ò£dG ∂dP π©a ∞«c ,∫GDƒ°ùdG QôµJh ,∫AÉ°ùàJ ºK ,iôNCG Iôe ¢ûgóoà°S
Ik ƒæY É¡fGƒØæYh É¡Jƒb πµH á«°VQC’G á«HPÉ÷G ¿ƒfÉb isó– sÓg .¬àëæLC’ ¬µjô– ΩóY ºZQ AÉ°†ØdG ‘ Ék æcÉ°S
¬à∏Ñc »àdG Oƒ«≤dG ∂∏J øe QôëàdG ´É£à°SG ∞«c ºK ,áehÉ≤ŸG ∞∏°Uh ,…óëàdG ähÈL ¬«a ÓhCG …òdG øeh ,Ik ƒbh
É‡h ,Ö«cÎdGh ≥∏ÿGh ™æ°üdG äÉjBG øe äÉæFÉµdG ∂∏J ΩÉ°ùLCG ‘ ól LGh ∂fCG ÖjQ ’ Éæg ?..á«HPÉ÷G ∂∏J É¡H
-AÉª°ùdG ‘ ≥∏ ƒgh– ¬©p °Vh ≈∏Y Iô£«°ùdG ≈∏Y Gk QOÉb ¬∏©éj Ée ,ò«ØæàdGh AGOC’G ø°ùMo øe ôFÉ£dG ¬«∏Y ô£ao
√óMh ƒg πLh õY ≥dÉÿG ¿CG Ék æ«≤j ±ô©J ∑GP PEr Gh ...OhóM ‘ ΩQÉ°üdG á«HPÉ÷G ¿ƒfÉb øe Gk Qôëàe ÚM πc ‘
ÉÃ AÉ°†ØdG ∂∏e Éæg Ég ƒ¡a ,áª¡dGh •É°ûædG ≈¡àæÃh AÉª°ùdG ƒL ‘ áÁõY πµH Ék µ°SÉe áÄ«¡dG ∂∏J ‘ √É≤HCG …òdG
.¢û£ÑdG Iójó°ûdG á«°VQC’G á«HPÉ÷G Iƒb á¡LGƒe ‘ È°U ähÈLh , mó– Iƒb øe ˆG √ÉJBG
RÉ¨dCGh É¡à≤∏N äÉØ°U Ée A»°T πc πÑb ºK ,?áµ°SÉe á°†HÉb áaÉ°U AGƒ¡dGh AÉ°†ØdG AGƒLCG ‘ äÉæFÉµdG ∂∏J ô°S Ée
øëf ∞≤æ°S Éæg .!?¬≤∏Nh ¬©æ°Uh ¬YGóHEG äÉjBG øe ájBG ˆG É¡∏©L äÉæFÉµc É¡Ø«µJh É¡eDhÓJ á©«ÑWh ,É¡à«æH
∂dP ‘ øjóæà°ùe ,É¡FGOCG ‘ Qƒ«£dG ∂∏J øa ÖFÉéYh É¡≤∏N äÉjBG ¢†©H ¤EG Gòg ‘ ÚàØà∏e ,Úæ«Ñe Úë°Vƒe
Ωõ©dG Éfó≤Y »àdG •É≤ædG ∂∏J øY äÉeƒ∏©ŸG ¢†©H ∫Éªµà°S’ Ò°SÉØàdG ¢†©H äÉMÉ°†jEGh ,á«ª∏Y ≥FÉ≤M ≈∏Y ¬∏c
.¿É«ÑdGh π«°üØàdG ¢†©ÑH É¡à°ûbÉæe ≈∏Y
:Ö«éY áØ«XƒdGh πµ°ûdG ÚH ΩDhÓJh Iójôa ás«é°ùo fo h á«ëjô°ûJ á«≤r∏Nn ¢üFÉ°üN
áYhQh ™fÉ°üdG ábOh ≥dÉÿG áª¶Y ∂Ñ∏H òNCÉJh ,∂t∏“n ÉÁCG á°ûgódGh Öé©dG ∂µ∏ªàj Ò£dG á≤∏N ‘ âæs©“n Éª∏c
.∫ÉªµdGh øØdG ‘ ájBG É¡é°ùfh É¡ëjô°ûJ ‘h ,áæ≤àe óL É¡Ñ«côJ »Øa ,´óÑŸG
ô¶ædG ¿É°ùfE’G ≥bO Ée GPEGh .áª¶Yh áYhQh áHGôZ ¢SÉædG QÉ¶fCG Üòéàd ;áÄ«¡dG √òg ≈∏Y Gòµg â≤∏No Ò£dG
¤EG ƒYój Ée óLGh ¬fCG ∂°T ’ ,»LQÉÿG É¡fÉ«æHh É¡Ñ«côJ ‘ Gòch ,»æWÉÑdG É¡fÉ«æHh á«∏NGódG É¡àÑ«côJ ‘ Ék «∏e
.¬ë«Ñ°ùJh ˆG º«¶©Jh ÜGô¨à°S’G
ÖjôZ øe Ò£dG ≈∏Y ¬¶MÓJ ÉªY ∂«gÉf ,ø≤àe ≥«bO ™FGQ ÊGsÈdGh n ÊGƒs÷G ¬FÉæH •É‰CÉH ≥∏ÿG Gò¡a
í£°S øe áHô≤e ≈∏Yh ÜGÎdGh ôé°ûdG ≈∏Y ¢VQC’G ¥ƒah AÉ°†ØdG AGƒLCG ‘ ∑ôëàdGh IÉ«◊Gh ∑ƒ∏°ùdGh ´ÉÑ£dG
.¬«∏Yh AÉŸG
äÉjƒàëŸG
ÜGhódG ôFÉ°S øY ¿ƒµJ Ée ó©HCG äÉbƒ∏ Ò£dG â∏©L ,Iójôa äGõ«‡h ¢üFÉ°üN äÉæFÉµdG √òg ‘ â∏ÑLo ó≤d
™æ°üdG ¿É≤JEGh AÉ¡ÑdG º«¶Yh πµ°ûdG π«ªL øe Ò£dG ¬H ™à“ Ée Gòg ¤EG ∞°VCG .É¡à°û«©eh É¡YÉÑWh É¡Ñ«côJ ‘
.¬fGÒWh ¬JÉ«Mh ¬cô– Üƒ∏°SCGh ¬àØ«Xhh ΩAÓàj ÉÃ
á«WÉ£eh É¡FGõLCG áfhôeh É¡FÉæH áfÉàeh É¡fRh áØN ;É¡æe IOó©àe ¢üFÉ°üîH áeÉY ∞°üàJ Qƒ«£dG √òg
≈£ë ôFÉ£dG º°ùL ¿CG :∫ƒ≤f ÉæfEÉa É¡°üFÉ°üN øe Ék °†©H ÉfO nóYn GPEGh .É¡eÉ°ùLCG ÜÉ«°ùfGh É¡fGõJG ábOh É¡é«°ùf
IQƒëàe á«eÉeC’G ±GôWC’G ¿CGh .(IQGô◊G âHÉK º°ù÷G …CG) Ék «∏NGO áª¶æe º°ù÷G Gòg IQGôM áLQOh ,¢ûjôdÉH
áæ«àe á«FÉ°ûZ áé°ùfCÉH Iõ¡› »g PEG ,áMÉÑ°ùdGh Ò°ù∏dh Ωƒãé∏d Ió©eo á«Ø∏ÿG ±GôWC’Gh ,¿GÒ£∏d áëæLC’
Ò£dG ¢SCGQh .Úàe Êôb ó∏éH IÉ£¨ªa ™HÉ°UC’Gh ¿É≤«°ùdG ÉeCG ,áMÉÑ°ùdG ÚM AÉŸG ‘ ∞jOÉéªc É¡eóîà°ùJ
ºØdG óæY ¥óà°ùj É¡ª¶©e ‘ πµ°ûdG …ƒ°†«H ∫ƒ≤dG ÉæÄ°T ¿EG ƒgh ,Ék «Ñ°ùf ¬ª°ùL ¤EG ¢SÉ«≤dÉH Ék ªéM ô¨°UCG áeÉ©H
.Éæg QÉ≤æŸG ƒgh
AÉ£Z ¬d RQÉH QÉ≤æe ;¬JGP óëH ºØdGh .AGƒ¡∏d áehÉ≤e ¿hO AÉª°ùdG ‘ ô°ùjh ádƒ¡°ùH Ò£j Ò£dG π©é«d ∂dP πc
áfÉàŸG »ª¶©dG Êô≤dG ºØdG Gòg ‘h .Ék JÉàH iPCÉàj ’ ¬Hô°Th ¬∏cCG óæY ¿Éµe ‘ ôFÉ£dG √ôªZ Ée GPEG ≈àM ,Êôb
¢ùµY ≈∏Yh .IóMGh ájƒØb áª≤d É¡d áªéª÷Gh .á«◊G Qƒ«£dG πc ‘ Ék ≤∏£e ¿Éæ°SCG óLƒJ ’ Ö«cÎdG »æ«JGÒµdG
¿EG å«M ;¢ù≤ØdG ó©H ôµÑe âbh ‘ Qƒ«£dG áªéªL ‘ ÉgOhóM »ØàîJ á«aÉë≤o dG ΩÉ¶©dG ¿CG ßMÓf äÉ«jóãdG
∂∏J ‘ IóM ≈∏Y º¶Y πc OhóM ≈∏Y ±ô©àdG ¬©e Ö©°üj ÓeÉc k Ék eÉëàdEG ΩÉ¶©dG ºëà∏àa º¶©àJ á«ª¶©dG RhQódG
.ájÒ£dG áªéª÷G
á«jóãdG äÉfGƒ«◊G ‘ PEG .IÒÑµdG ¬àªMQh ≥dÉÿG áª¶Y ≈∏Y ∫ój Ée ;»ª¶©dG Ö«cÎdG Gòg ‘ ¿CG ∂°T ’h
Gòg π©éj É¡«a áHÉ°UEG hCG É¡«∏Y Iƒb hCG §¨°V …CGh ºé◊G IÒÑc áªéª÷G Éæ¡a ,áªéª÷G ΩÉ¶Y ‘ RhQódG ÌµJ
¿Gƒ«◊G Öæé«a RhQódG ÚH Ée á£ZÉ°†dG Iƒ≤dG ÒKCÉJ ≈°TÓàjh πH ,áªéª÷G í£°SCGh äÉMÉ°ùe ≈∏Y ´Rƒàj π≤ãdG
øµÁh ºé◊G IÒ¨°U áªéª÷G ¿ƒµJ Qƒ«£dG ‘ øµdh .áHÉ°UE’G çhóM ÚM ∑Ó¡dG ∂dòch Qô°†dGh iPC’G
»gh Qƒ«£dG áªéªL ‘ áeÉg Iõ«e áªKh .¬°SCGQ ¥ƒa É¡d ôFÉ£dG Gòg ¢Vô©J GPEG É¡ÑæŒh äÉHÉ°UE’G ‘ÓJ ôFÉ£∏d
ÜƒÑfCG) »©ª°ùdG ÜƒÑfC’ÉH RÉ«MC’G √òg π°üàJh ,±Éë≤o dG ΩÉ¶Y øe á«éæØ°SC’G AGõLC’G ‘ á«FGƒg RÉ«MCG OƒLh
ƒ∏©«a ¬àØN øe ójõJh ¬fRh ∞Øîàa ,¬fGÒW óæY Ò£∏d IóFÉØdG ¬«a Ée RÉ«MC’G √òg OƒLh π©dh .(١)(¢Sƒ«cÉà°SEG
.áeÉJ ájôëH AÉª°ùdG ‘ Gk ôFÉW
ÖHóŸG √QÉ≤æÃ ¢SCGôdG IóYÉ°ùÃ AGƒ¡dG ‘ Ò£dG ∫Ó°ùfG π¡°ù«d ™«aQh πjƒW IOÉYh ¿ôe Qƒ«£dG (٢)≥æYh
±ôY IOÉY ¬dh ºé◊G ÒÑc IOÉY ¢ü≤dGh ,á«æ£ÑdG á¡÷G ≈∏Y íàØjh äGô≤a Ió©H ºëà∏ªa ¢Vƒ◊G ÉeCG .πµ°ûdG
º°ùL øe ¿ƒµàJ á«°ü©°ü©dG äGô≤ØdG øe IÒNC’G Iô≤ØdG ¿EG å«M ,á£¨°†æeh á∏«∏b πjòdG äGô≤ah ,ó«M hCG
¬«LƒJ øe ôFÉ£dG øµªàj ∂dòHh ,¤hC’G Iô≤ØdG GóY ácô◊G IsôM √òg äGô≤ØdG ¿EG Ék eƒªYh .¬LhCG áKÓK ¬d »eôg
äÉjƒàëŸG
;∞àµdG ¥É£f ΩÉ¶Y ‘ »HGôö dG º¶©dG ¿EG h Gòg .¬fGÒW ‘ Égó°ü≤j »àdG á¡÷Gh ≥aGƒàj ÉÃ ¿GÒ£dG AÉæKCG ¬∏jP
á«fGÒ£dG IQó≤dG Rõ©àJ Ö«cÎdG Gò¡Hh ,…ƒbÎdG »FGƒ¡dG ¢ù«µdÉH ¬aƒL π°Uƒj »FGƒg Ö≤K »∏Ø°ùdG ¬aô£H óLƒj
≥bój øeh .AGƒ¡dÉH á«é«°ùædGh á«ª¶©dG ¬aGƒLCG ¢†©H AÓàeGh ôFÉ£dG ¿Rh áØÿ AGƒ¡dG ‘ Ék ≤«∏– ójõjh Ò£∏d
,á«FGƒ¡dG Üƒ≤ãdG √òg øe ÒãµdG ÉªàM óé«°S Qƒ«£dG ‘ iôNC’G ΩÉ¶©dG ¢†©Ñd »é«°ùædGh »ëjô°ûàdG Ö«cÎdG ‘
¢SÉ«cC’G ÚH π°UƒJ IójóY Üƒ≤K óLƒJ ;ójóëàdG ¬Lh ≈∏Y ¬d ô©≤ŸG …ô¡¶dG í£°ùdG ≈∏Yh ¢ü≤dG º¶Y »Øa
¬æe óàÁ Ö≤K √QòL ¥Îîj ,¢ü≤dG º£N ≈ª°ùj »eÉeC’G »°ùfC’G RhÈdG ¿EG å«M ,º¶©dG ∞jƒŒh á«FGƒ¡dG
ÒÑc Ö≤K ó°†©dG º¶©d á«∏Ø°ùdG áHóë∏d Ék «°ùfCG ™≤j ∂dòc .»HGô¨dG º¶©dG ™e π°üØªàj …òdG »∏°üØŸG í£°ùdG
.Ék °†jCG Qƒ«£dG ¿GÒW ‘ ºgÉ°ùj πHÉ≤ŸÉH ƒgh .…ƒbÎdG »FGƒ¡dG ¢ù«µdGh º¶©dG ∞jƒŒ ÚH π°üj
,ácô◊G ‘ á«Ø«XƒdG É¡JÉLÉ«àMGh ΩAÓàj ÉÃ ÒÑc QGó≤Ã IQƒ ôFÉ£dG äÓ°†Y ¿EÉa ,ôNBG ÖfÉL øeh
Ö°ùM Qó°üdGh ÚàjQó°üdG ÚàªFÉ≤dG äÓ°†Y Qƒ£àJh .äÉ«jóãdG ‘ É¡æY Gk ÒÑc Ék aÓàNG ∞∏àîJ »¡a ∂dòdh
á«°ùØæàdG äÓ°†©dGh .Ωƒã÷Gh »°ûŸG ‘ óYÉ°ùàa á«°Vƒ◊G áªFÉ≤dG äÓ°†Y ÉeCG ,¿GÒ£dG ‘ É¡JÉeGóîà°SG
.á«Ø∏ÿGh á«eÉeC’G ¿ÉJôéæ◊G Gòch á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’G ‘ ºµëàdGh ¢ùØæàdG ‘ óYÉ°ùj πµ°ûH ™°VƒàJ
AÉ°†YC’G ÚH QGó÷G á≤«bQ á«FGƒg ¢SÉ«cCÉH á∏°üàeh ,´ƒ∏°†dÉH áWƒHôeh áµ°SÉªàe Qƒ«£dG (٣)äÉFQ ¿EGh Gòg
GóY) á«FGƒ¡dG ΩÉ¶©dG ¢†©Hh ájƒFôdG Ö©°ûdG ÚH π°UƒJ »gh ,á≤«bQ QóLo äGP á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’Gh .á«∏NGódG
á«eÉeC’G ájQó°üdGh á«£HE’Gh ájƒbÎdGh á«≤æ©dG ¢SÉ«cC’G á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’G ºgCG øeh .(ájQó°üdG ¢SÉ«cC’G
™aóæj ≥«¡°ûdG óæ©a .πNGódGh êQÉî∏d AGƒ¡dG ™aóJh äÓ°†©dG áWÉ°SƒH ´ƒ∏°†dG ∑ôëàJh Gòg .á«æ£ÑdGh á«Ø∏ÿGh
.OÉ°†ŸG √ÉŒ’G ‘ AGƒ¡dG ôÁ ÒaõdG óæYh ,á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’G ºK ÚàFôdG πNGO ¤EG AGƒ¡dG
á°û«©e á«fÉµeEG Éæd ô°ùØj ájƒFôdG ájƒeódG äGÒ©°ûdG ¤EG Gk QÉe ÚàFôdG ∫ÓN AGƒ¡∏d ™jô°ùdG ≥aóàdG Gògh
É¡eÉ°ùLCG IQGôM áLQO ´ÉØJQG ÖÑ°ùH IÒÑµdG á«°ùØæàdG É¡JÉLÉ«àMG ºZQ ÚàØ«ãc ÚJÒ¨°U ÚàFôH Qƒ«£dG
¢SÉ«cC’G øe âà°ûàJ á«∏°†©dGh á«HÓ≤à°S’G á£°ûfC’G áé«àf ódƒàJ »àdG IQGô◊G ¿EÉa Ék eƒªYh .á£°ûædG É¡JÉ«Mh
‘ Ék °†jCG ΩóîJ »àdG Qƒ«£dG ‘ á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’G ôaGƒJh OƒLh IÌc øe á«¡dEG áªµM ôeC’G Gòg ‘h ,á«FGƒ¡dG
.ÉæØ∏°SCG Éªc ¿GÒ£dG
¿CG ;íjô°ûàdÉH í°†JG óbh ¬ªéM ‘ ¿Gƒ«M …CG øe ∞NCG Ò£dG ¿CG ;¿Gƒ«◊G ⁄ÉY ‘ ∞°ûàcGo Ée ÖéYCG øe ¿EG
ºëàdGh AGõLC’G ¢†©H É¡æe ô°üàNG ób PEG ,ájÉ¨∏d áØ«ØN á«ª¶©dG Qƒ«£dG πcÉ«¡a .áaƒ›h á≤«bQ Ò£dG ΩÉ¶Y
¬∏©Œh ôFÉ£dG º°ùL áØN ≈∏Y πª©àd ;AÉaƒL á≤«bQ Ö«HÉfCG ¤EG É¡ª¶©e ∫ƒ–h ,¢†©ÑH É¡eÉ¶Y AGõLCG ¢†©H
iƒ≤dG πª– ≈∏Y IQOÉb ájÉ¨∏d áfôeh áæ«àe (á«ª¶©dG πcÉ«¡dG ∂∏J …CG) ∂dP ™e »gh .¿GÒ£dG ≈∏Y Gk QOÉb ∂dòH
¿CG ;ΩÉ¶©dG AGõLCG ¢†©H ∫GõàNG Ió°T øe π©dh .ƒ÷G ‘ á«fGƒ∏¡ÑdG ôFÉ£dG äGQhÉæe AÉæKCG ‘ áÄLÉØŸG áª«¶©dG
.äÉ«jóãdG ‘ ∫É◊G ƒg Éªc ∞jQÉ°†Z ¿hóH ôFÉ£dG ´Ó°VCG ≥∏ÿG ≈∏Y QOÉ≤dG ˆG π©L
äÉjƒàëŸG
k òNCÉædh .¿GÒ£dG AÉæKCG ¬d ájƒb áªYGO ΩÉ¶©dG √òg ¿EÉa ¬eÉ¶Y ábOh ôFÉ£dG ô¨°U ºZQ ¬fEG
äGô≤ØdG ΩÉ¶Y Óãe
.¿GÒ£dG óæY πjòdG ¢ûjQ ºYóJ »àdG Oó©dG á∏«∏≤dG IÒ¨°üdG á«∏jòdG
ácƒ°ûdG áª¶Yh ájƒ≤dG ¿GÒ£dG äÓ°†Y ¬H ≥°üà∏J »æ£H »£°Sh …ƒb ±ôY ¢†jô©dG ¢ü≤∏d ¿EÉa ∂dòc
á«æ£ÑdG á«MÉædG ≈∏Y ìƒàØªa ™°ùàŸG »°Vƒ◊G ΩGõ◊G ÉeCG .Qƒ«£dG äÉØ°U ióMEG »gh (¿Éà∏°üàŸG ¿ÉJƒbÎdG)
.ÒÑµdG ¢†«ÑdG ™°VƒH íª°ù«d
IÒÑc äÓ°†Yh Ú∏«≤K Úµa ¤EG áLÉM É¡H ó©J ⁄ ºK øeh ,¿Éæ°SC’G øe â∏Nh n äô¨°U ób Qƒ«£dG ¢ShDhQ ¿EG
k áeÉª◊G áªéªL ¿CG Éæ«ØdCG Gòµgh .Égô¨°U ºZQ ,ájƒb ∂dP πc ™e ôFÉ£dG áªéªLh .Éª¡µjôëàd
¢Só°S ¿õJ Óãe
.áÑ°ùædG ßØM ™e – ÒÑµdG QCÉØdG …CG ,Pô÷G áªéªL ¬fõJ Ée
Óa ,øjÎe øe ÌcCG ÚWƒ°ùÑŸG ¬«MÉæL ÚH Ée ∫ƒW ≠∏Ñj …òdG ,(áLQÉÑdG ôFÉ£dG …CG) •ÉbôØdG ôFÉ£dG ÉeCG
⁄ÉY sÈY »°VÉŸG ¿ô≤dG ‘h .¬°ûjQ ¿Rh øe πbCG …CG ,(ΩGôZ113 ƒëf) äÉ«bhCG ™HQCG iƒ°S ¬∏c »ª¶©dG ¬∏µ«g ¿õj
.(ΩÉ¶Y ‘ Ωƒ¶æe ô©°T) É¡fEG ¬dƒ≤H ™FGôdG É¡FÉæHh Qƒ«£dG áªéªL ∞«µJ ‘ ´GóHE’G øY »µjôeCG
Ée óM ¤EG – ¿Éæ«©dGh ,≥°ûdG ¬Ñ°ûJ »gh …ƒ∏©dG ∂ØdG ≈∏Y ∞fC’G Éàëàa óLƒJ ™æ°üdG áæ≤àŸG áªéª÷G ∂∏J ‘
AÉ°ûZ) ±ÉØ°T ådÉK øØL óLƒj Éª¡à–h »∏Ø°Sh …ƒ∏Y ¿É«ª◊ ¿ÉæØL Éª¡æe πµd ,ÚÑfÉ÷G ≈∏Yh ¿ÉJÒÑc –
’ Éææµd ,¢UÉN ¢ûjQ â– ¿PC’G áëàa óLƒJ ÚY πc ∞∏Nh â–h .Ú©dG á∏≤e ÈY Gk OôØæe ¬Ñë°S øµÁ (¢ûeGQ
.äÉ«jóãdG πc πãe IRQÉH IôgÉX ¿GPB’G ógÉ°ûf
»g πLôdG ≈∏Y Êô≤dG RÉª¡ŸGh ,¢SCGôdG ≈∏Y á«ªë∏dG á«ÑfÉ÷G ÖÑ∏dGh »ªë∏dG §°ShC’G ±ô©dG OƒLh ¿EGh Gòg
óLƒJ πjòdG IóYÉb â–h ,iôNC’G á∏«∏≤dG Qƒ«£dG ¢†©Hh (¿GõØdG) êQóàdG ôFÉWh ,êÉLódG Qƒ«W ¢üFÉ°üN øe
.(™ªéŸG) êô°ûdG áëàa
‘ Qƒ°üàæd) ¬∏µ°T ‘ Ék «dõë Ék «fóH Ék ª°ùL ,πjƒ£dG ¿ôŸG ≥æ©dGh Ò¨°üdG í°VGƒdG ¢SCGô∏d áaÉ°VEG ôFÉ£∏d ¿EG
πµ°T Gk òîàe ìÉæ÷G »æãæjh ,¿GÒ£∏d πjƒW ¢ûjQ É¡dh ô¡¶dG ≈∏YCÉH áëæLC’G π°üàJh ,(á«dõæŸG áLÉLódG Gòg
πLôdGh òîØdG) ¿Éàjƒ∏Y ¿Éà«∏°†Y ¿Éà©£b »Ø∏N ±ôW πµdh ,¿GÒ£dG óæY §°ùÑjh ,áMGôdG óæY .(Z) ±ôM
Éªc Êôb ó∏éH ΩGóbC’Gh ¿É≤«°ùdG ≈£¨Jh ,ÖdÉîÃ »¡àæJ ™HÉ°UCG á©HQCGh ,§≤a QÉJhCG ≈∏Y ™«aQ ¥É°Sh ,(á«eÉeC’G
.¿GÒ£dG óæY áMhôe áÄ«g ≈∏Y ô°ûàæj ÓjƒWk Ék °ûjQ Ò°ü≤dG πjòdG πªëjh .ÉfôcP
¬dõYh º°ù÷G áaÉãc ∞«ØîJh AGƒ¡dG íjhÎd Ék ©FGQ Ék Ø«µJ ∞«µe ,Qƒ«£dG õ«Á Ée ô¡°TCG ƒgh ,ôFÉ£dG ¢ûjQ ¿EG
k ,ƒ÷G øY Gk ó«L ’õY
á©jô°S ¿GÒ£dG äÉLÉM á«Ñ∏àd ,AÉæãf’Gh AGƒàd’G øe ¬æµ“ »àdG á≤FÉØdG ¬àfhôe øY Ó°†a k
¢ûjôdG ™jRƒJ ¿CG ≈°ùæf ’h ,¿É°ùfE’G É¡©æ°U IôFÉ£d ìÉæL …CG øe iƒbCG Qƒ«£dG ¢ûjQ ¿EG :π«b ó≤d ≈àM ,Ò¨àdG
,¬WƒÑg Ió©d ôFÉ£dG ¢†Ñbh ÚfPCÓd øjRQÉH ÚfGƒ«°U OƒLh ΩóY ™e ,Iõ«ŸG √ògh ,IRQÉÑdG º°ù÷G ÉjGhR Üò¡j
äÉjƒàëŸG
.AGƒ¡dG áehÉ≤Ÿ Gk Òãc ¢Vô©àj ’ Ék «HÉ«°ùfEG Óµ°T

k ôFÉ£dG ≈∏Y »Ø°†J ,¿GÒ£dG AÉæKCG ‘ ¬«∏LQ …CG
l G Ò£dG ¿GÒW
: äGõé©e äÉjB
AÉæH ‘ Éæeó≤J ¿CG ó©H Ò£dG ¿GÒW º¡Øf ÉfCGóH ÉæfCG í«ë°üdGh ,äGõé©e äÉjBG ¬«Øa ¬°ùØf ¿GÒ£dG ÉeCG
á«fÉ≤àdG á«MÉædG øe ÓFÉg k Ék bôa óéæ°S Qƒ«£dG áëæLCGh äGôFÉ£dG áëæLCG ÚH áfQÉ≤e ÉæjôLCG GPEGh .äGôFÉ£dG
IôFÉ£dG »MÉæL ¿CG ÉfóLh ó≤d .∂dP ±ô©j á«fGÒ£dG á°Sóæ¡dG Ωƒ∏Y ¢SQój øe π©dh .á«FGƒ¡dG á«µ«eÉæjódGh
Éª¡àØ«Xh IôFÉ£dG ÉMÉæéa .Ék eÉ“ Éª¡fÉÄaÉµj ’ Éª¡æµdh ,§≤a ájôgÉX á∏HÉ≤e ôFÉ£dG »MÉæL ¿ÓHÉ≤j áãjó◊G
ÉeCG .çÉØædG ™aódG Iõ¡LCG hCG IQGshódG äÉcôëŸG πªY ƒg Gò¡a ,ΩÉeC’G ¤EG ™aódG Iƒb çGóMEG ¿hO ≈∏YCG ¤EG ™aôdG
;∞àµdG π°üØe øe ∑ôëàj …òdG ,ìÉæé∏d »∏NGódG ∞°üædÉa .Ék ©e ÚàØ«XƒdÉH ¿Éeƒ≤j Éª¡fEÉa ôFÉ£dG ÉMÉæL
∞°üf ÉeCG .IôFÉ£dG ìÉæL πHÉ≤j …òdG ƒg √óMh OÉµj ¬fCG …CG ,≈∏YCG ¤EG ™aôdG Iƒb êÉàfEÉH Ék °SÉ°SCG Ωƒ≤j …òdG ƒg
;áeÉY áØ°üH IôFÉ£dG ìÉæL ™£≤eh .ΩÉeC’G ¤EG IôFÉ£dG ™aó«a ∑ôëŸG áØ«XƒH Ωƒ≤j …òdG ƒ¡a »LQÉÿG ìÉæ÷G
,ôeC’G Éæ£s°ùH GPEG ÉæfEÉa ,™aôdG á«∏ª©d Ék eÉ“ ºFÓe πµ°ûdG Gògh ,πØ°SCG øe Ó«∏b
k ô©≤e ≈∏YCG øe Üó ,»HÉ«°ùfEG
¬£¨°V ¿Éc ,ìÉæ÷G Gòg ≈∏Y ÜÉ°ùfG GPEG AGƒ¡dG ¿EG :∫ƒ≤f ,´ƒ°VƒŸÉH á≤∏©àŸG á«FGƒ¡dG Éµ«eÉæjódG π«°UÉØJ ÉæÑæŒh
á«eÉeC’G ìÉæ÷G áaÉM âdÉe GPEG ¢üNC’G ≈∏Yh ,¬©aôj ºK øeh …ƒ∏©dG ¬ë£°S ≈∏Y ¬£¨°V øe ÌcCG ¬∏Ø°SCG ≈∏Y
¿CG ,áeÉY áØ°üH ,ìÉæ÷G Gò¡d Ö°SÉæŸG øeh .Gk ô°TÉÑe Ék Hô°V πØ°SC’G í£°ùdG AGƒ¡dG Üô°†j å«ëH ≈∏YCG ¤EG Ó«∏b
k
’ ≈àM á≤«°V (¬à¡ÑL …CG) á«eÉeC’G ¬àaÉM ¿ƒµJ Éªæ«H ,AGƒ¡dG øe ÈcCG á«ªc π©Ød ¢Vô©ààd á©°SGh ¬àMÉ°ùe ¿ƒµJ
.ΩÉeC’G ¤EG ´Éaóf’Gh ¿GÒ£dG π£©àa AGƒ¡dG ó°üJ
∞∏ÿG ¤EG AGƒ¡dG Üô°†j ¿CÉH …CG ,AÉŸG ‘ ÉæëÑ°S Üƒ∏°SCÉH AGƒ¡dG ‘ íÑ°ùj ôFÉ£dG ¿CG øgòdG ¤EG QOÉÑàj óbh
(™aódÉH ¢üàîŸG ƒgh) ìÉæé∏d »LQÉÿG ∞°üædG ¿CG PEG ,í«ë°U ÒZ Gòg øµdh ,ΩÉeC’G ¤EG Ωó≤àj »c ¬«MÉæéH
ìÉæ÷G äÉ≤ØN øe á≤ØN πc ™e Gòg Qôµàjh ..∞∏N ¤EGh ≈∏YCG ¤EG ™ØJôj ºK ΩÉeC’G ¤EGh πØ°SCG ¤EG Iƒ≤H Üô°†j
É¡àcôM áYô°Sh ÉgÉjGhRh É¡YÉ°VhCGh É¡dÉµ°TCG -ΩOGƒ≤dG ¬JÉ°ûjQ á°UÉîHh– √DhGõLCG Ò¨J ìÉæ÷G ≥ØN AÉæKCG ‘h .
á«dBG IQƒ°üH ºàj ¬∏c Gògh .IÒ¨àŸG ¿GÒ£dG äÉÑ∏£àeh ¬gÉŒGh AGƒ¡dG Ió°Th ´ÉØJQ’G ±ÓàNG ™e á¶◊ πc ‘
.A»£ÑdG ¢Vô©dGh ™jô°ùdG ôjƒ°üàdG ä’BG ¥OCÉH ’EG É¡°†©H ∑Qóf ¿CG ™«£à°ùf ⁄ á∏gòe á©jô°S
,í£°ùdG áMÉ°ùe ‘ OGR Ék Wƒ°ùÑe ô°ûf GPEG ¬æµdh ,¬«LƒàdG ‘ ¬àª¡e ô°üëæJ OÉµàa ,Ék °ûjQh Ék ª¶Y ôFÉ£dG πjP ÉeCG
,¬«MÉæL á£°SGƒH ¬àcôM ôFÉ£dG ¿RGƒjh .ôFÉ£dG •ƒÑg áYô°S π«∏≤J ‘ Ék fÉ«MCGh ™aôdG ‘ Ék fÉ«MCG Gòg π¨à°ùj óbh
√ƒëf ∫Ée …òdG ìÉæ÷G øe á©aGôdG Iƒ≤dG IOÉjõH ƒà°ùe ™°Vh ¤EG ¬fGõJG OÉ©à°SG ÚÑfÉ÷G óMCG ≈∏Y ∫Ée ¿EG ƒ¡a
.¬àjhGR Ò«¨àH hCG ¬Hô°V Ió°T IOÉjõH ÉeEG ∂dPh
?ôNB’G ìÉæé∏d Ék eÉ“ hm É°ùe ìÉæL πc ∫ƒW ¿CG âª∏Y sÓg ,ƒ÷G ‘ OôØæJ ÉeóæY Qƒ«£dG É¡H Ò£J »àdG áëæLC’Gh
äÉjƒàëŸG
Ò£j ôFÉ£dG π©éj Ék ≤«bO Ék HÉ°ùM Ö°ùM ób πjòdG ¢ûjQ ™e ìÉæ÷G ¢ûjQ ¿CG âª∏Y Ógh ..¬fGÒW ‘ Ò£dG ∫ÉŸ ’EGh
Ée Ék bÉÑW äGƒª°S ™Ñ°S ≥∏N …òdG + :ôjó≤dG »∏©dG ˆG É¡«dEG √ô°ùj »àdG ¬JÉgÉŒG òNCÉjh ,ÓjƒW
k ≥∏ëjh ,Ék ª«≤à°ùe
.(3,∂∏ŸG IQƒ°S) " Qƒ£a øe iôJ πg ô°üÑdG ™LQÉa ähÉØJ øe øªMôdG ≥∏N ‘ iôJ
¬eÉ©W ∞≤∏j Qƒ«£dG øe Òãµa ,IÒãc iôNCG ÜQBÉe ¬«a ôFÉ£∏∏a ,OÉà©ŸG ∫É≤àfÓd á∏«°Sh Oô› ¿GÒ£dG ¢ù«dh
±ò≤j óbh ,ƒ÷G ‘ ¿É≤∏ Éªgh ìÉæ÷G äGhP øe ¬à°ùjôa ó«°üj É¡°†©H ¿CG Éªc ,¬fGÒW AÉæKCG ‘ äGô°û◊G øe
o ,Ék ãjóM ’EG äGôFÉ£dG ¬≤≤– ⁄ Gògh) AGƒ¡dG Ïe áÑcGQ »gh ,ΩÉ©£dG ¢†©H ¤EG É¡°†©H
äGôFÉ£dG ójhõJ sóYh
,ôFÉ£dG ∫õ¨dGh ƒ¡∏dGh ∑Gô©dG øe IÒãc ÚfÉaCG Qƒ«£∏dh .(¿GÒ£dG ⁄ÉY ‘ Ék ª«¶Y Ék ëàa ƒ÷G ‘ »gh OƒbƒdÉH
.ábQÉN Ék eÉbQCG Qƒ«£dG ¢†©H áYô°S ≠∏ÑJ óbh .á≤FÉa äGQÉ¡e ∂dP ‘ …óÑjo É¡°†©Hh
,á∏FÉg äÉaÉ°ùe Ò£J ób É¡fCG Éªc ,áYÉ°ùdG ‘ º∏c300 áYô°ùH ¬à°ùjôa ≈∏Y ¢†≤æj (Qƒ≤°üdG øe ´ƒf) ÚgÉ°ûdÉa
º¶YCG ¬∏©∏a ,»Ñ£≤dG ôëÑdG ±É£N ÉeCG .á«Ø«°üdG ÉgôKÉµJ øWGƒeh É¡«JÉ°ûe ÚH Ék eƒj Úà°S Ò£j êRGƒ¡dG ¢†©Ña
¤EG Gk Îeƒ∏«c17500 É¡dƒW á∏MQ ‘ ôLÉ¡j ºK á«dÉª°ûdG á«Ñ£≤dG IôFGódG ‘ ¢û«©j ¬fCG PEG;á«°VQC’G Iôµ∏d ÜGsƒL
! É«≤jôaCGh ÉHQhC’ á«∏MÉ°ùdG •ƒ£ÿG ¤EG á«dÉª°ûdG ÉµjôeCG øe Gk QGhO Ék ≤jôW Ék ©WÉb ,á«Hƒæ÷G á«Ñ£≤dG á≤£æŸG
IQó≤dGh ≥«∏ëàdG øa ÚH ™ª÷Gh ,Qƒ«£dG ¢ü°üîJ øe Ék °†jCG »g QÉ¡ædG í°Vh ‘ ájDhôdGh ,AÉª°ùdG ‘ ≥«∏ëàdGh
¿É°ùfE’G ßM’ óbh .ô¶æ∏d áàØ∏ŸG QƒeC’G øe »¡d ;ìQGƒ÷G Qƒ«£∏d áÑ°ùædÉH ¢ùFGôØdG á°UÉîHh AÉ«°TC’G ájDhQ ≈∏Y
.ô°üÑdG IóM øe Qƒ«£dG ¬H ∞°üàJ Ée øeõdG Ëób øe
øe RQÉH AõL ≈∏Y ¢SQÉØdG πªëj ¿CG ,á©FÉ°ûdG á°VÉjôdG Ühô°V øe Qƒ≤°üdÉH ó«°üdG ¿Éc ΩÉjCG ±ƒdCÉŸG øe ¿Éch
k (shrike) ¢TÉæZódÉc ¢üØb πNGO Gk Ò¨°U Gk ôFÉW √OGƒL êô°S
.Óãe
AÉª°ùdG ábQR §°Sh ájô°ûÑdG Ú©dÉH ¬©ÑàJ π©éj É‡ AÉª°ùdG ¿ÉæY ¤EG ¬bÓWEG óæY IOÉY ™ØJôj ÜQóŸG ô≤°üdGh
.¢üØ≤dG ‘ ¢ù«Ñ◊G ôFÉ£dG á¶MÓe ™e ¬fÉµe ≈∏Y ∫óà°ùj ¿CG ™«£à°ùj ô≤°üdG ÖMÉ°U øµdh .áHƒ©°üdG ≠dÉH Gk ôeCG
.QÉ°S Éªã«M √ƒëf ¬°SCGQ ôjójh ¬Jõjô¨H ô≤°üdG ¢ûîj Ò¨°üdG ôFÉ£dÉa
¢†©H ¬°SQÉ“ løa Ék °†jCG ƒ¡a ;QÉ¡ædG ‘ Ò£dG ¬°SQÉÁ AÉ°†ØdG ≥ªY ‘ Ék «dÉY ≥«∏ëàdGh ¿GÒ£dG ¿Éc Éª∏ãeh
¿hDƒ°T ÒHóJ ¬àªµMh ¬JQó≤H ™«£à°ùj º¡∏e ôHóe ≥dÉN ∂dP πc AGQh ¿CG ∫ƒ≤dG ócDƒf Éæ∏©éj É‡ ,π«∏dG ‘ Qƒ«£dG
.Qƒ«£dG É¡«a ÉÃ É¡∏c äÉbƒ∏îŸG
: ¬fƒæah Qƒ«£dG ¿GÒW Ühô°V

Ühô°V »g πH ,áæjÉÑàeh IOó©àeh áYƒæàe Ék °†jCG É¡fGÒW ¿ƒæa ¿EÉa ¢SÉæLCGh ´GƒfCGh Ék Hhô°V Qƒ«£dG âfÉc øÄd
”ÉM ƒHCG ∫Éb .πeÉµdG ôFÉ£dG ¬fEG ¬æY ∫ƒ≤J ¿GÒ£dG ácôM äÉØ°U ôFÉ£dG ™ªL GPEG ≈àM .IÒãc êPÉ‰h ,≈à°T
äÉjƒàëŸG
á∏bh ,uƒª°S ‘ ≥æ©dG tóeh uƒ∏Y ‘ ¿GÒ£dÉa ácô◊G ΩÓYCG ÉeCGh )) :Ò£dGh ΩÉª◊G πeÉc ¬Ø°Uh ‘ ÊÉà°ùé°ùdG
ÒZ ‘ uΩC’n G ø°ùMh ,•ÓàNG ÒZ ‘ ¢†côdG ™aGóJh ,AGƒ¡dG ‘ ÚMÉæ÷G º°Vh ,AÉª°ùdG uƒL ‘ ÜGô£°V’G
√òg øe ¬«a Ée Qó≤Ña s’EGh ,πeÉµdG ôFÉ£dG ƒ¡a äÉØ°üdG √ò¡d Ék ©eÉL ¬àÑ°UCG GPEÉa ,¿GÒ£dG ‘ uôŸG Iuó°Th ,¿GQhO
.((¬àgGôah ¬àjGóg ¿ƒµJ ø°SÉëŸG
øe iQÉÑ◊Gh :ßMÉ÷G ∫Éb .É¡JÉØ°Uh Qƒ«£dG øY äÉeƒ∏©ŸG øe ÒãµdG ;ßMÉ÷G º¡æeh á«Hô©dG AÉª∏Y ôcPh
(٤).áLôYo É¡∏bCGh Ék Wƒ°T É¡dƒWCGh ,Ék £≤°ùe Égó©HCGh ,Ék fGÒW Ò£dG só°TCG
.¢ù«FôdÉc óMGh É¡eó≤j Gk óMGh Ék Ø°U πH ,Gk óYÉÑàe ’h Ék ©£≤àe Ò£j ’ »côµdG ¿CG ôcP óbh
,ìÉæ÷G áØ«ØN ÒW ÜÉ≤©o dG ¿CG ;Qƒ«£dG äGõ«‡h ¢üFÉ°üÿ √ôcP ‘ (ÜQC’G ájÉ¡f) ¬HÉàc ‘ …ôjƒædG √ƒfh
ÊÉãdG ∞æ°üdG ƒgh) èsetõdG ÉeCGh .¬Hô≤H âfÉc äAÉ°T ¿EGh A»°T πc ≈∏Y â©ØJQG äAÉ°T ¿EG »¡a ,¿GÒ£dG á©jô°S
¬fCG ¬JGOÉY øeh .Qó¨dÉH ∞°Uƒjh .áÑKƒdG ójó°T ácô◊G ™jô°S ƒgh ,ìQGƒ÷G ±ÉØNp øe ó©j ƒ¡a ,(ÜÉ≤©o dG øe
.ÜÉ≤©dG ó«°üJ Éªc ¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y ó«°üjh ,…RÉÑdG ¬Ø≤∏àj Éªc ôFÉ£dG ∞≤∏àj
±ÉØàdÉc ¬fGÒW ∞∏jo ,¿GÒ£dG ™jô°S ,ìÉæ÷G ∞«ØN -…RÉÑdG …CG– ƒgh :¬dƒb ‘ Ò£c …RÉÑdG …ôjƒædG ∞°üjh
CGôLCG ¬æe çÉfE’Gh .¬à°ùjôa ∞≤à∏j ≈àM √ô¡X ≈∏Y Ö∏≤æjh Ék £HÉgh Gk óYÉ°U ¬°ùØæH sêõo jn ¿CG ¬«∏Y π¡°ùjh ,âNGƒØdG
tôMCG ¬LGõe s¿CG s’EG ,∞«£d RÉH ƒ¡a -…RÉÑdG øe ÊÉãdG ∞æ°üdG ƒgh– ¥sQtõdG ÉeCGh .QƒcòdG øe Ò£dG ΩÉ¶Y ≈∏Y
.Ék eGóbEG iƒbCGh Ék fGÒW ´ô°SCGh Ék MÉæL tó°TCG ∂dòd ƒgh ,¢ùÑjCGh
‘ ¬∏©ah .¬Jo ƒØJ É¡fC’ Ò£dG ≈∏Y …ô°†n jo ’h ÖfQC’Gh ∫Gõ¨dG ≈∏Y …uô°†n jo ƒ¡a (ìQGƒ÷G øe ƒgh) ô≤°üdG ÉeCGh
áÄ«£H ¬àcôM âfÉc ¬MÉæéH ≥ØN ≈àeh .(٥)¬H ≥aÉN ’h ¬MÉæéH x±É°U ÒZ ƒgh .Ωós°üdGh ¢VÉ°†≤f’G √ó«°U
π≤ãd Ωƒëj É‰EG º«≤à°ùe §N ≈∏Y ≥∏ëj ¢ù«dh ,Iójó°T πØt°ùdG ¤EG ƒ∏©o dG øe ¬àcôëa ÚgÉ°ûdG ÉeCGh .…RÉÑdG ±ÓîH
¢VQC’G ≈∏Y â£≤°S ¿EÉa ,Gk óYÉ°U É¡bQÉah .É¡Hô°†a ƒ∏Yo øe Ék jhÉg É¡«∏Y ¢†≤fG á°ùjôØdG âeÉ°S GPEG ≈àM ,¬MÉæL
.ó«°üdG ≈∏Y IhGô°V Égó°TCGh É¡ØNCGh ìQGƒ÷G ´ô°SCG ƒ¡a ∂dP ™eh .§≤°ùàd É¡Hô°V OÉYCG §≤°ùJ ⁄ ¿EGh ,ÉgòNCG
¬d Ò£c ô°ùædG ≈°ùæf ’CG »¨Ñæj ÉæfCG ≈∏Y .É¡JÉØ°U ¢†©Hh É¡fGÒW ÉjGõe ôcP ÉæÑÑMCG Ò£dG øe Ühô°V ∂∏Jh
.ï°Sôa áFÉª©HQCG áaÉ°ùe øY áØ«÷G iôj ¬fEG :∫É≤j ¬fEG ≈àM ô°üÑdG á°SÉM IóëH ∞°Uƒj PEG ,¿GÒ£dG ‘ ¬fƒæa
º¡f √ô°T ƒgh ,óMGh Ωƒj ‘ Üô¨ŸGh ¥ô°ûŸG ÚH Ée Ò£j ¬fCG GƒªYR ≈àM ,Ék MÉæL ÉgGƒbCGh Ék fGÒW Ò£dG ó°TCG ƒgh
‘ ¬°ùØf É¡«a ™aôj äÉÑKh IóY Öãj ≈àM ¿GÒ£dG ∂dP óæY ™£à°ùj ⁄ É¡æe CÓàeGh áØ«÷G ≈∏Y §≤°S GPEG ,Ö«ZQ
.íjôdG ¬à– πNóJ ≈àM á≤ÑW ó©H á≤ÑW AGƒ¡dG
ÉgÒ¨d ∂dP ¢ù«dh ,¿GÒ£dG ‘ ∞≤J »gh ,∞£îJ É¡fEGh ,ó«°üJ ’ É¡fCG ICGó◊G øY …ôjƒædG ÜÉàc ‘ ôcP É‡h
.ô°SGƒµdG øe
äÉjƒàëŸG
,Iƒ≤dG ¢VGô©à°SGh ´Éàªà°SÓdh ,ó«°üdGh AGò¨∏d ƒ¡a ,¬JGP Ò£∏d äÉjÉZ ≥«≤ëàd ƒg ¬YGƒfCG ∞∏àîÃ ¿GÒ£dG ¿EG
.AGóYC’G á°†Ñb øe äÓØf’Gh Ühô¡∏d ƒgh ,Iôé¡dGh IÉgÉÑŸGh ìôØ∏d ƒgh
.ôFÉ©°Th ¢Sƒ≤W ƒgh ,Ö©∏dGh êGhõ∏d ƒgh ,É¡fGƒØæYh É¡FÉ£©d ójóŒh ,Qƒ«£∏d •É°ûfh ájƒ«M ƒgh
PEG ,É¡°üØb ‘ AÉ¨ÑÑdG ¬∏©ØJ …òdÉc ƒ¡∏dGh Ö©∏dG ¿GÒW ∑Éæ¡a ,RÉéjEÉH ÉgôcP øµª«a ¿GÒ£dG ´GƒfCG ÉeCG
øe ácôëH ºK ,≈æª«dG É¡∏LQ øe ácôëH ∂dP π©ØJ »gh ,IôFGO πµ°T ≈∏Y É¡JQGOEG ™HÉàJh ,É¡àMƒLQCG ôjóJ
…òdÉc ,…ôFGódG ¿GÒ£dG ∑Éægh .ÚgÉ°ûdG ¿GÒ£c ´ÉØJQ’Gh •ƒÑ¡dG ¿GÒW ∑Éægh .∫OÉÑàdÉH ,iô°ù«dG É¡∏LQ
øe áØ°UÉY §°Sh ôëÑdG ¥ƒa Ò£J PEG ;(buffins) ÚØÑdGh ( razorbills) QÉ≤æŸG …ƒ°Sƒe Qƒ«W ÜGô°SCG ¬∏©ØJ
.ìÉjôdG
,∞jôÿG âbh AGƒ¡dG ‘ á«YÉªL ÜÉ©dCÉH É¡eÉ«b óæY áØ∏àîŸG ÜGô¨dG ´GƒfCG ¿GÒW πãe ,ÜÓ≤f’G ¿GÒW ∑Éægh
Ék °SCGQ Ö∏≤æJ ºK Ék ©e ™ªàŒ √ò¡a ,≥©≤©dGh Oƒ°SC’G ÜGô¨dGh »Ø«÷G ÆGõdGh ºë°SC’G ÜGô¨dGh ¥QhC’G ÜGô¨dG É¡æeh
¢VGôZC’ ƒ¡a Iôé¡dG ¿GÒW ÉeCG .áØ°UÉY §°Sh áæ«àe QÉé°TCG ¥GQhCG É¡fCÉc AÉª°ùdG ‘ QhóJh »æëæJ ºK ,Ö≤Y ≈∏Y
ÉHQhCG Qƒ«W ¿CG ÚM ‘ ,Ék fÉ«MCG ÉHQhCG ¤EG IÒ¨°üdG ÉµjôeCG Qƒ«W Iôég ∂dP ≈∏Y ∫Éãeh ôKÉµàdG É¡ªgCG ≈à°T
(70- 60) ÚH ìhGÎJ É¡àYô°S ¿ƒµJ Qƒ«£dG ¿CG ó‚ Iôé¡dG √òg ‘h .Ék ≤∏£e ÉµjôeCG ¤EG ôLÉ¡J ’ IÒ¨°üdG
‘ ™ØJôJ ¿CG ™«£à°ùJ Qƒ«£dG √ògh ,áYÉ°ùdG ‘ Ó«e k (30) ¿ƒµJ á«Hô¨dG ìÉjôdG áYô°S ¿CG ºZQ áYÉ°ùdG ‘ Ó«e k
É¡H ô≤à°ùj å«M ÉHQhCG ÅWGƒ°T ¤EG »£æ∏WC’G §«ëŸG É¡H È©J á∏°UGƒàe á∏MQ ‘ Ωób ∞dCG øjô°ûY ƒ∏©d É¡fGÒW
IôLÉ¡e Ò£J Qƒ«W ∑Éægh .çÉØædG π°UGƒàŸG ¿GÒ£dG øe ábÉ°T á∏MQ ó©H íjÎ°ùàd áµdÉ¡àe §≤°ùJh ±É£ŸG
.áæ÷G ÒaÉ°üY Qƒ«W πãe »Hƒæ÷G IôµdG ∞°üæd Ék °†jCG
äÉYÉªL ‘ íÑ°ùJ PEG ; Guillemots äƒª∏¨dG Qƒ«W ¬°SQÉ“h ,AÉŸG í£°S ≈∏Y ¿GÒ£dG ,¿GÒ£dG ´GƒfCG øeh
.Üô£°†ŸG èFÉ¡dG AÉŸG í£°S ≈∏Y
.AÉŸG ‘ áMÉÑ°ùdGh ¢ù£¨dG ó«Œ »g PEG ≥jô£ÑdG Qƒ«W ¬∏©ØJh ,AÉŸG πNGO ¿GÒ£dG ,Ék °†jCG ¬æeh
ÖYôdG AÉ≤dEG hCG ,QÉ¶fC’G âØdh ƒgõdGh ôgÉ¶àdGh ôNÉØàdG »æ©J ÉgÉæ©Ã áª∏µdGh ,¢VGô©à°S’G ¿GÒW ,Ék °†jCG ¬æeh
IÈæ≤dG ádÉM ‘h .(linnet) ¢û«WC’G ôFÉWh ,(QGõ¡dG) AÉæ◊G hCG Qƒ«W É¡°SQÉ“ ádÉ◊G √ògh :hó©dG Ö∏b ‘
êhCG ‘ ójô¨àdG ¿ƒµjh ,AÉª°ùdG ‘ ≥∏ ƒgh »æ¨j ôFÉ£dG Gò¡a ;áé¡ÑdG øY ÒÑ©J Éæg ¿GÒ£dG ¿CG ó‚ (lark)
.á≤°UÓàŸG QÉé°TC’G ≈∏Y ∞≤J »àdG Qƒ«£dG øe á°UÉîHh ¿GPB’G º°üj ¬∏©dh ,Ühô¨dG óæYh ôéØdG óæY ¬Jƒb
øe √Gôf …òdÉc »YÉª÷G ¢VGô©à°SE’Gh ,ÊGhó©dG ¢VGô©à°SE’G ¬æeh ,Ék °†jCG ´GƒfCG ¢VGô©à°S’G ¿GÒW ¿CG ≈∏Y
.π°ù∏°ùàdG ≈∏Y Iójó÷G É«æ«Z ‘ á©jóÑdG áæ÷G ÒaÉ°üYh Qƒ«Wh ,AÉæ◊G ƒHCG Qƒ«W
äÉjƒàëŸG
: Ék Ñ«éY ¿GÒ£dG ¿ƒæa øe xøØc ∞°üdG π¶jh

,ÚMÉæ÷G ≥ØN QGôªà°SÉH ¿GÒ£dG ƒ¡a ∞«aódG ÉeCG .∞°üdGh ∞«aódG Éªg ¿ÉJQƒ°U ¿GÒ£dG ¿ƒæa ºgCG ¿EG
¿GÒ£dG Qƒ°U ÌcCG ¿Éc ∂dòdh .∑GôM ¿hO ¬«MÉæL ôFÉ£dG §°ùÑj ¿CG ƒ¡a ∞°üdG ÉeCGh ,IOÉà©ŸG á≤jô£dG ƒgh
øY Ö«¨j ≈àM äÉaÉ°ùŸG ó©HCG ¤EG ÚæcÉ°S ¬«MÉæéH AGƒ¡dG ‘ »°†Á ôFÉ£dGh ,’ ∞«c .ÜÉéYE’Gh Öé©∏d IQÉKEG
.AÉ°ûJ ∞«c ¬cô–h √ó°ûJ á«ØN iƒb ¿CÉch ,QÉ°üHC’G
ób º∏©dG ¿CG Éªc ,á°UÉN ÉjGõÃ OôØæJ áaÉ°üdG Qƒ«£dG ¿CG á≤«≤◊G øµdh ,ôë°ùdG øe Üô°V ¬fCÉch hóÑj ∞°üdÉa
.É¡cô– »àdG á«ØÿG iƒ≤dG ∂∏J ô°S ¤EG Gk ôNDƒe ióàgG
¿ƒæa øe √ÒZ øY √õ«“ ÉjGõeh äÉØ°U ¬d ¿GÒ£dG Gòg ,Qƒ«£dG ¢†©H ’EG √ó«Œ ’ ™FGQ øa ∞°üdG ¿GÒW ¿EG
ΩÓbCG ¬àYóHCG Ée Ωó≤f ¿CG ó©H ¿GÒ£dG ¿ƒæa øe øØc ∞°üdG äÉØ°U ≈∏Y -±ô©àæ°S πH– ¢Vô©àæ°Sh ,¿GÒ£dG
.¬d áæª°†àŸG äÉjB’G ìô°T ‘ øjô°ùØŸG
¬d íÑ°ùJh :≈æ©Ã äÉaÉ°U Ò£dGh :QƒædG IQƒ°S øe (41) ájBÓd ,»°Uƒ≤dG QÉ°üf »ØæM óªMCG Ò°ùØJ ‘ AÉL
.AGƒ¡dG ‘ É¡àëæLCG äÉ£°SÉH Ò£dG
ø¡àëæLCG äÉ£°SÉH AÉª°ùdG ƒL ‘ :äÉaÉ°U º¡bƒa :»ØæM óªMCG ∫ƒ≤j ∂∏ŸG IQƒ°S øe (19) ájBÓd √Ò°ùØJ ‘h
±ƒbƒdG hCG ,áëæLC’G ¢†Ñb óæY ´ƒbƒdG øY :ø¡µ°ùÁ Ée ,Ék fÉ«MCG ø¡àëæLCG øªª°†j …CG :ø°†Ñ≤jh ,¿GÒ£dG óæY
ôHóeh ≥∏N ÉÃ º«∏Y ¬fEG .¬eRGƒd øe É¡d π©L ÉÃ ∂dòd á◊É°U É¡≤∏N ó≤a ,¬JQó≤H :øªMôdG ’EG ,ƒ÷G ‘
.√ôeCG
áµFÓŸG …CG ¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ øe ¬d íÑ°ùj ¬fCG ¤É©J Èîj :¬dƒ≤H (41) ájB’G ≈æ©e Òãc øHG Ò°ùØJ í°VhCGh
¬dƒbh ,(ø¡«a øeh ¢VQC’Gh ™Ñ°ùdG äGƒª°ùdG ¬d íÑ°ùJ) :¤É©J ∫Éb Éªc ;OÉª÷G ≈àM ¿Gƒ«◊Gh ¿É÷Gh »°SÉfC’Gh
»g Ée º∏©j ƒgh ,¬«dEG Égó°TQCGh É¡ª¡dCG í«Ñ°ùàH √óÑ©Jh É¡HQ íÑ°ùJ É¡fGÒW ∫ÉM ‘ …CG ;(äÉaÉ°U Ò£dGh) ¤É©J
sõY ˆG IOÉÑY ‘ ¬µ∏°ùeh ¬à≤jôW ¤EG √ó°TQCG ób πc …CG (¬ë«Ñ°ùJh ¬JÓ°U º∏Y ób πc) :¤É©J ∫Éb Gò¡dh ;á∏YÉa
,(¿ƒ∏©Øj ÉÃ º«∏Y ˆGh) :¤É©J ∫Éb Gò¡dh ,A»°T ∂dP øe ¬«∏Y ≈Øîj ’ ∂dP ™«ªéH ⁄ÉY ¬fCG ÈNCG ºK .πLh
’h ¬d ’EG IOÉÑ©dG »¨ÑæJ ’ …òdG OƒÑ©ŸG ¬dE’G ±ô°üàŸG ºcÉ◊G ƒ¡a ,¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ∂∏e ¬d ¿CG ¤É©J ÈNCG ºK
.¬ªµ◊ Ö≤©e
á«ª∏Y πµH Òãc øHG ∫Éb ;∂∏ŸG IQƒ°S øe (19) ájB’ÉH Ék °†jCG Ék jó¡à°ùe πëædG IQƒ°S øe (79) ájB’G ô°ùa ÉeóæYh
AÉª°ùdG ÚH ÚMÉæéH Ò£j ¬∏©L ∞«c ¢VQC’Gh AÉª°ùdG ÚH ôî°ùŸG Ò£dG ¤EG ô¶ædG ¤EG √OÉÑY ¤É©J ¬Ñf ºK :ábOh
AGƒ¡dG ôsî°Sh ,∂dP π©ØJ kiƒb É¡«a π©L »àdG ¤É©J ¬JQó≤H ˆG ’EG ∑Éæg ¬µ°ùÁ Ée AÉª°ùdG ƒL ‘ ¢VQC’Gh
ø¡µ°ùÁ Ée ø°†Ñ≤jh äÉaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄hCG+ :∂∏ŸG IQƒ°S ‘ ∫Éb Éªc ∂dòc Ò£dG sÒ°Sh ,É¡∏ªëj
äÉjƒàëŸG
.(¿ƒæeDƒj Ωƒ≤d äÉjB’ ∂dP ‘ ¿EG) :Éæ¡g ∫Ébh "Ò°üH A»°T πµH ¬fEG øªMôdG ’EG
øe Ωƒ«dG øëf ¬aô©f ÉŸ Ék ≤ÑW ¬«a äGôKDƒŸGh ¿GÒ£dG Ωƒ¡Øe øe ÜÎbGh ,º∏©dG ≥£æÃ Òãc øHG º∏µJ Éª∏ãeh
øe ÒãµH QƒædG IQƒ°S øe (41) ájB’G …hÉ°†«ÑdG sô°ùa ó≤a ,á«FGƒ¡dG Éµ«eÉæjódGh ¿GÒ£dG á°Sóæg Ωƒ∏Y ∫ÓN
ÉÃ) ¿ƒµj äÉæFÉµdG √òg í«Ñ°ùJ ¿EG :…hÉ°†«ÑdG ∫ƒ≤j .RÉéjEGh ábO ‘ Ú≤HÉ°ùdG ∫GƒbCÉH ¬eÉŸE’ Gk ô¶f ;á«ª∏©dG ábódG
.(∫ÉM ád’O hCG ∫É≤e øe ¬«∏Y ∫ój
á≤«bO Ék eƒ∏Y É¡ª¡dCG Éªc Ék ë«Ñ°ùJh Ak ÉYO Ò£dG ¤É©J ˆG º¡∏j ¿CG ó©Ñj ’ ¬fCG)) :≥M’ ™°Vƒe ‘ ∫ƒ≤j ¬æµdh
¥Gó°üe ¬«a IõLƒŸG á«ª∏©dG áeÉŸE’G √òg ‘ √ôcòf …òdGh ) .((AÓ≤©dG ¬«dEG …óà¡J OÉµJ ’ É¡°û«©J ÜÉÑ°SCG ‘
¢üN ˆG ¿EG :∫ƒ≤j …hÉ°†«ÑdG ¿EG ºK. -óª »ª∏M ßaÉ◊G óÑY Qƒàcó∏d ¬«∏j …òdGh ∑GP ΩÓµdGh – ∫ƒ≤dG Gò¡d
∂dòdh ,ôgÉÑdG π«dódGh ôgÉ¶dG ™æ°üdG øe É¡«a ÉŸ)) , (¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ øe) ôcòH º«ª©àdG ó©H Ò£dG
É¡«a ÉÃ É¡àëæLCG á£°SÉH ƒ÷G ‘ ±ƒbƒdG ≈∏Y iƒ≤J ¬H Ée á∏«≤ãdG ΩGôLC’G AÉ£YEG ¿EÉa (äÉaÉ°U) ¬dƒ≤H Égó«b
¤EG âØàdEG ób …hÉ°†«ÑdÉa . ((√ÒHóJ ∞£dh ¤É©J ™fÉ°üdG IQób ∫Éªc ≈∏Y á©WÉb áéM §°ùÑdGh ¢†Ñ≤dG øe
,∂∏ŸG IQƒ°S øe (19) ájB’G Ò°ùØJ ‘h .¢Uƒ°üÿG ¬Lh ≈∏Y ∞°üdG ¤EGh áeÉY Qƒ«£dG ¿GÒW ‘ ≥∏ÿG RÉéYEG
óæ©a ,áØ«£d á«ZÓH áàµf ¤EG ô¶ædG âØd ¬æµdh ,áÁôµdG ájB’G ¢üf OhóM ‘ ÓKÉ‡ k Ék eÓc …hÉ°†«ÑdG ôcP
,(É¡eOGƒb øØØ°U É¡æ£°ùH GPEG ø¡fEÉa É¡fGÒW óæY ƒ÷G ‘ ø¡àëæLCG äÉ£°SÉH) :∫Éb (äÉaÉ°U) ≈æ©Ÿ √Ò°ùØJ
≈∏Y ¬H QÉ¡¶à°SÓd âbh ó©H Ék àbh ø¡HƒæL É¡H øHô°V GPEG É¡æªª°†jh) :∫Éb (ø°†Ñ≤jh) ≈æ©Ÿ √Ò°ùØJ óæY ¬æµdh
π°UC’G ¿CG ó°ü≤jh) .(¬«∏Y ÇQÉ£dGh ¿GÒ£dG ‘ π°UC’G ÚH ábôØà∏d π©ØdG á¨«°U ¤EG ¬H ∫óY ∂dòdh ,∂jôëàdG
±ƒ°Sh !(áFQÉW á«àbh á«∏ªY ƒ¡a ¢†Ñ≤dG ÉeCG ,áëæLC’G §°ùH hCG ∞°üdG ƒg Qƒ«£dG ¿GÒW øe ¿ƒ∏dG Gòg ‘
.(∞°üdG) øY ÉæeÓc ™HÉàf øëfh ÊÉ©ŸG √òg ô°†ëà°ùf
,QƒædG IQƒ°S øe (41) ájBÓd √Ò°ùØJ ∂∏a ‘ QGO ¬fEG πH ,…hÉ°†«ÑdG hòM √Ò°ùØJ ‘ …ôFGõ÷G ôµH ƒHCG GòM óbh
∂ª∏Y ¤EG ¬àæj ⁄CG …CG ,"äÉaÉ°U Ò£dGh ¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ øe ¬d íÑ°ùj ˆG ¿CG ôJ ⁄CG+ :¤É©J ¬dƒb ô°ùa PEG
Ò£dGh Ék ©e ∫É◊Gh ∫É≤dG ¿É°ù∏H ¢VQC’G ‘ øeh …CG ;¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ øe ¬d íÑ°ùjo ¤É©J ˆG ¿CG Éædƒ°SQ Éj
¿ƒcô°ûŸG ™æàeG ¿EÉa .ˆG ¿ÉëÑ°ùc ¬jõæàdG ®ÉØdCÉH ¬gõæJ ≈æ©Ã ¤É©J ˆG íÑ°ùJ É¡àëæLCG äÉ£°SÉH …CG äÉaÉ°U
ôaÉµdÉa ,¬«∏Ø°Sh ¬jƒ∏Y ¬∏c ≥∏ÿG ¬d íÑ°ùj ¤É©J ˆG ¿EÉa ,É¡«a √ó«MƒJh ¬JOÉÑYh ˆÉH ¿ÉÁE’G øe äÉª∏¶dG πgCG
IógÉ°T »¡a ¬≤dÉN ¤É©J ˆG íÑ°ùJ É¡∏c ¬dÉªYCGh ¬dGƒbCGh ¬Ñ«côJh ¬≤∏îa íÑ°ùJ ¬dÉëa ¬fÉ°ù∏H íÑ°ùj ⁄ ¿EGh
¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ‘ ø‡ …CG (πc) :¤É©J ¬dƒbh .√Gƒ°S ÜQ ’h ƒg ’EG ¬dEG ’ ¬fCGh ,¬àªµMh ¬ª∏Yh ˆG IQób ≈∏Y
ÉÃ º«∏Y ˆGh+ ,¬d ¬ë«Ñ°ùJh ¤É©J ˆ ¬JÓ°U º∏Y ób º¡æe Óc k ¿CG Éªc ,¬ë«Ñ°ùJh ¬JÓ°U ˆG º∏Y ób Ò£dGh
¬«dEGh ¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ∂∏e ¬d PEG ôjób ∂dP ≈∏Y ƒgh É¡H º¡jõéjh ,√OÉÑY ∫É©aCÉH º«∏Y ˆGh …CG ,"¿ƒ∏©Øj
IQó≤H »≤«≤◊G º«∏°ùà∏d Ék YÉæbEG ÌcCG …ôFGõ÷G ôµH ƒHCG ¿Éc ;∂∏ŸG IQƒ°S øe (19) ájBÓd √Ò°ùØJ ‘h .Ò°üŸG
Ée É¡æ°†Ñ≤jh ø¡àëæLCG äÉ£°SÉH …CG :∫Éb "äÉaBÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄hCG+ : ¤É©J ¬dƒb »Øa .º«¶©dG ˆG
äÉjƒàëŸG
¬àªMQ ‘ ¿ƒ°û«©j ºgh øªMôdG Éeh GƒdÉbh ¿ƒcô°ûŸG √ôµfCG …òdG øªMôdG ’EG ¢†Ñ≤dG hCG §°ùÑdG ádÉM ‘ ø¡µ°ùÁ
¬àªMQh ˆG á«gƒdCG ¿hôµæjCG …CG ,º«£ëàdGh •ƒ≤°ùdG øe ¬¶Ø– Ò£dG ‘ ≈àM á«∏éàe »gh A»°T πc â©°Sh »àdG
øªMôdG ¬fEG ?Gk PEG É¡µ°ùÁ øªa ¢SÉædG øe óMCG É¡µ°ùÁ ’h É¡àëæLCG äÉ°†HÉbh äÉaÉ°U »gh Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄h
Úcô°ûŸG ôeCG ¿EG .¬Jƒµ∏e É¡H ôHójh ¬≤∏N É¡H ºµëj »àdG ¢ù«eGƒædGh °ùdG øe AÉ°T ÉÃ ¬fÉ£∏°S º¶Yh ¬dÓL sπL
AÉª°ùdG ‘ ôFÉ£dGh AGÈ¨dG ‘ ìQÉ°ùdGh AÉŸG ‘ íHÉ°ùdG √óæY AGƒ°S Ò°üH A»°T πµH ¬fEG) :¬dƒbh Ö«é©d ˆÉH
.(AÉ°ûMC’G ‘ øµà°ùŸGh
: Ék °†jCG ∞°üdG øe AGƒ¡dG ‘ ôFÉ£dG ¥’õfEGh

á«HPÉ÷G ôFÉ£dG π¨à°ùj Üƒ∏°SC’G Gòg ‘h .∞°üdG ¤EG É¡Ñ°ùæf ¿CG øµÁ »àdG ¿GÒ£dG Qƒ°U §°ùHCG ƒg ¥’õf’G
√ÉŒ’G øe Ék Ñjôbh Ék ©jô°S ¬WƒÑg ¿ƒµj ¿CG OGQCG GPEÉa ,™ØJôe ¿Éµe øe …ƒ¡j ¬°ùØf ∑Îj ¿CÉH ∂dPh ,á«°VQC’G
§Ñ¡j ¿CG OGQCG GPEG ÉeCG ,¬«dEG ≈©°ùj …òdG §Ñ¡ŸG øe ÜÎ≤j ÉeóæY ’Eq G Éª¡£°ùÑj ⁄h ¬«MÉæL ¢†Ñb …Oƒª©dG
¿hO A»£ÑdG ¬WƒÑg AÉæKCG ‘ QÉàeC’G øe äÉÄe ™°†H AGƒ¡dG ‘ ôëÑj ±ƒ°S ¬fEÉa ,¬«MÉæL §°ùH ΩÉeC’G ¤EG Ék ©aóæe
¢ùæL øe ¬fEG ∫É≤jh) ,ÚgÉ°ûdG πãe É¡∏c ¢ù«dh Qƒ«£dG ¢†©H √ó«Œ ¥’õf’G øah .Gk ó¡L ∫òÑj hCG Ék MÉæL ∑ôëj ¿CG
øa ó«Œ Éªc ,¬H ≥aÉN ’h ¬MÉæéH x±É°U ÒZ ÒW ƒg …òdG ô≤°üdG ¢ùµ©H ,(¢ùÑjCGh ¬æe OôHCG ¬fCG ’Eq G ô≤°üdG
.áÑ«éY IQÉ¡Ã QÉª∏ØdG Qƒ«W ¥’õf’G
:¬«a áYQÉH Qƒ«Wh π«°UC’G ∞°üdG

ôgGƒX π¨à°ùj É‰EG Gòg ‘ ƒgh ,Ék YÉØJQG OGOõj ób πH ¬YÉØJQG iƒà°ùÃ ôFÉ£dG ßØàë«a π«°UC’G ∞°üdG ‘ ÉeCG
Gòg ¢SQÉ“h Gòg .IóY πFÉ°SƒH IóYÉ°üdG á«FÉHô¡µdG äGQÉ«àdG ¿ƒtµJ ƒg ôgGƒ¶dG √òg RôHCGh .QGóàbGh øØH áÑ«éY
ôFÉW :πãe Gk Qƒ«W ∫ÉéŸG Gòg ‘ ôcòfh .áMQÉ÷G Qƒ«£dGh ,ájôëÑdG Qƒ«£dG øe Òãc ¿GÒ£dG øe π«ª÷G ¿ƒ∏dG
¢SQƒsædGh,¢û«WC’ÉH Ék fÉ«MCG ±ô©jh linnet(linota cannabina) (٧)(»MÉØtàdG)ás«≤«boõdGh,(petrel)(٦)AƒsædG
,pelican (pelecanus) (١٠)(™éÑdG) π°Uƒr ◊Gh ,kite (milvus) (٩)ICGó◊Gh ,(gull) ,(٨)(AÉŸG sèeRo )
razorbill or razor-billed auk ,(QÉ≤æŸG …ƒ°Sƒe) QÉ≤æŸG ôsØ°ûŸG ≥jô£ÑdGh ,(buffins) øØÑdG Qƒ«Wh
.É¡≤∏N ó©H É¡Ø°U ‘ áÑ«éY êPÉ‰ ¿ƒµàd ˆG É¡≤∏N »àdG Qƒ«£dG øe ÉgÒZh , (Alcatorda)
á«FÉHô¡µdG äGQÉ«àdG ¿ƒtµJ É¡ªgCG øeh ,¬uØ°üd ¬FGOCG ‘ ôFÉ£dG É¡∏¨à°ùj ôgGƒX ∑Éæg ¿CG ;π«∏b πÑb ÉfôcP ó≤d
.IóY πFÉ°SƒH IóYÉ°üdG
¢UÉ°üàeG ¤EG π«eCG ¿ƒµJ ,¢VQC’G øe áæ«©e ´É≤H áfƒî°S áé«àf CÉ°ûæJ »àdG ∂∏J IóYÉ°üdG äGQÉ«àdG ô¡°TCG øeh
äÉjƒàëŸG
Gk ô¶f ≈∏YCG ¤EG ó©°ü«a áæNÉ°ùdG ´É≤ÑdG ∂∏àd QhÉéŸG AGƒ¡dG ¤EG IQGô◊G π≤àæJ ºK ,¢ùª°ûdG á©°TCG øe IQGô◊G
É¡JógÉ°ûŸ ÉÃQ ,Qƒ«£dG É¡«dEG …óà¡J òFóæYh ≈ë°†dG ó©H ¿ƒµàJ äGQÉ«àdG √ògh .¬àaÉãc ¢VÉØîfGh ¬àØNh √Oóªàd
.AÉ°†ØdG øe á©≤ÑdG ∂∏J ‘ ÉgOóY ôKÉµàj Ée ¿ÉYô°Sh ¬«dEG ™aóæàa ¬«MÉæL Ék aÉ°U ≈∏YCG ¤EG Gk óu©°ün eo É¡æe Gk óMGh
,IOQÉH äÉ≤ÑW ¤EG AGƒ¡dG π°üj ÉeóæY ∞KÉµàj …òdG AÉŸG QÉîÑH Óª k óYÉ°üdG AGƒ¡dG ¿ƒµj ¿É«MC’G ¢†©H ‘h
Qƒ«£∏d óYÉ°üdG QÉ«àdG ™°Vƒe øY ∞°ûµJ Öë°ùdG √òg ¿CG ø¶jh ,óYÉ°üdG AGƒ¡dG QÉ«J ¥ƒa Öë°ùdG ¿ƒµàJ ºK øeh
»gh ,™jô°ùdG ¿GQhódG øe øµªà∏d ICÉ«¡ŸG Qƒ«£dG ’Eq G ¬dÓ¨à°SG ‘ íéæj ø∏a Ék ≤«°V óYÉ°üdG AGƒ¡dG OƒªY ¿Éc GPEGh
.äGÎeƒ∏«c á°ùªN ≠∏ÑJ ób áaÉ°ùe É¡∏ªëj Ék «fhõ∏M Gk QÉ°ùe É¡°ùØfC’ òîàJ ¿CG Ò°üb âbh ‘ ™«£à°ùJ
;QGóëfE’G Iójó°T ÅWGƒ°ûdG hCG ∫ÓàdÉc ,íjôdG ΩÉeCG ≥FGƒY OƒLh áé«àf IóYÉ°üdG á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG CÉ°ûæJ óbh
.≈∏YCG ¤EG IQhô°†dÉH âaôëfG ≥FÉ©dÉH âeó£°UG GPEG IóFÉ°ùdG ìÉjôdG ¿EÉa
äGQÉ«àdG CÉ°ûæJ ’h .á©HÉààŸG á«∏eôdG ¿ÉÑãµdG ΩÉeCG IóYÉ°üdG äGQÉ«àdG ‘ áaÉ°üdG ¢SQGƒædG Ék °†jCG π«Ñ≤dG Gòg øeh
QóëæŸG πàdG íjôdG RÉàŒ ÉeóæY ∫É◊G »g Éªc ,Ék °†jCG É¡Ø∏N ¿ƒµàJ »g É‰EGh Ö°ùMh ≥FGƒ©dG ΩÉeCG IóYÉ°üdG
.É¡¡LGƒj …òdG
ÜÉÑY ôî“ áæ«Ø°S ∞∏N AGƒ¡dG ‘ Ék ëHÉ°S ∑GôM ¿hO ∞°üj ¢SQƒf ;ôëÑdÉH ôaÉ°ùŸG óæY áaƒdCÉŸG ógÉ°ûŸG øeh
.»ØN §«îH É¡«dEG Gk Ohó°ûe ¿Éc ¬fCG ƒd Éªc ,§«ëŸG
.á°VQÉ©àŸG AGƒ¡dG äGQÉ«J π¨à°ùj ∞«c º∏s©Jn ób áaÉ°üdG Qƒ«£dG ¢†©Hh
Ö°üb ¬d ¿Éc ób »ª∏©dG √RÉéYEÉH ËôµdG ¿BGô≤dG ¿CG Gk óHCG Gƒaô©j ⁄ ,Üô¨dG ‘ á°UÉîHh AÉª∏©dG øe Gk Òãc ¿EG
‘ Ò£dG ∑ƒ∏°ùH á∏eÉc ájGQO ≈∏Y Gƒfƒµj ⁄ º¡fEG πH ,¬JÉjBG ‘ É¡«dEG QÉ°TCG »àdG ∞°üdG IôgÉ¶H ∞jô©àdG ‘ ≥Ñ°ùdG
á°SQÉ‡ º¡HGô¨à°SGh º¡à°ûgO Òãj Ée π©dh ,É¡∏«∏–h IôgÉ¶dG ∂∏J Ò°ùØJ ‘ øjôFÉM GƒØbh º¡fCG ≈àM ,AÉª°ùdG
¬HÉàc ‘ (¢ùcƒa hôfƒe .`g) ⁄É©dG ¿CG áLQód ,á«JÉ©dG ìÉjôdG øe áØ°UÉY §°Sh ¿GÒ£dG øe ™FGôdG ¿ƒ∏dG Gòg
‘ äÉ«cƒ∏°ùdG ∂∏J øe Gk Òãc Üô¨à°SG ,â«°üdG ™FGòdG the personality of animals (¿Gƒ«◊G á«°üî°T)
,¿óæ∏H á«µ∏ŸG á«©ª÷G ƒ°†Yh ,¿óæd á©eÉéH OQƒaóH á«∏c ‘ ¿Gƒ«◊G º∏Y ‘ ôjó≤dG PÉà°SC’G ƒgh ,Ò£dG ⁄ÉY
:¢ùcƒa hôfƒe ∫ƒ≤j .¿óæ∏H »©«Ñ£dG ïjQÉàdG á«©ª÷ ±ô°T ¢ù«FQh ,á«Lƒdƒ«ÑdG Ωƒ∏©∏d ‹hódG OÉ–’G ¢ù«FQh
øe áØ°UÉY §°Sh ôëÑdG ¥ƒa Ék ©e Ò£J ,QÉ≤æŸG ôsØ°ûŸG n ≥jô£ÑdGh øØÑdG Qƒ«W øe Ék Hô°S »°ùØæH âÑbGQ ó≤dh
GPÉªa ,Ék ©FGQ Ék ©jóH ô¶æŸG ¿Éch ,IôŸG ƒ∏J IôŸG ,π«e √ô£b ≠∏H º«¶Y …ƒ°†«H Qm Góe ‘ äÉYÉ°S Ò£J âfÉch ,ìÉjôdG
.Ék Ä«°T øªîj ¿CG ™«£à°ùj ’ Gk óMCG ¿EG ?á©HhõdG √òg §°Sh ¿GÒ£dG Gòg øe ¢Vô¨dG ¿Éc
ÜGô¨dG ;¿ÉHô¨dG √òg øeh ,∞jôÿG âbh AGƒ¡dG ‘ á«YÉªL ÜÉ©dCÉH áØ∏à ´GƒfCG øe ¿ÉHô¨dG Ωƒ≤J ∂dòch
ÜGô¨dGh ,(Carrion) »Ø«÷G ÆGõdGh ,(Roocks) (»MƒædG) ºë°SC’G ÜGô¨dGh ,(hooded crow) ¥QhC’G
‘ QhóJh »æëæJ ºK ,Ö≤Y ≈∏Y Ék °SCGQ Ö∏≤æJ ºK Ék ©e ™ªàŒ √ò¡a ,(Magpies) ≥©≤©dGh ,(Raven) Oƒ°SC’G
äÉjƒàëŸG
.áØ°UÉY §°Sh áà«e QÉé°TCG ¥GQhCG É¡fCÉc AÉª°ùdG

s¿CG …Qój ¿CG ¿hO Qƒ«£dG óæY Ö©∏dG Üô°V øe ¬fCG ∂dP øXh ,É¡fGÒW ‘ ™FGôdG ™jóÑdG Qƒ«£dG ô¶æe ¬dÉg ó≤d
.πÑb øe √ÉæasôY …òdG ∞°üdG ƒg ¿GÒ£dG ¿ƒæa øe Ék Ñ«éY Ék æa …ODƒJ Qƒ«£dG ∂∏J
Qƒ«W π©dh .¿GÒ£dG óæY ∞°üdG øa ø≤àJ É¡HGô°SCG ‘ »gh ,RÉ¨dC’G º¶YCG IôLÉ¡ŸG Qƒ«£dG âfÉc ÉÃQh
óæY Ö«é©dG øØdG ∂dP AGOCÉH Ωƒ≤J PEG .∂dP ≈∏Y ’Éãe k ,á«∏MÉ°S Qƒ«W »gh .Dunlins (١١)(áéjsQtódG)
CGóÑJ ¿CG πÑb ,ÉgAGòZ §≤à∏àa AÉŸG ‘ ¢Vƒîàd ,óŸG IÎa ô¶àæJ ,…ôëÑdG πMÉ°ùdG ≈∏Y §Ñ¡J ÉeóæYh ,É¡fGÒW
É¡fGÒW ‘ Qƒ«£dG √òg ßØM øe ¿ÉëÑ°Sh .É«≤jôaCG ÜƒæL ¤EG GÎ∏‚G øe ∞jôÿG π°üa ‘ á∏jƒ£dG É¡Jôég
,È°U πµH IôLÉ¡e É«≤jôaCG ÜƒæL ≈àM ,GÎ∏µfG ÜƒæL øe Ò£J áæ÷G ÒaÉ°üY ¿EÉa ∂dòc .É¡Jôégh É¡Ø°Uh
øe Oƒ©J ’ Qƒ«£dG √ògh .É¡Ø°U ‘ ¬JGP π©ØdG π©ØJh ,π«e (6000) AÉgR á∏jƒ£dG á∏MôdG √òg ‘ ™£≤J »gh
πH ,Ö°ùëa ‹ÉàdG -É«≤jôaCG ÜƒæL ‘ ∑Éæg AÉà°ûdG π°üa Ióe ≈≤ÑJ PEG– ™«HôdG ‘ GÎ∏µfG ¤EG É«≤jôaCG ÜƒæL
√òg ⁄ÉY øe ôNBG wô°S Gògh ,»°VÉŸG ΩÉ©dG ‘ ¬«a â°û©°ûY ¿CG ≥Ñ°S …òdG ¬JGP â«ÑdG ‘ ¢û©°û©J Ée Ék ÑdÉZ É¡fEG
.!?Qƒ«£dG
øe ,IOÉ©dG ¥ƒa ¥QÉN ´QÉH πªY ¬JGP óM ‘ ƒg ;Gk óL á∏jƒ£dG äÉaÉ°ùŸG √òg ÈY ÉgÒZh Qƒ«£dG ∂∏J ¿GÒW ¿EG
,áÑ«é©dG RÉ¨dC’G øe õl ¨do ƒg ;Ék Ø°U Qƒ«£dG ∂∏J ¿GÒW ¿EG πH ;Ö°ùëa Gòg ¢ù«dh ,∫ÉªàM’Gh ó∏÷Gh È°üdG ∫ÉªYCG
øµÁ ⁄É©e hCG OhóM ájCG ôëÑdG hCG §«ëŸG ¥ƒa óLƒJ ’ PEG ,Ék Ñ«éY Gk ô°S iôNC’G »g ó©J ;É¡æWGƒŸ É¡JOƒY ¿CG Éªc
.Qƒ«£dG É¡H ó°TÎ°ùJ ¿CG
π¡a ,á∏jƒW hCG IÒ°üb á«æeR IÎa ∫ÓN ; á∏jƒ£dG ájƒ÷G äÉaÉ°ùŸG ™£≤j Ò£dG ¿CG ;áHGôZ πµH ∫AÉ°ùàf ÉæfEG
º«≤à°ùŸG ô°TÉÑŸG ≥jô£dG ‘ IÒ°üb áaÉ°ùe Ò£j ¿Éc ΩCG ,∞à∏e ΩCG º«≤à°ùe §îH Ò£j hCG Ék ª«≤à°ùe Ék ≤jôW ∂∏°ùj
√òg ¿ƒµJ π¡a ,¬Jôég πMGôe ¢†©H ‘ (١٢)∞°üdG á≤jôW ¢SQÉÁ ôFÉ£dG ¿Éc GPEGh !?âbƒdG º¶©e íjÎ°ùj ºK
.?∂dP ÒZ ΩCG ¬àMGÎ°SG hCG ,ôFÉ£dG •ƒÑg øY πjóÑdG »g iôMC’ÉH hCG ,¬ØbƒJ øY πjóÑdG áHÉãÃ á≤jô£dG
ó©H áMGôdG øe ´ƒf ƒg -…OÉ«àY’G ¬fGÒW ‘ hCG– ¬Jôég ‘ ∑GP Ò£dG π©a ¿CG -Éæª∏Y Ö°ùM– Éæd CÉ«¡àj ¬fEG
Ò£dG π©L ≈∏Y ¬JQób ‘ º«¶©dG ≥dÉÿG áª¶Y Ghôj »c ;ô°ûÑdG ô¶æd Ék àØd ¿ƒµj ÉÃQ hCG ,πjƒW ôØ°S AÉæYh á≤°ûe
!!∞°üj ƒg PEr G §≤°ùj hCG ¢VQC’G ≈∏Y …ƒ¡j ’
øe ÊÉãdG ≥°ûdG π©dh ,ôjó≤dG ≥dÉÿG óæY º∏©dGh ,í«ë°üdG Éª¡jCG …Qóf ’ ,øX hCG ÚªîJ Oô› ∂dP πc
.!?í°UC’G ƒg ÉfÒ°ùØJ
äÉjƒàëŸG
:∞°ü∏d Qƒ«£dG É¡∏¨à°ùJ iôNCG ájƒL ôgGƒX QÉëÑdG ‘h

É¡æeh ,áaÉs°üdG ájôëÑdG Qƒ«£dG É¡ÑcôJ IóYÉ°U äGQÉ«J É¡eÉeCG CÉ°ûæàa ìÉjôdG ÜƒÑg ¢VÎ©J á«dÉ©dG êGƒeC’Éa
;(shearwater) (١٣)AÉŸG º∏n Lh n ;(stormy petrel) AGƒfC’G ôFÉW Éªgh ,¿É«LPƒ‰ ¿’Éãe ¢üNC’G ≈∏Y
Qƒ«£dG øµdh .íjôdG Ö¡Ÿ á∏HÉ≤ŸG á«MÉædG ‘ êGƒeC’G ¥ƒa AGƒ¡dG ‘ ∞°üJ »gh Qƒ«£dG ∂∏J ógÉ°ûJ Ée Gk Òãµa
Gòg øµj ⁄ GPEÉa ,áeó≤àŸG êGƒeC’G √ÉŒG ‘ äÉaÉ°ùe IóYÉ°üdG á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG É¡à∏ª◊ Gòµg â«≤H ƒd áæ£ØdG
∞°üdG ôgGƒX ÖéYCG øeh .iôNCG áLƒe ô¡X ¤EG áLƒe (ô¡X) ¥ƒa øe ôNBGh ¿BG ÚH õØ≤J äòNCG ;É¡bhôj
∞°üJ áæ«g íjôdG ¿ƒµJ ÉeóæY ∞jôÿG »Øa ;∫ƒg ROhh ‘ QÉëÑdG Ωƒ∏Y ó¡©e ‘ AÉª∏©dG ¬°SQO Ée ájôëÑdG
äsÒW íjôdG äóà°TG GPEG ÉeCG ,áÑ°üàæe áØbGh á«FGƒ¡dG IóªYC’G ¿CG ≈∏Y ∂dòH á∏dóe á«fhõ∏M ∫Éµ°TCG ‘ ¢SQGƒædG
.áª«≤à°ùe •ƒ£N ‘ É¡∏c ¢SQGƒædG ∞°üàa AÉŸG ¥ƒa IOó‡ É¡à≤dCGh á«FGƒ¡dG IóªYC’G ∂∏J
âeó≤J Éª∏c ∂dP ºZQ ™ØJôJh Ék MÉæL ∑ô– ’ íjôdG ‘ ôëÑJ »¡a ,¥ó°üj OÉµj ’ ∑Gòæ«M Qƒ«£dG ó¡°ûeh
∂dP .(óHC’G ¤EG ≈°ùæjo ’ ô¶æe ¬fCG ó¡°TCGh) ;Iôe Gòg âjCGQ ó≤dh .≥«ë°ùdG AÉ°†ØdG ‘ ô¶ædG øY Ö«¨J ≈àM
⁄É©dG ô¶f âØdh ÜGô¨à°SG QÉKCG Éª∏ãe ,√ô¶f âØdh ¬HGô¨à°SG QÉKCG …òdG Qƒ«£dG ó¡°ûe øY OQƒà°S ⁄É©dG ΩÓc ƒg
.¬∏Ñb ¢ùcƒa hôfƒe
äÉÑg ‘ »JCÉJ íjôdG âfÉc GPEÉa .∞°üdG ‘ áÑ«éY Ö«dÉ°SCG ¬∏a ,(≈ª°ùj Éªc ¢û«WC’G hCG) á«≤«boõdG ôFÉW ÉeCG
,≈∏YCG ¤EG ¬©aôd áeRÓdG Iƒ≤dG IójGõàŸG íjôdG áYô°S âKóMCG íjôdG ¬LGh GPEG ¢û«WC’G ¿EÉa ,áª¶àæe ájƒb á«≤aCG
.Ék MÉæL ∑ôëj ¿CG ¿hO Ió«©H äÉaÉ°ùe ¤EG ∞°üdGh ƒ÷G ‘ AÉ≤ÑdG ≈∏Y ôFÉ£dG á«dÉààŸG äÉÑ¡dG óYÉ°ùJ Gòµgh
ôëÑdG øe äóLh áYô°ùe âÑg GPEG íjôdG ¿CG ∂dPh ;ôNBG Üƒ∏°SCÉH iôNCG IôgÉX ∫Ó¨à°SG ø°ùëj ¢û«WC’G øµdh
CÉ£HCG ¬cô– ¿ƒµj AÉŸG í£°S øe Öjô≤dG AGƒ¡dG ¿CG ¬«∏Y ÖJÎj É‡ ,∑ÉµàM’G áé«àf É¡d áehÉ≤e ¬LGƒeCGh
.≈∏YCG ¤EG Éæ¡ŒG Éª∏c ÈcC’G ¤EG πbC’G øe É¡JÉYô°S êQóàJ áªcGÎe äÉ≤ÑW AGƒ¡dG íÑ°üj Gòµgh ...¬bƒa É‡
¬©aQ Iƒb øe ójõj É¡bƒa Ée ¤EG AGƒ¡dG øe á≤ÑW øe √Qhôeh .íjôdG Ö¡e Ék ¡LGƒe ≈∏YCG ¤EG Gk óYÉ°U ™aóæj ôFÉ£dÉa
Ék £HÉg ¥’õf’G ¤EG ¬°ùØf ºu∏°ùjo òFóæYh ,¬YÉaófG Iƒb ó≤Øj ≈àM Gòµg π¶jh ...äÉ≤Ñ£dG ∂∏J áYô°S ójGõJ áé«àf
´Éaóf’G ‘ iôNCG Iôe É¡∏¨à°ùj ójóL øe ´ÉaófG áYô°S ¬Ñ°ùµj √QhóH Gògh íjôdG √ÉŒG ™e IOó ájhGR Ék ©fÉ°U
‘ ÜÎ≤j ÉeóæY ôFÉ£dG ≈°ùæj ’h .§«ëŸG ¥ƒa ’GƒW k äÉaÉ°ùe Ék ©WÉb IôŸG ƒ∏J IôŸG Qhój Gòµgh ,≈∏YC’G ¤EG
Gògh .ÉgÉæØ°Uh ¿CG ≥Ñ°S »àdG ,êGƒeC’G äGQóëæe ¥ƒa IóYÉ°üdG AGƒ¡dG äGQÉ«J π¨à°ùj ¿CG §«ëŸG í£°S øe ¬dhõf
(»eÉæjódG ∞°üdG) ≈ª°ùj á«æah áYQÉH äGQhÉæÃ IOó©àŸG á«©«Ñ£dG ôgGƒ¶dG √òg ∫Ó¨à°SG ‘ »còdG Üƒ∏°SC’G
.(§°ûædG hCG »µ«eÉæjódG) hCG
.!?ôHóŸG º«µ◊G º«∏©dG ΩÉ¡dEGh IóYÉ°ùÃ ΩCG √óMƒd ¬FÉcPh √OôØÃ äGQhÉæŸG ∂∏àH ôFÉ£dG ΩÉb πg iôJ
√ògh .Ék °†jCG á∏°†ØŸG É¡àjGƒg ∞°üdG ¿EG πr bo πH ,∞°üdG »g ∫É≤àf’Gh ¿GÒ£dG ‘ áÑdÉ¨dG É¡à∏«°Sh Qƒ«£dG ¢†©Hh
äÉjƒàëŸG
¬«LƒJ ‘ ºµëàJ »g πH ,¿ƒdƒ≤j Éªc ,ìÉjôdG Ö¡e ‘ á°ûjôdÉc É¡°ùØfCG ∑ÎJ ’ ∞°üdG ‘ á°ü°üîàŸG Qƒ«£dG
¿CG hCG ,∞∏N hCG ΩÉeCG ¤EG ,Éª¡©aóJ ¿CG hCG ,Éª¡°†ØîJ hCG É¡«MÉæL ™aôJ ¿CG ™«£à°ùJ »¡a .πFÉ°SƒdG ≈à°ûH É¡àcôM
ôKDƒJ áØ∏à ÉjGhõH AGƒ¡dG ÓHÉ≤«d ∞àµdG π°üØe øe ÉªgôjóJ ¿CG hCG ,Gk Ò°ùj Ék °†Ñb Éª¡°†Ñ≤H Éª¡àMÉ°ùe øe π∏≤J
.áÑ°SÉæŸG IQƒ°üdÉH É¡∏jP ∑ô– ¬∏c Gòg AÉæKCG ‘ »gh .∂dP ¤EG Éeh ,Éª¡æe AGõLCG …ƒ∏J hCG ,∞°üdG áYô°S ‘
√ÉŒG ‘ Qƒ«£dG ∞°üJ ÉeóæYh .AGƒ¡dG ‘ É¡ëÑ°S √ÉŒGh É¡àYô°S ‘ äÉaÉ°üdG Qƒ«£dG ºµëàJ Ö«dÉ°SC’G √ò¡Hh
øe Gògh ,É¡fGQhO ¢Sƒb êQÉN ¤EG …õcôŸG Oô£dG Iƒb É¡à∏ªM ’EGh ,É¡fGQhO √ÉŒG ‘ ¬∏c É¡ª°ùéH π«“ øëæe
m
.¥ÉÑ°ùdG äÉÑ∏M ‘ äÉ«æëæŸG ¿hRÉàéj ÚM äÉLGQódÉH ¿ƒ≤HÉ°ùàŸG ¬∏©Øj Ée π«Ñb
É¡JÉbhCG º¶©e ‘ ∞°üJ »àdG Qƒ«£dG ÉeCG ,É¡«MÉæL ∑ô– »àdG ÉgQó°U äÓ°†Y º¶©H áeÉY Qƒ«£dG õ«ªàJh
Iƒb ™e ,É¡eGóîà°SG ¤EG áLÉ◊G á∏≤d ∂dPh ;äÓ°†©dG ∂∏J ºéM QÉ°üàNÉH Qƒ«£dG ôFÉ°S ≈∏Y õ«ªàJ É¡fEÉa
k Gòg .ÒÑc »∏°†Y ó¡L ¿hO á∏jƒW äGÎa Éª¡£°ùH ™«£à°ùJ ≈àM ÚMÉæ÷ÉH á∏°üàŸG á£HQC’Gh QÉJhC’G
øY Ó°†a
´Gô°ûdÉH ¬Ñ°TCG Éª¡∏©éj ™Ñ£dÉH Gò¡a ,Éª¡«ë£°S ´É°ùJG hCG •ôØŸG É¡«MÉæL ∫ƒ£H ÉeEG õ«ªàJ áaÉ°üdG Qƒ«£dG ¿CG
≈àM AGƒ¡dG á«eÉeC’G ìÉæ÷G áaÉM É¡H πHÉ≤J »àdG ájhGõdG ‘ ºµëàj ¿CG ôFÉ£dG ™«£à°ùjh ,AGƒ¡dG ΩÉeCG •ƒ°ùÑŸG
.ó°üdG hCG ,AGƒ¡∏d áæµ‡ áehÉ≤e ≈fOCG ™e ™aô∏d Iƒb ≈∏YCG ≈∏Y π°üëj
»ë£°S ÚH áeÉ≤ŸG ºFÉYódÉH á¡«Ñ°T á«∏NGO ºFÉYóH Ohõj É¡eÉ¶Y ¢†©H ¿EÉa ;ΩÉéMC’G QÉÑc áaÉ°üdG Qƒ«£dG ÉeCG
.¿RƒdG ‘ IÒÑc IOÉjR ¿hO Iƒ≤dG øe Gk ójõe Éª¡d ôaƒJ ≈àM ,IôFÉ£dG ìÉæL
∑ôëj ¿CG ôFÉ£dG ™«£à°ùj ,QÉé°TC’Gh í£°SC’G øe Ék Ñjôb (∞«Ø°ùdÉH ±ô©j Ée ƒgh) ¢†ØîæŸG ¿GÒ£dG óæYh
¬Ø°üf ∂jô–h ,»∏NGódG ìÉæ÷G ∞°üf â«ÑãàH ∂dPh ,É¡à– ÉÃ º£JôJ ’ ≈àM IOhó ácôM ¬«MÉæL
.∑ôëŸG πª©H Ωƒ≤j …òdG ¬fEG Éæ∏b …òdG ,»LQÉÿG
øjÒ°üb ÚMÉæéH IOhõe »¡a ;πé◊Gh êGQódÉc ,äGÒé°ûdG â– IQhGóŸGh IQhÉëŸG ∞dCÉJ »àdG Qƒ«£dG ÉeCG
Ò¨j ¿CG ™«£à°ùj ¬fCG IQhÉæŸG ‘ π«Ä°†dG ∞bô≤dG áYGôH øe ≠∏Ñjh .Ék ≤MÓàe Ék ©jô°S Ék µjô– Éª¡µjô– ™«£à°ùJ
Ò¨j ¿CG ™«£à°ùj ìQGƒ÷G Qƒ«£dG ¢†©Hh .!á«fÉãdG øe (0^03) AõL áFÉe øe AGõLCG áKÓK ‘ ¬fGÒW √ÉŒG
á«HôM IôFÉW ájCG óFÉb ¬H º∏ëj ⁄ É‡ Gògh ..áØWÉN áëŸ ‘ ¢ùµ©dG hCG ¢VÉØîf’G ¤EG ó«©°üàdG øe ¬gÉŒG
.á«fGÒ£dG áZhGôŸG ‘ ¬æa »∏éjh ,¬àYGôH ô¡¶«d √Éæªàjh πH ,á∏JÉ≤e
IÒÑc áëæLCÉH IOhõe ,¿ƒµJ »àdG iôNC’G á°†FÉÿG Qƒ«£dG ¢†©Hh ,¿ƒ°û∏ÑdG ´GƒfCG ∂dP øe ¢ùµ©dG ≈∏Yh
É¡JóY »gh ,ô°ùµdG øe ¥ÉbódG ∫Gƒ£dG É¡∏LQC’ ájÉªM ≥«aôdG A»£ÑdG •ƒÑ¡dG øe É¡æµ“ ≈àM ∂dPh ,á∏«≤K
»gh ,AÉŸG ‘ áYô°ùH íÑ°ùJh ¢ù£¨dG ó«Œ ¥QÉ£ÑdG πãe Gk Qƒ«W ∑Éæg ¿CG ≈∏Y .AGò¨dG øY Ék ãëH AÉŸG ¢Vƒÿ
õ«ªŸG ´ƒædG øe AÉŸG â– É¡fGÒW ¿CG ’EG ,AÉŸG ‘ áMÉÑ°ù∏d ∞jPÉéªc á≤«bôdG IÒ¨°üdG É¡àëæLCG Ωóîà°ùJ
â–h AGƒ¡dG ‘ ¿GÒ£dG øe ≈à°T Ék fƒæa ó«Œ Qƒ«£dG ¿EÉa Gòµgh .ák MÉÑ°S ¿GÒ£dG ¬«∏Y ≥∏£f ¿CG øµÁ …òdG
äÉjƒàëŸG
.¢VQC’G ≈∏Y ¢VGô©à°S’G øa ó«Œ Éª∏ãe AÉŸG

â£°ùH Ée GPEGh ,âsØ°S hCG âsØ°U hCG âesƒM hCG âasQ hCG âsaO GPEG ,áaÉc É¡dGƒMCG ‘ Qƒ«£dG ¿EÉa ,ôeCG øe øµj Éª¡eh
≈àM ,ô£a øe Éª¡dCG Éeh ¢üFÉ°üN øe É¡«a ¬YOhCG ÉÃ ,øªMôdG ’Eq G AGƒ¡dG ‘ É¡µ°ùÁ Óa ,Éª¡à°†Ñb hCG É¡«MÉæL
ôeCG ôHóe ƒgh ,¬≤∏N ¿hDƒ°T ≥FÉbóH Ò°üÑdG ≥dÉÿG ¬fCG ≈∏Y äGógÉ°Th ,¬©æ°U ™jóÑH äÉ≤WÉf äGõé©e äÉjBG ¿ƒµJ
¢SQGƒædG hCG AƒædG Qƒ«W áØFÉW øe ôëÑdG Qƒ«W ±ô°üJ Ò°ùØJ ‘ AôŸG QÉëj ’Eq Gh ,AÉ°ûj ∞«c ÉgÒ°ùeh ,¬JÉbƒ∏
≈∏Y ≥dõæJ PEG ,äÉaÉ°U »gh ,QÉ¡ædG ‘ hCG π«∏dG ‘ áØbƒàe ÒZ äÉ£«ëŸG ¥ƒa É¡à∏MQ CGóÑJ ÉeóæY ,Óãe k ájôëÑdG
.AÉª°ùdG ‘ ƒgh IôFÉ£dG óFÉb π©Øj Éªc ≈∏YC’G ¤EG á¡éàe á«FGƒg äGQÉ«J á∏¨à°ùe á∏jƒ£dG É¡àëæLCG
røen ..A»°T πc ≈∏Y QOÉ≤H ˆG ¢ù«dCG ..É¡«MÉæL ¢†ØîJ ¿CG ÒZ øe ∫É«eC’G äÉÄe Qƒ«£dG √òg ™£≤J Ée Gk Òãch
ÉgÒZh ..§°ùÑdGh ¢†Ñ≤dGh ∑É°ùeE’Gh ¿GÒ£dG øe ∫É©aC’G √ò¡H Ωƒ≤J ¿CG IôFÉ£dG äÉæFÉµdG ∂∏J º¡aCGh º¡dCGh º∏Y
?ô°ü◊Gh ójóëàdG ¬Lh ≈∏Y ∫ÉªYC’G øe
,áÑ«é©dG ÉjGõŸGh IójôØdG ¢üFÉ°üÿG ∂∏àH ¬JÉbƒ∏ ÒZ øY Qƒ«£dG õq «e ób º«¶©dG Éæ≤dÉN ¿CG ,»©e iôJ ’CG
‘ ¿EG ,Iõé©e á«cƒ∏°Sh á«≤∏Nn ôgÉ¶eh ,á°ûgóe QGô°SCG øe É¡«a Ée ≈∏Y Gƒaô©àjh ,É¡«a ¢SÉædG πeCÉàj ≈àM
Gk Òãe ≈≤Ñ«°S ,»ZÓÑdG ÊBGô≤dG RÉéYE’G ∂dP ¿CG »©e ™æà≤J ’CG ºK ,áeÉY É¡JÉ«M ‘h ,É¡fƒµ°S ‘ hCG ,É¡fGÒW
ƒdh ≈àM ,AÉ«MC’G º∏Y ‘ ¢ü°üîàe hCG »Lƒdƒ«H ⁄ÉY …CG Òãj Éª∏ãe ,…ƒ°ùdG ¿É°ùfEÓd √ÉæÑeh √Éæ©eh ¬eƒ¡Øe ‘
Ék ©e øjQƒ¶æŸG øe hCG ,»ª∏Y Qƒ¶æe øe ’ ,âëH …OÉe Qƒ¶æe øe Qƒ«£∏d á«cƒ∏°ùdGh á«≤∏ÿG ôgÉ¶ŸG ∂∏J ô°ùa
!?AGƒ°S óM ≈∏Y
¢ûeGƒ¡dG
Eustachian tube (á«©ª°ùdG IÉæ≤dG) ÒØædÉH ±ô©j Ée hCG (1)
ìÉæ÷G πªM ≈∏Y IQóbh Iƒb º°ù÷G »£©J ≈àM É¡°†©ÑH π°üàJh ∑ôëàJ ’ äGô≤ØdG »bÉH øµdh πjòdGh áÑbôdG äGô≤a ∑ôëàJ (2)
.¬àjƒ≤Jh
.áfôe ÒZh Ék «Ñ°ùf »g IÒ¨°U Qƒ«£dG áFQ (3)
.∫õæŸG ≈∏Y êô©J ¿CG :(íàØdGh º°†dÉH) áLô©dG (4)
.Éª¡côëj ⁄h Éª¡£°ùH :AÉª°ùdG ‘ ¬MÉæL ôFÉ£dG ∞°U (5)
.á°ùHÉ«dG øY Gk ó«©H ¿GÒ£dG ‘ ø©Á ÚMÉæ÷G πjƒW Ò¨°U …ôëH ôFÉW :petrel AƒsædG ôFÉW (6)
.QGôªME’G ¤EG ¬fƒd π«Á …QtódG ¬Ñ°ûjo ,Oôë ôFÉW :á«≤«boõdG (7)
sea- ájõ«∏µf’ÉH ±ô©jh ,ÅWGƒ°ûdGh QÉëÑdG ¥ƒa Ék HGô°SCG ¿ô£j ¢ûjôdG äÓjƒW Ωó≤dG äÉs«Øc áÑJQ øe ÒW ¢ùæL :AÉŸG sèeRo (8)
äÉjƒàëŸG
. gull (gull Larus

.ìQGƒ÷G áÑJQh ájô≤°üdG á∏«°üØdG øe ÒW ¢ùæL ICGó◊G (9)
k
.∞µdG äÓeÉ°T áÑ«JQh á«©éÑdG á∏«°üØdG øe ÒW ¢ùæL .¬à∏°UƒM º¶©d Ó°UƒM »ª°Sh :á©éH IóMGƒdG (10)
.…ƒ£«£dG ¬Ñ°ûj »FÉe ôFÉW :áéjQódG (11)
.Ék ©e ÚYƒædG ΩCG Ék jôFGO ΩCG Ék ª«≤à°ùe É¡£‰ ¿Éc Éª¡e (12)
.AÉŸG ¢ü≤j
q ¬fCÉch hóÑ«d ≈àM ¬fGÒW ‘ ∞°ùj ÚMÉæ÷G πjƒW …ôëH ÒW :AÉŸG º∏L (13)
: QOÉ°üŸGh ™LGôŸG
: á«ÑæLC’G ™LGôŸG – CG
1-Ruppell, G., 1977. Bird Flight. Van Nostrand Reinhold Com.; New York.
2-Armstrong, E. A., 1954. The behavior of birds in continuous daylight. In: Ibis
96(1): 130-.
3-Van Tyne, J., and Berger, A. J., 1959. Fundamentals of Ornithology. (New York:
John Wiley & Sons), pp. 114, 257259-.
4-Milne, L. J., and Milne, M., 1956. The World of Night. (New York: Harper &
Bros).
5-The Hamlyn Children's Animal World Encyclopedia in Colour., 1981. Thirteenth
impression, The Hamlyn Publishing Group Limited. London, Printed in
Czechoslovakia by PZ, Bratislava.
:á«Hô©dG ™LGôŸG - Ü
≥«Ñ£Jh êÉ¡æe – ËôµdG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ áeóN ‘ á«Lƒdƒ«ÑdG Ωƒ∏©dG :óª »ª∏M ßaÉ◊G óÑY QƒàcódG-1
(116-104) ¢U – âjƒµdG – ¢SQÉe ôjGÈa ôjÉæj – ™HGôdG Oó©dG – ô°ûY ÊÉãdG ó∏éŸG – ôµØdG ⁄ÉY á∏› –
.Ω1982 –
á°ù°SDƒŸG – »éÑ°üb âHÉK QƒàcódG : áªLôJ .¿Gƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G ‘ ¢SGƒ◊G : »æ∏e …ôLQÉe h »æ∏e ¢SQƒd-2
, ∑Qƒjƒ«f – ähÒH ,ô°ûædGh áYÉÑ£∏d Ú∏µfôa á°ù°SDƒe ™e ∑GÎ°T’ÉH ô°ûf .ähÒH – ô°ûædGh áYÉÑ£∏d á«æWƒdG
.Ω1966
º«¶©dG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ)) .(»≤°ûeódG »°Tô≤dG Òãc øH ôªY øH π«YÉª°SEG øjódG OÉªY ,AGóØdG ƒHCG ) Òãc øHG-3
äÉjƒàëŸG
.Ω1969 – ähÒH ,»Hô©dG çGÎdG AÉ«MEG QGO .((

πjõæàdG QGƒfCG)) .(…hÉ°†«ÑdG …RGÒ°ûdG óª øH ôªY øH ˆG óÑY ó«©°S ƒHCG øjódG ô°UÉf ) …hÉ°†«ÑdG-4
.Ω1925 – IôgÉ≤dG ,ájô°üŸG á«¡ÑdG á©Ñ£ŸG ,á«fÉãdG á©Ñ£dG .((πjhCÉàdG QGô°SCGh
PÉà°SC’G á∏«°†a : Ëó≤J . ¿BGô≤dG ÊÉ©e ‘ ¿É«ÑdG õLƒe ™e ËôµdG ¿BGô≤dG .»°Uƒ≤dG QÉs°üf »ØæM óªMCG Ò°ùØJ-5
ô°ûædGh áYÉÑ£∏d ¿Gógh QGO – ¤hC’G á©Ñ£dG .»cR ¢SÉÑY ø°ùM ÒÑµdG PÉà°SC’Gh ,Oƒª º«∏◊G óÑY QƒàcódG
.Ω1970 - `g1390 , IôgÉ≤dG –
º°SGQ »æØdG êGôNE’G – ¤hC’G á©Ñ£dG .(( ÒÑµdG »∏©dG ΩÓµd Ò°SÉØàdG ô°ùjCG )) . …ôFGõ÷G ôHÉL ôµH ƒHCG-6
.(4 – 1 AGõLC’G ) – Ω1987 - `g1407 . ¿ÓYE’Gh ájÉYó∏d
IôgÉ≤dG ,ô°ûædGh ™Ñ£∏d ôjôëàdG QGO .((iÈµdG ¿Gƒ«◊G IÉ«M )) .( ≈°Sƒe øH óª øjódG ∫Éªc ) …ÒeódG-7
.Ω1965 –
™Ñ£∏d ôjôëàdG QGO .((äGOƒLƒŸG ÖFGôZh äÉbƒ∏îŸG ÖFÉéY )) .( Oƒª øH óª øH ÉjôcR ) »æjhõ≤dG-8
.Ω1965 ,IôgÉ≤dG ,ô°ûædGh
,(ΩGƒYC’G ábôØàe ) á©Ñ£dG ,∫h’G ó∏éŸG (8-1) AGõLC’G – ¿Gƒ«◊G .( ôëH øH hôªY ¿ÉªãY ƒHCG ) ,ßMÉ÷G-9
.áØ∏à ïjQGƒJ ,ô°üÃ √O’hCGh »Ñ∏◊G »HÉÑdG ≈Ø£°üe á©Ñ£e – ¿hQÉg óª ΩÓ°ùdG óÑY : ≥«≤–
.¢S äôHhQ – ÚcÉÑ«f .h ¢ùª«L – ôéæ°Sƒj .∫ äôHhQ – QQƒà°S .… ¢SGôJ :∞«dCÉJ .¿Gƒ«◊G º∏Y äÉ«°SÉ°SCG-10
ó«©°ùdG »«ëj .O .CG h ¢ùLôL ¢ùdƒH »ª°SQ .O .CG h ¿Éª«∏°S óMGƒdG óÑY óª .O .CG : á©LGôeh áªLôJ .¢ùæÑ«à°S
IôgÉ≤dÉH ICT ô°ûædGh áªLÎ∏d ‹hódG õcôŸG ™e ¿hÉ©àdÉH Qó°üJ á«Hô©dG á©Ñ£dG . á«fÉãdG á©Ñ£dG .»°UÉ©dG
.Ω1983 ,(677-663) ¢U ,IôgÉ≤dG ,∑ƒjQƒ«f – ô°ûæ∏d π«ghôécÉe QGO .ájQóæµ°SE’Gh
óª QƒàcódG :á©LGôe ,…hGôØdG ≈Ø£°üe »ëàa QƒàcódG :áªLôJ :¿Gƒ«◊G á«°üî°T :¢ùcƒa hôfƒe .`g-11
á©Ñ£e ,ô°üe -º«∏©àdGh á«HÎdG IQGRh– áeÉ©dG áaÉ≤ãdG IQGOEG ¬aGô°TEÉH ,(170) ÜÉàc ∞dC’G ,»Hƒ£dG OÉ°TQ
.ΩÉY ¿hóH -IôgÉ≤dG– É¡à©Ñ£eh ô°üe á°†¡f áÑàµe ô°ûædGh ™Ñ£dG Ωõà∏e ,ô°üe á°†¡f
-™jRƒàdGh ô°ûæ∏d á«∏gC’G -(7) áãjó◊G á«ª∏©dG áYƒ°SƒŸG ,ÊÉãdG Aõ÷G – äÉfGƒ«◊G .¿ƒJôHn ¢ùjQƒe-12
Ω1981 -±ô°üàH (93-68)¢U ,ähÒH
äÉjƒàëŸG
ô≤ÑdG ¿ƒæL ÚH ... ô£n ØdG

p Ò«¨J ‘ ô£ÿG
ô°ûÑdG ¿ƒæLh
‹ƒHóe Oƒª »ØæM /O
∞jƒ°S »æH á©eÉL …ô£«ÑdG Ö£dG á«∏c – äÉ°ShÒØdG º°ùb ¢ù«FQh PÉà°SCG
ô°üe - ôgRC’G á©eÉL - Ò°ùØàdG º°ùb – øjódG ∫ƒ°UCG ¢ùfÉ°ù«d
äÉjƒàëŸG
,ÉædÉªYCG äÉÄ«°Sh Éæ°ùØfCG Qhô°T øe ¤É©J ˆÉH Pƒ©fh √ôØ¨à°ùfh ¬jó¡à°ùfh ¬æ«©à°ùfh √óªëf ¤É©J ˆóª◊G ¿EG
¿CG ó¡°TCGh ¬d ∂jô°T’ √óMh ˆG ’EG ¬dEG ’ ¿CG ó¡°TCGh ¬d iOÉg Óa π∏°†j øeh ¬d π°†e Óa ¤É©J ˆG √ó¡j øe
Gr ƒ≤o Jq G ¢SÉo æq dG É¡n jq CÉn jn ) , ( n¿ƒªo ∏p °ùr eq ºor àfr CGn hn ’q EGp qøJo ƒ“on ’n hn ¬p Jp É≤n Jo q≥Mn ˆG Gr ƒ≤o Jq G Gr ƒæo eBn G nøjòp dq G É¡n jq CÉn jn ) :¬dƒ°SQh √óÑY Góª
¬p Hp n¿ƒdo An BÉ°ùnn J …òp dq G ˆG Gr ƒ≤o Jq Ghn Ak BÉ°ùn fp hn Gk Òãp cn ’Ék Lpn Q Éªn ¡o ær ep qåHn hn É¡n Ln hr Rn É¡n ær ep n≥∏n Nn hn Im nóMGp hn ¢ùrm Øfq øeq ºr µo ≤n ∏n Nn …òp dq G ºo µo Hq Qn
ôr Øp ¨r jn hn ºr µo dn Éªn Yr CGn ºr µo dn ír ∏p °ür jo Gk ójóp °Sn ’k ƒr bn Gr ƒdo ƒbo hn ˆG Gr ƒ≤o Jq G Gr ƒæo eBn G nøjòp dq G É¡n jq CÉn jn ) , (Ék Ñ«bp Qn ºr µo «r ∏n Yn n¿Écn ˆG q¿EGp ΩÉn Mn Qr C’Ghn
ó©H ÉeCG , ( Ék ª«¶p Yn Gk Rƒr an Rn Éan ór ≤n an ¬o dn ƒ°So Qn hn ˆG ™p £p jo øen hn ºr µo Hn ƒfo Po ºr µo dn
πch É¡JÉKó QƒeC’G ô°Th º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U óª ióg ió¡dG ÒNh ¤É©J ˆG ÜÉàc åjó◊G ¥ó°UCG ¿EÉa
≈∏Y º¡dó«d ¢SÉædG ¤EG ¬dƒ°SQ ˆG π°SQG ó≤d : ó©H ÉeCG ºK QÉædG ≈a ádÓ°V πch ádÓ°V áYóH πch áYóH áKó
ºr µo «r ∏n Yn ¢üj l ôp Mn ºqr àæp Yn Éen ¬p «r ∏n Yn õl jõp Yn ºr µo °ùp Øo fCGn røeq ∫l ƒ°So Qn ºr co An BÉLn ór ≤n dn ) :¤É©J ∫Éb ºgOÉ©eh º¡°TÉ©e í∏°üj Ée
í∏°üj ÉÃ ¿ÉÄ«∏e Iô¡£ŸG ájƒÑædG áæ°ùdGh ËôµdG ¿BGô≤dGh (128 :ájC’G - áHƒàdG :IQƒ°S) ( ºl «Mp Qq ±h l Ao Qn Ún æp erp DƒŸor ÉHp
∂dP ≈∏Y á∏ãeC’Gh øjôNB’ÉH ô°†dG ¥É◊G hCG Qô°†∏d ¢Vô©àdG ΩóY ¢Uô◊G Gòg øeh ºgGôNGh º¡JÉ«M ¢SÉæ∏d
øe Ö∏ iP πch ´ÉÑ°ùdG øe ÜÉf iP πch ádÓ÷G πcCG øY ≈¡ædGh äÉbƒ∏îŸG ô£a Ò«¨J øY ≈¡ædG É¡æe IÒãc
. Ò£dG
: É¡«∏Y ˆG É¡≤∏N »àdG äÉbƒ∏îŸG Iô£a Ò«¨J øY »¡ædG :’hCG

≈a πLh õY ˆG ∫ƒ≤j :É¡°TÉ©e í∏°üjÉe ¤EG äÉbƒ∏îŸG √òg iógh iƒ°ùa ≥∏N iòdG ƒg ¬fCG ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ÚH
(4)≈n Yn ôr Ÿrn G ên ôn rNCGn …n òp dq Ghn (3) ni nón¡an Qn óq bn …òp dq Ghn ( 2) niƒq °ùn an n≥∏n Nn …òp dq G ( 1) ≈∏n YCr ’G ∂n Hq Qn ºn °SG r íp Ñq °S)
n õjõ©dG ¬HÉàc
≈°Sƒe ∫Éb Éª¡HQ øY ¿hQÉg √ÉNGh ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y ≈°Sƒe ˆG ≈Ñf ¿ƒYôa ∫CÉ°S ÉeóæYh (≈∏YC’G :IQƒ°S)
≈n £n Yr CGn …n òp dq G Éæn Hq Qn ∫Én bn (49) ≈n °Sƒ n Áon Éªn µo Hq Qq øªn an ∫Én bn ) :¤É©J ∫Éb ¬W IQƒ°S ≈a AÉL Éªc ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y
¿Gƒ«◊Gh ¢ùfE’Gh ø÷G ≥∏Nh É¡©«ªL AÉ«°TC’G ≥∏N iòdG ƒg ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆÉa (50) ni nó ng ºq Ko ¬o ≤n ∏r Nn mA»°Tn πq co
á©«Ñ£dG ™e É¡H ¢ûjÉ©àj ≈àdG á≤jô£dGh IÉ«◊G ≈a ¬àØ«Xh ™e Ö°SÉæàj ÉÃ É¡«∏Y ¬≤∏N ≈àdG ¬àÄ«g ≈∏Y πc Ò£dGh
§‰ Ò¨J É¡«∏Y ˆG ¬≤∏N ≈àdG Iô£ØdG √òg äÒ¨J Ée GPEÉa , í«ë°üdG ¬LƒdG ≈∏Y ¬JÉ«M Ωƒ≤J ≈µd ¬dƒM ≈àdG
, ¬dƒM øe øjôNB’G Qô°V hCG √Qô°V ≈a ÉÑÑ°S Ò«¨àdG Gòg ¿Éch É¡∏LCG øe ≥∏N ≈àdG áØ«XƒdGh ¥ƒ∏îŸG Gòg IÉ«M
¬fÉëÑ°S ∫É≤a É¡«∏Y äÉbƒ∏îŸG ˆG ≥∏N ≈àdG Iô£ØdG Ò«¨J Ωó©H ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG øe ôjòëàdG AÉL Éæg øeh
∂n dp Pn uˆG ≥p ∏r ÿnp πjn óp Ñr Jn ’n É¡n «r ∏n Yn ¢SÉ p ó∏dp ∂n ¡n Lr hn ºr bp CÉn an ) : ΩhôdG IQƒ°S ≈a ¤É©Jh
n æq dG ôn £n an »àp dq G uˆG In ôn £r ap Ék Ø«æp Mn øjq
¬HCGO ¿É£«°ûdG ¿CG ≈∏Y √OÉÑY É¡Ñæe AÉ°ùædG IQƒ°S ≈a ¤É©J ∫Ébh (30) n¿ƒªo ∏n ©r jn ’n ¢SÉ p æq dG Ìn cr CGn qøµp n`dn hn ºo «q ≤n dr G oøjqódG
Ék fÉ£n «r °Tn ’q EGp n¿ƒYo ór jn ¿EGp hn Ék KÉfn EGp ’q EGp ¬p fp hoO øep n¿ƒYo ór jn ¿EGp ) :Éæ«Ñe ÉfGô°ùN ô°ùîj ∂dP ≈a ¬©£j øeh ˆG ≥∏N Ò«¨J
qøµo àq Ñn «o ∏n an ºr ¡o fq ôn eo C’hn ºr ¡o æq «n æq en ’o hn ºr ¡o æq ∏q °Vp ’o hn (118)Ék °Vhôo Ør eq Ék Ñ«°üp fn ∑n Op ÉÑn Yp røep q¿òn îqp JC’ ∫Én bn hn o ˆG ¬o æn ©n dq (117)Gk ójôp eq
äÉjƒàëŸG
(119)Ék æ«Ñp eq Ék fGôn °ùr No ôn °ùp Nn ór ≤n an ˆG ¿ho q òp îqp àjn øen hn ˆG n≥∏r Nn q¿tÒ¨n «o ∏n an ºr ¡o fq ôn eo C’n hn ΩÉp ©n fr C’G n¿GPBn G
p O øeq Ék «q dp hn n¿É£n «r °ûdG
.( (120)Gk Qhôo Zo ’q EGp o¿É£n «r °ûdG
q ºr ogoó©p jn Éen hn ºr p¡«æq Áon hn ºr ogoó©p jn
-: É¡æÑd Üô°Th É¡ª◊ πcCGh ádÓ÷G ÜƒcQ øY »¡ædG É«fÉK

26 ¢U 1 ê áæ°ùdG ¬≤a ≈a AÉL
∫ƒ°SQ ≈¡f” : ∫Éb Éª¡æY ˆG ≈°VQ ¢SÉÑY øHG ø©a É¡æÑd Üô°Th É¡ª◊ πcCGh ádÓ÷G ÜƒcQ øY ≈¡ædG OQhh
‘h iòeÎdG ¬ëë°Uh ¬LÉe øHG ’EG á°ùªÿG √GhQ “ádÓ÷G Íd Üô°T øY º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG
º¡æY ˆG ≈°VQ √óL øY ¬«HCG øY Ö«©°T øH hôªY øYh ,OhGO ƒHCG √GhQ ádÓ÷G ÜƒcQ øY ≈¡f : ájGhQ
πcGh É¡HƒcQ øY : ádÓ÷G øYh , á«∏gC’G ôª◊G Ωƒ◊ øY º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ≈¡f ” : ∫Éb
πHE’G øe ´QGƒ°ûdG äGQhPÉb hCG IQò©dG πcCÉJ ≈àdG ≈g ádÓ÷Gh . OhGO ƒHCGh ≈FÉ°ùædGh óªMCG √GhQ “ É¡eƒ◊
âØ∏Yh , ÉæeR IQò©dG øY Ió«©H â°ùÑM ¿EÉa . É¡ëjQ Ò¨àj ≈àM ÉgÒZh RhC’Gh êÉLódGh ºæ¨dGh ô≤ÑdGh
. âdGR óbh Ò«¨àdG ≈¡ædG á∏Y ¿C’ , â∏M É¡æY ádÓ÷G º°SG ÖgPh É¡ª◊ ÜÉ£a GôgÉW
:Ò£dG øe Ö∏ …P πch ´ÉÑ°ùdG øe ÜÉf …P πc πcCG øY »¡ædG:ÉãdÉK

∫GƒHCG øe ≈Ä°T ’h ™«LôdG ’h IQò©dG πcG πëj ’h – 993 ádCÉ°ùe 398 ¢U 7 ê ≈∏ëŸG ≈a ΩõM øHG ∫Éb
´ÉÑ°ùdG øe A≈°T ’h √óMh Í∏dG ’G ¿É°ùfE’G øe òNDƒj A≈°T πcCG ’h GƒëHP ƒdh ¢SÉædG Ωƒ◊ ’h A≈≤dG ’h ∫ƒ«ÿG
ƒdh É¡∏cCG ∫ÓM ≈¡a ÉgóMh ™Ñ°†dG É°TÉM Ö∏©ãdG ’h AGƒ°S iÈdGh ≈°ùfC’G ô¡dG ’h Ö∏µdG πcCG ’h ÜÉ«f’G äGhP
äGhP øe A≈°T πcCG ’h äÉ«◊G øe A≈°T πcCG πëj ’h – 994 ádCÉ°ùŸG ≈ah . ¬∏cCG π◊ π«ØdG IÉcR âæµeCG
≈a óæà°SGh . ÜGô¨dG ’h AGó◊G ’h ¿GôÄØdG ’h ÜQÉ≤©dG ’h É¡ÑdÉîÃ ó«°üdG ó«°üJ ≈àdG ≈gh Ò£dG øe ÖdÉîŸG
Éª¡æY ˆG ≈°VQ ¢SÉÑY øHG øY √óæ°ùH º∏°ùe ΩÉeE’G √GhQ Ée Ò£dG øe Ö∏ iPh ´ÉÑ°ùdG øe ÜÉf iP πc Ëô–
í«ë°U) ” Ò£dG øe Ö∏ iP πc øYh ´ÉÑ°ùdG øe ÜÉf iP πc øY ≈¡f º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG ”
(110 ¢U 2 ê º∏°ùe
-: åëÑdG øe ±ó¡dG
º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe â∏cCG ¤G QÉ≤HC’ÉH πãŸG Üô°Vh ÉgQô°V ≈a ÉÑÑ°S ¿ƒµj äÉfGƒ«◊G ô£a Ò«¨J ¿CG ¿É«H .1
. É¡d çóM GPÉeh É¡aÓYCG ™e
äÉjƒàëŸG
¤EG iOCG É‡ É¨dÉH GQô°V ¿É°ùfE’G Qô°V ≈a ÉÑÑ°S ¿Éc AGò¨dG á≤jôW ≈a äÉfGƒ«◊G √òg Iô£a Ò«¨J ¿CG ¿É«H .2
. ô°ûÑdG ÚH GójóL GÒ£N É°Vôe Qƒ¡X
.º¡°†©H Ωƒ◊ Gƒ∏cCG ÉeóæY º¡æ«H GÒ£N É°Vôe Qƒ¡X ¤EG äOCG ób ô°ûÑdG Iô£a Ò«¨J ¿CG ¿É«H .3
. äÉfGƒ«◊G ô£a Ò«¨J ≈∏Y âÑJôJ ≈àdG á«°ùØædGh ájOÉ°üàbE’G QÉKB’G ¿É«H .4
. áª«∏°ùdG Iô£ØdG ¤EG IOƒ©dÉH á«dhódG äÉª¶æŸG IGOÉæe .5
. áª«∏°ùdG Iô£ØdG ¤EG IOƒ©dGh äÉfGƒ«◊G ô£a Ò«¨J ™æŸ ¤hódG ™ªàéŸG äGQGôb .6
. ˆG ≥∏N Ò«¨Jh ô£ØdG Ò«¨J øe äQòM ≈àdG á«fBGô≤dG äÉjB’G ≈a ≈ª∏©dG RÉéYE’G ¬LhCG ¿É«H .7
. É¡æÑd Üô°Th ádÓ÷G Ωƒ◊ πcCG øY ≈¡ædG ≈a ≈ª∏©dG RÉéYE’G ¬LhCG ¿É«H .8
áMQÉ÷G Qƒ«£dGh ´ÉÑ°ùdG Ωƒ◊ πcCG øY ≈¡ædG á∏Y ¿É«H .9
( ... ≈∏YC’G ∂HQ º°SG íÑ°S ) :πLh õY ˆG ∫ƒb ‘ øjô°ùØŸG ∫GƒbCG

-: ≈ÑWô≤dG ΩÉeE’G Ò°ùØJ -1
ÉªYh Aƒ°ùdG øY ∂HQ √õf π«bh .≈∏YC’G ∂HQ º¶Y iCG (≈n ∏n YCr ’G ∂n Hq Qn ºn °SG
r íp Ñq °S)
n ≈æ©e : ió°ùdGh ¢SÉÑY øHG ∫Éb
π°U iCG: ø°ù◊G ∫Ébh , √Gƒ°S GóMCG ¬H ≈ª°ùJ ¿CG øY ∂HQ º°SG √õf ≈æ©ŸG ¿CG iÈ£dG ôcPh , ¿hóë∏ŸG ¬«a ∫ƒ≤j
ájó°üàdGh ÒØ°üdG ƒg AÉµŸG) ájó°üàdGh AÉµŸÉH ¿ƒcô°ûŸG ≈∏°üj Éªc ’ ˆG AÉª°SCÉH π°U iCG π«bh . ≈∏YC’G ∂Hôd
. ( ≥«Ø°üàdG ≈g
∫óY iG : êÉLõdG ∫Ébh . §«∏îJ iCG è«ÑãJ ¬≤∏N ≈a øµj º∏a ≥∏N Ée iƒ°S iCG ( niƒq °ùn an n≥∏n Nn …òp dq G) :¤É©J ¬dƒbh
AÉHB’G ÜÓ°UCG ≈a ¬≤∏N: π«bh. ¬≤∏N iƒ°ùa ΩOBG ≥∏N : ∑Éë°†dG ∫Ébh . ≥∏N Ée ø°ùM : ¢SÉÑY øHG øYh . ¬àeÉb
. ∞«∏µà∏d √CÉ«gh ¿É°ùfE’G ≥∏N π«bh . ΩÉ¡aC’G iƒ°Sh OÉ°ùLC’G ≥∏N π«bh . äÉ¡eC’G ΩÉMQCG ≈a iƒ°Sh
IhÉ≤°ûdG Qób: ógÉ› ∫Éb .ó°TQCG iCG ió¡a ¬∏µ°T πµ°T πµd ≥ahh Qób iCG : ( ni nón¡an Qn óq bn …òp dq Ghn ) :¤É©J ¬dƒbh
π«bh . É¡«YGôŸ ΩÉ©fC’G iógh IhÉ≤°ûdGh IOÉ©°ù∏d ¿É°ùfE’G ióg : ∫Éb ¬æYh . ádÓ°†dGh ó°Tô∏d iógh IOÉ©°ùdGh
ió°ùdGh ¢SÉÑY øHG øY ihQh . É°ûMh GƒfÉc ¿EG º¡«YGôŸh É°ùfEG GƒfÉc ¿EG º¡°TÉ©Ÿ ºgGógh º¡bGRQCGh º¡JGƒbCG Qób
Éæn Hq Qn ∫Én bn ) ¬W IQƒ°S ≈a ∫Éb Éªc ≈ãfC’G ôcòdG ≈JEÉj ∞«c ¬≤∏N ±ôY : GƒdÉb ” ió¡a” ¬dƒb ≈a ≈Ñ∏µdGh πJÉ≤eh
π«bh . ¬d ÉgGógh É¡ë∏°üjÉe áHBGO πµd π©L : AÉ£Y ∫Ébh . ≈ãfÓd ôcòdG iCG ( ni nó ng ºq Ko ¬o ≤n ∏r Nn mA»°Tn πq co ≈n £n Yr CGn …n òp dq G
¬ë∏°üj Ée ¿Gƒ«M πµd Qób ” ió¡a Qób” π«bh . É¡æe É¡LGôîà°SEG ¬Lƒd ¿É°ùfE’G iógh AÉ«°T’G ≈a ™aÉæŸG ≥∏N
äÉjƒàëŸG
Ú©dG í°ùe ¿CG ˆG É¡ª¡dCG óbh â«ªY áæ°S ∞dCG É¡«∏Y âJCG GPEG ≈©aC’G ¿CG ≈µëj . ¬H ´ÉØàfE’G ¬Lh ¬aôYh ¬«dEG √Gó¡a
áaÉ°ùŸG ∂∏J iƒ£àa ΩÉjCG IÒ°ùe ∞jôdG ÚHh É¡æ«H ájôH ≈a âfÉc ÉÃôa Égô°üH É¡«dEG Oôj ¢†¨dG „ÉjRGôdG ¥QƒH
™LôJh É¡«æ«Y É¡H ∂ëàa É¡Ä£îJ ’ „ÉjRGôdG Iôé°T ≈∏Y ÚJÉ°ùÑdG ¢†©H ≈a ºé¡J ≈àM ÉgÉªY ≈∏Yh É¡dƒW ≈∏Y
¬àjòZCG ≈a ¬éFGƒM øe ô°üëj ’ Éeh ¬◊É°üe øe óëj ’ Ée ¤EG ¿É°ùfE’G äÉjGógh , ¤É©J ˆG ¿PEÉH Iô°UÉH
§«ëj ’ ó«©H iCG Ú£H •ƒ°Th ™°SGh ÜÉH ¢VQC’G ΩGƒgh Qƒ«£dGh ºFÉ¡ÑdG äÉeÉ¡dEGh ¬æjOh √É«fO ÜGƒHCG ≈ah ¬àjhOCGh
√Góg ºK ÌcCGh πbCGh ô¡°TCG á©°ùJ ºMôdG ≈a Úæ÷G Ióe Qób ió°ùdG ∫Ébh . ≈∏YC’G ≈HQ ¿ÉëÑ°ùa ∞°UGh ∞°Uh ¬H
ô◊G ºµ«≤J π«HGô°S ” ¤É©J ¬dƒ≤c ÉgóMCG ôcòH ≈ØàcÉa π°VCGh ió¡a Qób iCG : AGôØdG ∫Ébh . ºMôdG øe êhôî∏d
iòdG ƒ∏©dG Ò°ùØJ ƒg ió¡a Qóbh iƒ°ùa ≥∏N iòdG : ∫ƒ≤j ≈NÉ«°TCG ¢†©H â©ª°S â∏b : ≈ÑWô≤dG ΩÉeE’G ∫Éb . ”
. ¬JÉbƒ∏ ™«ªL ≈∏Y ¬fÉëÑ°S ˆG ∫ÓéH ≥«∏j
AÉã¨dG : IOÉàb ∫Éb ... iƒMCG GAÉãZ ¬∏©éa ” ô°†NC’G CÓµdGh äÉJÉÑædG iCG (≈n Yn ôr Ÿrn G ên ôn rNCGn …n òp dq Ghn ) :¤É©J ¬dƒb
Üô°†j äÉÑædG ¿CG iCG Oƒ°SC’G : iƒMC’Gh . º«°ûgh GAÉãZ ¢ùÑjh º£– GPEG ¢û«°û◊Gh π≤Ñ∏d ∫É≤jh ¢ùHÉ«dG ≈Ä«°ûdG
Oƒ°SEG ¢ùÑj GPEG ÖWôdGh ¬eóbh ¬bGÎMEG øe Oƒ°SCG ¬∏©éa : Ió«ÑY ƒHCG ∫Ébh . Oƒ°SC’Éc Iô°†ÿG Ió°T øe Iƒ◊G ¤EG
ìÉjôdG ¬H ÖgòJ GAÉãZ QÉ°üa ¬bGÎMEG øe Oƒ°SEG ¢ùÑj ÉŸ ºK ô°†NCG ≈YôŸG êôNCG : ójR øH øªMôdG óÑY ∫Ébh.
.1∫ƒ«°ùdGh
-: ÊƒHÉ°ü∏d Ò°SÉØàdG IƒØ°U
¿ƒŸÉ¶dG ¬dƒ≤j ÉªYh ¢ü≤ædG äÉØ°U øY ÒÑµdG ≈∏©dG ∂HQ óªÉj √õf iCG (≈n ∏n YCr ’G ∂n Hq Qn ºn °SG r íp Ñq °S)n :¤É©J ∫Éb
√òg CGôb GPEG ¿Éc º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬fCG åjó◊G ≈ah , íFÉÑ≤dGh ¢üFÉ≤ædG øe ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ¬H ≥«∏j ’ É‡
¬dÉªch ¬à«fGóMh πF’Oh IôgÉÑdG ¬JQób ôgÉ¶eh á∏«∏÷G ¬aÉ°UhCG øe ôcP ºK 2≈∏YC’G ≈HQ ¿ÉëÑ°S ∫Éb ájB’G
∫Éµ°TC’G πªLCG ≈a É¡©æ°U ´óHCGh É¡≤∏N ø≤JCÉa É¡©«ªL äÉbƒ∏îŸG ≥∏N iòdG iCG ( niƒq °ùn an n≥∏n Nn …òp dq G) :¤É©J ∫É≤a
¿É≤JEGh ΩÉµMEG ≈∏Y ÉÑ°SÉæàe πH ÉJhÉØàe äCÉj ⁄ å«ëH √Gƒ°ùa ≈Ä«°T πc ≥∏N iCG : ôëÑdG ≈a ∫Éb , äÉÄ«¡dG ø°ùMCGh
. º«µM º«∏Y øe QOÉ°U ¬fCG ≈∏Y ád’ó∏d
¿É°ùfE’G iógh ΩÉ¡aC’Gh ∫ƒ≤©dG ¬æY πŒ ÉÃ √ÉjGõeh ¬°UGƒN ≈Ä«°T πµd Qób iCG ( ni nón¡an Qn óq bn …òp dq Ghn ) :¤É©J ∫Éb
¿OÉ©ŸG ≈a Éeh ¢UGƒÿG øe äÉJÉÑædG ≈a Ée â∏eCÉJ ƒdh É¡«YGôe ¤EG ΩÉ©fC’G iógh É¡«a ¬YOhCG ÉÃ ´ÉØàfE’G ¬Lƒd
™æ°U ≈a ¿OÉ©ŸG ΩGóîà°SEGh äÉJÉÑædG øe á©aÉædG ÒbÉ≤©dGh ájhOC’G êGôîà°S’ ¿É°ùfE’G AGóàgEGh ™aÉæŸGh ÉjGõŸG øe
ôFÉ°ùc ΩÓ¶dG ÒLÉjO ≈a º«¡f Éæµd ¬àjGógh √ôjó≤J ’ƒd iòdG ôjó≤dG ≈∏©dG áªµM âª∏©d äGôFÉ£dGh ™aGóŸG
¬«dEG √Gó¡a ¬ë∏°üj Ée ¿Gƒ«Mh ¥ƒ∏ πµd Qób iCG Ωƒª©dG IOÉaE’ ∫ƒ©ØŸG ±òM É‰EG : ¿hô°ùØŸG ∫Éb . ΩÉ©fC’G
. ¬H ´ÉØàfE’G ¬Lh ¬aôYh
( niƒn Mr CGn Ak BÉãn Zo ¬o ∏n ©n én an ) ÜÉ°ûYC’Gh ¢ûFÉ°û◊G øe ÜBGhódG √ÉYôJ Ée âÑfCG iCG (≈n Yn ôr Ÿrn G ên ôn rNCGn …n òp dq Ghn ) :¤É©J ¬dƒbh
äÉjƒàëŸG
¬JQhÒ°U ó©H á©ØæŸG øe ≈YôŸG ≈a Ée ≈Øîj ’h É«gGR Gô°VÉf ¿Éc ¿CG ó©H É«dÉH GOƒ°SCG Iô°†ÿG ó©H √Ò°üa iCG
.3≈Ä«°T πc ºµMG øe ¬fÉëÑ°ùa äÉfGƒ«◊G øe Òãµd Gó«L ÉeÉ©W ¿ƒµj ¬fEÉa É°ùjÉj Éª«°ûg
-: Òãc øHG Ò°ùØJ ô°üà
…òp dq Ghn ) :¤É©J ¬dƒbh . äÉÄ«¡dG ø°ùMCG ≈a ¥ƒ∏ πc iƒ°Sh á≤«∏ÿG ≥∏N iCG ( niƒq °ùn an n≥∏n Nn …òp dq G) :¤É©J ∫Éb”
¿CG πÑb ≥FÓÿG ôjOÉ≤e Qób ˆG ¿EG ” º∏°ùe í«ë°U ≈a âÑK Éªc ¬«dEG ≥FÓÿG iógh GQób Qób iCG ( ni nón¡an Qn óq bn
iCG (≈n Yn ôr Ÿrn G ên ôn rNCGn …n òp dq Ghn ) :¤É©J ¬dƒbh .4” AÉŸG ≈∏Y ¬°TôY ¿Éch áæ°S ∞dCG Ú°ùªîH ¢VQC’Gh äGhÉª°ùdG ≥∏îj
.5GÒ¨àe Éª«°ûg ¢SÉÑY øHG ∫Éb ” iƒMCG GAÉãZ ¬∏©éa ” ´hQõdGh äÉJÉÑædG ±ƒæ°U ™«ªL øe
-: ihÉ°†«Ñ∏d πjhCÉàdG QGô°SCGh πjõæàdG QGƒfCG
iCG ” Qn óq bn …òp dq Ghn ” , ¬°TÉ©e ºàjh ¬dÉªc ≈JCÉàj ¬H Ée ¬d π©L ¿CÉH ¬≤∏N iƒ°ùa ≈Ä«°T πc ≥∏N ( niƒq °ùn an n≥∏n Nn …òp dq G)
¬dÉ©aCG ¤EG ¬¡Lƒa ” ni nón¡an ” , É¡dÉLBGh É¡dÉ©aCGh º¡JÉØ°Uh ÉgôjOÉ≤eh É¡°UÉî°TCGh É¡YGƒfGh AÉ«°TC’G ¢SÉæLCG Qób
√ÉYôJ Ée âÑfCG ” ≈n Yn ôr Ÿrn G ên ôn rNCGn …n òp dq Ghn ” äÉjB’G ∫GõfEGh πF’ódG Ö°üfh äÉeÉ¡dE’Gh ∫ƒ«ŸG ≥∏îj GQÉ«àNEGh É©ÑW
.6Oƒ°SCG É°ùHÉj ” iƒMCG GAÉãZ ” ¬Jô°†N ó©H ” ¬∏©éa” ÜBGhódG
-:øjô°ùØŸG AÉª∏©dG ∫GƒbCG á°UÓN
¬JQó≤H äÉbƒ∏îŸG ≥∏N ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG ¿CG Éæd í°†àj äÉjB’G √òg ≈a øjô°ùØŸG AÉª∏©dG ∫GƒbCG ôcP ó©Hh
QÉ≤æeh Ò¨°U ¢SCGQ hP ≈HÉ«°ùfEG º°ùL É¡d Qƒ«£dÉa É¡àØ«Xh ¬H iODƒJh É¡JÉ«M ¬H Ωƒ≤J Ée ø°ùMCG ≈a É¡à≤∏N iƒ°ùa
á°û¡dG ΩÉ¶©dGh á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’Gh ¿ÉMÉæ÷Gh πjƒ£dG ≥æ©dG ™e √óYÉ°ùj Éªc Ö◊G •É≤àdG ≈∏Y √óYÉ°ùj ÖHóe
ájƒb äÓ°†Yh áÑ∏°U ΩÉ¶Y É¡d á°SÎØŸG äÉfGƒ«◊G ¿CG Éªc , AÉª°ùdG ƒL ≈a ≥«∏ëàdGh ¿GÒ£dG ≈∏Y áØ«ØÿG
Éªæ«H , É¡H ∂àØJh É¡à°ùjôa ≈∏Y π°ü– É¡∏©Œ äÉØ°üdG √òg πch iô÷G ≈a áYô°Sh áÑHóe IOÉM ÜÉ«fCGh
√òg âdóÑà°SCGh iƒ∏©dG ∂ØdG ≈a ( á©WÉb ¿Éæ°SG ) ™WGƒb ’h ÜÉ«fCG É¡d ¢ù«d ΩÉ©fC’G É¡æeh IÎéŸG äÉfGƒ«◊G
, CÓµdGh Ö°û©dGh ¢ûFÉ°û◊G πcCÉJ πH Ωƒë∏dG πcCG ™«£à°ùJ ’ ∂dòH ≈gh , ¿Éæ°S’G øe á«dÉN IOÉ°SƒH ™WGƒ≤dG
√ÒªîJ ºàj ≈µd ¢TôµdG ≈a ¬∏cCÉJ Ée ¿õàîj å«ëH iôNG äGôéM çÓKh ¢TôµdG øe áÑcôe Ió©e É¡d ˆG π©Lh
Ió≤©ŸG äÉjôµ°ùdG øe ƒgh ( CÓµdGh Ö°û©dG ≈a OƒLƒŸG ) Rƒ∏«∏°ùdG º°†g ºàj ≈àM ¬H ≈àdG á≤«bódG äÉæFÉµdG π©ØH
≈gh á«FÉŸG Üƒ«÷G ≈ª°ùJ Üƒ«L πHC’G ¢Tôc ≈a óLƒj ¬fCG Éªc , ∂dP ó©H º°†¡dG á∏¡°S á£«°ùH äÉjôµ°S ¤EG
’h ´QR É¡«a ¢ù«d ≈àdG á∏MÉ≤dG AGôë°üdG ≈a á∏jƒW äÉaÉ°ùe Ò°ùJ ¿CG πHC’G ™«£à°ùJ ≈µd AÉŸG É¡«a ¿õàîj IÒãc
. iƒ°ùa ≥∏N øe ¿ÉëÑ°ùa AÉe
, ¬côJ ¤EG ÉgGógh QÉ°†dGh ΩÉ°ùdG É¡d Qóbh , ¬«dEG ÉgGógh ó«ØŸGh ™aÉædG äÉbƒ∏îª∏d Qób ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ¬fCG Éªc
¿ÉÑ©ãdG øe ÜGÎbC’G ±ÉîJ äÉbƒ∏îŸG ™«ªLh , ΩÉ°ùdG äÉÑædG ∑Îjh ™aÉædG äÉÑædG πcCÉj ≈Yôj ÉeóæY ¿Gƒ«◊Éa
äÉjƒàëŸG
. ∂dP ≈∏Y äÉbƒ∏îŸG ô£a øe ¿ÉëÑ°ùa ±ÉYõdG º°ùdG ≈∏Y ¬FGƒàME’ É¡æe ÒãµdG ¤EG áÑ°ùædÉH ¬ªéM ô¨°U ºZQ
? Ò£dG øe ìQGƒ÷Gh ´ÉÑ°ùdG Ωƒ◊h ádÓ÷G πcCG Ωô– ≈a á∏©dG ≈gÉe
Ò«¨J ¤G iOCG É‡ äGQhPÉ≤dGh ¢VQC’G äGô°ûMh IQò©dG ≈∏Y äò¨J ádÓ÷G ¿CG ËôëàdG Gòg øe á∏©dG π©d
≈a ôKDƒJ ≈àdGh É¡d á«FGò¨dG äÉfƒµŸG á©«ÑW ≈a Ò«¨J ∂dP øY èàæjh IOÉ©dG ≈a ¬«∏Y iò¨àJ ≈àdG AGò¨dG á©«ÑW
ÉeÉ©W â∏cCGh â°ùÑM GPEÉa Ò«¨àdG Gòg øe Qô°†dG ¬H ≥◊ ¿É°ùfE’G É¡«∏Y iò¨J GPEG ¤ÉàdÉHh GQÉ°V GÒKCÉJ É¡ª◊
âª∏°S ¿É°ùfE’G ¬«∏Y iò¨J GPEG iòdG º«∏°ùdG ≈FGò¨dG øjƒµàdG ¤G ´ƒLôdG ≈∏Y áeÓY √ògh É¡ëjQ âdGR GôgÉW
. ¬àë°U
hCG áà«ŸG øe ≈fGƒ«◊G ÚJhÈdG ≈∏Y ÉªFGO iò¨àJ ≈àdG Ò£dG øe ìQGƒ÷Gh ´ÉÑ°ùdG ¤G áÑ°ùædÉH ∫É◊G ∂dòch
É¡eƒ◊ Qô°V ¤G Égó°ùL ≈a ≈fGƒ«◊G ÚJhÈdG Gòg ºcGôJ iODƒjh á°†jôŸG hCG á∏jõ¡dG äÉfGƒ«◊G øe ó«°üdG
É¡«∏Y iò¨J GPG ¿É°ùfE’G ¤G π≤àæJh É¡∏ª– øµdh É¡Ñ«°üJ ’ äÉHhôµ«e É¡«a ÉÃQ hCG ¿É°ùfE’G É¡«∏Y iò¨J GPG
AGò¨dGh Iô£ØdG
-:±Éæ°UCG áKÓK ¤EG É¡FGòZ å«M øe äÉbƒ∏îŸG º°ù≤æJ
±GQõdGh ∫Gõ¨dG É¡æeh )ájÈdG äÉfGƒ«◊G ¢†©Ñc (Herbivorous) ≈YôŸGh CÓµdGh Ö°û©dG ≈∏Y iò¨àj Ée .1
∫É¨ÑdGh π«ÿGhõYÉŸGh ºæ¨dGh ô≤ÑdGh πHC’G) áYQõŸG äÉfGƒ«Mh ( ...πjC’Gh iÈdG ¢SƒeÉ÷Gh ≈°ûMƒdG ô≤ÑdGh
ΩÉ©ædGh ≈ehôdGh ΩÉª◊Gh RhC’Gh §ÑdGh êÉLódG) áæLGódG Qƒ«£dG ∂dòch ( Òª◊Gh
(... Ö∏©ãdGh ôªædGh ó¡ØdGh ó°SC’G) ´ÉÑ°ùdG øe ÜÉf iP πc ≈gh (Carnivorous) Ωƒë∏dG ≈∏Y iò¨àj Ée .2
(... ICGó◊Gh ΩƒÑdGh ô°ùædGh ô≤°üdG) Ò£dG øe Ö∏ iP πch
≈àdG äÉfGƒ«◊G Ωƒ◊h äÉÑædG πcCÉj iòdG ¿É°ùfE’G ƒgh (Omnivorous) ºë∏dGh äÉÑædG ≈∏Y iò¨àj Ée .3
ºë∏dG πcCÉJ ≈àdG Qƒ«£dG hCG äÉfGƒ«◊G Ωƒ◊ ≈∏Y iò¨àj ’h CÓµdGh Ö°û©dG ≈∏Y iò¨àJ
≈∏Y É°†jCG Qô°†dG Oƒ©jh ÉgQô°V ≈a ÉÑÑ°S ∂dP ¿Éc É¡FGòZ á≤jôW ≈a äÉbƒ∏îŸG √òg Iô£a äÒ¨J Ée GPEÉa
ºë∏dG ¥ƒë°ùe áaÉ°VEÉH AGò¨dG ≈a É¡Jô£a äÒ¨J ≈àdGh É¡∏cCG ìÉÑŸG äÉfGƒ«◊G Ωƒ◊ ≈∏Y iò¨J GPEG ¿É°ùfE’G
ΩódGh º¶©dGh
ô£ØdG Ò«¨J ‘ ô£ÿG
Ö°ùc ƒg ∂dP ≈a ÖÑ°ùdG ¿ƒµj óbh , Iô£ØdG Ò«¨àH ¬d ¬æ«jõJ ¿É°ùfE’G ∫Ó°VEG ≈a ¿É£«°ûdG Ö«dÉ°SCG øe-
äÉfGƒ«◊G ô£a Ò«¨J ≈a ¿É°ùfE’G ¬∏©Øj Ée ∂dP ≈∏Y á∏ãeC’G øeh ¿É£∏°ùdG hCG PƒØædG hCG Iô¡°ûdG hCG ÒãµdG ∫ÉŸG
. ¿É°ùfE’G hCG
äÉjƒàëŸG
≥FÓY ¤EG ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe áaÉ°VEG ¤EG ¿É°ùfE’G øgP ≥àØJ ó≤a -:¿Gƒ«◊G Iô£a Ò«¨J
¢VGôeG É¡«∏Y äô¡¶a , ( AÉeódGh , ΩÉ¶©dGh , Ωƒë∏dG iCG) É¡∏cCG ∑ôJ ≈∏Y ˆG Égô£a ≈àdG , IÎéŸG äÉfGƒ«◊G
É‡ ≈aô£dGh iõcôŸG ≈Ñ°ü©dG RÉ¡÷G Ö«°üJ ¢VGôeCG ≈gh ( ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ) á«îŸG IƒNôdG
≈ª°S ≈àM , á«°ûŸG ≈a ÎîÑàdGh , ájôFGO á≤jô£H Ò°ùdGh , AGƒ¡dG ≈a õØ≤dGh , º°ù÷G AGõLCG ≈a π∏°T É¡æY èàæj
øeh , ïŸG áé°ùfCG ≈a äGƒéa iôJ äÉfGƒ«◊G √òg ñÉC’ ≈Hƒµ°Shôµ«ŸG ¢üëØdG óæYh , ô≤ÑdG ¿ƒæéH ¢VôŸG
Gòg çóM óbh , èæØ°SE’G á©£≤H ïŸG ¬HÉ°ûàd ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G hCG á«îŸG IƒNôdÉH á«ª°ùàdG äAÉL Éæg
¿hO ( AÉ°ûMC’G , ΩódG) QRÉéŸG äÉØ∏ hCG á°†jôŸG hCG á≤aÉædG äÉfGƒ«◊G øe ¢ü∏îàj ¿CG ¿É°ùfE’G OGQCG ÉeóæY
ô°ùîa , É¡æ«ª°ùJhCG É¡fÉÑdG IOÉjR πLCG øe IÎéŸG äÉfGƒ«◊G ≥FÓY ≈a É¡©°Vhh É¡≤ë°ùH ΩÉ≤a , ¬d IQÉ°ùN ≈fOCG
ºr ¡o æq «n æq en ’o hn ºr ¡o æq ∏q °Vp ’o hn ) AÉ°ùædG IQƒ°S ≈a ∫ƒ≤j PEG º«¶©dG ˆG ¥ó°Uh ¬dÉe ¢ùØfCGh áª«∏°ùdG äÉfGƒ«◊G ∂dòH
ôn °ùp Nn ór ≤n an ˆG ¿ho q òp îqp àjn øen hn uˆG n≥∏r Nn q¿tÒ¨n «o ∏n an ºr ¡o fq ôn eo C’n hn ΩÉp ©n fr C’G n¿GPBn G qøµo àq Ñn «o ∏n an ºr ¡o fq ôn eo C’hn
p O øeq Ék «q dp hn n¿É£n «r °ûdG
¿É£«°ûdG øe ó«Yh ájB’G √òg ≈Øa (120)Gk Qhôo Zo ’q EGp o¿É£n «r °ûdG q ºr ogoó©p jn Éen hn ºr p¡«æq Áon hn ºr ogoó©p jn (119k) Éæ«Ñp eq Ék fGôn °ùr No
Ò¨«a , ¬HQ ™e ¬∏eÉ©J ∂dòch ¬dƒM ≈àdG äÉbƒ∏îŸG ™e ¬∏eÉ©J å«M øe ¬dÓ°VEÉH áeÉ«≤dG Ωƒj ¤EG òaÉf ¿É°ùfEÓd
¿É£«°ûdG ¬d É¡æjR ≈àdG ≈fÉeC’G ¿G ∂dP ó©H ∞°ûàµjh , ÚÑŸG ¿Gô°ùÿG ∂dòH ≈æé«a ¬dƒM ≈àdG äÉbƒ∏îŸG Iô£a
¬Ñ°üf iòdG ∑ô°ûdG ≈a ´ƒbƒ∏d ¬H ôjô¨J iCG GQhôZ ’EG ƒg Ée ¿É£«°ûdG √óYh iòdG óYƒdG ¿CGh áØFGR ≈fÉeCG ’EG ≈g Ée
. áeGóædGh Iô°ù◊G ∂dòH ≈æé«a ¬d
äGP äÉfƒeô¡dGh ƒªædG äÉfƒeôg áaÉ°VEG ∫ÓN øe É¡ª◊ ∫ƒcCÉŸG äÉfGƒ«◊G Iô£a Ò«¨J øe ôNBG ´ƒf ∑Éægh
GQô°V ∂dP øY èàæa É¡æe œÉædG Í∏dG á«ªc IOÉjRh É¡æ«ª°ùJ πLCG øe äÉfGƒ«◊G √òg ≥FÓY ≈∏Y ≈°ùæ÷G ÒKCÉàdG
á«Fõ÷G √ò¡d OôØj) É¡fÉÑdG Üô°T hG É¡eƒ◊ ≈∏Y iò¨J iòdG ¿É°ùfE’G áë°U ∂dòch äÉfGƒ«◊G √òg áë°üH É¨dÉH
( ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe ≈∏Y äÉfGƒ«◊G √òg ájò¨J ≈∏Y Éæg õ«cÎdG Éªæ«H ôNBG ÉãëH
ºë∏dG ¥ƒë°ùe É¡H ≥FÓY ≈∏Y äò¨J ≈àdG äÉfGƒ«◊G Ωƒ◊ ≈∏Y iò¨àj ÉeóæY ¿É°ùfEÓd çóëj GPÉe
? ΩódGh º¶©dGh
∫ÓàYE’G ¢VGôeCG øe ójóL ¢Vôe ƒgh ôjÉ¨ŸG ´ƒædG– ÜƒcÉL ¢Vôe Gòg Éæàbh ≈àMh 1996 ΩÉY òæe ô¡X
º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe É¡«dG ±É°†e ≥FÓY ≈∏Y äò¨J ≈àdG QÉ≤HC’G Ωƒ◊ ≈∏Y iò¨J iòdG ¿É°ùfE’G ≈a ≈ZÉeódG
≈a äGÒ¨J áé«àf çóëj ¢Vôe ƒgh ¿É°ùfE’G ≈a ±hô©ŸG ÜƒcÉL ¢VôŸ ¬JôjÉ¨Ÿ ) ôjÉ¨ŸG ´ƒædÉH ≈ª°Sh , ΩódGh
¢VôŸG Gò¡H ÜÉ°üŸG ¿É°ùfE’G øe ( ió©ŸG ÚJhÈdG øe ´ƒf ) ¿ƒjÈdG ∫õY ” ÉŸh , (ø°ùdG Ωó≤J ™e ïŸG áé°ùfG
≈∏Y äò¨J ≈àdG É¡°ùØf ≈g) ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢VôÃ âÑ«°UCG ≈àdGQÉ≤HC’G øe ∫õY iòdG ∂dP ÉeÉ“ ¬Ñ°ûj ¬fCG ÚÑJ
.( ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe É¡«dG ±É°†ŸG ≥FÓ©dG
äÉjƒàëŸG
- : ôjÉ¨ŸG ´ƒædG - ÜƒcÉL ¢Vôe -

ìÉàLEG ó≤dh , QÉ≤HC’G ≈a ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢Vôe Qƒ¡X ó©H ¿É°ùfE’G ≈a ô¡X iòdG ¢VôŸG ƒgh
ÚH ábÓY OƒLh øY 1996/3/ 20Ωƒj ≈a πjQhO øØ«à°S ≈fÉ£jÈdG áë°üdG ôjRh ø∏YCG ¿CG ó©H ôYòdG ⁄É©dG
áHÉ°UE’G ∫É≤àfEG á«fÉµeEG ¬©e πªàëj É‡ ( ôjÉ¨ŸG - ÜƒcÉL ) ¿É°ùfE’G ≈a √Ò¶fh ¿Gƒ«◊G ≈a ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe
GƒÑ«°UCG ób É«fÉ£jôH ≈a πbC’G ≈∏Y É°üî°T 14 ¿CG ø∏YCG Éªc , ¢VôŸÉH áHÉ°üŸG QÉ≤HC’G Ωƒ◊ ∫hÉæJ GPEG ¿É°ùfEÓd
≈a äÉe ¢†jôe IÉah øY á«°ùfôØdG á«ë°üdG äÉ£∏°ùdG âæ∏YCG Éªc , á«°TÉŸG ≈a ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢VôŸ πKÉªŸG ¢VôŸÉH
áæjóÃ1994 ΩÉY á«eOBG ádÉM IÉah øY á«dÉ£jE’G äÉ£∏°ùdG âæ∏YCG Éªc , ¬°ùØf ¢VôŸG ™e IÉfÉ©e ó©H1996 ôjÉæj
ÖÑ°ùŸG á°SGQO â“ å«M ¿É°ùfE’G ¤EG ô≤ÑdG ¿ƒæL ¿ƒjôH ∫É≤àfG á«fÉµeEG øe ócCÉàdG ” óbh , É«dÉ£jEG ∫Éª°T ÉfhÒa
≈a ÉeÉ“ á∏KÉªàe ió©ŸG ¿ƒjÈdG øe ádhõ©ŸG IÎ©dG ¿CG óLhh É«fÉ£jôH ≈a ádÉM 22 ≈a ( ió©ŸG ¿ƒjÈdG )
πãe ) ≈fÉ°ùfEG π°UCG øe ¿ƒjÈ∏d ≈LQÉN Qó°üe iCG ¤EG ¢Vô©àJ ⁄ ä’É◊G √òg ¿ƒµd Gô¶fh , ä’É◊G ™«ªL
ÖÑ°ùJ iòdG ¿ƒjÈdG ¿CG ƒg ÈcC’G ∫ÉªàME’Éa Gòd ( ≈fÉ°ùfEG π°UCG øe äÉfƒeôg ΩGóîà°SEG , á«fô≤dG π≤f á«∏ªY
ΩÉY √ƒfhÉ©eh èædƒc ⁄É©dG iôLCG óbh , ≈fGƒ«M √Qó°üeh ¿É°ùfEÓd áÑ°ùædÉH ójóL ´ƒf ƒg ä’É◊G √òg πc ≈a
Ö«côJ ¿CG ¬«a GhóLhh ¿É°ùfE’G ≈a ¬d ÖMÉ°üŸG ô°ûÑdG ¿ƒæLh ô≤ÑdG ¿ƒæL ÚH Iô°TÉÑŸG ábÓ©dG ôcòj ÉãëH1996
¬«∏Y ≥∏£j Ée hCG , á«æ«eC’G ¢VÉªMC’G Ö«côJ å«M øe IQƒ°üdG ¢ùØf ¬d ä’ÉM 10 ≈a (prpsc) ió©ŸG ¿ƒjÈdG
ÜƒcÉL ¢VôÃ ¢UÉÿG ¿ƒjÈdG øY ÉeÉ“ á«æ«JhÈdG áª°üÑdG √òg ∞∏àîJh ” ÚJhÈ∏d á°UÉÿG áª°üÑdG ”
á≤HÉ£e âfÉc áª°üÑdG ¿CG ’EG , ( ≈FGhódG hCG ≈KOÉ◊G , iOôØdG , ≈∏FÉ©dG) áKÓãdG ¬YGƒfCÉH ¿É°ùfE’G ≈a iOÉ©dG
áØ∏àîŸG ´GƒfC’G øe ¬dõY ” iòdGh (BSE) á«°TÉŸG ≈a ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢VôŸ ÖÑ°ùŸG ió©ŸG ¿ƒjÈdG áª°üÑd ÉeÉ“
.7¢VôŸG ¢ùØæH áHÉ°üŸG äÉfGƒ«◊G øe
( ôjÉ¨ŸG– ÜƒcÉL ) ô°ûÑdG ¿ƒæL ¢Vôe Qƒ¡X ó©H ⁄É©dG Üƒ©°T Oƒ°ùj ôYòdGh ÖYôdGh ±ƒÿG
ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe áÑMÉ°üÃ
±ƒÿG øe ádÉM ⁄É©dG OÉ°S ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe ( ôjÉ¨ŸG ÜƒcÉL) ô°ûÑdG ¿ƒæL ¢Vôe Qƒ¡X ÖMÉ°U ¿CG ó©H
- : á«ŸÉ©dG áaÉë°üdG ∫GƒbCG øe äÉØ£à≤e ¢†©H √ògh , π«ãe É¡d ≥Ñ°ùj ⁄ ôYòdGh ÖYôdGh
≈gh -¢VôŸG É¡H ô¡X ≈àdG ájô≤dG ‘ -á«fÉãdG á«ë°†dG ¿CG 2000/11/1 ≈a õÁÉàdG áØ«ë°U äôcP .1
äƒe ó©H 2000 ÈªàÑ°S ≈a IQÉ°S äƒe ¿CG äôcPh ájô≤dG √òg ¿Éµ°S Üƒ∏b ≈a ÖYôdG â≤dCG - ¢ùJôHhQ IQÉ°S
≈a ∞«ØN ⁄CÉH CGóÑJ ¢VGôYC’G ¿CG äôcPh , ¬«∏Y äô¡X ≈àdG ¢VGôYC’G ¢ùØæH äGƒæ°S çÓK òæe ôcQÉHƒ«KÉe
√òg ¿CG ájGóÑdG ≈a ¢†jôŸG ™bƒàj ÉÃQh , ≈°ûŸG øY ¿É°ùfE’G õé©j ≈àM É«éjQóJ IOÉjõdG ≈a CGóÑj ºK , πLQC’G
á«Ñ°ü©dG ¢VGôYC’G ¿C’ ≈Ñ°üY ¢Vôe ƒg ∂dP ≈a ÖÑ°ùdG ¿CG ∂dP ó©H ≥≤ëàj øµd , ≈°ùØf πeÉY áé«àf ¢VGôYC’G
. ∂dP ó©H ¤GƒàJ
äÉjƒàëŸG
ájôb ≈a ô°ûÑdG ¿ƒæL ¢Vôe øe áãdÉãdG á«ë°†dG ¿GƒæY â– 2000/11/2 ≈a ±Gôé«∏àdG áØ«ë°U âÑàch .2
, ¿ƒà°ùLƒg ¿ÉjQOG ≈Yój ( áæ°S24 ) ø°ùdG ≈a Ò¨°U ÜÉ°T ƒg á«ë°†dG √òg ¿CG áØ«ë°üdG äôcPh , IÒ¨°U
áKÓãdG ÉjÉë°†dG ÚH Iójô÷G â£HQh , Î°ùchO øe Üô≤dÉH ÜhôK ΩQBG ≈a ¬JóL ™e ƒà°ShôdG º◊ πcCG ≈a CGóH
( áæ°S 24) ¢ùJôHhQ IQÉ°Sh ( áæ°S 19) ôcQÉHƒ«KÉe ¿CG äôcòa , ájô≤dG ¢ùØf ≈ah ¢VôŸG Gòg øe GƒJÉe øjòdG
ÖYôdG íÑ°UCG ó≤dh , º¡°†©H øe áHô≤e ≈∏Y ¿ƒ°û«©jh , ´QÉ°ûdG ¢ùØf ≈a ¿ƒÑ©∏jh á°SQóŸG ¢ùØf ¤EG ¿ƒÑgòj GƒfÉc
. IÒ¨°üdG ájô≤dG ≈a óFÉ°ùdG ƒg áãdÉãdG á«ë°†dG √òg ó©H ájô≤dG ≈a ´õØdGh
ójõj ÉgôªY ≈àdG QÉ≤HC’G øe Ωƒë∏dG πcCG äô¶M ÉHhQhCG ¿CG 2000/11/5 ≈a ±Gôé«∏àdG áØ«ë°U äôcPh .3
. Gô¡°T 30 øY
, Gô¡°T 30 ¥ƒa QÉ≤HC’G øe ¢ü∏îàJ ¿CG Öéj GóædôjG ¿CG 2000/12/6 ≈a õÁÉJ ¢ûjQEG áØ«ë°U äôcPh .4
¢üëØdG ó©H ¢VôŸG Gò¡H É¡àHÉ°UEG øe ócCÉàdG ó©H Gô¡°T 30 ¥ƒa QÉ≤HC’G πàb ≈HhQhC’G OÉ–E’G ∫hO âMÎbEG Éªc
áÑ°ùæH ÚHôŸG ¢†jƒ©J GƒMÎbEGh , ≈eOB’G ∑Ó¡à°SEÓd É¡eƒ◊ Ωóîà°ùàa Égƒ∏N âÑK GPEG ÉeCG , ≈Hƒµ°Shôµ«ŸG
IóFGõdG OGóYC’G øe ¢ü∏îàdG á«Ø«c ≈g Qƒ°üàdG Gòg â¡LGh ≈àdG á∏µ°ûŸG øµd , áehó©ŸG QÉ≤HC’G øªK øe %70
. áehó©ŸG
¢Vôe ¿CG å«M ¢SÉædG ÚH óàÁh ƒªæj ÖYôdGh ±ƒÿG ¿CG 2000/12/7≈a âfóæHófEG ¢ûjQEG áØ«ë°U äôcPh .5
GóædôjG ≈a äÉfGƒ«◊G äÉØ∏îÃ áKƒ∏e IÉ«ŸG øe á«dÉY áÑ°ùf ¿CG ∂dP ≈a ÖÑ°ùdG ¿CGh , IÉ«ŸG çƒ∏àH §ÑJôe ÜƒcÉL
. øjQƒ∏µdÉH É¡ª«≤©J ºàj ⁄h
ÉeGQ ∂jhGQófÉc ¿CG å«M AÉ°†ØdG øe AÉL ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe ¿CG 2000/12/7 ≈a QhÒe áØ«ë°U äôcPh .6
≈àdG ≈gh AÉà°ûdG ≈a ÒØ°S ƒJGÎ°ùdG ÈY AÉ°†ØdG øe âdõf ÉjÒàµÑdG øe ÉYƒf ¿CG ìÎbEG õ∏jh á©eÉL øe ≠æ°S
. QÉ≤HC’Gh ¿É°ùfE’G Ö«°üJ
äGAGôLE’G ¤EG áaÉ°VE’ÉH á«HhQhC’G Ωƒë∏dG OGÒà°SEG ô¶M ¿ÉHÉ«dG ¿CG 2000/12/25 ≈aRÒJQ áØ«ë°U âÑàch .7
øe IóëàŸG äÉj’ƒdG ≈a É°üî°T ¿CG äôcP É¡d ôNBG ÈN ≈ah , á«FGhódG äÉéàæŸG OGÒà°SEG ™æŸ äòîJCG ≈àdG
áYôL 830000 êÉàfEG ≈a πLôdG Gòg π°üe ΩGóîà°SEG ” óbh ójó÷G ÜƒcÉL ¢VôÃ ÜÉ°üe ΩódÉH ÚYÈàŸG
. ∫ÉØWC’G π∏°T ìÉ≤d øe
á«∏ªY iCG πªY ó©H º«≤©àdGh áaÉ¶ædÉH äÈNCG äÉ«Ø°ûà°ùŸG ¿CG 2001/1/5 ≈a ¿ÉjOQÉ÷G áØ«ë°U äôcPh .8
. ójó÷G ÜƒcÉL ¢Vôe øe ≈fÉ©j ¬fCG ¬Ñà°ûj ¢†jôŸ á«MGôL
Éª¡fC’ áë°üdGh áYGQõdG iôjRh ∫ÉbCG QOhô°T ≈fÉŸC’G QÉ°ûà°ùŸG ¿CG 2001/1/10 ≈a õÁÉàdG áØ«ë°U äôcPh .9
. ¬æe ≈fÉŸC’G Ö©°ûdG ájÉª◊ ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe IQƒ£N ó°V á«aÉµdG äGAGôLE’G Gòîàj ⁄
äÉjƒàëŸG
ô°ûJÉJ áeƒµM øjóJ ≥FÉKh øY åëÑJ á«°ùfôØdG áeƒµ◊G ¿CG 2001/1/14 ≈a âfóæHófEG áØ«ë°U äôcPh .10
ôjRh ∫Ébh , ≈HhQhC’G OÉ–E’G ∫hO ¤EG ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe QÉ°ûàfEG ≈a ÖÑ°ùdG âfÉc É¡fCÉH1990 – 1987 IÎØdG ≈a
” ∫Ébh ≈HhQhC’G OÉ–E’G ∫hO ¤EG ¢VôŸG Gòg QÉ°ûàfEG øY ádƒÄ°ùe É«fÉ£jôH ¿CG ≈fÉaÓL ÚL ≈°ùfôØdG áYGQõdG
. ” ô°ûdG Gòg GhQó°U øjòdG õ«∏‚E’G ÉfDhÉbó°UCG º¡fEG
Ωó≤j Qõ› ≈a QÉ≤HCG ¿ƒæL √ÉÑà°TEG ádÉM ±É°ûàcEG ” ¬fCG ¤EG 2001 ôjÉæj 15 ≈a AÉÑfCÓd ÎjhQ ádÉch äQÉ°TCG .11
∑Ó¡à°SE’G ä’ó©e äQÉ¡fEÉa É«eƒj π«ªY 600000 ΩóîJ Éª©£e 295 ∂∏àÁ iòdG ódÉfhócÉe ºYÉ£e ¤EG ¬eƒ◊
IÒ¡°ûdG ºYÉ£ŸG á∏°ù∏°S IQÉŒ äQÉHh GQƒa
ójõJ ÉÃQ ójó÷G ÜƒcÉL ¢VôÃ ÚHÉ°üŸG OóY ¿CG 2001/1/19 ≈a IQOÉ°üdG ¿ÉjOQÉ÷G IójôL äô°ùa .12
GƒfÉch ¢VôŸG ¢VGôYCG º¡«∏Y äô¡X øjòdG øe ádÉM 13 IÉah ÖÑ°ùH Éjô¡°T % 20 ¤EG º¡æ«H áHÉ°UE’G áÑ°ùf
Üƒ©°T ÚH ÖYôdGh ±ƒÿG øe ádÉM äOÉ°S Éªc , 88 ºgOóYh ( Donors) Iôªà°ùe áØ°üH ΩódÉH ÚYÈàe
¿CG ó©H ¢VôŸG É¡H ô¡X ≈àdG ∫hódG øe ¬JÉ≤à°ûeh ΩódG äOQƒà°SEG ≈àdG ∫hódG øe ÉgÒZh É«fÉŸGh É°ùfôah GÎ∏‚EG
1996 øe IÎØdG ≈a Iô°†ëŸG ¬JÉ≤à°ûeh ΩódG ΩGóîà°SEG Ωó©H ¿ƒë°üæj É«∏«aƒª«¡dG õcGôe iôjóe Éæ«∏Y êôN
πeGƒY É°†jCG âeóîà°SEG Éªc , äÉMÉ≤∏dG êÉàfEG ≈a ΩódG Gòg äÉ≤à°ûe ΩGóîà°SEG ƒg ∂dP øe ô£NC’G πH , 1997 –
. ÚæWGƒŸG øe ±’B’G ≈a ΩódG Gòg øe Iô°†ëŸG §∏éàdG
-: â«ŸG ¬«NCG º◊ πcCÉH ¿É°ùfE’G Iô£a Ò«¨J

¢Vôe Qƒ¡X øY ∂dP ôØ°SCG óbh áª«∏°ùdG Iô£ØdG ™e ≈aÉæàj É‡ â«ŸG ¬«NG º◊ πcCG ¿É£«°ûdG ¬d øjR ó≤a
, É«dGÎ°SG ≈a Iójó÷G É«æ«Z ≈a GƒHÉÑdG πFÉÑb ≈a ô¡X iòdGh ¿É°ùfE’G ≈a ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G
πcCÉH ∫ÉLôdG Ωƒ≤«a ∂dòH ¬fhó∏îj º¡fCG º¡æe ÉæX ºgóæY äƒÁ iòdG ¿É°ùfE’G πcCÉH πFÉÑ≤dG √òg πØà– å«M
ƒgh ¢VôŸG ô¡¶j á∏jƒW ¢Vôª∏d áfÉ°†M IÎa ó©Hh , ≈cƒ°ûdG πÑ◊Gh ïŸG πcCÉH ∫ÉØWC’Gh AÉ°ùædGh äÓ°†©dG
≈gh ” hQƒc ” ¢VôŸG ≈ª°S ≈àM iÒà°ù¡dG ∂ë°†dG øe ´ƒf É¡ÑMÉ°üj á°ûYQ ™e , ±GôW’G ≈a π∏°T øY IQÉÑY
Öq ëp jo CGn ) äGôé◊G IQƒ°S ≈a ∫ƒ≤j PEG º«¶©dG ˆG ¥ó°Uh , á°ûYôdG hCG ¢TÉ©JQE’G πFÉÑ≤dG √òg á¨d ≈a ≈æ©J áª∏c
√ƒªàgôµa ” ≈æ©e ¿ƒµj ÉÃQh ( (12)ºl «Mp Qq ÜG l ƒq Jn ˆG q¿EGp ˆG Gr ƒ≤o Jq Ghn √o ƒªo ào gr ôp µn an Ék à«r en ¬p «Np CGn ºn ◊rn πn co CÉr jn ¿CGn ºr co óo Mn CGn
¢VôŸG Qƒ¡X ƒgh π©ØdG ≈∏Y ÖJÎŸG ôKC’G ºàgôc hCG , áª«∏°ùdG Iô£ØdG ™e ≈aÉæàj ¬fC’ ¬°ùØf π©ØdG ºàgôc …CG ”
. ¢†jôŸG ≈∏Y áÑ«ÄµdGh ájõîŸG ¬JQƒ°üH
.hQƒc ´ƒædG øe ô°ûÑdG ¿ƒæL ¢Vôe

á«FGóH πFÉÑb ≈gh GƒHÉÑdG πFÉÑb ≈a ô¡X , π≤æ∏d πHÉ≤dG ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢VGôeCG øe ¢Vôe ƒg
äÉjƒàëŸG
πFÉÑ≤dG √ò¡d á«∏ëŸG á¨∏dÉH hQƒc áª∏ch , Ω1957 ΩÉY ≈a ¬aÉ°ûàcEG ”h , É«dGÎ°SG ≈a Iójó÷G É«æ«Z QõL øµ°ùJ
±GôWC’Gh ´õ÷Gh ¢SCGôdG ≈a äÉ°TÉ©JQEG ô¡¶J å«M IóFÉ°ùdG ¢VGôYC’G ióMEG ≈gh á°ûYôdG hCG ¢TÉ©JQE’G ≈æ©J
øeh iÒà°ù¡dG ∂ë°†dGh ÖNÉ°üdG ìôŸG ¢VGôYCG ¢†jôŸG ≈∏Y ô¡¶J Éªc , ≈cô◊G ¿RGƒàdG ¿Gó≤ØH áHƒë°üe
¢Vôª∏d ÖÑ°ùŸG ∫ƒNO òæe IÎØdG ≈gh ¢VôŸG áfÉ°†M IÎah ,” πJÉ≤dG ∂ë°†dG ¢Vôe” ¢VôŸG Gòg ≈ª°S Éæg
≈àM ¢VGôYC’G Qƒ¡X øe IÎØdG ≈gh ¢VôŸG Ióe Éªæ«H áæ°S 35-5 ÚH Ée ¥ô¨à°ùJh ¢VGôYC’G Qƒ¡X âbh ¤EG
. (áæ°S 35-5) QÉÑµdG ≈a çóëj Éªc ∫ÉØWC’G ≈a ¢VôŸG çóëjh , Qƒ¡°T 9-6 ÚH Ée ¥ô¨à°ùJ IÉaƒdG
ïe ΩÉ¡àdG ¿CÉH OÉ≤àYE’G ≈gh ∑Éæg Iô°ûàæŸG á«æjódG äGOÉ©dG ióMEÉH GƒHÉÑdG πFÉÑb ÚH ¢VôŸG Qƒ¡X §ÑJôjh
≈∏Y ´RƒJ áÑLƒdG √òg âfÉch, ¬«∏Y OGó◊Gh â«ª∏d ójó°ûdG ΩGÎME’Gh AÉaƒdG øe ÉYƒf Èà©j â«ŸG äÓ°†Yh
ïŸG ¿ƒ∏cCÉj GƒfÉc AÉ°ùædGh ∫ÉØWC’G ¿CG ’EG , á°UÉÿG ¢Sƒ≤£dG øe ƒL ≈a á∏«Ñ≤dG øe ÜÉÑ°ûdGh AÉ°ùædGh ∫ÉØWC’G
èàf óbh , ∫ÉLôdG ≈a É¡æe ÌcCG AÉ°ùædGh ∫ÉØWC’G ≈a √Qƒ¡X áÑ°ùf âfÉc ∂dòdh , äÓ°†©dG ∫ÉLôdG πcCÉj Éªæ«H
. ∫ÉØWC’Gh AÉ°ùædG øe É¡Ñ∏ZCG Éjƒæ°S ádÉM 200 ¤EG π°üJ äÉ«aƒdG øe á«dÉY áÑ°ùf ¢Sƒ≤£dG √òg ´ÉÑJEG øY
∫ÉØWC’G ≈∏Y ¢VôŸG ô¡¶j ⁄h , ô°ûÑdG Ωƒ◊ πcCG Ωô– ≈àdG ÚfGƒ≤dG Qhó°U ó©H ÉÑjô≤J ¢VôŸG ≈ØàNEG óbh
ô°ûÑdG Ωƒ◊ πcCG øY ´ÉæàeE’G ó©H Ghódh øjòdG
√o ƒªo ào gr ôp µn an Ék à«r en ¬p «Np CGn ºn ◊rn πn co CÉr jn ¿CGn ºr co óo Mn CGn Öq ëp jo CGn ) :äGôé◊G IQƒ°S ≈a πLh õY ˆG ∫ƒb ≈a ≈ª∏©dG RÉéYE’G ¬Lh
πLh õY ˆG ¿CG ’EG áÑ«¨dG áeôM Ió°T ≈∏Y ∫óJ É¡bÉ«°S ≈a ájB’G ¿CG ºZQ : ( (12l)º«Mp Qq ÜG l ƒq Jn ˆG q¿EGp ˆG Gr ƒ≤o Jq Ghn
áeôëc áÑ«¨dG áeôM ¿CG ¿É«Hh ¿ÉgPC’G ¤EG ≈æ©ŸG Üô≤«d ôjô≤àdGh ΩÉ¡Øà°SE’G ¬Lh ≈∏Y ∫GDƒ°ùdG Gòg ÚæeDƒŸG ∫CÉ°S
øY Ó°†a ájô°ûÑdG á∏Ñ÷G ¬gôµà°ùJh á«fÉ°ùfE’G ´ÉÑ£dG ¬∏cCG øY ôØæJ É‡ ¿É°ùfE’G º◊ ¿EÉa , ¿É°ùfE’G º◊ πcCG
, ¬à«gGôc QÉµfEG ºµæµÁ ’h √ƒªàgôc ó≤a â«ŸG º◊ πcCG ºµ«∏Y ¢VôY ¿EG ≈æ©ŸG ¿ƒµj ÉÃQh , ÉYô°T Ωô ¬fƒc
¿ÉëÑ°ùa . ºµeÉ°ùLCG ∫ÓàYEG ƒgh π©ØdG Gòg ≈∏Y ÖJÎŸG ôKCÓd hCG ájƒ°ùdG ¢ùØædG ¬aÉ©J π©a ¬fC’ ∂dP ºàgôc óbh
¿CG ¤RC’G ¬ª∏©H º∏Y ó≤a , ÒÑÿG º«∏©dG ƒgh â«ŸG ¿É°ùfE’G º◊ πcCG øY ≈¡f Éªc áª«ªædGh áÑ«¨dG øY ≈¡f øe
Ée Gògh â«ŸG ¿É°ùfE’G º◊ πcCÉH ô°ûÑdG OÉ°ùLCG ≈æØJ Éªc , ™ªàéŸG OGôaCG ∂°SÉ“h IóMh ôeóJ áª«ªædGh áÑ«¨dG
. º¡æ«H øe ¢VôŸG ≈ØàNEG â«ŸG ¿É°ùfE’G º◊ πcG øY Gƒ©æàeEG ÉeóæYh , ∂dP Gƒ∏©a ÉŸ GƒHÉÑdG πFÉÑ≤d çóM
≈∏°U ≈ÑædG ádÉ°SQ ¥ó°U ≈∏Y É¡«a ÖjQ ’ á«©£b ád’O ∫óàd á«YÉªàLEGh á«ª∏Y ¿É©e øe ¬jƒà– Éeh ájB’G √òg ¿EG
. º∏°Sh ¬«∏Y ˆG
ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe

≈a ¬aÉ°ûàcG ” , É¡bƒØfh É¡∏∏°Th QÉ≤HC’G ¿ƒæL ¤EG iODƒj ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢VGôeCG øe ¢Vôe ƒg
ΩÉY ôNGhCG ô¡X AÉHh ≈a ô¡¶dG ¢Sƒ≤Jh , ¿RƒdG ¿Gó≤a øe ≈fÉ©J âfÉc Iô≤H 133 ≈∏Y Ω 1986 ΩÉY É«fÉ£jôH
äÉjƒàëŸG
,É«fÉ£jôH ≈a ¿É©£≤dG ≈bÉH ≈a ¢VôŸG ô°ûàfG óbh , Ω 1985 ôjGÈa ≈àM É¡©«ªL QÉ≤HC’G √òg â≤Øf óbh Ω 1984
, Góæc ≈a ÉHhQhCG êQÉN ¢VôŸG ô¡X Éªc, Ω 1989 ΩÉY øe ÉHhQhCG ∫hO øe ójó©dG ≈a ∂dP ó©H ¢VôŸG ô¡X ºK
. ÉµjôeGh É«°SCG IQÉb ≈a IQOÉf ä’ÉMh , ¿ÉªYh , ófÓcƒa QõLh
≈a Iô≤H17, GóædôjG ≈a Iô≤H 1803, É«fÉ£jôH ≈a Iô≤H 180937 øe ÌcCG ≈∏Y ô¡Xh ¢VôŸG ô°ûàfEG ó≤d
äGô≤H 4 , Góædƒg ≈a Iô≤H 15 , É«fÉŸG ≈a Iô≤H 93 , Éµ«é∏H ≈a Iô≤H 34 ,É°ùfôa ≈a Iô≤H 310, Gô°ùjƒ°S
¿Éfƒ«dGh ∂«°ûàdG ájQƒ¡ªL øe πc ≈a IóMGh Iô≤Hh, ¿ÉªY ≈a ¿ÉJô≤H , É«dÉ£jG ≈a ¿ÉJô≤H , ∑QÉ‰ódG ≈a
2004 ΩÉY òæe ¿ÉHÉ«dGh ÉµjôeG ≈a É°†jG ¢VôŸG ô¡X óbh . 8 ófÓcƒa QõL h Góæch êQƒÑª°ùµdh
¿É©£≤dG ≈a Iô≤H 4000000 øe ÌcCG ΩGóYEG ” ô°ûÑdG ≈a 1996ΩÉY ôjÉ¨ŸG ´ƒædG– ÜƒcÉL ¢Vôe ô¡X ¿CG ó©Hh
¢†jƒ©àdG É¡«a ÉÃ ôFÉ°ùÿG â¨∏H ≈àM QÉ≤HC’G √òg ÜÉë°UCG ¢†jƒ©Jh ⁄É©dG ∫hO iƒà°ùe ≈∏Y ¢VôŸG É¡«a ô¡X ≈àdG
9
≈æ«dÎ°SEG ¬«æL 1600000 É¡æaO hCG áHÉ°üŸG QÉ≤HC’G ¥ôM áØ∏µJ â¨∏Hh , ≈æ«dÎ°SEG ¬«æL 45000000
äGAGôLE’G PÉîJEG ” á∏jƒW ¢VôŸG áfÉ°†M IÎa ¿C’ á∏«∏b âfÉc ¿EGh ¢VôŸG Gòg øY äÉeƒ∏©ŸG â≤aóJ ¿CG ó©Hh
áª¶æe É¡àdƒe ≈àdG )á«ãëÑdG äÉYhô°ûŸG áeÉbEG ≈a á«ª∏©dG Oƒ¡÷G π°UGƒàH á«°UƒàdGh , ¢VôŸG QÉ°ûàfEG ™æŸ IOó°ûŸG
”h äGô“DƒŸGh äGhóædGh ( ≈HhQhC’G OÉ–C’G ∫hOh á«HhQhC’G á«°VƒØŸGh ¢ùjQÉH ≈a áÄHhC’G Öàµeh á«ŸÉ©dG áë°üdG
¢ùjQÉH ≈a áÄHhC’G Öàµeh IAƒHƒŸG ∫hódG ÚH Ióà‡ Qƒ°ùL áeÉbE’ á«ŸÉ©dG áë°üdG áª¶æe iQÉ°ûà°ùe 5/1 ó«æŒ
.10¢VôŸG ≈∏Y Iô£«°ù∏d áª¶æŸG ÚHh
Éªc ≈ŸÉ©dG ≈eÓYE’G ΩÉªàgC’G Gòg πãÃ πÑb øe ¿Gƒ«◊G hCG ¿É°ùfE’G âHÉ°UCG ≈àdG ¢VGôeC’G øe ¢Vôe ßëj ⁄
Üƒ©°T äOÉ°S ≈àdG ôYòdGh ±ƒÿG ádÉM ¤EG Oƒ©J ÉÃQ ΩÉªàgE’G øe áLQódG √òg π©dh , ¢VôŸG Gòg É¡H ≈¶M
≥FÓY ≈∏Y äò¨J ≈àdG QÉ≤HC’G Ωƒ◊ πcCG ≥jôW øY ¿É°ùfEÓd π≤àæj ¢VôŸG ¿CG ÚÑJ ≈àdG ôjQÉ≤àdG áé«àf ⁄É©dG
äÉfGƒ«M ájò¨J ≈a ⁄É©dG ∫hO øe ÒãµdG iód ™FÉ°ûdG ƒg Gògh ) ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe ≈∏Y iƒà–
ô¡X øjòdG ≈°VôŸG øe ¬JÉ≤à°ûe hCG ΩódG ø≤M ≥jôW øY π≤àæj ¢VôŸG ¿CG ÚÑJ ≈àdG ôjQÉ≤àdG ∂∏J hCG , ( áYQõŸG
ô°ûÑdG øe OóY äÉe ¿CG ó©H É°Uƒ°üN ºgÒ¨d ( DONNERS) ÚFÉ£Y GƒfÉch ôjÉ¨ŸG ÜƒcÉL ¢Vôe º¡«∏Y
. ≈HhQhC’G OÉ–E’G ∫hO øe Òãc ≈a
-: ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe Qƒ¡¶d á«°ù«FôdG ÜÉÑ°SC’G
äÉfGƒ«◊G åãL øe (ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe) ≈fGƒ«◊G ÚJ hÈdÉH á«æZ ≥FÓY ΩGóîà°SEG ≈a ™°SƒàdG .1
,Ω 1856 ΩÉY Ωƒë∏dG ≈∏Y ôjRÉæÿG ájò¨J ≈a GÎ∏‚EG äCGóH å«M , ΩódGh QRÉéŸG äÉØ∏h áà«ŸG hCG á°†jôŸG
ÉHhQhCG äCGóH Éªc , Ω 1920 ΩÉY ∂ª°ùdG ¥ƒë°ùe ≈∏YQGQOE’G á«dÉY áHÓ◊G QÉ≤HC’Gh , Ω 1900 ΩÉY á«°TÉŸGh
. Ω 1928 ΩÉY øe á«FGò¨dG äGõcôŸG √òg ΩGóîà°SEG ≈a ÉµjôeCGh
äÉjƒàëŸG
≈HhQhC’G OÉ–E’G ócCG óbh , ±ÓYC’G äGõcôe êÉàfE’ ÉgOGóYEG πÑb á≤aÉædG åã÷G á÷É©e øY ∞bƒàdG .2
300-280 iƒL §¨°V â– ájƒÄe áLQO 140 áLQO ≈àM º¶©dGh ºë∏dG øe ±ÓYC’G äGõcôe á∏eÉ©e IQhô°†H
. áYÉ°S IóŸ ∫Éµ°SÉH ƒ∏«c
(≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢VGôeCG øe ¢Vôe ƒgh) ≈HGôµ°SE’G ¢Vôe øe á≤aÉædGh á°†jôŸG ΩÉæZC’G åãL ΩGóîà°SEG .3
. ±ÓYC’G äGõcôe êÉàfEG ≈a ÉgÒZ hCG á«Ñ°üY ¢VGôeCG øe á≤aÉædG QÉ≤HC’G åãL ∂dòch
- : ¢Vôª∏d ≈°ù«FôdG ÖÑ°ùŸG
™e √OÉ–EG ó©H á«Ñ°ü©dG á«∏ÿG QGóL ≈∏Y ºcGÎj iòdG ( Prpsc- ió©ŸG ¿ƒjÈdG )ió©ŸG ÚJhÈdG ƒg
≈°ù«FôdG ÖÑ°ùŸG ¿Éc ÉŸh. ió©e ÚJhôH ¤EG ¬∏jƒ–h ( Prpc-≈©«Ñ£dG ¿ƒjÈdG ) ≈©«Ñ£dG iƒ∏ÿG ÚJhÈdG
Gòg øjƒµJ ƒg ΩódGh áà«ŸG Ëô– ≈a á∏©dG ¿CG ÚÑJ ÉÃQ Ó«ØW hCG ÉHhôµ«e øµj ⁄h ió©ŸG ÚJhÈdG ƒg ¢Vôª∏d
ió©ŸG ÚJhÈdG
- : ¢Vôª∏d ÖÑ°ùŸG øY äÉ°VGÎaEG
¿ƒjÈdG OÉ–EG óæY çóëj ¢VôŸG ¿CG ¢VÎaEG ∫hC’G ≥jôØdG : Ú≤jôa ¤EG ¢Vôª∏d ÖÑ°ùŸG ≈a AÉª∏©dG ∞∏àNEG
QGóL ≈∏Y Ö°SÎj iòdG ió©ŸG ¿ƒjÈdG ¿ƒµà«a AGò¨dG ™e º°ù÷G πNO ÖjôZ ôNBG ÚJ hôH ™e ≈©«Ñ£dG iƒ∏ÿG
¿CG ¢VGÎaE’G Gòg ójDƒjh , èæØ°SE’G á©£b ™e ïŸG è«°ùf ¬HÉ°ûàj ∂dòHh äGƒéa É¡H çóë«a á«Ñ°ü©dG á«∏ÿG
IQGô◊Gh á«é°ùØæÑdG ¥ƒa á©°TC’G πãe äÉ°ShÒØdG ôeóJ ≈àdG á«FÉ«ªµdGh á«©«Ñ£dG πeGƒ©dG ΩhÉ≤j ió©ŸG ¿ƒjÈdG
óæY ihƒædG ¬°†eÉM hCG ≈°ShÒa Ö«côJ iCG ≈∏Y ∫óà°ùj ’ ¬fCG Éªc , ihƒædG ¢†eÉ◊G π∏– äÉÁõfEGh á«dÉ©dG
äÉfGƒ«◊G π°üe ≈a IOÉ°†e á«YÉæe ΩÉ°ùLCG iCG OƒLh ΩóY ¤EG áaÉ°VE’ÉH ≈fhÎµdC’G Üƒµ°Shôµ«ŸG â– ¢üëØdG
. äÉ°ShÒØdÉH ihó©dG óæY ∂dP çóëj Éªæ«H áHÉ°üŸG
ÚJhÈH •É ¬fEG ’EG ≈°ShÒa ihƒf ¢†eÉM øe Ò¨°U AõL ƒg ¢Vôª∏d ÖÑ°ùŸG ¿CG ¢VÎaEG ≈fÉãdG ≥jôØdG ÉeCG
¿ƒµàJ Óa áYÉæŸG RÉ¡L π«∏°†J ≈∏Y √óYÉ°ùj á≤jô£dG √ò¡H ¬æjƒµJh , ƒæjÒØdG ∂dòH ≈ª°ùjh ájó©ŸG á«∏ÿG øe
ihƒf ¢†eÉM OƒMh øe óH’ πH ¬°ùØf øe ôKÉµàj ’ ÚJhÈdG ¿CG ¢VGÎaE’G Gòg ójDƒjh , IOÉ°†ŸG á«YÉæŸG ΩÉ°ùLC’G
11
ió©ŸG ÚJhÈdG ¤EG áªLÎdGh ôKÉµàdG ≈∏Y IQó≤dG ¬d
-: á«FÉ«ªµdGh á«©«Ñ£dG πeGƒ©∏d ¿ƒjÈdG áehÉ≤e
. ∂dP ó©H Éjó©e ¿ƒµjh äÉYÉ°S IóŸ ¥ô◊Gh πH ájƒÄe áLQO 360 ≈àM á«dÉ©dG IQGô◊G áLQO ΩhÉ≤j .1
. ΩGƒYCG áKÓK IóŸ , ¬jƒà– ≈àdG , áé°ùfC’G øaO ó©H Éjó©e ¿ƒµj .2
. ÉgÒZh ∫ƒàjódGh ∂«æØdGh ¿ƒHÉ°üdG πãe áeÉ©dG äÉØ¶æŸG ΩhÉ≤j .3
äÉjƒàëŸG
. ÚdÉeQƒØdGh äÉ«dƒëµdÉH á«MGô÷G äGhOC’G π«°ùZ ΩhÉ≤j .4

ihƒædG ¢†eÉ◊G ™e πYÉØàJ ≈àdG á«FÉ«ªµdG OGƒŸG ΩhÉ≤jÉªc ájhƒædG ¢VÉªMC’G §ÑãJ ≈àdG äÉÁõfE’G ΩhÉ≤j .5
. á«é°ùØæÑdG ¥ƒa á©°TC’Gh , â«eEG π«°ùchQó«gh , ∂fõdG äÉfƒjCG πãe
. ≈ª°†¡dG RÉ¡÷G ≈a ≈àdG ∂∏J ≈àM (Proteinases) äÉæ«JhÈdG π∏– ≈àdG äÉÁõfE’G ΩhÉ≤j .6
á«∏µdÉH ¬«∏Y ÒKCÉàdG ¿hO √GhóY øe π∏≤J á∏jƒW IÎØd äÉÁõfE’Gh ∫ƒæ«ØdG äÉÑcôe ¢†©Ñd ¢Vô©àdG óæY .7
12
( ¿ƒª∏©J ’ Ée ≥∏îjh..) πLh õY ˆG ∫ƒbh , Iõé©ŸG ¿ƒjÈdG

äÉfƒjÈdG ¢†©H ∂dòch äÉ°ShÒØdG Éªæ«H ô°ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ôNGhCG ≈a É¡aÉ°ûàcEG ” ÉjÎµÑdG ¿CG Ωƒ∏©ŸG øe
É¡°†©H ™e ∑Î°ûJ É¡fCG ’EG á«°VôŸG äÉÑÑ°ùŸG √òg ÚH ≈Ñ«cÎdG ¥QÉØdG ™eh , øjô°û©dG ¿ô≤dG ôNGhCG ≈a âØ°ûàcG
IOôéŸG Ú©dÉH iôJ ’ á≤«bO äÉæFÉc É¡fCG ≈a
’ äÉ°ShÒØdGh , ÖdÉë£dGh , äÉjô£ØdGh , ÉjÎµÑdGh , äÉ«∏«Ø£dÉc ¢VGôeC’G äÉÑÑ°ùe ¿CG É°†jCG Ωƒ∏©ŸG øe
, ihó©dG ≈∏Y É¡JQób ó≤ØJh É¡H ôKCÉàJ πH (... IOhÈdG – ¢ùª°ûdG á©°TBG -IQGô◊G) á«©«Ñ£dG πeGƒ©dG ΩhÉ≤J
hCG äÉæ«JhÈdG âàØJh π∏– ≈àdG äÉÁõfE’G– äÉjƒ∏≤dG– ¢VÉªMC’G ) á«FÉ«ª«µdG πeGƒ©dÉH ôKCÉàJ É¡fEÉa ∂dòch
-: ≈JB’G ≈a á≤«bódG äÉæFÉµdG √òg øY ∞∏àîJ É¡fEÉa äÉfƒjÈdG ÉeCG. É¡æe ÖcÎJ ≈àdG ájhƒædG ¢VÉªMC’G
hCG ¿É°ùfE’G áé°ùfCG ≈a OƒLƒe ≈©«ÑW iƒ∏N ÚJhôH Qƒ– ó©H CÉ°ûf ió©e ÚJhôH øY IQÉÑY ¿ƒjÈdG ¿CG -1
OÉ–EG hCG ( PrPc ≈©«Ñ£dG ¿ƒjÈdG øjƒµJ øY ádƒÄ°ùŸG äÉæ«÷G Qƒ–) ≈æ«L QƒëàdG Gòg ¿ƒµj ÉÃQh , ¿Gƒ«◊G
á«JGP ≈∏Y ∫ój Gògh , (PrPsc) ió©ŸG ¿ƒjÈdG ∂dP øY èàæa , ≈©«Ñ£dG ¿ƒjÈdG ™e º°ù÷G øY ÖjôZ ÚJhôH
RÈJ Éægh , º°ù÷G øY ÉeÉ“ á∏≤à°ùe äÉæFÉc ≈¡a ¿ƒjÈdG ÒZ á≤«bódG äÉæFÉµdG Éªæ«H , ¿ƒjÈdG Gò¡d CÉ°ûæŸG
¿É°ùfE’G ∞≤j Éægh , AÉª∏©dG ÒµØJ øY Ió«©H CÉ°ûædG á«JGP á«°Vôe äÉÑÑ°ùe ≥∏N ≈a ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG áª¶Y
ió©ŸG ¿ƒjÈdG Gòg Qô°V ±É≤jEG ™«£à°ùj Óa , ¢VGôeC’G äÉÑÑ°ùe áehÉ≤e ≈a √óæY iòdG º∏©dG øe ºZôdÉH GôFÉM
. É¡ª◊ ∫ƒcCÉŸG äÉfGƒ«◊G ≥FÓY ¤EG ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe áaÉ°VEG ™æÃ Iô£ØdG ¤EG IOƒ©dÉH ’EG
á«FÉ«ª«µdGh (.. IOhÈdG– áHƒWôdG– ¢ùª°ûdG á©°TBG– IQGô◊G) á«FÉjõ«ØdG πŸƒ©∏d ió©ŸG ¿ƒjÈdG áehÉ≤e ¿CG -2
nucleases ájhƒædG ¢VÉªMC’G hCG proteases äÉæ«JhÈdG âàØJh π∏– ≈àdG äÉÁõfE’G– äÉjƒ∏≤dG– ¢VÉªMC’G)
πeGƒY OƒLh ≈a ¢ûjÉ©àdG É¡æµÁ AÉ«°TCG ≥∏N ≈∏Y ¬JQóbh ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG áª¶Y ¿É«H ¤EG ájƒb IQÉ°TEG (...
É¡H ôKCÉàJ ’h É¡d á∏JÉb hCG áØ©°†e
≈£îJ øY ¿ÓYE’G ƒg ´GƒfC’G áØ∏àîŸG äÉfGƒ«◊G ÚH hCG ¿É°ùfE’G ¤EG ¿Gƒ«◊G øe ió©ŸG ¿ƒjÈdG ∫É≤àfEG ¿CG -3
Ö«°üJ ’h ¿Gƒ«◊G Ö«°üJ ¢VGôeC’G äÉÑÑ°ùe øe ÒãµdG ∑Éæg ¿CG å«M (spices barriers) á«YƒædG õLGƒ◊G
. iôNCÓdG Ö«°üJ ’h äÉfGƒ«◊G øe ÉYGƒfCG Ö«°üJ hG , ¢ùµ©dG hCG ¿É°ùfE’G
äÉjƒàëŸG
¿hô°VÉ◊G äÒM AÉ«°TG ≥∏îjh ¿ƒ≤HÉ°ùdG É¡ª∏Y Ée AÉ«°TCG ≥∏N ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG ¿CG ∫ƒ≤dG øµÁ Éæg øeh
’n Éen o≥∏o rîjn hn ) : πFÉ≤dG º«¶©dG ˆG ¿ÉëÑ°S ∫ƒ≤f ¿CG ’EG ÉææµÁ ’h ¿ƒ≤MÓdG ∫ƒ≤Y πgòJ AÉ«°TCG ≥∏N ≈∏Y QOÉbh
8 :ájC’G - πëædG :IQƒ°S ( n¿ƒªo ∏n ©r Jn
- : ¢VôŸG ¢VGôYCG
ácôëH ¿É°ù∏dG êGôNEG , ¢SCGôdÉH äÉ°TÉ©JQEG , ≈Ñ°üY ôJƒJ , ójGõàe ≥∏b É¡©Ñàj , ¿RƒdG ¿Gó≤ØH ¢VGôYC’G CGóÑJ
êÉ«¡dGh á«°SÉ°ù◊G •ôa , º°ù÷G AGõLCG º¶©e ≥©d , áàØ∏e á≤jô£H ∞fC’G ≈àëàa ≈a ¬dÉNOEGh IQôµàe á«Ñ°üY
É‡ Iôªà°ùe á«dhóæH ácôM ≈a É¡àÑbQh É¡°SCGQ áHÉ°üŸG Iô≤ÑdG õg , ¤ÉY äƒ°U hCG IôHÉY ácôM iC’ ≈Ñ°ü©dG
á«dÉY äGƒ£N hCG äGõØ≤H ≈FGƒ°û©dG Ò°ùdG , Ö«∏◊G êÉàfEG ≈a ¢ü≤f ™e á«¡°ûdG ¿Gó≤a , á≤«∏©dG ∫hÉæJ øY É¡bƒ©j
π∏°T , ô¡¶dG ≈a ¢Sƒ≤J , á©£≤àe äGÎa ≈∏Y ´ô°üdG ¬Ñ°ûJ ¢VGôYCG Qƒ¡X ™e É¡°ùØf ∫ƒM Iô≤ÑdG QhóJ , AGƒ¡dG ≈a
. ô¡°TCG áà°S ¤EG ÚYƒÑ°SG øe ¥ƒØædG çóëj , ácô◊G ΩóY ™e á«Ø∏ÿG πLQC’G ≈a
-: ïŸG ÉjÓÿ ≈Hƒµ°Shôµ«ŸG ¢üëØdG
èæØ°SE’G á©£b πµ°T ïŸG ≈£©j É‡ á«Ñ°ü©dG ÉjÓÿG ≈a äGƒéa ô¡¶J ïŸG ÉjÓÿ ≈Hƒµ°Shôµ«ŸG ¢üëØdG óæY
(Fibrils) ió©ŸG ÚJhÈdG äÉ«°ü©d äÉÑ«°SôJ ™e ,
-: äÉfGƒ«◊G ≥FÓY ¤EG á«fGƒ«◊G äGõcôŸG √òg áaÉ°VEG øe ±ó¡dG
äÉÑædG ≈∏Y iò¨àJ ≈àdG äÉfGƒ«◊G ≥FÓY ¤EG á«fGƒ«◊G äGõcôŸG √òg áaÉ°VEG ¤EG ¿É°ùfE’G øgP ≥àØJ ó≤d
∫ÉŸÉH ¬«∏Y Oƒ©j É‡ Í∏dG hCG ºë∏dG œÉf øe ¿GRhC’G IOÉjR ¤EG iODƒj π©ØdG Gòg ¿CG ¬æe ÉæX , CÓµdGh Ö°û©dGh
á≤jôW ≈a äÉfGƒ«◊G √òg ô£a Ò«¨J ¬d øjR iòdG ¢ù«∏HEG Ú©∏dG √hóY ∂dP ≈a ™ÑJGh ¢ûMÉØdG AGÌdGh ÒãµdG
É¡fƒæL ¤EG iOCG iòdGh ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢VGôeCÉH äÉfGƒ«◊G √òg áHÉ°UEG áé«àædG âfÉµa , É¡àjò¨J
¿Éc ÉÃQ ≈ØNÉeh , ¿Gƒ«◊G á≤jóM äÉfGƒ«M , ΩÉæZC’G , Ihôa ƒHCG ¿Gƒ«M , §£≤dG , ô≤ÑdG : ¿ƒæL ¢VGôeCG πãe)
. ( ... º¶YCG
É¡µa ≈a á©WÉb ÉfÉæ°SCG IÎéŸG äÉfGƒ«ë∏d π©éj ⁄ ÒÑÿG º«µ◊G ˆG ¿CG ≈°SÉæJhCG ¿É°ùfE’G Gòg ≈°ùf ó≤d
É¡«∏Y , ¿Éæ°SC’G øe á«dÉN IOÉ°SƒH É¡dóÑà°SCG øµdh ºë∏dG É¡H ¥õ“ hCG ™£≤J ≈c É¡«µa Óc ≈a ÉHÉ«fCG hCG iƒ∏©dG
. CÓµdGh Ö°û©dG ™e É¡H πeÉ©àJ ¿CG ™«£à°ùJ á«æ«JGÒc á«FÓW ÉjÓN øe ¢û«aGôM ¿É°ù∏dG ≈∏Yh
≈a ¿É£«°ûdG ™£j øe ¿CGh , ˆG ≥∏N Ò«¨J ¿É°ùfEÓd øjõ«°S ¿É£«°ûdG ¿CG ≈a ¤RC’G ˆG º∏Y ≥≤ëàj Gòµgh
¬«∏Y ΩOBG √ÉHCG óYh Éªc Oƒ∏ÿGh ∂∏ŸGh AGÌdGh ∫ÉŸÉH ¬«æÁh ¿É°ùfE’G ó©j ¿É£«°ûdG ¿CGh , Éæ«Ñe ÉfGô°ùN ô°ùîj ∂dP
ÚH Éªc GQhôZ ’EG ≈g Ée ≈fÉeC’Gh OƒYƒdG √òg ¿CG í°†JGh ∂dP ó©H ≥FÉ≤◊G âØ°ûµJ ºK , Oƒ∏ÿGh ∂∏ŸÉH ΩÓ°ùdG
o ˆG ¬o æn ©n dq (117k)Gójôp eq Ék fÉ£n «r °Tn ’q EGp n¿ƒYo ór jn ¿EGp hn Ék KÉfn EGp ’q EGp ¬p fp hoO øep n¿ƒYo ór jn ¿EGp ) :AÉ°ùædG IQƒ°S ≈a ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S
äÉjƒàëŸG
ºr ¡o fq ôn eo C’n hn ΩÉp ©n fr C’G n¿GPBn G qøµo àq Ñn «o ∏n an ºr ¡o fq ôn eo C’hn ºr ¡o æq «n æq en ’o hn ºr ¡o æq ∏q °Vp ’o hn (118k)É°Vhôo Ør eq Ék Ñ«°üp fn ∑n Op ÉÑn Yp røep q¿òn îqp JC’ ∫Én bn hn
Éen hn ºr p¡«æq Áon hn ºr ogoó©p jn (119k)Éæ«Ñp eq Ék fGôn °ùr No ôn °ùp Nn ór ≤n an ˆG ¿ho p O øeq Ék «q dp hn n¿É£n «r °ûdG
q òp îqp àjn øen hn ˆG n≥∏r Nn q¿tÒ¨n «o ∏n an
. ( (120k)GQhôo Zo ’q EGp o¿É£n «r °ûdG
q ºr ogoó©p jn
-: äÉjB’G √òg ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ¬LhCG

≈fÉeC’ÉH º¡«æÁh º¡∏°†«d É°VhôØe ÉÑ«°üf ˆG OÉÑY øe òîàj ¿É£«°ûdG ¿CG ≈a ¤RC’G ˆG º∏Y ≥≤– .1
¿É£«°ûdG ôeCG óbh , É«fódG IÉ«◊G âeGOÉe ¿É£«°ûdG ¬∏©Øj Ée Gògh , ÚÑŸG ¿Gô°ùÿÉH º¡«∏Y Oƒ©J ≈àdG áØFGõdG
√ôFÉ°ùN âdGRÉeh ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe Qƒ¡X ¤EG iOCG É‡ AGò¨dG ≈a É¡Jô£a Ò«¨Jh ΩÉ©fC’G ¿GPBG ≥°ûH √AÉ«dhCG
áé«àf ≈æ«dÎ°SEG ¬«æL QÉ«∏e 30 – 27øe ¿ƒ«fÉ£jÈdG ô°ùNh , ÉHhQhG ≈a Iô≤H ¿ƒ«∏e 4 âeóYCG å«M ¤GƒàJ
¿ƒ«∏e 1h6 , ¢VôŸG Gòg øY ≈ª∏©dG åëÑ∏d ≈æ«dÎ°SEG ¬«æL ¿ƒ«∏e 45 ¿ƒ«HhQhC’G ™aO Éªc, QÉ≤HC’G √òg ΩGóYEG
. ¿ƒæ÷ÉH áà«ŸG hCG áHÉ°üŸG QÉ≤HC’G ¥ôM hCG øaO πLCG øe ≈æ«dÎ°SEG ¬«æL
¬fÉëÑ°S ˆG QòM óbh , ájò¨àdG á≤jôW ≈a IÎéŸG äÉfGƒ«◊G Iô£a Ò«¨J áé«àf âfÉc ôFÉ°ùÿG √òg ¿CG .2
á≤jôW ≈a AGƒ°S Iô£ØdG Ò«¨J øe ¿B’G çóëj Éeh ËôµdG ¿BGô≤dG ≈a ˆG ≥∏N Ò«¨J hCG Iô£ØdG Ò«¨J øe ¤É©Jh
≥M ÜÉàc ƒg ËôµdG ¿BGô≤dG ¿CG É¡«a ÖjQ ’ á«©£b ád’O ∫ó«d ( ñÉ°ùæà°SE’G) ≈°ùæL Ò¨dG π°SÉæàdG hCG ájò¨àdG
. ≥M ≈Ñf ≈∏Y ÒÑÿG º«∏©dG ≥◊G øe ∫õæe
≈∏Y Ghò¨J øjòdG ≈a ( ôjÉ¨ŸG ´ƒædG– ÜƒcÉL ¢Vôe) ô°ûÑdG ÚH ójóL ¢Vôe Qƒ¡X ƒg ∂dP øe ≈gOC’G ¿CG .3
ôYòdÉH Qƒ©°ûdG ¤EG iOCG É‡ , É¡aÓYCG ™e áà«ŸGh ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe â∏cCG ≈àdG QÉ≤HC’G √òg Ωƒ◊
∫ƒ≤j PEG ΩódGh áà«ŸG πcCG Ëô– ≈∏Y á©WÉb ád’O ∫ój Gògh , Ωƒë∏dG √òg πcCG áé«àf ô°ûÑdG ÚH ójó°ûdG ±ƒÿGh
Io Pƒn bo ƒr Ÿrn Ghn áo ≤n æp în ær Ÿor Ghn ¬p Hp ˆG Òrp ¨n dp πq gp CGo BÉen hn ôjp õp ær ÿG
rp ºo ◊rn hn Ωqo ódr Ghn áo àn «r Ÿrn G ºo µo «r ∏n Yn âr en ôq M)
o :IóFÉŸG IQƒ°S ≈a ¤É©J ˆG
n
Ωn ƒr «n dr G ≥l °ùr ap ºr µo dp Pn Ωp ’n Rr C’ÉHp Gr ƒªo °ùrp ≤àn °ùnr J r¿CGhn Öp °üo æq dG ≈∏n Yn ín Hp Po Éen hn ºor à«r cq Pn Éen ’q EGp ™o Ño °ùdG q πn cn CGn BÉen hn áo ë«
n £p æq dGhn áo jn Oq În Ÿor Ghn
n n
ºo µo dn oâ«°Vp Qn hn »àp ªn ©r fp ºr µo «r ∏n Yn oâªr “rn CGhn ºr µo æn jOp ºr µo dn oâ∏r ªn cr CG Ωn ƒr «n dr G ¿p ƒr °ûn rNGhn ºr ogƒr °ûn rînJ Ón an ºr µo æp jOp øep Gr hôo Øn cn nøjòp dq G ¢ùn Äp jn
.( (3l)º«Mp Qq Ql ƒØo Zn ˆG q¿EÉp an ºm Kr E’p ∞m fp Éénn àeo Òrn Zn ám °ün ªn rn ‘p ôq £o °VG r øp ªn an Ék æjOp Ωn Ón °Sr C’p G
ΩGóbE’G áÑë øe ô°ûÑ∏d ójó°T ôjò– áHÉãÃ Èà©j ô°ûÑdG ¿ƒæL øe ¬ÑMÉ°U Éeh ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe Qƒ¡X ¿CG .4
ñÉ°ùæà°SEG ≈∏Y AÉª∏©dG É¡«a πª©j ≈àdG áLô◊G IÎØdG √òg ≈a É°Uƒ°üN ¿Gƒ«◊G hCG ¿É°ùfE’G ≈a ô£ØdG Ò«¨J ≈∏Y
. ô£ØdG √òg Ò«¨J áÑë ¤EG äÉØàdE’G ¿hO ¿É°ùfE’G hCG ¿Gƒ«◊G
Öæéàd É¡«∏Y äÉbƒ∏îŸG ˆG ô£a ≈àdG áª«∏°ùdG Iô£ØdG ¤EG IOƒ©dÉH ™ªLCG ⁄É©dG iOÉf ¤hódG ™ªàéŸG ¿G .5
¬fÉëÑ°S ˆG ¬H iOÉf Ée Gògh , ìGhQC’Gh ∫GƒeC’G ≈a ôFÉ°ùÿG ÖæŒ ∂dòch áµ∏¡ŸG Iójó÷G ¢VGôeCÓd ¢Vô©àdG
. ËôµdG ¿BGô≤dG ≈a áæ°S 1400 øe ÌcCG òæe ¤É©Jh
äÉjƒàëŸG
- : ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢VôŸ ájOÉ°üàbE’G ôFÉ°ùÿG

≈a ≈◊G Ò÷G ≈a É¡æaO hCG É¡bôMh ¢VôŸG É¡«a ô¡X ≈àdG ¿É©£≤dG ≈a IQhÉéŸGh áHÉ°üŸG QÉ≤HC’G ΩGóYEG .1
( ≈æ«dÎ°SEG ¬«æL QÉ«∏e 30 – 27 øe É¡æªK Iô≤H ¿ƒ«∏e 4h7 ΩGóYEG ”) ≥«ªY ôØM
. ≈æ«dÎ°SEG ¬«æL ¿ƒ«∏e 45 øe ÌcCG ¢VôŸG Gò¡d á«ãëÑdG äÉYhô°ûŸG á«fGõ«e â¨∏H .2
. ≈æ«dÎ°SEG ¬«æL ¿ƒ«∏e 1h6 á°†jôŸG äÉfGƒ«◊G øaO hCG ¥ôM ∞∏µJ .3
. äÉfGƒ«◊G ≥FÓY ≈a º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe øe ±ÓYC’G äGõcôe ΩGóîà°SEG ô¶M ” .4
∫hódGh GÎ∏‚EG øe ÚJÓ«÷Gh Ωƒë°ûdGh ¿ÉÑdC’Gh Ωƒë∏dG äÉéàæeh ±ÓYC’G äGõcôe OGÒæ°SEG ô¶M ” .5
. ¢VôŸG É¡«a ô¡X ≈àdG
. Ú«æWGƒŸG ÚH É¡JÉéàæeh Ωƒë∏dG ∑Ó¡à°SEGh ™«H áÑ°ùf ¢†ØN .6
. IÒ¨°üdG äÉfGƒ«◊G ájò¨àd É¡JÉéàæeh Ωƒë∏dG ΩGóîà°SEG ô¶M .7
á«ŸÉ©dG äÉª¶æŸGh á«µjôeC’G IóëàŸG äÉj’ƒdGh ≈HhQhC’G OÉ–E’Gh É«fÉ£jÈdG áeƒµ◊G É¡JòîJEG ≈àdG äGAGôLE’G
. ( ôjÉ¨ŸG ´ƒædG ÜƒcÉL ¢Vôe) ô°ûÑdG ¿ƒæL ∂dòch ( ( BSE ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe QÉ°ûàfEG ∞bƒd
-: á«fÉ£jÈdG áeƒµ◊G äGAGôLEG: ’hCG
º£Y ≥«MÉ°ùe iCÉH á«°TÉŸG ájò¨J ™æe ∂dòch º¶©dGh ºë∏dG ≥«MÉ°ùe ™«æ°üJ ≈a QÉ≤HC’G åãL ΩGóîà°SEG ™æe .1
. ôNBG Qó°üe øe ≈fGƒ«M ÚJhôH iCG hCG º◊h
êQÉN Égôjó°üJh É¡dhGóàH íª°ùjh áæeBG ≈fGƒ«◊G ÚJhÈdÉH ÓÑb É¡àjò¨J ºàj ⁄ ≈àdG QÉ≤HC’G QÉÑàYEG .2
É«fÉ£jôH
á«∏NGódG AÉ°ûMC’G É¡©«æ°üJ ≈a πNój ⁄ ≈àdG º¶©dGh ºë∏dG ≥«MÉ°ùe hCG Ωƒë∏dG ôjó°üJ ÉÑfÉ£jôH ô¶– ⁄ .3
. ió©ŸG ¿ƒjÈdG ≈∏Y É¡FGƒàMEG ≈a á«dÉ©dG IQƒ£ÿG äGP
. ≈HhQhC’G OÉ–E’G ∫hO ¤EG ô¡°TCG áà°S øe ÌcCG ÉgôªY äÉfGƒ«◊ á«∏NGódG AÉ°ûMC’G ôjó°üJ ™æe .4
¢Vôe áehÉ≤Ÿ á«dÉàdG äGQGô≤dG ádDƒ°ùŸG á«fÉ£jÈdG äÉ£∏°ùdG äQó°UCG 2001/1/1 øe GQÉÑàYEGh
- : ô≤ÑdG ¿ƒæL
. ¿É°ùfE’G áë°U ≈∏Y IQƒ£î∏d GQó°üe QÉªYC’G πc øe ( §≤a ≈ØFÉØ∏dG ¢ù«dh ) AÉ©eC’G πc QÉÑàYEG .1
. áHÎ∏d äÉÑ°üîªc äÉfGƒ«◊G AÉ©eCG ΩGóîà°SEG ΩóY .2
äÉjƒàëŸG
õ«¡éàdG AÉæKCG Ωƒë∏dG çƒ∏J ™æŸ áeRÓdG äGAGôLE’G πªYh á«°TÉŸG õ«¡Œh íHòd áÑ°SÉæŸG ¥ô£dG ΩGóîà°SEG .3
âjQƒ∏cƒÑ«g π«dÉ ≈a É¡©°VƒH õ«¡éàdG ≈a áeóîà°ùŸG ä’BÓd ôªà°ùŸG Ò¡£àdÉH ∂dPh ≈eOB’G ΩGóîà°SEÓd
. ΩGóîà°SE’G πÑb ΩƒjOƒ°üdG
¿É°ùfEÓd á«FGò¨dG á∏°ù∏°ùdG ≈a É¡eGóîà°SEG ΩóYh Gô¡°T 30 øe ÌcCG ÉgôªY ¿ƒµj ≈àdG á«°TÉŸG øe ¢ü∏îàdG .4
. É¡bôM IQhô°V πH ¿Gƒ«◊G hCG
. á«°TÉŸG ájò¨J ≈a ≈fGƒ«◊G π°UC’G äGP ±ÓYC’G ΩGóîà°SEG ô¶M QGôªà°SEG .5
, ÚJÓ«÷G , É¡YGƒfCG áaÉµH Ωƒë∏dG πãe á°†jôŸG QÉ≤HC’G øe Iõ¡éŸG á«fGƒ«◊G äÉéàæŸG ΩGóîà°SEG ô¶M .6
, á«fGƒ«◊G äÉÑ°üîŸGh Ióª°SC’G, π∏ëàŸG ÚJhÈdG , É¡JÉ≤à°ûeh á«fGƒ«◊G Ωƒë°ûdG , º¶©dGh ºë∏dG ≥«MÉ°ùe
. á«FGhódG äÉéàæŸG , π«ªéàdG äGô°†ëà°ùe
. ¿É°ùfE’G ájò¨J ≈a á°†jôŸG äÉfGƒ«◊G øe IPƒNCÉŸG ¿ÉÑdC’G ΩGóîà°SEG ™æe .7
»HhQhC’G OÉ–E’G ∫hO äGAGôLEG :É«fÉK

»HhQhC’G OÉ–E’G ∫hóH áYGQõdG AGQRh äGQGôb ( CG )
OÉ–E’G ó≤Y ¿É°ùfE’G ¤EG ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe ∫É≤àfEG ∫ÉªàMEG øY 1994ΩÉY á«fÉ£jÈdG áë°üdG ôjRh ¿ÓYEG ó©H
, á«fGƒ«◊G äÉéàæŸG hCG , Ωƒë∏dGh á«◊G äÉfGƒ«◊G π≤f ô¶M Qô≤Jh áYGQõdG AGQRƒd ´ÉªàLEG ∫hCG ≈HhQhC’G
≈∏Y ÉgôªY ójõj ≈àdG QÉ≤HC’G ™«ªL ΩGóYEÉH É«fÉ£jôH Ωƒ≤J ¿CGh , GóædôjGh GÎ∏‚EG øe º¶©dGh ºë∏dG ≥«MÉ°ùeh
¤GƒM) É«YƒÑ°SEG á«°TÉe ¢SCGQ 15000 πà≤J ¿CG É«fÉ£jôH äQôb π©ØdÉHh É«fÉ£jôH ¬eó≤J èeÉfôH ∫ÓN , Gô¡°T 30
¬«æL QÉ«∏e 30 -20øe ƒëf É¡æªK ¢SCGQ ¿ƒ«∏e 4h7 øe É¡dÓN ¢ü∏îàJ äGƒæ°S 6-5 IóŸh ( Éjƒæ°S ¢SCGQ 720000
. ≈æ«dÎ°SEG
IQƒaÉ¨æ°Sh ¿ÉHÉ«dGh Góæ∏æah GófÓjRƒ«fh É«dGÎ°SEGh Góæch ÉµjôeCG πãe ∫hódG øe IÒÑc OGóYCG âØbhCG ∂dòc
áMGô÷G •ƒ«N) É¡JÉéàæeh Ωƒë∏dGh á«◊G äÉfGƒ«◊G OGÒà°SEG á«Hô©dG ∫hódG º¶©eh ô°üeh É«≤jôaCG ÜƒæLh
, ( π«ªéàdG äGô°†ëà°ùeh á«é«°ùædG ´QGõŸGh äÉMÉ≤∏dGh á«Ñ£dG äGô°†ëà°ùŸGh Ëôc ¢ùjC’Gh ≈∏«÷G ´GƒfCGh
. ( á«Ñ°ü©dG áé°ùfC’Gh ÚL’ƒµdGh ÚJÓ«÷Éc ) á«fGƒ«M äÉéàæe ≈∏Y óªà©j äÉYÉæ°üdG √òg ¢†©H ¿EG å«M
2000 ΩÉY ≈HhQhC’G OÉ–E’GQGôb (Ü)
äGQÉÑàNE’G óMCÉH ïŸG ¢üëa IQhô°V ™e iQÉÑLE’G íHò∏d Gô¡°T 30 øe ÈcCG QÉ≤HC’G ™«ªL ™°†îJ ¿CG Öéj - 1
. ¬eóY øe ¢VôŸÉH áHÉ°UE’G ójóëàd Ióªà©ŸG á©jô°ùdG
äÉjƒàëŸG
, øµj ⁄ GPEÉa , ¢Vôª∏d É¡à«Ñ∏°S äGQÉÑàNE’G ócDƒJ ≈àM äÉØ∏îŸG ™«ªLh Oƒ∏÷Gh Ωƒë∏dG ≈∏Y ßØëàdG ºàj -2
. ä’É◊G √òg πãŸ áeRÓdGh á«ë°üdG ±hô£dG πc â– É¡æaO hCG É¡bôM ºàj
2001/1/1 øe GQÉÑàYEG …ô°ùjh 2001 áæ°ùd 418 ºbQ QGô≤dG (ê)
Iô£ÿG OGƒŸG øe Gô¡°T 12 øe ÈcCG QÉ≤HCÓd ≈cƒ°ûdG ´ÉîædGh Rƒ∏dGh Ú©dGh ïŸG ÓeÉ°T ¢SCGôdG QÉÑàYEG - 1
. QÉªYC’G πµd ∫Éë£dGh á¶«∏¨dGh á≤«bódG AÉ©eC’G ∂dòc , É¡eGóîà°SEG Qƒ¶h
ÌcCG ≈cƒ°ûdG ´ÉîædGh ∫Éë£dGh á«Fƒ«îædG Ió¨dGh Rƒ∏dGh Ú©dGh ïŸG ÓeÉ°T ¿É°ù∏dG GóY Éª«a ¢SCGôdG Èà©J - 2
ájô≤ÑdG áë«Hò∏d ájô¡¶dG á«Ñ°ü©dG ó≤©dG QhõL ÓeÉ°T , iô≤ØdG Oƒª©dG ™e IÒ£ÿG OGƒŸG øe Qƒ¡°T 6 ôªY øe
øe áÑjôb ) iô≤ØdG Oƒª©dG hCG áªéª÷G øe á°UÉN ΩÉ¶©dG øe ´õæJ ≈àdG Ωƒë∏dG ∂dòch , Gô¡°T 30 øe ÈcCG
äGP ±ÓYC’G ∫hÉæJ ™æe πÑb äódh ≈àdG QÉ≤HC’G ¤EG áaÉ°VE’ÉH , Gô¡°T 12 øe ÈcCG äÉfGƒ«M øe ( ´ÉîædGh ïŸG
. ( 1996 ) ≈fGƒ«◊G ÚJhÈdG
2001/3/1 øe GQÉÑàYEG ≥Ñ£jh ¿Gƒ«◊G ájòZCG ¢Uƒ°üîH 2001 áæ°ùd 25 ºbQ QGô≤dG (O)
≈bÉHh , ∑Éª°SC’Gh øLGhódGh ∫ƒ«ÿGh õYÉŸGh ΩÉæZC’Gh ôjRÉæÿGh QÉ≤HC’G äÉØ∏ ΩGóîà°SEG ΩóY - 1
±ÓYCG êÉàfEG ≈a , äÉ°VÉ¡LE’Gh áæLC’G πãe , ≈eOB’G ∑Ó¡à°SC’G ≈a Ωóîà°ùJ’ ≈àdG ∂∏Jh , á≤aÉædG äÉfGƒ«◊G
. áYQõŸG äÉfGƒ«M ájò¨J ≈a πNóJ á«fGƒ«M
¿Gƒ«◊G ≥FGóM äÉfGƒ«M hCG , á«dõæe äÉfGƒ«M âfÉc AGƒ°S , á≤aÉædG äÉfGƒ«◊G åãL ΩGóîà°SEG ΩóY - 2
hCG , ≈FÉbh AGôLEÉc ´QGõŸG ≈a É¡eGóYEG ºàj ≈àdG äÉfGƒ«◊G hCG , ájÈdG äÉfGƒ«◊Gh ÜQÉéàdG äÉfGƒ«Mh ∑Ò°ùdGh
≥«MÉ°ùe ™«æ°üJ ≈a iô£«ÑdG ôé◊G hCG π≤ædG AÉæKCG ≥ØæJ ≈àdG ´QGõŸG äÉfGƒ«M hCG , iQGô£°VE’G íHòdG äÉfGƒ«M
. ¥ô◊G ≥jôW øY É¡æe ¢ü∏îàdG Öéjh , º¶©dGh ºë∏dG
Gô¡°T 20 øe ÈcCG QÉ≤HC’G ≈a á«cƒ∏°ùdG äGÒ¨àdG hCG á«Ñ°ü©dG ä’É◊G ≈a √ÉÑà°TEG iCG óæY iQƒØdG ÆÓHE’G - 3
. Gô¡°T 12 øe ÈcCG ΩÉæZC’Gh
™e äÉfGƒ«◊G ΩGóYEG Öéj ¬fEÉa , ΩÉæZC’G ≈a áµ◊G ¢Vôe hCG ô≤ÑdG ¿ƒæéH ¿Gƒ«◊G áHÉ°UEG øe ócCÉàdG óæY - 4
. äÉØ∏îŸG ™«ªLh åã÷G ¥ôMh É«∏ª©e ïŸG ¢üëa
2001 ôjÉæj ‘ á«HhQhC’G ¥ƒ°ùdG äQGôb (√)
ô¡°TCG 6 IóŸ ´QGõŸG äÉfGƒ«M ™«ªL ≈a º¶©dGh ºë∏dG ≥«MÉ°ùe ±ÓYCG ΩGóîà°SEG ≈∏Y âbDƒe ô¶M ¢Vôa (1)
. 2001 áæ°S ôjÉæj øe ∫hC’G ≈a CGóÑJ
™aôd ¿Gƒ«◊G áª«b øe % 80 ¤EG % 60 øe ô≤ÑdG ¿ƒæéH á°†jôŸG äÉfGƒ«◊G ΩGóYEG øY ¢†jƒ©àdG áª«b ™aQ (2)
äÉjƒàëŸG
. ¿Gƒ«◊G ≈éàæe øY IÉfÉ©ŸG

Gô¡°T 30 øe ÌcCG ÉgôªY ≠∏Ñj ≈àdG á«°TÉŸG ΩGóîà°SEG ΩóY ≈a ¢üî∏àjh” ΩGóYEÓd AGô°ûdG ” ΩÉ¶f áeÉbEG (3)
âÑãj ≈àdG äÉfGƒ«◊G GóYÉe , ¥ô◊ÉH É©«ªL É¡eGóYEG IQhô°V ™e ¿Gƒ«◊G hCG ¿É°ùfEÓd á«FGò¨dG á∏°ù∏°ùdG ≈a
äÉfGƒ«◊G √òg øªK øY ÚMÓØdG ¢†jƒ©J ™e É¡«∏Y áeRÓdG äGQÉÑàNE’G AGôLEG ó©H , ¿ƒæ÷G ¢Vôe øe Égƒ∏N
¤EG AGôLE’G Gò¡H πª©dG ôªà°ùjh % 30 á«∏ëŸG áeƒµ◊Gh øªãdG øe % 70 á«HhQhC’G ¥ƒ°ùdG πªëàJ ¿CG ≈∏Y , πeÉµdÉH
ÉjQÉÑLEG ÓªY Gô¡°T 30 øe ÌcCG ÉgôªY ≈àdG äÉfGƒ«◊G QÉÑàNEG íÑ°üj ¿CG
≈cƒ°ûdG ´ÉîædGh Rƒ∏dGh Úæ«©dGh ïŸG ÓeÉ°T ¢SCGôdG OóM ó≤a , Gô¡°T 30 øe πbCG äÉfGƒ«ë∏d áÑ°ùædÉH ( 4)
, IóëàŸG áµ∏ªŸG πNGO â≤Øf hCG âëHP ≈àdG ÉeCG , ¥ƒ°ùdG ∫hO ≈a Iô£ÿG OGƒŸG øe Gô¡°T 12 øe ÈcCG QÉ≤HCÓd
Öé«a øjô¡°T øe πbCG ôªY ≈a QÉ≤HC’G ÉeCG , É°†jCG Iô£N OGƒªc AÉ©eC’Gh ∫Éë£dGh á«Kƒª«ãdG Ió¨dG É¡«dG ±É°†«a
≈àdG AGõLC’G ™«ªL , ≈eOB’G ∑Ó¡à°SEÓd QÉ≤HC’G √òg Ωƒ◊ Ëó≤J óæY AÉ©eC’Gh á«Kƒª«ãdG Ió¨dG øe ¢ü∏îàdG
. ¥ô◊G ≥jôW øY É¡æe ¢ü∏îàdG Öéj Iô£N OGƒªc äôcP
ÜƒcÉL ¢Vôe) ô°ûÑdG ¿ƒæL øe ¬ÑMÉ°U Éeh ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe ¢Uƒ°üîH á«ŸÉ©dG äÉª¶æŸG äÉ«°UƒJ :É©HGQ
( ôjÉ¨ŸG ´ƒædG–
-: ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe øe ájÉbƒ∏d 1996 ∞«æL ≈a (WHO) á«ŸÉ©dG áë°üdG áª¶æe äÉ«°UƒJ -(CG)
áé°ùfCG hCG AGõLCG É¡©«æ°üJ ≈a πNO äÉéàæe hCG ¢VôŸÉH áHÉ°üe äÉfGƒ«M øe AGõLCG ΩGóîà°SEG ÉeÉ“ ´ƒæ‡.1
. ¿Gƒ«◊G hCG ¿É°ùfE’G ≈a π≤æ∏d πHÉb ≈éæØ°SEG ≈ZÉeO ∫ÓàYEG ¢VGôYCG iCG É¡«∏Y äô¡X á°†jôe äÉfGƒ«M øe
ΩóY ádÉM ≈ah , ÉjQÉÑLEG ô¡¶J ≈àdG ä’É◊G øY ≠∏ÑàdG QÉÑàYEGh ¢VôŸG Qƒ¡X á©HÉàe ∫hódG ™«ªL ≈∏Y Öéj.2
. (unknown)É¡Øbƒe OóëŸG ÒZ ∫hódG óæH â– ∞æ°üJ ±ƒ°S ádhO iCG ≈a ¢Vôª∏d á©HÉàe OƒLh
hCG ¿É°ùfEÓd á«FGò¨dG á∏°ù∏°ùdG ≈a ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe ¿ƒjôH OƒLh πªàëj áé°ùfCG ájCG ∫ƒNóH ∫hódG íª°ùJ ’ .3
. ¿Gƒ«◊G
. IÎéŸG äÉfGƒ«◊G øe áé°ùfCG É¡«a πNój ±ÓYCG ≈∏Y äGÎéŸG ájò¨J ∫hódG ™«ªL ô¶– ¿CG Öéj.4
≈àM âÑãj ⁄ PEG , Iójó°T IQƒ°üH ¢VôŸG É¡«a ô¡X ≈àdG ∫hódG ≈a ≈àM áæeBG ¿ÉÑdCÓdG äÉéàæeh Í∏dG Èà©j.5
. ¿ÉÑdC’G ≥jôW øY ¢VôŸG ∫É≤àfEG ¿B’G
. GOƒLƒe ¿Éc ¿EG ¿ƒjÈdG øe ¢ü∏îàdG í«àJ ™«æ°üàdG á≤jôW âeGO Ée ÉæeBG ÚJÓ«÷G Èà©j.6
. GOƒLƒe ¿Éc ¿EG ¿ƒjÈdG øe ¢ü∏îàJ õ«¡éàdG á≤jôW âeGO Ée áæeBG (Tallow) Ωƒë°ûdG Èà©J.7
øe ºZôdÉHh , IóëàŸG áµ∏ªŸG ≈a É¡æe πbCG áØ∏àîŸG QÉ£bC’G ≈a ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe QÉ°ûàfEG øe IQƒ£ÿG ¿EG.8
äÉjƒàëŸG
¿CG øµÁ ôWÉîª∏d ôjó≤J πªY ΩóY ¿CG PEG (Risk assessment) ôWÉîŸG ôjó≤J äÉ°SGQód IQhô°V ∑Éæ¡a ∂dP
. É¡JÉéàæeh Ωƒë∏dG ƒg IQƒ£ÿG Qó°üe ¿CG Éæª∏Y GPEG á°UÉN áë«ë°U IQƒ°üH ∞bGƒŸG ôjó≤J ΩóY ¤EG iODƒj
ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe øe Égƒ∏N âÑK ∫hO øe IOQƒà°ùe áé°ùfCG øe á«Lƒdƒ«ÑdGh á«f’ó«°üdG OGƒŸG ™«æ°üJ Öéj.9
. ô≤ÑdG ¿ƒæL øe ájOôa ä’ÉM É¡H ≈àdG hCG , ôWÉîŸG ôjó≤J äÉ°SGQO ≥jôW øY
™e ¬«∏Y AÉ°†≤∏d á«aÉµdG Ö«dÉ°SC’G ´ÉÑJEGh ô≤ÑdG ¿ƒæL ¿ƒjÈH áKƒ∏ŸG OGƒŸG øe ¢ü∏îàdÉH ΩÉªàgE’G Öéj . 1.
. iôNC’G äÉHhôµ«ŸG øe ¢ü∏îà∏d Ωóîà°ùJ ≈àdG πFÉ°Sƒ∏d Óª– ó°TCG ¬fCG QÉÑàYC’G ≈a òNC’G
. ¢Vôª∏d ÖÑ°ùŸG ¿ƒjÈdG øY áãjó◊G äÉeƒ∏©ŸG Qƒ¡¶d É©ÑJ QGôªà°SEÉH πFÉ°SƒdG √òg åjó– Öéj . 11
∫É› ≈a á°UÉNh π≤æ∏d πHÉ≤dG ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢VGôeCG ∫É› ≈a åëÑdG ™«é°ûJ Öéj . 12
. ¿Gƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G ≈a ¢VôŸG äÉÑKEÉHh , ÖÑ°ùŸG ¿ƒjÈdG á°SGQOh , ™jô°ùdG ¢ü«î°ûàdG
¢VôŸ ¢Vô©àdG ôWÉ øe ∫ÓbEÓd 2000 á«ŸÉ©dG áë°üdG áª¶æe äÉ«°UƒJ : É°ùeÉN
ô≤ÑdG ¿ƒæL
áHÉ°UE’G áé«àf CÉ°ûæj (ô°ûÑdG ¿ƒæL) ôjÉ¨ŸG ´ƒædG ÜƒcÉL ¢Vôe ¿CG ó«cCÉJ πµH áãjó◊G çÉëHC’G âàÑKCG ó≤d - 1
, Ö°ùàµŸG hCG iOôØdG ÜƒcÉL ¢VôŸ ÖÑ°ùŸG ¿ƒjÈdG øY ∞∏àîj ƒgh , ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢VôŸ ÖÑ°ùŸG ió©ŸG ¿ƒjÈdÉH
π≤àæj iòdG ÖÑ°ùŸÉH á≤«KƒdG á∏°üdG iP ôjÉ¨ŸG ÜƒcÉL ¢Vôeh ô≤ÑdG ¿ƒæL ¿ƒjôH ÚH ¬HÉ°ûàdG Gòg äÉÑKEG ” óbh
ΩÉY ≈a äOÉaCG ≈àdG áª¶æŸG ô¶f á¡Lh ócDƒjh äÉfGƒ«◊G øe áØ∏àîŸG ´GƒfC’G ÚH á«ÑjôŒ hCG á«©«ÑW IQƒ°üH
âdGR Ée ∫É≤àfE’G á≤jôW âfÉc ¿EGh , ôjÉ¨ŸG ÜƒcÉL ¢Vôe ÖÑ°ùe ¬°ùØf ƒg ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe ÖÑ°ùe ¿CG 1996
. AGò¨dG ≥jôW øY ihó©dG ¿EG ∫ƒ≤J ógGƒ°ûdG πc ¿CG ’EG ádƒ¡›
≈∏Y äGÎéŸG ájò¨J Ωó©H ∫hódG ™«ªL ΩGõàdEG ≥jôW øY ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe ≈∏Y AÉ°†≤dG Öéj – 2
≈fGƒ«M π°UCG äGP äÉæ«JhÈH äGÎéŸG ájò¨J ΩóY ôNBG ≈æ©Ã hCG , ÉgQó°üe ¿Éc Éª¡e º¶©dGh ºë∏dG ≥«MÉ°ùe
ÜÉ°ûYC’G ≈∏Y iò¨àj Ée É¡æe äÉfGƒ«◊G Óãªa É¡«∏Y äÉæFÉµdG ˆG ≥∏N ≈àdG ∫ƒ°UC’G ¤EG IOƒ©dG Éæg ßMÓj)
¢SƒeÉædG øY êhôN ƒ¡a ≈fGƒ«◊G ÚJhÈdG ≈∏Y É¡àjò¨J ÉeCG , πHE’Gh õYÉeGh ΩÉæZC’Gh á«°TÉŸG øe äGÎéŸÉc §≤a
. ( ¬YÉÑJE’ IOƒ©dG ¤EG ¿B’G ºZQCG ¬æµdh ¬bôN ¿É°ùfE’G ∫hÉM iòdG ≈¡dE’G
¬dÉ≤àfEG ∫ÉªàMEGh á«°TÉŸG ≈a ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢VôŸ ôWÉîŸG ôjó≤J äÉ°SGQO πª©d ∫hódG πc ™«é°ûJ Öéj – 3
Chronic Wasting) øeõŸG ∫Gõ¡dG ¢VôÃ áHÉ°üŸG πFÉjC’G Ωƒ◊ ΩGóîà°SEG ™æe ™e õYÉŸGh ΩÉæZC’G ¤EG
¤EG ¿’õ¨dGh πFÉjC’G øe ¢VôŸG Gòg ∫É≤àfEG äÉÑKEG ΩóY øe ºZôdÉH ¿Gƒ«◊G hCG ¿É°ùfE’G ájò¨J ≈a ( Disease
. ¿É°ùfE’G
äÉjƒàëŸG
Iójó°T IQƒ£N ájô≤H áé°ùfCG ÉgÒ°†– ≈a âeóîà°SCG ≈àdG ájô£«ÑdG hCG ájô°ûÑdG äÉMÉ≤∏dG πã“ ób – 4
äÉYÉæ°üdG ≈∏Y Öéj Éªc , π≤æ∏d πHÉ≤dG ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢Vôe ¿ƒjôH ≈∏Y É¡FGƒàMEG ∫ÉªàME’
≈ah É¡H ió©ŸG ¿ƒjÈdG OƒLh πªàëj ≈àdG iôNC’G äÉfGƒ«◊G hCG QÉ≤HC’G áé°ùfCG ΩGóîà°SEG ÖæŒ á«f’ó«°üdG
OƒLh á©HÉàe ΩÉ¶f É¡H ≈àdG QÉ£bC’G øe IOQƒà°ùŸG ájô≤ÑdG áé°ùfC’G ΩGóîà°SEG øµÁ ¬fEÉa iƒ°ü≤dG IQhô°†dG ádÉM
™fÉ°üe ¤EGô¶◊G Gòg óàÁh §≤a ájOôa ä’ÉM ≈a OƒLƒe ¬fCG hCG , ¢VôŸG OƒLh äÉÑKE’ ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe
. É°†jCG π«ªéàdG äGô°†ëà°ùe
ºàJ ™«æ°üàdG á≤jôW âfÉc GPEG áæeBG ÚJÓ«÷Gh Ωƒë°ûdG Èà©Jh , áæeBG ¿ÉÑdC’G äÉéàæeh Í∏dG Èà©j – 5
. ió©ŸG ¿ƒjÈdG ≈∏Y AÉ°†≤dÉH á∏«ØµdGh áeRÓdG ÒjÉ©ŸÉH
áë°VGƒdG ÜÉ°üYC’G ádGREG øµª«a ¿ÉeB’G IOÉjõdh ¿B’G ¤EG äÓ°†©dG ≈a ¿ƒjÈdG OƒLh äÉÑKEG ºàj ⁄ – 6
13
äÓ°†©dG øe ájhÉØª«∏dG á«YhC’Gh
Ò£dGh ¿Gƒ«◊G Ωƒ◊ ‘ ´ô°ûdG ºµM

Ée ’EG áMÉHE’G Üƒcôeh ìƒµæeh ¢SƒÑ∏eh Ühô°ûeh ∫ƒcCÉe øe É«fódG QƒeCG øe ôeCG iCG ≈a π°UC’G ¿G Ωƒ∏©ŸG øe
hr CGn ák àn «r en n¿ƒµo jn ¿CGn ’q EGp ¬o ªo ©n £r jn ºm YÉp Wn ≈n ∏n Yn Ék eôq on ‹qn EGp »n Mp hr CGo BÉen ‘p óo Lp CGn ’q πbo ) :¤É©J ˆG ∫ƒ≤d ¢üæH ¬Áô– AÉL
Ql ƒØo Zn ∂n Hq Qn q¿EÉp an OÉm Yn ’n hn Æm ÉHn Òrn Zn ôq £o °VG r øp ªn an ¬p Hp ˆG Òrp ¨n dp πq gp CGo Ék ≤°ùr ap hr CGn ¢ùl Lpr Q ¬o fq EÉp an ôjm õæp Np ºn ◊rn hr CGn Ék MƒØo °ùr eq Ék enO
ΩÉp ©n fr C’G áo ªn « p¡nH ºr µo dn âr ∏q Mp CGo Op ƒ≤o ©o dr ÉHp Gr ƒao hr CGn Gr ƒæo eBn G nøjòp dq G É¡n jq CGn Éjn ) :¤É©J ¬dƒ≤dh 145 :ájC’G - ΩÉ©fC’G :IQƒ°S (ºl «Mp Qq
Ée ¿É«H AÉLh 1 :ájC’G - IóFÉŸG :IQƒ°S (oójôp jo Éen ºo µo ër jn ˆG q¿EGp Ωl ôo Mo ºor àfr CGn hn óp «r °üdG q »∏q op Òrn Zn ºr µo «r ∏n Yn ≈n ∏n àr jo Éen ’q EGp
Ωqo ódr Ghn áo àn «r Ÿrn G ºo µo «r ∏n Yn âr en ôq M)
o :¤É©J ¬dƒb ≈a ΩÉ©fC’G áª«¡H øe ¢VQÉY É¡H ⁄CG Ée hG , É¡JGòd Ωƒë∏dG øe ˆG ¬eôM
ín Hp Po Éen hn ºor à«r cq Pn Éen ’q EGp ™o Ño °ùdG q πn cn CGn BÉen hn áo ë« n £p æq dGhn áo jn Oq În Ÿor Ghn Io Pƒn bo ƒr Ÿrn Ghn áo ≤n æp în ær Ÿor Ghn ¬p Hp ˆG Òrp ¨n dp πq gp CGo BÉen hn ôjp õp ær ÿG
rp ºo ◊rn hn
Ωn ƒr «n dr G ¿p ƒr °ûn rNGhn ºr ogƒr °ûn rînJ Ón an ºr µo æp jOp øep Gr hôo Øn cn nøjòp dq G ¢ùn Äp jn Ωn ƒr «n dr G ≥l °ùr ap ºr µo dp Pn Ωp ’n Rr C’ÉHp Gr ƒªo °ùrp ≤àn °ùnr J r¿CGn hn Öp °üo æq dG ≈∏n Yn
ºm Kr E’p ∞m fp Éénn àeo Òrn Zn ám °ün ªn rn ‘p ôq £o °VG r øp ªn an Ék æjOp Ωn Ón °Sr C’p G ºo µo dn oâ«°Vp Qn hn »àp ªn ©r fp ºr µo «r ∏n Yn oâªr “rn CGn hn ºr µo æn jOp ºr µo dn oâ∏r ªn cr CGn
É¡JGòd äÉeôëŸG øe ≈g ôjõæÿG º◊h , ΩódGh , áà«ŸÉa , (3 :ájC’G - IóFÉŸG :IQƒ°S) (ºl «Mp Qq Ql ƒØo Zn ˆG q¿EÉp an
≈gh) IPƒbƒŸGh , (É≤æN äƒ“ ≈àdG ≈gh) á≤æîæŸG ÉeCGh , ΩÉ©fC’G áª«¡H øe ¢ù«d ôjõæÿG ¿CG Ωƒ∏©ŸG øeh .
¤EG ƒ∏©dG øe iOÎJ ≈àdG ≈g) ájOÎŸGh , (á«cõJ ÒZ øe äƒ“ ≈àM É°üY hCG ôéëH Üô°†J hCG ≈eôJ ≈àdG
Ée πc ójôj) ™Ñ°ùdG πcCG Éeh , (á«còJ ÒZ øe äƒ“ ≈àM iôNCG É¡ë£æJ ≈àdG ≈g) áë«£ædGh , ( äƒªàa πØ°ùdG
âJÉªa ¢VQÉY É¡H ⁄CG ≈àdG ΩÉ©fC’G áª«¡H øe ≈g (É¡à«cõJ ∑GQOEG ºàj ⁄h ¿Gƒ«◊G øe QÉØXCGh ÜÉf hP ¬°SÎaG
á«cõJ ¿hO ,ÉgÒZ øe âë£f hCG , ™ØJôe ¿Éµe øe â£≤°S hCG , âJÉe ≈àM ôéM hCG É°ü©H âHô°V hCG ,á≤æîæe
äÉjƒàëŸG
. É¡ª◊ πcCG Ωôë«aÉ¡æe iCG

’h ¬ahô°†Z ’h ¬Ñ°üY ’h √ó∏L ’h. ¬ªë°T ’h. ¬ª◊ ’. ôjõæÿG øe A≈«°T πcCG πëj ’ -: ΩõM øH ΩÉeE’G ∫Éb
πëj ’h , AGƒ°S ÒÑµdGh Ò¨°üdG ≈ãfC’Gh ôcòdG √ô©°T ’h ¬æÑd ’h ¬aGôWCG ’h ¬°SCGQ ’h ¬ª¶Y ’h ¬ ’h ¬Jƒ°ûM
’h , ìƒØ°ùe ÒZ hCG ÉMƒØ°ùe ¬dÉª©à°SEG ’h ΩódG øe A≈«°T πcCG πëj ’h , √ÒZ ≈a ’h RôN ≈a ’ √ô©°ûH ´ÉØàfE’G
¿EÉa , √óMh OGô÷G ’EG É¡H QƒeCÉŸG IÉcòdG Ò¨H ¬æe πàb Ée ’h ÈdG ¿Gƒ«M øe ¬ØfCG ∞àM äÉe É‡ A≈«°T πcCG πëj
¿Gƒ«M ¬ë£f hCG , äÉªa ƒ∏Y øe §≤°S hCG , äƒÁ ≈àM A≈«°ûH Üô°V hCG , äƒÁ ≈àM ÈdG ¿Gƒ«M øe A≈«°T ≥æN
Ée πc ∑QOCG ¿EÉa , ó«°üdG É°TÉM ôNBG ¿Gƒ«M hCG ™Ñ°ùdG ¬∏àb Ée ’h , ¬æe A≈«°T πcCG πëj Óa ∂dP øe äÉªa ôNBG
.14ˆG Ò¨d íHP ¿Gƒ«M πcCG πëj ’h , ¬∏cCG Ωôëj ’ É‡ ¿Éc ¿EG ¬∏cCG ∫ÓM ƒ¡a ≈còa É«M ÉfôcP
: »gh Úª∏°ùŸG AÉª∏Y ™«ªL ÚH ¥ÉØJEÉH É¡∏cCG Rƒéj ájÈdG äÉfGƒ«◊G øe á«dÉàdG ´GƒfC’G √ògh
áo ªn « p¡nH ºr µo dn âr ∏q Mp CGo Op ƒ≤o ©o dr ÉHp Gr ƒao hr CGn Gr ƒæo eBn G nøjòp dq G É¡n jq CGn Éjn ) :¤É©J ¬dƒ≤d ( õYÉŸG , ºæ¨dG , ô≤ÑdG , πHE’G) ΩÉ©fC’G .1
¿C’h 1 :ájC’G - IóFÉŸG :IQƒ°S (oójôp jo Éen ºo µo ër jn ˆG q¿EGp Ωl ôo Mo ºor àfr CGn hn óp «r °üdG q »∏q op Òrn Zn ºr µo «r ∏n Yn ≈n ∏n àr jo Éen ’q EGp ΩÉp ©n fr C’G
áMÉHEG ≈a ΩÉY π«dO Gògh . ΩÓ°SE’Gh á«∏gÉ÷G ≈a É¡eƒ◊ ¿ƒ©«Ñjh É¡fƒ∏cCÉj ¢SÉædG ∫õj ⁄h , äÉÑ«£dG øe ΩÉ©fC’G
¢üæH ˆG ¬eôM Ée ’EG äÉfGƒ«◊G Ωƒ◊ πcCG
ÉëHòa áë∏W ≈HCG ¤EG É¡H âÑgòaÉ¡àcQOCÉa ¿Gô¡¶dG øY ÉÑfQCG ÉæéØfCG ∫Éb ¢ùfCG åjó◊ ¬∏cCG ìÉÑe ƒgh ÖfQC’G.2
( ¬«∏Y ≥Øàe) ¬∏Ñ≤a º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¤EG Égòîah É¡ØàµH å©Hh
( π«dódG Ωƒª©d) AÉÑ¶dG.3
( π«dódG Ωƒª©d) ≈°ûMƒdG ô≤ÑdG.4
( π«dódG Ωƒª©d) ≈°ûMƒdG QÉª◊G.5
( π«dódG Ωƒª©d ) πYƒdG.6
¿É«ªéYCG √GƒHCG) ¿hPÈdGh ,( ¿É«HôY √GƒHCG) ≥«à©dGh , ±ô≤ŸGh , Úé¡dGh , ¿hPÈdGh , ≥«à©dG ¬æeh π«ÿG.7
ÉŸ áeC’G AÉª∏Y ¥ÉØJEÉH É¡∏cCG Rƒéj ´GƒfC’G √òg πch , (¢ùµ©dG) ±ô≤ŸGh ,( á«ªéYCG ¬eCGh ≈HôY √ƒHCG) Úé¡dGh ,(
≈a ¿PCGh , á«∏gC’G ôª◊G Ωƒ◊ øY È«N Ωƒj º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ≈¡f ” ¬æY ˆG ≈°VQ ôHÉL ihQ
á«gGôc ¿hO É≤∏£e π«ÿG º◊ πcCG RƒL øªa π«ÿG Ωƒ◊ Ωôëj ⁄ øe ≈a π«°üØJ ∑Éæg øµdh . ∫É¨ÑdG Ωƒ◊
ÉeGôM ≈ª°ùj ’h ¬∏cCÉH ºKCÉj áØ«æM ƒHCG ∫Ébh , ±ÉæMC’Gh á«µdÉŸÉc ágGôµdG ™e RƒL øeh , á∏HÉæ◊Gh á«©aÉ°ûdÉc
8 :ájC’G - πëædG :IQƒ°S ( n¿ƒªo ∏n ©r Jn ’n Éen o≥∏o rîjn hn ák æn jpRhn É ngƒÑo cn Îrn dp Òn pª◊G
rn hn ∫Én ¨n Ñp dr Ghn πn «r ÿG
rn hn ) :¤É©J ¬dƒ≤H èàMGh
15
áæjõdGh Üƒcô∏d ≈g ∫Ébh
äÉjƒàëŸG
¥ÉØJEÉH Qƒ«£dG øe ¬∏cCG Ωôëj ’ Ée

-: ¥ÉØJEÉH É¡∏cCG Rƒéj ≈àdG Qƒ«£dG ôcP ≈∏j Éª«ah
âNGƒØdG – ΩÉª«dG – ≈°ùHódG – iôª≤dG ¬æeh) ΩÉª◊G , ôHÉæ≤dG , ≈côµdG , êGQódG , RhC’G , §ÑdG , êÉLódG
Iƒ©°üdG É¡æeh) ÒaÉ°ü©dG , ´QõdG ÜGôZ , ≥«fô¨dG , ( ≈WÉbôdG – É£≤dG – πé◊G – ∫RGƒ÷G – ¿É°TQƒdG –
( Iôª◊G - ô¨ædG – QhRQõdG –
π«dO Qƒ«£dG √òg áMÉHEG ≈a ¿ƒª∏°ùŸG É¡«∏Y óæà°ùj ≈àdG ádOC’Gh , ágGôc ÓH Úª∏°ùŸG ´ÉªLEÉH Qƒ«£dG √òg πc
Ék MƒØo °ùr eq Ék enO hr CGn ák àn «r en n¿ƒµo jn ¿CGn ’q EGp ¬o ªo ©n £r jn ºm YÉp Wn ≈n ∏n Yn Ék eôq on ‹qn EGp »n Mp hr CGo BÉen ‘p óo Lp CGn ’q πbo ) :¤É©J ∫Éb áeÉ©dG ájB’G
:IQƒ°S (ºl «Mp Qq Ql ƒØo Zn ∂n Hq Qn q¿EÉp an OÉm Yn ’n hn Æm ÉHn Òrn Zn ôq £o °VG r øp ªn an ¬p Hp uˆG Òrp ¨n dp πq gp CGo Ék ≤°ùr ap hr CGn ¢ùl Lpr Q ¬o fq EÉp an ôjm õæp Np ºn ◊rn hr CGn
»q Ñp æq dG ∫ƒ n °So ôq dG n¿ƒ©o Ñp àq jn nøjòp dq G) :¤É©J ∫Éb Éæd ˆG πMCG ≈àdG äÉÑ«£dG øe Qƒ«£dG √òg ¿ƒch 145 :ájC’G - ΩÉ©fC’G
äÉ p Ñn «q £dGq ºo ¡o dn πq ëp jo hn ôp µn ær Ÿor G øp Yn ºr ogÉn¡ær jn hn ±h p ôo ©r Ÿrn ÉHp º ogôo eo CÉr jn π«p ‚rp E’p Ghn Ip GQn ƒr àq dG ‘p ºr og nóæYp Ék Hƒoàµr en ¬o fn hoóép jn …òp dq G »q eq ’Go
Gr ƒ©o Ñn Jq Ghn √o hôo °ün fn hn √o hQo õq Yn hn ¬p Hp Gr ƒæo eBn G nøjòp dq Éan ºr p¡«r ∏n Yn âr fn Écn »àp dq G ∫n Ón ZCr ’Ghn ºr ogôn °Ur EGp ºr ¡o ær Yn ™o °†n jn hn nåFp BÉÑn ÿGrn ºo p¡«r ∏n Yn Ωo ôq ën jo hn
157 :ájC’G - ±GôYC’G :IQƒ°S ( n¿ƒëo ∏p Ør Ÿor G ºo og ∂n Äp n`dn hr CG ¬o ©n en ∫n õfp CGo …n òp dq G Qn ƒæq dG
o
16
¥ÉØJEÉH ôëÑdG ¿Gƒ«M øe ¬∏cCG Ωôëj ’ Ée
íl ∏r ep Gòn n` ngnh ¬o Ho Gôn °Tn ≠l Fp BÉ°Sn läGôn ao Ül òr Yn Gòn n` ng ¿Gp ôn ër Ñn dr G …ƒp àn °ùr jn Éen hn ) :¤É©J ¬dƒ≤d ¿ƒª∏°ùŸG ™ªLCG ¬∏ëHh : ∂ª°ùdG
ºr µo ∏q ©n dn hn ¬p ∏p °†r an øep Gr ƒö àn Ñr àn dp ôn NGp ƒn en ¬p «ap ∂n ∏r Øo dr G iôn Jn hn É¡n fn ƒ°ùo Ñn ∏r Jn ák «n ∏r Mp n¿ƒLo ôp rînà°ùnr Jhn Ék jq ôp Wn Ék ª◊rn n¿ƒ∏o co CÉr Jn πq co øep hn êl ÉLn CGo
Éæd â∏MCG” º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb : ∫Éb ôªY øHG åjó◊h , 12 :ájC’G - ôWÉa :IQƒ°S ( n¿hôo µo °ûnr J
17
” ∫Éë£dGh óÑµdG ¿ÉeódGh , OGô÷Gh äƒ◊Éa ¿Éàà«ŸG ÉeCG , ¿ÉeOh ¿Éàà«e
¿Gƒ«◊G Ωƒ◊ ≈a ´ô°ûdG ¿É«H" åëH ¤EG ™Lôj ¬∏cCG Ωôëj Éeh ¬∏cCG πëj Ée ¿CÉ°T ≈a π«°UÉØàdG øe ójõŸh
" Ò£dGh
ΩódGh áà«ŸG πcCG Ëô– ‘ á∏©dG

-: áà«ŸG Ëô– ≈a á∏©dG
∫ÓN øe ¬Jƒe hCG ¿É°ùfE’G Qô°V ≈a ÖÑ°ùàJ ¤G ¢VGôeC’G ∫É≤àfEG ≈g áà«ŸG Ëô– ≈a á∏©dG ¿CG AÉ¡≤ØdG iôj
√òg äGRGôaEGh Ωƒª°S hCG ( äÉ«∏«Ø£dGh , ÖdÉë£dGh , äÉjô£ØdGh , äÉ°ShÒØdGh , ÉjÎµÑdÉc ) äÉHhôµ«ŸG
ÚJhôH ¿CG åëÑdG Gòg ∫ÓN øe ∂dP ¤EG ∞«°VCGh , ( ≈FGò¨dG ºª°ùàdÉH ±ô©j Ée ¤EG iODƒJ ≈gh)äÉHhôµ«ŸG
ÉeóæYh , ¿ƒjÈdÉH ≈ª°ùj Ée ƒgh ió©e ÚJhôH ¤EG ¬FGòZ ¤EG ¬àaÉ°VEG ó©H ¿Gƒ«◊G º°ùL πNGO ∫ƒëàj áà«ŸG
äÉjƒàëŸG
≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢VGôeCÉH ÜÉ°üj ió©ŸG ÚJhÈdG É¡«a ¿ƒµJ ≈àdG äÉfGƒ«◊G √òg Ωƒ◊ ≈∏Y ¿É°ùfE’G iò¨àj
≈a ô¡X iòdG ¢VôŸG ƒg ôjÉ¨ŸG ÜƒcÉL ¢Vôe) ió«∏≤àdG ÜƒcÉL ¢VôŸ ôjÉ¨ŸG ÜƒcÉL ´ƒædG øe ≈éæØ°SE’G
.(ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe Qƒ¡¶d ÉÑMÉ°üe ¿É°ùfE’G
- : ΩódG Ëô– ‘ á∏©dG
iò¨j ƒgh , ¿É°ùfE’G hCG ¿Gƒ«◊G º°ùL øe IOQhC’Gh ÚjGô°ûdG ≈a iôéj iòdG êõ∏dGôªMC’G πFÉ°ùdG ∂dP ƒg ΩódG
á◊É°U áÄ«H ƒgh , Úà«∏µdG ∫ÓN øe º°ù÷G êQÉN É¡LGôNE’ IQÉ°†dG OGƒŸG πªëj Éªc , áé°ùfC’Gh ÉjÓÿG ™«ªL
äÉHhôµ«ŸG ¢†©H äGRGôaEG áé«àf hCG É¡H çƒ∏e ΩÉ©W πcCG øY âéàf Ωƒª°S iCG πªëj ƒgh , äÉHhôµ«ŸG ƒªæd GóL
¬«∏Y iò¨J iòdG AGò¨dG ∂dP ƒ¡a ΩódG ¬∏ªëj iòdG AGò¨dG ¤EG Éfô¶f GPEÉa , ¿ƒHôµdG ó«°ùcG ≈fÉK RÉZ πªëjh ,
Ö«côJ ≈a πNóJ á£«°ùH á«ægO ¢VÉªMCG , ájOÉMCG äÉjôµ°S , á«æ«eCG ¢VÉªMCG ¤EG ¬∏jƒ– ó©H ¿É°ùfE’G hCG ¿Gƒ«◊G
áë°üH äô°VCG QÉ°V ´ƒf ¤EG âdƒ– hCG Qô°†dG πª– AGò¨∏d á£«°ùÑdG äÉfƒµŸG √òg âfÉc GPEÉa , º°ù÷G ÉjÓN
ΩódGh º¶©dGh ºë∏dG ¥ƒë°ùe áaÉ°VEG ó©H ¬aÉ°ûàcEG ” ió©e ÚJhôH ’EG ƒg Ée ¿ƒjÈdGh , ¿É°ùfE’G hCG ¿Gƒ«◊G
, ¿É°ùfE’Gh ¿Gƒ«◊G ≈a ≈éæØ°SE’G ≈ZÉeódG ∫ÓàYE’G ¢VGôeCG Qƒ¡X ≈a Éjƒb ÉÑÑ°S ¿Éch äÉfGƒ«◊G ≥FÓY ¤EG
øjô°û©dGh iOÉ◊Gh øjô°û©dG ¿ô≤dG ≈a ¿É°ùfE’G É¡Ø°ûàcEG π∏©d ΩódGh áà«ŸG πcCG ΩôM øe ¿ÉëÑ°ùa
á°UÓÿG
- : »JB’G åëÑdG Gòg øe ÚÑJ
¿É°ùfE’G É¡aô©j ⁄ IójóL ¢VGôeCG Qƒ¡X ∫ÓN øe ÉgÒZ Qô°Vh ÉgQô°V ¤EG iODƒj äÉbƒ∏îŸG ô£a Ò«¨J ¿CG.1
πÑb øe
É¡«∏Y Iô£«°ùdGh (¢VGôYC’G Qƒ¡X πÑb) GôµÑe É¡aÉ°ûàcEG Ö©°U ¢VGôeC’G √òg ¿CG.2
IÉaƒdG ¤EG ájÉ¡ædG ≈a iODƒJh πà≤e ≈a ≈Ñ°ü©dG RÉ¡÷G Ö«°üJ ¢VGôeC’G √òg ¿CG.3
áMOÉa ájOÉ°üàbEG ôFÉ°ùN ≈a âÑÑ°ùJ ¢VGôeC’G √òg ¿CG.4
Üƒ©°T ÚH ÖYôdGh ôYòdGh ±ƒÿG QÉKCG ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢VôŸ ÉÑMÉ°üe ôjÉ¨ŸG ´ƒædG ÜƒcÉL ¢Vôe Qƒ¡X ¿CG.5
⁄É©dG ∫hO
AGòZ ≈a áª«∏°ùdG Iô£ØdG ¤EG IOƒ©dÉH ¿B’G iOÉæj á«ŸÉ©dG ¬JÉª¶æeh á«dhódG ¬JÉ°ù°SDƒÃ Ωƒ«dG ⁄É©dG ¿CG.6
äÉjƒàëŸG
¿É°ùfE’G hCG ¿Gƒ«◊G

áaÉ°VEG ¿ƒµJ º°ù÷G πNGO ió©ŸG ÚJhÈdG øjƒµJ ∫ÓN øe äô¡X ≈àdGh ΩódGh áà«ŸG πcCG Ëô– ≈a á∏©dG ¿CG.7
πÑb øe É¡aÉ°ûàcEG ” IÒãc π∏Y ¤EG
hCG ¿É°ùfE’G ≈a ∂dP ¿Éc AGƒ°S ô£ØdG Ò«¨J ∫ÓN øe ∂dPh ¬dÓ°VEGh ¿É°ùfE’G ájGƒZ ≈a ÜhDhO ¿É£«°ûdG ¿CG.8
ÒÑÿG º«∏©dG ˆG óæY øe º«¶©dG ¿BGô≤dG ¿G ≈∏Y ≥jó°üJ Gòg ≈ah ¿Gƒ«◊G
≥FÓY ≈∏Y iò¨J iòdG ¿Gƒ«◊G áé°ùfCG ≈a (º«KGô÷G øe ´ƒf iCG ¤EG Ö°ùàæj ’) ió©ŸG ÚJhÈdG OƒLh ¿CG.9
AÉª∏©dG É¡eÉeCG QÉM Iõé©e ¬JGP óM ≈a ƒg √ÒZ ¿hO ≈fGƒ«M ÚJhôH ≈∏Y iƒà–
º°ù÷G ∫ÓàYEG hCG áë°U ≈a É«°ù«FQ GQhO Ö©∏j AGò¨dG ¿CG.10
á«°UƒJ
Üô°ûŸGh πcCÉŸG ‘ ¿É°ùfE’G hCG ¿Gƒ«◊G ô£a Ò«¨J Ωó©H á«°UƒàdG øµÁ åëÑdG Gòg ∫ÓN øe
¿ƒµdG Gòg ‘ ¥ƒ∏ …CG Iô£a Ò«¨J ≈∏Y Dhôéj øŸ ájôjò– áNô°U á«°UƒàdG πª°ûJh , íµæŸGh
áª«Nh ¿ƒµJ ∂dP áÑë ¿C’ OÉªL hCG ¿Gƒ«M ¿Éc AGƒ°S
äÉ◊É°üdG ºàJ ¬àª©æH iòdG ˆóª◊Gh
¢ûeGƒ¡dG
.7104 ¢U çGÎ∏d ¿ÉjôdG QGO á©ÑW , ≈ÑWô≤dG Ò°ùØJ– 1
ôªY øHEG ˆG óÑY øY √óæ°ùe ≈a óªMCG ΩÉeE’G ¬LôNCG – 2
. ( 549- 548) áYÉÑ£∏d ô°üe QGO ≈fƒHÉ°ü∏d Ò°SÉØàdG IƒØ°U ` 3
. ÉYƒaôe hôªY øH ˆG óÑY øY º∏°ùe ΩÉeE’G ¬LôNCG ` 4
. ( 630 – 629) 3 ê ähÒH – ËôµdG ¿BGô≤dG QGO Òãc øH Ò°ùØJ ô°üà ` 5
738¢U ≈∏YC’G IQƒ°S Ò°ùØJ – á«Hô©dG ájQƒ¡ª÷G áÑàµe – ihÉ°†«Ñ∏d πjhCÉàdG QGô°SCGh πjõæàdG QGƒfCG ` 6
É«LƒdƒæµàdGh ≈ª∏©dG åëÑdG á«ÁOÉcCG á©ÑW – á«fƒjÈdG ¢VGôeC’G ` 7
OIE8 , 2001 ` 8
äÉjƒàëŸG
manual on spongiform encephalopathy FAO,1998 ` 9
` OIE ,1996 10
` FAO ,Bovine spongiform encephalopathy ,1993 11
32 ¢U 2001 ≈ª∏©dG åëÑdG ºYód ájô°üŸG á«©ª÷G äÉYƒÑ£e øe – ô≤ÑdG ¿ƒæL ` 12

Fact sheet No .113 ,revised December ,2000 13
388 ¢U çGÎdG QGO á©ÑW – ¬∏cCG Ωôëj Éeh ¬∏cCG πëj Ée ÜÉàc– ΩõM øH’ ≈∏ëŸG ` 14
¿Gƒ«◊G Ωƒ◊ ≈a ´ô°ûdG ¿É«H " – á«∏ª©dG á°SQÉªŸGh á«eÓ°SE’G á©jô°ûdG ÚH íFÉHòdG ô“Dƒe èeÉfôH ` 15
óª á©ªL ≈∏Y /O.CG "Ò£dGh
á«∏ª©dG á°SQÉªŸGh á«eÓ°SE’G á©jô°ûdG ÚH íFÉHòdG ô“Dƒe èeÉfôH ` 16
≈æ£bQGódGh ≈≤¡«ÑdGh ¬LÉe øHGh ≈©aÉ°ûdGh (¬Øbh íë°Uh) óªMG √GhQ ` 17
Qƒ°üdG ≥ë∏e
äÉjƒàëŸG
äÉjƒàëŸG
‫ﺍﻟﻤﺆﺗﻤﺮ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻲ ﺍﻟﺜﺎﻣﻦ ﻟﻺﻋﺠﺎﺯ ﺍﻟﻌﻠﻤﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ‬ ‫‪82‬‬
‫‪äÉjƒàëŸG‬‬
áHÉHòdG »MÉæL ‘ AGhódGh AGódG

ø°ùM º«gGôHEG ≈Ø£°üe /.O.CG
¢VGôeCÓd á∏bÉædG äGô°û◊G äÉ°SGQOh çÉëHCG õcôe ôjóeh á«Ñ£dG äGô°û◊G PÉà°SCG
ô°üe – IôgÉ≤dG – ôgRC’G á©eÉL – (ÚæH) Ωƒ∏©dG á«∏c
äÉjƒàëŸG
¢üî∏ŸG
Gòg ‘ Úµµ°ûàŸG ≈∏Y Oô∏d . r ∫ƒ°Sô∏d "ÜÉHòdG åjóM " ‘ AGhódGh AGódG ≈∏Y ±ô©à∏d åëÑdG Gòg AGôLEG ”
. (äÉjô£a) IÒªÿG øe ÚYƒf ‹G áaÉ°VE’ÉH , ΩGô÷G áÑdÉ°Sh áÑLƒe ÉjÎµÑdG øe ´GƒfCG 9 ∫õY ” . åjó◊G
Musca á«dõæŸG áHÉHòdG : »gh äGô°û◊G øe ´GƒfCG á©HQC’ ô°ùjC’Gh øÁ’G ÚMÉæ÷G øe äÉæFÉµdG √òg ∫õY ”
,Phlebotomus papatasi πeôdG áHÉHP , Muscina stabulans áHPÉµdG πÑ£°U’G áHÉHP , domestica
,Iõ«`÷G) äÉ¶aÉ ‘ áØ∏à äÉÄ«H øe äGô°û◊G √òg ™«ªŒ ” . Culex pipiens á«dõæŸG á°Vƒ©ÑdGh
äÉæFÉµdG ∫õY ” . »FÉHô¡µdG ¢Vƒ©ÑdG •ÉØ°ûH hCG á«FGƒ¡dG áµÑ°ûdG á£°SGƒH ∂dPh (AÉæ«°S ÜƒæLh IôgÉ≤dG
äÉæFÉµdG øe OóY ÈcCG ∫õ©d ∂dPh ájQÉ«àNG ÒZh ájQÉ«àNG áØ∏à á«FGòZ •É°ShCG â°S ΩGóîà°SÉH á≤«bódG
OóY ÈcG ΩódG RƒàHôJh IÒªÿG ¢ü∏îà°ùÃ …ò¨ŸG QÉLB’G •É°ShCG øe ádhõ©ŸG ÉjÎµÑdG OGóYCG â∏é°S . á≤«bódG
‘ …ÒàµH ´ƒf iƒbG âfÉc (ä 88) Bacillus circulans ÉjÎµH ¿G á°SGQódG âàÑKCG ádhõ©ŸG ´GƒfC’G πc ÚH
. I≈∏YÉa ÌcC’G á«°†jC’G IOÉŸG RGôaG
äô¡XCG . áHPÉµdG πÑ£°U’G áHÉHPh á«dõæŸG áHÉHòdG øe πµd øÁC’G ìÉæ÷G øe Ò£ÿG ´ƒædG Gòg ∫õY ” ó≤dh
ójó– ”h á«JÉehQG á©«ÑW äGP Öcôe É¡fCG ÖFGƒ°ûdG øe á«dÉÿG á«°†jC’G IOÉª∏d á«FÉ«ª«µdGh á«FÉjõ«ØdG äÉØ°üdG
´GƒfCG ≈∏Y IOÉŸG √ò¡d »Hhôµ«ŸG ó°V •É°ûædG á°SGQO ” . C30H37N4SO9 »gh Ö`côª∏d á«FÉ«ª«µdG á¨«°üdG
ÖcôŸÉH GÒKCÉJ ÉgÌcCG âfÉch ÜÉHòdG êQÉ``N øe iôNCG äÉHhôµ«eh ÜÉHòdG øe ádhõ©ŸG äÉHhôµ«ŸG øe IÒãc
IQÉ°†dG ÉjÎµÑdG ƒ‰ §«ÑãJ á«∏ªY çGóME’ ±Éc õ«côJ πbG ¿Éch ¢VGôeCÓd áÑÑ°ùŸG ΩGô÷G áÑLƒe ÉjÎµÑdG »g
. 5 ug/ml ƒg
áeó≤ŸG
ÚH ábÓ©dG ¿EG å«M , IÒãŸG äÉ°SGQódG øe Èà©j äGô°ûë∏d áÑMÉ°üŸG äÉHhôµ«ŸG ∫É› ‘ åëÑdG ¿G
äÉHhôµ«ŸG QhO ¿CG . á°ûHÉ©àe hCG á«∏«aÉµJ ábÓY hCG §≤a Phoresy πªM ábÓY ¿ƒµJ ób äGô°û◊Gh äÉHhôµ«ŸG
,(1935) Taylor AÉª∏©dG øe ójó©dG á£°SGƒH ¬à°SGQO ” . AGò¨dG OÉ°ùaG hCG ¢VôŸG π≤f ‘ äGô°ûë∏d áÑMÉ°üŸG
¢ûbÉf ó≤dh . (1982) Mcoay et al , (1980) Alcanos and Frishman , (1973) Grecnberg
Fouda , (1982) Breznak πãe äGô°û◊G øe áØ∏àîŸG ´GƒfC’Gh äÉHhôµ«ŸG ÚH á°ûjÉ©ŸG ábÓY ¿hôNBG AÉª∏Y
´GƒfG (1986) Ghanem et al ¢üëa . (2000 ,1980b ,1998a ,1996) Hassan et al , (1984)
. äGô°û◊G øe áØ∏à ´GƒfG áKÓK AÉ°†YG ‘h »LQÉÿG í£°ùdG ≈∏Y IóLGƒàŸG ÉjÎµÑdG
øe ´ƒf …CG áëæLC’ áÑMÉ°üŸG áØ∏àîŸG äÉHhôµ«ŸG ´GƒfCG ¢SQO ≈ÑæLCG hCG »HôY ™Lôe …CG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ºàj ⁄
. »∏ëŸGh ‹hódG iƒà°ùŸG ≈∏Y ∫ÉéŸG Gòg ‘ Ωó≤j åëH ∫hCG ƒg åëÑdG Gòg Èà©jh . ÜÉHòdG
äÉjƒàëŸG
ÜÉHòdG øe ´GƒfCG áKÓK »MÉæL ≈∏Y IóLGƒàŸG äÉHhôµ«ŸG øe áØ∏àîŸG ´GƒfC’G ∫õY ‹G ‹É◊G åëÑdG ±ó¡j
∫ƒ°UƒdG πLG øe ∂dPh , á°Vƒ©ÑdG ¤G áaÉ°VE’ÉH πeôdG áHÉHP , áHPÉµdG πÑ£°U’G áHÉHP , á«dõæŸG áHÉHòdG : »g
.º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG åjó◊ ÉbGó°üe ÜÉHòdG »MÉæL ‘ AGhódGh AGódG ≈∏Y ±ô©àdGh á«ª∏Y ≥FÉ≤M ‹G
. IGhôdG øe ójó©dG √GhQ Éªc . áë«ë°üdG åjOÉMC’G øe ƒgh
: Ék æàeh Gk óæ°S : …ƒÑædG åjó◊G

Ék °†jCGh . (áHÉHòdG åjóM ‘ áHÉ°UE’G) ¬HÉàc ‘ ¬æàeh åjó◊G óæ°S , ôWÉN Óæe º«gGôHEG π«∏N /QƒàcódG) ôcP
ihQ ó≤dh . ájƒÑædG åjOÉMC’G ‘ á«ª∏©dG äGQÉ°TE’G ¬HÉàc ‘ ¬æàeh åjó◊G óæ°S º«æZ ΩQÉc /QƒàcódG ¬æY π≤f
: πãe IGhôdG øe ójó©dG åjó◊G
GPEG ) : º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫ƒb Iôjôg ≈HCG øY ¬æf`¢S ≈a ¬LÉe øHGh √``í«ë°U ≈a …QÉîÑdG ihQ
,QGõÑdG √ôcP . ( AÉØ°T ôNB’G ≈ah AGO ¬«MÉæL óMCG ≈a ¿EÉa , ¬Yõæ«d ºK ¬°ùª¨«∏a ºcóMCG ÜGô°T ≈a ÜÉHòdG ™bh
.(ÒÑ◊G ¢ü«î∏J) ≈a ôéM øHGh ,(í«HÉ°üŸG IÉµ°ûe) ≈a iõjÈàdG ∂dòch
≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb ∫Éb ¬fCG Iôjôg ≈HCG øY √óæ°ùe ≈a óªMCGh ¬ææ°S ≈a ¬LÉe øHGh ¬ë«ë°U ≈a …QÉîÑdG ihQh
≈ah AGO ¬«MÉæL óMCG ≈a ¿EÉa ,¬Yõæ«d ºK - ¬∏c - ¬°ùª¨«∏a ºcóMCG ÜGô°T ≈a ÜÉHòdG ™bh GPEG ) :º∏°Sh √≈∏Y ˆG
. ( ÒÑ◊G ¢ü«î∏J) ≈a ôéM øHGh , ( í«HÉ°üŸG IÉµ°ûe ) ≈a …õjÈàdG ∂dòch , QGõÑdG √ôcP . ( AÉØ°T ôNB’G
ÜÉHòdG ™bh GPEG ) : ∫Éb º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG Iôjôg ≈HCG åjóM øe ¬ë«ë°U ≈a iQÉîÑdG ihQh
≈a OQh Éªc, √ƒ°ùªZEG ≈æ©j √ƒ∏≤eGh . ( AÉØ°T ôNB’G ≈ah AGO ¬«MÉæL óMCG ≈a ¿EÉa , √ƒ∏≤eÉa ºcóMCG AÉfEG ≈a
.ÒKC’G øH’ ájÉ¡ædG
≈MÉæL
r óMCG ) :∫Éb º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG iQóÿG ó«©°S ≈HCG øY ¬ææ°S ≈a ¬LÉe øHG ihQh
. ( AÉØ°ûdG ôNDƒjh º°ùdG Ωó≤j ¬fEÉa ,√ƒ∏≤eÉa ,ΩÉ©£dG ≈a ™bh GPEÉa , AÉØ°T ôNB’Gh º°S ÜÉHòdG
¿EG ) :∫Éb º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG iQóÿG ó«©°S ≈HCG øY Éª¡«ææ°S ≈a ¬LÉe øHGh ≈FÉ°ùædG ihQh
. ( AÉØ°ûdG ôNDƒjh º°ùdG Ωqó≤j ¬fEÉa , √ƒ∏≤eÉa , ΩÉ©£dG ‘ ™bh GPEÉa , AÉØ°T ôNB’Gh º°S ÜÉHòdG ≈MÉæL
r óMCG ‘
( iô¨°üdG °ùdG) ≈a »FÉ°ùædG øY Gô°üà ÉãjóM (1) ( áLÉLõdG ìÉÑ°üe ) ÖMÉ`°U OQhCG óbh , Gòg
ºcóMCG AÉfEG ≈a ÜÉHòdG ™bh GPEG ) : ßØ∏H , ÖFP ≈HCG øHG øY ¿É£≤dG ó«©°S øH ≈«ëj øY ≈∏Y øH hôªY øY
. ( ¬∏≤ª«∏a
»æKóM : ∫Éb ÖFP ≈HCG øHG ÉæKqóM , ≈«ëj ÉæKqóM : ∫É≤a , É°†jCG , √óæ°ùe ‘ óªMCG çsóM ÖFP ≈HCG øHG øYh
ÜÉHòdG ™bh GPEG ) : ∫Éb º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG øY , …QO`ïdG ó«©°S ≈HCG øY , áª∏°S ≈HCG øY ódÉN øH ó«©°S
äÉjƒàëŸG
. ( √ƒ∏≤eÉa ºcóMCG ΩÉ©W ‘

Iôjôg ≈HCG øY ó«©°S ≈HCG øH ó«©°S øY , π°†ØdG øH º«gGôHG øY ™«ch øY , Ék °†jCG , √óæ°ùe ‘ óªMCG ihQh
, ¬Lôîj ºK ¬°ùª¨«∏a ¬HGô°T hCG ºcóMCG ΩÉ©W ‘ ÜÉHòdG ™bh GPEG) :º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb : ∫Éb
. ( AGódG Ωuó≤j ¬fEGh , AÉØ°T ôNB’G ‘h AGO ¬«MÉæL óMCG ‘ ¿EÉa
,Iôjôg ≈HCG øY , ídÉ°U ≈HCG øY , ´É≤©≤dG øY , óª øY , å«d øY , ¢ùfƒj øY , Ék °†jCG , √óæ°ùe ‘ óªMCG ihQh
AÉfEG ‘ ™bh GPEÉa , AÉØ°T ôNB’G ‘h AGO ¬«MÉæL óMCG ‘ ÜÉHòdG ¿EG):∫Éb ¬fCÉª∏°Sh √≈∏Y ˆG iπ°ü¡∏dG ∫ƒ°SQ øY
.(¬Lôîj ºK ,AGódG ¬«a …òdÉH ≈≤àj ¬fEÉa ,¬°ùª¨«∏a ºcóMCG
≈HCG øY ,¢ùfCG øHG ˆG óÑY øH áeÉªK øY ,áª∏°S øH OÉªM øY ,ÜôM øH ¿Éª«∏°S øY ¬ææ°S ‘ »eQGódG ihQ
¬«MÉæL óMCG ‘ ¿EÉa , ¬°ùª¨«∏a ºcóMCG AÉfEG ‘ ÜÉHòdG ™bh GPEG ) :∫Éb º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG øY Iôjôg
. ( AÉØ°T ôNB’G ‘h AGO
øH ó«ÑY øY , º«J ≈æH ¤ƒe º∏°ùe øH áÑàY øY ,ôØ©L øH π«YÉª°SG ø`Y , áÑ«àb øY ¬ë«ë°U ‘ …QÉîÑdG ihQh
ºcóMCG AÉfEG ‘ ÜÉHòdG ™bh GPEG ) : ∫Éb º∏°Sh √≈∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG Iôjôg ≈HCG øY ,≥jQR ≈æH ¤h`Ω ÚæM
. ( AGO ôNB’G ‘h AÉØ°T ¬«MÉæL óMCG ‘ ¿EÉa , ¬Mô£«d ºK ¬∏c ¬°ùª¨«∏a
∫ƒM ¬«a ∫hC’G π°üØdG π©Lh , ¬HÉàc øe πeÉc ÜÉH ‘ áHÉHòdG åjóM óæ°S (2) ( áHÉ°UE’G ) ÜÉàc ÖMÉ°U ™Ñq àJ
,Ék °ùªN É¡«a ∫hÉæàa åjó◊G ¥ôW ÉeCG . åjó◊G Gòg ó«fÉ°SCG á°SGQO ∫ƒM ¬«a ÊÉãdG π°üØdGh , åjó◊G Gòg ¥ôW
≈∏Y
q åjóM ¥ôWh , ∂dÉe øH ¢ùfCG åjóM ¥ôW , …QóÿG ó«©°S ≈HCG åjóM ¥ôW , Iôjôg ≈HCG åjóM ¥ôW : ≈g
.. ÖdÉW ≈HCG øH
, óMGh ≥jôW øe ¬LÉe øHGh OhGO ≈HCG øe πc √GhQh , Ú≤jôW øe …QÉîÑdG √GhQ ó≤a Iôjôg ≈HCG åjóM ÉeCG
πc √GhQh ,¥ôW çÓK øe »≤¡«ÑdG √GhQh , Ú≤jôW øe »eQGódG √GhQh , ¥ôW ô°ûY øe πÑæM øH óªMCG ¬LôNCGh
çÓK øe …ƒ¨ÑdG √GhQh , ¥ôW â°S øe …hÉë£dG √GhQh , óMGh ≥jôW øe OhQÉ÷G øHGh ¿ÉÑM øHGh áÁõN øHG øe
øe Ék ≤jôW ÚKÓKh Ék ©HQCG ÜÉàµdG ÖMÉ°U ≈°üMCG ≈àM , Gòµg . ïdG .. , ÈdG óÑY øHGh øµ°ùdG øHG √GhQh , ¥ôW
. ¥ô£dG √òg πc åjó◊G IGhQ âÑKCG óbh , π«°üØàdG å«M øe Ék ≤jôW Ú©HQCGh ÚæKGh , ∫ÉªLE’G å«M
øe πch , Ú≤jôW øe πÑæM øH óªMCG ¬LôNCG óbh , ( áHÉHò∏d ) …QóÿG ó«©°S ≈HCG åjóM ¥ôW ∫hÉæJ ºK
óÑYh …ƒ¨ÑdGh ÈdG óÑY øHGh ó«ÑY ≈HCGh áÑ«àb øHGh »≤¡«ÑdGh »°ùdÉ«£dG OhGO ≈HCGh ¿ÉÑM øHGh ¬LÉe øHGh »FÉ°ùædG
. ïdEG .. ºcÉ◊Gh ≈∏©j ƒHCGh ≈fGÈ£dG ∂dòch ,Ú≤jôW øe ihÉë£dG √GhQh , óMGh ≥jôW øe , ó«ªM øH
ájGhQ ÉeCGh . ÖdÉW ≈HCG øH ≈∏Y
q óæYh ∂dÉe øH ¢ùfCG óæY åjó◊G ¥ô£d áÑ°ùædÉH ÜÉàµdG ÖMÉ°U π©a ∂dòch
, AÉØ°T ôNB’G ‘h , AGO ¬«MÉæL óMCG : ÜÉHòdG ‘ ) : É¡¶Ødh , QÉéædG øHG É¡LôNCÉa - ¬¡Lh ˆG Ωsn ôcn - ÒNC’G
äÉjƒàëŸG
. ( ¬FGóH √DhÉØ°T Ön ngòr «n an , √ƒÑ°SQCÉa , AÉfE’G ‘ ™bh GPEÉa

k ´ój ’ ÉÃ á°SGQódG √òg ‘ âÑKCGh , áØ∏àîŸG ¬bôW øe åjó◊G ó«fÉ°SCG á°SGQO ÜÉàµdG ÖMÉ°U ∫hÉæJ ºK
’É›
Gòg ¿EG : ¬dƒ≤H ºàN ºK . áë°üdG äÉLQO ≈∏YCG øe ƒg πH , íë°U åjóM ¿PEG ƒ¡a , åjó◊G Gòg áë°U ∂°ûd
äGôé°T " ‘ Ωƒ°Sôe ƒg Éªc , É≤jôW Ú°ùªN ≈∏Y äOGR å«ëH ¬bôW äÌc ób ( ÜÉHòdG åjóM : …Cr G ) ÈÿG
äOQh ób ¥ô£dG √òg ¿CG Éªc . Ú©ªLCG º¡æY ˆG ≈°VQ - ¢ùfCGh ó«©°S ≈HCGh Iôjôg ≈HCG åjóM øe πµd , " ájGhôdG
ºµM ¿CGh , óæ°ùdGh ájGhôdG å«M øe í«ë°U åjó◊G Gòg ¿CG ÚÑàj q Gò¡Hh .. äÉ≤K É¡dÉLQh áë«ë°U ó«fÉ°SCÉH
¿ÉgÈdG √≈∏©a - ájGhôdG å«M øe - ôµfCGh ∞dÉN øe ¿CGh , √≈∏Y QÉÑZ ’ , º«∏°S í«ë°U ∫ƒb áë°üdÉH √≈∏Y ÉæàªFCG
. ˆ óª◊Gh , äÉÑKC’G äÉ≤ãdG áªFC’G √GhQ óbh , ∂dP ¬d s≈fCGh , äÉ¡«gh ,
, áaƒ°ûµe á«fB’G ∑ôJ ≈∏Y ™é°ûj ⁄h , AÉfE’G ‘ IƒæY ¬©°Vhh ÜÉHòdG ó«°U ¤EG Gk óMCG ´ój ⁄ …ƒÑædG åjó◊Gh
⁄h , IQƒ°U ájCÉH ÜÉHòdG QÉ°ûàfG QÉ£NCG øe ájÉª◊G ™e ¢VQÉ©àj ’h , ´QGƒ°ûdGh äƒ«ÑdG áaÉ¶f ‘ ∫ÉªgE’G ≈∏Y ’h
. ( É¡©°Sh ’EG É°ùØf ˆG ∞∏µj ’) : ¬«a Ée ∫hÉæJ ≈∏Y ∂dP øe RCÉª°TGh ¬FÉfEG ‘ ÜÉHòdG ™bh øe Èéj
¬àehÉ≤eh ÜÉHò∏d …ó°üàdG øe AÉÑWC’G øe ’h , ¢SÉædG áë°U ≈∏Y ÚªFÉ≤dG øe Gk óMCG ™æÁ ’ åjó◊G Gògh
. áØ∏àîŸG πFÉ°SƒdÉH
ÜÉHò∏d ´QGõe áeÉbEG ¤EG ƒYój åjó◊G Gòg ¿G (ºgÒZ hCG øjódG AÉª∏Y øgP) øgòdG ‹G QOÉÑàj ¿G øµÁ ’h
ÉfƒYój ËôµdG Éædƒ°SQ ó‚ ÉæfEÉa . " Ak ÉØ°T ôNB’G ‘h AGO ¬«MÉæL óMCG ‘ ¿EÉa " , åjó◊G ôNBG GòNCG GPG Éææµdh
¤G É°†jCGh , ÜÉHòdG »MÉæL óMG ≈∏Y óLƒj …òdG AGódG ƒg Ée áaô©Ÿ ÜÉHòdG á°SGQO ¤G ¬LƒàdGh åëÑdG ¤EG
èdÉ©J »àdG ájhOC’G ¤G Úª∏°ùŸG AÉª∏Y π°Uƒàj »µd ∂dPh ôNB’G ìÉæ÷G ≈∏Y óLƒj …òdG AÉØ°ûdG hCG AGhódG áaô©e
. ÜÉHòdG É¡∏≤æj »àdG ¢VGôeC’G
áaÉ°VE’ÉH äGô°û◊G , »Lƒdƒ«Hhôµ«ŸG , ádó«°üdG , Ö£dG , AÉjõ«ØdG Ωƒ∏Y øª°†àj ¬fG ó‚ åjó◊G á°SGQóHh
. á¨∏dGh øjódG Ωƒ∏Y ¤EG
áeóîà°ùŸG πFÉ°SƒdGh ¥ô£dG

: ÜÉHòdG ™ªL – 1
™«ª`Œ ” Éªc . áHPÉµdG πÑ£°U’G áHÉHPh , á«dõæŸG áHÉHòdG : Éªg Ωó∏d ¢UÉŸG ÒZ ÜÉHòdG øe ÚYƒf ™ªL ”
¿É°ùfE’G ΩO ≈∏Y iò¨àJ »àdG á«dõæŸG á°Vƒ©ÑdG ™ªL ” É°†jCGh ¿Gƒ«◊Gh ¿É`°ùfE’G ΩO ¢ü“ »àdG πeôdG ÜÉHP
‘ äGô°û◊G π≤f ”h . AÉæ«°S ÜƒæLh , Iõ«÷G , IôgÉ≤dG äÉ¶aÉ øe É¡©ªL ” äGô°û◊G √òg . ¿Gƒ«◊Gh
äÉjƒàëŸG
. É¡æe á≤«bódG äÉæFÉµdG ∫õYh É¡ëjô°ûàd ÈàîŸG ‹G áª≤©e Ö«HÉfCG

: ÜÉHòdG íjô°ûJ – 2
áª≤©eh á≤«bO íjô°ûJ äGhOCÉH ∂dPh áHÉHP πµd ô°ùjC’G ìÉæ÷Gh øÁC’G ìÉæ÷G øe πc π°üØd ÜÉHòdG íjô°ûJ ”
πµd √óM ≈∏Y πc ô°ùjC’G ìÉæ÷Gh øÁC’G ìÉæ÷G øe πc ™°Vh ” ∂dP ó©H , ´ƒf πc øe Iô°ûM 20 Oó©d ∂dPh
. (ÚeÓ°T 0^9 ) º≤©e »Lƒdƒ«°ùa ∫ƒ∏ ‘ áHÉHP
: á≤«bódG äÉæFÉµdG ∫õY – 3
: á«JB’G ájÎµÑdG ´QGõŸG ≈∏Y É¡©°Vh ”h áæ«Y πc øe Îdhôµ«e 50 òNG ”
1-Nutrient agar emended with 1% yeast extract.
2-Nutrient agar emended with 5% sheep blood
3-MaConkey's agar
4-Starch nitrate agar
5-Tryptose blood agar
6-Staphylococcus media
ÉjÎµÑdG óY ” .á«FGƒg ±hôX â– Ω°30 É¡JQGôM áLQO áfÉ°†M ‘ á≤HÉ°ùdG ájÒàµÑdG •É°ShC’G ™°Vh ”
É≤ÑW ∂dPh . ´ƒædG …ƒà°ùe ≈àM ÉjÎµÑdG ∞jô©J ” ∂dP ó©H áYÉ°S 48 ó©H CFU) Iôª©à°ùª∏d áfƒµŸG äGóMƒdG)
. Honda et al (2004) , ,.Holt et al (1944) øe πµd ÉjÎµÑ∏d »Ø«æ°üàdG ™Lôª∏d
: »Hhôµ«ŸG ó°V •É°ûæ∏d …ô°ü◊G π«∏ëàdG – 4

ó°V áØ∏àîŸG ÉjÎµÑdG ´GƒfC’ »Hhôµ«ŸG ó°V •É°ûædG á°SGQód ∂dPh á«∏«∏ëàdG ¥QƒdG ¢UGôbCG á£°SGƒH ∂dP ”
. É¡°†©H
: ôªîàdG á«∏ªY – 5
´ƒf iƒbCG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G πLG øe É¡°†©H ó°V á≤HÉ°ùdG á≤jô£dG øe É¡dõY ” ájÎµH ´QGõe iƒbG ÒKCÉJ á°SGQO ”
. iôNC’G ´GƒfC’G ó°V I≈∏YÉa äGP ÉjÎµÑdG øe
äÉjƒàëŸG
: »°†jB’G ÖcôŸG á«≤æJh ¢UÓîà°SG – 6

.áØ∏à pH º«b óæY ∂dPh Bioautographic technique ΩGóîà°SÉH Ö°SÉæŸG …ƒ°†©dG ÖjòŸG QÉ«àNG ”
. Thin layer and column chromatography á£°SGƒH ¢ü∏îà°ùŸG á«≤æJ ºK
.»Ø«£dG π«∏ëà∏d »°†jB’G ÖcôŸG •É°ûf IhÉ≤f ó«cCÉàd á«fÉK Iôe ∫hC’G RÉ¡÷G ΩGóîà°SG ” Éªc
RÉ¡Lh (UV) á«é°ùØæÑdG ¥ƒa á©°T’G ΩGóîà°SÉH »≤ædG §°ûædG Öcôª∏d Spectroscopy á°SGQO ”
Mass spectral Data ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ” Éªc (IR) AGôª◊G â– á©°T’G É°†jGh Spectrophotometer
Hp mudel MS 5988 RÉ¡L á£°SGƒH
: (MIC) ÉjÎµÑ∏d §Ñãe õ«côJ πbG º««≤J – 7

ó°V §°ûædG Öcôª∏d §Ñãe õ«côJ πbG ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d Agar Diffusion Method á≤jôW ΩGóîà°SÉH ∂dP ”
. ÜÉHòdG êQÉN øeh ÜÉHòdG øe ádhõ©ŸG äÉjô£ØdGh IÒªÿG , ÉjÎµÑdG øe áØ∏àîŸG ´GƒfC’G
á°ûbÉæŸGh èFÉàædG
´ƒæJ OƒLh øY á°Vƒ©ÑdGh πeôdG áHÉHP , áHPÉµdG πÑ£°U’G áHÉHPh , á«dõæŸG áHÉHòdG øe πc »MÉæL ¢üëa ôØ°SCG
ÉjÎÑµdG ´GƒfC’ Oó©Jh ájOóY áaÉãc ≈∏YCG â∏é°S ó≤dh . Ég≈∏Y IóLGƒàŸG á≤«bódG äÉæFÉµdG ´GƒfC’ ójóYh ∞«ãc
ÉjÎµÑdG äóLGƒJ . (1) ∫hóL ‘ ÚÑe ƒg Éªc á«dõæŸG áHÉHòdGh áHPÉµdG πÑ£°U’G áHÉHP »MÉæL ≈∏Y äÉjô£ØdGh
ájOóY áaÉãc ≈∏YCG øÁC’G ìÉæ÷G πé°S . ΩGô÷G áÑdÉ°S ÉjÎµÑdG ‘ É¡à∏«ãe øe ÈcG ájOóY áaÉãµH ΩGô÷G áÑLƒe
≈∏Y »Hhôµ«ŸG ´ƒæàdG ¿CG (Hassan, et al (1998a QÉ°TG Éªch . ÜÉHòdG ´GƒfG πc ‘ ΩGô÷G áÑLƒe ÉjÎµÑdG øe
ájCG øY ∞∏àîJ á≤«bódG äÉæFÉµdG øe áæ«©e ´GƒfCG áÄ«H πµd ¿CG …CG . ÜÉHòdG É¡«a ¢û«©j »àdG áÄ«ÑdG ¢ùµ©j ÜÉHòdG
Gògh . ΩGô÷G áÑdÉ°S ÉjÎµÑdG øe ájOóY áaÉãc ≈∏YG â∏é°S ób ΩGô÷G áÑLƒe ÉjÎµÑdG ¿G ßMƒd . iôNG áÄ«H
á«FÉ«ª«µdG OGƒŸG ÒKCÉJ , IOhÈdG , IQGô◊G πªëàJ É¡fG å«M , áÑ©°üdG ±hô¶dG ‘ á°û«©ŸG ≈∏Y É¡JQób í°Vƒj
. ΩGô÷G áÑLƒe ÉjÎµÑdG á°UÉNh ádhõ©ŸG ÉjÎµÑdG ¢SÉæLG πc øe %50 Bacillus ¢ùæL πé°S . ´É©°T’Gh
ÖÑ°ùàdG ≈∏Y É¡JQób å«M øe á°UÉN á«ÑW á«ªgCG É¡d ¿CÉH (2) ∫hóL ΩGô÷G áÑdÉ°S ÉjÎµÑdG ä’õY õ«ªàJ
h Salmonella , Erwina : »g ÉjÎµÑdG √òg øe ¢SÉæLG áKÓK ∫õY ” ó≤dh . ¢VGôeC’G øe Òãc ‘
¢ùæ÷G Gòg ∫õY ” ó≤∏a áHGô¨∏dh . äÉÑædG É°†jCGh ¿Gƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G ÒNC’G ¢ùæ÷G Ö«°üjh .Pseudomonas
. MacConkey »FGò¨dG §°SƒdG ≈∏Y áHPÉµdG πÑ£°U’G áHÉHòd øÁC’G ìÉæ÷G øe
á«dõæŸG áHÉHòdG øe πµd »LQÉÿG í£°ùdG ≈∏Y øe (Ahmed et al (1995 á£°SGƒH ¢ùæ÷G Gòg ∫õY ” ó≤dh
. åëÑdG Gòg ‘ ‹É◊G åMÉÑdG ∑Î°TG ó≤dh á«°TÉŸG ∞©Jh πÑ£°U’G áHÉHPh
äÉjƒàëŸG
. ºYÈàdG á£°SGƒH ôKÉµàJh , …hÉ°†«H πµ°T É¡d ¿G óLh å«M , IÒªÿG øe ÚàdÓ°S ∫õY (2) ∫hóL í°Vƒj
øe ´GƒfCG ≥HÉ°S åëH ‘ åMÉÑdG ∫õY ó≤dh . á«∏ÿG ∫ƒM äÉjôµ°ùdG IójóY IOÉe RôØj ÉgGóMG ¿G ßMƒd ó≤dh
πà≤J ¿G ™«£à°ùJ »àdGh , ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG ¢†©H RGôaG ≈∏Y IQó≤dG É¡jód Empusa muscae ≈ª°ùJ äÉjô£ØdG
‘ Újõ«∏‚’G " ∑ƒc " h " Úà°ûfQG " øe πc øµ“ ó≤dh . ΩGô÷G áÑLƒeh áÑdÉ°S ÉjÎµÑdG ´GƒfCG øe ójó©dG
øe "Ú°SÉaÉL" »ª°ùJ ájƒ«ë∏d IOÉ°†e IOÉe ∫õY øe , Ω1950 ΩÉY ‘ …ô°ùjƒ°ùdG " ¢Sƒ«dhQ" h , 1947 ΩÉY
(2) ∫hóL í°Vƒj Éªc åëÑdG Gòg ‘ É°†jCG ” . áHÉHòdG ‘ ¢û«©J »àdGh ÉgÉfôcP »àdG á∏«°üØdG ¢ùØf øe ô£a
. ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG ¢†©H RGôaEG ≈∏Y É°†jCG IQó≤dG É¡d »àdGh ¢ùà°ùjÉeƒæ«àc’G ´GƒfCG ¢†©H ∫õY
πãe ÉjÎ`µÑdG ´GƒfCG ¢†©H ¿CG ßMƒd . É¡dõY ” »àdG áØ∏àîŸG ´GƒfCÓd ÉjÎµÑ∏d OÉ°†ŸG ÒKCÉàdG (3) ∫hóL í°Vƒj
Éªæ«H . iôNC’G ÉjÎ`µÑdG ´GƒfCG ó°V ∞«©°V ÒKCÉJ É¡d Lactobacillus gasseri h Salmonella h Erwina
B. circulans ,: »g iôNC’G ÉjÎµÑdG ´Gƒ`fCG ≈∏Y AÉ``°†≤dG ‘ á«`dÉY IAÉØc É¡d ÉjÎµÑdG øe ´GƒfCG á°ùªN ∑Éæg
. S. aureus h L. animalis , B. subtilis , P. aeruginosa
. (4 ∫hóL) É¡°†©H ó°V ÉgÒKCÉJ áaô©Ÿ â∏∏Mh ÉjÎµÑdG √òg ÒªîJ ” ó≤dh
ÚH øe øFÉc iƒbCG âfÉch B.Circulans »g I≈∏YÉa ÉjÎµÑdG ´GƒfCG ÌcCG ¿CG (1) πµ°Th (4) ∫hóL í°Vƒj
IQGô◊G äÉLQO πªëàJ »gh ÜÉHò∏d øÁC’G ìÉæ÷G ≈∏Y ÉjÎµÑdG øe ´ƒædG Gòg óLGƒJ ßMƒd ó≤dh ´GƒfC’G πc
. IOhÈdGh á«FÉ«ª«µdG OGƒŸG ÒKCÉJ , ´É©°T’G ,á«dÉ©dG
, ÜÉHò∏d øÁC’G ìÉæ÷G øe ádhõ©ŸGh IóLGƒàŸG ÉjÎµÑdG ´GƒfG iƒbCG »g B.Circulans ¿G äÉÑKG ” ¿G ó©H
¢†«HG É¡fƒdh Ú©e πµ°T É¡d ¢ù«d , IQOƒH IQƒ°U ‘ ÉgÒ°†– ” ó≤dh . É¡æe ádÉ©ØdG IOÉŸG ∫õ©d É¡YÉ°†NG ”
’ É¡æµdh . AÉŸG ‘ ÜhòJ É¡fCG Éªc ΩQƒaQƒ∏µdGh ∫ƒëµdG ‘ ÜhòJh . Ω°185 ÉgQÉ¡°üfG áLQO ¿CG ßMƒdh .ôØ°üe
. ∫hÎÑdG ÒKG ‘ ÜhòJ
øY ∂dP ôØ°SG ó≤dh Thin layer chromatography π«∏– ΩGóîà°SÉH ádÉ©ØdG IOÉŸG π«∏– ”
. IOÉŸG ‘ »æ«LhÎ«ædG iƒàëŸG øe á«dÉY áÑ°ùf OƒLh π«∏ëàdG í°VhCG Éªc . á«æ«eG ¢VÉªMCG 5 OƒLh
»gh Öcôª∏d á«FÉ«ª«µdG á¨«°U∫G ójó– ”h á«≤ædG IOÉª∏d Mass spectra ΩGóîà°SÉH IOÉŸG π«∏– ”
. (2 πµ°T ) C30H37N4SO9
É¡fCG ßMƒdh áØ∏àîŸG äÉÑjòŸG ™e É¡∏YÉØJh ádÉ©ØdG á«°†j’G IOÉª∏d Bioautography (5) ∫hóL í°Vƒj
. ájOôa á£≤æc ∑ôëàJ
í°Vƒj Éªc . UV á«é°ùØæÑdG ¥ƒa á©°TCÓd »Ø«£dG ¢UÉ°üàe’G á£°SGƒH ádÉ©ØdG IOÉŸG π«∏– (3) πµ°T í°Vƒj
√òg π«∏ëàd 1H-NMR ¢†jG ΩGóîà°SG ” Éªc . IR AGôª◊G â– á©°TC’G ΩGóîà°SÉH IOÉŸG π«∏– (4) πµ°T
äÉjƒàëŸG
. É¡Ñ«côJ áaô©eh IOÉŸG

É¡à©«ÑW ‘ ¬HÉ°ûJh . »JÉehQG Ö«`côJ É¡d ájƒ«ë∏d IOÉ`°†e ádÉ©ØdG IOÉŸG ¿G í`°†JG á≤HÉ`°ùdG äÓ«∏`ëàdG πc øe
. (Zhang et al 1999) çÉëHC’G ¢†©H ‘ OQh Éªc á«≤∏M á©«ÑW É¡d iôNCG äÉÑcôe
Minimum Inhibatory Concentration) á≤«bódG äÉæFÉµdG ƒ‰ §«Ñãàd ±Éc õ«côJ πbG (6) ∫hóL í°Vƒj
áÑLƒe hCG áÑdÉ°S ÉjÎµÑdG ´GƒfCG øe Òãc ó°V πJÉb ÒKCÉJ É¡d ¿Éc ádhõ©ŸG ádÉ©ØdG IOÉŸG øe õ«côJ πbG ¿G í°†JG ó≤dh .(MIC
¿G óLh ó≤dh Éjô``àµÑdG πà≤d ‘ÉµdG âbƒdG »æëæe (6) πµ°T í°Vƒj . á«£«ÿG äÉjô£ØdG ó°V IÒªÿG ó°V , ΩGô÷G
. ÉjÎµÑdG øe IÒãc ´GƒfCG πà≤d ±Éc 5 µg/ml ƒg õ«côJ πbG
âdõàNG ób ÉjÎµÑdG OGóYG ¿G å«M , ∫ÉéŸG Gòg ‘ §°ûf ÒKCÉJ É¡d ádhõ©ŸG ádÉ©ØdG IOÉŸG ¿G í°†JG ó≤dh
,S. aureus h B. subtilis : »g GôKCÉJ ÉjÎµÑdG ´GƒfCG ÌcCG âfÉc ó≤dh . Ò°üb âbh ‘ % 0^01 ‹GƒM ¤G
hCG êGôN , Ú©dG äÉHÉ¡àdG : πãe ¢VGôeC’G øe ójó©dG ÖÑ°ùJh ¿É°ùfÓd á°VôªŸG ÉjÎµÑdG ´GƒfCG ÌcCG øe Éªgh
‹ƒÑdG RÉ¡÷G áHÉ°UEG , ΩÉ¶©dG ÜÉ¡àdG , ¿ƒdƒ≤dGh Ió©ŸG ÜÉ¡àdG , áfÉãŸG ÜÉ¡àdG , (…ó∏L AGO) ∞°ü◊G ,πeÉeO
. ... ÉgÒZh áª©WC’G OÉ°ùah …õcôŸG »Ñ°ü©dG RÉ¡÷G ,»∏°SÉæàdG
( »ª∏©dG RÉéYE’G ¬Lh) êÉàæà°S’G

áKÓãdG ´GƒfC’G »MÉæL ≈∏Y ÉjÎµÑdG øe IójóY ´GƒfG øe á«dÉY ájOóY áaÉãc OƒLh á≤HÉ°ùdG èFÉàædG øe í°†àj
ÉjÎ``µÑdG ´GƒfG ÌcCG ¿G í°†JG Éªc . á°Vƒ©ÑdG »MÉæL ≈∏Y É¡YGƒfGh ÉjÎµÑdG OGóYG â∏b Éªæ«H , ÜÉHòdG øe
âfÉc AGƒ°S iôNC’G ÉjÎµÑdG ´GƒfG øe Òãµd ájƒ«ë∏d IOÉ°†e IOÉe RôØj …òdG B. circulans ´ƒf ƒg á°SGô°T
ßMƒd Éªc . ÜÉHò∏d øÁC’G ìÉæ`÷G ≈∏Y á«dÉY áaÉãµH ÉjÎµÑdG √òg óLGƒJ ßMƒd ó≤dh . ΩGô÷G áÑLƒe hCG áÑdÉ°S
IQób í`°†JG Éªc . ÉjÎ`µÑdG ´GƒfG øe Òãµd ájƒ«`ë∏d IOÉ°†e OGƒe É°†jCG RôØJ »àdG äÉjô£ØdG øe ´GƒfG OƒLh
π≤æJ »àdG ÉjÎµÑdG »gh . GóL Ò°üb øeR ‘ ÉjÎµÑdG øe iôNC’G ´Gƒf’G πàb ≈∏Y B. circulans ÉjÎµÑdG
. ÉgôcP ” »àdGh ¿É°ùfEÓd ¢VGôe’G øe ójó©dG
ºcóMG AÉfG ‘ ÜÉHòdG ™bh GPG " : Iôjôg »HG øY º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ åjóM ¢üf ‹G Éæ©LQ GPEG
. " AÉØ°T ôNB’G ‘h AGO ¬«MÉæL óMG ‘ ¿EÉa ¬Mô£«d ºK ¬°ùª¨«∏a
∫ƒ°SôdG ôeCÉa ∂dòd . A§ÑdGh »NGÎdG ó«ØJ " ºK " Éªæ«H , áYô°ùdG ó«Øj " ¬°ùª¨«∏a " ‘ AÉØdG ±ôM ¿G ó‚
ó©H ºK áª∏ch »ë£°ùdG ôJƒàdG OƒLƒd πFÉ°ùdG í£°S ≈∏Y ≥∏©àj ¬fC’ áYô°ùH ÜÉHòdG ¢ùª¨H º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U
(AÉØ°ûdG hCG AGhódGh ájƒ«ë∏d IOÉ°†ŸG OGƒŸG RôØJ »µd äÉjô£ØdGh ÉjÎµÑdG øe Ió«ØŸG ´GƒfCÓd á°Uôa »£©J ¢ùª¨dG
äÉjƒàëŸG
IOÉŸG ¿EÉa AÉf’G øe Üô°T hCG ¿É°ùfE’G πcG ƒd ≈àM ¬fCG âÑK ó≤dh . (AGódG) IQÉ°†dG ÉjÎµÑdG ≈∏Y »°†≤J »µd
äÉLQO πªëàJ É¡fCG Éªc . πFÉ©dG AÉ©eCG ‘ á°ûjÉ©e ádÉM ‘ ÉjÎµÑdG √òg ¿C’ ¿É°ùfE’G AÉ©eCG ‘ á£°ûf π¶J ádÉ©ØdG
ΩÉ©W ¬H AÉfEG ‘ §≤°S ƒd ≈àM ÜÉHòdG ¿G …CG IOhÈdGh á«FÉ«ª«µdG OGƒŸG ÒKCÉJ , ´É©°T’G ÒKCÉJ , á«dÉ©dG IQGô◊G
äÉHhôµ«ŸG ´Gƒf’ á∏JÉ≤dG ádÉ©ØdG IOÉŸG RôØJh á£°ûf π¶J (AGhódG) Ió«ØŸG ÉjÎµÑdG ¿EÉa OQÉH hCG øNÉ°S ÜGô°T hCG
hCG πFÉ°S …CG hCG Í∏dG øe Îd 1000 º«≤©àd á«aÉc IOÉŸG øe ºL 5 ¿CG …CG . µg/ml 5 ƒgh õ«côJ πbCÉH iôNC’G
. ΩÉ©W
ádÉ©ØdG IOÉŸG RGôaG á«µ«fÉµ«e ‘ í°†àJ ÜÉHòdG ¢ùª¨H ôeC’G ‘ º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG áª¶Y π©dh
ΩÉ©£dG Éæg ƒgh , §°Sh OƒLh ‘ ’EG ºàj’ OGƒŸG √ò¡d äÉjô£ØdGh á©aÉædG ÉjÎµÑdG ´GƒfCG RGôaEG ¿G å«M (AGhódG)
≥FGƒY ¿hóH ¬Lƒd É¡Lh AGhódGh AGódG øe πc πHÉ≤àj ¿’ §°SƒdG Gòg íª°ùj å«M . AÉf’G πNGO OƒLƒŸG ÜGô°ûdG hCG
IOÉ°†ŸG IOÉŸG ¿G óLh ó≤dh . IQÉ°†dG äÉæFÉµdG ≈∏Y AÉ°†≤dÉH Ió«ØŸG äÉæFÉµdG Ωƒ≤J ∂dP óæYh ΩÉëàd’G ºàjh
óæYh πFÉ°ùdG â°üàeG GPG ’EG ájô£ØdG ÉjÓÿG øe QôëàJ’ ΩGô÷G áÑLƒe hCG áÑdÉ°S ÉjÎµÑdG πà≤J »àdGh ájƒ«ë∏d
Ωƒ≤Jh πHÉæ≤dÉc Èà©J »àdG É¡JÉjƒà ≥∏£Jh ôéØàJ ºK ïØàæJ …Rƒª°S’G §¨°†dG á«°UÉN á£°SGƒH ¬fEÉa ∂dP
Èà©J áaÉ°ùe »gh πFÉ°ùdG πNGO · 2 áaÉ°ùŸ ±ò≤J πHÉæ≤dG √òg ¿CG ßMƒdh . IQÉ°†dG ÉjÎµÑdG ≈∏Y AÉ°†≤dÉH
. á≤«bódG äÉæFÉµdG ºé◊ áÑ°ùædÉH áª«¶Y
í£°ùdG ≈∏Y »àdG á°VôªŸG ÉjÎµÑdG º¶©e ∫õY ” , ¿hôNBG ™e ‹É◊G åMÉÑdG É¡H ΩÉb á≤HÉ°S IÒãc çÉëHG ‘h
, ójƒØ«JGQÉÑdG , OƒØ«àdG , áã«ÑÿG IôªÿG : ÉjÎµH πãe ø£ÑdGh πLQC’G ≈∏Y »àdG á°UÉNh ÜÉHò∏d »LQÉÿG
»∏°SÉæàdG ‹ƒÑdG RÉ¡÷G , »Ñ°ü©dG RÉ¡÷G , »ª°†¡dG RÉ¡÷G , »°ùØæàdG RÉ¡÷G , ¿ƒ«©dG ¢VGôeG , ÉjQÉàæ°ShódG
ádÉ©ØdG IOÉŸG ¢UÓîà°SG ” »àdGh Ió«ØŸG ÉjÎµÑdG ¿EÉa AÉf’G ‘ ÜÉHòdG ¢ùªZ óæY ¬fEÉa ∂dòd . Òãc ÉgÒZh
Éæ∏©dh . IQÉ°†dG ´Gƒf’G √òg πc ≈∏Y AÉ°†≤dÉH Ωƒ≤J äÉjô£ØdG øe IRôØŸG ájƒ«◊G ó°V OGƒŸG ‹G áaÉ°V’ÉH É¡æe
" √ƒ∏≤eÉa " iôNCG åjOÉMG ‘h " ¬°ùª¨«∏a ” º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG ≥∏ÿG ó«°S ∫ƒb øe áªµ◊G Éæª¡a
. √ƒ°ùªZÉa …CG
ÉjÎµÑdG ¿’ ∂dòdh ¢ùª¨dG πÑb √≈∏Y âfÉc ÉªY GÒãc ¢übÉæàJ áHÉHòdG ¢ùªZ ó©H ÉjÎµÑdG OGóYG ¿G ßMƒd ó≤d
åëÑdG Gògh . πFÉ°ùdG ‘ É¡Wƒ≤°S ó©H IQÉ°†dG ÉjÎµÑdG πà≤J »àdG ájƒ«ë∏d IOÉ°†ŸG OGƒŸG RôØJ äÉjô£ØdGh Ió«ØŸG
‘ ÉjÎµÑdG OGóYG ¢übÉæJ ‘ ¬©e ¿ƒcQÉ°ûŸGh ø°ûYÉH øªMôdG óÑY ¬«Ñf /O É¡«dG π°UƒJ »àdG èFÉàædG ô°ùØj
. (≥HÉ°S ™Lôe – ôWÉN π«∏N /O) ™bƒàe ƒg Éªc É¡JOÉjR ¢ù«dh áHÉHòdG ¢ùªZ ó©H πFÉ°ùdG
åjó◊G ‘ Úµµ°ûàŸG ≈∏Y ÉfOOQh ÜÉHòdG »MÉæL ‘ AGhódGh AGódG ≈∏Y Aƒ°†dG Éæ«≤dG ób åëÑdG Gòg ‘ Éæ∏©dh
Öéj (IQÉ°†◊Gh áaô©ª∏d GQó°üe ájƒÑædG °ùdG) ¬HÉàc ‘ …hÉ°Vô≤dG ∞°Sƒj /QƒàcódG ∫Éb Éªch . ∞jô°ûdG
∫É› …CG ∑Éæg ¢ù«∏a èFÉàædG √òg ó©Hh . OÉ©Ñà°S’G OôéŸ ÖjòµàdG hCG OôdÉH (ÜÉHòdG ¢ùªZ) åjóM πHÉ≤f ’CG
äÉjƒàëŸG
. áë°VGh á«∏L á≤«≤◊G äQÉ°U Éeó©H OÉ©Ñà°SÓd

äÉeƒ∏©ŸG øe Òãc ≈∏Y Aƒ°†dG ≈≤∏j ÜÉHòdG åjóM ¿EÉa , ‹É◊G åëÑdG ‘ É¡«∏Y ∫ƒ°ü◊G ” »àdG èFÉàæ∏d É≤ÑWh
Éædƒ°SQ ¿G ƒg ,¬«dEG IQÉ°TE’G OƒfÉe ºgCGh . ÉgÒZh ... »Lƒdƒ«ÑdG , ádó«°üdG , Ö£dG , AÉ«ª«µdG , AÉjõ«ØdG ∫É› ‘
øe πc’G hCG Üô°ûdG ¤EG hCG , IƒæY AÉfE’G ‘ ÜÉHòdG ™°Vh ¤EG Gk óMCG ´ój ⁄ º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG ËôµdG
åjó◊G Éæ©aójh . AGhO AGO πµd ¿CG ¤EG Éfô¶f âØ∏j º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG ¬æµdh , ÜÉHòdG ¬«a ™bh …òdG AÉfE’G
. ¿É°ùfEÓd ÜÉHòdG É¡∏≤æj »àdG ¢VGôeC’G á÷É©Ÿ , ÜÉHòdG »MÉæL ‘ AÉØ°ûdG hCG AGhódG øY åëÑdG ¤G √ôNBG ‘
Òãc ≈∏Y ≈°†≤J ¿G ™«£à°ùJ ÜÉHòdG »MÉæL øe ádhõ©ŸG ájƒ«ë∏d IOÉ°†ŸG IOÉŸG ¿CÉH âÑKG ‹É◊G åëÑdG ¿CG πH
äGô°ûY ±É°ûàc’ ∫ÉéŸG íàØj ∞jô°ûdG åjó◊G ¿EG . ÜÉHòdG ≈∏Y IóLGƒàŸG ÒZ iôNC’G á«°VôŸG äÉÑÑ°ùŸG øe
AÉëfG ™«ªL ‘ Iô°ûàæe ÜÉHòdG øe ÉYƒf 64000 ∑Éæg ¿G ÉæaôY GPEG á°UÉN ÜÉHòdG øe ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG
»àdG ¢VGôe’G ¿CG …CG . ÜÉHòdG É¡«a ¢û«©j »àdG áÄ«ÑdG ¢ùµ©J ÜÉHòdG ≈∏Y IóLGƒàŸG á≤«bódG äÉæFÉµdG ¿Gh .⁄É©dG
π°üëf ¿G ™«£à°ùf ÉæfCG …CG . iôNCG á≤£æe ‘ ÜÉHòdG É¡∏≤æj »àdG ∂∏J øY ∞∏àîJ , Ée á≤£æe ‘ ÜÉHòdG É¡∏≤æj
¿ÉeRÓàe AGhódGh AGódG ¿CG å«M , áØ∏àîŸG ⁄É©dG ≥WÉæe ‘ ÜÉHòdG É¡∏≤æj »àdG ¢VGôeC’G πµd AGhO hCG êÓY ≈∏Y
ƒg åëÑdG Gòg π©dh , Úª∏°ùŸG AÉª∏Y á£°SGƒH ájƒ«ë∏d äGOÉ°†ŸG ∂∏J ±É°ûàcG ºàj ¿G iôMC’Gh ÜÉHòdG »MÉæL ‘
’ »àM . Úª∏°ùŸG AÉª∏©d á«ª∏©dG äGQÉ°üàf’G øe ójõe ≥«≤ëàd ≥jô£dG íàØj ÉÃQh ∫ÉéŸG Gòg ‘ ¬Yƒf øe ∫hC’G
áØjô°ûdG ájƒÑædG áæ°ùdGh ËôµdG ¿BGô≤dG ¿CÉH ∫ƒ≤f ºK á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G ±É°ûàc’ √ô¶àæf ¤É°ùc ÉæfCÉH Üô¨dG Éæª¡àj
¬ª∏Y ≈Mƒj »Mh ’EG ƒg ¿EG iƒ¡dG øY ≥£æj Éeh ) : ¤É©J ∫Éb . ΩÉY áFÉª©HQCGh ∞dCG øe ÌcCG òæe Gòg äôcP ób
. º«¶©dG ˆG ¥ó°U " ( iƒ≤dG ójó°T
¬JÉcôHh ˆG áªMQh ºc≈∏Y ΩÓ°ùdGh
äÉjƒàëŸG
Table (1): The viable plate count of bacterial flora (CFU/ml) isolated from wings of P.
papatasi, M. stabulans, M. domestica and C. pipiens.
P. papatasi M. stabulans M. domestica C. pipiens

Medium
Right Left Right Left Right Left Right Left
wing wing wing wing wing wing wing wing
Nutrient agar with y. 2.9 x 3.4 x 5.1 x 5.1 x

5 x 102 2 x 102 Nil Nil
extract 102 102 103 103
6.7 x 5.9 x 4.3 x

Nutrient blood 6 x 102 1 x 102 Nil 3 x 102 Nil
103 103 103
3.9 x 3.9 x
MacConkey Nil Nil Nil Nil Nil Nil
103 103
1.7 x 4.8 x
Starch nitrate Nil 5 x 102 Nil Nil Nil Nil
102 102
3.1 x 2.7 x 3.3 x 3.5 x 1.4 x

Tryptose blood 1 x 102 Nil 1 x 102
103 103 103 103 102
Staphylococcus Nil Nil Nil Nil Nil Nil Nil Nil
Table (2): Organisms isolated from wings of the sandfly, the false stable fly, the house fly
and the mosquito.
Symbole Organism
175b Salmonella arizona
157y Erwina herbicola
68S Yeast
165y Bacillus subtilis
181y Yeast
191T Actinomycete
88T Bacillus circulans
132T Staphylococcus aureus
127T Lactobacillus animalis
98y Bacillus mycoides
113M Pseudomonas aeruginosa
201T Lactobacillus gasseri
äÉjƒàëŸG
95
Table (3): Antagonistic action of bacterial species between each other grown on nutrient broth
amended with yeast extract.
IÉ«◊G Ωƒ∏Y
E. B. L. B. P.
S. arizona B. subtilis S. aureus L. gasseri
herbicola circulans animalis mycoides aeruginosa
Organism 175b 165y 132T 201T
157y 88T 127T 98y 113M
S. arizona
x –ve +ve +ve +ve 2+ve –ve +ve +ve
175b
E. herbicola
–ve x +ve –ve –ve –ve –ve –ve –ve
157y
B. subtilis
–ve +ve x +ve 2+ve 3+ve +ve –ve +ve
165y
B. circulans
–ve –ve –ve x +ve 2+ve –ve +ve –ve
88T
äÉjƒàëŸG
S. aureus
–ve –ve +ve +ve x 3+ve –ve +ve –ve
132T
L. animalis
–ve –ve –ve +ve –ve x –ve –ve –ve
127T
B. mycoides
–ve –ve +ve –ve –ve –ve x +ve –ve
98y
P.
aeruginosa –ve –ve –ve –ve –ve –ve –ve x –ve
113M
L. gasseri
+ve –ve +ve +ve +ve +ve +ve –ve x
201T
–ve = no inhibition zone, +ve = weak inhibition zone, 2+ve = moderate inhibition zone, 3+ve = good inhibition
zone.
Table (4): Antagonistic action of most potent bacterial species grown on

peptone water during log phase.
P.
S. aureus B. circulans L. animalis B. subtilis
Organism aeruginosa
132T 88T 127T 165y
113M
S. aureus
x +ve 4+ve +ve 4+ve
132T
P. aeruginosa
–ve x –ve –ve –ve
113M
B. circulans
±ve +ve x 3+ve +ve
88T
L. animalis
–ve +ve 2+ve x 2+ve
127T
B. subtilis
+ve +ve 4+ve 2+ve x
165y
–ve = no inhibition zone, ±ve = doubolful inhibition zone, +ve = weak
inhibition zone, 2+ve = moderate inhibition zone, 3+ve = good inhibition zone,
4+ve = very good inhibition zone.
Table (5): Bioautography and migration (Rf) of the active metabolite 88T
with various developing solvents.
Developing solvent system Rf value
Petroleum ether 0.00

Benzene (saturated with water) 0.00
Chloroform (saturated with water) 1.00
Carbon tetrachloride (saturated with water) 0.75
Methanol 0.85
N–Butanol (saturated with water) 0.80
Acetone 0.45
Diethyl ether 0.55
Ethyl acetate 0.50
Amyl acetate 0.00
äÉjƒàëŸG
Table (5): Bioautography and migration (Rf) of the active metabolite 88T
with various developing solvents.
Developing solvent system Rf value
3% ammonium chloride 0.10

N–Butanol : pyridine : water (1 : 0.6 : 1) 0.00
N–Butanol : Acetic acid : water (2 : 1 : 1) 0.00
Distilled water 0.20
Methylene chloride (1 : 1) 0.00
Table (6): The MIC of active metabolite 88T.
Test organism MIC (µg/ml)

Reference strains:
Bacillus subtilis NCTC 8236 <5
Bacillus pumilus NCTC 8241 <5
Micrococcus luteus ATCC 9341 12
Staphylococcus aureus NCTC 7447 12
E. coli BPP01 16
Pseudomonas aeruginosa ATCC 10145 83
Klebsiella pneumonia NCIB 9111 18
Candida albicans IMRU 3669 94
Saccharomyces cerevisiae CBS 1171 94
Aspergillus niger LTU 131 >100
Local isolates:
Bacillus subtilis 165y <5
Bacillus mycoides 98y <5
Staphylococcus aureus 132T <5
Lactobacillus animalis 127T 32
Lactobacillus gasseri 201T 40
Salmonella arizona 175b <5
äÉjƒàëŸG
Table (6): The MIC of active metabolite 88T.
Test organism MIC (µg/ml)

Erwina herbicola 157y >100
Pseudomonas aeruginosa 113M >100
Yeast 181y >100
Yeast 68y >100
Fig. (1): A simplified scheme for the

extraction, isolation and purification of
the active metabolite 88T biosynthesized
by Bacillus circulans 88T.
äÉjƒàëŸG
Fig. (2): A simplified scheme for the

extraction, isolation and purification
of the active metabolite 88T
biosynthesized by Bacillus circulans
88T
Fig. (3): Mass spectrum of the active

metabolite 88T
¢ûeGƒ¡dG
ÖàµdG QGO , á«£Y ≈∏Y äõY , ≈∏Y óª ≈°Sƒe : ≥«≤– . ¬LÉe øHG óFGhR ≈a áLÉLõdG ìÉÑ°üe : iÒ°UƒÑdG ôµH ≈HCG øH óªMCG ÜÉ¡°ûdG (1
. Ω 1985 / `g 1405 ,1• , 3ê , ( IôgÉ≤dG) á«eÓ°SE’G
q º«gGôHEG π«∏N /O (2)
, 1• , ( ájOƒ©°ùdG - ¢VÉjôdG ) á«eÓ°SE’G áaÉ≤ã∏d á∏Ñ≤dG QGO . áHÉHòdG åjóM áë°U ≈a áHÉ°UE’G : ôWÉN Óe
`g1405
™LGôŸG
: á«Hô©dG
. IôgÉ≤dG . ÊÓ«µdG á©Ñ£e . ÜÉHòdG åjóM ìô°ûH ÜÉgƒdG íàa : ¬©ªL ÖjôZ / QƒàcO – 1
q º«gGôHG π«∏N /QƒàcO – 2
. `g1405 , 1 • . (ájOƒ©°ùdG – ¢VÉjôdG) á«eÓ°SE’G á∏Ñ≤dG QGO . áHÉHòdG åjóM áë°U ‘ áHÉ°U’G : ôWÉN Óe
.Ω1997 / `g1417 1• , (IôgÉ≤dG) ¥hô°ûdG QGO . IQÉ°†◊Gh áaô©ª∏d GQó°üe ájƒÑædG áæ°ùdG : …hÉ°Vô≤dG ∞°Sƒj /O – 3
.Ω2005 / `g1426 ‹hC’G á©Ñ£dG .ájƒÑædG åjOÉMC’G ‘ á«ª∏©dG äGQÉ°T’G : º«æZ ΩQÉc /O – 4
äÉjƒàëŸG
á«ÑæL’G
Ahmad, M.; Hassan, M. and Zayed, A. (1995): Microbial flora associated with some
species of biting and non–biting flies (Diptera). J. Fac. Edu., 20 : 477–489.
Alcamo, E. and Frishman, A. (1980): The microbial flora of field collected
Cockroaches and other arthropods. J. Env. Health, 42 : 263–266.
Breznak, J. (1982): Intestinal microbiota of termites and other xylophagous insects.
Ann. Rev. Microbiol., 36 : 323–343.
Fouda, M. (1984): Significance of symbiotic in Hippoboscia equina (Diptera,
Hippoboscidae) ZAUG Ent., 97 : 376–378.
Ghanem, E.H.; Hassan, M.I.; Gazal, S.A.; El–Sehrawi, M.H. and Ali, O.A. (1986):
Studies on bacterial flora associated with three species of blood sucking flies
(Diptera). Egyptian Society of Applied Microbiology, Proc. VI. Conf. Microbiol.
Cairo, Vol. 1, part (3). Taxonomy Paper No. 22.
Greenberg, B. (1973): Flies and disease, Vol. II. Princeton Univ. Press, Princeton,
NY.
Hassan, M.; El–Kordy, E.; Wahba, M. and Mahdy, H. (2000): The effect of different
species of bacteria on certain biological aspects of the sandfly Phlebotomus papatasi
Scopoli (Diptera : Psychodidae). J. Union Arab Biol., 13A : 223–231.
Hassan, M.; Lotfy, N. and Mahdy, H. (1998a): Blood digestion period and
egg development in aposymbiotic Phlebotomus papatasi scopoli (Diptera :
Psychodiadae). Proc. Egypt. Acad. Sci., 48 : 191–206.
Hassan, M.; Mahdy, H. and Lotfy, N. (1998b): Biodiversity of the microbial flora
associated with two species of sandflies Phlebotomus papatasi and P. langeroni
(Diptera : Psychodidae). J. Egypt. Ger. Soc. Zool., 26E : 25–36.
Hassan, M.; Zayed, A. and Ahmad, M. (1996): The influence of symbiotic bacteria
on digestion and yolk protein synthesis in Culex pipiens L. (Diptera : Culicidae). J.
Egypt Ger. Soc. Zool., 21 : 269–284.
Holt, J.; Krieg, N.; Sneath, P.; Stanely, J. and Williams, S. (1994): Bergey`s Manual
of Determinatie Bacteriology, 9th ed. Williams & Wilkins, Baltimore.
Honda, Y.; Ueki, M.; Okada, G.; Onose, R.; Usami, R.; Horikoshi, K. and Osads, H.
(2004): Isolation and biological properties of a new cell cycle inhibitor, curvularol,
isolated from Curvularia sp. RK97–F166. J. Antib., 54 : 10–16.
äÉjƒàëŸG
¬∏Ñæ°S ‘ √hQòa
óHÉ©∏H ó«éŸG óÑY .QƒàcódG PÉà°SC’G
∫hC’G ó````ª``` á`````©```èÉ``````L
Üô¨`ª```dG - Ωƒ`∏``©```dG á`«````∏`c
äÉjƒàëŸG
á`èó````≤e
: ∞°Sƒj IQƒ°S »a ≈dÉ©J ˆG ∫ƒ≤j
‫ﴬ ﹶﻭ ﹸﺃ ﹶﺧ ﹶﺮ‬‫ﻼﺕ ﹸﺧ ﹾ ﹴ‬ ‫ﺎﻑ ﹶﻭ ﹶﺳ ﹾﺒ ﹺﻊ ﹸﺳ ﹾﻨ ﹸﺒ ﹴ‬ ‫ﺍﺕ ﹺﺳ ﹶﲈ ﹴﻥ ﹶﻳ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻠ ﹸﻬ ﱠﻦ ﹶﺳ ﹾﺒ ﹲﻊ ﹺﻋ ﹶﺠ ﹲ‬ ‫ﻳﻖ ﹶﺃ ﹾﻓﺘﹺﻨﹶﺎ ﹺﰲ ﹶﺳ ﹾﺒ ﹺﻊ ﹶﺑ ﹶﻘ ﹶﺮ ﹴ‬

‫ﺍﻟﺼﺪﱢ ﹸ‬ ‫ﻮﺳ ﹸﻒ ﹶﺃ ﱡ ﹶﳞﺎ ﱢ‬ ‫﴿ ﹸﻳ ﹸ‬
‫ﻮﻥ ﹶﺳ ﹾﺒ ﹶﻊ ﹺﺳﻨﹺﲔﹶ ﹶﺩ ﹶﺃﺑ ﹰﺎ ﹶﻓ ﹶﲈ ﹶﺣ ﹶﺼﺪﹾ ﺗ ﹾﹸﻢ ﹶﻓ ﹶﺬ ﹸﺭﻭ ﹸﻩ‬ ‫( ﹶﻗ ﹶ‬٤٦) ‫ﻮﻥ‬
‫ﺎﻝ ﹶﺗ ﹾﺰ ﹶﺭ ﹸﻋ ﹶ‬ ‫ﺎﺕ ﹶﻟ ﹶﻌ ﱢﲇ ﹶﺃ ﹾﺭ ﹺﺟ ﹸﻊ ﺇﹺ ﹶﱃ ﺍﻟ ﱠﻨ ﹺ‬
‫ﺎﺱ ﹶﻟ ﹶﻌ ﱠﻠ ﹸﻬ ﹾﻢ ﹶﻳ ﹾﻌ ﹶﻠ ﹸﻤ ﹶ‬ ‫ﹶﻳﺎﺑﹺ ﹶﺴ ﹴ‬
‫ﻼ ﹺﳑﱠﺎ‬‫( ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﻳ ﹾﺄ ﹺﰐ ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﺑ ﹾﻌ ﹺﺪ ﹶﺫﻟﹺ ﹶﻚ ﹶﺳ ﹾﺒ ﹲﻊ ﹺﺷﺪﹶ ﹲﺍﺩ ﹶﻳ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹾﻠ ﹶﻦ ﹶﻣﺎ ﹶﻗﺪﱠ ﹾﻣﺘ ﹾﹸﻢ ﹶ ﹸﳍ ﱠﻦ ﺇﹺ ﱠﻻ ﹶﻗ ﹺﻠﻴ ﹰ‬٤٧) ‫ﻮﻥ‬ ‫ﻼ ﹺﳑﱠﺎ ﹶﺗ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻠ ﹶ‬
‫ﻻ ﹶﻗ ﹺﻠﻴ ﹰ‬
‫ﹺﰲ ﹸﺳ ﹾﻨ ﹸﺒ ﹺﻠ ﹺﻪ ﺇﹺ ﱠ‬
(٤٩-٤٦ ‫)ﻳﻮﺳﻒ‬ ﴾ ‫ﻭﻥ‬

‫ﴫ ﹶ‬ ‫ﺎﺱ ﹶﻭ ﹺﻓ ﹺ‬
‫ﻴﻪ ﹶﻳ ﹾﻌ ﹺ ﹸ‬ ‫( ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﻳ ﹾﺄ ﹺﰐ ﹺﻣ ﹾﻦ ﹶﺑ ﹾﻌ ﹺﺪ ﹶﺫﻟﹺ ﹶﻚ ﹶﻋ ﹲﺎﻡ ﹺﻓ ﹺ‬٤٨) ‫ﹸﻮﻥ‬
‫ﻴﻪ ﹸﻳ ﹶﻐ ﹸ‬
‫ﺎﺙ ﺍﻟ ﱠﻨ ﹸ‬ ‫ﹸ ﹾﲢ ﹺﺼﻨ ﹶ‬
OÉ°üàbG ¤EG πMôdG hóÑdG OÉ°üàbG øe º¡JOÉb ájQòL ä’ƒ– ∑Éæg âfÉc á«FGóÑdG äÉ©ªàéŸG äCÉ°ûf ÉeóæY
øjõîàdG ∫ƒM Ωó≤dG òæe πcÉ°ûŸG ¢†©H ∑Éæg âfÉch .äÉYhQõe h QÉªãd »æL øe á«FGóÑdG áYGQõdG ≈∏Y óªà©j
πcÉ°ûŸG øe á«eÉædG ∫hódG É¡æe ÊÉ©J »àdG »FGò¨dG ¢ü≤ædG á∏µ°ûe âëÑ°UCG .±ÓJEG øe É¡≤MÓj Ée h »æ÷G ó©H
IOQƒà°ùe ∫hódG √òg QÉÑàYÉH á«ØjôdG hCG ájhô≤dG á«ªæàdG ∫É› ‘ ÚãMÉÑdG h Ú°SQGódG ΩÉªàgÉH ôKCÉà°ùJ »àdG
™e ¿RGƒàŸG ÒZ ójGõàdG ºµdP IóM ájò¨àdG á∏µ°ûe ójõj É‡ h ,»FGò¨dG É¡æeCG ¿Éª°V ‘ áHƒ©°U óŒ h AGò¨∏d
.êÉàfE’G ôjƒ£J ‘ áãjó◊G äÉ«æ≤àdG ∞«XƒJ øY Égõé©dh ∫hódG √òg ∞∏îàd É©ÑJ »YGQõdG êÉàfE’G
.á«YGQõdG äÉéàæª∏d ™‚C’G h πãeC’G ∫Ó¨à°S’G h êÉàfE’G ‘ IOÉjõdG ¢SÉ°SC’ÉH Ωõ∏à°ùj »YGQõdG ƒªædG ¿EG
ób IQÉ°ùÿG √ògh .ÜƒÑ◊G øe »ŸÉ©dG êÉàfC’G øe %10 ¤EG %5 Ü »æ÷G ó©H IQÉ°ùÿG Qó≤J ‹É◊G ÉæŸÉY ‘
‘ ÜƒÑ◊G áYGQR πµ°ûJ .(ájò¨àdG h áYGQõ∏d á«ŸÉ©dG áª¶æŸG ) É«LƒdƒæµJ IôNCÉàŸG äÉ©ªàéŸG ‘ % 30ió©àJ
.ΩÉÿG »YGQõdG »∏NGódG œÉædG 1/3 Ü ºgÉ°ùJ h »æWƒdG OÉ°üàbÓd õFÉcôdG ióMEG Üô¨ŸG É¡æeh á«eÉædG ∫hódG
´GƒfC’G AÉ≤àf’ á∏ª©à°ùŸG ájƒ«◊G äÉfÉ≤àdÉH ∂dòc h á«NÉæŸG äÉÑ∏≤àŸÉH Iô°TÉÑe ÜƒÑ◊G øe »æWƒdG œÉædG ôKCÉàjh
IQƒ°S) áÁôµdG ájB’G ‘ OQh Ée Ö°ùM πHÉæ°ùdG ‘ ÜƒÑ◊G øjõîJ Ωƒ¡Øe ó©j h á«dÉ©dG ájOhOôŸG äGP h Ió«÷G
äÉ«æ≤J h áYGQõdG ÚH ™ªéj Ée Gòg h ,á«°SÉb á«Ä«H ±hôX ‘ êÉàfE’G ≈∏Y ®ÉØë∏d É«°SÉ°SCG ÉeÉ¶f (49/46 ∞°Sƒj
ácô©e ájô°ûÑdG äÉYÉª÷G ¬à£°SGƒH ¢VƒîJ É«aÉ≤K ÉeÉ¶f øjõîàdG Gòg ó©j Éªc ,èàæŸG ≈∏Y ®ÉØ◊G h øjõîàdG
Ée ƒg h ,AÉ≤ÑdG πLCG øe (á«YÉªàLG h á«cƒ∏°S h á«æ≤J) áYƒæàe á«é«JGÎ°SG ´ÉÑJÉH êÉàfE’G IOÉYEG ¿Éª°†d á«≤«≤M
.êÉàfE’G ÒHóàH ≈ª°ùj
‘ ÜƒÑ◊G AÉ≤HEÉH øjõîàdG ¿CG IOÉaEG ¬∏Ñæ°S ‘ √hQòa ”ó°üM Ée h ¤É©J ¬dƒb ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ¬LhCG øeh
.øeõdG É¡æe ∫Éæj ¿CG ÒZ øe áXƒØëŸG ÜƒÑ◊G ≈∏Y ®ÉØë∏d Ö«dÉ°SC’G h äÉ«æ≤àdG ø°ùMCG ƒg É¡∏HÉæ°S
:¿Éà«ª∏Y ¿ÉàXƒë∏e ájB’G ‘ ÉæØbƒj …òdG ¿EG
äÉjƒàëŸG
¿hó°üëj h ¢SÉædG ´Qõj äGƒæ°S ™Ñ°S á∏«°üM »g áæ°S Iô°ûY ¢ùªN »a ´QõdG áÑM á«MÓ°U Ióe ójóëJ ,Éª¡dhCG
É¡«∏j ±ÉØédG äGƒæ°S »g ±ÉéY OGó°T äGƒæ°S ™Ñ°S É¡«∏j ,AÉ£©dG h Ö°üîdG äGƒæ°S »g h É©HÉàJ h ÉHCGO É¡dÓN
»ª∏©dG åëÑdG OÉaCG ób h .¬cGƒØdG øe ¿hô°ü©j É¡«a h ¢SÉædG çÉ¨j É¡«a h Iô°ûY á°ùeÉîdG áæ°ùdG »g IóMGh áæ°S
.É¡«a Qƒ£àdG h ƒªædG ábÉW ≈∏Y á¶aÉëe ÜƒÑëdG QGôªà°S’ iƒ°ü≤dG IóªdG »g áæ°S 15 Ióe ¿CG
.ÉæãëH »a ºgC’G á«ª∏©dG á≤jô£dG »g h .¬∏Ñæ°S »a √hQòa ≈dÉ©J ¬dƒb ƒg h øjõîàdG á≤jôW , »fÉãdGh
ôJ ºdCG) : ≈dÉ©J ¬dƒb »Mƒà°ùf πMGôªdG √òg »a .√Qƒ£J h íª≤dG ƒªf πMGôe Éæd ø«Ñj 1 ºbQ º°SôdG ájGóÑdG »a
GôØ°üe √Gôàa è«¡j ºK ¬fGƒdCG ÉØ∏àîe ÉYQR ¬æe êôîj ºK ¢VQC’G »a ™«HÉæj ¬µ∏°ùa AÉe AÉª°ùdG øe ∫õfCG ˆG ¿CG
»g ˆG ÜÉàc »a IQƒcòªdG πMGôªdG √ò¡a ( 21- ôeõdG ) (ÜÉÑdC’G »dhC’ iôcòd ∂dP »a ¿EG ÉeÉ£M ¬∏©éj ºK
.(1 º°SôdG ) ÜƒÑëdG h ´QõdG Qƒ£J »a ¥OC’G
√Qƒ£J h íª≤dG ƒ‰ πMGôe : 1 ºbQ º°SôdG

≥bóe »ÑjôéJ åëÑH Éæªb ¬∏Ñæ°S »a √hQòa" ∞°Sƒj IQƒ°S »a OQh Ée Ö°ùM πHÉæ°ùdG »a ÜƒÑëdG ∑ôJ QÉWEG »a h
äÉjƒàëŸG
äô¡XCG h .É¡∏HÉæ°S øe IOôée ÜƒÑM ™e áfQÉ≤e ø«àæ°S ≈dEG π°üJ Ióªd É¡∏HÉæ°S »a ÉgÉæcôJ íªb ÜƒÑM ∫ƒM
.(2 ºbQ IQƒ°üdG) 100 % É¡dÉM ≈∏Y â«≤H h »ë°U ô««¨J …CG É¡«∏Y CGô£j ºd πHÉæ°ùdG ¿CG á«dhC’G èFÉàædG
: QhòÑdG OÉ°ùa hCG Ò«¨J ‘ Gk QhO Ö©∏J »àdGh áØ∏àîŸG πeGƒ©dG

.øjõîà∏d iƒ°ü≤dG IóªdG áaô©e øe øµªj …òdG ¥õªàdG h QƒgóàdG äÓYÉØJ áYô°S »a πNój øeõdG πeÉY ¿EG
´ÉØJQG ≈dEG …ODƒj IQGôëdG ´ÉØJQG ¿EG . á«FõédG äÉLÉéJQE’G ™aQ »a º¡e óL h ô°TÉÑe ô«KCÉJ É¡d IQGôëdG `
.¥õªàdG h QƒgóàdG äÓYÉØJ π¡°ùj Éªe äÉÄjõédG ΩOÉ°üJ
äÉ«°†©àª∏d »FGƒgƒ«MÓdG h »FGƒ¡«ëdG ÜÓ≤à°SE’G á≤jôW »a πNój ¿ƒHôµdG ó«°ùcCG »fÉK h ø«é°ùcC’G QGó≤e `
≈∏Y á«FÉ«ª«µdG h á«ªjõfC’G äÓYÉØàdG »a ∂dòc GQhO Ö©∏j QGó≤ªdG Gòg .ÜƒÑë∏d á«ëdG ÉjÓîdG h ájô¡éªdG
.Ió°ùcC’G iƒà°ùe
OÉ°ùØd á«°SÉ°SC’G IóYÉ≤dG ó©j h øjõîàdG á«æ≤J »a á«ªgCG ôãcC’G πeÉ©dG ƒg ÜƒÑëdG »a áHƒWôdG áÑ°ùf `
.ÜƒÑëdG
á«FGò¨dG OGƒª∏d á«YƒædGh IOƒédG ßØM
GQô°V çGóMG ≈dEG …ODƒJ ób »àdG ÜÉÑ°SC’G ™«ªL øe ájÉbh »g ÜƒÑëdG øjõîJ »a É«Lƒ∏æµàdG ∫Éª©à°SG ±óg ¿EG
á«FGò¨dG h á«ë°üdG áª«≤dG ≈∏Y ßaÉëJ ¿CG øµªj á«Lƒ∏æµàdG πFÉ°SƒdG √òg .ÜƒÑëdG IOƒLh á«Yƒf »a á°UÉN É¡H
É¡°UÓîà°SG øµªj áØ∏àîe ôgÉ¶e ∑Éæg á«Yƒæ∏d í∏£°üªdG Gòg »a .á«dÉY áLQO ≈dEG
á«FGò¨dG áª«≤dG (1
ájô°ûÑdG ájò¨à∏d ∫Éª©à°S’G óæY º¡ªdG h ∫hC’G QÉ«©ªdG πµ°ûj áeÉ°S OGƒe OƒLh ΩóY hCG ÜÉ«Z Oó°üdG Gòg »a
»a á∏ª©à°ùªdG áeÉ°ùdG OGƒªdG ÉjÉ≤H h äÉjô£a h Éjô«àµH øe äÉæØ©àdG ÜÉ«Z øe ≥≤ëàdG òÑMÉj h .á«fGƒ«ëdG hCG
OGƒª∏d ¢Uƒ°üîdÉH h ÜƒÑë∏d .ïdG áé°ùf h áÑ«côJ h ¿ƒd h ¥hP h áëFGQ øe ájò¨à∏d IOƒédG QÉ«©e ¿EG .áYGQõdG
.õÑîdG áæ«éY πãe ÜƒÑëdG √òg ∫Éª©à°SG øY áéJÉædG
á«Lƒ∏æµàdG áª«≤dG (2
.á«dhC’G äÉYÉæ°üdG »a ∫Éª©à°S’G ≈∏Y IQó≤dG πµ°ûj áª«≤dG øe ´ƒædG Gòg
äÉjƒàëŸG
åëÑdG ‘ á∏ª©à°ùŸG äÉ«æ≤àdGh OGƒŸG

á«ëdG OGƒªdG (1
äÉæ«Y 3 .Ö∏°U íªb ÜƒÑëd `g1419 áæ°ùd »æL ó©H ÜƒÑëdG øe äÉæ«Y ≈∏Y ¿Éc ¬H Éæªb …òdG åëÑdG ¿EG
IQóëæªdG äÉJÉÑædG .»dGƒàdG ≈∏Y äÉàæ°S h áæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S øe ádhõ©e QhòH h É¡∏HÉæ°S »a QhòH »g â∏ª©à°SG
.É°†jCG ÜQÉéàdG »a â∏ª©à°SG ÜƒÑëdG √òg øe
äÉ«æ≤àdG (2
ÜƒÑëdG äÉÑfEG (2 -1
5 â∏°ùZ ∂dP ó©H ≥FÉbO 5 Ióªd π«aÉL AÉe á£°SGƒH º«KGôédG IOÉHE’ »ë£°ùdG º«≤©àdÉH ≈dhC’G á«∏ª©dG CGóÑJ
.…ôàH ≥ÑW »a πµdG ô£≤e AÉªH á∏∏Ñe óL í°Tôe ábQh âëJ π«∏ÑJ ≈dEG ÜƒÑëdG â©°†N ºK.ô£≤e AÉªH äGôe
.25 C° IQGôM áLQO âëJ π°üM äÉÑfE’G
äÉà«ÑædG ´QR (2-2
ø«eƒj) º≤©e πeôH Aƒ∏ªe ¢ü«°UCG ≈dEG â∏≤f ÉØ∏°S IQƒcòªdG ÜƒÑëdG äÉÑfEG ó©H É¡«∏Y Éæ∏°üM »àdG äÉà«ÑædG
»YGQõdG §°SƒdG .»YÉæ£°U’G Aƒ°†dG øe áYÉ°S 16 h 22 C° IQGôM âëJ ó«b äÉÑfE’G .( 100 IQGôM âëJ
.á∏eÉµdG ájò¨ªdG ô°UÉæ©dG øe ¿ƒµàe
h ¢UÓîà°S’ ∂dòc h äÉÑæ∏d …QòédG h …ô°†îdG ƒªædG á°SGQO »a â∏ª©à°SG É¡«∏Y ∫ƒ°üëdG ºJ »àdG äGQOÉÑdG
.Qƒ°†î«dG á¨Ñ°U IôjÉ©e
.Qƒ°†î«dG á¨Ñ°U ∫É°üØfG ≥jôØJ ( 3-2
á£°SGƒH π°üM ≥jôØàdG .Éµ«∏°ùdG øe á≤«bQ á≤ÑW ≈∏Y »aGôZƒJÉehôµdG π«∏ëàdG Éæ∏ª©à°SG ∫É°üØf’G Gòg »a
.6/12/34 ΩÉéMCGôjOÉ≤ªH øjõæÑdG /¿ƒà«°SG /∫hôàÑdG ô«KCG øe ¿ƒµe ∫ƒ∏ëe
á°ûbÉæŸGh èFÉàædG
: »∏j Ée ≈∏Y ±ô©àdG ≈∏Y á°SGQódG √òg äõcQ
IQòÑdG ágGõf ≈∏Y øjõîàdG á≤jôW ô«KCÉJ ( CG )
á«ë°üdG ádÉëdG (1
ádhõ©e ∂∏J ádÉM h É¡∏HÉæ°S »a ÜƒÑëdG ádÉM IOôéªdG ø«©dÉH ßMÓf ¿CG Éææµªj øjõîàdG øe ø«àæ°S »°†e ó©H
äÉjƒàëŸG
ºd ¿Éµe »a âfõàNG »àdG πHÉæ°ù∏d ¿Éc ´ƒf …CG øe øØ©àdG çhóM ΩóY Éæd ø«ÑJ 2 ºbQ IQƒ°üdG ¿EG .É¡∏HÉæ°S øY
¿Éc øjõîàdG ¿Éµe ¿CG º∏©dG ™e .100 % áÑ°ùæH É¡dÉM ≈∏Y â«≤H »àdG h øjõîà∏d á«ë°üdG •hô°ûdG ¬«a ≈YGôJ
∂dP ≈dEG Ée hCG áHƒWôdG hCG IQGôëdG •hô°T øe •ô°T …CG ¬«a ´Gôj ºd h ÉjOÉY
…ô£dG ¿RƒdG (2
™e áaÉL âëÑ°UCG h AÉªdG øe áª¡e á«ªc äó≤a É¡∏HÉæ°S »a ÉgÉæcôJ »àdG ÜƒÑëdG ¿CG ø«ÑJ QÉWE’G Gòg »a
OôéªdG íª≤dG ¿Rh øe %20^3 áÑ°ùf ¿CG »æ©j Gòg h ,É¡∏HÉæ°S øe ádhõ©ªdG ÜƒÑëdG ™e áfQÉ≤ªdÉH âbƒdG Qhôe
É¡JQób á«MÉf øe h Égƒªf h É¡YQR á«MÉf øe QhòÑdG √òg IQó≤e ≈∏Y ÉÑ∏°S ôKDƒj Éªe AÉªdG øe ¿ƒµe ¬∏Ñæ°S øe
. ( ™LôªdG )É«ë°U ¬jOôJ h íª≤dG øØ©J øe π¡°ùj AÉªdG OƒLh ¿C’ á«FGò¨dG
á«JÉÑfE’G IQó≤dG áfQÉ≤e (3
»a áfõîªdG ÜƒÑë∏d áÑ°ùædÉH äÉÑfEÓd ábƒØàªdG áYô°ùdG h á≤FÉØdG IQó≤dG âàÑKCG á«JÉÑfE’G IQó≤dG á°SGQO ¿EG
.(3 ºbQ IQƒ°üdG) πHÉæ°ùdG øe √OôéªdG ∂∏J øY πHÉæ°ùdG
ê Ü CG
øY ádhõ©e : ê - áæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S øY ádhõ©e :Ü -É¡∏HÉæ°S »a â«≤H :CG íª≤dG ÜƒÑM ƒªf .3 ºbQ IQƒ°üdG
ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S
øe AõédG Gòg »a :É¡æe IQóëæªdG äÉJÉÑædG h ÜƒÑëdG ≈∏Y øjõîàdG ´ƒf ô«KCÉJ á°SGQO( Ü )
»a íªb äÉÑM øe IQóëæªdG äGQOÉÑdG »Lƒdƒjõ«ØdG h »LQÉîdG πµ°ûdG ¢ù«jÉ≤e ¢†©H á°SGQóH ÉæªªàgG åëÑdG
: »a ¢üî∏àJ ¢ù«jÉ≤ªdG √ògh .É¡∏HÉæ°S øe ø«àæ°S 2 h áæ°S 1 Ióªd ádhõ©e äÉÑM h É¡∏HÉæ°S
á«°ùØæàdG IQó≤dG ` Qƒ°†î«dG QGó≤e ` QhòédG ƒªf ` ¥É°ùdG ƒªf `
IQóëæe áàÑf ƒªf áfQÉ≤e øe âæµe 4 ºbQ IQƒ°üdG .äÉJÉÑædG áë°U ióe ≥«bO πµ°ûH »£©J ¢ù«jÉ≤ªdG √òg
äÉjƒàëŸG
»a øjõîàdG ¿CG í°VƒJ áé«àædG .IóªdG ¢ùØæd É¡∏HÉæ°S øe âdõY iôNCG h ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S »a âcôJ áÑM øe
.É¡∏HÉæ°S øY ádhõ©e iôNCG ™e áfQÉ≤e ó«L ƒªf AÉ£YEG øe øµe πHÉæ°ùdG
CG Ü
ÜƒÑM øY áéJÉf äGQOÉH ` ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S »a áfõîe ÜƒÑM øY áéJÉf äGQOÉH : É¡«ah 4 ºbQ IQƒ°üdG
ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S øY IOôéeh
óæY ƒªædG áYô°S ¿EG ô¡X å«M ¿É≤«°ùdG h QhòédG óæY ÉgócCÉj h áé«àædG √òg ∂dòc âÑãj 2 ºbQ πµ°ûdGh
øe IQóëæªdG äÉJÉÑædG øe ≈∏YCG ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S »a âcôJ íªb äÉÑM øe Qóëæe äÉÑæd QhòédG h ¿É≤«°ùdG
»ª∏©dG RÉéYE’G ¬LhCG π°†aCG πHÉæ°ùdG »a øjõîàdG á≤jôW ócDƒj Éªe ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S øY âdõY íªb äÉÑM
.πLh õY ˆG ÜÉàc »a
á∏ª©à°ùªdG ÜƒÑëdG øe ø«YƒædG óæY ¿É≤«°ùdGh QhòédG ƒªæd »fÉ«H º°SQ (2) ºbQ πµ°ûdG
ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S øe IOôée : Ü - ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S »a : CG
äÉjƒàëŸG
∫hóédG h .á«∏Ñæ°ùdG ÜƒÑëdG »a óLƒJ »àdG áeÉ©dG äÉjôµ°ùdG h äÉæ«JhôÑdG ôjó≤àH Éæªb èFÉàædG √òg ™e IGRGƒeh
áeÉ©dG äÉjôµ°ùdG h äÉæ«JhôÑdG øe ÉgGƒàëe ≈≤Ñj πHÉæ°ùdG »a áXƒØëe ≈≤ÑJ »àdG ÜƒÑëdG ¿CG Éæd ø«Ñj (1) ºbQ
âbƒdG Qhôe ™e %32 áÑ°ùæH äÉæ«JhôÑdG á«ªc ¢ü∏≤ààa πHÉæ°ùdG øe ∫õ©J »àdG ÜƒÑëdG ÉeCG ¿É°ü≤f hCG ô««¨J ¿hóH
. Éjƒæ©e ∞∏àîJ ºd äÉjôµ°ùdG áÑ°ùf øµdh IóMGh áæ°S ó©H %20áÑ°ùæH h ø«àæ°S ó©H
»àdG ∂∏Jh É¡∏HÉæ°S »a â«≤H »àdG íª≤dG ÜƒÑM »a áeÉ©dG äÉjôµ°ùdG h äÉæ«JhôÑdG äÉ«ªc (1) ºbQ ∫hóédG
.É¡æe äOôL
äÉjôµ°ùdG á«ªc äÉæ«JhôÑdG á«ªc
ÜƒÑëdG ´ƒf
mg/ g MS mg / g MS
29^24 2^25 É¡∏HÉæ°S »a áfõîe ÜƒÑM
29^75 1^7 ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S øY IOôée ÜƒÑM
äÉæ«©dG óæY »JÉÑædG Qƒ°†î«dG ¢UÓîà°SG èFÉàf äócCG ó≤a ¥GQhC’G »a »JÉÑædG Qƒ°†î«dG á«ªc ¢üîj Éª«a ÉeCG
QGó≤ªdG h á¡HÉ°ûàe ôjOÉ≤e ™e äÉæ«Y çÓãdG óæY óLƒj Ü h CG Qƒ°†î«dG ¿CG É¡æe IQóëæªdG äÉJÉÑædG h øe çÓãdG
¢UÉ°üàeG áÑ«côJ áfQÉ≤e ¿EG .( 5 ºbQ IQƒ°üdGô¶fCG ) É¡∏HÉæ°S »a âcôJ »àdG íª≤dG äÉÑM óæY óLƒj º¡ªdG
ôªMC’G ¿ƒ∏dG ∫Éée »Fƒ°†dG ¢UÉ°üàeE’G áªb »a ¬HÉ°ûJ ø«Ñj (3 ºbQ πµ°ûdG) (Ü h CG Qƒ°†î«dG) á«∏µdG á¨Ñ°üdG
.§≤a Ü h CG Qƒ°†î«dG óæY
äÉæ«©dG óæY á¨Ñ°üdG á°UÓN »a ¬«∏Y π°üëªdG 5 ºbQ IQƒ°üdG »a »aGôZƒJÉehôµdG ô¡¶ª∏d »dhC’G π«∏ëàdG ¿EG
: πbC’G ≈∏Y ä’Éée áKÓK OƒLh ócDƒj ôcòdG áØdÉ°ùdG áKÓãdG
Rf= 0.44 ôØ°üe ô°†NCG ¿ƒd Ü Qƒ°†î«dG : 1 ∫Éée
Rf= 0.48 ¥Qõe ô°†NCG ¿ƒd CG Qƒ°†î«dG : 2 ∫Éée
Rf= 0.96 ôØ°UCG ¿ƒd äÉæ«JhQÉµdG : 3 ∫Éée
:áª¡e ÒZ øµd h É¡àaô©e â“ iôNCG ä’É›

á«FÉ°û¨dG ágGõædG
.ô£≤e AÉe øe ¿ƒµe áfÉ°†M §°Sh »a á«FÉHô¡µdG á«∏°UƒªdG ™HÉààH äQób ób ÜƒÑëdG óæY á«FÉ°û¨dG ágGõædG ¿EG
:á«dÉàdG πeGƒ©dG ≈∏Y õcôªàJ á°SGQódG √òg
êhôîH ÉHƒë°üe á«∏îdG óæY ∞∏àîe ñÉØàfG »£©j ¬««ªJ IOÉYEG §°Sh hCG ôJƒàdG ¢übÉf §°Sh »a äÉÑædG ™°Vh
ájPÉØf h á«∏îdG á«°ûZCG áÑbGôe ≈∏Y IQó≤dÉH É«Ñ∏°S ó«≤e ¿ƒµj êhôîdG Gòg á«ªc ¿EG .â«dhôàµ«dEÓd …OÉY ô«Z
äÉjƒàëŸG
Gòg »a äÉfƒjC’G QGó≤e AÉ£YEG øe øµªj (¬««ªJ IOÉYEG §°Sh »a) áfÉ°†ëdG ∫ƒ∏ëe á«∏°Uƒe ¢SÉ«b ¿EG .äÉfƒjC’G
™«ªéd ¬««ªàdG IOÉYEG §°Sh á«∏°Uƒe ´ÉØJQG ( 4 ºbQ πµ°ûdG) äô¡XG É¡«∏Y π°üëªdG á«dhC’G èFÉàædG .∫ƒ∏ëªdG
áØc ™e »dƒdòg ≈æëæe ø«Ñj º°SôdG .ø«àæ°S Ióªd h áæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S øY ádhõ©e hG É¡∏HÉæ°S »a AGƒ°S äÉÑëdG
.áfÉ°†ëdG øe äÉYÉ°S 5 ó©H â∏°üM
ócDƒj Éªe É¡∏HÉæ°S øe ádhõ©ªdG ÜƒÑëdG óæY º¡e ƒg …òdG â«dhôàµdE’G êhôN ôjó≤J øe øµªJ É«∏©dG ΩÉbQC’G
.ájOÉY á«FÉHô¡c á«∏°Uƒe É¡∏a É¡∏HÉæ°S »a ÜƒÑëdG ÉeCG .á°SÉ°ùM óL ájƒ∏îdG á«°ûZC’G ¿CG
»aGôZƒJÉehôµdG ô¡¶ª∏d »dhC’G π«∏ëàdG (5) ºbQ IQƒ°üdG á«∏µdG á¨Ñ°üdG ¢UÉ°üàeG áÑ«côJ áfQÉ≤e(3) ºbQ πµ°ûdG
á«FÉHô¡µdG á«∏°UƒªdG ™HÉààH ób ÜƒÑëdG óæY á«FÉ°û¨dG ágGõædG(4) ºbQ πµ°ûdG
äÉjƒàëŸG
ø«àæ°S Ióªd É¡∏HÉæ°S »a áfhõîeh iôNCGh É¡∏HÉæ°S øe IOôée ÜƒÑM óæY á«°ùØæàdG IQó≤dG .5 ºbQ πµ°ûdG
a-amylase ºjõfC’ ARNm …RƒÑjôdG …hƒædG ¢†eÉëdG
äÉÑfE’G QƒW »a á∏∏Ñe ÜƒÑM
äÉjƒàëŸG
á°UÓÿG
íª≤dGh .á«FGò¨dG OGƒªdG øjõîJ ≥«©J »àdG πcÉ°ûªdG ¢†©H øe »fÉ©J á«FGóÑdG äÉ©ªàéªdG h áªjó≤dG Qƒ°ü©dG òæe
.¿ƒ∏cCÉJ Éªe Ó«∏b ’EG ¬∏Ñæ°S »a √hQòa ˆG ÜÉàc »a OQh Ée É¡æe h ¥ôW IóY ≈∏Y É¡æjõîJ ºJ »àdG ÜƒÑëdG øe
√ògh . ájB’G √òg »a »ª∏©dG RÉéYE’G ócDƒJ É¡«∏Y π°üëªdG èFÉàædG h åjOÉMC’G πjhCÉJ øe ∞°Sƒj ˆG º∏Y Éªe Gògh
ºbQ º°SôdG) á«°ùØæàdG Ió°ûdG ∞©°V h ƒªædG áYô°S h á«Lƒdƒjõ«ØdG ÉjGõªdG áaô©e øe âæµe á©°VGƒàªdG á°SGQódG
¿hóH É«∏c É¡àbÉW ≈∏Y á¶aÉëªdG øe É¡æµªj ( 182 µl/h/g) QGó≤ªH É¡∏HÉæ°S »a áfhõîªdG ÜƒÑëdG óæY (5
ÉÑ∏°S ôKDƒj Éªe äÉæ«JhôÑdG h äÉjôµ°ùdG ∫Éª©à°SÉH ÉªFGO áHƒë°üe á«°ùØæàdG Ió°ûdG ¿CG ±ô©f Éªd á°UÉN ¿É°ü≤f
áaô©ªd âMôàbG ób ¬««ªàdG ó©H ÜƒÑë∏d á«°ùØæàdG Ió°ûdG ¢SÉ«b h øØ©àdG ádƒ¡°S h íª≤dG áÑM óæY ƒªædG ábÉW ≈∏Y
.IÉ«ë∏d É¡à«∏HÉb h ÜƒÑë∏d á«ë°üdG IQó≤dG ióe
ó©H ÉjÓîdG óæY á«°ûZC’G ágGõf ô¡XCG ºjôµdG ¿BGô≤dG »a OQh Éªc πHÉæ°ùdG »a ÜƒÑëdG øjõîJ ¿EG
íª≤dG äÉÑM øe IQóëæªdG äÉJÉÑædG óæY áª¡e á«ªµH äÉjQõédG OƒLh ¿CG º∏©dG ™e â«dhôàµdE’G êhôN á°SGQO
ƒªædG IQób ≈∏Y ÉÑ∏°S ôKDƒj Éªe »Fƒ°†dG Ö«côàdG OhOôe á£°SGƒH ƒªædG ≈∏Y É¡JQó≤e ócDƒj É¡∏HÉæ°S øe ádhõ©ªdG
ÜƒÑëdG ¿CG ócDƒJ É¡fCG óéf äÉjôµ°ùdG h äÉæ«JhôÑdG øe á«FGò¨dG áª«≤dG ¢üëØàf ÉeóæY Gô«NCGh .ájOhOôªdGh
äÉjƒàëŸG
ÜƒÑëdG óæY äÉæ«JhôÑdG øe %30 ≈dCG π°üj ób ¢VÉØîfÉH áfQÉ≤e É¡à«ªc »a ôKCÉàJ ’ É¡∏HÉæ°S »a áfhõîªdG
øjõîà∏d á«æeõdG IóªdG »æ©J Ó«∏b áª∏µa ¿ƒ∏cCÉJ Éªe Ó«∏b ’EG ˆG ∫ƒb »a ócÉàj Gòg h .É¡∏HÉæ°S øe IOôéªdG
.∂dòc RÉéYE’G øªµj Éæg h §≤a á«fB’G º¡JÉLÉM πHÉæ°ùdG øe GƒYõæj ¿CG º¡«∏Y å«ëH
äÉjƒàëŸG
¤É©J ¬dƒb ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G

(Gók µp fn s’EGp oêôo înr j ’n ån Ño Nn …òsp dGnh)
»é«∏e õjõ©dG óÑY óªMCG /QƒàcO
á«Ä«ÑdG É«Lƒdƒ«÷G ∫É› ‘ óYÉ°ùe PÉà°SCG
IôgÉ≤dG - »bódG - çƒëÑ∏d »eƒ≤dG õcôŸG - á«Lƒdƒ«÷G Ωƒ∏©dG º°ùb
äÉjƒàëŸG
:åëÑdG ¢üî∏e
ó«°S ƒg …òdG , ¿É°ùfEÓd πLh õY ≥dÉÿG É¡£°ùH h ,ΩÉfCÓd ˆG Égó«°T , áµ°SÉªàe IóMh ¢VQC’G áÄ«H πµ°ûoJ
ˆG áØ«∏N ¿ƒµj ¿CG É¡H ≥ëà°SG á«∏≤Y äGQób ¬«a ÓhCG h ,Ëƒ≤J ø°ùMCG ‘ ˆG ¬≤∏N ,¢VQC’G √òg ≈∏Y äÉbƒ∏îŸG
¿É°ùfE’G ∫ÉªYCG ÖJôj h ,É¡YÉ≤jEG §Ñ°†j h , ¬∏c ¿É°ùfE’G ácôM Æƒ°ü«d ,ˆG øe Ió«≤Y ΩÓ°SE’G AÉéa .¢VQC’G ‘
.Ö«£dG ºFÓŸG §°SƒdG ‘ áÑ«£dG IÉ«◊G ¬d πØµJ »àdG
êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) : ¤É©J ¬dƒb ‘ ÊBGô≤dG RÉéYE’G ¿É«Ñd »ª∏©dG Ò°ùØàdG ¤EG åëÑdG Gòg ±ó¡j Éæg øe h
áª©f ∫ƒ– ¤EG áÁôµdG ájB’G √òg Ò°ûJ å«M . 58:±GôYC’G IQƒ°S ( G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn
IÉ«M ¤EG ; Éæ°ùM ÉÑ«W ÉJÉÑf – ¬JQóbh ˆG ¿PEÉH – êôîjo Ö«W ó∏H ‘ áÑ«W IÉ«M øe ∂dPh ¿É°ùfE’G ≈∏Y ˆG
Oo É°ùn Øn dr G ôn ¡n Xn ) :ôNBG ™°Vƒe ‘ ¤É©J ∫Éb Éªc ,áÄWÉÿG ¬à°SQÉ‡ h ¿É°ùfE’G ∑ƒ∏°S π©ØH å«ÑN §°Sh ‘ áã«ÑN
p ædG …óp jr CGn âr Ñn °ùn cn ÉÃnp ôp ër Ñn dr Ghn uÈn dr G ‘p
Gòg ¿Éµa . 41 : ΩhôdG IQƒ°S ( n¿ƒ©o Lp ôr jn ºr ¡o s∏©n dn Gƒ∏o pªYn …òsp dG ¢†n ©r Hn º¡o ≤n jòp «o dp ¢SÉs
.Góµf ÉJÉÑf âàÑfCG h äÉÑædG äôeóa ,QÉ£eC’G âKƒ∏J h ,ÜQÉ°ûŸG âë∏e h ,áHÎdG äDhOQ :¿CG ‘ ÉÑÑ°S OÉ°ùØdG
ÒeóJ øe ¬ÑMÉ°üj Ée h ,»Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ÜÉÑ°SCG ºgCG í«°Vƒàd á«ª∏©dG ä’’ódG åëÑdG Gòg ∫hÉæàj h
,“Salinization” í«∏ªàdG á«∏ªY :»g ÜÉÑ°SC’G √òg ºgCG øe h .Ióµf äÉJÉÑædG êhôNh ,…ƒ«◊G iƒàëª∏d
á∏«≤ãdG ô°UÉæ©dG äGõ«côJ IOÉjRh ,“Acidification” ¢†«ªëàdG á«∏ªYh ,“Sodication” ájOƒ°üdG IOÉjRh
.“Heavy metals”
Éfôb ô°ûY á©HQCG òæe ∂dPh ,…ƒ«◊G iƒàëŸG ≈∏Y √ÒKCÉJh §°SƒdG åÑN á∏µ°ûe øY ËôµdG ¿BGô≤dG çó– ó≤d h
.øjô°û©dG ¿ô≤dG øe ÊÉãdG ∞°üædG òæe É¡JÉÑKEGh É¡cGQOEG øµeCG á≤«≤M Ωƒ«dG á∏µ°ûŸG √òg âëÑ°UCGh ,ójõj hCG
IOuóëŸo G ¬æ«fGƒb ™°Vh ób ΩÓ°SE’G øµdh ,¬à÷É©e á«Ø«c ‘ ôµØàdG ¿hO çƒ∏àdG Gòg áãjó◊G IQÉ°†◊G âØ∏N ó≤∏a
øe áÄ«ÑdG ™e πeÉ©àj ¿CÉH ¿É°ùfE’G ÖdÉ£a ,Ωƒ«dG √Gôf …òdG ÒKCÉàdGh ºé◊G Gò¡H ô°ûàæj ¿CG πÑb çƒ∏àdG Gò¡d
:¤É©J ¬dƒ≤d ÉbGó°üe OƒLƒdG Gòg ‘ ÒÿGh ¿ÉeC’G ¬d ≥≤ëàj ≈àM É¡«∏Y á¶aÉëŸG Öéj áeÉY á«µ∏e É¡fCG ≥∏£æe
. 85:±GôYC’G IQƒ°S ( Ún æp erp Dƒte ºoàæco ¿EGp ºr µo sd Òlr Nn ºr µo dp Pn É¡n Mp Ón °Ur EGp nó©r Hn ¢Vp Qr C’n G ‘p Gr hoó°ùrp ØJo ’n hn )
:åëÑdG ±GógCG
óo ∏n Ñn dr Ghn ) :¤É©J ¬dƒb ‘ ÊBGô≤dG RÉéYE’G ¿É«Hh »ª∏©dG Ò°ùØàdG ¤EG åëÑdG Gòg ±ó¡j .1
58 : ±GôYC’G IQƒ°S ( G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG
åÑN øe ¬ÑÑ°ùJ Ée h ,"»Ä«ÑdG çƒ∏àdG" »gh ô°ü©dG ÉjÉ°†b ºgCG øe á«°†b åëÑdG Gòg RÈjo .2
äÉjƒàëŸG
.…ƒ«◊G iƒàëŸG QÉeOh §°SƒdG

Öéj …òdG »eÓ°SE’G Qƒ°†◊G RGôHEGh ,»eÓ°SE’G »Ä«ÑdG »YƒdG ≥∏Nn ≈∏Y åëÑdG Gòg t¢†ëj .3
.ÉæàÄ«H √ÉŒ ÉæJÉ°SQÉ‡h ÉæJÉaô°üJh ÉæJÉ«cƒ∏°S ºµëj ¿CG
:øjô°ùØŸG ∫GƒbCG á°UÓN

±uo ô°ün fo ∂n dp òn cn G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) ¤É©J ¬dƒb πjhCÉJ Ò°ùØJ ‘
. 58:±GôYC’G IQƒ°S ( n¿hôo µo °ûr jn Ωm ƒr ≤n dp äÉ
p jn B’G
¬àHôJ Ö«£dG ,ó∏ÑdGh …CG , ( ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) ¤É©J ¬dƒb πjhCÉJ ‘ ∫ƒ≤dG :…È£dG ôcP
¬dƒbh ,¬àbhh ¬æ«M ‘ √ôªK ÜÉW ,¬fPEÉH É«◊G ¬«∏Y π°SQCGh , å«¨dG ˆG ∫õfCG GPEG ¬JÉÑf êôîj , ÜQÉ°ûŸG áHò©dG
.Góµf ’EG ¬JÉÑf êôîj ’ ¬HQÉ°ûe âë∏eh ¬àHôJ äDhOôa åÑN …òdGh …CG ( G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ) ¤É©J
,( G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) ¤É©J ¬dƒb : »ÑWô≤dG Ò°ùØJ ‘ AÉLh
ó∏ÑdÉH º¡ØdG ™jô°ùdG ¤É©J ¬Ñ°T ,¬«Ñ°ûàdG √Éæ©e :π«bh ; ∑ƒ°T hCG IQÉéM É¡àHôJ ‘ »àdG áã«ÑÿGh áÑ«£dG áHÎdG …CG
¢Vô©jh ƒÑæj ≥°SÉa Ö∏bh ,ôcòdGh ßYƒdG πÑ≤j Ö∏≤a ;Üƒ∏≤∏d πãe Gòg :π«bh ; åÑN …òdÉH º¡ØdG ó∏Ñàeh ,Ö«£dG
.∂dP øY
¬dƒbh , Éæ°ùM É©jô°S É¡JÉÑf êôîj áÑ«£dG ¢VQC’Gh …CG ( ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) :Òãc øHG ôcPh
øHG øY áë∏W »HCG øHG »∏Y ∫Ébh { ,Égƒëfh ñÉÑ°ùdÉc √ÒZh ógÉ› ∫Éb ( G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ) ¤É©J
.307 ¢U 1 `M - Òãc øHG z ôaÉµdGh øeDƒŸG ÚH ¥hôØdG ÚÑ«d ˆG ¬Hô°V πãen Gòg ájB’G √òg ‘ ¢SÉÑY
¿PEÉH É¡JÉÑf êôîj áÑ«£dG áHÎdG …CG ,z ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) ¤É©J ¬dƒb :ôjó≤dG íàa ‘ AÉLh
É¡JÉÑf êôîj ’ áã«ÑÿG áHÎdGh …CG ( G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ) , É«aGh ÉeÉJ Éæ°ùM ÉLGôNEG √Ò°ù«Jh ˆG
ó∏ÑdÉH ó«∏ÑdGh ,Ö«£dG ó∏ÑdÉH º¡ØdG ™jô°ùdG ¤É©J ˆG ¬Ñ°T ,¬«Ñ°ûàdG ájB’G ≈æ©eh π«b , ¬«a ÒN ’ …CG , Góµf ’EG
ó∏ÑdÉH ¬æY »FÉædGh Ö«£dG ó∏ÑdÉH ßYƒ∏d πHÉ≤dG Ö∏≤dG ¬Ñ°ûa Üƒ∏≤∏d πãe Gòg :π«bh ¢SÉëædG √ôcP ,å«ÑÿG
øe å«ÑÿGh Ö«£∏d πãe ƒg :π«bh , IOÉàb ¬dÉb ,≥aÉæŸG Ö∏bh øeDƒŸG Ö∏≤d πãe ƒg :π«bh .ø°ù◊G ¬dÉb , å«ÑÿG
.ΩOBG »æH
¢ù«°SÉMC’Gh ôYÉ°ûŸG âÑæJ å«M ,á«YGQõdG áHÎdÉH ¿É°ùfE’G Ö∏b ¬Ñ°T πLh õY ˆG ¿CÉH :∫Ó¶dG Ò°ùØJ ‘ AÉLh
QÉªãdG âÑæJ »àdG áÑ«£dG ¢VQC’G πãe ,ÒÿG ¬«a âÑæj Ö«£dG Ö∏≤dÉa ∂dòd ,¬Ñ∏b ‘ äÉgÉŒ’Gh ÉjGƒædGh
ˆ …ó¡j Ö«£dG Ö∏≤dÉa .Éª«°ûg ’EG âÑæJ ’ »àdG áã«ÑÿG ¢VQC’G πãe ,ô°ûdG ¬«a âÑæj å«ÑÿG Ö∏≤dGh ,áé°VÉædG
äÉjƒàëŸG
’h ,ˆG ôcP øY ó°üj QƒÑdG ¢VQC’Éc å«ÑÿG Ö∏≤dGh ,ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y ¬«Ñf áæ°Sh ¬HÉàc ‘ AÉL ÉÃ πª©jh
.ô°ûÑdG øe ¬H Ú£«ëŸG ≈∏Yh ¬ÑMÉ°U ¢ùØf ≈∏Y Góµf ’EG ¬æe êôîj
:ájƒ¨∏dG ä’’ódG
±GôYC’G IQƒ°S øe Ú°ùªÿGh áæeÉãdG ájB’G ‘ IOQGƒdG á«fBGô≤dG ®ÉØdC’G ¢†©H ä’’O ‘ ájƒ¨∏dG äÓeCÉàdG øe
:»∏j Éªc
:(Ö«£dG) :¤É©J ¬dƒb :’hCG
øY ≈∏îJ øeh , åÑÿGh iPC’G øe ÓN Ée πc h :¢ùØædG hCG ¢SGƒ◊G √ò∏à°ùJ Ée πc …CG :Öuo «s£dG :ºLÉ©ŸG ‘ AÉL
hCG áæeBG ÒÿG IÒãc …CG :áÑ«W Ió∏Hh , øWÉÑdG ôgÉW …CG :Ö∏≤dG Ö«W ¿Óa ∫É≤«a , πFÉ°†ØdÉH ≈∏–h πFGPôdG
á¡µf h ,áæ«d :áÑ«W íjQ h , ∫ÓM :áÑ«W áª©Wo h .äÉÑæ∏d í∏°üJ IôgÉW Ió«L …CG :áÑ«W áHôJh , äÉaB’G øe áfƒeCÉe
.É¡«a Ïf ’ áëFGôdG á«cP :áÑ«W
:(åÑN) :¤É©J ¬dƒb :É«fÉK
n ,ák Kn ÉÑNh
åm Ñr `No GP QÉ°U :¿Óah .É nghôµe ÉÄjOQ Gó°SÉa QÉ°U …CG ák «`KÉÑNh o : nåÑo Nn :ºLÉ©ŸG ‘ AÉL
n ,Én`ãÑNo – Å°ûdG
.åFÉÑN (ê) ,áã«ÑN »gh :å«HÉNCG :ÒNC’G (èL) .çÉÑNC o Gh , á`ãn Ñn Nh o , AÉãn Ñn Nl É¡©ªLh lå«ÑN ƒ¡a
n , lå`Ño Nh
:(Góµf) :¤É©J ¬dƒb :ÉãdÉK
íàØH "Góµf"h .Góµf ,óµæj , óµf :∫ƒ≤J , πîÑdG ¬Lh ≈∏Y ÒÿG AÉ£YEG øe ™æàªŸG ¬Jó°ûH ô°ù©dG :óµædÉa
ôL Å°T πc …CG :óo `µn sædGh , ™ØædG π«∏≤dGh í«ë°ûdG :óo µp æn dG :É°†jCG ºLÉ©ŸG ‘ AÉLh ,óµf GP ≈æ©Ã Qó°üe ƒg ,±ÉµdG
.ÒÿG á∏«∏b …CG Ióµf ¢VQCG ∫É≤jh , Gô°T ¬ÑMÉ°U ≈∏Y
:á«ª∏©dG ä’’ódG øe
p jn B’G ±uo ô°ün fo ∂n dp òn cn G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) ¤É©J ¬dƒb ‘
Ωm ƒr ≤n dp äÉ
. 58:±GôYC’G IQƒ°S ( n¿hôo µo °ûr jn
äÉjƒàëŸG
: ÉÑ«W äÉÑædG êhôN :’hCG

,¬àHôJ áÑ«£dG ,ó∏ÑdG ¿CG ¤EG ( .....¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ): ¤É©J ¬dƒb øe áÁôµdG ájB’G Ò°ûJ
¬æ«M ‘ É«aGh ÉeÉJ Éæ°ùM ÉLGôNEG √Ò°ù«Jh ˆG ¿PEÉH ¬JÉÑf êôîj ,(…È£dG Ò°ùØJ ‘ AÉL Éªc) ¬HQÉ°ûe áHò©dG
êhôN ¤EG ( ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) ¤É©J ¬dƒb Ò°ûj Éªc .(ôjó≤dG íàa Ò°ùØJ ‘ AÉL Éªc) ¬àbhh
‘ ∂dP ¤EG πLh õY ¤ƒŸG QÉ°TCG Éªc , ¿hRƒe »Ä«H §°Sh ∫ÓN øe – ¬JQóbh ˆG ∫ƒëH – ÉÑ«W äÉÑædG
π°UC’G ƒg ≥«bódG ôjó≤àdG Gòg Èà©jh . 19:ôé◊G IQƒ°S ( ¿hRƒe Å°T πc øe É¡«a ÉæàÑfCGh ) ÓFÉb ôNBG ™°Vƒe
¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ¤ƒŸG ÚH Éªc »Ä«ÑdG §°SƒdG ¿RGƒJ ‘ áeÉ©dG IôgÉ¶dG ƒgh , Ö«£dG äÉÑæ∏d πLh õY ˆG ≥∏N ‘
,49:ôª≤dG IQƒ°S ( Qó≤H √Éæ≤∏N Å°T πc ÉfEG ) :πFÉb øe õY ∫Ébh , 8:óYôdG IQƒ°S ( QGó≤Ã √óæY Å°T πch )
. 21:ôé◊G IQƒ°S ( Ωƒ∏©e Qó≤H ’EG ¬dõæf Ée h ¬æFGõN ÉfóæY ’EG Å°T øe ¿EGh ) πLh õY ∫Ébh
Ée Gòg h , ábódG ‘ ájÉZ »ª∏Y π°ù∏°ùJ ‘ áé«¡ÑdG ¬JQƒ°U ‘ äÉÑædG êGôNEG äGƒ£N πLh õY ˆG í°Vh ó≤d h
É¡n «r ∏n Yn Éæn dr nõfCGn GPn EÉp an Ik nóeÉp ng ¢Vn Qr ’G
C r n iôn Jn hn ) :πFÉb øe õY ∫Éb å«M , è◊G IQƒ°S øe á°ùeÉÿG ájB’G ¬«dEG äQÉ°TCG
á«∏ªY É¡«∏j ºK ,ô£ŸG ∫GõfEG á«∏ªY ¤EG ájB’G √òg Ò°ûJ å«M , ) è«m p¡nH êm hr Rn uπco øep ânr àÑn fCGn n h âr Hn Qn hn äsr õàn gGr AÉŸrn G
h á«FÉ«ª«cƒ«÷G ájƒéàdG äÉ«∏ªY •É°ûf áé«àf ∂dPh , É¡JOÉjR h áHÎdG ƒq Ho Q á«∏ªY øe É¡©Ñàj Ée h , áHÎdG RGõàgG
.Éé«¡H ÉÑ«W äÉÑædG êôîj GÒNCGh , äÉÑæ∏d ájò¨ŸG ô°UÉæ©dG ∫É°üØfG øe É¡ÑMÉ°üj Ée
»ª∏©dG RÉéYEÓd ™HÉ°ùdG »ŸÉ©dG ô“DƒŸG ‘ áÁôµdG ájB’G √òg ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G ÜÉ¡°SEÉH åMÉÑdG ∫hÉæJ ó≤dh
§°Sh ‘ ,Éé«¡H ÉÑ«W äÉÑædG êhôÿ ™jóÑdG ¿RGƒàdG h ≥«bódG π°ù∏°ùàdG Éë°Vƒe ,Ω 2004 »HóH áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘
IQÉ°TE’G ∫ÓN øe äÉÑfE’G á«∏ªY ™HÉàJ ôNBG ™°Vƒe ‘ πLh õY ˆG ÚH ó≤a .¿É°ùfE’G πLCG øe , π«ªL Ö«W
õé©e ≥«bO π°ù∏°ùJ ‘ äÉÑfE’Gh , ¢VQC’G ≥°Th , AÉŸG Ö°U ÚH â©ªL »àdG äÉÁôµdG äÉjB’G ‘ Iõé©ŸG á«fBGô≤dG
C r n Éæn ≤r ≤n °Tn sºKo , ÉvÑ°Un AÉŸrn G Éæn Ñr Ñn °Un ÉsfCGn , ¬p eÉp ©n Wn ¤n EGp o¿É°ùf
Éæn àr Ñn fCÉn an , Év≤°Tn ¢Vn Qr ’G o «n ∏r an ) : ¤É©Jh ∑QÉÑJ ÉæHQ ∫ƒ≤j
E r p ôp ¶æ
n ’G
-24:¢ùÑY IQƒ°S ( ºr µo eÉp ©n fr ’C p hn ºr µo sd ÉYÉn n n
k àse , ÉvHCGhn ák ¡n cÉp an hn , ÉÑk ∏r Zo n≥Fp G nóMn hn , Ók rîfn hn Éfk ƒoàjr Rn hn , ÉÑk °†r bn hn ÉÑk æn Yp hn , ÉvÑMn É¡n «ap
ájò¨ŸG ¬JÉfƒµeh ¬JÉjƒà ‘ ´ƒæàŸG »°ù«FôdG ΩÉ©£dG πµ°ûJ , QÉ°üb äÉjBG ™°ùJ ‘ õé©ŸG π°ù∏°ùàdG Gògh . 32
Éæg øeh . ( ºr µo peÉ©n fr C p’n hn ºr µo sd ÉYÉn k àse ) :(¤É©Jh ∑QÉÑJ) ≥◊G ∫ƒ≤H âªà oN Gòdh ,ΩÉ©fC’Gh ¿É°ùfE’G øe πµd
¿É°ùfE’Gh ¿Gƒ«◊G øe πµd ´QõdG á«ªgCG ≈∏Y (27:ájBG) Ióé°ùdG IQƒ°S øe ôNBG ™°Vƒe ‘ πLh õY ˆG ócCG
Ónn aCGn ºr ¡o °ùoo ØfCGn hn ºr ¡o eÉo ©n fr CGn ¬o ær pe πo co CÉr Jn ÉYk Qr Rn ¬p Hp êo ôp rîæo an Rp ôo ÷G
or ¢Vp Qr ’G C r n ¤n EGp AÉŸrn G ¥ƒo °ùo fn ÉsfCGn Ghr ôn jn ⁄rn hn CGn ) : ÓFÉb
çƒ∏àdG IQƒ£N øe ó‚ Gòdh , ¿É°ùfE’Gh ΩÉ©fC’G øe πµd ´QõdG á«ªgCG ¤EG áÁôµdG ájB’G √òg Ò°ûJh .( n¿hôo °üp Ñr jo
êo ôp rîæo an ) ¤É©J ¬dƒb ‘ ¿É°ùfE’G ≈∏Y ΩÉ©fC’G Ëó≤Jh .™«ª÷G ôeójh ¿É°ùfE’Gh ¿Gƒ«◊Gh äÉÑædG øe πc Ö«°üj ¬fCG
ó«Mh Qó°üªc äÉÑædG ≈∏Y óªà©j …òdG ¿Gƒ«ë∏d »FGò¨dG ΩÉ¶ædG á«ªgCG ¤EG Ò°ûj ( ºr ¡o eo É©n fr CGn ¬o ær ep πo co CÉr Jn ÉYk Qr Rn ¬p Hp
√òg ¿É°ùfE’G ¥ÎNG ÉeóæY øµdh .ÊGƒ«◊Gh »JÉÑædG êÉàfE’G øe πc ≈∏Y ¬eÉ©W ‘ óªà©«a ¿É°ùfE’G ÉeCG , AGò¨∏d
äÉjƒàëŸG
âfÉµa ,õ«Lh âbh ‘ ÊGƒ«◊G êÉàfE’G IOÉjR πLCG øe É«fGƒ«M Éæ«ëW ΩÉ©fC’G º©£jo íÑ°UCG h ,á«fƒµdG áæ°ùdG
á«°TÉŸG ¢ShDhQ øe ÚjÓŸG ∑Óg ¤EG iOCG É‡ IójóY iôNCG ¢VGôeCGh ô≤ÑdG ¿ƒæL ¢Vôe Qƒ¡¶H iÈµdG áKQÉµdG
ÊÉHôdG è¡æŸG Gò¡H ¢SÉædG É¡jCG GhÈàYG …CG ( ¿hô°üÑj ÓaCG ) `H ájB’G √òg ,¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ,ˆG Öns`≤Y ∂dòdh ,
.√ƒØdÉîJ ’h
: §°SƒdG åÑN :É«fÉK

á£«ëŸG á«Lƒdƒ«ÑdGh á«FÉ«ª«µdGh á«©«Ñ£dG ¢UGƒÿG ‘ Ò«¨J :¬fCÉH ,»Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN áÄ«ÑdG AÉª∏Y ±ôq ©jo
.iôNC’G á«◊G äÉæFÉµdG øe √ÒZ hCG ¿É°ùfE’G IÉ«◊ GQGô°VCG ÖÑq °ùj ób …òdG h – AGƒgh áHôJh AÉe øe – ¿É°ùfE’ÉH
äÉfƒµe ójó°T QÉ°üàNÉH ±ôq ©f ¿CG ,¿ÉµÃ á«ªgC’G øe ¬fCG ó‚ ,»Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ÜÉÑ°SCG í°Vƒf ¿CG πÑbh
øe »Ä«ÑdG §°SƒdG ∫ƒ– áaô©Ÿ πNóªc ∂dPh ,¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ≥dÉÿG IQó≤H ™FGôdG ¬fRGƒJ á«Ø«ch »Ä«ÑdG §°SƒdG
»g Éªa .¬jó«H ¿É°ùfE’G É¡∏©a »àdG áã«ÑÿG ádÉ◊G ¤EG , ¿É°ùfE’G πLCG øe ¬JQó≤H ˆG É¡≤∏N »àdG áÑ«£dG ádÉ◊G
?»Ä«ÑdG §°Sƒ∏d á«°SÉ°SC’G äÉfƒµŸG
»Ä«ÑdG §°Sƒ∏d á«°SÉ°SC’G äÉfƒµŸG

AÉŸG :»Ä«ÑdG §°Sƒ∏d ∫hC’G »°SÉ°SC’G ¿ƒµŸG
ºµ ‘ ∫Éb ÚM – πLh õY – ≥◊G ¥ó°Uh ,¬æY AÉæ¨à°S’G øµÁ ’h .IÉ«◊G π°UCG ƒg AÉŸG
¬fÉëÑ°S ≥dÉÿG äGõé©e øe Iõé©e AÉŸÉa . 30:AÉ«ÑfC’G IQƒ°S ( »M A»°T πc AÉŸG øe Éæ∏©Lh ): ¬HÉàc
AÉ°T Ée ¤EG IÉ«◊G ôªà°ùJ ≈àM ,¬JÉbƒ∏ ™«ªL ¤EG º«¶©dG ≥dÉÿG øe IGó¡ŸG áª©ædG ƒgh ,¤É©Jh
l ôn n°T ¬o ær ue ºµo sd ABÉen pABÉªsn °ùdG øn pe n∫ nõfCGn …òsdG ƒn go ) : ¤É©J ∫Ébh .¿ƒµJ ¿CG É¡d ˆG
,¿ƒªo « p°ùoJ p¬« pa ôl én n°T ¬o ær pehn ÜG
IQƒ°S ( ¿hôo sµØn àn jn Ωƒr ≤n ud ák jn C’n ∂pn dP ≈ pa s¿EGp äGôp ªãsn dG uπco ø pehn ÜÉæ n Yr C’rn Ghn π« n àjr sõdGhn ń Qr sõdG p¬pH ºµo dn âo Ñp æjo
n pîsædGhn ¿ƒo
. 11-10 :πëædG
øe ÚjÓŸG ≈∏Y …ƒà– IóMGƒdG AÉŸG Iô£b h .“äÉÄjõL” ≈ª°ùJ ,ô¨°üdG á«gÉæàe ΩÉ°ùLCG øe AÉŸG ¿ƒµàj h
óMGƒdG AÉŸG A…õL …ƒàëjh ,äGQP »ª°ùJ ô¨°UCG ΩÉ°ùLCG øe ¿ƒµàj äÉÄjõ÷G √òg øe A…õL πch ,äÉÄjõ÷G √òg
Úé°ùcC’Gh ÚLhQó«¡dG »JQP Éªg , (Covalent Bond) á«ªgÉ°ùJ á£HGôH É¡°†©ÑH á£ÑJôe äGQP áKÓK ≈∏Y
øe ¿Éc ∂dòdh .(1 πµ°T) (H2O) ±hô©e ƒg Éªc »FÉ«ª«µdG ¬Ñ«côJh .äÉLQO 105 ÉgQGó≤e ájhGR ¿Óµ°ûJh
√õ«Á Ée AÉª∏d ójôØdG »Äjõ÷G AÉæÑdG Gòg π©L ¿CG ¬àªµM ™FGhQ h –¤É©Jh ¬fÉëÑ°S – ≥dÉÿG ˆG ™æ°U ™jóH
äÉjƒàëŸG
iƒbCG ¬æe â∏©L »àdG áë°VGƒdG á«Hô¡µdG ¬à«Ñ£b ‘ ∂dP í°†àjh ,á«æ«LhQó«¡dG äÉÑcôŸGh πFGƒ°ùdG øe √ÒZ øY
äÉÄjõL §HGÎd ∂dPh ,É¡æ«H Éª«a GóL á«dÉY ∂°SÉ“h ≥°UÓJ Iƒb ¬JÉÄjõ÷ â∏©Lh ,¢VQC’G í£°S ≈∏Y Öjòe
.á«æ«LhQó«¡dG á£HGôdG º°SÉH ±ô©J á£HGôH É¡æ«H Éª«a AÉŸG
.AÉŸG ÇõL Ö«côJ ÚÑj :(1) πµ°T

É«dÉN AÉª°ùdG øe ô£ŸG AÉe ∫õæj ¬fCG º¡H ¬Ø£dh ¬àªMQh √OÉÑY ≈∏Y ˆG π°†a øe ¬fEÉa ∂dP ¤EG áaÉ°VE’ÉHh
Éªc ,¢VQC’G í£°S ¤EG π°üj ¿CG ¤EG É«≤f AÉŸG π¶jh ,¬æjƒµJ AóH óæY AÉØ°üdGh AÉ≤ædG ájÉZ ‘h ,ÖFGƒ°ûdG øe
’ h ¿ƒd ’ πFÉ°S ¬fCG ¬°üFÉ°üN øeh . 48 :¿ÉbôØdG IQƒ°S )GQƒ¡W GAÉe AÉª°ùdG øe ÉædõfCGh ) ¤É©J ∫Éb
áª«≤a , á«≤ædG ¬àdÉM ‘ ¿Éc GPEG ,(…ƒ∏b ’h »°†ªëH ¢ù«d …CG) ∫OÉ©àe ƒgh ,É«≤f ¿Éc GPEG ,¬d áëFGQ ’ h º©W
¬fEÉa ¢üFÉ°üÿG √òg øe sÒZh ¿É°ùfE’G πNóJ GPEGh – ˆG ¿ÉëÑ°S – 7 »g »æ«LhQó«¡dG ¬ªbQ ¢SÉ«≤e
…ODƒJ ,IÒãc á«Ä«H ÓcÉ°ûe ÉÑÑ°ùe ,√ôcP »JCÉ«°S Éªc , ÉjóYÉb hCG É«°†ªM íÑ°ü«d ,ádOÉ©àŸG ¬àdÉM øe ∫ƒëàj
.»Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ¤EG
áHÎdG :»Ä«ÑdG §°Sƒ∏d ÊÉãdG ¿ƒµŸG

á«FÉ«ª«µdGh á«FÉjõ«ØdG Weathering ájƒéàdG äÉ«∏ªY øe âéàf¿OÉ©eøeÖ«cGÎdG∞∏à §«∏N»gáHÎdG
…ƒ«◊G •É°ûædG øe âéàf ájƒ°†Y OGƒeh , Parent material π°UC’G IOÉŸ áfƒµŸG Ö°SGhôdGh Qƒî°ü∏d ájƒ«◊Gh
.áØ∏àîŸG É¡YGƒfCÉH á«◊G äÉæFÉµ∏d
Ö∏°üdG Qƒ£dG πãÁh ,áHÎdG ΩÉ¶f øe Solid phase Ö∏°üdG Qƒ£dG É©e ¿ÉfƒµJ ájƒ°†©dGh á«fó©ŸG OGƒŸG √òg
Éªg áHÎdG ΩÉ¶æd iôNC’G äÉfƒµŸGh .(ájƒ°†Y OGƒe %5 , á«fó©e OGƒe %45) áHÎdG ºéM øe % 50 ‹GƒM
ºéM ∞°üf ‹GƒM ¿Éfƒµj É©e ÉªgÓch , Gaseous phase …RÉ¨dG Qƒ£dGh Liquid phase πFÉ°ùdG Qƒ£dG
äÉjƒàëŸG
¢UÉ°üàeG h ,±ô°üdG h …ôdG ±hôX h ,á«NÉæŸG ±hô¶dG Ö°ùM ,ôNBÓd Éª¡æe πc áÑ°ùf ∞∏àîJ h ,áHÎdG ΩÉ¶f
.äÉÑædG á£°SGƒH AÉŸG
∞∏àîJ h .πeôdG äÉÑM h ,â∏«°ùdG h ,∫É°ü∏°üdG ¿OÉ©e :øe Ék °SÉ°SCG …ƒ∏©dG É¡YÉ£b ‘ á«°VQC’G áHÎdG ¿ƒµàJ h
ºgCG øe á«dÉ°ü∏°üdG ¿OÉ©ŸG ≈≤ÑJ ∂dP øe ºZôdG ≈∏Y h ,É¡æe CÉ°ûæJ »àdG Qƒî°üdG ´GƒfCG Oó©àH áHÎdG ´GƒfCG
,Ωƒ«°ùdÉµdG h ,Ωƒ«°SÉJƒÑdG πãe ,äÉÑæ∏d ájò¨ŸG ô°UÉæ©dG É¡æe π°üØæJ å«M ,äÉÑædG É¡«∏Y óªà©j »àdG ¿OÉ©ŸG
ÌcCG áHÎdG ‘ IOƒLƒŸG á«dÉ°ü∏°üdG ¿OÉ©ŸG Èà©J Éªc .á«°VQC’G ÜÎdG ´GƒfCG º¶©e ‘ ∂dP h .Ωƒ«°ùæZÉŸG h
,≈∏YCG ¤EG ƒHôJ h õà¡J ºK ,É¡ªéM IOÉjR ¤EG …ODƒj É‡ ,CÉ«ªààa ,áYô°ùH ¬à°üàeG AÉŸG É¡∏°Uh GPEÉa ,AÉª∏d ágGô°T
É«°ù«FQ É£°Sh Èà©J ∂dòH áHÎdG h .áHÎdG ‘ áfƒaóŸG IQòÑdG πNGO øe á≤ãÑæŸG áàÑædG á≤jƒ°ùd ÉæeBG É≤jôW í°ùØàd
¢SÉ«≤e Ò«¨àH ∂dP h ,§°SƒdG Gòg Ò«¨J h ÉgOÉ°ùaEÉH ¿É°ùfE’G πNóàj ⁄ Ée ∂dP h ,É«≤f ÉÑ«W äÉÑædG êhôÿ
ºbôdG OGR GPEG h ,É«°†ªM áHÎdG §°Sh íÑ°üj á©Ñ°S øY »æ«LhQó«¡dG ºbôdG π≤j Éeóæ©a .»æ«LhQó«¡dG ºbôdG
IóLGƒàŸG äÉJÉÑæ∏d IójóY πcÉ°ûe çó– ÚàdÉ◊G Óc ‘ h .…óYÉb §°Sh ¤EG ∫ƒëàj á©Ñ°S øY »æ«LhQó«¡dG
.±hô¶dG √òg â–
AGƒ¡dG :»Ä«ÑdG §°Sƒ∏d ådÉãdG ¿ƒµŸG

Èà©jh ,(O2) Úé°ùcC’G h ,(N2) ÚLhÎ«ædG …RÉZ øe ( ÉÑjô≤J % 99) πã“ IÒÑc áÑ°ùf ≈∏Y AGƒ¡dG …ƒàëj
≈∏Y óYÉ°ùj ’ πeÉN RÉZ ƒg h ,(% 78) πãÁ å«M ,áÑ°ùædG √òg øe ôahC’G Ö«°üædG ÖMÉ°U ÚLhÎ«ædG RÉZ
IQó≤e á«dÉ©dG ÚLhÎ«ædG RÉZ áÑ°ùf ¿CG ,¤É©J h ¬fÉëÑ°S ˆG äÉjBG øe h .AÉŸG ‘ ¿ÉHhò∏d πHÉb ÒZ h ∫É©à°T’G
á«FÉHô¡c IQGô°T â£≤°S ¿CG çóM h ∂dP øe πbCG ¬àÑ°ùf âfÉc ƒd PEG .ÒÑÿG º«∏©dG ≥dÉÿG πÑb øe É≤«bO Gôjó≤J
.¢VQC’G í£°S ≈∏Y Å°T πc ¥ÎM’ ,¢VQC’G ƒëf »LQÉÿG AÉ°†ØdG øe
AÉ«MC’G πLCG øe AÉŸG ‘ ¿ÉHhò∏d πHÉb h ,∫É©à°T’G ≈∏Y óYÉ°ùj §«°ûf RÉZ ƒg h (%21) πãª«a Úé°ùcC’G ÉeCG
≈∏Y AÉŸG IQób ∫ÓN øe Oóéàj …òdG h ,AÉŸG ‘ ÜGòŸG Úé°ùcC’G ≈∏Y É¡JÉ«M ‘ É°SÉ°SCG óªà©J »àdG ,á«FÉŸG
.¬FGƒàMG h ¬°UÉ°üàeG
¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK h ,(% 0^94) ¿ƒLQC’G RÉZ É¡æe ,äGRÉ¨dG øe ÒÑc OóY É¡∏ãª«a (%1) á«bÉÑdG áÑ°ùædG ÉeCG
h ,Ωƒ«∏«¡dG h ,âjÈµdG ó«°ùcCG ÊÉK h ,¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ∫hCG :¤EG áaÉ°VEG ,(% 0^01) ÚLhQó«¡dG h (% 0^3)
¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK øe GóL á∏«Ä°†dG áÑ°ùædG h .ÉgÒZ h ,¿ƒæjõdG h ,¿ƒ«ædG h ,¿ƒà«HôµdG h ,¿hRhC’G h ,¿Éã«ŸG
á«°UÉN É¡«a ˆG ÓhCG å«M ,¢VQC’G áHƒ°U áHÉãÃ »g h ,πL h õY ˆG πÑb øe É≤«bO Gôjó≤J IQó≤e ,(% 0^3)
»£©j ÉÃ …ƒ÷G ±Ó¨dG ‘ É¡H ®ÉØàM’G h ,(AGôª◊G â– á©°TC’G) á«°VQC’G ájQGô◊G äÉLƒŸG ¢UÉ°üàeG
.IÉ«◊G OƒLƒH íª°ùJ »àdG IQGô◊G øe áÑ°SÉæŸG áLQódG √òg ±Ó¨dG Gò¡d
äÉjƒàëŸG
ΩGóîà°SG h äÉÑcôŸG h ™fÉ°üŸG øe áeÉ°ùdG äGRÉ¨dG çÉ©ÑfG : É¡æe ,AGƒ¡dG çƒ∏J ¤EG …ODƒJ IójóY QOÉ°üe ∑Éæg h
OƒbƒdG QOÉ°üe ∑Ó¡à°SG ójGõJ ¤EG §≤a ™LôJ ’ ¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK áÑ°ùf ójGõJ ¿CG AÉª∏©∏d ÚÑJ ób h .ábÉ£dG
AÉ£¨dG ÜÉ°UCG …òdG QÉeódG h QƒgóàdG áé«àf É°†jCG ™LôJ É‰EG h ,(»©«Ñ£dG RÉ¨dG ,§ØædG ,ºëØdG) …QƒØMC’G
.¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉãd »°ù«FôdG ∫õàîŸG ƒg h ,»JÉÑædG
:»Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ÜÉÑ°SCG ºgCG

Gòg ôKCÉJ GPEÉa ,…ƒ«◊G iƒàëŸÉH §«ëj …òdG »Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ¤EG ( ... nåÑo Nn …òsp dGhn ... ) ¤É©J ¬dƒb Ò°ûj
øe ¬dƒë«a ,äÉÑædG êhôN á«Yƒf ≈∏Y É«Ñ∏°S GÒKCÉJ ôKDƒj ¬fEÉa ,AGƒ¡dG hCG AÉŸG hCG áHÎdG äÉKƒ∏e øe …CÉH §°SƒdG
âë∏eh ¬àHôJ äDhOôa ,åÑN …òdGh (ˆG ¬ªMQ) …È£dG Ò°ùØJ ‘ AÉL Ée ócDƒj Gòg h ,óµf äÉÑf ¤EG Ö«W äÉÑf
.Góµf ’EG ¬JÉÑf êôîj ’ ,¬HQÉ°ûe
äGõ∏ØdÉH çƒ∏àdG ,¢†«ªëàdG á«∏ªY ,ájOƒ°üdG á«∏ªY ,í«∏ªàdG á«∏ªY :»g »Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ÜÉÑ°SCG ºgCG øeh
.á«dÉàdG Qƒ£°ùdG ‘ π«°üØàdG øe Å°ûH É¡dhÉæàf »àdG h .á∏«≤ãdG
(Salinization) í«∏ªàdG á«∏ªY.1
,º°S /Rƒª«∏e 4 ióŸG øe ÈcCG á©Ñ°ûŸG áHÎdG áæ«é©d »FÉHô¡µdG É¡∏«°UƒJ ¿CG ≈∏Y IOÉY á«ë∏ŸG áHÎdG ±ô©o`J
.13 øe πbCG (SAR) ¢üeóŸG n ΩƒjOƒ°üdG áÑ°ùfh , 15 øe πbCG (ESP) ∫OÉÑàŸG ΩƒjOƒ°ü∏d ájƒÄŸG áÑ°ùædGh
Ωƒ«°ùæZÉŸGh ,(Ca ) Ωƒ«°ùdÉµdG h ,(Na+) ΩƒjOƒ°üdG : »g á«ë∏ŸG áHÎdG ‘ óLƒJ »àdG áeÉ¡dG äÉfƒ«JÉµdGh
2+
,(SO4--) äÉàjÈµdGh ,(Cl-) Qƒ∏µdG äÉfƒjCG : »¡a á«°SÉ°SC’G äÉfƒjC’G ÉeCG .(K+) Ωƒ«°SÉJƒÑdG h ,(Mg2+)
áé«àf äÉfƒHôµ«ÑdG ¿ƒjCG óLGƒàjh ,(NO3-) äGÎ«ædG h ,(CO3--) äÉfƒHôµdG h ,(HCO3-) äÉfƒHôµ«ÑdGh
QhòL ¢ùØæàd áé«àf hCG AGƒ¡dG ÉeEG ¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK Qó°üe ¿ƒµjh ,AÉŸG ™e ¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK πYÉØàd
hCG ≈∏YCG (pH) »æ«LhQó«¡dG ºbôdG óæY §≤a äÉfƒHôµdG ¿ƒjCG óLGƒàj Ée IOÉYh .áHÎdG äÉHhôµ«eh äÉÑædG
,∫OÉÑàdG ó©≤e ≈∏Y óFÉ°ùdG ¿ƒjC’G ƒg íÑ°üj ΩƒjOƒ°üdG ¿ƒjCG ¿CG ó‚ áÑFGòdG ìÓeC’G ™ªŒ óæYh .9^5 …hÉ°ùj
Aƒ°S :πãe ,áHÎdG ‘ á«FÉjõ«ØdG πcÉ°ûŸG øe ójóY ¤EG …ODƒj ‹ÉàdÉH Gòg h ,áHÎdG äÉÑ«ÑM ≥jôØJ ¤EG …ODƒj h
π ΩƒjOƒ°üdG ∫ÓMEG ¤EG …ODƒj Êƒ«àµdG ∫OÉÑàdG á«∏ªY ‘ ΩƒjOƒ°üdG ô°üæY IOÉ«°Sh .ájPÉØædGh ,±ô°üdG
Ωƒ«°ùdÉc äÉfƒHôc IQƒ°U ≈∏Y Ωƒ«°ùæZÉŸGh Ωƒ«°ùdÉµdG äÉfƒjCG Ö«°SôJ h ,áHÎdG ‘ ∫OÉÑàŸG Ωƒ«°ùæZÉŸGh Ωƒ«°ùdÉµdG
.Ωƒ«°ùæZÉeh
(Sodication) ájOƒ°üdG á«∏ªY .2
É¡«a ¿ƒµj å«M ,ΩƒjOƒ°üdG áÑ°ùf IOÉjR »æ©J »g h ,ájOƒ°üdG á«∏ªY ∂dòc »Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ôgÉ¶e øe h
á©Ñ°ûŸG áHÎdG áæ«éY ¢ü∏îà°ùŸ »FÉHô¡µdG π«°UƒàdGh , 15 øe ≈∏YCG (ESP) ∫OÉÑàŸG ΩƒjOƒ°ü∏d ájƒÄŸG áÑ°ùædG
äÉjƒàëŸG
áHÎdG áÑ«éY ¢ü∏îà°ùe ‘ (SAR) ¢üeóŸG ΩƒjOƒ°üdG áÑ°ùæd ≈fOC’G ó◊G h , º°S/Rƒª«∏e 4 ióŸG øe πbCG
¤EG ∂dP iõ©jh ,10 – 8^5 ÚH ájOƒ°üdG áHÎ∏d (pH) »æ«LhQó«¡dG ºbôdG ióe ô°üëæj h , 13 ƒg á©Ñ°ûŸG
áHÎdG π«dÉ ‘ äÉfƒHôµ«ÑdG h äÉàjÈµdG h ójQƒ∏µdG äÉfƒjCG óLGƒàJh .(Na2CO3) ΩƒjOƒ°üdG äÉfƒHôc π∏–
äÉfƒHôµdG OƒLh h »æ«LhQó«¡dG ºbôdG ´ÉØJQG áé«àf h .äÉfƒHôµdG øe πbCG áLQóH h IÒÑc äÉ«ªµH ájOƒ°üdG
»°VQC’G ∫ƒ∏ëŸG ‘ Ωƒ«°ùæZÉŸG h Ωƒ«°ùdÉµdG á«ªc ¿ƒµJ ‹ÉàdÉH h ,Ωƒ«°ùæZÉŸG h Ωƒ«°ùdÉµdG äÉfƒjC’ Ö«°SôJ çóëj
§ÑJôJ »àdG ,í°TôdG h ,ájPÉØædG h ,ájƒ¡àdG Aƒ°S :πãe ,áÄ«°ùdG á«©«Ñ£dG ¢UGƒÿÉH ájƒ∏≤dG »°VGQC’G õ«ªàJ h .á∏«∏b
áÑ°SÎŸG Ωƒ«°ùæZÉŸG äÉµ«∏«°S OƒLƒd áaÉ°VE’ÉH ,∫OÉÑàdG ó©≤e ≈∏Y ΩƒjOƒ°üdG ¿ƒ«JÉc IOÉ«°ùH Gk ô°TÉÑe Ék WÉÑJQG
.ájƒ∏≤dG »°VGQC’G øjƒµJ ∫ÓN
(Acidification) ¢†«ªëàdG á«∏ªY .3
âjÈµdG ¢†ªM ¿ƒµJ ÖÑ°ùj …òdGh (SO2) âjÈµdG ó«°ùcCG ÊÉK IOÉjR É¡fCÉH ¢†«ªëàdG äÉ«∏ªY ±ô©J h
Éæd ÚÑàj Éæg øe h ,(HNO3) ähRB’G ¢†ªM ¿ƒµJ ¤EG …ODƒj …òdG áØ∏àîŸG ähRB’G ó«°SÉcCGh ,(H2SO4)
âjÈµdG ó«°ùcCG ÊÉãc ,á«°†ª◊G äGRÉ¨dÉH á«YÉæ°üdG OÓÑdG AGƒLCG çƒ∏àd áé«àf πµ°ûàJ á«°†ª◊G QÉ£eC’G ¿CG
äGô£b Ωƒ«¨dG ‘ IOƒLƒŸG áHƒWôdG ™e É¡∏YÉØJ »£©j »àdG h ,(2 πµ°T) øe í°†àj Éªc áØ∏àîŸG ähRB’G ó«°SÉcCGh
,äÉJÉÑædG h QÉ¡fC’Gh äGÒëÑdÉc ¢VQC’G í£°S ≈∏Y »FÉŸG iƒàëŸG ¤EG ±É°†àd ,êƒ∏ãdG hCG QÉ£eC’G ™e á°Vƒª◊G
.É¡Kƒ∏J ¤EG …ODƒj É‡
âjÈµdG ó«°ùcCG ÊÉãc á«°†ª◊G äGRÉ¨dÉH á«YÉæ°üdG OÓÑdG AGƒLCG çƒ∏àd áé«àf á«°†ª◊G QÉ£eC’G •ƒ≤°S ÚÑj : (2) πµ°T
.áØ∏àîŸG ähRB’G ó«°SÉcCGh
(Heavy metals) á∏«≤ãdG äGõ∏ØdÉH çƒ∏àdG .4
áeÉ°ùdG OGƒŸG ô£NCG øe ,Ωƒ«æ∏«°ùdG h ,ï«fQõdG h ,Ωƒ«eOÉµdG h ,≥ÑFõdG h ,¢UÉ°UôdG :πãe ,á∏«≤ãdG äGõ∏ØdG Èà©J
Gòg QOÉ°üe ºgCG øe h .äÉÑædG h ¿Gƒ«◊G h ¿É°ùfE’ÉH áMOÉa GQGô°VCG áÑÑ°ùe ,AGƒ¡dG h AÉŸG h áHÎdG çƒ∏J »àdG
.äÉÑcôŸG ΩOGƒY h ,ºëØdG ¥GÎMG h ,¿OÉ©ŸG ô¡°U h ,™fÉ°üŸG äÉjÉØf h äÉØ∏ :çƒ∏àdG
á«°SÉ°SCG äGƒ£N ¢ùªN ≥jôW øY äÉÑædG áªb ¤EG (áHÎdG) Ö∏°üdG Aõ÷G øe á∏«≤ãdG ô°UÉæ©dG ∫É≤àfG ºàj h
äÉjƒàëŸG
Availability of) ô°UÉæ©dG á«MÓ°U ‘ ºµëàJ »àdG äÉ«∏ª©dG º°SÉH ±ô©J h ,(3 πµ°T) É¡ë°Vƒj Éªc
:»∏j Éªc »g h (elements
:(Desorption or dissolution) ô°UÉæ©dG Qô–h á«ÑFGP (1
GPEG äÉÑæ∏d ô°üæ©dG á«MÓ°U π≤J h ,¬°ùØf ô°üæ©dG ≈∏Y ∂dP ∞bƒàj h áÄ«£H hCG á©jô°S ¿ƒµJ ób Iƒ£ÿG √òg h
.ÉØ«©°V áÑ∏°üdG IQƒ°üdG ¿ÉHhP áLQO hCG ,ÉØ«©°V áÑ∏°üdG IQƒ°üdG øe ô°üæ©dG Qô–h ¥Ó£fG ¿Éc Ée
(Diffusion) QÉ°ûàf’G (Ü
»°VQC’G ∫ƒ∏ëŸG ‘ ô°UÉæ©dG √òg õ«côJ ¢VÉØîfG ¿C’ ∂dP h iô¨°üdG ô°UÉæ©∏d GóL áÄ«£H ¿ƒµJ Iƒ£ÿG √òg h
äGõ«cÎH óLGƒàJ »àdG iôNC’G ô°UÉæ©∏d áÑ°ùædÉH ÉeCG .QÉ°ûàf’G á£°SGƒH ∑ôëàJ »àdG äÉfƒjC’G á«ªc ô¨°U ¬æY èàæj
.É©jô°Sh GóL ÉeÉg QÉ°ûàf’G ¿ƒµ«a ∫ƒ∏ëŸG ‘ IÒÑc
(Sorption or precipitation) Ö«°SÎdG hCG ¢UÉ°üàe’G (`L
.Qò÷G ¤EG π°üj ¿CG πÑb ∂dP h ¬bÓ£fG h √Qô– ó©H áHÎdG äÉÑ«ÑM ≈∏Y ¢UÉ°üàeG çóëj ¿CG πªàëj
Ú£dG øe á«dÉY äÉjƒà°ùe ≈∏Y …ƒà– »àdG áHÎdG ‘ ô°UÉæ©dG ¢†©H Qƒ°U ácôM øe ó– ób á«∏ª©dG √ògh
.¢ùeƒ«¡dGh
(Absorption by roots) Qhò÷G á£°SGƒH ¢UÉ°üàe’G (O
,Qhò÷G øe Öjô≤dG »°VQC’G ∫ƒ∏ëŸG ‘ ô°UÉæ©dG √òg õ«côJ ≈∏Y Qhò÷G á£°SGƒH ô°UÉæ©dG ¢UÉ°üàeG ∞bƒàj
‘ áHÎdG ¢UGƒN Ò«¨J ≥jôW øY ∂dP ºàj h .(Rhizosphere effect) Qhò÷G á≤£æe ÒKCÉJ ≈ª°ùj Ée CÉ°ûæj h
.(Redox potential) ∫GõàN’G ó¡L h ,pH á°Vƒª◊G áLQO :πãe ,á≤£æŸG √òg
.ô°UÉæ©dG á«MÓ°U ‘ º£ëàJ »àdG á«°SÉ°SC’G äGƒ£ÿG í°Vƒj : (3) πµ°T
äÉjƒàëŸG
(Translocation in plant) äÉÑædG πNGO ô°üæ©dG ∫É≤àfG (`g

á«Lƒdƒ«H á«∏ªY »g h .ô°UÉæ©dG á«MÓ°U ‘ IÒNC’G Iƒ£ÿG Èà©j äÉÑædG áªb ¤EG Qhò÷G øe ô°UÉæ©dG ∫É≤àfG
QÉ°ûj Ée π°†aCG øµd h ,Ió≤©e á«∏ªY Èà©j äÉÑædG πNGO ô°UÉæ©dG ∫É≤àfG ∑ƒ∏°S h .áHÎdG AÉ«ª«c ¥É£f øY êôîJ
.√ÉjÓN h äÉJÉÑædG áé°ùfCÉH AÉŸG •ÓàNG »g É«ª∏Y É¡«dEG
:Góµf äÉÑædG êhôN :ÉãdÉK

s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ) ¤É©J ¬dƒb ‘ ÉgOó°üH øëf »àdG ±GôYC’G IQƒ°S øe Ú°ùªÿGh áæeÉãdG ájB’G Ò°ûJ
Ò°ùØJ ‘ AÉL Éªc h ,Góµf äÉÑædG Qƒ¡X ¬©Ñàj §°SƒdG åÑN óæY h ,§°Sh øe ¬H §«ëj ÉÃ äÉÑædG ôKCÉJ ¤EG ( Gkóµp fn
.ÒÿG AÉ£YEG øe ™æàªŸG ô°ù©dG ƒg h ( G kóµp fn ) ¤É©J ¬dƒb ‘ »ÑWô≤dG
IOÉjR h ,¢†«ªëàdG h ,ájOƒ°üdG IOÉjRh ,í«∏ªàdÉc ) ,á«Ä«H ôgGƒX øe √ÉfôcP Ée ™«ªL ¿EÉa ,¬«a ∂°T’ É‡ h
.Gn óµf ÉJÉÑf êôîjo ,å«ÑN §°Sh ¤EG π«ª÷G Ö«£dG §°SƒdG ∫ƒ– ¤EG É©«ªL …ODƒJ ,( á∏«≤ãdG ô°UÉæ©dG äGõ«côJ
¬Ñ©∏J …òdG Qhó∏d á«fGó«ŸG äÉ°SGQódG ¢†©H í«°VƒJ áeOÉ≤dG äGô≤ØdG ‘ – ˆG ¿PEÉH – ∫hÉëf ±ƒ°S h
:»∏j Éªc ∂dPh ,Góµf äÉÑædG êhôNh §°SƒdG åÑN ‘ ,ÉgôcP ≥HÉ°ùdG ,á«Ä«ÑdG ôgGƒ¶dG
:äÉJÉÑædG óµf ≈∏Y ájOƒ°üdG h í«∏ªàdG ÒKCÉJ .1
á«ªq °So ÖÑ°ùJ ¿CG øµÁ ájOƒ°üdÉa .(4 πµ°T) ‘ Éªc äÉÑædG ƒ‰ ≈∏Y IÒÑc áLQóH áHÎdG ájOƒ°U h áMƒ∏e ôKDƒJ
.Ωƒ«°ùdÉµdG ¢ü≤f πãe á«fó©ŸG ájò¨àdG πcÉ°ûe ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,äÉJÉÑædG
á≤£æe ‘ (SAR) ¢üeóŸG ΩƒjOƒ°üdG áÑ°ùf á£°SGƒH ájOƒ°üdG ¢SÉ«b ÒjÉ©e ΩGóîà°SÉH åMÉÑdG ΩÉb ó≤dh
.(IôgÉ≤dG ∫Éª°T) º«à¡H
∫ó©eh ,™fÉ°üŸG ±ô°U äÉKƒ∏e øe πc IOÉjõd áé«àf áHÎdG ‘ ájOƒ°üdG áÑ°ùf IOÉjR ≈∏Y á°SGQódG äócCG ó≤dh
á«FÉ«ª«cƒ«÷GèFÉàædGâ∏NOCG ,áHÎdGáHƒ°üNióeº««≤àdh.á«FÉ«ª«cƒ«÷GájƒéàdGá«∏ªYøeΩƒjOƒ°üdG∫É°üØfG
.á«FÉ«ª«µdG ájƒéàdG ä’ó©e ÜÉ°ù◊ ∂dP h ,(π«ahÈdG êPƒ‰) »µ«eÉæjO êPƒ‰ ‘ É¡«∏Y π°üMo »àdG á∏eÉµàŸG
/ÅaÉµeƒ∏«c 6^47) ‹GƒëH Qó≤j ,áKƒ∏ŸG á«YÉæ°üdG á≤£æŸG ‘ áHÎ∏d ájò¨ŸG ô°UÉæ©dG ∫É°üØfG ¿CG óLh ó≤d h
ΩƒjOƒ°üdG äGõ«côJ ´ÉØJQÉH Ò°ûJ áHÎ∏d ájò¨ŸG á«°ù«FôdG ô°UÉæ©dG ∫É°üØfG ä’ó©e âfÉc h ,(áæ°S/QÉàµg
Ωƒ«°ùæZÉe ,(áæ°S/QÉàµg/ÅaÉµeƒ∏«c 1^63) Ωƒ«°ùdÉc ,(áæ°S/QÉàµg/ÅaÉµeƒ∏«c 3^29 ) ΩƒjOƒ°U :‹ÉàdÉc
.(áæ°S-QÉàµg/ÅaÉµeƒ∏«c 0^16) Ωƒ«°SÉJƒH ,(áæ°S/QÉàµg/ÅaÉµeƒ∏«c1^39)
äÉjƒàëŸG
. äÉÑædG ≈∏Y ájOƒ°üdG h áMƒ∏ŸG ÒKCÉJ ÚÑj : (4) πµ°T

,äÉàjÈµdGh ,ójQƒ∏µdG ìÓeCG :πãe ,áÑFGòdG ìÓeC’G øe á«dÉY äGõ«côJ OƒLh ¿EÉa ,á«ë∏ŸG áHÎdG ‘ ÉeCG
ó¡÷Go ¢†Øÿ áé«àf äÉÑædG ≈∏Y ÉÄ«°S GÒKCÉJ ôKDƒj ,Ωƒ«°SÉJƒÑdG ÉfÉ«MCGh ,Ωƒ«°ùdÉµdGh ,ΩƒjOƒ°üdGh ,äÉfƒHôµ«ÑdGh
¤EG ,Iôªãe äÉJÉÑf É¡«a ,áÑ°üN áHôJ øe »°VGQC’G ∫ƒëàJ å«M ô°üÃ IOó©àe øcÉeCG ‘ ó‚ Gòd h .…Rƒª°SC’G
.( 5 πµ°T) øe í°†àj Éªc ,Ióµf äÉJÉÑf É¡H ô¡¶J ,á«ë∏e áHôJ
Qƒ¡X h áMƒ∏ŸGIOÉjR ó©H á≤£æŸG (`L áMƒ∏ŸÉH É«FõŒôKCÉJ á≤£æŸG (Ü áMƒ∏ŸG IOÉjR πÑb Ió«L á≤£æŸG(1
.Ióµf äÉJÉÑf Qƒ¡Xh ô°üÃ Ωƒ«ØdG á≤£æe ‘ áMƒ∏ŸG IOÉjR äGƒ£N :(5) πµ°T
:äÉHÉ¨dG óµf ≈∏Y »°†ª◊G ô£ŸG ÒKCÉJ .2
‘ äÉHÉ¨dG ≈∏Y á«°†ª◊G QÉ£eC’G •ƒ≤°S ¿CG , äGƒæ°S ô°ûY øY ójõj Ée òæe åMÉÑdG äÉ°SGQO ∂dòc âàÑKCG ó≤d
QÉé°TC’Gh äÉHÉ¨dG Oó¡J h ,¬àeôH …ƒ«◊G §«ëŸG ≈∏Y ôKDƒJ äCGóH É¡fCG áLQód ,ójGõàJ äòNCG á«µ«°ûàdG ájQƒ¡ª÷G
¥GQhC’G ∞∏àJ PEG ,¿ƒdƒ≤j Éªc áØbGh QÉé°TC’G äƒ“ å«M , “Dieback” »©LGÎdG äƒŸG IôgÉ¶H ÜÉ°üJ h
äÉjƒàëŸG
¤EG ∂dP ó©H ÒKCÉàdG π≤àæj ºK ,É¡«a AGô°†ÿG IOÉŸG πà≤j …òdGh ,»°†ª◊G ô£ª∏d Iô°TÉÑe á°Vô©ŸG ájƒ∏©dG
∞dCG 560 ƒëæH Qó≤J äÉHÉ¨dG øe IÒÑc áMÉ°ùe ¿CG äÉ°SGQódG äócCG ó≤d h .(6 πµ°T) ‘ Éªc á«àëàdG ¥GQhC’G
ô£ŸG áé«àf ,áJhÉØàe äÉLQóH âØ∏JCG hCG äôeO ób É«fÉŸCG ‘ äÉHÉ¨dG äÉMÉ°ùe ´ƒª› øe %7‚7 ‹GƒM …CG QÉàµg
.»°†ª◊G ÜÉÑ°†dGh »°†ª◊G
á«ªc ¿CG ôcòàf ¿CG »Øµj h .¢VQC’G í£°S ≈∏Y ájƒ°†©dG IOÉª∏d »∏µdG êÉàfE’G øe %15 ƒëf äÉHÉ¨dG êÉàfEG πµ°ûj h
‘ áYhQõŸG Qƒ◊G äÉHÉZ ¿EG Éªc ,áæ°ùdG ‘ øW QÉ«∏e 2^4 øY ójõJ ⁄É©dG ‘ ¿É°ùfE’G É¡∏ª©à°ùj »àdG ÜÉ°ûNC’G
∫ÓN ¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK øe ÉæW 1640 ƒëf ¢üà“ h ,Úé°ùcC’G øe øW 1300 ≥∏£J ™Hôe Îeƒ∏«c óMGh
¤EG …ODƒj h ,á«°†ª◊G QÉ£eC’G ójGõJ áé«àf çóëj ÒÑµdG QÉeódG Gòg ¿CG ¬«a ∂°T’ É‡ h .óMGƒdG ƒªædG π°üa
.»Ä«ÑdG ΩÉ¶æ∏d π ÒKCÉJ øe É¡d ÉŸ Ióµf äÉHÉ¨dG π©L
ô£ŸG ôKCG í°Vƒj :(6) πµ°T

.äÉHÉ¨dG óµf ≈∏Y »°†ª◊G
,É¡bGQhCG øeQÉé°TC’GOôŒ»¡a,á«ª°SƒŸGπ«°UÉëŸGäGPájOÉ°üàb’GäÉJÉÑædG‘ á«°†ª◊GQÉ£eC’G ôKDƒJ∂dòc

Éª∏Y ,π«°UÉëŸG ‘ IÒÑc IQÉ°ùN çhó◊ …ODƒJ áé«àædG √òg h ,Qhò÷G ‘ Üô£°†j ¢UÉ°üàe’G π©Œ ‹ÉàdÉHh
πÑb É¡bGQhCG •ƒ≤°ùd Gô¶f ,á≤gÉ°ûdG äÉ©ØJôŸG ‘ äÉjôHƒæ°üdG »g á«°†ª◊G QÉ£eC’ÉH GôKCÉJ QÉé°TC’G ÌcCG ¿CÉH
.ÉgQƒgóJh äÉHÉ¨dG ÒeóJ ‘ πãªàJ ájOÉ°üàbG IQÉ°ùN ¤EG …ODƒJ ∂dòH h ,É¡JOƒL ÜÉ°ûNC’G ó≤Øj É‡ ,É¡fGhCG
:´hQõdG óµf ≈∏Y á∏«≤ãdG äGõ∏ØdG ÒKCÉJ .3

§°Sh ‘ â©æjCG h â‰ GPEG ÉcÓgh Éµàa ÌcCG ¿ƒµJ ójó°ûdG ∞°SCÓd øµd h .á∏«ªLh á©aÉj äÉJÉÑædG ô¡¶J ób
áKƒ∏ŸG äÉJÉÑædG √òg h .ÉgÒZ h ™fÉ°üŸG äÉjÉØf h äÉØ∏ øe áŒÉædG ,á∏«≤ãdG ô°UÉæ©dÉH A»∏e å«ÑN »Ä«H
á«ë°U πcÉ°ûe ¬d áÑÑ°ùe ¬FÉ°ûMCÉH âµàa ¿É°ùfE’G É¡∏cCG Ée GPEÉa ,áJƒbƒŸG á∏Ñæ≤dG πãe Èà©J á∏«≤ãdG ô°UÉæ©dÉH
RÉ¡÷G ‘ ¢VGôeCÉH ¿É°ùfE’G áHÉ°UEG ÖÑ°ùJ ,á«YGQõdG π«°UÉëŸG πNGO ,¢UÉ°UôdG äGõ«côJ IOÉjR Óãªa .IójóY
äÉjƒàëŸG
»àdG á∏«≤ãdG ô°UÉæ©dG ºgCG øe ¢UÉ°UôdG ó©j h .É«ª«fC’G ¢Vôe øY Ó°†a ,ΩódGh ≈∏µdGh »ª°†¡dGh »Ñ°ü©dG
¬JÉÑcôe §∏àîJ ób »àdG ¿OÉ©ŸG øe ≥ÑFõdG Èà©j Éªc .áeÉY QÉÑµdGh á°UÉN ∫ÉØWC’G ïe ≈∏Y ÒKCÉàdG ‘ ºgÉ°ùJ
RÉ¡÷G ‘ äÉHGô£°VGh á«fÉWô°ùdG ¢VGôeC’ÉH ¿É°ùfE’G áHÉ°UEG ‘ ≥ÑFõdG äÉÑcôÃ çƒ∏àdG ÖÑ°ùj h , AÉŸG h áHÎdÉH
,ájƒ°†©dG ¬JÉÑcôe óMCG øe (Methyl Mercury) ≥ÑFõdG π«ãe Èà©j h .≈∏µdGh áã∏dG ÜÉ¡àdGh …õcôŸG »Ñ°ü©dG
Úæ÷G ¤EG πeÉ◊G áª«°ûe ÈY π≤àæj h ,á£«ëŸG ÜÉ°üYC’G h ºë°ûdG ‘ ¿ÉHhòdG ≈∏Y IÒÑc IQób É¡d »àdGh
.á«YGQõdG π«°UÉëŸG h AÉŸG h áHÎdG çƒ∏J »àdG ¿OÉ©ŸG øe Ωƒ«eOÉµdG Èà©j h .á«∏≤Y h á«≤∏N äÉgƒ°ûJ Ék ÑÑ°ùe
áFôdG h ≈∏µdG ¢VGôeCÉH ¿É°ùfE’G áHÉ°UEG ¤EG …ODƒj Ωƒ«eOÉµdÉH AÉŸG h áHÎdG çƒ∏J ¿EG ≈∏Y äÉ°SGQódG âdO ó≤d h
.ΩÉ¶©dG h Ö∏≤dGh
á«Ä«ÑdG πcÉ°ûŸG √ÉŒ á«dhódG äGQOÉÑŸG

¬LƒJ
q ób ⁄É©dG ¿CG ó‚ Gòdh ,IÒ£ÿG äÉYƒ°VƒŸG øe ,Ióµf äÉJÉÑædG êhôNh »Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ´ƒ°Vƒe ¿EG
äGhóædG øe ójó©dG äó≤Yo ó≤d h .»Ä«ÑdG §°SƒdG åÑN ÜÉÑ°SCG á°SGQOh áÄ«ÑdG πcÉ°ûŸG øe Òãc πM ádhÉ ¤EG
:RÉéjEÉH É¡°†©H ôcòf ,¿CÉ°ûdG Gòg ‘ á«ª∏©dG äGô“DƒŸGh
.§ØædÉH QÉëÑdG çƒq ∏J ™æŸ ‹hO ô“Dƒe ó≤Y Ω1954 ΩÉY »Øa ·
äÓµ°ûŸ ∫ƒ∏M øY åëÑ∏d IóëqàŸG ·Cq Ód áeq É©dG á«©ª÷G πÑb øe áÄ«Ñ∏d ô“Dƒe ó≤Y Ω1968 ΩÉY ‘h ·
.ÉgÒZh çƒq ∏àdG
.∫hódG áaÉc ¬Jô°†Mh ájójƒ°ùdG º∏¡cƒà°SG áæjóe ‘ IóëàŸG ·CÓd ô“Dƒe ó≤Y Ω1972 ΩÉY ‘h ·
.OGôé∏H ‘ QÉëÑdGh á«Ä«ÑdG á«HÎ∏d á«q ŸÉY Ihóf äó≤Y Ω1975 ΩÉY ‘h ·
¢ùØf ‘h .á«q Ä«ÑdG á«YƒàdGh »Ä«ÑdG º«∏©à∏d É«LQƒL ‘ ¢ù«∏ÑJ áæjóe ‘ Ihóf äó≤Y Ω1978 ΩÉY ‘h ·
.áÄ«ÑdG ∫ƒM Gk QGôb IóëqàŸG ·CÓd áeÉ©dG á«©ª÷G äQó°UCG ΩÉ©dG
âcQÉ°Th , ¢VQC’G áªq ≤H ±ôY , πjRGÈdG ‘ á«ªæàdGh áÄ«Ñ∏d IóëqàŸG ·C’G ô“Dƒe ó≤Y Ω1992 ΩÉY ‘h ·
.ádhO 178 ¬«a
.á«fÉŸC’G ÚdôH ‘ ñÉæª∏d »ŸÉ©dG ô“DƒŸG ó≤Y Ω1995 ΩÉY ‘h ·
äÉjƒàëŸG
äÉfƒµŸG ájÉª◊ ∂dP h ,ÆGôH áæjóe ‘ , 2005 QÉ£eC’G ¢†«ªëàd ™HÉ°ùdG ô“DƒŸG ‘ åMÉÑdG ∑QÉ°T Gk ÒNCGh
.óµf äÉÑf ¤EG äÉÑædG ∫ƒëj …òdG h á«°†ª◊G QÉ£eC’G çƒ∏J øe áØ∏àîŸG á«Ä«ÑdG
‘ Qƒëªàj Újô“DƒŸG ∫ÉM ¿CÉc h ô“DƒŸG ΩÉàN ‘ äÉ«°UƒàdG ¬∏LCG øe äòNCGh ô“DƒŸG ‘ ¬à°ûbÉæe â“ Ée Gòg h
‘p Oo É°ùn Øn dr G ôn ¡n Xn ) : πL h õY ˆG ¬dÉb Ée …óg ≈∏Y AÉe h áHôJ h AGƒg øe √ô°UÉæYh »Ä«ÑdG ΩÉ¶ædG ≈∏Y ®ÉØ◊G
p ædG …óp jr CGn âr Ñn °ùn cn ÉÃnp ôp ër Ñn dr Ghn È
. 41 : ΩhôdG IQƒ°S ( n¿ƒ©o Lp ôr jn ºr ¡o s∏©n dn Gƒ∏o pªYn …òsp dG ¢†n ©r Hn º¡o ≤n jòp «o dp ¢SÉs u n dr G
á«JÉÑædG áÄ«ÑdG ájÉYQ ‘ ΩÓ°SE’G …óg
äÉæFÉµdG ™«ªL IÉ«M ¿CG h ,¢VQC’G áÄ«H »ª– »àdG á«°SÉ°SC’G OQGƒŸG ºgCG øe áYGQõdG ¿CG ∫ƒ≤f ¿CG ™«£à°ùf
´QõdG ±ÓJEGh OÉ°ùØdG øY ΩÓ°SE’G ≈¡f ó≤dh .Iõ«ªàe ájÉæY ΩÓ°SE’G Ég’hCG Gòd h AGô°†ÿG ábQƒdÉH áfƒgôe
n É¡«a nó°ùØ«o d ¢VQC
∂∏¡jh p ’G ‘ ≈©°S ¤ƒJ GPEGh ) : ,πLh õY ,≥◊G ∫É≤a ,á©Øæe Ò¨d ¬bôM hCG ¬©£≤H çô◊Gh
≈∏Y ∂dòc áØjô°ûdG ájƒÑædG áæ°ùdG â°†M ó≤dh . 20 :Iô≤ÑdG IQƒ°S ( OÉ°ùØdG Öëj o ’ ˆGh o π°ùædGh nçô◊G
º∏°ùe øe Ée) :º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb :∫Éb ¬æY ˆG »°VQ ¢ùfCG ø©a .É¡àjÉYQh äÉJÉÑædÉH ΩÉªàg’G
¢ùfCG øYh ,…QÉîÑdG √GhQ (ábó°U ¬H ¬d ¿Éc ’EG ,áª«¡H hCG ,¿É°ùfEG hCG ,ÒW ¬æe πcCÉ«a ;Ék YQR ´Qõj hCG ,Ék °SôZ ¢Sô¨j
: º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb ,(´QõdGh ¢Sô¨dG π°†a) ÜÉH , IÉbÉ°ùŸG ÜÉàc ‘ º∏°ùe ¬LôNCG Éªc ,É°†jCG
.…óY øHG √GhQ (É¡°Sô¨«∏a á∏«°ùa ºcóMCG ój ‘h áYÉ°ùdG âeÉb GPEG)
»àdG á«◊G äÉæFÉµdG πc ¤EG ‹ÉàdÉH √ôKCG π≤àæjh , á«YGQõdG áÄ«ÑdÉH ≥«ëj Qô°V ƒg äÉÑædG çƒ∏J ¿CG ∂°T’h
‘ ÖÑ°ùàdG øY º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ≈¡f ó≤d h .¿É°ùfE’G ∂dP ‘ ÉÃ äÉJÉÑædG ≈∏Y É¡FGòZ ‘ óªà©J
∫ƒ°SQ ¿CG ¬«HCG øY ÊRÉŸG ≈«ëj øH hôªY √GhQ …òdG ∞jô°ûdG åjó◊G ‘ ∫É≤a , øjôNB’ÉH ¬bÉ◊EGh Qô°†dG ´ƒbh
IóYÉ≤dGh .CÉWƒŸG ‘ ∂dÉe ΩÉeE’Gh ¬LÉe øHG √GhQ – ( QGô°V ’ h Qô°V ’ ) :∫Éb º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG
á©Øæe …CG ≈∏Y Ωó≤e OÉ°ùØdG h Qô°†dG ™æe ¿CG ≈æ©Ã , (á©ØæŸG Ö∏L ≈∏Y Ωó≤e Ió°ùØŸG AQO) :∫ƒ≤J á«¡≤ØdG
.áÄ«ÑdG ∫Ó¨à°SG óæY
»Ä«ÑdG ¢ù◊G Éæ«a »HôJ áëjô°U IƒYO »g áØjô°ûdG ájƒÑædG åjOÉMC’Gh áª«¶©dG äÉjB’G √òg ¿CG á≤«≤◊G h
ΩÓ°SE’Éa .¿Éµe πc ‘ AGô°†ÿG äÉMÉ°ùŸG IOÉjõH ΩÉªàg’G ƒëf á«HÉéjE’G á«Ä«ÑdG äÉ«cƒ∏°ùdG h »eÓ°SE’G
á«µ∏e É¡fCG ≥∏£æe øe áÄ«ÑdG ™e πeÉ©àj ¿CG ¬ãM h ¿É°ùfE’G ÖdÉW å«M ,áÄ«Ñ∏d ™°ShCG h ≥ªYCG Iô¶æH ™àªàj Qƒà°SO
Òlr Nn ºr µo dp Pn É¡n Mp Ón °Ur EGp nó©r Hn ¢Vp Qr C’n G ‘p Gr hoó°ùrp ØJo ’n hn z :¤É©J ∫É≤a .OƒLƒdG ôªà°ùj ≈àM É¡«∏Y á¶aÉëŸG Öéj áeÉY
ÉæjOÉ“ GPEG πLh õY ˆG øe á«MÓ°UE’G ádOÉ©dG áHƒ≤©dG äAÉL ºK øe h . 85 / ±GôYC’G )Ún æp erp Dƒte ºoàæco ¿EGp ºr µo sd
âr Ñn °ùn cn ÉÃnp ôp ër Ñn dr Ghn È n :¤É©Jh ∑QÉÑJ ≥◊G ∫ƒb ‘ ,¬«a øëf ÉªY ™∏≤f h ≥«Øf Éæ∏©d ,OÉ°ùØdG ‘
u n dr G ‘p Oo É°ùn Øn dr G ôn ¡n X)
¤EG ìƒ°Vh h AÓéH Ò°ûJ ájB’Éa . 41 : ΩhôdG IQƒ°S ( n¿ƒ©o Lp ôr jn ºr ¡o s∏©n dn Gƒ∏o pªYn …òsp dG ¢†n ©r Hn º¡o ≤n jòp «o dp ¢SÉsp ædG …óp jr CGn
áYhQh ∫ÉªL OÉ°ùaEG ‘ πNóJ øe ¬°SQÉÁ Ée h ¿É°ùfE’G ój ¬©æ°üJ ÉŸ k áé«àf ,ôëÑdGh ÈdG ó°ùØj …òdG çƒ∏àdG
äÉjƒàëŸG
…òdG ≠dÉÑdG Qô°†dG ¤EG É°†jCG Ò°ûJ »g h .πª©dG ¢ùæL øe ÜÉ≤©dG ¿CG ,ájB’G √òg ‘ ˆG ∫ó©a .¬à©«ÑWh ¿ƒµdG
GPEÉa .zGƒ∏ pªYn …òdG ¢†©H º¡o ≤jò«d ) : ¤É©J ∫Éb å«M ,Ió°TGôdG ÒZ ¬à°SQÉ‡ h Gòg ¬∏ªY áé«àf ¿É°ùfE’ÉH πëj
ÉªY ¿ƒ¡àæjh ¿ƒ©Lôj º¡∏©d ,º¡dÉªYCG èFÉàf ¢†©H Gƒbhòj ≈àM º¡fCÉ°Th ¤É©Jh ¬`fÉëÑ°S ˆG º¡côJ ¢SÉædG ó°ùa
.¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG Ö°†¨j
:RÉéYE’G ¬Lh
êo ôo rîjn Öuo «s£dG óo ∏n Ñn dr Ghn ) :¤É©J ¬dƒb ,±GôYC’G IQƒ°S øe 58 ájB’G ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G í«°VƒJ åëÑdG Gòg ∫hÉæJ
RÉéYEÉH ájB’G √òg Ò°ûJ å«M .( n¿hôo µo °ûr jn Ωm ƒr ≤n dp äÉp jn B’G ±uo ô°ün fo ∂n dp òn cn G kóµp fn s’EGp êo ôo rîjn ’n nåÑo Nn …òsp dGhn ¬p uHQn ¿p Pr EÉp Hp ¬o Jo ÉÑn fn
’ Ióµf äÉJÉÑf ¤EG ,áé«¡ÑdG áÑ«£dG äÉJÉÑædG ∫ƒ– h ,Éæ«∏Y ˆG áª©f Ò«¨J πeGƒY ºgCG øY ,ábódG ≠dÉH »ª∏Y
.¬«a ¢û«©J âfÉc …òdG »Ä«ÑdG §°SƒdG åÑÿ áé«àf ∂dP h ,É¡æe IóFÉa
êôîj ≈àM ,ÉØ«¶f »Ä«ÑdG §°SƒdG ≈∏Y á¶aÉëŸG ƒëf º«¶©dG »¡dE’G ¬«LƒàdG ,áÁôµdG ájB’G √òg ‘ ,ø£Ñj Éªc
.Éé«¡H ÉÑ«W ÉJÉÑf Éæd
§°SƒdG ≈∏Y á¶aÉëŸÉH ΩÉªàg’G ¤EG øjô°û©dG ¿ô≤dG øe ÊÉãdG ∞°üædG òæe ⁄É©dG ∫hO äÉeƒµM â¡LƒJ ó≤d h
ËôµdG ¿BGô≤∏d ≥Ñ°S ó≤d h ,äGô“DƒŸG h äGhóædG øe ójó©dG ∂dP πLCG øe äó≤©a ,ÉØ«¶f ¬«∏Y ®ÉØ◊G h »Ä«ÑdG
áeÉY á«µ∏e É¡fCG ≥∏£æe øe áÄ«ÑdG ™e πeÉ©àj ¿CÉH ¿É°ùfE’G ÖdÉ£a .ójõj hCG ¿ôb ô°ûY á©HQCÉH É¡Yƒb h πÑb ÉgQGôbEG
ºr µo sd Òlr Nn ºr µo dp Pn É¡n Mp Ón °Ur EGp nó©r Hn ¢Vp Qr C’n G ‘p Gr hoó°ùrp ØJo ’n hn ) : ¤É©J ∫Éb Éªc ,OƒLƒdG ôªà°ùj ≈àM É¡«∏Y á¶aÉëŸG Öéj
ˆG ÒZ IôgÉÑdG á«fBGô≤dG IQÉ°TE’G ∂∏àd GQó°üe Qƒ°üàj ¿CG πbÉ©d øµÁ ’ h . 85 / ±GôYC’G ( Ún æp erp Dƒte ºoàæco ¿EGp
ˆG ΩÓc ƒg ËôµdG ¿BGô≤dG ¿CÉH ¥ó°U IOÉ¡°T IôgÉÑdG á«fBGô≤dG á°†eƒdG √òg ≈≤Ñàd h .(¤É©J h ∑QÉÑJ) ≥dÉÿG
¬Jõé©e ƒgh ËôµdG ¿BGô≤dG ¿CG h »MƒdÉH ’ƒ°Uƒe ¿Éc º∏°S h ¬«∏Y ˆG ≈∏°U óª Éæ«Ñf h Éfó«°S ¿CG h ,πL h õY
.áYÉ°ùdG ΩÉ«b ¤EG IódÉÿG
äÉjƒàëŸG
-:á«ª∏©dG ™LGôŸG
:á«Hô©dG ™LGôŸG :’hCG
»ÑWô≤dG Ò°ùØJ - Òãc øHG Ò°ùØJ - …È£dG Ò°ùØJ - ËôµdG ¿BGô≤dG -
§«°SƒdG ºé©ŸG - ∞jô°ûdG ájƒÑædG åjOÉMC’G - ôjó≤dG íàa -
.áØ∏àîŸG âfÎfE’G ™bGƒe -
– 13 áëØ°U–Iô°SC’G áÑàµe – çƒ∏àdG øe É¡àjÉªM h ÉgÉ«°†b h É¡∏cÉ°ûe áÄ«ÑdG – »≤ØdG QOÉ≤dG óÑY óª .CG ·
.Ω1999
.Ω1990 âjƒµdG – »eÓ°SEG Qƒ¶æe øe áÄ«ÑdG – ≈ª«æZ Oƒ°ü≤ŸG óÑY øjódG øjR .O ·
É«LƒdƒæµàdG h »ª∏©dG åëÑdG á«ÁOÉcCG øe ∫ƒ‡ ´hô°ûŸ (Ω2003) »FÉ¡ædG ôjô≤àdG – »é«∏e õjõ©dG óÑY óªMCG .O ·
»FÉ«ª«cƒ«÷G »ªµdG ¿RGƒàdG h ájƒéàdG ä’ó©e »∏Y á«YGQõdG á£°ûfC’G h ¢†«ªëàdG ÒKCÉJ” :¿GƒæY â– - áëØ°U 110 -
.“ô°üe – áª«ÿG GÈ°T – áHÎdG ‘
√ÈfOEG áæjóe ‘ -á`` ` ` ` `«Ä«ÑdG AÉ`` ` ` ` «ª«cƒ«é∏d á`` ` ` «ŸÉ©dG Ihó`` ædG ¤EG Ωó≤e åëH »é«∏e õjõ©dG óÑY óªMCG .O ·
.2003 ÈªàÑ°S 11-7 -Góæ∏àµ°SG –
Ò¨°U »Ä«H ΩÉ¶f ‘ IóLGƒàŸG á∏«≤ãdG ¿OÉ©ŸG ¢†©Ñd »FÉ«ª«cƒ«÷G »ªµdG ¿RGƒàdG– »é«∏e õjõ©dG óÑY óªMCG .O ·
.2003 – 193-185 áëØ°U -11 ó∏› -äÉ«Hƒ°SôdG º∏©d ájô°üŸG á∏éŸG -ô°üÃ
QƒëŸG – ådÉãdG ó∏éŸG -áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYEÓd ™HÉ°ùdG »ŸÉ©dG ô“DƒŸG – »é«∏e õjõ©dG óÑY óªMCG .O ·
.2004-ådÉãdG
.1995 -16 ¢U -ájQóæµ°SE’G ,±QÉ©ŸG ICÉ°ûæe ,»eÓ°SEG Qƒ¶æe øe áÄ«ÑdG :…ôµ°ùdG »∏Y »∏Y ·O ·
· 1999 – 54 ¢U , ,ájQóæµ°SE’G ,á©eÉ÷G ÜÉÑ°T á°ù°SDƒe ,áÄ«ÑdG h ΩÓ°SE’G :º«¶©dG óÑY óªMCG º«¶©dG óÑY .CG ·
.(1993 ƒ«fƒj) 7 áëØ°U (2) Oó©dG .(6) ó∏éŸG .áÄ«ÑdG Èæe .¢û«æ©ædG ˆGóÑY .CG ·
,ô°ûæ∏d ïjôŸG QGO ,(AGò¨dGh AÉŸGh AGƒ¡dG çƒ∏J QÉ£NCG) áÄ«ÑdG Ωƒª°S – ¬W óªMCG ¥OÉ°üdG .O , iQÉ°ûfódG øjódGõY .O ·
.1994
.1989 ¢SQÉe – 79 Oó©dG – áÄ«ÑdG á∏› – çƒ∏ŸG AGƒ¡dG – »©aÉ°ûdG ¢ûjhQO .CG ·
¢ùeÉÿG Oó©dG-»ª∏©dG RÉéYE’G á∏› – á«fÉHôdG ájÉª◊Gh á«ë°üdG ¢UÉ°UôdG QÉ£NCG -»∏dR IõªM ™jóÑdG óÑY.O ·
.2003 -43- 38 áëØ°U -ô°ûY
.1998 -áëØ°U 454 , ô°ûæ∏d ájQóæµ°SE’ÉH ±QÉ©ŸG ICÉ°ûæe – »°VGQCÓd á«Ä«ÑdG AÉ«ª«µdG – Ö«£ÿG óªMCG ó«°ùdG .O ·
.1992 -QGôªà°SÓd á∏HÉ≤dG á«ªæàdG h áÄ«ÑdG h IQGOEÓd »FÉ‰E’G IóëàŸG ·C’G èeÉfôH π«dO ·
äÉjƒàëŸG
:á«ÑæLC’G ™LGôŸG :É«fÉK

Balek, J., Moldan, B., Paces, T. and Skorepa, J., 1978, Hydrological and geochemical
mass balance in small forested and agricultural basins. Proc. Symp. Modelling the
water quality of hydrological cycle. IAHS-AISH publ. vol.125, p.5057-.
Borman, F.H. and Likens, G.E., 1967, Nutrient cycling. Science vol. 155, p.424429-.
Christofersen, N., and Wright, R.F., 1981, Sulphate budget and a model for
sulphate concentrations in stream water at Birkenes, Norway. Water Res. Res., 17,
p.377389-, Washington.
Claridge, G.G.C., 1970, Studies in elemental balances in a small catchment at

Taita, New Zealand. Proc. IASH, UNESCO Symp. On Results of Research on
Representative and Experimental Basins, p.23540-, Wellington.
Henriksen, A. and Brakke, D.F., 1988, Increasing contributions of nitrogen to the

acidification of surface waters in Norway, Water, Air and Soil Pollut. Vol.42, p.183-
201.
Johnson, N.M., Driscoll, C.T., Eaton, J.S., Likens, G.E. and McDowell, W.H., 1981,
“Acid rain”, dissolved aluminum and chemical weathering at the Hubbard Brook
Experimental Forest, New Hampshire. Geochim. Cosmochim. Acta 45, p.1421-
1437.
Melegy, A., 1998, Biogeochemical mass balance and its relation to chemical
weathering during acidification of soil environments. Ph.D. Thesis, Faculty of
Natural Science, Charles University, Czech Republic.
Moldan, B., Balek, J., Fottova, D. and Paces,T., 1979, Sulphur budgets in some small
catchments in Central Europe. Int1. Symp. Sulphur emissions and the environment
p.231233-, The Soc. Chem. Industry, Water and Environmental Group, London.
Paces, T., 1985, Sources of acidification in Central Europe estimated from

elemental budgets in small basins. Nature, Vol. 315, No. 6014, p. 3136-.
Swaine, D.J., 1962, The trace-element content of fertilizer. Commonwealth

agricultural Bureau, Farnham Royal, Bucks, England.
Ulrich, B., 1983, An ecosystem oriented hypothesis on the effect of air pollution
äÉjƒàëŸG
on forest ecosystems. In: Ecological Effects of Acid Deposition. Nat1. Swedish.

Environ. Prot. Board-Report PM 1636, p.221231-, Stockholm.
Ayers, R.S., and Westcot, D.W. (1976). Water quality for agriculture, Irrig. Drain.
No. 29. Food and Agriclture Organization of the United Nations, Rome.
Bresler, E., McNeal, B.L., and Carter, D.L. (1982). “Saline and sodic soils.
Princibples-Dynamics-Modeling.” Springer-Verlag, Berlin.
Bower, C.A., Spencer, J.R. and Weeks, L.O. 1969. Salt and water balance, Coachella
Valley, California. Irrig. and Drainage Div., Proc. Amer. Soc. Civil Eng. 95:5564-.
Goldich, S.S. (1938): A study in rock weathering. Journal of Geology Vol. 46, p. 17-
58.
Goudie, A.S. 1990. Soil salinity- causes and controls. p 110111- in Techniques for
Desert Reclamation. England, John Wiley and Sons, Ltd.
Lepp, N.W. (1981). Effects of Heavy Metal Pollution on Plants - Vol.1. Effects of
Trace metals on plant flinctions. Applied Science Publishers. London.
Likens, G.E., F.H., Bormann, N.M. Johnson and R.S. Pierce (1967): The calcium,
magnesium, potassium and sodium budgets for a small forested ecosystem,
Ecology, 48, 772785-.
Sayegh, A.H., Alban, L.A. and Petersen, R.G. 1958. A sampling study in a saline and
alkali area. Soil Sci. Soc. Amer. Proc. 22:252254-.
Schilfgaarde, J.V. 1974. Drainage for salinity control. Drainage for Agriculture
17:433461-.
Szabolcs, I. 1979. Introduction. pp. 910- in Review of Research on Salt Affected

Soils. Paris, United Nations.
Wilcox, L.V. and Resch, W.F. 1963. Salt balance and leaching requirement in
irrigated lands. USDA Tech. Bull. 1290, 23 p.
äÉjƒàëŸG
AGOƒ``°ùdG áÑ◊G
≈°SƒeÉH ôªY ˆGóÑY .O
AÉ°†YC’G ∞FÉXh º°ùb ∑QÉ°ûe PÉà°SCG
π°ü«a ∂∏ŸG á©eÉL Ö£dG á«∏c
äÉjƒàëŸG
áèó`≤e
áÑë°Uh ¬dBG ≈∏Yh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U óª IGó¡ŸG áªMôdG ,√ó©H »Ñf’ øe ≈∏Y ΩÓ°ùdGh IÓ°üdGh √óMh ˆ óª◊G
. øjódG Ωƒj ¤EG ¿É°ùMEÉH ¬©ÑJ øeh
äGQÉ°TEG øe áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ¢Uƒ°üf ¬àæª°†J Ée âbƒdG ™e IójGõàŸGh á«bÉÑdG ájóªëŸG IƒÑædG πF’O øe ¿EG
¬°†©Hh GôNDƒe á≤«≤◊G ¬Lh ≈∏Y √Éæ©eh ¬dƒdóe ±ôY É¡°†©H ¥ÉaB’Gh ¢ùØfC’G ‘ ˆG äÉjBÉH á≤∏©àe äGAÉÁEGh
É¡©ªL óbh Ö£dG ‘ IOQGƒdG ¢Uƒ°üædG RÉéYE’G Gòg øeh . ó©H Éª«a ±ô©j óbh ¿B’G ≈àM º∏©dG ¬«dEG π°Uƒàj ⁄
‘ IOQGh ¢Uƒ°üf øe åëÑdG Gòg ‘ √Oó°üH øëf Ée É¡æeh . …ƒÑædG Ö£dÉH â«ª°S äÉØæ°üe ‘ AÉª∏©dG øe OóY
øe ¢†©ÑdG Üô¨à°ùj óbh . ΩÉ°ùdG ’EG AGO πc øe AÉØ°T É¡fCG iƒ¡dG øY ≥£æj ’ øe É¡æY ∫Éb »àdG AGOƒ°ùdG áÑ◊G
" ∫Éb å«M ˆG áªMQ º«≤dG øHCG ¬HGô¨à°SG πjõj Gògh , áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ Ö£dÉH á≤∏©àŸG ¢Uƒ°üædG √òg OhQh
,êÓ©dG ÚfGƒbh ájhOC’G iƒb ôcPh (ÜÉÑdG ) Gò¡d Éeh , º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG ió¡d Ée :∫ƒ≤j ÓFÉb π©dh
. ? áë°üdG ôeCG ÒHóJh
±É©°VCGh , ¬aÉ©°VCGh Gòg ¿EÉa . º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG ¬H AÉL Ée º¡a ‘ , πFÉ≤dG Gòg Ò°ü≤J øe Gògh
ˆG øÁ øe : ¬dƒ°SQh ˆG øY º¡ØdG ø°ùMh . ¬«∏Y ¬àd’Oh , ¬«dEG √OÉ°TQEGh , ¬H AÉL Ée ¢†©H º¡a øe ¬aÉ©°VCG
çƒ©ÑŸG á©jô°T ¿ƒµJ ¿CG ôµæJ ∞«ch . ¿BGô≤dG ‘ áKÓãdG Ö£dG ∫ƒ°UCG ∑ÉfóLhCG ó≤a . √OÉÑY øe AÉ°ûj øe ≈∏Y ¬H
ßØM ¤EG Ió°Tôe É¡fCGh , Üƒ∏≤dG ìÓ°U ≈∏Y É¡dÉªà°TÉc : ¿GóHC’G ìÓ°U ≈∏Y á∏ªà°ûe , IôNB’Gh É«fódG ìÓ°üH
¢SÉ«≤dG ≥jô£H , áª«∏°ùdG Iô£ØdGh í«ë°üdG π≤©dG ¤EG É¡∏«°üØJ πch óbh : á«∏c ¥ô£H , É¡JÉaBG ™aOh , É¡àë°U
. √GOÉY ÉÄ«°T π¡L GPEG ø‡ øµJ ’h . ¬≤ØdG ´hôa πFÉ°ùe øe Òãc ‘ ƒg Éªc , AÉÁE’Gh ¬«ÑæàdGh
ΩÓc πc øe ∂dòH ≈æ¨à°S’ É¡eRGƒdh ¢Uƒ°üædG ‘ ÉeÉJ Éª¡ah , ¬dƒ°SQ áæ°Sh ˆG ÜÉàc øe É©∏°†J óÑ©dG ¥RQ ƒdh
¤EG º∏°ùe ∂dPh . á≤∏Nh √ôeCGh ˆG áaô©e ≈∏Y É¡∏c Ωƒ∏©dG QGóªa ¬æe áë«ë°üdG Ωƒ∏©dG ™«ªL §Ñæà°SG ’h , √Gƒ°S
1 " . √ôeCGh ¬≤∏N ‘ ¬àªµMh , ¬≤∏Nh √ôeCGh ˆÉH ≥∏ÿG º∏YCG º¡a : ¬eÓ°Sh º¡«∏Y ˆG äGƒ∏°U π°SôdG
™e ´ƒ°VƒŸG Gò¡H äGƒæ°S ô°ûY øe Üô≤j Ée òæe »eÉªàg’ AGOƒ°ùdG áÑ◊G ´ƒ°Vƒe ‘ áHÉàµdG äÎNG óbh
ájÉæ©dG √òg OƒLh ≈∏Y ˆG ó©H π°†ØdG ¬d ¿Éc …òdGh ï«°ûdG π°SÉH QƒàcódG º¡æe ¢üNCGh º°ù≤dG ‘ »FÓeR
Gòg ≥M ‘ á∏«∏b Èà©J (åëH 100 øe ÌcCG) É¡JÌc ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G çƒëHh . Éæª°ùb ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH
‘ áHÉàµdG ¿ƒµJ ¿CG äÎNG óbh . ácQÉÑŸG áàÑædG √òg äÉfÉµeEG øY ÒãµdG π¡‚ ¿B’G ≈àM ∫Gõf ’h Ö«é©dG êÓ©dG
¬«dEG IQÉ°TE’G »¨Ñæj É‡ ¿EGh .Ú°ü°üîàŸG ÒZh áeÉ©dG ≈∏Y º¡ØdG π«¡°ùJ ¢Vô¨d á£°ùÑeh á∏ª› »ª∏©dG ÖfÉ÷G
πãe ìôW π©dh .Ö£dÉH á≤∏©àŸG á©jô°ûdG ¢Uƒ°üæH ájÉæ©dG ‘ ¿hô°ü≤e Úª∏°ùŸG ÚãMÉÑdGh AÉÑWC’G ô°û©e ÉæfCG
.≥«Ñ£àdGh åëÑdGh á°SGQódG øe É¡≤M ¢Uƒ°üædG √òg AÉ£YEG ≈∏Y ºª¡dG òë°ûjh áÁõ©dG Éæ«a å©Ñj åëÑdG Gòg
ÉædO Ée ¢†©H ¤EG π°üf »µd …ƒÑædG Ö£dG çƒëÑH ájÉæ©∏d õcGôeh çƒëÑdG √ò¡d §£N ™°Vh ¤EG áLÉëH ÉæfEGh
äÉjƒàëŸG
áÑ◊G ‘ ¿CG º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ËôµdG Éædƒ°SQ ÉædO ∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a .¿Gó«ŸG Gòg ‘ Rƒæc øe ≈Ø£°üŸG ¬«∏Y
πH ,á∏«∏b »©£≤dG AGhódG Gòg ≈∏Y âjôLCG »àdG çƒëÑdG ¿CG ó‚ ∂dP ™eh , ΩÉ°ùdG ’EG AGO πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG
.óMGh ¢VôŸ ƒdh êÓ©c AGOƒ°ùdG áÑ◊G ΩGóîà°S’ á≤Kƒe á«ª∏Y á≤jôW Oó– ⁄ ¿B’G ≈àM
:åMÉÑe áKÓK Éª¡æe πc ‘ Ú∏°üa ¤EG åëÑdG âª°ùb óbh

.åMÉÑe áKÓK ¬«ah …ƒÑædG åjó◊G ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH ≥∏©àe : ∫hC’G π°üØdG
. É¡éjôîJ ™e AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ IOQGƒdG åjOÉMC’G AÉ°ü≤à°SG : ∫hC’G åëÑŸG
.åjOÉMC’G √òg ìô°T ‘ AÉª∏©dG ΩÓc : ÊÉãdG åëÑŸG
.åjó◊Gh Ëó≤dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH AÉØ°ûà°S’G ‘ ÜQÉéàdG ¢†©H : ådÉãdG åëÑŸG
:åMÉÑe áKÓK ¬«ah åjó◊G Ö£dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH ≥∏©àe : ÊÉãdG π°üØdG
. AGOƒ°ùdG áÑ◊G äÉfƒµe : ∫hC’G åëÑŸG
.åjó◊G Ö£dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH á≤∏©àŸG çƒëÑ∏d ΩÉY í°ùe : ÊÉãdG åëÑŸG
? á«Ñ∏°S äGÒKCÉJ AGOƒ°ùdG áÑë∏d πg : ådÉãdG åëÑŸG
äÉ«°UƒJh á“ÉN ºK
ÒN ¬LGôNEG ≈∏Y ¿ÉYCG øe πc iõéj ¿CGh ËôµdG ¬¡Lƒd É°üdÉN ¬∏©éj ¿CGh åëÑdG Gò¡H ™Øæj ¿CG ˆG ∫CÉ°SCG
. AGõ÷G
. º∏°Sh áÑë°Uh ¬dBG ≈∏Yh óª Éæ«Ñf ≈∏Y º∏°Sh ˆG ≈∏°Uh
äÉjƒàëŸG
…ƒÑædG åjó◊G ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊G : ∫hC’G π°üØdG

:É¡éjôîJ ™e AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ IOQGƒdG åjOÉMCÓd AÉ°ü≤à°SG : ∫hC’G åëÑŸG
ÉæLôN " :∫Éb ó©°S øH ódÉN øY Qƒ°üæe øY π«FGô°SEG ÉæKóM ˆGóÑY ÉæKóM ¬Ñ«°T »HCG øHG ˆGóÑY »æKóM -1
ºµ«∏Y : Éæd ∫É≤a ≥«àY »HCG øHG √OÉ©a , ¢†jôe ƒgh áæjóŸG Éæeó≤a , ≥jô£dG ‘ ¢Vôªa , ôéHCG øH ÖdÉZ Éæ©eh
ÖfÉ÷G Gòg ‘ âjR äGô£≤H ¬ØfG ‘ Éghô£bCG ºK , Égƒ≤ë°SÉa É©Ñ°S hCG É°ùªN É¡æe Ghòîa AGOƒ°ùdG áÑ«Ñ◊G √ò¡H
áÑ◊G √òg ¿EG :∫ƒ≤j º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG â©ª°S É¡fCG »æàKóM É¡æY ˆG »°VQ á°ûFÉY ¿EÉa ,ÖfÉ÷G Gòg ‘h
.2"äƒŸG :∫Éb ? ΩÉ°ùdG Éeh :â∏b . ΩÉ°ùdG øe ’EG ,AGO πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG
ÉHCG ¿CG Ö«°ùŸG øH ó«©°Sh áª∏°S ƒHCG ÊÈNCG :∫Éb ÜÉ¡°T øHCG øY π«≤Y øY å«∏dG ÉæKóM ÒµH øH »ëj ÉæKóM -2
πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ ":∫ƒ≤j º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ™ª°S ¬fCG ÉªgÈNCG ¬æY ˆG »°VQ Iôjôg
. 3" õ«fƒ°ûdG AGOƒ°ùdG áÑ◊Gh , äƒŸG ΩÉ°ùdGh :ÜÉ¡°T øHG ∫Éb . ΩÉ°ùdG ’EG AGO
øY AÓ©dG øY (ôØ©L øHG ƒgh) π«YÉª°SEG ÉæKóM :GƒdÉb ôéM øHGh ó«©°S øH áÑ«àbh ÜƒjCG øH »ëj ÉæKóM -3
. AÉØ°T ¬æe AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ ’EG , AGO øe Ée " ∫Éb º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG , Iôjôg »HCG øY , ¬«HCG
. 4 " ΩÉ°ùdG ’EG
øY , áª∏°S ≈HCG øY …ôgõdG øY ¿É«Ø°S ÉæKóM ’Éb , »ehõîŸG øªMôdGóÑY øH ó«©°Sh ôªY »HCG øHG ÉæKóM -4
’EG AGO πc øe AÉØ°T É¡«a ¿EÉa , AGOƒ°ùdG áÑ◊G √ò¡H ºµ«∏Y " : ∫Éb º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG ¿CG : Iôjôg »HCG
. 5 äƒŸG : ΩÉ°ùdGh " ΩÉ°ùdG
º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG , ¬«HCG øY çóëj ˆGóÑY øH ⁄É°S â©ª°S : ∫Éb , ∂∏ŸGóÑY øH ¿ÉªãY øY -5
.6 " ΩÉ°ùdG ’EG , AGO πc øe AÉØ°T É¡«a ¿EÉa . AGOƒ°ùd G áÑ◊G √ò¡H ºµ«∏Y " : ∫Éb
øH áeÉ°SCG øY ábÓY øH OÉjR øY OÉjR øH Ö∏£ŸG øY ¢ùfƒj øH èjô°S ÉæK : πÑæM øH óªMG øH ˆGóÑY ÉæK -6
. 7" ΩÉ°ùdG ’EG AGO πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG áÑ◊G " º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG ∫Éb : ∫Éb ∂jô°T
8 " ΩÉ°ùdG ’EG AGO πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG áÑ◊G √òg ¿EG” -7
»æKóM :ójR ÉæK : (354/5) óªMCG ¬LôNCG " AÉØ°T É¡«a ¿EÉa , õæjƒ°ûdG »gh , AGOƒ°ùdG áÑ◊G √ò¡H ºµ«∏Y " -8
:â∏b √ôcòa : ∫ƒ≤j º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG â©ª°S : ∫ƒ≤j √ójôH »HCG â©ª°S : ∫Éb ˆGóÑY »æKóM : Ú°ùM
. 9 º∏°ùe •ô°T ≈∏Y ó«L OÉæ°SG Gògh
äÉjƒàëŸG
. 10( " äƒŸG ’EG , AGO πc øe AÉØ°T É¡«a AGOƒ°ùdG áÑ◊G ” ) -9

: QÉ°üfCÓd ∫Éb º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG ¿CG åjóM )-10
º`` `µ«``«ëf Éfƒ``«ëà º`` cÉ``æ«JCG º`` cÉ``æ«JCG
º`µjOGƒH â∏``M É``Ÿ ôª`MC’G ÖgòdG ’ƒdh
11 ( ºµjQGòY äô°S ÉeAGOƒ°ùdG áÑ◊G ’ƒdh
: AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ áØ«©°†dG äÉjGhôdG ¢†©H

í∏ŸG ‘ ¿ƒµj …òdG – õ«fƒ°ûdG »æ©j AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿EGh , áæ÷G á¡cÉa øe Iƒé©dG ¿EGh , Ú©dG AGhO ICÉªµdG " -1
.12" äƒŸG ’EG AGO πc øe AGhO
Ωƒj πc òNCÉH : IOÉàb ∫Éb , ΩÉ°ùdG ’EG , AGO πc øe AGhO õ«fƒ°ûdG : ∫Éb Iôjôg ÉHCG ¿CG : âKóM : IOÉàb ∫Éb " -2
‘h ÚJô£b øÁC’G √ôîæe ‘ Ωƒj πc ¬H §©°ùàJh É¡©≤æJh ábôN ‘ ø¡∏©é«a , õ«fƒ°ûdG øe áÑM øjô°ûYh ióMEG
" Iô£b ô°ùjC’G ‘h ÚJô£b øÁC’G ‘ ådÉãdGh , ÚàæK ô°ùjC’G ‘h , IóMGh øÁC’G ‘ : ÊÉãdGh ,Iô£b ô°ùjC’G
.13
õ«fƒ°T øe ÉØc (∞à°SCG …CG ) íª≤J ≈µà°TG GPEG ¿Éc º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG ¿G ∂dÉe øH ¢ùfCG øY " -3
14 . " Ó°ùYhCG GAÉe ¬«∏Y Üô°ûjh
: åjOÉMC’G √òg ìô°T ‘ AÉª∏©dG ΩÓc : ÊÉãdG åëÑŸG

: AGOƒ°ùdG áÑ◊G ∞jô©J – CG
:≈ª°ùJh , Oƒ°SC’G ¿ƒªµdG : »gh . ¢SôØdG á¨d ‘ õ«fƒ°ûdG : »g (AGOƒ°ùdG áÑ◊G )" ˆG ¬ªMQ º«≤dG øH ∫Éb
,AGô°†ÿG áÑ◊G É¡fCG : …hô¡dG ≈µMh . ∫OôÿG É¡fEG : ( ¬æY ˆG »°VQ ) ø°ù◊G øY »Hô◊G ∫Éb …óæ¡dG ¿ƒªµdG
(1) " õ«fƒ°ûdG É¡fCG : ÜGƒ°üdGh . ºgh ÉªgÓch . º£ÑdG IôªK
,ΩÉ°ù∏d ÜÉ¡°T øHG Ò°ùØJ ≈∏Y ¬Ø£Y Gòc (õ«fƒ°ûdG AGOƒ°ùdG áÑ◊G ) ¬dƒb " ˆG ¬ªMQ ôéM øHEG ßaÉ◊G ∫Éb
¿ƒµ°Sh ¿ƒædG ô°ùch hGƒdG ¿ƒµ°Sh ¬ªé©ŸG º°†H õ«fƒ°ûdGh . ¬d É°†jCG , AGOƒ°ùdG áÑ◊G Ò°ùØJ ¿CG ∂dP ≈°†àbÉa
äÉjƒàëŸG
ôeCÉa ¿B’G ÉeCGh , ∑GP PEG ºgóæY õ«fƒ°ûdG Iô¡°ûd õ«fƒ°ûdÉH AGOƒ°ùdG áÑ◊G Ò°ùØJh .. . …GR Égó©H á«fÉàëàdG
ô¡°TC’G ÌcC’G ƒg õ«fƒ°ûdÉH ÉgÒ°ùØJh ,ÒãµH õ«fƒ°ûdG øe ô°ü©dG Gòg πgCG óæY ô¡°TCG AGOƒ°ùdG áÑ◊Gh , ¢ùµ©dÉH
. 2 "…óæ¡dG ¿ƒªµdG É°†jG ¬d ∫É≤jh Oƒ°SC’G ¿ƒªµdG »gh
" AGO πc øe AÉØ°T " º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬dƒ≤H Oƒ°ü≤ŸG Ée

. AÉª∏©∏d Údƒb ≈∏Y , ¢Uƒ°üÿG ΩCG Ωƒª©dG " AGO πc øe AÉØ°T " º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬dƒ≤H Oƒ°ü≤ŸG πg
: ¢ü«°üîàdÉH ¿ƒ∏FÉ≤dG -1
ôé°ûdGh äÉÑædG øe A»°T ™ÑW ‘ ™ªéj ¢ù«dh ¢Uƒ°üÿG ¬H OGôj …òdG ßØ∏dG ΩƒªY øe Gòg " :»HÉ£ÿG ∫Éb
AÉØ°T ¬fCG OGQCG É‰EGh , É¡©ÑW øjÉÑJh , É¡aÓàNG ≈∏Y AGhOC’G á÷É©e ‘ É¡∏c ™FÉÑ£dG πHÉ≤J »àdG iƒ≤dG ™«ªL
‘ ¬d πHÉ≤ŸG AGó∏d ˆG ¿PEÉH AÉØ°T ƒ¡a ¢ùHÉj QÉM ¬fCG ∂dPh . º¨∏ÑdGh IOhÈdGh áHƒWôdG øe çóëj AGO πc øe
. 15 "πcÉ°ûŸÉH AGò¨dGh , OÉ°†ŸÉH Gk óHCG AGhódG ¿CG ∂dPh . IOhÈdGh áHƒWôdG
™eh , AGOƒ°ùdG áÑ◊G øe AGO πc øe AGhO ¿ƒµj ¿CG ¤EG ÜôbCG AÉÑWC’G óæY π°ù©dG " »Hô©dG øH ôµH ƒHCG ∫Ébh
"¢SÉæ∏d AÉØ°T ¬«a " π°ù©dG ‘ ¬dƒ≤H OGôŸG ¿Éc ¿EÉa , ¬H iPCÉàd π°ù©dG ¬ÑMÉ°U Üô°T ƒd Ée ¢VGôeC’G øe ¿EÉa ∂dP
.16 " ¤hCG ∂dP ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G πªëa Ö∏ZC’G ÌcC’G
‘ )A»°T πc ôeóJ ( ¤É©J ¬dƒbh )A»°T πc øe â«JhCGh ( ¢ù«≤∏H ≥M ‘ ¤É©J ¬dƒb √Ò¶fh ...) »Ñ«£dG ∫Ébh
. 17 " ¢ü«°üîàdG IOGQEGh Ωƒª©dG ¥ÓWG
A»°T πc …CG , ) É¡HQ ôeCÉH A»°T πc ôeóJ ( ¤É©J ¬dƒb πãe ? ( AGO πc øe AÉØ°T ) ¬dƒbh " º«≤dG øHG ∫Ébh
.18 "√ôFÉ¶fh , ÒeóàdG πÑ≤j
QƒeC’G ™«ªL ™ªéj Ée äÉÑædG øe A»°T ‘ ¢ù«d PEG áHƒWôdG øe çóëj ( AGO πc øe AÉØ°T ) ... " …hÉæŸG ∫Ébh
. 19 ( . ..
: Ωƒª©dÉH ¿ƒ∏FÉ≤dG-2
,áHôéàdGh Ö£dG πgCG ∫ƒb ¤EG √hOQh ¬eƒªY Gƒ°üNh åjó◊G Gòg ‘ ¢SÉædG º∏µJ " :IôªL »HCG øH óª ƒHCG ∫Éb
ÉgDhÉæH »àdG áHôéàdG ≈∏Y ƒg É‰CG ÉÑdÉZ º¡ª∏Y QGóeh – Ö£dG πgCG Éæbó°U GPEG ÉæfC’ ,∂dP πFÉb §∏¨H AÉØN’h
. 20 " º¡eÓc øe ∫ƒÑ≤dÉH ¤hCG iƒ¡dG øY ≥£æj ’ øe ≥jó°üàa ÖdÉZ øX ≈∏Y
äÉjƒàëŸG
ïdG ... A»°T ™ÑW ‘ ™ªéj ¢ù«d »HÉ£ÿG ∫ƒb øY Ö«LCGh É¡eƒªY ≈∏Y á«bÉH »g :π«bh .." : …QƒØcQÉÑŸG ∫Ébh
: ¬fCÉH
óMGh ‘ ⁄É©dG ™ªéj ¿CG ôµæà°ùÃ ˆG øe ¢ù«d
ÉeCGh , Ωƒ∏©e óMCG πc óæY ƒg Ée ≈∏Y Ωƒª©dG ≈∏Y Éª¡∏ªM ™æÁ ÚàjB’G ¿CG ¬«Øa ïdG √Ò¶fh »Ñ«£dG ∫ƒb ÉeCG
¿EG ( : ¤É©J ¬dƒ≤c . ΩÉ°ùdG ’EG :É¡«a º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬dƒ≤d Ú©àe Ωƒª©dG ≈∏Y É¡∏ªëa ÜÉÑdG åjOÉMCG
21 . " ájB’G )äÉ◊É°üdG Gƒ∏ªYh GƒæeBG øjòdG ’EG ô°ùN »Ød ¿É°ùfE’G
: Údƒ≤dG ÚH ™ª÷G-3
πc ‘ πª©à°ùJ ’ É¡fCG AGO πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿ƒc ≈æ©e ¿CG ∂dP øe òNDƒjh " ôéM øHG ∫Éb
ÉÃQh , ábƒë°ùe ÒZh ábƒë°ùe â∏ª©à°SG ÉÃQh , áÑcôe â∏ª©à°SG ÉÃQh , IOôØe â∏ª©à°SG ÉÃQ πH Éaô°U AGO
22 . ( ∂dP ÒZh Gk OÉª°Vh Ék Wƒ©°Sh ÉHô°Th ÓcCG â∏ª©à°SG
AÉØ°T ” º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬dƒb ≈æ©e ‘ Ωƒª©dGh ¢Uƒ°üÿÉH Ú∏FÉ≤dG ÚH ±ÓÿG ôcP ó©H ˆG ¬ªMQ ∫Ébh
ºYCG ƒg Ée ∂dòH OGôŸG ¿ƒµj ¿CÉH ¬eƒªY ≈∏Y ¬∏ªM ¬«LƒJ " √ÓYCG ΩÓµdG »æ©j " Ωó≤J óbh ...) " AGO πc øe
. 23 ( º∏YCG ˆGh åjó◊G ôgÉX øY êhôN ’h ∂dP ‘ Qhò ’h , Ö«cÎdGh OGôaC’G øe
¢VGôeCG êÓY ‘ AGOƒ°ùdG áÑë∏d IójóY óFGƒa øe åëÑdG Gòg ‘ ôcòæ°S Ée ¬d ó¡°ûj ˆG ¬ªMQ √ôcP …òdG Gògh
Éªc É¡d áØ∏àîŸG äÉeGóîà°S’ÉHh ÉfÉ«MCG ájhOC’G øe ÉgÒZ ™e ácQÉ°ûŸÉH øµdh Ωƒª©dÉH ∫ƒ≤dG íLôj É‡ áØ∏à
.ôéM øHG ßaÉ◊G ∂dP ¤EG QÉ°TCG
Ëó≤dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH AÉØ°ûà°S’G ‘ ÜQÉéàdG ¢†©H :ådÉãdG åëÑŸG

åjó◊Gh
:Ëó≤dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH AÉØ°ûà°SÓd ÜQÉŒ-CG
ÜQÉŒ øe á°ùÑà≤e AGOƒ°ùdG áÑë∏d IójóY óFGƒa …ƒÑædG Ö£dG ‘ GƒØæ°U øjòdG AÉª∏©dG øe ÒÑc OóY ôcP
¢†©ÑdG ø¶j ó≤a ,ä’ƒ≤ædG √òg ™e IÒ°üb ¬Øbh øe óH ’h . É¡≤Ñ°S Éeh Qƒ°ü©dG ∂∏J ‘ AÉªµ◊Gh AÉÑWC’G
ÜQÉéàdG √òg ¿Éa , CÉ£N Gògh ¿Gƒæ©dG Gò¡H ÜÉàc ‘ äôcP É¡fC’ ∂dPh …ƒÑædG Ö£dG øe É¡fCG É¡JAGôb óæY
¤EG iõ©J ¿CG øµÁ ’h É¡HÉë°UC’ äGOÉ¡àLG »g AGOƒ°ùdG áÑ◊G ΩGóîà°SÉH áØ∏à ¢VGôeCG øe êÓ©∏d áÁó≤dG
π«ãªàdG ÜÉH øe É¡d AÉª∏©dG OGôjEG ¿ƒµj óbh . º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ≈Ø£°üŸG øe Qó°üJ ⁄ É¡fC’ …ƒÑædG Ö£dG
äÉjƒàëŸG
AGhódG Gò¡d á«LÓY äÉeGóîà°SG øe ô°ü©dG ∂dP ‘ º¡ª∏Y ¬«dEG π°Uh Ée ôcPh êÓ©dG Gò¡d áª÷G óFGƒØdG ≈∏Y
. º∏YCG ˆGh ¬H …hGóàdÉH ôeC’G åjó◊G ‘ OQh å«M …ƒÑf ¬∏°UCG ‘ ƒg …òdG
Gòdh Qƒ°ü©dG ∂∏J AÉªµMh AÉÑWCG øY ä’ƒ≤ædG √òg ÌcCG …ƒÑædG Ö£dG ¬HÉàc ‘ ˆG ¬ªMQ º«≤dG øHG ™ªL óbh
. áÁó≤dG äÉØ°UƒdG √ò¡d ∫Éãªc ¬æY π≤ædG Gò¡H »Øàµæa
, á«ª¨∏ÑdGh ™HôdG ≈ªMh ¢UÈdG øe ™aÉf , ´ô≤dG Ö◊ êô , ïØæ∏d Ögòe : áãdÉãdG ‘ ¢ùHÉj QÉM õ«fƒ°ûdGh"
ÜGPCG : - QÉ◊G AÉŸÉH Üô°Th , π°ù©dÉH øéYh ¥O ¿Gh . É¡àHƒWQh Ió©ŸG á∏Ñd ∞Ø› , ìÉjô∏d π∏h , Oó°ù∏d íàØe
, πÿÉH øî°S ¿Gh . ΩÉjCG ¬Hô°T ËOCG GPG : Í∏dGh ¢†«◊Gh ∫ƒÑdG Qójh . áfÉãŸGh Úà«∏µdG ‘ ¿ƒµJ »àdG IÉ°ü◊G
.iƒbCG OhódG êGôNEG ‘ ¬∏©a ¿Éc : ñƒÑ£ŸG hCG ÖWôdG π¶æ◊G AÉÃ øéY ¿Éa . ´ô≤dG ÖM πàb :- ø£ÑdG ≈∏Y »∏Wh
AGód ™aÉf ¬ægOh . ¬ÑgPCG : ÉªFGO ºà°TGh ábôN ‘ ô°Uh ¥O GPEG : OQÉÑdG ΩÉcõdG øe »Ø°ûjh , π∏ëjh ™£≤jh ƒ∏éjh
øe ™Øæj ¬H OÉª°†dGh .¢ùØædG ≥«°Vh ô¡ÑdG øe ™Øf : AÉÃ ∫É≤ãe ¬æe Üô°T GPEGh . ¿Ó«ÿGh π«dBÉãdG øeh , á«◊G
. É¨«∏H É©Øf ¬©Øf :- ¿ÉbÒdG ÖMÉ°U ¬H §©°Sh , ICGôeG Íd ‘ GOóY äÉÑM ™Ñ°S ¬æe ™≤f GPEGh . OQÉÑdG ´Gó°üdG
AÉŸG AGóàHG øe ™Øf : Ék bƒë°ùe ¬H §©à°SG GPEGh . OôH øY ¿Éæ°SC’G ™Lh øe ™Øf : ¬H ¢†ª°†“h , πîH ïÑW GPEGh
ΩGQhC’Gh áæeõŸG á«ª¨∏ÑdG ΩGQhC’G π∏Mh ìô≤àŸG Üô÷Gh QƒãÑdG ™∏b : πÿG ™e ¬H óª°V ¿Gh . Ú©dG ‘ ¢VQÉ©dG
. áÑ∏°üdG
. AÓ«JôdG ™°ùd øe ™Øf :∫É≤ãe ¤EG ∫É≤ãe ∞°üf QGó≤e ¬æe Üô°T GPEGh .¬ægóH §©°ùJ GPG : Iƒ≤∏dG øe ™Øæjh
É¡«a ¢VQÉ©dG OÈdG øe ™Øf äGô£b çÓK ¿PC’G ‘ ¬æe ô£bh ,AGô°†ÿG áÑ◊G øgóH §∏Nh ,ÉªYÉf ≥ë°S ¿Gh
. Oó°ùdGh íjôdGh
¢SÉ£Y ¬©e ¢VQÉ©dG ΩÉcõdG øe ™Øf ™HQCG hCG äGô£b çÓK ∞fC’G ‘ ô£bh âjR ‘ ™≤f ºK ÉªYÉf ¥O ºK »∏b ¿Gh
. Òãc
ó©H ÚbÉ°ùdG øe á«LQÉÿG ìhô≤dG ¬H »∏Wh AÉæ◊G øgO hCG ø°Sƒ°ùdG øgóH ÜGòe ™ª°ûH §∏Nh ¥ôMCG GPEGh
. ìhô≤dG ∫GRCGh É¡©Øf πÿÉH É¡∏°ùZ
. ÉgCGôHCGh É¡©Øf §«∏¨dG RGõ◊Gh Oƒ°SC’G ≥¡ÑdGh ¢UÈdG ¬H »∏Wh πîH ≥ë°S GPEGh
É©Øf ¬©Øf ,AÉŸG øe ÆôØj ¿CG πÑb Ö∏c Ö∏c ¬°†Y øe OQÉH AÉÃ ÚªgQO Ωƒj πc ¬æe ∞à°SGh Ék ªYÉf ≥ë°S GPEGh
:¬H øNO GPEGh . ÉªgOGƒe ™£bh RGõµdGh èdÉØdG øe ™Øf :¬ægóH §©°S GPEGh . ∑Ó¡dG øe ¬°ùØf ≈∏Y øeCGh É¨«∏H
. ΩGƒ¡dG OôW
™ØædG áÑ«é©dG Ió«÷G äGQhQòdG øe ¿Éc õ«fƒ°ûdG É¡«∏Y QP ºK á≤∏◊G πNGO ≈∏Y ï£dh AÉÃ ähQõfC’G ÖjPCG GPEGh
. (1)"πJÉb ¬æe QÉãcE’G ¿CG Ωƒb ºYRh . ¿ÉªgQO ¬æe áHô°ûdGh . ÉfôcP Ée ±É©°VCG ¬©aÉæeh . Ò°SGƒÑdG øe
äÉjƒàëŸG
: AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH AÉØ°ûà°SÓd áãjóM ÜQÉŒ -Ü

áÑ◊G ≈∏Y ájƒàëŸG ájhOC’G ¢†©H Ö«côJ πª°ûJ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH êÓ©dG ‘ º¡d ÜQÉŒ øjô°UÉ©ŸG ¢†©H ôcP
Gƒfƒµj ób É¡HÉë°UCGh áãjóM âfÉc ¿EGh (2)ÖàµdG √ògh .¢VGôeC’G ¢†©H øe …hGóà∏d É¡eGóîà°SG á≤jôWh AGOƒ°ùdG
ÜQÉŒ ¿ƒµJ ¿CG Ghó©J ’ É¡fCG ’EG á«FGhódG äÉÑcôŸG √òg πãe πª©d º¡∏gDƒJ »àdG ä’ÉéŸG ¢†©H ‘ Ú°ü°üîàŸG øe
ΩGóîà°SG ihóL á°SGQO ‘ áãjó◊G á«ª∏©dG á≤jô£dG ≈∏Y ÖàµdG √òg óªà©J ’ å«M .É¡HÉë°UC’ AGQBGh á«°üî°T
á«bƒKƒŸG ‘ ∫ƒÑ≤e iƒà°ùe ≈∏Y á°SQGódG π©Œ á«FÉ°üMEG »MGƒf ≈∏Y »ÑæJ »àdGh ,Ú©e ¢Vôe øe êÓ©∏d AGhO
π°üØdG øe ¬«dEG ÜôbCG É¡fC’ π°üØdG Gòg øe åëÑŸG Gòg ¤EG º°†J ÜQÉéàdG √òg πãe ¿EÉa Gòdh .á«bGó°üŸGh
√òg ¿ƒµJ óbh .åjó◊G Ö£dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH á≤∏©àŸG á≤KƒŸG á«ª∏©dG äÉ°SGQódG øY çóëàj …òdGh ‹ÉàdG
Ée äÉÑKE’ áãjó◊G á«FÉ°üME’G »MGƒædG ≈∏Y Ióªà©e á«ÑW çƒëH AGôLE’ É¡eGóîà°SG øµÁ Ió«L IGƒf äÉÑcôŸG
.ÖàµdG √òg ‘ É¡«dEG QÉ°ûŸG ¢VGôeC’G êÓ©d ’ ΩCG ájó› äÉÑcôŸG √òg âfÉc GPEG
åjó◊G Ö£dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊G :ÊÉãdG π°üØdG

:åMÉÑe áKÓK ¬«ah
: AGOƒ°ùdGáÑ◊G äÉfƒµe : ∫hC’G åëÑŸG

: á«YGQR IòÑf -1
Gòg »ªàæjh 24É«°SBG ÜôZh ÉHQhCG §°Shh §°SƒàŸG ¢†«HC’G ôëÑdG ¢VƒM ¿Gó∏H ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊G áYGQR Ìµj
»LQÉÿG É¡∏µ°T ‘ É¡°†©H øY õ«ªàJ ΩÉ°ùbCG ¤EG º°ù≤æjh ( RANUNCULACEAE ) á∏«°üa ¤G äÉÑædG
: »gh »FÉ«ª«µdG É¡Ñ«côJ ‘ Én ªc ∞∏àîJ Éªc
N.Sativa á©FÉ°ûdG AGOƒ°ùdG áÑ◊G -1
AGõLG ¤G áª°ù≤e ¥GQhC’G . áØ«ØN Gk QÉHhCG É¡«∏Y , ™jôØàdG IôjõZh º°S 60 ¤G É¡YÉØJQG π°üj ƒªædG ájƒb
.™HÉ°UC’G ÚH É¡≤ë°S óæY ájô£Y áëFGQ äGP QhòÑdGh ¥QRC’G ¿ƒ∏dÉH áHƒ°ûe QÉgRC’Gh . πµ°ûdG á«£«N IÒ¨°U
N. Damascena á«≤°ûeódG AGOƒ°ùdG áÑ◊G -2
¥QRCG É¡fƒdh ºé◊G IÒÑc QÉgRC’Gh , GóL á©«aQh á∏jƒW AGõLG ¤G áª°ù≤e ¥GQhC’G ¿CG ’G ≥HÉ°ùdG ´ƒædG ¬Ñ°ûJ
. øcGO ôªMG hCG
äÉjƒàëŸG
N . Orientalis : á«bô°ûdG AGOƒ°ùdG áÑ◊G -3
á©«aQ á«£«N AGõLCG ¤G ICGõ› É¡bGQhG . º°S 40 øY É¡dGƒWG ójõJ ’ ƒªædG áØ«©°Vh IÒ°üb äÉJÉÑf »gh
.25 ôªMC’G ¿ƒ∏dÉH á£≤æe ¿ƒ∏dG AGôØ°U QÉgRC’Gh —Éa ô°†NCG É¡fƒdh á∏jƒWh
: AGOƒ°ùdG áÑ◊G äÉfƒµe-2

¤G π°UƒJ å«M Ω 1880 ΩÉY ‘ ¢ûæjôb : ⁄É©∏d åëH AGOƒ°ùdG áÑ◊G äÉfƒµe ‘ äô¡X »àdG çƒëÑdG πFGhCG øe
âdGƒJ ºK . ¢ù«FQ πµ°ûH Ωƒ«°ùdÉµdG ô°üæY ≈∏Y …ƒàëj OÉeQ % 4^14 h , âjR % 27 ≈∏Y …ƒà– áàÑædG √òg ¿CG
√òg èFÉàf ∫ÉªLG øµÁh Ö«é©dG äÉÑædG Gòg äÉfƒµe ∞°ûµàd ô°VÉ◊G Éæàbh ≈àMh ïjQÉàdG ∂dPó©H çƒëÑdG
AGOƒ°ùdG áÑ◊G …ƒà–h . AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿Rh øe äÉfƒµŸG √òg áÑ°ùf ÚÑj …òdGh (1)ºbQ ∫hó÷G ‘ çƒëÑdG
≈∏Y IQó≤dÉH äÉfƒµŸG √òg õ«ªàJ å«M á«LÓ©dG á«FGhódG á«MÉædG øe áª¡e É¡æµdh á«FõLh á∏«Ä°V äÉfƒµe ≈∏Y
. (alkaloids-coumarines πãe) É¡JÉÑÑ°ùe ≈∏Y ÒKCÉàdGh ¢VGôeC’G áëaÉµeh º°ù÷G ∞FÉXh ≈∏Y ÒKCÉàdG
QÉ«£dG âjõdG …ƒàëj Éªæ«H 26 (sterols) ä’hÒà°Sh á«ægO ¢VÉªMCG øe AGOƒ°ùdG áÑë∏d âHÉãdG âjõdG ¿ƒµàjh
π°UƒJ ºK Ω1960 ΩÉY ‘ »æNÉNódGh ®ƒØ ¿ÉãMÉÑdG ÉgRôa øe øµ“ øe ∫hCG ¿Éch ¿ƒ∏é«ædG IOÉe ≈∏Y
‘ É«LÓY ádÉ©ØdG OGƒŸG ºgCG øe Èà©j …òdG ¿ƒæjƒcƒª«ãdG IOÉŸ Öcôe øY IQÉÑY É¡fCG ¤G ó©H Éª«a »æNÉNódG
. 27 äÉÑædG Gòg
(1) ºbQ ∫hóL
(2)AGOƒ°ùdG áÑë∏d á«°SÉ°SC’G äÉfƒµŸG
AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿Rh øe áÑ°ùædG Aõ÷G ≈ª°ùe
% 40 -32 âHÉãdG âjõdG
% 0^45 – 0^4 QÉ«£dG âjõdG
% 19^9 – 16 ÚJhôH
%33^9 CÉ°ûf
% 6^5 – 4^5 ±É«dCG
% 7 – 5^1 áHƒWQ
% 7 – 3^7 OÉeQ
äÉjƒàëŸG
âjõdG ‘ Gô°üæY 67 ±É°ûàcG øe ( 1986 ) ¬FÓeRh πÑW ƒHCG åMÉÑdG ¬dG π°UƒJ Ée IQÉKG QƒeC’G ÌcCG øeh
øe ΩGôL (1) QGó≤e ÉfòNCG GPEG …CG AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿Rh øe % 0^4 øY ójõj ’ …òdGh AGOƒ°ùdG áÑë∏d QÉ«£dG
á©Ñ°ùdG ô°UÉæ©dG √òg ≈∏Y …ƒà– (ΩGôL hôµjÉe 4 ∫OÉ©j Ée …CG ) ΩGô÷G Gòg øe 0^004 ¿Éa AGOƒ°ùdG áÑ◊G
. º«¶©dG ≥dÉÿG ¿ÉëÑ°ùa Úà°ùdGh
ó°V ádÉ©a IOÉe ±É°ûàcG É¡ªgCG øe á≤HÉ°ùdG ô°UÉæ©dG ¢†©H ‘ π°üØJ áãdÉãdG á«ØdC’G ‘ çƒëH IóY äô¡Xh
. 2001 ΩÉY ‘ äƒgh GQÉeƒc ¿ÉãMÉÑdG á£°SGƒH (alpha-hederin) øjQó«gÉØdG ≈ª°ùJ á«fÉWô°ùdG ÉjÓÿG
? ôNBG ¿hO AGOƒ°ùdG áÑë∏d ´ƒæH äÉfƒµŸG √òg ¢üàîJ πg-3
ô©°S É¡dh πH Ú©e ó∏H ‘ âÑæJh Ú©e ´ƒf øe »g »ÑW ÒKCÉJ É¡d »àdG AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿CG áeÉ©dG ÚH ™FÉ°ûdG øe
Ú©e πµ°T hCG Ú©e ó∏H hCG Ú©e ´ƒæd ¢ü«°üîàdG Gòg ≈∏Y ¢ù«dh . AGOƒ°ùdG áÑ◊G øe iôNC’G ´GƒfC’G øe ≈∏YCG
áà°S ≈∏Y ÉãëH É«dGÎ°SCÉH 2000 ΩÉY ‘ QÉcƒHh ¢ùJhôH ¿ÉãMÉÑdG iôLCG óbh . »ª∏Y óæà°ùe …CG AGOƒ°ùdG áÑë∏d
¢ùØf ≈∏Y …ƒà– É¡fCG óLhh áà°ùdG ´GƒfC’G √òg ô°UÉæY π«∏– ”h ¥Gƒ°SC’G ‘ IOƒLƒŸG AGOƒ°ùdG áÑ◊G øe ´GƒfCG
. áà°ùdG ´GƒfC’G √òg ‘ IOƒLƒŸG ô°UÉæ©dG √òg äÉ«ªc ‘ §≤a äÉbhôØdG øªµJh á«YƒædG á«MÉædG øe Ö«cÎdG
Iô°û©dG ÜQÉ≤J »gh (π°ü«a ∂∏ŸG á©eÉéH Ö£dG á«∏µH AÉ°†YC’G ∞FÉXh) Éæª°ùb ‘ âjôLCG »àdG çƒëÑdG ∂dòch
πeGƒ©dG ≈∏Y ÒKCÉàdG ‘ ájƒb èFÉàf â£YCGh …OÉ©dG ô©°ùdÉH ´ÉÑJ »àdGh ¥ƒ°ùdG ‘ IOƒLƒŸG AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y âfÉc
´GƒfC’G AGô°T øY »Øµj …OÉ©dG ô©°ùdG äGP ¥ƒ°ùdG ‘ IOƒLƒŸG AGOƒ°ùdG áÑ◊G AGô°T ¿EÉa Gòdh . É¡à°SGQO ” »àdG
ÒKCÉàdG hCG »FÉ«ª«µdG Ö«cÎdG ¤EG ¢ù«dh ¥GòŸGh IhÉ≤ædG áLQO ¤EG Ék ÑdÉZ ™LôJ QÉ©°SC’G √òg ‘ äÉbhôØdGh á«dÉ¨dG
. º∏YCG ˆGh »Ñ£dG
? §≤a ádÉ©ØdG É¡FGõLCG ΩCG á∏eÉc áÑ◊G òNDƒJ ¿CG ™ØfC’G πg-4
¿ƒæjƒcƒª«ãdG »gh á«dÉ©a AGOƒ°ùdG áÑ◊G äÉfƒµe ÌcCG É¡fCÉH ¿B’G ≈àM ±ô©J »àdG IOÉŸG π°üa ¤EG AÉª∏©dG π°UƒJ
…ôLCG óbh .»FÉ«ª«µdG É¡Ñ«côJ áaô©e ”h IOƒLƒeh ájhOC’G äÉcô°T ‘ ´ÉÑJ IOÉŸG √ògh .É¡æY åjó◊G ≥Ñ°S »àdGh
™e É¡dƒ©Øe Iƒb áfQÉ≤eh É¡à«dÉ©a áaô©Ÿ AGOƒ°ùdG áÑ◊G øe iôNCG AGõLCG ≈∏Yh É¡«∏Y ÜQÉŒ ÚãMÉÑdG øe OóY
ΩGóîà°SG øe π°†aCG á∏eÉc AGOƒ°ùdG áÑ◊G ΩGóîà°SG ¿CG ¤EG Ò°ûJ ÜQÉéàdG ¿EÉa á∏ª÷ÉHh .á∏eÉc AGOƒ°ùdG áÑ◊G
AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ ∫É◊G ƒg Éªc ¢†©H ¤EG É¡°†©H º°†æj ÉeóæY iƒbCG ∫ƒ©Øe ¬d ¿ƒµj AGõLC’G √òg ¿EG PEG ,É¡FGõLG
.á∏eÉµdG
áfQÉ≤e ”h ¿ƒæjƒcƒª«ãdG IOÉe É¡æª°V øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G øe AGõLCG á©HQCG ≈∏Y …ôLCG åëH ∂dP ∫Éãe
äÉjƒàëŸG
∫ƒ©Øe iƒ≤J OGƒŸG √òg ¿CG ¿ÉãMÉÑdG π°UƒJh AGOƒ°ùdG áÑ◊G âjR ™e Ió°ùcDƒŸG OGƒŸG IOÉ°†e ≈∏Y É¡JQób
òNCG GPGh É¡JÉÑcôe ™«ªL óFGƒa ≈∏Y ¿É°ùf’G π°üëj á∏eÉc AGOƒ°ùdG áÑ◊G òNCG óæY ∂dòch . 28 É°†©H É¡°†©H
AGõLCG ΩGóîà°SG »Yóà°ùJ áæ«©e ä’ÉM ∑Éæg ¿ƒµJ ¿CG ™æÁ ’h .Aõ÷G ∂dP IóFÉa ≈∏Y ’EG π°üëj ⁄ É¡æe Gk AõL
âeóîà°SG ƒd ,¬«a ÜƒZôe ÒZ »ÑfÉL ÒKCÉàH áHÉ°UEÓd á°VôY ¢†jôŸG ¿ƒµj ÉeóæY Oó ¢VôŸ ÉLÓY É¡æe
áeó≤àe á∏Môe ¤EG ¬«a Éæ∏°Uh ób ¿ƒµf …òdG âbƒdG ∂dP ‘ Ö«Ñ£dG ôjó≤àd ∑Îj Gògh ,á∏eÉc AGOƒ°ùdG áÑ◊G
’ Éægh . ¢VGôeC’G êÓYh áehÉ≤eh º°ù÷G ∞FÉXh ≈∏Y áØ∏àîŸG É¡JÉfƒµe ÒKCÉJh AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y çƒëÑdG ‘
’ ¿CGh (Óãe ´ƒÑ°SCG ∫ÓN ) õ«Lh âbh ‘ É¡dhÉæJ øe óH ’ É¡æëW óæY AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿CG ¤EG IQÉ°TE’G øe óH
.âbƒdG ™e É¡«a π≤j QÉ«£dG âjõdG ¿C’ πjƒW âbƒd ßØ–
Ö£dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y âjôLCG »àdG çƒëÑ∏d ΩÉY í°ùe : ÊÉãdG åëÑŸG
: ¬îjQÉJ ≈àM åjó◊G
ºbQ ∫hóL ) á≤aôŸG á«FÉ°üME’G øe Gòg ÚÑàjh OÉjOR’ÉH IòNBG åjó◊G Ö£dG ‘ AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH ájÉæ©dG ¿EG
ô°TDƒe Gògh .Medline ™bƒe ‘ IQƒcòŸG á«°VÉŸG á©HQC’G Oƒ≤©dG ∫ÓN É¡«∏Y âjôLCG »àdG çƒëÑdG OGóYCÉH (2
¿ƒ«Hô¨dG CGóH óbh . IójóY ¢VGôeCG øe êÓ©dG ‘ ÒÑc ôKCG ¬d äÉÑædG Gòg ¿CG ≈∏Y ∫ójh AGhódG Gòg á«ªgCG ≈∏Y …ƒb
Gƒ∏°UƒJ »àdG èFÉàædG ºgCG øeh AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y IójóY çÉëHCG AGôLEÉH á«µjôeC’G IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ äGòdÉHh
≈∏Y âjôLCG »àdG çƒëÑ∏d ΩÉ©dG í°ùŸG øe ÚÑàj Éªc . ¿ÉWô°ùdG ¢VGôeCG øe êÓ©dG ‘ É¡eGóîà°SG á«fÉµeEG É¡«dEG
øe ¬àjÉªMh »©«Ñ£dG º°ù÷G ‘ áØ∏à Iõ¡LCG ‘ ÒKCÉàdG ≈∏Y äÉÑædG Gòg IQób ( 3 ∫hóL ) AGOƒ°ùdG áÑ◊G
‘ ´ƒæàeh ÒÑc OóY êÓY ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑë∏d á∏gòŸG IQó≤dG Ék «∏L ô¡¶j âbƒdG ¢ùØf ‘h ¢VGôeC’Gh QGô°VC’G
. ¢VGôeC’G
(2)ºbQ ∫hóL
Medline ™bƒe ‘ IQƒcòŸG á«°VÉŸG á©HQC’G Oƒ≤©dG ∫ÓN AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y âjôLCG »àdG çƒëÑ∏d AÉ°üMG
çƒëÑdG OóY äGƒæ°ùdG
7 1970 – 1965 øe
6 1975 – 1971 øe
5 1980 – 1976 øe
- 1985 – 1981 øe
1 1990 – 1986 øe
12 1995 – 1991 øe
äÉjƒàëŸG
22 2000 – 1996 øe
100 ¬îjQÉJ ≈àM – 2001 øe
.á«°VÉŸG á©HQC’G Oƒ≤©dG ∫ÓN É¡éFÉàf ™e AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y âjôLCG »àdG çƒëÑ∏d ΩÉY í°ùe :(3) ∫hóL
∫É›
áé«àædG Ωóîà°ùŸG ¥ƒ∏îŸG áYô÷G áeóîà°ùŸG IOÉŸG
çƒëÑdG
AGOƒ°ùdG áÑ◊G πª©J QCÉa / ΩGôé∏e 200
. AGOƒ°ùdG áÑ◊G-1
: ≈∏Y É¡JÉ≤à°ûeh Ωƒ«dG /
áHÉ°UE’G øe ájÉª◊G-1 /ΩGôé∏e 100 h 50 áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe-2
πÑb âeóîà°SG GPEG ¿ÉWô°ùdÉH Ωƒj /ºé∏c AGOƒ°ùdG
¿GôÄØdG - AÉe ‘ % 0^01
á«æeR IóÃ á«fÉWô°ùdG IOÉŸG
á«fÉWô°S ÉjÓN - 10 hCG Üô°ûdG .∫ƒfÉãjE’ÉH ¢VGôeCG -1
Ö°ùM ´ƒÑ°SCG øY π≤J ’) á«aÉc
øe ¬æ«©e ´GƒfC’ / ºéc / ΩGôé∏e .¿Ôjƒcƒª«ãdG-3 ¿ÉWô°ùdG
(¿B’G ≈àM IQƒ°ûæŸG çƒëÑdG
Ö«°üJ ¿ÉWô°ùdG Üô°ûdG AÉe ‘ Ωƒj ÉãëH 11
á«fÉWô°ùdG ÉjÓÿG πàb-2
¿Gƒ«◊G hCG ¿É°ùfE’G
. á«dÉY á«dÉ©ØH
ájhOC’G πªY §«°ûæJ-3 400 – 200
.¿ôjó«gÉØdG-4
ájƒ≤Jh ¿ÉWô°ù∏d IOÉ°†ŸG ºé∏c / ΩGôé«∏e
.É¡dƒ©Øe
≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G πª©J
ºéµd/ΩGôé∏e 500 AGOƒ°ùdG áÑ◊G-1
∞«ØîJh äÉHÉ¡àdE’G IOÉ°†e äÉHÉ¡àd’G -2
πe /ΩGôLhôµ«e 25 áÑ◊G âjR-2
ΩQƒdGh QGôªME’G πãe) ÉgQÉKBG Ω’BÓd øµ°ùªch
¿GôÄØdG - /ΩGôLhôµ«e 3^5 âHÉãdG AGOƒ°ùdG
Úµ°ùJ ≈∏Y πª©J Éªc (ïdEG .. (çƒëH 5)
πe ¿ƒ«fƒcƒª«ãdG-3
ÜQÉ≤J Iƒ≤H Ω’B’G ∞«ØîJh
- ¿ƒ∏é«f-4
. øjÈ°SCÓd ∂∏J
äÉjƒàëŸG
IOÉjR ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G πª©J

RÉ¡L -3
¿É°ùfE’G ‘ áYÉæŸG RÉ¡L •É°ûf ¿É°ùf’G- AGOƒ°ùdG áÑ◊G-1
É«eƒj ÚJôe ΩGôL 1 áYÉæŸG
iƒ≤J Éªc »©«Ñ£dG ¿Gƒ«◊Gh ¿GôÄØdG- áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe-2
- (çƒëH 5)
RÉ¡÷G Gò¡d á«dÉà≤dG IQó≤dG á«fÉWô°S ÉjÓN- AGOƒ°ùdG
¢VôŸG ‘
≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G πª©J áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe
-
ÉjÒàµÑdG øe IóY ´GƒfCG πàb ΩÉÿG AGOƒ°ùdG
ΩGôLh ÖdÉ°S ΩGôL) É¡«ª°ù≤H hôµ«e 400-25 áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe-1
…ƒ≤Jh §°ûæJ Éªc ( ÖLƒe ¢Uô≤∏d ΩGôL ÒãjE’ÉH AGOƒ°ùdG
äGOÉ°†ŸG øe ÒÑc OóY ∫ƒ©Øe áÑ◊G âjR-2
-
. ájƒ«◊G ÉjÒàµÑdG - QÉ«£dG AGOƒ°ùdG áehÉ≤e -4
áÑ◊G πª©J ∂dòch äÉjô£ØdG - äÉHhôµ«ŸG
ƒ‰ π«∏≤J ≈∏Y AGOƒ°ùdG äÉ°ShÒØdG - (çƒëH 6)
GójóæµdG ´ƒf øe äÉjô£ØdG
(Candida) Abicans - ¿õ«fƒcƒª«ãdG-3
Gk OÉ°†e ’ƒ©Øe
k É¡d ¿CG Éªc
ƒdÉ≤eƒà«°ùdG )äÉ°ShÒØd
Cytomegalo virus
OGóYG øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G â∏∏b ºé∏c / ΩGôé∏e 40 AGOƒ°ùdG áÑ◊G -1
∂dòch óÑµdG ‘ ¿GójódG ºé∏c / πe 5 , 2^5
áÑ◊G âjR -2
â«ŸG ¢†«ÑdG OGóYG øe äOGR IóŸ É«eƒj Iôe
ÚHÉ°üŸG ∫ÉØWC’G- AGOƒ°ùdG áehÉ≤e-5
É«°SQÉ¡ÑdG ¿Gójód AÉ©eC’G ‘ ÚYƒÑ°SCG
Oƒà°ù°ùdG ¿GójóH ¿GójódG
‘ ¢†«ÑdG OGóYG øe â∏∏b Éªc
¿GôÄØdG- ºé∏c / ΩGôé∏e 40 (¿ÉãëH)
‘ Oƒà°ù°ùdG ¿Gójód RGÈdG áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe -1
IóŸ É«eƒj Iôe
´ƒædG Gò¡H ÚHÉ°üŸG ∫ÉØWC’G ‹ƒfÉãjE’G AGOƒ°ùdG
ÚYƒÑ°SCG
.¿GójódG øe
äÉjƒàëŸG
≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G πª©J ºé∏c/ΩGôé∏e 50

. AGOƒ°ùdG áÑ◊G-1
ájhOCÓd á«ÑfÉ÷G QÉKB’G ∞«ØîJ áHhÉæàe ΩÉjCG á°ùªÿ QÉKB’G -6
IôeóŸG á«ª°ùdG QÉKB’G á°UÉNh ºé∏c/ΩGôé∏e 10 á«ÑfÉ÷G
≈∏µdG ≈∏Y á«fÉWô°ùdG ájhOCÓd πÑb ΩÉjCG á°ùªÿ (á«ª°ùdG)
øe º°ù÷G ≈ª– É¡fCG Éªc ¿GôÄØdG - á°ùªÿ ºK AGhódG ¿ƒ«fƒcƒª«K -2 á°UÉNh ájOhCÓd
¿ÉWô°ù∏d OÉ°†ŸG êÓ©dG ÒKCÉJ AÉæKCG ™«HÉ°SCG äGOÉ°†e
¢†«ØîJ øe (øJÓH ¢ù«°S) AGhódG ΩGóîà°SG ¿ÉWô°ùdG
äÉjôch ÚHƒ∏bƒ«ª¡dG áÑ°ùf áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe-1 (çƒëH 4)
.AÉ°†«ÑdG ΩódG AGOƒ°ùdG
´ƒÑ°SCG 12-8 IóŸ AGOƒ°ùdG áÑ◊G -1

äƒeh ∞«∏àdG øe óÑµdG »ª– /ºé∏e 100-12^5 óÑµdG ájÉªM-7
Ö«°üj …òdG ºª°ùàdGh ÉjÓÿG ÖfGQC’G- áYôL) ºé∏c ¿ƒ«fƒcƒª«K -2 ºª°ùàdG øe
OGƒŸGh ájhOC’G ¢†©H ÖÑ°ùH ¿GôÄØdG- (IóMGh äƒeh ∞«∏àdGh
GóL á«dÉY áLQóH ájhÉª«µdG ¿GPô÷G- ÉjÓÿG
á∏eÉµdG ájÉª◊G ¤EG π°üJ IóŸ ºé∏c/ºé∏e 80 áÑ◊G âjR-1 (çƒëH 6)
AGhódG πÑb ™«HÉ°SCG 4 AGOƒ°ùdG
≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G πª©J É«eƒj ÚJôe ΩGôL 1 AGOƒ°ùdG áÑ◊G-1
ΩódG ‘ ôµ°ùdG áÑ°ùf ¢†«ØîJ ´ƒ£àe/»YƒÑ°S’
ôµ°ùdG áÑ°ùf -8
É¡fCG Éªc »©«Ñ£dG ¿É°ùfE’G ‘ ¿GôÄØdG- QCÉa/ºé∏e 500-50 áÑ◊G âjR-1 ΩódG ‘
ΩódG ‘ ôµ°ùdG áÑ°ùf ¢†ØîJ ¿É°ùfE’G- ÚYƒÑ°SCG IóŸ AGOƒ°ùdG (çƒëH 9)
ÚHÉ°üŸG ÜQÉéàdG ¿GôÄa ‘ IóŸ ºé∏c/ πe 12
.ôµ°ùdG ¢VôÃ ¿ƒ«fƒcƒª«ãdG-2
´ƒÑ°SCG 12
øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G ™aôJ

ΩódG ‘ ÚHƒ∏Lƒª«¡dG áÑ°ùf
ÉjÓÿG áÑ°ùf øe ™aôJ ∂dòch 12 IóŸ ºé∏c /πe 2 äÉjôc -9
Oƒ©j ∂dPh ΩódG ‘ πFÉ°ùJ ¿GôÄØdG - ´ƒÑ°SCG AGOƒ°ùdG áÑ◊G âjR AGôª◊G ΩódG
äÉjôc OóY IOÉjõd ÉÑdÉZ ¿GPô÷G - 12 IóŸ ºé∏c /πe 1 âHÉãdG AÉ°†«ÑdGh
¢ùØf ‘ É¡fCG Éªc AGôª◊G ΩódG ´ƒÑ°SCG (¿ÉãëH)
äÉjôc OóY ¢†ØîJ âbƒdG
AÉ°†«ÑdG ΩódG
äÉjƒàëŸG
Ió©ŸG AGOƒ°ùdG áÑ◊G »ª– ºé∏c /πe 5 , 2^5 AGOƒ°ùdG áÑ◊G -1

AGƒ°S áMô≤dÉH áHÉ°UE’G øe 100 ,50 ,20 , 5
hCG ∫ƒfÉãjE’G ÖÑ°ùH âfÉc ¿ƒ«fƒcƒª«K -2
.ºé∏c /ΩGôé∏e
â©aQ óbh . Úé°ùcC’G ¢ü≤f ájÉªM -10
ácÉª°S øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G øe Ió©ŸG
¿GôÄØdG -
Ió©ª∏d á«£¨ŸG á«WÉîŸG IOÉŸG áMô≤dG
IOÉe áÑ°ùf øe â∏∏b ∂dòch áÑ◊G âjR-3 (¿ÉãëH)
?
âbƒdG ¢ùØf ‘h ÚeÉà«°ù¡dG AGOƒ°ùdG
OGƒŸGh ¢†ª◊G áÑ°ùf øe â©aQ
Ió°ùcCÓd IOÉ°†ŸG
-360 -180 – 90 AGOƒ°ùdG áÑ◊G -1
ºé∏c/ΩGôé∏e 540
OóY øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G π∏≤J
É¡JQóbh ájƒeódG íFÉØ°üdG IóŸ ºé∏c/πe 2 áÑ◊G âjR -2
∑Éægh ¥É°üàdE’Gh ™ªéàdG ≈∏Y ´ƒÑ°SCG12 AGOƒ°ùdG ΩódG ÌîJ -11
¿GôÄØdG -
Ò°ûJ »àdG äÉ°SGQódG ¢†©H (çƒëH 3)
áÑë∏d áàbDƒe QÉKBG OƒLh ¤EG
.ΩódG ÌîJ ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe -3
‹ƒfÉã«ŸG AGOƒ°ùdG
áÑë∏d ¿CG äÉ°SGQódG ÌcCG ó«ØJ 0^3 – 0^1

ájÉª◊G ≈∏Y IQó≤dG AGOƒ°ùdG AGOƒ°ùdG áÑ◊G -1
πe/ ΩGôé∏e
óLh Éªæ«H ¬Ø«ØîJ hCG ƒHôdG øe /ÒÑdhôµ«e 32-4 QÉ«£dG âjõdG -2 RÉ¡÷G -12
äÉ°SGQódG ióMEG ‘ ¿ƒãMÉÑdG ºé∏c AGOƒ°ùdG áÑë∏d ¢Vôeh »°ùØæàdG
¿GôÄØdG -
™aôJ AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿CG ƒHôdG
á«FGƒ¡dG áÑ°ü≤dG ‘ §¨°†dG 6^4 – 1^6 (çƒëH 5)
ƒ∏∏Yh ¢ùØæàdG ∫ó©e øe ójõJh ºé∏c/ΩGôé∏e ¿ƒæjƒcƒª«ãdG -3
ÚeÉà°ùdG IOÉe RGôaEÉH ∂dP
-1
Ωƒj/ºé∏c/πe 0^6 áÑ◊G ¢ü∏îà°ùe
øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¢†ØîJ ÚYƒÑ°SC’ …GódÉH AGOƒ°ùdG
Úã«ehQƒ∏c RÉ¡÷G -13
äGhP ¿GôÄØdG ‘ ΩódG §¨°V á«©«Ñ£dG ¿GôÄØdG - §¨°Vh …QhódG
%22 áÑ°ùæH ‹É©dG §¨°†dG §¨°†dG ¿GôÄah âjõdG -2
Î«dhôµ«e 32-4 ΩódG
§¨°†dG øe ¢†ØîJ É¡fCG Éªc ‹É©dG áÑë∏d QÉ«£dG
ºé∏c/ (¿ÉãëH)
á«©«Ñ£dG ¿GôÄØdG ‘ ¢†ÑædGh AGOƒ°ùdG
/ºé∏e 1^6-0^2 ¿ƒæjƒcƒª«ãd-3
ºé∏c
äÉjƒàëŸG
øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¢†ØîJ IóŸ ºé∏c/πe 2-1 áÑ◊G âjR -1

øjô°ù∏÷G »KÓKh ∫hÎ°ù∏µdG ´ƒÑ°SCG 12 AGOƒ°ùdG
áÑ°ùf øe ¢†ØîJ É¡fCG Éªc QCÉa/ºé∏e 500-50
áaÉãµdG á∏«∏≤dG ¿ƒgódG -2
¿É°ùfE’G - ´ƒ£àe πµd ΩGôL2 áÑ°ùf -14
áÑ°ùf øe ójõJ Éªc (LDL) Ék «eƒj AGOƒ°ùdG áÑ◊G
- ΩódG ‘ ¿ƒgódG
¿ƒgódG ¤G á∏«≤ãdG ¿ƒgódG ¿GôÄØdG (çƒëH 6)
É¡©«ªL QÉKB’G √ògh áØ«ØÿG
ájÉª◊ áª¡eh GóL á«HÉéjG ¿ƒæjƒcƒª«ãdG -3
Ö∏°üJ ¢VGôeCG øe º°ù÷G
ÚjGô°ûdG
‘ á≤FÉah á«dÉY IQób äÉÑædG Gò¡d ¿CG AGOƒ°ùdG áÑë∏d IÒãµdG á«HÉéj’G QÉKBÓd πeÉ°ûdG í°ùŸG Gòg øe ÚÑàj
¢VGôeC’G √òg øe º«∏°ùdG ¿É°ùfE’G ájÉªM ≈∏Y IQó≤dG ¢ùØf ¬d ∂dòch á«°ü©à°ùeh áØ∏à ¢VGôeCG øe êÓ©dG
IQƒ°ûæŸG çÉëHC’Éa ¿ÉeõdG Gòg ‘ AÉÑWC’G ≈∏Y ≈°ü©à°SG …òdG ¿ÉWô°ùdG ¢VGôeC’G √òg øeh . É¡HÉÑ°SCG áehÉ≤eh
áæeõŸG ¢VGôeC’G øY ∫É≤j ΩÓµdG ¢ùØfh ¢VôŸG Gòg êÓY ≈∏Y IQób AGOƒ°ùdG áÑë∏d ¿CG ≈∏Y ∫óJ ¿B’G ≈àM
∞«∏Jh ΩódG §¨°V ´ÉØJQGh ∫ƒÑdG ôµ°S πãe É¡LÓY ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G IQób ≈∏Y çƒëÑdG Ò°ûJ »àdG iôNC’G
ájÒàµÑdG äÉHÉ¡àd’G πãe IOÉ◊G ¢VGôeC’G êÓY ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G IQób øY Ó°†a k . ïdG.… ƒHôdGh óÑµdG
êÓYh ìô≤àdG øe Ió©ŸG ájÉªMh º°ù÷G ‘ ¿ƒgódG áÑ°ùf ¢†«ØîJ ≈∏Y É¡JQób ∂dòch ájô£ØdGh á«°ShÒØdGh
. ïdG..… Ω’B’G Úµ°ùJh áYÉæŸG RÉ¡L õ«Ø–h Ωƒª°ùdG øe óÑµdG ájÉªMh áMô≤dG
≈Ø£°üŸG åjó◊ ¥Gó°üe Gògh áØ∏àîŸG äGÒKCÉàdG √òg πc ™ªéj Gk óMGh Ék JÉÑf hCG Gk óMGh Gk AGhO ∑Éæg ¿CG ±ôYCG ’h
ÖÑ°ùH ¿ƒµj ó°ù÷G Ö«°üj …òdG AGódÉa . AGO πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG áÑ◊G √òg ‘ ¿CG øe º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U
ÖMÉ°üj ∂dòch ( ïdG ... äÉYÉ©°TE’G hCG ájhÉª«µdG OGƒŸG ¢†©H hCG ... äÉ°ShÒØdG hCG ÉjÒàµÑdG πãe ) »LQÉN ÒKCÉJ
π©éj ( ïdG.... »KGQh πeÉY hCG áYÉæŸG ∞©°V πãe ) ôKDƒŸG Gò¡d º°ù÷G ‘ á«∏NGO á«∏HÉb »LQÉÿG ÒKCÉàdG Gòg
π«∏≤àdGh á«LQÉÿG πeGƒ©dG √òg áehÉ≤e ≈∏Y IQó≤dG ÉæjCGQ Éªc AGOƒ°ùdG áÑë∏dh .¢VôŸÉH áHÉ°UEÓd ¬°VôY ó°ù÷G
áYÉæŸG RÉ¡L ‘ á∏ãªàe ¢Vôª∏d á«∏NGódG áehÉ≤ŸG ájƒ≤J ≈∏Y IQó≤dG É¡d ¿CG Éªc É¡æe º°ù÷G ájÉªMh Égô£N øe
ájô¶f Èà©àa Ió°ùcCÓd IOÉ°†ŸG πeGƒ©dG »gh IÒNC’G √òg øY Ó«∏b k çóëàædh . Ió°ùcC’G IOÉ°†ŸG πeGƒ©dGh
.º°ù÷G ‘ ¢VGôeC’G øe Òãc çhóM ‘ áª¡ŸG äGôKDƒŸG øe ¬£°ûf Úé°ùcCG äGQP πª– »àdG Ió°ùcDƒŸG OGƒŸG
√òg âfÉch áNƒî«°ûdG ÜÉÑ°SCG ‘ AÉª∏©dG ô¶f ÉeóæY ,ÉeÉY Ú°ùªN øe ÌcG òæe ájô¶ædG √òg äRôH óbh
πH Iõ¡LC’Gh AÉ°†YC’G ‘ áNƒî«°ûdG çhóM Ò°ùØJh π«∏©àd ¿B’G ≈àM ’ƒÑb k ÉgÌcCG πH äÉjô¶ædG RôHCG øe ájô¶ædG
Ió°ùcDƒŸG OGƒŸG √òg ¿CG ≈∏Y ô°VÉ◊G âbƒdG ‘ á«≤«≤M ¬Ñ°T âëÑ°UCG »àdG ájô¶ædG √òg óªà©Jh . ¬∏c º°ù÷G ‘
º°ù÷G ‘ Iõ¡LC’Gh AÉ°†YC’G ºK øeh ÉjÓÿG ‘ π∏N çGóMEG ¤EG …ODƒJ á£°ûædG Úé°ùcC’G IQP πª– »àdG
OóY çhóM Ò°ùØàd ájô¶ædG √òg Ωóîà°ùJh . É¡eÉ¡e AGOCG øY ô°ü≤Jh É¡à©«ÑW Ò¨àJh É¡ØFÉXh πàîJ ÉgóæYh
äÉjƒàëŸG
¢†©H ÖÑ°ùH ≈∏µdGh óÑµdG Ö«°üj …òdG ºª°ùàdGh ÒeóàdGh ¿ÉWô°ùdG ¢VGôeCG É¡ªgCG øeh º°ù÷G ‘ ¢VGôeC’G øe
AGOƒ°ùdG áÑ◊G ∫ƒ©Øe ¿EGh . ¢VGôeC’G øe ÉgÒZh áæeõŸG äÉHÉ¡àd’G ¢†©H ∂dòch á«FÉ«ª«µdG OGƒŸGh ÒbÉ≤©dG
Égõ«ØëàH ÚãMÉÑdG øe ÒÑc OóY ¬∏∏©j äÉHÉ¡àd’Gh QGô°VC’Gh ¢VGôeC’G øe OóY áehÉ≤e ‘ Ék ≤HÉ°S √ÉfôcP …òdG
∫É£HEG ≈∏Y É¡°ùØf AGOƒ°ùdG áÑ◊G IQó≤H ∂dòch Ió°ùcDƒŸG OGƒŸG IOÉ°†eh áehÉ≤e ≈∏Y º°ù÷G IQó≤d É¡JOÉjRh
k ´ój ’ ÉÃ AGOƒ°ùdG áÑë∏d Ió°ùcDƒŸG OGƒŸG áehÉ≤e á«°UÉN çƒëÑdG âàÑKCG óbh . OGƒŸG √óg ∫ƒ©Øe
,∂°û∏d ’É›
á©«ÑW ¤EG Oƒ©J »àdGh É¡æY áahô©ŸG á«°UÉÿG √òg AGOƒ°ùdG áÑ◊G É¡jƒ– »àdG OGƒŸGh äÉÑcôŸG ¢†©Ñd ¿EG πH
�
.¢VôŸG øe º«∏°ùdG ájÉªM ∂dòch ¢†jôŸG êÓY ≈∏Y IQó≤dG É¡d AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿CG ¢ü∏îà°ùf ¢Vô©dG Gòg øeh
.¢VôŸG øe ájÉªë∏d AGOƒ°ùdG áÑ◊G ∫hÉæàj ¿CG º«∏°ù∏d øµÁ Éªc êÓ©∏d AGOƒ°ùdG áÑ◊G òNCÉj ¿CG ¢†jôª∏d øµª«a
¿ƒµj ¿CG óH ’ É¡dhÉæàe ¿CG ≈∏Y ∫óJ AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¢Uƒ°üf ¿CÉH ÚãMÉÑdG ¢†©H ¬«dEG ÖgP Ée Éë«ë°U ¢ù«dh
±hô©e ƒg Éªc ájÉbƒdG ¿C’ . 29 "¢VôŸÉH ¬àHÉ°UEG óæY ’EG ¿É°ùfE’G É¡dhÉæàj ¿CG »¨Ñæj Óa " ¬dƒ≤H ∂dPh É°†jôe
∂dòc ™æÁ ’h ¢VGôeC’G øe AÉØ°ûdG ‘ AGOƒ°ùdG áÑë∏d á«dÉ©dG IQó≤dG âØ°ûc IOQGƒdG åjOÉMC’Gh êÓ©dG øe ÒN
ájÉª◊G ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G IQób çÉëHC’G âàÑKCG óbh .¢VGôeC’G √òg øe ájÉbƒdG ‘ IQó≤dG ¢ùØf É¡d ¿ƒµJ ¿CG
¿ÉWô°ùdÉH áHÉ°UE’G øe »≤Jh »ª– »¡a .∂°T ’h IóFÉa ¬«a º«∏°ùdG ¿É°ùfEÓd É¡dhÉæJ ¿Éa Gòdh ¢VGôeC’G øe
á«ª°ùdG QÉKB’G ó°V »ª– Éªch ,É¡LÓY ‘ ºgÉ°ùJh áMô≤dG çhóM ΩhÉ≤Jh ,¬LÓY ≈∏Y πª©J ∂dòch ,ˆG ¿PCÉH
É¡LÓY ‘ ºgÉ°ùJh áYÉæŸG RÉ¡L ájƒ≤àH É¡YGƒfCÉH äÉHÉ¡àd’G øe »ª– ∂dòch ,É¡KhóM óæY É¡÷É©Jh ÒbÉ≤©∏d
Gòg ? ÉgòNCÉj ¿CG º«∏°ùdG ¿É°ùfEÓd øµÁ »àdG áYô÷G QGó≤e Ée øµdh .ïdG...... É¡H ¿É°ùfE’G ÜÉ°üj ÉeóæY
≈àM çƒëÑdG øe ójõe ¤EG êÉà– ÉØ∏°S äôcP »àdG ¢VGôeC’G ≈àM πH ¿B’G ≈àM »ª∏Y ÜGƒL ¬«∏Y ¢ù«d ∫GDƒ°ùdG
QÉKCG É¡d ¢ù«d AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿C’ Gk ô¶fh . ¢VGôeC’G √òg êÓ©d ÉgòNCG á«Ø«ch AGOƒ°ùdG áÑ◊G áYôL QGó≤e Oó–
. áë°ü∏d Gó«Øeh ÉÑ°SÉæe ¿ƒµj ób ( ΩGôé«∏e 500 OhóM ‘) É«eƒj É¡æe á∏«∏b áYôL òNCG ¿Éa á«Ñ∏°S hCG á«ÑfÉL
áYô÷G »g Éeh ? º°ù÷G ≈∏Y á«Ñ∏°S QÉKCG AGOƒ°ùdG áÑë∏d πg : ådÉãdG åëÑŸG
?º°ù÷G É¡∏ªëàj ¿CG øµÁ »àdG iƒ°ü≤dG
¬°ùØf ∫É°ùj ¿CG óH’ ¬aƒL ¤EG »°T …EG ∫ÉNOEG ≈∏Y Ωó≤j ¿CG πÑb ¿É°ùfE’G ¿Éa ¬°ùØf ìô£j ∫É≤j Éªc ∫GDƒ°ùdG Gòg
áÑ◊G ∫hÉæJ ‘ •GôaE’G ¿CG ÚãMÉÑdG øe Òãc ÚH OOÎjh . º°ù÷G ≈∏Y á«Ñ∏°S QÉKCG Ühô°ûŸG hCG ∫ƒcCÉŸG Gò¡d πg
ó◊G Èà©J »àdG áYô÷G »g Ée øµdh AGhO hCG AGòZ …C’ á∏ª÷G ‘ Éë«ë°U Gòg ¿ƒµj óbh , º°ù÷G ô°†j AGOƒ°ùdG
.âbƒdG ¢ùØf ‘ AGhódGh AGò¨dG Gòg ∫hÉæJ ‘ •GôaE’G óM ¤EG ∫ƒ°UƒdG »æ©j ÉgRhÉŒh º°ù÷G πªëàd ≈°übC’G
RhÉŒ óæY ô¡¶j …òdG ƒgh ( OÉ◊G ) ™jô°ùdG ´ƒædG , êÓ©∏d »Ñ∏°ùdG ÒKCÉàdG øe ÚYƒf ÚH õ««ªàdG øe óH ’ Éægh
á£°Sƒàe áYôéH êÓ©dG ∫Éª©à°SG ó©H ô¡¶jh ( øeõŸG ) A»£ÑdG ´ƒædGh ¬æe º°ù÷G πªëàd iƒ°ü≤dG áYô÷G
äÉjƒàëŸG
AGOƒ°ùdG áÑë∏d A»£ÑdG »Ñ∏°ùdG ÒKCÉàdÉH á≤∏©àŸG çƒëÑdG ’hCG ∫hÉæàfh. ( ô¡°TG hCG ™«HÉ°SCG ) á∏jƒW IÎØd ájOÉY hCG
AÉ°†YCG ≈∏Y AGhódG Gòg ÒKCÉJ ¤EG ¿ƒãMÉÑdGh AÉÑWC’G ô¶æj êÓY …C’ á«Ñ∏°ùdG QÉKB’G á°SGQO óæ©a , º°ù÷G ≈∏Y
äÉjôc OGóYEG ≈∏Yh ôµ°ùdG á°UÉNh ΩódG ‘ OGƒŸG ¢†©H äÉjƒà°ùe ≈∏Y ∂dòch ( ≈∏µdGh óÑµdG á°UÉN) áæ«©e
ÉgÒKCÉàH ¿É≤∏©àe AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y ÉjôLG ¿ÉãëH ∑Éægh . ÉgÒZh ájƒeódG íFÉØ°üdGh AGôª◊Gh AÉ°†«ÑdG ΩódG
á«dÉY áYôéH ôNB’G ‘h ´ƒÑ°SCG 12 IóŸ á£°Sƒàe áYôéH âeóîà°SG ÉªgóMCG ‘ ÜQÉéàdG äÉfGƒ«M ≈∏Y A»£ÑdG
.¬JÉÁõfCG äÉjƒà°ùe ‘ ’h óÑµdG ÉjÓN ‘ äGÒ¨J …CG AGOƒ°ùdG áÑ◊G çó– ⁄ ÚãëÑdG Óc ‘h , ÚYƒÑ°SCG IóŸ
‘h ¢SÉjôµæÑdGh Ö∏≤dGh »∏µdG ÉjÓN ≈∏Y ∂dòc ÒKCÉJ …EG AGOƒ°ùdG áÑ◊G çó– ⁄ ÚãëÑdG øjòg óMCG ‘h
¿ƒãMÉÑdG ¢ü∏N óbh . ájƒeódG íFÉØ°üdGh AÉ°†«ÑdG ΩódG äÉjôch ¿ƒgódGh ôµ°ùdG äÉjƒà°ùe øe â°†ØN πHÉ≤ŸG
áÄ«£ÑdG á«Ñ∏°ùdG QÉKB’G øe ÉÑjô≤J á«dÉÿGh áæeB’G ájhOC’G øe Èà©J AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿CG ¤EG Úà°SGQódG ÚJÉg øe
ó◊G Èà©J »àdG áYôé∏d áÑ°ùædÉH ÉeCG .ºª°ùàdG óM ¤EG π°üJ’ á«dÉY hCG á£°Sƒàe áYôéH âeóîà°SG ƒdh ≈àM
hCG ™jô°ùdG ƒgh »Ñ∏°ùdG ÒKCÉà∏d ôNB’G ÖfÉ÷G ƒg Gò¡a ºª°ùàdG áYôéH ≈ª°ùj Ée »gh º°ù÷G πªëàd ≈°übC’G
ºé∏c / πe 28 ¤EG π°üàJ ÜQÉéàdG ¿GPôL É¡∏ªëàj ¿EG øµÁ »àdG iƒ°ü≤dG áYô÷G ¿EG ¿ƒãMÉÑdG óLh ó≤a OÉ◊G
ºª°ùàdG áYôL ¿EG …EG ºé∏c / πe 1 »g äÉfGƒ«◊G √ò¡d ≈£©J »àdG ájOÉ©dG áYô÷G Éªæ«H AGOƒ°ùdG áÑ◊G âjR øe
QÉKCG çhóM ¿hO AGOƒ°ùdG áÑ◊G øe áYô÷G IOÉjõd É©°SGh ’É› ≈£©j É‡ ájOÉ©dG áYô÷G ∞©°V 28 »g √òg
. º°ù÷G ≈∏Y á©jô°S á«Ñ∏°S
≈∏Y ≈àM ájOÉY äÉYôéH É¡∏ª©à°SG óæY á«Ñ∏°ùdG QÉKB’G øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G ƒ∏N ¤EG Ò°ûJ äÉ°SGQódG ¿Éa ’ÉªLEGh
¿ƒµJ ób ¿É°ùfE’G ‘ ájOÉ©dG áYô÷G ¿EG ¤EG ¿É°ùfE’G ≈∏Y âjôLCG »àdG äÉ°SGQódG øe Òãc Ò°ûJh .ó«©ÑdG ióŸG
. º∏YG ˆGh Ωƒ«dG ‘ ÚeGôL ió©àJ ’ å«ëH É«eƒj äÉeGôé«∏ŸG øe äÉÄe ™°†H OhóM ‘
äÉ«°UƒJh á“ÉN
:á«dÉàdG •É≤ædG ‘ åëÑdG Gòg ‘ Ée õLƒf ¿CG øµÁ
áHQÉ≤àe ¿ƒàeh áØ∏à ó«fÉ°SCÉH åjOÉMCG (10) øe Üô≤j Ée º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ≈Ø£°üŸG øY OQh -1
."ΩÉ°ùdG ’EG AGO πc øe AÉØ°T AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ " º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬dƒb Égô¡°TCG
äÉeGóîà°S’ÉHøµdhΩƒª©dG AGOπcøeAÉØ°Tº∏°Sh¬«∏YˆG≈∏°U¬dƒ≤H Oƒ°ü≤ŸG¿CG AÉª∏©dG∫GƒbCG øeíLGôdG -2
.(áÑcôeh IOôØe ¿ƒµJ ¿CG …CG) Ék fÉ«MCG ÉgÒZ ácQÉ°ûÃh (.. OÉª°†dGh Üô°ûdGh πcC’G) AGOƒ°ùdG áÑë∏d áØ∏àîŸG
≈∏Y IQób AGOƒ°ùdG áÑë∏d ¿CG ≈∏Y ∫óJh Ék ãëH Ú©°ùJ øY ójõJ AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ IQƒ°ûæŸG á«Ñ£dG çƒëÑdG -3
´ÉØJQG ,‹ƒÑdG ôµ°ùdG ,ΩódG §¨°V ´ÉØJQG ,ƒHôdG ,¿ÉWô°ùdG :É¡ªgCG øe IójóY ¢VGôeCG øe êÓ©dGh ájÉª◊G
äÉjƒàëŸG
.º°ù÷G ‘ Ió°ùcC’G äGOÉ°†eh áYÉæŸG RÉ¡L õ«Ø– ≈∏Y IQób É¡d ¿CG Éªc .ïdG .. ,(∫hÎ°ù∏µdG)¿ƒgódG
äÉ«ªµH ÉgòNCGh á≤HÉ°ùdG ¢VGôeC’G øe …CG øe êÓ©∏d AGOƒ°ùdG áÑ◊G ΩGóîà°S’ áæ«©e á≤jôW ó©H Oó– ⁄ -4
.º«∏°ùdG ¿É°ùfEÓd ≈àM áë°ü∏d Gk ó«Øe ¿ƒµj ób (Ék «eƒj ΩGôé«∏e 200-100) á∏«∏b
:á«dÉàdG äÉ«°UƒàdG ¤EG åëÑdG Gòg øe ¢ü∏îf ¿CG øµÁ Éªc

¬æe »Ñ£dG á°UÉNh »ª∏©dG RÉéYE’ÉH á≤∏©àŸG á«Yô°ûdG ¢Uƒ°üædÉH ΩÉªàg’G øe ójõe Éæjód ¿ƒµj ¿CG »¨Ñæj -1
.º¡JÉfÉ©eh ≈°VôŸG Ω’B’ ∞«ØîJh ájô°ûÑ∏d ÒÑc ÒN øe É¡«a ÉŸ ∂dPh
áÑ°ùædÉH AGhódG Gòg ¿CG å«M AGOƒ°ùdG áÑ◊G É¡æe ¢üNCGh …ƒÑædG Ö£dÉH á≤∏©àŸG á«Ñ£dG çƒëÑ∏d §£N ™°Vh -2
¢VGôeC’G øe êÓ©∏d ¬eGóîà°S’ ≈∏ãŸG á≤jô£dG ójó– ƒg ¬LÉàëf …òdG øµdh äÉÑKG ¤EG êÉàëj ’h »©£b Éæd
.ô°VÉ◊G âbƒdG ‘ √QÉ°ûàfGh ¢VôŸG Gòg IQƒ£ÿ ¿ÉWô°ùdG ¢VôŸ ájƒdhC’G ¿ƒµJ óbh áØ∏àîŸG
áÄ«gh á«ÁOÉcC’G äÉ°ù°SDƒŸGh äÉ©eÉ÷G ‘ á°UÉNh á«Yô°ûdG á«Ñ£dG çƒëÑdÉH ájÉæ©∏d õcGôe áeÉbEÉH »°Uƒf -3
.∂dòd á∏gDƒŸG äÉ°ù°SDƒŸG ¤hG øe »ª∏©dG RÉéY’G
∫É› ‘ ¿ƒãMÉÑdG ó©àÑj ¿CGh …ƒÑædG Ö£dG ‘ çƒëÑdG É¡æe ≥∏£æJ »àdG ¢ù°SC’Gh óYGƒ≤dG π°UDƒJ ¿CG »¨Ñæj -4
á°ùÑà≤e øjhÉæY ™°Vh ∂dP øeh á«ª∏Y ÒZ äÉ°UÓNh ÜQÉŒ ≈∏Y á«Yô°ûdG á¨Ñ°üdG AÉØ°VG øe »eÓ°S’G Ö£dG
á«°üî°ûdG ÜQÉéàdG ≈∏Y á«æÑe á«LÓY äÉØ°UƒH áÄ«∏e Öàµd º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ∫ƒ°SôdG åjOÉMCG ®ÉØdCG øe
.Ék «ª∏Y á≤KƒŸG ÒZ
º∏°Sh ¬Ñë°Uh ¬dBG ≈∏Yh óª Éæ«Ñf ≈∏Y ˆG ≈∏°Uh
äÉjƒàëŸG
øjódG ó› ΩÉeEÓd – ∫ƒ°SôdG åjOÉMCG ‘ ∫ƒ°UC’G ™eÉL-13

Aõ÷G – •hDhÉfQC’G QOÉ≤dGóÑY ≥«≤– – …Qõ÷G ÒKC’G øHG ™LGôŸG
.ôµØdG QGO – á«fÉãdG á©Ñ£dG – ™HÉ°ùdG
¢ûjhÉ°ûdG ÒgR ≥«≤– – …ƒ¨ÑdG ΩÉeEÓd – áæ°ùdG ìô°T -14 k G
:á«Yô°ûdG ™LGôŸG :’hC
á«fÉãdG á©Ñ£dG – ô°ûY ÊÉãdG Aõ÷G – •hDhÉfQC’G Ö«©°Th øH óª ˆGóÑY »HCG ΩÉeEÓd – …QÉîÑdG í«ë°U -1
.»eÓ°SE’G ÖàµŸG – áÑàµŸG á©ÑW – ™HÉ°ùdG Aõ÷G – …QÉîÑdG π«YÉª°SG
Ö«£ÿG ˆGóÑY øH óªëŸ – í«HÉ°üŸG IÉµ°ûe -15 .É«côJ – á«eÓ°SE’G
ÖàµŸG – ÊÉÑdC’G øjódG ô°UÉf óª ≥«≤– – …õjÈàdG êÉé◊G øH º∏°ùe Ú°ù◊G »HCG ΩÉeEÓd – º∏°ùe í«ë°U -2
.»eÓ°SE’G çƒëÑdG á°SÉFQ ™jRƒJh ô°ûf – ™HGôdG Aõ÷G – …QƒHÉ°ù«ædG
.ájOƒ©°ùdG á«Hô©dG áµ∏ªŸÉH AÉàaE’Gh á«ª∏©dG
:á«Hô©dG á«Ñ£dG ™LGôŸG :É«fÉK
øH óªMCG ΩÉeEÓd – …QÉîÑdG í«ë°U ìô°ûH …QÉÑdG íàa -3
Ö£dGh …ƒÑædG RÉéYE’G ÚH AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH AÉØ°ûdG -1 ™jRƒJh ô°ûf – ô°TÉ©dG Aõ÷G – ÊÓ≤°ù©dG ôéM øH ≈∏Y
¤hC’G á©Ñ£dG – É°TÉH ¢ùª°T ¿É°ùM Qƒàcó∏d åjó◊G .ájOƒ©°ùdG á«Hô©dG áµ∏ªŸÉH AÉàaE’Gh á«ª∏©dG çƒëÑdG á°SÉFQ
. AGOƒ°ùdG áÑàµe –
≈«ëj ÉjôcR »HCG ΩÉeEÓd – …hƒædG ìô°ûH º∏°ùe í«ë°U -4
¿É°ùM Qƒàcó∏d – AGO πc øe AGhO – AGOƒ°ùdG áÑ◊G -2 .ôµØdG QGO á©ÑW – ™HÉ°ùdG ó∏éŸG – ±ô°T øHG
.™jRƒà∏d …OGƒ°ùdG áÑàµe – ¤hC’G á©Ñ£dG – É°TÉH »°ùª°T
– ÊÉÑdC’G øjódG ô°UÉf óª – áLÉe øHG °S í«ë°U-5
¿ÉgÈdGh áHôéàdG ÚH AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ AÉØ°ûdG-3 .ähÒÑH »eÓ°SE’G ÖàµŸG – áãdÉãdG á©Ñ£dG – ÊÉãdG ó∏éŸG
á°ùeÉÿG á©Ñ£dG – Ö«£dG ˆGóÑY Ö«W , »FÉ«ª«µ∏d –
.∞dDƒŸG :ô°TÉædG – âjƒµdG - `g 1409 – ÊÉÑdC’G øjódG ô°UÉf óª – …òeÎdG °S í«ë°U -6
.»eÓ°SE’G ÖàµŸG – ¤hC’G á©Ñ£dG – ÊÉãdG Aõ÷G –
áÑ◊Gh π°ù©dGh π°üÑdGh ΩƒãdG ‘ AÉØ°ûdG äGõé©e-4
. ±QÉY óª ÜõY óª AGóØdG ƒHCG – AGOƒ°ùdG ΩÉeEÓd – π«Ñ°ùdG QÉæe åjOÉMCG èjôîJ ‘ π«∏¨dG AGhQG -7
á©Ñ£dG –™HÉ°ùdG Aõ÷G – ÊÉÑdC’G øjódG ô°UÉf óª
»MGó≤dG ó«ª◊GóÑY ìôØd – AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH AÉØ°ûdG-5 .»eÓ°SE’G ÖàµŸG – ¤hC’G
.`g1413 – ™jRƒàdGh ô°ûæ∏d AGô°SE’G QGO –
ó∏éŸG – ÊÉÑdC’G ΩÉeEÓd – Ò¨°üdG ™eÉ÷G í«ë°U -8
RÉ¡÷Gh AGOƒ°ùdG áÑ◊G :á∏≤e – »ª∏©dG RÉéYE’G á∏›-6 .»eÓ°SE’G ÖàµŸG – á«fÉãdG á©Ñ£dG – ådÉãdG
Oó©dG .23-16 ¢U – …hÉ°üdG OGƒ÷GóÑY .O – »YÉæŸG
.`g1423 Ió©≤dG hP – ô°ûY ™HGôdG 2Ω – ÊÉÑdC’G ΩÉeEÓd – áë«ë°üdG åjOÉMC’G á∏°ù∏°S -9
.»eÓ°SE’G ÖàµŸG – ¤hC’G á©Ñ£dG -4-
:á«Hƒ°SÉM ™LGôe :Ék ãdÉK
ßaÉ◊G ΩÉeEÓd – …òeÎdG ™eÉL ìô°ûH …PƒMC’G áØ– -10
áµÑ°ûdG ≈∏Y ±É≤°ùdG …ƒ∏Y ï«°û∏d á«æ°ùdG QQódG ™bƒe-1 Aõ÷G –…QƒØcQÉÑŸG øªMôdGóÑY øH óª Ó©dG »HCG
.(âfÎf’G) äÉeƒ∏©ª∏d á«ŸÉ©dG .á«ª∏©dG ÖàµdG QGO – ¤hC’G á©Ñ£dG – ¢SOÉ°ùdG
á«ŸÉ©dG ácô°ûdG ≈∏Y ôJƒ«Ñªµ∏d á«ŸÉ©dG ácô°û∏d ±ôM ™bƒe-2 ≈∏Y øjódG Qƒf ßaÉë∏d – óFGƒØdG ™Ñæeh óFGhõdG ™ª› -11
.(âfÎf’G) äÉeƒ∏©ª∏d çGÎ∏d ¿ÉjôdG QGO – ¢ùeÉÿG Aõ÷G – »ªã«¡dG ôµH »HCG øH
≈∏Y åëÑ∏d (GOOGLE.COM) πbƒb ™bƒe-3 .`g1407 – »Hô©dG ÜÉàµdG QGOh
.á«ŸÉ©dG áµÑ°ûdG …hÉæŸG áeÓ©∏d – Ò¨°üdG ™eÉ÷G ìô°T ôjó≤dG ¢†«a -12
ácô°ûd (6 QGó°U’G – ∞jô°ûdG åjó◊G áÑàµe) èeÉfôH-4 .áaô©ŸG QGO – á«fÉãdG á©Ñ£dG – ™HGôdG Aõ÷G –
.ôJƒ«Ñªµ∏d ¢ùjô©dG
äÉjƒàëŸG
11-Annals of Saudi Medicine 2001;

21(3244-242 :(4-. á«ÑæLC’G ™LGôŸG :Én ©HGQ
.Hawsawi ZA, Ali BA, Bamosa AO ™LGôŸG ôcòH »ØàcÉ°S É¡JÌµdh ájõ«∏‚’G á¨∏dÉH É¡Ñ∏ZCG)
12-Indian J Phys Pharm 2002;(2):195- á«ŸÉ©dG äÓéª∏d Medline ™bƒe ≈∏Y óLƒJ ’ »àdG
201 .(á«Ñ£dG
Bamosa AO, Ali BA, Hawsawi ZA 1-Pharm J Trans 1880;10:909911-
13-Saudi Pharmaceutical J 2002 Greenish HG
Oct;10(4):167176-. 2-J Pharm Sci United Arab Rep
Bodour MA 1960;1:919-
14-Arab Gulf J scient Res Mahfouz M, El-Dakhakhny M3-
2003;21(2):102109- Arzneim Forsch
Basil AA, Bamosa AO, Al-Hawsawi 3-Egypt Pharm Bull 1960; 42:411424-
ZA Mahfouz M, El-Dakhakhny M.
4-Alex Med J 1960;6:543547-
Mahfouz M, Abdel-Maguid R, El-
:É«∏©dG äÉ°SGQódG çƒëH :Ék ãdÉK Dakhakhny M.
¿ƒgódG ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G ÒKCÉJ ‘ IGQƒàcO ádÉ°SQ-1 5-Gazette Egypt Pead Assoc
á©eÉL ,äÉæH Ö£dG á«∏c , …ôgGƒ¶dG iô°ûH /IQƒàcó∏d 1960;8:864866-
.ôgRC’G Badr-El-Din MK
ôµ°ùdG ≈∏Y AGOƒ°ùdG áÑ◊G ÒKCÉJ ‘ Òà°ùLÉe ádÉ°SQ-2 6-Planta Med 1963;11(2):134138-
,Ö£dG á«∏c , …hÉ°Sƒg Ió«HR /IQƒàcó∏d ΩódG ‘ ¿ƒgódGh
.π°ü«a ∂∏ŸG á©eÉL Gad AM, El-Dakhakhny M, Hassan
MM
áÑ◊G øe áæ«©e πFÉ°üa äÉfƒµe á°SGQód Òà°ùLÉe ádÉ°SQ-3
,ádó«°üdG á«∏c ,¢S Ö«éæd ô°üe ‘ ƒªæJ »àdG AGOƒ°ùdG 7-Drug Res 1965;15:12271229-
.IôgÉ≤dG á©eÉL El-Dakhakhny M
Review AGOƒ°ùdG áÑ◊G ≈∏Y á∏eÉ°T ä’É≤e :Én ©HGQ 8-Bull Islamic Med 1986;4:344348-
305-17:299;2003 Phytoth Res-1 El-Kadi A, Kandil O
Ali BH, Blunden G 9-Saudi Pharmaceut J 1993;1:1821-
83-77:(2)41;2002 Pakistan J Med Res-2 Basil AA, Erwa H
Randhawa MA, Gamdi MS 10-Saudi Pharmaceut J 1993;5(2-
129-126:(3
Bamosa AO, Basil AA, Sowayan SA
äÉjƒàëŸG
â∏b ...) ∫Éb ¿CG ¤EG ( .... ∞«©°V Gògh, ¿É«M øH ídÉ°U
»æ©j ídÉ°U ÉæK : ∫Éb ó«ÑY øH óª IOÉ÷G ≈∏Y √GhQ óbh ¢ûeGƒ¡dG
áæ÷G ¿EG " : ô¶f Éa ¬æe ”CG ºK ¬H IójôH øHG øY ¿É«M øHG 325 - 324 áëØ°U º«≤dG øHC’ …ƒÑædG Ö£dG 1
åjOÉMC’G á°ù∏°S »æ©j" ôNB’G ÜÉàµdG ‘ " .. ≈∏Y â°VôY
2 Ω áë«ë°üdG åjOÉMC’G á°ù∏°S .(3899 ºbQ " áØ«©°†dG (143) áëØ°U (10)ê íàØdG - (5687) …QÉîÑdG √GhQ 2
. 863 ºbQ åjó◊G ≈∏Y ¬≤«∏©J ‘ 547 áëØ°U 254 áëØ°U 2Ω áLÉe øHG °S í«ë°U – áLÉe øHG √GhQ ,
.2880 ºbQ
åjóM 518 áëØ°U 7 Ω ∫ƒ°UC’G ™eÉL ) …òeÎdG ¬LôNCG 13
ájGhôdG √òg " •hDhÉfQC’G QOÉ≤dGóÑY ¬≤≤ ∫Éb . 5639 . (143) áëØ°U (10) ê íàØdG (5688) …QÉîÑdG √GhQ3
‘ äOQh óbh , ´É£≤fG Égóæ°S ‘h , áaƒbƒe …òeÎdG óæY AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ ¿EG " ßØ∏H óæ°ùdG ¢ùØæH º∏°ùe ¬LôNCGh
ÉgOÉæ°SEGh , Ö£dG ÜÉàc ‘ …ôØ¨à°ùŸG ¬LôNCG ´ƒaôe åjóM ÜÉàc - AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH …hGóàdG ÜÉH (2215) ºbQ " .....
." ∞«©°V . ΩÓ°ùdG
QÉ£©dG ó«©°S øH »ëj ¬«ah §°ShC’G ‘ ÊGÈ£dG √GhQ 14 AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH …GhóàdG ÜÉH / ΩÓ°ùdG ÜÉàc / º∏°ùe √GhQ 4
(87/5 ê óFGƒØdG ™Ñæeh óFGhõdG ™ª›) ∞«©°V ƒgh (....) -89
229 áëØ°U …ƒÑædG Ö£dG (1) áÑ◊G ‘ AÉL Ée ÜÉH -5 / Ö£dG ÜGƒHCG / …òeÎdG √GhQ 5
…òeÎdG °S í«ë°U -í«ë°U (2113) ºbQ / AGOƒ°ùdG
145 áëØ°U 10 ê …QÉÑdG íàa (2) .(1662) ºbQ ( 202) áëØ°U (2)ê
‘ ÚHôéŸG øe øjô°UÉ©ŸG óMC’ äCGôb »æfCG ÖFGô¨dG øe * /253 áëØ°U /2 Ω / ¬LÉe øHG °S í«ë°U – í«ë°U 6
áHôéàdG ÚH AGOƒ°ùdG áÑ◊G ‘ AÉØ°ûdG :ÜÉàc) ÜÉ°ûYC’G ÖW . 2779 ºbQ
É¡«a) º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ¬dƒb ∫ƒdóe øe ¿CG (¿ÉgÈdGh
ÜÉ°ûYCG ™e É¡eGóîà°SG ÜƒLh :AÉØ°T »g ¢ù«dh (AÉØ°T "ÒÑµdG ºé©ŸG" ‘ ÊGÈ£dG ¬LôNCG ) :ÊÉÑdC’G ∫Éb 7
AÉØ°ûdG ¿C’ ∂dP (!!) ÉgOôØÃ É¡eGóîà°SG ΩóYh iôNCG á°ù∏°S (äÉ≤K º¡∏c ¬dÉLQ ,í«ë°U √OÉæ°SEGh ,(491)
’ Éª«a ¢VƒÿG ÖFGô¨dG √òg πãe ÖÑ°Sh .É¡JÉÑcôe óMCG øe .1819 ºbQ 432 áëØ°U 4 Ω áë«ë°üdG åjOÉMC’G
⁄ åëÑŸG Gòg ‘ iôJ Éªc ∫ƒ≤dG Gòg πãe ¿EÉa AôŸG ø°ùëj (538 h468/2) óªMCGh (2460 ºbQ) »°ùdÉ«£dG ¬LôNCG 8
ä’ƒdóeh á¨∏dG GƒaôY øjòdG ´ô°ûdG AÉª∏Y øe ⁄ÉY ¬H π≤j hCG ÊõŸG C’Óg â©ª°S : ∫Éb IOÉàb øY áÑ©°T ≥jôW øe
á«Ñ£dG çƒëÑdG ó¡°ûJ iôNCG á¡L øeh ,á«Yô°ûdG ¢Uƒ°üædG í«ë°U OÉæ°SG Gògh ÉYƒaôe Iôjôg »HCG øY çóëj ÊRÉŸG
iÔ°S Éªc ÉgOôØÃ Ió«Øe AGOƒ°ùdG áÑ◊G ¿CG ≈∏Y Iô°UÉ©ŸG . (1069 ºbQ áë«ë°üdG åjOÉMC’G á∏°ù∏°S) äÉ≤K ¬dÉLQ
.åëÑdG Gòg øe ÊÉãdG π°üØdG ‘ . (1905 áë«ë°üdG åjOÉMC’G á∏°ù∏°S ) 9
.163 áëØ°U 6 ê …PƒMC’G áØ– 15 í«ë°U – í«ë°U . IójôH øY ( Ö£dG ‘ º«©f ƒHCG ) 10
.145 áëØ°U …QÉÑdG íàa 16 . (3163) ºbQ Ò¨°üdG ™eÉ÷G
.163 áëØ°U …PƒMC’G ¬Ø– 17 (1/167/1) "§°ShC’G" ‘ ÊGÈ£dG ¬LôNCG : ø°ùM) 11
. 229 áëØ°U …ƒÑædG Ö£dG 18 √GhQ º°UÉY ƒHCG ÊÓ≤©dG …ô°ùdG »HCG øHG óª ≥jôW øe
øY IhôY øH ΩÉ°ûg øH ˆGóÑY øH ∂jô°T øY ìô÷G øH
.352 áëØ°U 4 Ω ôjó≤dG ¢†«a 19 (1995 π«∏¨dG AGhQEG ) ( á°ûFÉY øY ¬«HCG
.145 ¢U 10ê …QÉÑdG íàa 20 ôeÉY øH Oƒ°SCG ÉæK 346/5 óªMCG ¬LôNCG ) :ÊÉÑdC’G ∫Éb 12
.(163) ¢U (6)ê , …PƒMC’G áØ– 21 IójôH øH ˆGóÑY ≈æK »∏éÑdG ¿É«M øH π°UGh øY ÒgR ÉæK :
¬dÉLQ OÉæ°SG Gògh . º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U »ÑædG øY ¬«HCG øY
.144 ¢U (10)ê …QÉÑdG íàa 22 ÒgR ¿CG »gh á≤«bO á∏Y ¬d ¿CG ÒZ , áà°ùdG ∫ÉLQ äÉ≤K º¡∏c
ƒg É‰EGh ¿É«M øH π°UGh : ¬dƒb ‘ CÉ£NCG ájhÉ©e øHG ƒgh
äÉjƒàëŸG
. 145 ¢U (10)ê …QÉÑdG íàa 23

231- 230 ¢U …ƒÑædG Ö£dG (1)
áÑ◊ÉH AÉØ°ûdG ô¶fG ÖàµdG øe êPÉ‰ ≈∏Y ´ÓWEÓd (2)
áÑ◊G ‘ AÉØ°ûdGh »MGó≤dG ó«ª◊GóÑY ìôØd AGOƒ°ùdG
ˆGóÑY Ö«W : »FÉ«ª«µ∏d ¿ÉgÈdGh áHôéàdG ÚH AGOƒ°ùdG
Ö«£dG
.1978 Ö«‚ 24
ó«ª◊GóÑY ìôØd AGOƒ°ùdG áÑ◊ÉH AÉØ°ûdG ÜÉàc øe 25
.±ô°üàH »MGó≤dG
.1963 – √DhÓeRh OÉL 26
1965 »æNÉNódG 27
π°SÉH .O ácQÉ°ûÃ ÖJÉµ∏d »ãëH ´hô°ûe øe ¢ùÑà≤e (2)
.á«æ≤àdGh Ωƒ∏©∏d õjõ©dGóÑY ∂∏ŸG áæjóŸ Ωó≤e ï«°ûdG
2000 QÉcƒHh ¢ùJQƒJ 28
á∏› ‘ áYÉæŸG RÉ¡Lh AGOƒ°ùdG áÑ◊G åëH ô¶fCG 29
.`g1423 Ió©≤dG hP 14 Oó©dG »ª∏©dG RÉéYE’G
äÉjƒàëŸG
äÉÑædG ⁄ÉY ‘ »ª∏Y RÉéYEG º«°û¡dGh ΩÉ£◊G

≈°Sƒe ôgÉW óª .O
IóëàŸG á«Hô©dG äGQÉeE’G á©eÉL
äÉjƒàëŸG
‫‪¬eó≤e‬‬
‫‪™°Vƒe øe ÌcCG ‘ äÉÑædG äÉjBG ™e º«°û¡dGh ΩÉ£◊G »àª∏c OhQh óéj ËôµdG ¿BGô≤dG äÉjBG ‘ ôHóàŸG‬‬
‫ﺽ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹸ ﹾﳜ ﹺﺮ ﹸﺝ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﺯ ﹾﺭ ﹰﻋﺎ ﹸ ﹾﳐﺘ ﹺﹶﻠﻔ ﹰﺎ ﹶﺃ ﹾﻟ ﹶﻮﺍ ﹸﻧ ﹸﻪ ﹸﺛ ﱠﻢ‬ ‫ﻴﻊ ﹺﰲ ﹾ ﹶ‬‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻣﺎ ﹰﺀ ﹶﻓ ﹶﺴ ﹶﻠ ﹶﻜ ﹸﻪ ﹶﻳﻨﹶﺎﺑﹺ ﹶ‬ ‫﴿ ﹶﺃ ﹶ ﹾﱂ ﹶﺗﺮ ﹶﺃ ﱠﻥ ﹶ ﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬ ‫ﺍﷲ ﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹶﻝ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬ ‫ﹶ‬
‫ﺎﺏ ﴾ ﺍﻟﺰﻣﺮ‪ ﴿ ،٢١ :‬ﹶﺃ ﹶﻓ ﹶﺮ ﹶﺃ ﹾﻳ ﹸﺘ ﹾﻢ ﹶﻣﺎ‬ ‫ﺍﻷ ﹾﻟ ﹶﺒ ﹺ‬‫ﻭﱄ ﹾ ﹶ‬
‫ﱰﺍ ﹸﻩ ﹸﻣ ﹾﺼ ﹶﻔ ﱠﺮ ﹰﺍ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﳚ ﹶﹾﻌ ﹸﻠ ﹸﻪ ﹸﺣ ﹶﻄﺎﻣ ﹰﺎ ﺇﹺ ﱠﻥ ﹺﰲ ﹶﺫﻟﹺ ﹶﻚ ﹶﻟ ﹺﺬ ﹾﻛ ﹶﺮ￯ ﹺ ﹸﻷ ﹺ‬‫ﻴﺞ ﹶﻓ ﹶ ﹶ‬
‫ﹶﳞﹺ ﹸ‬
‫ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﺔ‬ ‫ﻮﻥ * ﹶﻟ ﹾﻮ ﹶﻧ ﹶﺸ ﹸﺎﺀ ﹶ ﹶ‬
‫ﳉ ﹶﻌ ﹾﻠﻨﹶﺎ ﹸﻩ ﹸﺣ ﹶﻄﺎﻣ ﹰﺎ ﹶﻓ ﹶﻈ ﹾﻠ ﹸﺘ ﹾﻢ ﹶﺗ ﹶﻔ ﱠﻜ ﹸﻬﻮﻥ ﴾‬ ‫ﻮﻥ * ﹶﺃ ﹶﺃ ﹾﻧ ﹸﺘ ﹾﻢ ﹶﺗ ﹾﺰ ﹶﺭ ﹸﻋﻮ ﹶﻧ ﹸﻪ ﹶﺃ ﹾﻡ ﹶﻧ ﹾﺤ ﹸﻦ ﱠ‬
‫ﺍﻟﺰﺍ ﹺﺭ ﹸﻋ ﹶ‬ ‫ﹶ ﹾﲢ ﹸﺮ ﹸﺛ ﹶ‬
‫ﺍﻝ ﹶﻭ ﹾ ﹶ‬ ‫ﺎﺧﺮ ﹶﺑﻴﻨ ﹸﹶﻜﻢ ﹶﻭ ﹶﺗ ﹶﻜﺎ ﹸﺛﺮ ﹺﰲ ﹾ ﹶ‬ ‫‪ ﴿ ،٦٥- ٦٣‬ﹾﺍﻋ ﹶﻠ ﹸﻤﻮﺍ ﹶﺃ ﱠﻧ ﹶﲈ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﻭ ﹶﻻ ﹺﺩ‬ ‫ﺍﻷ ﹾﻣ ﹶﻮ ﹺ‬ ‫ﹲ‬ ‫ﺍﳊ ﹶﻴﺎ ﹸﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﹶﻟ ﹺﻌ ﹲﺐ ﹶﻭ ﹶ ﹾﳍ ﹲﻮ ﹶﻭ ﹺﺯﻳﻨ ﹲﹶﺔ ﹶﻭ ﹶﺗ ﹶﻔ ﹸ ﹲ ﹾ ﹾ‬
‫ﺍﺏ ﹶﺷ ﹺﺪﻳﺪﹲ‬ ‫ﻮﻥ ﹸﺣ ﹶﻄﺎﻣ ﹰﺎ ﹶﻭ ﹺﰲ ﹾﺍﻵ ﹺﺧ ﹶﺮ ﹺﺓ ﹶﻋ ﹶﺬ ﹲ‬ ‫ﱰﺍ ﹸﻩ ﹸﻣ ﹾﺼ ﹶﻔ ﱠﺮ ﹰﺍ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﻳ ﹸﻜ ﹸ‬ ‫ﺚ ﹶﺃ ﹾﻋ ﹶﺠ ﹶﺐ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻜ ﱠﻔ ﹶ‬
‫ﺎﺭ ﹶﻧ ﹶﺒﺎ ﹸﺗ ﹸﻪ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﳞﹺ ﹸ‬
‫ﻴﺞ ﹶﻓ ﹶ ﹶ‬ ‫ﹶﻛ ﹶﻤﺜﹶﻞﹺ ﹶﻏ ﹾﻴ ﹴ‬
‫ﺍﴐ ﹾﺏ ﹶ ﹸﳍ ﹾﻢ ﹶﻣ ﹶﺜ ﹶﻞ‬
‫ﹶﺎﻉ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻐ ﹸﺮﻭ ﹺﺭ ﴾ ﺍﳊﺪﻳﺪ ‪ ﴿ ،٢٠:‬ﹶﻭ ﹾ ﹺ‬ ‫ﹶﻭ ﹶﻣﻐﹾ ﹺﻔ ﹶﺮ ﹲﺓ ﹺﻣ ﹶﻦ ﺍﷲﹺ ﹶﻭ ﹺﺭ ﹾﺿ ﹶﻮ ﹲﺍﻥ ﹶﻭ ﹶﻣﺎ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﳊ ﹶﻴﺎ ﹸﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﺇﹺ ﱠﻻ ﹶﻣﺘ ﹸ‬
‫ﺍﻷﺭ ﹺ ﹶ‬ ‫ﺎﺧ ﹶﺘ ﹶﻠ ﹶﻂ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﻧﺒ ﹸ ﹶ‬ ‫ﹶ‬
‫ﺎﺡ ﹶﻭ ﹶﻛ ﹶ‬
‫ﺎﻥ‬ ‫ﺽ ﹶﻓﺄ ﹾﺻ ﹶﺒ ﹶﺢ ﹶﻫ ﹺﺸﻴ ﹰﲈ ﹶﺗ ﹾﺬ ﹸﺭﻭ ﹸﻩ ﱢ‬
‫ﺍﻟﺮ ﹶﻳ ﹸ‬ ‫ﺎﺕ ﹾ ﹾ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻓ ﹾ‬
‫ﺎﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﹶﻛ ﹶﲈ ﹴﺀ ﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹾﻟﻨﹶﺎ ﹸﻩ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬
‫ﺍﳊ ﹶﻴ ﹺ‬
‫ﹾﹶ‬
‫ﺎﺧ ﹶﺘ ﹶﻠ ﹶﻂ ﺑﹺ ﹺﻪ‬
‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻓ ﹾ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹸ‬
‫ﳾ ﹴﺀ ﹸﻣ ﹾﻘﺘ ﹺﹶﺪ ﹰﺭﺍ ﴾ ﺍﻟﻜﻬﻒ‪ ﴿ ،٤٥ :‬ﺇﹺ ﱠﻧ ﹶﲈ ﹶﻣ ﹶﺜ ﹸﻞ ﹾ ﹶ‬ ‫ﺍﷲ ﹶﻋ ﹶﲆ ﹸﻛ ﱢﻞ ﹶ ﹾ‬
‫ﹶﺖ ﹶﻭ ﹶﻇ ﱠﻦ ﹶﺃ ﹾﻫ ﹸﻠ ﹶﻬﺎ‬ ‫ﺽ ﹸﺯ ﹾﺧ ﹸﺮ ﹶﻓ ﹶﻬﺎ ﹶﻭﺍﺯﱠ ﱠﻳﻨ ﹾ‬ ‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹸ‬ ‫ﺕ ﹾﹶ‬ ‫ﺍﻷﻧ ﹶﹾﻌ ﹸﺎﻡ ﹶﺣ ﱠﺘﻰ ﺇﹺ ﹶﺫﺍ ﹶﺃ ﹶﺧ ﹶﺬ ﹺ‬ ‫ﺎﺱ ﹶﻭ ﹾ ﹶ‬ ‫ﺽ ﹺﳑﱠﺎ ﹶﻳ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻞ ﺍﻟ ﱠﻨ ﹸ‬ ‫ﺎﺕ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬ ‫ﹶﻧ ﹶﺒ ﹸ‬
‫ﺲ ﹶﻛ ﹶﺬﻟﹺ ﹶﻚ ﹸﻧ ﹶﻔ ﱢﺼ ﹸﻞ‬ ‫ﹶﺎﻫﺎ ﹶﺣ ﹺﺼﻴﺪ ﹰﺍ ﹶﻛ ﹶﺄ ﹾﻥ ﹶ ﹾﱂ ﺗﹶﻐﹾ ﹶﻦ ﺑﹺ ﹾ ﹶ‬
‫ﺎﻷ ﹾﻣ ﹺ‬ ‫ﻼ ﹶﺃ ﹾﻭ ﹶ ﹶﳖﺎﺭ ﹰﺍ ﹶﻓ ﹶﺠ ﹶﻌ ﹾﻠﻨ ﹶ‬ ‫ﺎﻫﺎ ﹶﺃ ﹾﻣ ﹸﺮ ﹶﻧﺎ ﹶﻟ ﹾﻴ ﹰ‬
‫ﻭﻥ ﹶﻋ ﹶﻠ ﹾﻴ ﹶﻬﺎ ﹶﺃ ﹶﺗ ﹶ‬
‫ﺎﺩ ﹸﺭ ﹶ‬‫ﹶﺃ ﱠ ﹸﳖ ﹾﻢ ﹶﻗ ﹺ‬
‫ﹾﺍﻵ ﹶﻳ ﹺ‬
‫ﺎﺕ ﻟﹺ ﹶﻘ ﹾﻮ ﹴﻡ ﹶﻳ ﹶﺘ ﹶﻔ ﱠﻜ ﹸﺮ ﹶ‬
‫ﻭﻥ ﴾ ﻳﻮﻧﺲ‪٢٤ :‬‬
‫‪äÉjB’G ‘ IQƒcòŸGh Iô°ûàæŸG ´hQõdG »g »àdGh grasses á«∏«éædG äÉJÉÑædÉa RÉéYEGh iõëh ä’’O É¡æe πµdh‬‬
‫﴿ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹸ ﹾﳜ ﹺﺮ ﹸﺝ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﺯ ﹾﺭﻋ ﹰﺎ ﴾ ‪≈ah Iô°ûÑdG ÉjÓN ‘ ájôé◊G äGQƒ∏ÑdG øe IÒÑc äÉ«ªc Ö«°SôJ ≈∏Y IÒÑc IQób É¡d‬‬
‫‪(êÉLõdG äÉfƒµe) SiO2 »FÉ«ª«µdG ÉgõeQh silica Éµ∏«°ùdG øY IQÉÑY ≈gh ájƒ∏ÿG Qó÷G øe AGõLCG ¢†©H‬‬
‫‪100-5 ÚH ìhGÎJ á«Hƒµ°Shôµ«e äÉÑ«°SôJ ≈gh phytolith or plant stones ájôéM äGQƒ∏H ≈ª°ùJh‬‬
‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻣﺎ ﹰﺀ ﹶﻓ ﹶﺴ ﹶﻠ ﹶﻜ ﹸﻪ‬ ‫‪ ﴿ ™«HÉæ«dÉH É°†jCG á£ÑJôe äÉjBG ‘ ΩÉ£◊G ôcP ÜÉÑ°SCGh ,¿hôµÑe‬ﹶﺃ ﹶ ﹾﱂ ﹶﺗﺮ ﹶﺃ ﱠﻥ ﹶ ﹶ‬
‫ﺍﷲ ﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹶﻝ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬ ‫ﹶ‬
‫ﺽ ﴾ ﻭﺍﻟﻐﻴﺚ ﴿ ﹶﻛ ﹶﻤﺜﹶﻞﹺ ﹶﻏ ﹾﻴ ﹴﺚ ﹶﺃ ﹾﻋ ﹶﺠ ﹶﺐ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻜ ﱠﻔ ﹶﺎﺭ ﹶﻧ ﹶﺒﺎﺗ ﹸﹸﻪ ﴾‪¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG á«°ûÃ ∫hÉëæ°S .‬‬ ‫ﻴﻊ ﹺﰲ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬ ‫ﹶﻳﻨﹶﺎﺑﹺ ﹶ‬
‫‪øe ÌcG òæe ≥«bódG ∞°UƒdG Gòg ¤G ËôµdG ¿BGô≤dG ≥Ñ°S h áÁôµdG äÉjB’G ≈a RÉéYE’G ÖfGƒL ô¡¶f ¿CG ¬≤«aƒJh‬‬
‫‪¿ô≤dG ájGóH ≈a ’G CGóÑJ ⁄ äÉJÉÑædG ≈a Éµ∏«°ùdG Ö«°SÎH á£ÑJôŸG çÉëHC’G Gògh ,¿ÉeõdG øe Éfôb ô°ûY á©HQCG‬‬
‫‪.øjô°û©dG ¿ô≤dG ∞°üàæe ‘ ’G Üƒ∏£ŸG ΩÉªàgC’G ó¡°ûJ ⁄ çÉëHC’G ∂∏J ¿G Éªc ,ô°ûY ™°SÉàdG‬‬
:ÊBGô≤dG Ò°ùØàdG
ΩÉ£◊G -1
‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻣﺎ ﹰﺀ ﹶﻓ ﹶﺴ ﹶﻠ ﹶﻜ ﹸﻪ ﹶﻳﻨﹶﺎﺑﹺ ﹶ‬ ‫ ﴿ ﹶﺃ ﹶ ﹾﱂ ﹶﺗﺮ ﹶﺃ ﱠﻥ ﹶ ﹶ‬:‫)ﺃ( ﻳﻘﻮﻝ ﺍﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻭﺗﻌﺎﱃ ﰱ ﳏﻜﻢ ﺍﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‬
‫ﻴﻊ ﹺﰲ‬ ‫ﺍﷲ ﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹶﻝ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬ ‫ﹶ‬
‫ﱰﺍ ﹸﻩ ﹸﻣ ﹾﺼ ﹶﻔ ﱠﺮ ﹰﺍ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﳚ ﹶﹾﻌ ﹸﻠ ﹸﻪ ﹸﺣ ﹶﻄﺎﻣ ﹰﺎ ﺇﹺ ﱠﻥ ﹺﰲ ﹶﺫﻟﹺ ﹶﻚ ﹶﻟ ﹺﺬ ﹾﻛ ﹶﺮ￯ ﹺ ﹸﻷ ﹺ‬
‫ﻭﱄ‬ ‫ﺽ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹸ ﹾﳜ ﹺﺮ ﹸﺝ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﺯ ﹾﺭ ﹰﻋﺎ ﹸ ﹾﳐﺘ ﹺﹶﻠﻔ ﹰﺎ ﹶﺃ ﹾﻟ ﹶﻮﺍ ﹸﻧ ﹸﻪ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﳞﹺ ﹸ‬
‫ﻴﺞ ﹶﻓ ﹶ ﹶ‬ ‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬‫ﹾﹶ‬
٢١ :‫ﺎﺏ ﴾ ﺍﻟﺰﻣﺮ‬ ‫ﹾﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﻟ ﹶﺒ ﹺ‬
∫õfCG GPEÉa " GQƒ¡W AÉe AÉª°ùdG øe ÉædõfCGh " πLh õY ∫Éb Éªc AÉª°ùdG øe ¢VQC’G ‘ AÉŸG π°UCG ¿CG ¤É©J Èîj
QÉÑch QÉ¨°U ÚH Ée Éfƒ«Y ¬©Ñæjh AÉ°ûj Éªc ¢VQC’G AGõLCG ‘ ¤É©J ¬aô°üj ºK ¢VQC’G ‘ øªc AÉª°ùdG øe AÉŸG
øH »∏Y ÉæKóM ”ÉM »HCG øHG ∫Éb " ¢VQC’G ‘ ™«HÉæj ¬µ∏°ùa " ¤É©Jh ∑QÉÑJ ∫Éb Gò¡dh É¡«dEG áLÉ◊G Ö°ùëH
‘ Éª¡æY ˆG »°VQ ¢SÉÑY øHG øY áeôµY øY ¿É¶≤«dG øH áÑàY áÑ«àc ƒHCG ÉæKóM »∏Y øH hôªY ÉæKóM Ú°ù◊G
øe ∫õf ’EG AÉe ¢VQC’G ‘ ¢ù«d ∫Éb " ¢VQC’G ‘ ™«HÉæj ¬µ∏°ùa AÉe AÉª°ùdG øe ∫õfCG ˆG ¿CG ôJ ⁄CG " ¤É©J ¬dƒb
ÉHòY í∏ŸG Oƒ©j ¿CG √ô°S øªa " ¢VQC’G ‘ ™«HÉæj ¬µ∏°ùa " ¤É©J ¬dƒb ∂dòa √Ò¨J ¢VQC’G ‘ ¥hôY øµdh AÉª°ùdG
øH ó«©°S ∫Ébh AÉª°ùdG øe ¬∏°UCÉa ¢VQC’G ‘ AÉe πc ¿EG »Ñ©°ûdGh ôeÉYh ÒÑL øH ó«©°S ∫Éb . Gòch √ó©°ü«∏a
¤É©J ¬dƒbh É¡∏aÉ°SCG øe ¿ƒ«©dG ™Ñæàa ÉgQGôb ‘ øµ°ù«a ∫ÉÑ÷G ≈∏Y ºcGÎj è∏ãdG ¿CG »æ©j è∏ãdG øe ¬∏°UCG ÒÑL
¬fGƒdCG ÉØ∏à ÉYQR ¢VQC’G øe ™HÉædGh AÉª°ùdG øe ∫RÉædG AÉŸÉH êôîj ºK …CG " ¬fGƒdCG ÉØ∏à ÉYQR ¬H êôîj ºK "
¢ùÑ«dG ¬£dÉN ób GôØ°üe √GÎa π¡àµj ¬HÉÑ°Th ¬JQÉ°†f ó©H …CG " è«¡j ºK " ¬©aÉæeh ¬ëFGhQh ¬eƒ©Wh ¬dÉµ°TCG …CG
Gò¡H ¿hôcòàj øjòdG …CG "ÜÉÑdC’G ‹hC’ iôcòd ∂dP ‘ ¿EG " º£ëàj É°ùHÉj Oƒ©j ºK …CG " ÉeÉ£M ¬∏©éj ºK "
GÒÑc Éeôg Éî«°T Oƒ©j ÜÉ°ûdGh AÉgƒ°T GRƒéY Oƒ©J ºK AÉæ°ùM Iô°†f Iô°†N ¿ƒµJ Gòµg É«fódG ¿CG ¤EG ¿hÈà©«a
É«fódG IÉ«◊G πãe ¤É©J ˆG Üô°†j Ée GÒãch ÒN ¤EG √ó©H ¬dÉM ¿Éc øe ó«©°ùdÉa äƒŸG ¬∏c ∂dP ó©Hh ÉØ«©°V
º¡d Üô°VGh " ¤É©J ∫Éb Éªc ÉeÉ£M ∂dP ó©H ¿ƒµj ºK GQÉªKh ÉYhQR ¬H âÑæjh AÉe øe AÉª°ùdG øe ˆG ∫õæj ÉÃ
≈∏Y ˆG ¿Éch ìÉjôdG √hQòJ Éª«°ûg íÑ°UCÉa ¢VQC’G äÉÑf ¬H §∏àNÉa AÉª°ùdG øe √ÉædõfCG AÉªc É«fódG IÉ«◊G πãe
. "GQóà≤e A»°T πc
‫ﻮﻥ * ﹶﺃ ﹶﺃ ﹾﻧﺘ ﹾﹸﻢ ﹶﺗ ﹾﺰ ﹶﺭ ﹸﻋﻮ ﹶﻧ ﹸﻪ ﹶﺃ ﹾﻡ ﹶﻧ ﹾﺤ ﹸﻦ‬
‫)ﺏ( ﻭﰱ ﻗﺪﺭﺗﻪ ﻋﲆ ﺍﻧﺒﺎﺕ ﺍﻟﺰﺭﻉ ﻭﻟﻮ ﺷﺎﺀ ﻷﻫﻠﻜﻪ ﴿ ﹶﺃ ﹶﻓ ﹶﺮ ﹶﺃ ﹾﻳﺘ ﹾﹸﻢ ﹶﻣﺎ ﹶ ﹾﲢ ﹸﺮ ﹸﺛ ﹶ‬
‫ﻮﻥ * ﹶﻟ ﹾﻮ ﹶﻧ ﹶﺸ ﹸﺎﺀ ﹶ ﹶ‬
٦٥- ٦٣ ‫ﳉ ﹶﻌ ﹾﻠﻨﹶﺎ ﹸﻩ ﹸﺣ ﹶﻄﺎﻣ ﹰﺎ ﹶﻓ ﹶﻈ ﹾﻠﺘ ﹾﹸﻢ ﹶﺗ ﹶﻔ ﱠﻜ ﹸﻬﻮﻥ ﴾ ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﺔ‬ ‫ﺍﻟﺰﺍ ﹺﺭ ﹸﻋ ﹶ‬
‫ﱠ‬
.É¡«a QòÑdGh É¡JQÉKEGh ¢VQC’G ≥°T ƒgh " ¿ƒKô– Ée ºàjCGôaCG " ¤É©J ∫ƒ≤j
äÉjƒàëŸG
.¢VQC’G ‘ ¬àÑæfh √QGôb √ô≤f …òdG øëf πH …CG "¿ƒYQGõdG øëf ΩCG " ¢VQC’G ‘ ¬fƒàÑæJ …CG " ¬fƒYQõJ ºàfCGCG "
Ú°ù◊G øH ó∏ ÉæKóM »eô÷G º∏°ùe »HCG øH º∏°ùe ÉæKóM »°Tô≤dG ó«dƒdG øH óªMCG »æKóM óbh ôjôL øHG ∫Éb
âKôM πb øµdh âYQR ødƒ≤J ’ " º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb : ∫Éb Iôjôg »HCG øY óª øY ΩÉ°ûg øY
QGõÑdG √GhQh " ¿ƒYQGõdG øëf ΩCG ¬fƒYQõJ ºàfCGCG ¿ƒKô– Ée ºàjCGôaCG " ¤É©J ¬dƒb ¤EG ™ª°ùJ ⁄CG Iôjôg ƒHCG ∫Éb "
π«YÉª°SEG øH ≈°Sƒe ÉæKóM »HCG ÉæKóM ”ÉM »HCG øHG ∫Ébh . ¬H »eô÷G º∏°ùe øY º«MôdG óÑY øH óª øY
¿Éc ¬fCG …QóŸG ôéM øY ihQh ÉæKôM Gƒdƒb øµdh ÉæYQR Gƒdƒ≤J ’ : øªMôdG óÑY »HCG øY AÉ£Y øY OÉªM ÉæKóM
. ÜQ Éj âfCG πH ∫ƒ≤j É¡dÉãeCGh " ¿ƒYQGõdG øëf ΩCG ¬fƒYQõJ ºàfCGCG " CGôb GPEG
AÉ°ûf ƒdh ºµH áªMQ ºµd √Éæ«≤HCGh ÉæàªMQh ÉæØ£∏H √ÉæàÑfCG øëf …CG " ÉeÉ£M √Éæ∏©÷ AÉ°ûf ƒd " ¤É©J ¬dƒbh
¿ƒ¡µØJ ºà∏¶a " √OÉ°üëà°SGh ¬FGƒà°SG πÑb √Éæ°ùÑjC’ …CG ÉeÉ£M √Éæ∏©÷
‫)ﺝ( ﻭﰱ ﻭﺻﻒ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﴿ ﹾﺍﻋ ﹶﻠ ﹸﻤﻮﺍ ﹶﺃﻧ ﹶﱠﲈ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﳊ ﹶﻴﺎ ﹸﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﹶﻟ ﹺﻌ ﹲﺐ ﹶﻭ ﹶ ﹾﳍ ﹲﻮ ﹶﻭ ﹺﺯﻳﻨ ﹲﹶﺔ ﹶﻭ ﹶﺗ ﹶﻔ ﹸ‬
‫ﺎﺧ ﹲﺮ ﹶﺑ ﹾﻴﻨ ﹸﹶﻜ ﹾﻢ ﹶﻭ ﹶﺗ ﹶﻜﺎ ﹸﺛ ﹲﺮ ﹺﰲ‬
‫ﻮﻥ ﹸﺣ ﹶﻄﺎﻣ ﹰﺎ ﹶﻭ ﹺﰲ ﹾﺍﻵ ﹺﺧ ﹶﺮ ﹺﺓ‬ ‫ﱰﺍ ﹸﻩ ﹸﻣ ﹾﺼ ﹶﻔ ﱠﺮ ﹰﺍ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﻳ ﹸﻜ ﹸ‬ ‫ﺚ ﹶﺃ ﹾﻋ ﹶﺠ ﹶﺐ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻜ ﱠﻔ ﹶ‬
‫ﺎﺭ ﹶﻧ ﹶﺒﺎﺗ ﹸﹸﻪ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﳞﹺ ﹸ‬
‫ﻴﺞ ﹶﻓ ﹶ ﹶ‬ ‫ﺍﻝ ﹶﻭ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﻭ ﹶﻻ ﹺﺩ ﹶﻛ ﹶﻤﺜﹶﻞﹺ ﹶﻏ ﹾﻴ ﹴ‬ ‫ﹾﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﻣ ﹶﻮ ﹺ‬
‫ﺍﺏ ﹶﺷ ﹺﺪﻳﺪﹲ ﹶﻭ ﹶﻣﻐﹾ ﹺﻔ ﹶﺮ ﹲﺓ ﹺﻣ ﹶﻦ ﺍﷲﹺ ﹶﻭ ﹺﺭ ﹾﺿ ﹶﻮ ﹲﺍﻥ ﹶﻭ ﹶﻣﺎ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﳊ ﹶﻴﺎ ﹸﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﺇﹺ ﱠﻻ ﹶﻣﺘ ﹸ‬
٢٠: ‫ﹶﺎﻉ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻐ ﹸﺮﻭ ﹺﺭ ﴾ ﺍﳊﺪﻳﺪ‬ ‫ﹶﻋ ﹶﺬ ﹲ‬
‘ ôKÉµJh ºµæ«H ôNÉØJh áæjRh ƒ¡dh Ö©d É«fódG IÉ«◊G É‰EG " É¡d Gô≤h É«fódG IÉ«◊G ôeCG Éægƒe ¤É©J ∫ƒ≤j
AÉ°ùædG øe äGƒ¡°ûdG ÖM ¢SÉæ∏d øjR " ¤É©J ∫Éb Éªc Gòg É¡∏gCG óæY ÉgôeCG π°UÉM É‰EG …CG " O’hC’Gh ∫GƒeC’G
ˆGh É«fódG IÉ«◊G ´Éàe ∂dP çô◊Gh ΩÉ©fC’Gh áeƒ°ùŸG π«ÿGh á°†ØdGh ÖgòdG øe Iô£æ≤ŸG ÒWÉæ≤dGh ÚæÑdGh
ƒgh " å«Z πãªc " ∫É≤a á∏FGR áª©fh á«fÉa IôgR É¡fCG ‘ É«fódG IÉ«◊G πãe ¤É©J Üô°V ºK " ÜBÉŸG ø°ùM √óæY
" ¤É©J ¬dƒbh . "Gƒ£æb Ée ó©H øe å«¨dG ∫õæj …òdG ƒgh " ¤É©J ∫Éb Éªc ¢SÉædG •ƒæb ó©H »JCÉj …òdG ô£ŸG
Öé©J ∂dòc ∂dP ´GQõdG Öé©j Éªch å«¨dÉH âÑf …òdG ´QõdG ∂dP äÉÑf ´GQõdG Öé©j …CG " ¬JÉÑf QÉØµdG ÖéYCG
ÉeÉ£M ¿ƒµj ºK GôØ°üe √GÎa è«¡j ºK ". É¡«dEG ¢SÉædG π«eCGh É¡«∏Y A»°T ¢UôMCG º¡fEÉa QÉØµdG É«fódG IÉ«◊G
É°ùÑj Ò°üj …CG ÉeÉ£M ¬∏c ∂dP ó©H ¿ƒµj ºK Gô°†f Gô°†N ¿Éc Ée ó©H GôØ°üe √GÎa ´QõdG ∂dP è«¡j …CG "
√ôªY ∫hCG ‘ ∂dòc ¿ƒµj ¿É°ùfE’Gh AÉgƒ°T GRƒéY ¿ƒµJ ºK π¡àµJ ºK áHÉ°T ’hCG ¿ƒµJ É«fódG IÉ«◊G Gòµg Éª£ëàe
ºK √Gƒb ¢†©H ó≤Øjh ¬YÉÑW Ò¨ààa ádƒ¡µdG ‘ ´ô°ûj ¬fEG ºK ô¶æŸG »¡H ±É£YC’G Úd ÉjôW É°†Z ¬HÉÑ°T ¿GƒØæYh
øe ºµ≤∏N …òdG ˆG " ¤É©J ∫Éb Éªc Ò°ù«dG A»°ûdG √õé©j ácô◊G π«∏b iƒ≤dG ∞«©°V GÒÑc Éî«°T Ò°ü«a Èµj
¿Éc ÉŸh " ôjó≤dG º«∏©dG ƒgh AÉ°ûj Ée ≥∏îj ÉÑ«°Th ÉØ©°V Iƒb ó©H øe π©L ºK Iƒb ∞©°V ó©H øe π©L ºK ∞©°V
ÖZQh ÉgôeCG øe QòM ádÉ ’ áæFÉc IôNB’G ¿CGh ádÉ ’ É¡ZGôah É¡FÉ°†≤fGh É«fódG ∫GhR ≈∏Y ’GO πãŸG Gòg
Qhô¨dG ´Éàe ’EG É«fódG IÉ«◊G Éeh ¿Gƒ°VQh ˆG øe IôØëh ójó°T ÜGòY IôNB’G ‘h " ∫É≤a ÒÿG øe É¡«a Éª«a
¬dƒbh . ¿Gƒ°VQh ˆG øe IôØë ÉeEGh ójó°T ÜGòY ÉeEG : Gòg ÉeEGh Gòg ÉeEG ’EG áÑjô≤dG á«JB’G IôNB’G ‘ ¢ù«dh …CG "
ó≤à©j ≈àM ¬Ñé©Jh É¡H Î¨j ¬fEÉa ¬«dEG øcQ øŸ QÉZ ¿Éa ´Éàe »g …CG " Qhô¨dG ´Éàe ’EG É«fódG IÉ«◊G Éeh " ¤É©J
äÉjƒàëŸG
ÜôM øH »∏Y ÉæKóM ôjôL øHG ∫Éb . IôNB’G QGódG ¤EG áÑ°ùædÉH á∏«∏b IÒ≤M »gh ÉgAGQh OÉ©e ’h ÉgGƒ°S QGO ’ ¿CG
ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb : ∫Éb Iôjôg »HCG øY áª∏°S »HCG øY hôªY øH óª ÉæKóM »HQÉëŸG ÉæKóM »∏°UƒŸG
Gògh " Qhô¨dG ´Éàe ’EG É«fódG IÉ«◊G Éeh " GhAôbG É¡«a Éeh É«fódG øe ÒN áæ÷G ‘ •ƒ°S ™°Vƒe " º∏°Sh ¬«∏Y
øY ÉªgÓc ™«chh Ò‰ øHG ÉæKóM óªMCG ΩÉeE’G ∫Ébh . º∏YCG ˆGh IOÉjõdG √òg ¿hóH í«ë°üdG ‘ âHÉK åjó◊G
∑Gô°T øe ºcóMCG ¤EG ÜôbCG áæé∏d " º∏°Sh ¬«∏Y ˆG ≈∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb : ∫Éb ˆG óÑY øY ≥«≤°T øY ¢ûªYC’G
åjó◊G Gòg »Øa ¬H ¢ûªYC’G øY …QƒãdG åjóM øe ¥ÉbôdG ‘ …QÉîÑdG ¬LGôNEÉH OôØfG " ∂dP πãe QÉædGh ¬∏©f
äGÒÿG ¤EG IQOÉÑŸG ≈∏Y ¤É©J ˆG ¬ãM Gò¡∏a ∂dòc ôeC’G ¿Éc GPEGh ¿É°ùfE’G øe ô°ûdGh ÒÿG ÜGÎbG ≈∏Y π«dO
äÉLQódGh ÜGƒãdG ¬d π°üëjh ä’õdGh ÜƒfòdG ¬æY ôØµJ »àdG äÉeôëŸG ∑ôJh äÉYÉ£dG π©a øe
ó«°ü◊Gh º«°û¡dG -2
‫ﺽ ﹶﻓ ﹶﺄ ﹾﺻ ﹶﺒ ﹶﺢ ﹶﻫ ﹺﺸﻴ ﹰﲈ ﹶﺗ ﹾﺬ ﹸﺭﻭ ﹸﻩ‬ ‫ﺎﺕ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬ ‫ﺎﺧ ﹶﺘ ﹶﻠ ﹶﻂ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﻧ ﹶﺒ ﹸ‬
‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻓ ﹾ‬ ‫ﹶ‬
‫ﺍﴐ ﹾﺏ ﹶ ﹸﳍ ﹾﻢ ﹶﻣ ﹶﺜ ﹶﻞ ﹾ ﹶ‬
‫﴿ ﹶﻭ ﹾ ﹺ‬
٤٥ :‫ﳾ ﹴﺀ ﹸﻣ ﹾﻘﺘ ﹺﹶﺪﺭ ﹰﺍ ﴾ ﺍﻟﻜﻬﻒ‬ ‫ﺍﷲ ﹶﻋ ﹶﲆ ﹸﻛ ﱢﻞ ﹶ ﹾ‬ ‫ﺎﻥ ﹸ‬ ‫ﺎﺡ ﹶﻭ ﹶﻛ ﹶ‬
‫ﺍﻟﺮ ﹶﻳ ﹸ‬
‫ﱢ‬
øe √ÉædõfCG AÉªc " É¡FÉ°†≤fGh É¡FÉæah É¡dGhR ‘ É«fódG IÉ«◊G πãe ¢SÉæ∏d óª Éj " Üô°VGh " ¤É©J ∫ƒ≤j
Gòg ó©H ºK Iô°†ædGh QƒædGh ôgõdG √ÓYh ø°ùMh Ö°ûa Ö◊G øe É¡«a Ée …CG " ¢VQC’G äÉÑf ¬H §∏àNÉa AÉª°ùdG
≈∏Y ˆG ¿Éch " ∫Éª°ûdG äGPh Úª«dG äGP ¬Mô£Jh ¬bôØJ …CG " ìÉjôdG √hQòJ " É°ùHÉj " Éª«°ûg íÑ°UCG " ¬∏c
πãŸG Gò¡H É«fódG IÉ«◊G πãe ˆG Üô°†j Ée GÒãch ∫É◊G √ògh ∫É◊G √òg ≈∏Y QOÉb ƒg …CG " GQóà≤e A»°T πc
É‡ ¢VQC’G äÉÑf ¬H §∏àNÉa AÉª°ùdG øe √ÉædõfCG AÉªc É«fódG IÉ«◊G πãe É‰EG " ¢ùfƒj IQƒ°S ‘ ¤É©J ∫Éb Éªc
ºK ¢VQC’G ‘ ™«HÉæj ¬µ∏°ùa AÉe AÉª°ùdG øe ∫õfCG ˆG ¿CG ôJ ⁄CG " ôeõdG ‘ ∫Ébh ájB’G " ΩÉ©fC’Gh ¢SÉædG πcCÉj
ôNÉØJh áæjRh ƒ¡dh Ö©d É«fódG IÉ«◊G É‰CG Gƒª∏YG " ójó◊G IQƒ°S ‘ ∫Ébh ájB’G " ¬fGƒdCG ÉØ∏à ÉYQR ¬H êôîj
Iô°†N É«fódG " í«ë°üdG åjó◊G ‘h ájB’G " ¬JÉÑf QÉØµdG ÖéYCG å«Z πãªc O’hC’Gh ∫GƒeC’G ‘ ôKÉµJh ºµæ«H
." Iƒ∏M
‫ﺎﺱ ﹶﻭ ﹾ ﹶ‬ ‫ﺽ ﹺﳑﱠﺎ ﹶﻳ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻞ ﺍﻟ ﱠﻨ ﹸ‬ ‫ﺎﺕ ﹾ ﹶ‬ ‫ﺎﺧ ﹶﺘ ﹶﻠ ﹶﻂ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﻧ ﹶﺒ ﹸ‬‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻓ ﹾ‬ ‫ﹶ‬
‫ﺍﻷﻧ ﹶﹾﻌ ﹸﺎﻡ ﹶﺣ ﱠﺘﻰ‬ ‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬ ‫ﺎﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﹶﻛ ﹶﲈ ﹴﺀ ﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹾﻟﻨﹶﺎ ﹸﻩ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬
‫﴿ ﺇﹺﻧ ﹶﱠﲈ ﹶﻣ ﹶﺜ ﹸﻞ ﹾ ﹶ‬
‫ﻼ ﹶﺃ ﹾﻭ ﹶﳖﹶﺎﺭ ﹰﺍ ﹶﻓ ﹶﺠ ﹶﻌ ﹾﻠﻨ ﹶ‬
‫ﹶﺎﻫﺎ‬ ‫ﺎﻫﺎ ﹶﺃ ﹾﻣ ﹸﺮ ﹶﻧﺎ ﹶﻟ ﹾﻴ ﹰ‬
‫ﻭﻥ ﹶﻋ ﹶﻠ ﹾﻴ ﹶﻬﺎ ﹶﺃ ﹶﺗ ﹶ‬
‫ﺎﺩ ﹸﺭ ﹶ‬ ‫ﹶﺖ ﹶﻭ ﹶﻇ ﱠﻦ ﹶﺃ ﹾﻫ ﹸﻠ ﹶﻬﺎ ﹶﺃ ﱠ ﹸﳖ ﹾﻢ ﹶﻗ ﹺ‬
‫ﺽ ﹸﺯ ﹾﺧ ﹸﺮ ﹶﻓ ﹶﻬﺎ ﹶﻭﺍﺯﱠ ﱠﻳﻨ ﹾ‬ ‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹸ‬ ‫ﺕ ﹾﹶ‬ ‫ﺇﹺ ﹶﺫﺍ ﹶﺃ ﹶﺧ ﹶﺬ ﹺ‬
٢٤ :‫ﻭﻥ ﴾ ﻳﻮﻧﺲ‬ ‫ﺎﺕ ﻟﹺ ﹶﻘ ﹾﻮ ﹴﻡ ﹶﻳ ﹶﺘ ﹶﻔ ﱠﻜ ﹸﺮ ﹶ‬‫ﺲ ﹶﻛ ﹶﺬﻟﹺ ﹶﻚ ﹸﻧ ﹶﻔ ﱢﺼ ﹸﻞ ﹾﺍﻵ ﹶﻳ ﹺ‬ ‫ﺎﻷ ﹾﻣ ﹺ‬‫ﹶﺣ ﹺﺼﻴﺪ ﹰﺍ ﹶﻛ ﹶﺄ ﹾﻥ ﹶ ﹾﱂ ﺗﹶﻐﹾ ﹶﻦ ﺑﹺ ﹾ ﹶ‬
øe ˆG ¬LôNCG …òdG äÉÑædÉH É¡dGhRh É¡FÉ°†≤fG áYô°Sh É¡àæjRh É«fódG IÉ«◊G Iôgõd Óãe ¤É©Jh ∑QÉÑJ Üô°V
äÉjƒàëŸG
ΩÉ©fC’G πcCÉJ Éeh É¡aÉæ°UCGh É¡YGƒfCG ±ÓàNG ≈∏Y QÉªKh ´hQR øe ¢SÉædG πcCÉj É‡ AÉª°ùdG øe ∫õfCG AÉÃ ¢VQC’G
êôN ÉÃ âæ°ùM …CG " âæjRGh " á«fÉØdG É¡àæjR …CG " É¡aôNR ¢VQC’G äòNCG GPEG ≈àM " ∂dP ÒZh Ö°†bh ÜCG øe
¿hQOÉb º¡fCG " Égƒ°SôZh ÉgƒYQR øjòdG " É¡∏gCG øXh " ¿GƒdC’Gh ∫Éµ°TC’G áØ∏à Iô°†f QƒgR øe ÉgÉHQ ‘
É¡bGQhCG â°ùÑjCÉa IOQÉH Iójó°T íjQ hCG á≤YÉ°U É¡JAÉL PEG ∂dòc ºg Éªæ«Ña ÉgOÉ°üMh ÉgPGòL ≈∏Y …CG " É¡«∏Y
IQÉ°†ædGh Iô°†ÿG ó©H É°ùHÉj …CG " Gó«°üM ÉgÉæ∏©éa GQÉ¡f hCG Ó«d ÉfôeCG ÉgÉJCG " ¤É©J ∫Éb Gò¡dh ÉgQÉªK âØ∏JCGh
QƒeC’G Gòµgh º©æJ ⁄ ¿CÉc ø¨J ⁄ ¿CÉc : IOÉàb ∫Ébh ∂dP πÑb Éæ«M âfÉc Ée É¡fCÉc …CG " ¢ùeC’ÉH ø¨J ⁄ ¿CÉc "
πg ¬d ∫É≤«a á°ùªZ QÉædG ‘ ¢ùª¨«a É«fódG πgCG º©fCÉH ≈JDƒj " åjó◊G ‘ AÉL Gò¡dh . øµJ ⁄ É¡fCÉc É¡dGhR ó©H
ºK á°ùªZ º«©ædG ‘ ¢ùª¨«a É«fódG ‘ ÉHGòY ¢SÉædG ó°TCÉH ≈JDƒjh ’ ∫ƒ≤«a ? §b º«©f ∂H ôe πg ? §b GÒN âjCGQ
⁄ ¿CÉc ÚªKÉL ºgGQO ‘ GƒëÑ°UCÉa " Úµ∏¡ŸG øY GQÉÑNEG ¤É©J ∫Ébh " ’ ∫ƒ≤«a ? §b É°SDƒH âjCGQ πg ¬d ∫É≤j
Gò¡H ¿hÈà©«a " ¿hôµØàj Ωƒ≤d " ádOC’Gh èé◊G ÚÑf …CG " äÉjB’G π°üØf ∂dòc " ¤É©J ∫Éb ºK " É¡«a Gƒæ¨j
É¡©ÑW øe ¿EÉa º¡æY É¡à∏ØJh Égó«YGƒÃ º¡à≤Kh º¡æµ“h É¡H ºgQGÎZG ™e É©jô°S É¡∏gCG øe É«fódG ∫GhR ‘ πãŸG
¬HÉàc øe ájBG Ée ÒZ ‘ ¢VQC’G äÉÑæH É«fódG πãe ¤É©J ˆG Üô°V óbh É¡æe Üôg øŸ Ö∏£dGh É¡Ñ∏W ø‡ Üô¡dG
¢VQC’G äÉÑf ¬H §∏àNÉa AÉª°ùdG øe √ÉædõfCG AÉªc É«fódG IÉ«◊G πãe º¡d Üô°VGh " ∞¡µdG IQƒ°S ‘ ∫É≤a õjõ©dG
∂dòH ˆG Üô°†j ójó◊Gh ôeõdG IQƒ°S ‘ Gòch " GQóà≤e A»°T πc ≈∏Y ˆG ¿Éch ìÉjôdG √hQòJ Éª«°ûg íÑ°UCÉa
øY QÉæjO øH hôªY øY áæ««Y øHG ÉæKóM õjõ©dG óÑY ÉæKóM çQÉ◊G »æKóM : ôjôL øHG ∫Ébh . É«fódG IÉ«◊G πãe
≈∏Y CGô≤j ºµ◊G øHG »æ©j ¿Ghôe â©ª°S : ∫Éb ΩÉ°ûg øH çQÉ◊G øH øªMôdG óÑY øH ôµH »HCG øH øªMôdG óÑY
â°ù«dh É¡JCGôb ób : ∫Éb " É¡∏gCG ÜƒfòH ’EG º¡µ∏¡«d ˆG ¿Éc Éeh É¡«∏Y ¿hQOÉb º¡fCG É¡∏gCG øXh âæjRGh " : ÈæŸG
Gòµg : ∫É≤a ¢SÉÑY øHG ¤EG Gƒ∏°SQCÉa ¢SÉÑY øHG ÉgDhô≤j Gòµg : ¢SÉÑY øH ˆG óÑY øH ¢SÉÑY ∫É≤a ∞ë°üŸG ‘
. Ò°ùØà∏d äójR É¡fCÉch áÑjôZ IAGôb √ògh Ö©c øH »HCG ÊCGôbCG
»ª∏©dG RÉéYE’G ÖfGƒL

¬ª£– ‘ √QhOh äÉÑædG ‘ Éµ∏«°ùdG Ö«°SôJ
‘ äÉÑædG ‘ óLGƒàJ Éµ∏«°ùdG ,Éµ∏«°ùdG »g º£ëàdG ¢üFÉ°üN É¡dh äÉÑædG ‘ Ö°SÎJ ô°UÉæY ºgCG ¿CG ßMÓj
É°Uƒ°üN äÉÑædG ¥GQhCÉH IOó øcÉeCG ‘ Ö°SÎJh êÉLõdG äÉfƒµe ≈gh (phytolith) ájôéM äGQƒ∏H Qƒ°U
¤EG áÑ°ùædG π°üJ å«M AÉŸG ôaƒJ ádÉM ‘ ≈∏YCG ¿ƒµJh IQòdGh íª≤dGh Ò©°ûdG πãe IóMGƒdG á≤∏ØdG äGhP äÉJÉÑf
Dry matter áaÉ÷G IOÉŸG øe % 10 øe ÌcCG
ΩÉ£◊G -1
çÓãdG äÉjB’G ‘ äOQh »àdG �ÉeÉk £n M�
o ¤É©J ¬dƒb Gójó–h ójó◊Gh á©bGƒdGh ôeõdG Qƒ°S äÉjBG ‘ ô¶ædG óæY
äÉjƒàëŸG
Éµ∏«°ùdG Ö«°SôJ ≈∏Y ¬«dÉY √Qób É¡dh (Ò©°ûdGh íª≤dÉc äÉ«∏«éædG) ´hQõdG »g Éæg IQƒcòŸG äÉJÉÑædG ¿CG ó‚
äÉaB’Gh ¢VGôeCÓd ¬ehÉ≤eh áfhôeh √ƒb É¡«£©J å«M áÄ«°ùdG á«NÉæŸG ±hô¶dG øe É¡d ájÉªM
:É¡ªgCG πeGƒY áYƒªéÃ Oóëàj Éµ∏«°ùdG Ö«°SôJ
äÉÑædG ´ƒf -1
AGõLCG ™«ªL ‘ Ö«°SÎdG ≈∏Y ¬«dÉY √Qób É¡d ô°ûÑdG äƒb ‘ ¢SÉ°SC’G Éªgh Ò©°ûdGh íª≤dG É¡æeh äÉ«∏«éædG
áHÎdG ‘ ÖFGòdG SiO2(OH)4 ∂«µ«∏«°ùdG ¢†ªM IQƒ°U ‘ Éµ«°ùdG ¢üà“ å«M ¿É≤«°Sh ¥GQhCG øe äÉÑædG
‫ﻮﻥ ﹶﺳ ﹾﺒ ﹶﻊ ﹺﺳﻨﹺﲔﹶ ﹶﺩ ﹶﺃﺑ ﹰﺎ ﹶﻓ ﹶﲈ ﹶﺣ ﹶﺼﺪﺗ ﹾﱡﻢ ﹶﻓ ﹶﺬ ﹸﺭﻭ ﹸﻩ‬ ‫∞ ﴿ ﹶﻗ ﹶ‬°Sƒj Éfó«°S á°üb ‘ Éªc ´QõdÉH áMGô°U IQƒcòe ≈gh
‫ﺎﻝ ﹶﺗ ﹾﺰ ﹶﺭ ﹸﻋ ﹶ‬
QôëàJh ,IÒÑc ¬«ªµH óLƒJ ÉeóæY É°Uƒ°üNh º£ëàj ¬aÉØL ó©H äÉÑædG π©Œ ﴾‫ﻮﻥ‬ ‫ﻼ ﱢﳑﱠﺎ ﹶﺗ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻠ ﹶ‬
‫ﹺﰱ ﹸﺳ ﹾﻨ ﹸﺒ ﹺﻠ ﹺﻪ ﱠﺇﻻ ﹶﻗ ﹺﻠﻴ ﹰ‬
äÉ«∏«éædG øe ´ƒf πµdh ,¢VQC’G ≈∏Y §≤°ùJh äÉÑædG áé°ùfCG øe Éµ∏«°ùdG øe áfƒµŸG ájôé◊G äGQƒ∏ÑdG √òg
á«∏ÿG øe áØ∏à øcÉeCG ‘ Ö«°SÎdG ºàjh √õ«‡ äGQƒ∏H
AÉŸG -2
RÉéYE’G ßMÓf Éægh Ò©°ûdGh íª≤dG πãe π«°UÉëŸG áYGQR ‘ É°Uƒ°üNh äÉÑædG IÉ«M IQhO ΩÉ“E’ …Qhô°V ƒgh
‫ﺍﷲ ﹶﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹶﻝ ﹺﻣ ﹶﻦ‬
‫ ﴿ ﹶﺃ ﹶ ﹾﱂ ﹶﺗ ﹶﺮ ﹶﺃ ﱠﻥ ﹶ‬AÉŸG É¡H ôaƒàe ™«HÉæj íÑ°UCGh ¢VQC’G ¬àHô°ûJh AÉª°ùdG øe ∫õf …òdG AÉŸG ∞°Uh ‘
‫ﺚ ﹶﺃ ﹾﻋ ﹶﺠ ﹶﺐ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻜ ﱠﻔ ﹶ‬
‫ ﻭﻟﻜﻨﻪ ﻻ ﻳﻨﻄﺒﻖ‬.﴾ ‫ﺎﺭ ﹶﻧ ﹶﺒﺎﺗ ﹸﹸﻪ‬ ‫ﺽ ﴾ ﻭﺍﻟﻐﻴﺚ ﴿ ﹶﻛ ﹶﻤﺜﹶﻞﹺ ﹶﻏ ﹾﻴ ﹴ‬ ‫ﻴﻊ ﹺﰲ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬ ‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻣﺎ ﹰﺀ ﹶﻓ ﹶﺴ ﹶﻠ ﹶﻜ ﹸﻪ ﹶﻳﻨﹶﺎﺑﹺ ﹶ‬
‫ﱠ‬
‫ﻋﲆ ﺣﺎﻟﻪ ﺍﳍﺸﻴﻢ ﺣﻴﺚ ﺗﺴﺎﻗﻂ ﺍﳌﻄﺮ ﻭﺗﺒﺨﺮ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﻭﻛﺎﻥ ﺍﻟﻨﺒﺎﺕ ﺿﻌﻴﻔﺎ ﻭﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻦ ﺍﳊﻮﻟﻴﺎﺕ ﺍﻟﻨﺒﺎﺗﻴﺔ‬
‫ﹶ‬
﴾ ‫ﺎﺡ‬ ‫ﺍﻟﺘﻲ ﺗﻨﺘﻤﻲ ﺇﱃ ﻋﺎﺋﻼﺕ ﳐﺘﻠﻔﺔ ﴿ ﹶﻓﺄ ﹾﺻ ﹶﺒ ﹶﺢ ﹶﻫ ﹺﺸﻴ ﹰﲈ ﹶﺗ ﹾﺬ ﹸﺭﻭ ﹸﻩ ﱢ‬
‫ﺍﻟﺮ ﹶﻳ ﹸ‬
áHÎdG ´ƒf -3
¬«dÉY ¬Ñ°ùf É¡H á«∏eôdG áHÎdGh ¬àé°ùfCG ‘ Ö°SÎJh äÉÑædG É¡°üàÁ å«M áHÎdG øe É°SÉ°SCG Éµ∏«°ùdG Qó°üe
øY åjó◊G Éæg Oƒ°ü≤ŸGh ÉgÒZ ‘ É¡æe »∏YG á«∏eôdG áHÎdG äÉJÉÑf ‘ Éµ∏«°ùdG ¬Ñ°ùf ¿Éa ‹ÉàdÉHh Éµ∏«°ùdG øe
ä’É◊G ™«ªL ‘ ¬«∏eQ ¬HôJ
Üô°ûàdG πeÉ©e ¿ƒµj Éægh) AÉŸG ¢VQC’G âHô°ûJ AÉª°ùdG øe ô£ŸG ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG ∫õfCG :ôeõdG IQƒ°S ‘
¢VQC’G øe ¢†Øîæe ôNBG ™bƒe ‘ êôîj AÉŸG Gòg ¿CG å«ëH (¢VQC’G øWÉH ¤EG ô£ŸG AÉe QhôÃ íª°ùj ‹ÉY áHÎ∏d
∞∏à ÉYQR ¬H ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG êôNCG ´ƒÑæj IQƒ°U ‘ ôNBG ™°Vƒe øe êôN …òdG AÉŸG Gòg ,™«HÉæj IQƒ°U ‘
Ö«JÎdGh ájhô∏d ºãH ájB’G äCGóH É°†jCG Éægh ﴾‫ﻴﺞ ﹶﻓ ﹶ ﹶﱰﺍ ﹸﻩ ﹸﻣ ﹾﺼ ﹶﻔ �ﺮﺍ‬
‫¬ ﴿ ﹸﺛ ﱠﻢ﴾ ﻟﻠﱰﺗﻴﺐ ﴿ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﳞﹺ ﹸ‬dƒb ßMÓfh ¿GƒdC’G
äÉjƒàëŸG
﴾ ‫√ ﴿ ﹸﺛ ﱠﻢ ﹶﳚ ﹶﹾﻌ ﹸﻠ ﹸﻪ ﹸﺣ ﹶﻄﺎﻣ ﹰﺎ‬QGôØ°UG CGóHh ´QõdG êÉg å«M

GAóH ´hQõdG ƒªæd á«©«Ñ£dG πMGôŸG »g √òg ¿CG ßMÓŸG øeh ﴾‫﴿ﺣ ﹶﻄﺎ ﹰﻣﺎ‬
‫ ﹸ‬äÉÑædG IÉ«M ‘ á«FÉ¡f á∏Môe ≈gh
íª≤dGh Ò©°ûdG ‘ Éªc á«YGQõdG π«°UÉëŸG ≈∏Y ≥Ñ£æj Gògh ,º£ëàdGh QGôØ°U’Gh QGô°†N’Gh äÉÑfE’G øe
√ògh ájhGôë°üdG ≥WÉæŸG ‘ ™«HÉæ«dG ≈∏Y AGò¨∏d Qó°üªc ´QõJ Ée ÉÑdÉZ »àdGh (IóMGƒdG á≤∏ØdG äGhP äÉJÉÑf)
.Éµ∏«°ùdG Ö«°SôJ ≈∏Y É¡JQó≤H õ«ªàJ äÉJÉÑædG
¤EG IQÉ°TE’G Éæg h ,áYGQõdGh çô◊G OGóYEG øe ô°UÉæ©dG πc ¬d ôaƒàJ πeÉµàe »YGQR ΩÉ¶f Éæg :á©bGƒdG IQƒ°S ‘
Gòg º«£– ≈∏Y QOÉb ˆG øµdh ,ôeõdG IQƒ°S äÉjBG ≈∏Y ≥Ñ£æjh áYGQõdG ‘ çóëj ÉŸ ∞°Uh Éægh ,É°†jCG ΩÉ£◊G
OÉ°ü◊G πÑb ≈àM äÉÑædG áé°ùfCG ‘ âÑ°SôJ ób ¿ƒµJ Éµ∏«°ùdG ¿ÉH ¿BGô≤dG RÉéYG ∑Éægh ,¬é°†f πÑb ´QõdG
äô°†NCÉa ,±ÉØ÷G ó©H AÉL å«¨dG ¿CG å«M AÉŸG Iôah ‘ ôeõdG IQƒ°S ¬Ñ°ûJ πMGôŸG Éægh :ójó◊G IQƒ°S ≈ah
çÓKh Éæg §≤a ÚJôe äQôµJ ºK âfÉc ¿Gh ™«HÉæ«dG ádÉM ≈a ¬«∏Y ≈gÉ‡ πbCG AÉŸG á«ªc Éægh ´QõdG É‰h ¢VQC’G
.Éfƒ«Y QÉ°Uh ¢VQC’ÉH øµ°S …òdG AÉŸG øY å«¨dG ±ÓàNG ¤EG ™Lôj Gògh ∑Éæg äGôe
ó«°ü◊Gh º«°û¡dG -2
∂∏°ùj ⁄ ¬fCG Éªc å«¨dÉH ¢ù«d AÉŸG Gògh) AÉª°ùdG øe ∫õf AÉÃ É«fódG ¬«Ñ°ûJ Éæg :∞¡µdG IQƒ°ùH áfQÉ≤ŸG óæYh
è«¡j ⁄h äÉÑfE’G ‘ áYô°ùdG äOÉaCG AÉØdGh AÉŸG Gòg á∏b ≈∏Y ∂dP ∫Oh (∂dP ó©H ÉYƒÑæj ¿ƒµ«d ¢VQC’G ‘ ¬≤jôW
§«∏N Gòg ¿C’ ¬∏«∏b Éæg Éµ∏«°ùdG áÑ°ùf âfÉch AÉŸG á∏≤d »©«Ñ£dG √ƒ‰ πªàµj ⁄ ¬fC’ Éª«°ûg íÑ°UCG πH ôØ°üj ⁄h
‫ﺎﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ‬ ‫ﺍﴐ ﹾﺏ ﹶ ﹸﳍ ﹾﻢ ﹶﻣ ﹶﺜ ﹶﻞ ﹾ ﹶ‬
‫ ﴿ ﹶﻭ ﹾ ﹺ‬.Éª«°ûg ¿ƒµJ √ògh äÉ«∏«éædG ‘ ∫É◊G ƒg Éªc ÉYhQR â°ù«dh äÉJÉÑædG øe
‫ﺍﻷﺭ ﹺ ﹶ‬ ‫ﺎﺧ ﹶﺘ ﹶﻠ ﹶﻂ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﻧﺒ ﹸ ﹶ‬ ‫ﹶ‬
‫ﳾ ﹴﺀ‬ ‫ﺎﻥ ﹸ‬
‫ﺍﷲ ﹶﻋ ﹶﲆ ﹸﻛ ﱢﻞ ﹶ ﹾ‬ ‫ﺎﺡ ﹶﻭ ﹶﻛ ﹶ‬ ‫ﺽ ﹶﻓﺄ ﹾﺻ ﹶﺒ ﹶﺢ ﹶﻫ ﹺﺸﻴ ﹰﲈ ﹶﺗ ﹾﺬ ﹸﺭﻭ ﹸﻩ ﱢ‬
‫ﺍﻟﺮ ﹶﻳ ﹸ‬ ‫ﺎﺕ ﹾ ﹾ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻓ ﹾ‬
‫ﹶﻛ ﹶﲈ ﹴﺀ ﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹾﻟﻨﹶﺎ ﹸﻩ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬
٤٥ :‫ﹸﻣ ﹾﻘﺘ ﹺﹶﺪ ﹰﺭﺍ ﴾ ﺍﻟﻜﻬﻒ‬
¢SÉædG πcCÉj å«M ¢VQC’G ¬àÑæJ ÉŸ í«°VƒJ »¡a ∞¡µdG IQƒ°S äÉjBG øe Ó«°üØJ ÌcCG ¢ùfƒj IQƒ°S äÉjBG ‘ Éægh
‫ﺎﺓ ﺍﻟﺪﱡ ﹾﻧ ﹶﻴﺎ ﹶﻛ ﹶﲈ ﹴﺀ ﹶﺃ ﹾﻧﺰﹶ ﹾﻟﻨﹶﺎ ﹸﻩ ﹺﻣ ﹶﻦ‬
‫ ﴿ ﺇﹺﻧ ﹶﱠﲈ ﹶﻣ ﹶﺜ ﹸﻞ ﹾ ﹶ‬âØLh â°ùÑj å«M OÉ°ü◊G πÑb Iô°TÉÑe ∑Ó¡dG Éægh ,ΩÉ©fC’Gh
‫ﺽ ﹸﺯ ﹾﺧ ﹸﺮ ﹶﻓ ﹶﻬﺎ ﹶﻭﺍﺯﱠ ﱠﻳﻨ ﹾ‬
‫ﹶﺖ‬ ‫ﺕ ﹾﹶ‬
‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹸ‬ ‫ﺎﺱ ﹶﻭ ﹾ ﹶ‬
‫ﺍﻷﻧ ﹶﹾﻌ ﹸﺎﻡ ﹶﺣ ﱠﺘﻰ ﺇﹺ ﹶﺫﺍ ﹶﺃ ﹶﺧ ﹶﺬ ﹺ‬ ‫ﺽ ﹺﳑﱠﺎ ﹶﻳ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻞ ﺍﻟ ﱠﻨ ﹸ‬ ‫ﺍﻷ ﹾﺭ ﹺ‬ ‫ﺎﺕ ﹾ ﹶ‬ ‫ﺎﺧ ﹶﺘ ﹶﻠ ﹶﻂ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﻧ ﹶﺒ ﹸ‬
‫ﺍﻟﺴ ﹶﲈ ﹺﺀ ﹶﻓ ﹾ‬
‫ﱠ‬
‫ﺲ ﹶﻛ ﹶﺬﻟﹺﻚﹶ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹾ‬ ‫ﹾ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹰ‬ ‫ﹺ‬
‫ﹶﺎﻫﺎ ﹶﺣﺼﻴﺪﺍ ﹶﻛﺄ ﹾﻥ ﱂ ﺗﹶﻐﹾ ﹶﻦ ﺑﹺﺎﻷ ﹾﻣ ﹺ‬ ‫ﹾ‬ ‫ﹰ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹰ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹶ‬
‫ﺎﻫﺎ ﺃ ﹾﻣ ﹸﺮ ﹶﻧﺎ ﻟ ﹾﻴﻼ ﺃ ﹾﻭ ﹶﳖﹶﺎﺭﺍ ﹶﻓ ﹶﺠ ﹶﻌﻠﻨ ﹶ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹶ‬
‫ﻭﻥ ﹶﻋﻠ ﹾﻴ ﹶﻬﺎ ﺃ ﹶﺗ ﹶ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹶ‬ ‫ﹶ‬
‫ﹶﻭ ﹶﻇ ﱠﻦ ﺃ ﹾﻫﻠ ﹶﻬﺎ ﺃ ﱠ ﹸﳖ ﹾﻢ ﻗﺎﺩ ﹸﺭ ﹶ‬
‫ﹶ‬ ‫ﹸ‬
٢٤ :‫ﻭﻥ ﴾ ﻳﻮﻧﺲ‬ ‫ﹸﻧ ﹶﻔ ﱢﺼ ﹸﻞ ﹾﺍﻵ ﹶﻳ ﹺ‬
‫ﺎﺕ ﻟﹺ ﹶﻘ ﹾﻮ ﹴﻡ ﹶﻳ ﹶﺘ ﹶﻔ ﱠﻜ ﹸﺮ ﹶ‬
äÉjƒàëŸG
á“ÉN
Gòg ¿Gh óMGh ≥dÉÿG ¿CG øbƒj ËôµdG ¿Gô≤dG äÉjBG ôHóJh ¿ƒµdG ‘ ˆG äÉjBG ‘ ô¶ædG ¿É°ùfE’G ø©Á ÉeóæY
¬jôéM OGƒe ≈∏Y ¬FGƒàM’ ΩÉ£M Gò¡a É¡æY È©j ¿CG √Ò¨d øµÁ ’ ád’O ßØd πµd ¿Gh ˆG ≥∏N Gògh ˆG ΩÓc
äÉ«∏«éæ∏d IOƒLƒe äGQƒ∏ÑdG √ògh ¿ÉeõdG øe Éfôb ô°ûY ¬©HQCG πÑb ˆG ΩÓc Gò¡a ,êÉLõdG äÉfƒµe ¢ùØf »g
Gòg ¿CG ÚŸÉ©dG ÜQ ôcòj Éeóæ©a .Opal ∫ÉHhC’G IQƒ°U ‘ ¢VQC’G äÉ≤ÑW ‘ ¿B’G IQƒª£eh ,Úæ°ùdG ±’CG òæe
IQób É¡d »àdG (äÉ«∏«éædG øe ÉgÒZh Ò©°ûdGh íª≤dG) ´QõdG ™e ΩÉ£◊G ôcP óbh ¿ƒµj ¿Gh óHÓa ÉeÉ£M ¿ƒµj
±ô©j ⁄ Gògh ,óMGh ¿BG ‘ áfhôeh áHÓ°U É¡«£©Jh ájƒ÷G ±hô¶dG øe É¡d ájÉªM Éµ∏«°ùdG Ö«°SôJ ≈∏Y ¬«dÉY
¿ƒµàa ∞Œ ºK ô£ŸG É¡H §∏àîj áeÉY äÉJÉÑf øe ∂dP GóY Éª«ah .(1958) øjô°û©dG ¿ô≤dG ∞°üàæe ‘ ’EG
.Gó«°üMh Éª«°ûg
Éµ∏«°ùdG Ö«°SôJ ≈∏Y ÉgÒKCÉJh ô£ŸGh äÉJÉÑædG ´GƒfCG ÚH áfQÉ≤e

∞¡µdGh ¢ùfƒj ÉJQƒ°S ójó◊G IQƒ°S ôeõdG IQƒ°S πeGƒ©dG
AÉª°ùdG øe ∫õf AÉe ó©H »JCÉj ô£e ƒgh å«Z AÉª°ùdG øe ∫õf AÉe AÉŸG Qó°üe
•ƒæ≤dGh ±ÉØ÷G
¢VQC’G ¬Hô°ûàJ ⁄ ¢VQC’G ¬Hô°ûàJ ⁄ ∫ƒ–h ô£ŸG ¢VQC’G âHô°ûJ ¢VQC’GÜô°ûJ
™«HÉæj ¤EG
å«¨dG ≈∏Y Ö°T äÉÑf ÉÑdÉZ ¬fGƒdCG ∞∏à ´QR
áeÉY ¢VQC’G äÉÑf Ò©°ûdG πãe á«∏≤M π«°UÉ äÉÑædG ´ƒf
íª≤dGh
ÚJôe AÉØdG QGôµJ ÚJôe ºK QGôµJ äGôe çÓK ºK QôµJ πMGôe ∞°Uh
ƒªædG
Úà©jô°S Úà∏Môe Ö«JÎdG ≈∏Y Úà∏Môe Ö«JÎdG ≈∏Y πMGôe çÓK ƒªædG πMGôe
OƒLƒe ÒZ OƒLƒe OƒLƒe êÉ«¡dG
ó«°üMh º«°ûg ΩÉ£M ΩÉ£M ájÉ¡ædG
% 3- 0^05 ÚH ìhGÎJ %10 ¤G π°üJ ób á«dÉY %10 ¤G π°üJ ób á«dÉY Éµ∏«°ùdG áÑ°ùf
äÉjƒàëŸG
‫‪´hQõdG ƒ‰ πMGôe‬‬
äÉ«∏«éædG øe ábQh π°üf ‘ Éµ∏«°ùdG äÉÑ«°SÎd »Fƒ°V Üƒµ°Shôµ«e Qƒ°U
äÉjƒàëŸG
Éµ∏«°ùdG äÉÑ«°SôJ É¡H ô¡¶J »∏«‚ äÉÑf ábQh í£°S øe áØ∏à øcÉeC’ ÊhÎµdG Üƒµ°Shôµ«e Qƒ°U
äÉjƒàëŸG
(7 ,5 ,2) íª≤dG äÉÑf IQƒæH Éµ∏«°S äGQƒ∏Ñd ≈fhÎµdEG Üƒµ°Shôµ«e Qƒ°U

(6 ,4 ,1,3) íª≤dG äÉÑf IQƒæH Éµ∏«°S äGQƒ∏Ñd ≈Fƒ°V Üƒµ°Shôµ«e Qƒ°U
äÉjƒàëŸG
™LGôŸG
¬«HôY ™LGôe
.1993-1992 ,≥°ûeO á©eÉL : ÉjQƒ°S ,≥°ûeO .ΩGõY ø°ùM , á«∏≤◊G π«°UÉëŸG êÉàfEG äÉ«°SÉ°SCG-1
Oƒª ,äÉÑædG AÉ°†YCG ∞FÉXh ,á«JÉÑædG áµ∏ªŸG º«°ù≤J ,»ëjô°ûàdG Ö«cÎdG h …ôgÉ¶dG πµ°ûdG : ΩÉ©dG äÉÑædG º∏Y äÉ«°SÉ°SCG-2
.2001 ,»Hô©dG ôµØdG QGO : IôgÉ≤dG .á«Ñb √óÑY ΩÉeE’G á©LGôe ; áfÉÑ°T »ª¡a âØY ,πeÉc óª π«YÉª°SEG ,ÈL óª
1993 ,áYGQõdG á«∏c ,Ö∏M á©eÉL : ÉjQƒ°S ,Ö∏M .¢SQÉØdG Òæe ¢SÉÑY , »∏ªY : ∫ƒ≤H h ÜƒÑM : á«∏≤◊G π«°UÉëŸG êÉàfEG-3
á©LGôe h §Ñ°V ; ¢ù«ŸG øjódG » π«∏N ¬d Ωób , , »ÑWô≤dG …QÉ°üfC’G óªMCG øH óª ˆG óÑY »HC’ ¿BGô≤dG ΩÉµMC’ ™eÉ÷G-4
.1999 ,ôµØdG QGO : ähÒH .É°û©dG ¿ÉaôY åjóM êôN ; QÉ£©dG π«ªL »bó°U ∫ƒ°UC’G ≈∏Y
.1993-1992 ,áYGQõdG á«∏c ,Ö∏M á©eÉL : ÉjQƒ°S ,Ö∏M .∫Gõ¨dG ∞c »eGQ ,á«∏≤◊G π«°UÉëŸG-5
,áMƒàØŸG ¢Só≤dG á©eÉL : ¿OQC’G ,¿ÉªY .»ª«ªàdG óªMCG …ó©°S ,∑ÎdG õjõY Òæe á«ª∏©dG IOÉŸG OGóYEG , á«∏≤◊G π«°UÉëŸG-6
.1996
á©eÉL : âjƒµdG .»ãjó◊G ¿Éª«∏°S ˆG óÑY ,ájOƒ©°ùdG á«Hô©dG áµ∏ªŸG ‘ íª≤dG ∫ƒ°üëŸ á«LÉàfE’G IQGó÷G h »©bƒŸG õcÎdG-7
.2002 ,»ª∏©dG ô°ûædG ¢ù∏› ,âjƒµdG
.1992-1991 ,≥°ûeO á©eÉL : ÉjQƒ°S ,≥°ûeO ,∫ƒ°†a ≥«aƒJ IOƒL , »∏ª©dG h …ô¶ædG : á«∏≤◊G π«°UÉëŸG ¢VGôeCG-8
,Oƒ©°S ∂∏ŸG á©eÉL : ájOƒ©°ùdG ,¢VÉjôdG .º°SÉb ≈«ëj óª ,Ò©°T óª »ª∏M , á«∏ª©dG á°SGQódG ¥ôW : äÉÑædG ¢VGôeCG-9
.1996 ,äÉÑàµŸG ¿hDƒ°T IOÉªY
1987 ,π°UƒŸG á©eÉL : ¥Gô©dG ,π°UƒŸG .Ò°†N ódÉN ó«ª◊G óÑY ∞«dCÉJ ,ΩÉ©dG äÉÑædG ¢VGôeCG-10
,á«©eÉ÷G äÉYƒÑ£ŸG h ÖàµdG ájôjóe ,Ö∏M á©eÉL : ÉjQƒ°S ,Ö∏M ájóHR Ió«ªM ,§£æ°ûe ºã«g óªMCG , á«∏≤◊G π«°UÉëŸG áÄ«H-11
-1991
.ôgÉ£dG ó©°S ˆG óÑY ,ájOƒ©°ùdG á«Hô©dG áµ∏ªŸÉH ó‚ á≤£æe ‘ íª≤dG ∫ƒ°üëŸ »FÉŸG ∑Ó¡à°SE’G ‘ áYGQõdG OÉ©«e ÒKCÉJ-12
.1993 ,É«aGô¨÷G º°ùb ,âjƒµdG á©eÉL : âjƒµdG ,âjƒµdG
: ¿ÉæÑd ,ähÒH .¿Éª«∏°S ƒHCG πÑ°T ìÉàØdG óÑY ódÉN Ö«JôJ h OGóYEG h ™ªL ¢SQÉ¡ØdG : …QÉîÑdG í«ë°U ìô°T ≈∏Y …QÉÑdG íàa-13
.1992 ,á«ª∏©dG ÖàµdG QGO
,ájô°üŸG ƒ∏‚’G áÑàµe :IôgÉ≤dG .»£«eGô≤dG ó«°ùdG ó«ª◊G óÑY ,¥ƒà©e óªMCG óª , á«FÉŸG äÉææ≤ŸG h π«°UÉëŸG …Q-14
.2005
2002 ,±QÉ©ŸG ICÉ°ûæe : ô°üe ,ájQóæµ°SE’G .º«MQCG ΩÓ°ùdG óÑY ó«ª◊G óÑY ,á«∏≤◊G π«°UÉëŸG áYGQR-15
º«gGôHEG ˆGóÑY ,»∏Y »æ¨dG óÑY óªMCG á©LGôe ;OGó◊G ˆGóÑY ‘Gòb áªLôJ ; õfÉØjEG .ä .∫ OGóYEG , π«°UÉëŸG É«Lƒdƒ«°ùa-16
.1994 ,QÉàîŸG ôªY á©eÉL : AÉ°†«ÑdG .óª
.1996 ,‹ƒHóe áÑàµe : ô°üe ,IôgÉ≤dG ,…ƒLódG »∏Y ,ÜƒÑ◊G π«°UÉ-17
óÑY á©LGôe ; π«∏N »∏Y π«Ñf ,±hAôdG óÑY …È°U óª ,ˆG óÑY …Rƒa óª ô¡¶e ∞«dCÉJ , ∫ƒ≤ÑdG h ÜƒÑ◊G π«°UÉ-18
äÉjƒàëŸG
.1993 ,IôgÉ≤dG á©eÉL : ô°üe ,IôgÉ≤dG .º«gGôHEG »ëàa ˆG

1978, ¿BGô≤dG Ωƒ∏Y á°ù°SDƒe ,¿ÉæÑd ,ähÒH , ,…RGQ ôµH »HCG øH óª ,ìÉë°üdG QÉà-19
á«ÑæLCG ™LGôe
1-Allen, C.M. (1992). Grasses of Louisiana. , Cajun Prairie Habitat Preservation

Society, Eunice. 320 pp.
2-Amo, Y.D. and Brzezinski, M.A.(1999). The chemical form of dissolved Si taken
up by marine diatoms, J. Phycol. 35, 1162–1170.
3-Blackman, E. (1971). Opaline silica in the Range Grasses of southern Alberta.
Canadian Journal of Botany 49, pp. 769–781.
4-Bozarth, S.R. (1992). Classification of opal phytoliths formed in selected
dicotyledons native to the Great Plains. In: G. Rapp, Jr. and S.C. Mulholland,
Editors, Phytolith systematics: Advances in archaeological and museum science,
Plenum Press, New York, pp. 193–214.
5-Bremond, L., Alexandre, A., Peyron, O. and Guio, J. (2003). Grass water stress
estimated from phytoliths in West Africa. Journal of Biogeography, 32, 311–327.
6-Brown, 1984. D.A. Brown, Prospects and limits of a phytolith key for grasses in the
central United States. Journal of Archaeological Sciences 11, pp. 345–368.
7-Casey, W. H. , Kinrade, S. D., Knight, C. T. G., Rains, D. W. and Epstein, E.
(2003). Aqueous silicate complexes in wheat, Triticum aestivum Plant, Cell and
Environment, 27: 5154-.
8-Fearn, M.L (1998). Phytolith in sediment as indicators of grass pollen source.
Reviewof Palaeobotany and Palynology 103, pp. 75–81
9-Geis, J.W. (1973). Biogenic silica in selected species of deciduous angiosperms.
Soil Science 116, pp. 113–130.
10-Kondo, R. and Sase, T. (1986). Opal phytoliths, their nature and application.
The Quaternary Research 25 , pp. 31–63 (in Japanese with English summary)
11- Lanning, F. C. B., Ponna1ya, W. X and Crumpton, C. F. (1958). The Chemical
Nature of Silica in Plants, Department Of Chemistry, Kansas State College,
Manhattan, Kansas.
12-Lu, H. Y., and Liu, K. B. (2001). Phytolith indicators of hurricane over wash
coastal environmental changes. Abstract of the 97th Annual Meeting of the and
äÉjƒàëŸG
Association of American Geographers, New York.

13-Luxa, A., Luxova, M., Hattoric, T., Inanagac, S. and Sugimotoc, Y. (2002).
Silicification in sorghum (Sorghum bicolor) cultivars with different. Physiologia
Plantarum,115: 87–92.
14-Madella, M. (1997) Phytoliths from a Central Asia loess-paleosol sequence and
modern soils: their taphonomical and palaeoecological implication. In: A. Pinilla,
Editor, The state of the art of phytoliths in plants and soils, Monografias del Centro
de Ciencias Medambioentales, Madrid, pp. 49–58.
15-Mauseth, J.D. Plant anatomy Menlo Park, Calif. : Benjamin/Cummings Pub.
Co., 1988.
16-Metcalf, C.R. (1960). Anatomy of the monocotyledons: I. Gramineae, Oxford
University Press, London .731 pp.
17-Motomura, H., Fuj, T. and Suzuki, M. (2006). Silica deposition in abaxial
Epidermis before the Opening of Leaf Blades of Pleioblastus chino (Poaceae,
Bambusoideae). Annals of Botany 97: 513–519.
18-Ricardo M. Britez, R.M., Watanabe, T., Jansen, S., Reissmann, C.B. and Osaki,
M. (2002). The relationship between aluminium and silicon accumulation in leaves
of Faramea marginata (Rubiaceae), New Phytologist,156: 437–444.
19-Terry B. Ball, John S. Gardner, And Nicole Anderson (1999). Identifying
inflorescence phytoliths from Selected species of wheat (Triticum monococcum,
T. Dicoccon, T. dicoccoides, and T. aestivum) and barley (Hordeum vulgare and H.
Spontaneum) (Gramineae) American Journal Of Botany 86(11): 1615–1623. 1999.
20-Watteau, F . And Villemin, G., (2001). Ultrastructural study of the
biogeochemical cycle of silicon in the soil and litter of a temperate forest. European
Journal of Soil Science, September 2001, 52, 385396-.
äÉjƒàëŸG
áHGO øe Éeh ) ¤É©J ¬dƒb ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G

·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘
(ºµdÉãeCG
ÜÉgƒdG óÑY óª ∫ÓL ∫Éæe /O.CG
IôgÉ≤dG - ôgRC’G á©eÉL äÉæH ÖW - íjô°ûàdG º°ùb
äÉjƒàëŸG
: »ª∏©dG RÉéYE’G åëH ¢üî∏e

·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh ): ¤É©J ¬dƒb ‘ õé©ŸG ¢üædG (CG
38 : ΩÉ©fC’G ( A»°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée ºµdÉãeCG
: ¢üædG ™e á≤aGƒàŸG á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G (Ü
.Classifications »à°T äÉØ«æ°üJ AÉ«MC’G AÉª∏Y É¡Øæ°U ·CG ¬«MÉæéH Ò£j Ò£dGh ¢VQC’G ‘ ÜGhódG -1
. Similar ¬∏KÉ“h ¿É°ùfE’G ·C’G √òg ¬Ñ°ûJ -2
á©HQCG åëÑdG ‘ É¡æe ôcòf IójóY äÉjƒà°ùe ≈∏Y åjó◊G º∏©dG É¡àÑKCG Similarity á«∏ãŸGh ¬HÉ°ûàdG
: äÉjƒà°ùe
early ‹hC’CG á«æ«æ÷G πMGôŸG ‘Morphology External »LQÉÿG íjô°ûàdG ‘ á«∏ãŸGh ¬HÉ°ûàdG ·
embryonic stages
…òdG Identical ≥HÉ£àdG ¢ù«dh ) äÉjQÉ≤ØdG ÚH similarity ¬HÉ°ûàdG Ωƒ¡Øe Gk ôNDƒe AÉª∏©dG íë°Uh ôcP
.Ò°ùj »æeR ±ÓàNG ™e É¡JGP »æ«æ÷G ƒªædG πMGôe ÖbÉ©Jh ‹GƒJ áé«àf (1997 ≈àM GóFÉ°S ¬H OÉ≤àY’G ¿Éc
áæeRG ‘ É¡JGP πMGôŸÉH ô“ É¡©«ªL äÉjQÉ≤ØdG (phylotypic) stage á≤HÉ£àe á∏Môe ‘ ÉgOƒLh ¢ù«dh
á∏Môeh Neurola stage »Ñ°ü©dG πÑ◊G ¿ƒµJ á∏Môe h Pharengula stage á«eƒ°û«ÿG á∏MôŸÉH áæjÉÑàe
. somites íFÉØ°üdGh notochord …ô¡¶dG πÑ◊G
·
Cell lineage level Iõ¡LC’Gh AÉ°†YC’G h áé°ùfCÓd áfƒµŸG )ÉjÓÿG …ƒà°ùe ≈∏Y á«∏ãŸGh ¬HÉ°ûàdG
molecular »Äjõ÷G iƒà°ùŸG ≈∏Y á«∏ãŸGh ¬HÉ°ûàdG Molecular biology »Äjõ÷G AÉ«MC’G º∏Y âÑKCG ·
ƒ°†©dG øjƒµJ øY ádƒÄ°ùŸG Genes (äÉæ«÷G -äÉKQƒŸG )á«KGQƒdG äGôØ°ûdG ‘ IGƒædG äÉÄjõL ‘ level
,»Ø∏ÿG -»eÉeC’CG Qƒëª∏d áfƒµŸG Hox gene, Fringe ,tin man and Pax6äÉæ«÷G πKÉ“ ßMƒd).OóëŸG
( insects and flies ÜÉHòdGh äGô°û◊G πãe äÉæFÉµdG ∞∏à ‘ ‹GƒàdG ≈∏Y Ú©dGh Ö∏≤dGh ±GôWC’CG
Homologous áØ∏àîŸG á«eÉædG äÉæFÉµdG ‘ IOóëŸG Iõ¡LCÓd áfƒµŸG äGQÉ°ùŸG äGQÉ°TEG ‘ á«∏ãŸGh ¬HÉ°ûàdG
signal path ways within a developing organism and organism
·
vertebrates and insects äGô°û◊Gh äÉjQÉ≤ØdG ‘ neural tube »Ñ°ü©dG ÜƒÑfC’G ¿ƒµJ ßMƒd )
the" same” interactions of äÉæ«JhÈdG äGP ¢ùØæd á«æ«ÑdG äÓYÉØàdG äGP ¢ùØæd áé«àf
.( É«æ£H ôNB’Gh dorsal Éj ô¡X Ö«HÉfC’G óMG ¿ƒc ºZQ the “same” proteins
äÉjƒàëŸG
175 á«Ñ£dG Ωƒ∏©dG
: RÉéYE’G ¬Lh -`L

Ò£j ôFÉW ’ h áHG O øe Ée ¿CG øe ΩÉ©fC’G IQƒ°S ‘ á«fBGô≤dG ájB’G ¬JôcP Ée ™e åjó◊G º∏©dG èFÉàf ¥ÉØJG
≥FÉ≤◊G √òg ¿BGô≤dG ôcP óbh ¿ É°ùf’EG πKÉ“h ¬Ñ°ûJ ·C’G √ògh ,AÉª∏©dG É¡Øæ°U áYƒæàe ·CG ’EG ¬«MÉæéH
πãe á«dÉ©dG äÉ«æ≤àdG øµJ ⁄ h ÉeÉY 1400 øe ÌcCG òæe É¡«a Gk ôFÉM åjó◊G º∏©dG ∫GRÉe »àdGh á°ûgóŸG á≤«bódG
âdGRÉeh . øeõdG ∂dP áahô©e äÉæ«÷Gh á«eƒ°SƒehôµdG §FGôî∏d á≤«bódG π«°UÉØàdG á°SGQOh ájôé¡ŸG á°SGQódG
¿ƒµj ¿CG øµÁ ’ …òdG ¿BGô≤dG É¡H AÉLh ≥Ñ°S ≥FÉ≤M ±É°ûµà°S’ h ≥«≤ëàd ¿B’G ≈àM ájQÉL áãjó◊G äÉ°SGQódG
. ¬fÉëÑ°S º«∏Y ≥∏N πµH ƒg øe óæY øe ’EG Gk QOÉ°U
Iô≤ÑdG IQƒ°S – 255 »°SôµdG ájBG (AÉ°T ÉÃ ’EG ¬ª∏Y øe A»°ûH ¿ƒ£«ëj ’h )
ºéædG ( 5 iƒ≤dG ójó°T ¬ª∏Y 4. ≈Mƒj »Mh ’EG ƒg ¿EG )
πªædG ( 6 º«∏Y º«µM ¿ód øe ¿BGô≤dG ≈≤∏àd ∂fEGh )
óª ( 24 É¡dÉØbCG Üƒ∏b ≈∏Y ΩCG ¿BGô≤dG ¿hôHóàj ÓaCG )
-: áeó≤ŸG
·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh ) : ¤É©J ¬dƒb ‘ õé©ŸG ¢üædG (CG
38 : ΩÉ©fC’G (A»°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée ºµdÉãeCG
(ºµdÉãeCG ,·CG ,ôFÉW , áHGO ) : ìÉë°üdG QÉà ‘ AÉL Éªc äÉª∏µdG ÊÉ©e ¢†©H -
.(áHGO) ¢VQC’G ≈∏Y ¢TÉe πch (ÉÑ«HO)h (ÉHO) ô°ùµdÉH Üój (ÜO):Ü Ü O-
.äGƒeC’Gh AÉ«MC’CG ÜòcCG …CG êQOh (ÜO )øe ÜòcCG º¡dƒbh
ñGôaCGh ñhôah ñôa πãe (QÉ«WCG)h(Qƒ«W) Ò£dG ™ªLh Öë°Uh ÖMÉ°üc (ÒW) ¬©ªL (ôFÉ£dG) :ÒW=
¿É°ùfE’G (ôFÉW)h."ˆG ¿PEÉH GÒW ¿ƒµ«a" Çôbh .óMGƒdG ≈∏Y ™≤j ób É°†jCG (Ò£dG): Ió«ÑY ƒHCGh Üô£b ∫Ébh
ôeCG ’EG ôeCG ’ ∫É≤j Éªc.ˆG ÒW ’EG ÒW ’ º¡dƒb ¬æeh(Ò£dG) øe º°S’G É°†jCG (Ò£dG) h .√ó∏b …òdG ¬∏ªY
GPEG (Ò£dG) º¡°ShDhQ ≈∏Y ¿CÉc º¡dƒb h .ˆG ÒW π≤J ’h ∑ôFÉW ’ ˆG ôFÉW: ∫É≤j â«µ°ùdG øHG ∫Ébh. ˆG
¬°SCGQ Ò©ÑdG ∑ôëj Óa áfÉª◊Gh áª∏◊G ¬æe §≤à∏«a Ò©ÑdG ¢SCGQ ≈∏Y ™≤j ÜGô¨dG ¿CG ¬∏°UCG .áÑ«g øe Gƒæµ°S
.ÜGô¨dG ¬æY ôØj ÓÄd
äÉjƒàëŸG
≈∏Y ™ªŒ ∂dòdh á¡eCG ΩC’CG π°UCGh (äÉeCG) ™ª÷Gh IódGƒdG (ΩC’CG), iô≤dG ΩCG áµeh ¬∏°UCG Å°ûdG (ΩCG): Ω ΩCG-
πch ™ªL ≈æ©ŸG ‘h óMGh ßØ∏dG ‘ ƒg : ¢ûØNC’CG ∫Éb áYÉª÷G (áeC’G)h .ºFÉ¡Ñ∏d (äÉ¡eC’G) π«bh (äÉ¡eCG )
." É¡∏à≤H äôeC’ ·C’G øe áeCG ÜÓµdG ¿CG ’ƒd" åjó◊G ‘h .áeCG ¿Gƒ«◊G øe ¢ùæL
øe ¬H Üô°†j Ée (πãn Ÿn G ) h .¬¡on Ñ°Tn h ¬¡o Ñr °Tp ∫É≤j Éªc (¬∏ãe) h (¬∏o ãr e) Gòg ∫É≤j ájƒ°ùJ áª∏c πãe :∫ ç Ω-
.¬àØ°U ÚàëàØH É°†jCG Å°ûdG (πãe ) h .(∫ÉãeCrn ’G )
,…ó©°ùdG ,ΩÓ°ùdG óÑY øH øjódG õY ,ÚdÓ÷G ,Òãc øHG) :ájB’G Ò°ùØJ

(ÊƒHÉ°üdG ,…ôFGõ÷G
·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh ) : ¬dƒbh ÊƒHÉ°ü∏d Òãc øHG Ò°ùØJ ô°üà ‘ AÉL
∫Éb h .É¡FÉª°SCÉH ±ô©J áØæ°üe ±Éæ°UCG …CG:ógÉ› ∫Éb ΩÉ©fC’G 38 ( Å°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée ºµdÉãeCG
‘ ÉæWôa Ée ) : ¬dƒbh . ºµdÉãeCG ≥∏N …CG ( ºµdÉãeCG ·CG ’EG ): …ó°ùdG ∫Éb h .áeCG ¢ùfE’Gh , áeCG Ò£dG :IOÉàb
hCG ÉjôH ¿Éc AGƒ°S √ÒHóJh ¬bRQ øe É¡©«ªL øe óMGh »°ùæj ’h ˆG óæY º¡ª∏Y ™«ª÷G …CG ( A»°T øe ÜÉàµdG
( ÚÑe ÜÉàc ‘ πc É¡YOƒà°ùe h Égô≤à°ùe º∏©jh É¡bRQ ˆG ≈∏Y ’EG ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh ) ¤É©J ¬dƒ≤c,ÉjôëH
. É¡JÉæµ°Sh É¡JÉcô◊ ô°UÉMh,É¡fÉ¶eh, ÉgOGóYCGh ,É¡FÉª°SCÉH í°üØe …CG
»∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ∫É≤a,¿ÉJõæY âë£àfG GPEG º∏°Sh ¬«∏Y ˆG »∏°U ˆG ∫ƒ°SQ óæY øëf Éªæ«H :∫Éb QP »HCG øY
ó≤dh:QP ƒHCG ∫Éb "Éª¡æ«H »°†≤«°Sh iQój ˆG øµd"∫Éb ,…Qóf’:GƒdÉb"?Éàë£àfG º«a ¿hQóJCG" º∏°Sh ¬«∏Y ˆG
¿CG" åjó◊G ‘h.Éª∏Y ¬æe Éæd ôcP ’EG AÉª°ùdG ‘ ¬«MÉæéH ôFÉW Ö∏≤j Éeh º∏°Sh ¬«∏Y ˆG »∏°U ˆG ∫ƒ°SQ ÉæcôJ
"áeÉ«≤dG Ωƒj AÉfô≤dG øe ¢üà≤àd AÉ©ª÷G
·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh) ‹É©J ¬dƒb ‘ Iôjôg »HCG øY ¥GRôdG óÑY ∫Ébh
,áeÉ«≤dG Ωƒj º¡∏c ≥∏ÿG ô°ûëj:∫Éb ΩÉ©fC’G( 38 ¿hô°ûëj º¡HQ ¤EG ºK Å«°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée ºµdÉãeCG
Êƒc: ∫ƒ≤j ºK ,AÉfô≤dG øe AÉ©ªé∏d òNCÉj ¿CG òÄeƒj ˆG ∫óY øe ≠∏Ñ«a ,A»°T πch Ò£dGh ÜGhódGh ºFÉ¡ÑdG
.(ÉHGôJ âæc »æà«dÉj): ôaÉµdG ∫ƒ≤j ∂dò∏a,ÉHGôJ
AGƒ¡dG ‘ (Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘) »°û“ (áHGO) IóFGR ( øe Éeh) ÚdÓ÷G ÚeÉeE’G Ò°ùØJ ‘ AÉL
ìƒ∏dG (ÜÉàµdG »b) ÉæcôJ (ÉæWôa Ée) É¡dGƒMCGh É¡bRQh É¡≤∏N ÒHóJ ‘ ( ºµdÉãeCG ·CG ’EG ¬«MÉæéH )
.¬Ñàµf º∏a (Å°T) IóFGR (øe ) ®ƒØëŸG
ábhRôeh º∏¶J’ ábƒ∏ É¡fCÉa (ºµdÉãeCG) ¢SÉæLCG hCG,äÉYÉªL(·CG ) √Ò°ùØJ ‘ ΩÓ°ùdG óÑY øH øjódG õY ôcP
.Ó«Ñ°S ¬fÉ«H ¤EG π©L Óª›, Ó°üØe øjódG QƒeCG øe (Å°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée) .Ωô–’
äÉjƒàëŸG
·CG É¡∏c Qƒ«£dGh ,¢TƒMƒdGh ºFÉ¡ÑdG øe ,á«FGƒ¡dGh á«°VQC’G äÉfGƒ«◊G ™«ªL ¿CG áj’GÒ°ùØJ ‘ ió©°ùdGôcP
ÉæWôa Ée) .ºµ«a IòaÉf âfÉc Éªc,ÉfQóbh ÉæàÄ«°ûe É¡«a ºcÉæbRQ Éªc ÉgÉæbRQh ºcÉæ≤∏N Éªc ÉgÉæ≤∏N ºµdÉãeCG
ìƒ∏dG ‘ áàÑãe ÉgÒÑch ÉgÒ¨°U ,AÉ«°TC’CG øe Ém Äm «°T ®ƒØëŸG ìƒ∏dG ‘ Éæ∏ØZCG ’h Éæ∏ªgCG Ée …CG(Å°T øe ÜÉàµdG ‘
. º∏≤dG ¬H iôL Ée ≥ÑW çOGƒ◊G ™«ªL ™≤àa ,¬«∏Y »g Ée ≈∏Y, ®ƒØëŸG
áeC’CG πãe ·CG ’EG AÉª°ùdG ‘ Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ ÜóJ áHGO øe Ée: äÉjB’G …ôFGõ÷G ôµH ƒHCG ô°ùa
AÉ°üMEG ∂dP ¥ƒah,É¡«∏Y ºFÉ≤dG √óMh ˆGh,É¡JÉ«M ÒHóJh É¡bRQh É¡≤∏N ‘ ‹É©J ˆG ¤EG Iô≤àØe á«fÉ°ùfE’G
’h áYÉ°S πc ™≤j ƒgh ôjOÉ≤ŸG ÜÉàc √GƒM ∂dP πch,É¡JGRÉ›h É¡àÑ°SÉh áeÉ«≤dG Ωƒj É¡ã©H ºK É¡«∏Y É¡∏ªY
.®ƒØëŸG ìƒ∏dG ,ôjOÉ≤ŸG ‘ Öàc ÉªY Å°T êôîj
ßØd ≥∏£J Üô©dG ¿’ iôNCG á¡L øe ΩÉ¡HE’CG ádGREGh ,á¡L øe ó«cCÉà∏d ÚMÉæ÷G ôcP …ôFGõ÷G ôµH ƒHCG ôcP
’RCG ¬d ˆG º°ùb Ée ¿É°ùfE’G ôFÉWh É¡FÉ°†b ‘ ´ô°SCG …CG »àLÉM ‘ ôW πLô∏d ∫ƒ≤àa ôFÉ£dG ÒZ ≈∏Y ¿GÒ£dG
. (¬≤æY ‘ √ôFÉW √ÉæeõdCG ¿É°ùfEG πch ) ‹É©J ∫Éb
º∏¶j ’CG »°†à≤J AÉª°ùdG ôFÉWh ¢VQC’G ÜGhO ÚHh ¿É°ùfE’G ÚH á«∏ãŸG √òg ¿CG É°†jCG …ôFGõ÷G ôµH ƒHCG ôcP
‹É©J ˆG íÑ°ùj ¿Gƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G øe πc ¿ƒc ‘ á«∏ãŸG ¬Lhh , ¬H ôeCG Ée RhÉéàj ’h ¬jPDƒj ’h ¿Gƒ«◊G ¿É°ùfE’G
.¬àªµMh ¬ª∏Yh ¬JQób ≈∏Y ∫ójh
Ò£j ôFÉW ’h )¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y »°ûÁ ¿Gƒ«M øe Ée …CG ( ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh) ¤É©J ‘ ÊƒHÉ°üdG ôcP
É¡≤∏N ºµ∏ãe ábƒ∏ ∞FGƒW ’EG …CG ( ºµdÉãeCG ·CG ’EG )¬«MÉæéH ƒ÷G ‘ Ò£j ôFÉW øe Éeh …CG ( ¬«MÉæéH
¬ª∏Y ∫ƒª°Th ¬JQób ∫Éªc ≈∏Y ád’ódG ∂dP øe Oƒ°ü≤ŸG h:…hÉ°†«ÑdG ∫Éb É¡dÉLBGh É¡bGRQCGh É¡dGƒMCG Qóbh ˆG
Éeh ÉæcôJ Ée …CG ( A»°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée) ájBG ∫õæj ¿CG ≈∏Y QOÉb ¬fCG ≈∏Y π«dódÉc ¿ƒµ«d √ÒHóJ á©°Sh
®ƒØëŸG ìƒ∏dG ÜÉàµdÉH OGôŸG ¿CG π«bh √Éæ«H ’EG ºgQƒeCG ‘ ¬«dEG ¢SÉædG êÉàëj øjódG ôeCG øe Ék Ä«°T ¿BGô≤dG ‘ Éæ∏ØZCG
…ô°ûõdG h …È£dGQÉ«àNG ¬fG ÊƒHÉ°üdG ôcP .¬Ñàµf º∏a Ék Ä«°T ®ƒØëŸG ìƒ∏dG ‘ ÉæcôJ Ée: »æ©ŸG ¿ƒµ«a.
¥É«°S ¬«°†à≤j …òdG Gògh : ∫Éb ºK º«¶©dG ¿BGô≤dG ÜÉàµdÉH OGôŸG ¿CG §«ëŸG ôëÑdG ‘ ¿É«M ƒHCG íLQh ÚdÓ÷Gh
»æ©ŸGh ájB’G
¢Sô¡ØŸG ºé©ŸG ‘ äAÉL Éªc ( ·CG - ôFÉW - áHGO ) øe πc ßØd É¡H AÉL »àdG á«fBGô≤dG äÉjB’G
: ËôµdG ¿BGô≤dG ®ÉØdC’
¿ÉJôe )–( (56-6 Oƒg) ¿ÉJôe) -(ΩÉ©fC’G 38)-(Iô≤ÑdG 164) : ájBG Iô°ûY á©HQCG ‘ äôcP : áHGO
-(ôWÉa 45)-(CÉÑ°S 14) - (¿Éª≤d 10) - (äƒÑµæ©dG60) - (πªædG 82) - (QƒædG45) - ((61-49πëædG)
äÉjƒàëŸG
. (á«KÉ÷G4 ) -(iQƒ°ûdG 29 )
.( ôWÉa 28)-( è◊G 18 )-( ∫ÉØfC’CG 55)-( ∫ÉØfC’CG 22): äÉjBG ™HQCG ‘ äôcP : ÜGhódG
.åëÑdG ´ƒ°Vƒe ájB’G ‘ ¿BGô≤dG ‘ IóMGh Iôe äôcP :ôFÉW
.¢ùj 19h πªædG 47 ájB’G ‘ ¿BGô≤dG ‘ ÚJôe äôcP :ºcôFÉW
.AGô°SE’G 13 ájB’G ‘ ¿BGô≤dG ‘ IóMGh Iôe äôcP :√ôFÉW
.±GôYC’CG 131 ájB’G ‘ ¿BGô≤dG ‘ IóMGh Iôe äôcP :ºgôFÉW .
41)-(∞°Sƒj 36){-(IóFÉŸG 110 -( (¿GôªY ∫G- (49(Iô≤ÑdG 260):ájBG Iô°ûY áà°S ‘ äôcP :Ò£dG
-}(πªædG 20)-(πªædG 17)-(πªædG 16)-{(QƒædG 41)-(è◊G 31)-(AÉ«ÑfC’CG 79)-(πëædG 79)-}( ∞°Sƒj
.( ∂∏ŸG 19)-(á©bGƒdG 21)-(¢U 19)-(CÉÑ°S 10)
.(π«ØdG3 )-( IóFÉŸG 110)-( ¿GôªY ∫G 49):äÉjBG çÓK ‘ äôcP : :Gk ÒW
48 )-( Oƒg 48){-( ±GôYC’CG38) } ( ΩÉ©fC’G 42) -( ΩÉ©fC’G 38 ){-: ájBG Iô°ûY …óMCG ‘ äôcP :·CG
(±É≤MC’CG18)-( â∏°üa25)-(ôWÉa 42 )-(äƒÑµæ©dG 18 )-( πëædG 63) -( (óYôdG 30) -}( Oƒg
168-160ájBG ‘ ÚJôe ±GôYC’CG ‘ äôcP :Ék ‡CG
:¢VQC’G áHGO ôcP ‘ áØ«£d

. ˆG ’EG Ö«¨dG º∏©j ’ ¬fCG á≤«≤M äÉÑKE’ ˆG Égôî°Sh CÉÑ°S 14 IQƒ°S ‘ ¢VQC’G áHGO ¿BGô≤dG ôcP
GƒfÉc ƒd ¿CG ø÷G âæ«ÑJ ôN Éª∏a ¬JCÉ°ùæe πcCÉJ ¢VQC’G áHGO ’EG ¬Jƒe ≈∏Y º¡dO Ée äƒŸG ¬«∏Y Éæ«°†b Éª∏a )
CÉÑ°S 14 ( Ú¡ŸG ÜGò©dG ‘ GƒãÑd Ée Ö«¨dG ¿ƒª∏©j
:ÚdÓ÷G ÚeÉeE’G Ò°ùØJ
∫ÉªYC’CG ∂∏J πª©J ø÷Gh.Éà«e ’ƒM √É°üY ≈∏Y Ék ªFÉb åµeh äÉe …CG ( äƒŸG ¿Éª«∏°S ≈∏Y ¬«∏Y Éæ«°†b Éª∏a )
( ¢VQC’G áHGO ’EG ¬Jƒe ≈∏Y º¡dO Ée ) Éà«e ôîa √É°üY á°VQC’G â∏cCG »æM ¬JƒÃ ô©°ûJ ’ É¡JOÉY ≈∏Y ábÉ°ûdG
Oô£j:CÉ°ùæj É¡fC’,√É°üY:∞dCÉH ¬côJh õª¡dÉH ( ¬JCÉ°ùæe πcCÉJ )á°VQC’G É¡à∏cCG -∫ƒ©Øª∏d AÉæÑdÉH-áÑ°ûÿG â°VQCG
( Ö«¨dG ¿ƒª∏©j GƒfÉc ƒd )º¡fCG …CG:áØØ ( ¿CG )º¡d ∞°ûµfG ( ø÷G âæ«ÑJ )Ék à«e ( ôN Éª∏a )É¡H ôLõjh
º∏Y º¡æX ±ÓN ¬JÉ«M º¡æ¶d º¡d ¥É°ûdG πª©dG ( Ú¡ŸG ÜGò©dG ‘ GƒãÑd Ée ¿Éª«∏°S äƒe øY ÜÉZ Ée ¬æeh
k á∏«dh Éeƒj ¬Jƒe ó©H É°ü©dG øe á°VQC’G ¬à∏cCG Ée ÜÉ°ùëH áæ°S ¬fƒc º∏Yh, Ö«¨dG
. Óãe
äÉjƒàëŸG
:ΩÓ°ùdG óÑY øH øjódGõY Ò°ùØJ

∫É°ùj ¿Éc h áæ°S É°ü©dG ≈∏Y ÉªFÉb »≤Hh äÉªa √É°üY ÉÄcƒàe »∏°üj ÜGôëŸG ‘ ∞bh ( ¬«∏Y Éæ«°†b Éª∏a )
äôcP ø÷G ¿C’ hCG , áæ°S ¢Só≤ŸG â«H IQÉªY ΩÉ“EG øe »≤H ób ¿Éc ¬fC’ áæ°S ó©H ’EG ¬Jƒe ø÷G º∏©j ’ ¿CG ¬HQ
¿Éch ¬°TGôa ≈∏Y ’EG âÁ ⁄hCG ,QƒKCÉe Ö«¨dG ¿ƒª∏©j ’ ø÷G ¿CG ¢ùfE’CG º∏©«d ∂dP Ö∏£a Ö«¨dG º∏©J É¡fCG ¢ùfEÓd
≈∏Y óªà©j ¿Éª«∏°S ¿Éch Ék £bÉ°S ÜÉÑdG ôîa áæ°S ó©H áÑà©dG á°VQC’G â∏cCÉa ¬JOÉÑY ‘ ¬JOÉ©c ¬«∏Y Ék ≤∏ë ÜÉÑdG
hCG,á°ûÑ◊G á¨∏H É°ü©dG ( ¬JCÉ°ùæe )ìOÉ≤dG É¡d ∫É≤j ¿Gó«©dG πcCÉJ áHGO hCG á°VQC’G ( ¢VQC’G áHGO )¢ù∏L GPEG áÑà©dG
( ÜGò©dG ‘ GƒãÑd Ée)Ö«¨dG Gƒª∏Y ƒd º¡fCG øjôî°ùŸG ( ø÷G âæ«ÑJ )É¡à≤°S GPEG ºæ¨dG äCÉ°ùf øe PƒNCÉe
. á¡Ñ°ûdG âdGRh º¡Hòc GƒaôYôq N Éª∏a á¡Ñ°T º¡«∏Y πNóa Ö«¨dG ¿ƒª∏©j º¡fCG ø÷G º¡ªghCGhCG,áæ°S
:…ó©°ùdG Ò°ùØJ
ºghÈNCGh , ¢SÉædG ≈∏Y Gƒgƒe ób GƒfÉch AÉæH πc ΩÓ°ùdG h IÓ°üdG ¬«∏Y , ¿Éª«∏°ùd ¿ƒ∏ª©j ÚWÉ«°ûdG ∫õj º∏a
¿ƒ∏ª©j Gƒãµªa. …ƒYódG √òg ‘ º¡Hòc OÉÑ©dG …ôj ¿CG ˆG OGQCÉa .äÉfƒæµŸG ≈∏Y ¿ƒ©∏£jh Ö«¨dG ¿ƒª∏©j º¡fCG
Ghôe GPEG GhQÉ°üa.ICÉ°ùæŸG »gh , √É°üY ≈∏Y CÉµJGh ,ΩÓ°ùdG ¬«∏Y ¿Éª«∏°S ≈∏Y äƒŸÉH ˆG »°†bh . º¡∏ªY ≈∏Y
áHGO â£∏°S ≈àM, ≈àM π«bÉe ≈∏Y á∏eÉc áæ°S ∂dòc º¡∏ªY ≈∏Y Ghóä. √ƒHÉgh É«M √ƒæX, É¡«∏Y Åµàe ƒgh ¬H
¿CG ¢ùfE’CG âæ«ÑJh ÚWÉ«°ûdG âbôØJh ¿Éª«∏°S §≤°Sh, â£≤°Sh, äOÉH ≈àM, ÉgÉYôJ ∫õJ º∏a , √É°üY ≈∏Y ¢VQC’G
äƒe Gƒª∏©d Ö«¨dG Gƒª∏Y ƒ∏a . º¡«∏Y ¥É°ûdG πª©dG ƒgh ( Ú¡ŸG ÜGò©dG ‘ GƒãÑd Ée Ö«¨dG ¿ƒª∏©j GƒfÉc ƒd ) ø÷G
.¬«a ºg É‡ Gƒª∏°ù«d ¬«∏Y A»°T ¢UôMCG ºg …òdG ¿Éª«∏°S
:áØjô°ûdG ájƒÑædG åjOÉMC’Gh ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ ·C’G

-πªædG– πëædG-ΩÉ©fC’G-Iô≤ÑdG) ·C’G √òg ¢†©H AÉª°SCG πª– É¡∏ªcCÉH Qƒ°S ¿BGô≤dG ‘ ‹É©J ˆG ôcP *
( π«ØdG- äÉjOÉ©dG -äƒÑµæ©dG
øe á©HQCG òîa º«gGôHEG ÒW :IOÉ©∏d ÉbQÉN ÉÄ«°T hCG äÉjBG hCG ájCG …OGôa hCG äÉYÉªL ·C’G ¢†©H ˆG π©L *
ájCÉH ºµàÄL ób) : Iô≤ÑdG 260 É«©°S ∂æ«JCÉj ø¡YOG ºK Gk AõL ø¡æe πÑL πc ≈∏Y π©LG ºK ∂«dEG øgô°üa Ò£dG
( ôjõY QÉªM) -¿GôªY ∫G 49ˆG ¿PEÉH GÒW ¿ƒµ«a ¬«a ïØfÉa Ò£dG áÄ«¡c Ú£dG øe ºµd ≥∏NG ÊEG ºµHQ øe
πHE’CG ¤EG ¿hô¶æj ÓaCG-πëædG 66IÈ©d ΩÉ©fC’G ‘ ºµd ¿EGh -Iô≤ÑdG 259¢SÉæ∏d ájBG ∂∏©éædh ∑QÉªM ¤EG ô¶fGh
∞¡µdG ÜÉë°UCG Ö∏c- πëædG 69 ájB’ ∂dP ‘ ¿EG ¬fGƒdCG ∞∏à ÜGô°T É¡fƒ£H øe êôîj- ΩÉ©fC’G44 â≤∏N ∞«c
( ¢ùfƒj ¿ƒf) -133±GôY’G äÓ°üØe äÉjBG ÓÉØ°†dGh πª≤dG h OGô÷Gh ¿Éaƒ£dG º¡«∏Y Éæ∏°SQCÉa -∞¡µdG 22
¬∏«Ñ°S òîJÉa Éª¡JƒM É«°ùf: ( √Éàah »°Sƒe äƒM)-AÉ«ÑfC’G 87 ¬«∏Y Qó≤f ød ¿CG ø¶a ÉÑ°VÉë ÖgP PEG ¿ƒædG GPh
-Iô≤ÑdG 67 Iô≤H GƒëHòJ ¿CG ºcôeCÉj ˆG ¿EG ¬eƒ≤d »°Sƒe ∫Éb PEGh : ( »°Sƒe Iô≤H)– ∞¡µdG 61 ÉHô°S ôëÑdG ‘
äÉjƒàëŸG
Éæ«JBGh-Oƒg 64,±GôYC’CG 73ájBG ºµd ˆG ábÉf √òg) - ( ídÉ°U ¬dƒ°Sôd ˆG ábÉf) – ¬W 20 ( ≈°Sƒe á«M)
‘h-iQƒ°ûdG 29 áHGO øe Éª¡«a åH Éeh ¢VQC’Gh äGƒª°ùdG ≥∏N ¬JÉjBG øeh-AGô°SE’G 59 Iô°üÑe ábÉædG OƒªK
á«KÉ÷G 4¿ƒæbƒj Ωƒ≤d äÉjBG áHGO øe åÑj Éeh ºµ≤∏N
Iô≤ÑdG 26á°Vƒ©H Ée Óãe Üô°†j ¿CG »ëà°ùj ’ ˆG ¿EG) ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ ·CÓd á∏ãeCG ¤É©J ˆG ôcP *
Ék Ä«°T ÜÉHòdG º¡Ñ∏°ùj ¿EG h ¬d Gƒ©ªàLG ƒdh ÉHÉHP Gƒ≤∏îj ød ˆG ¿hO øe ¿ƒYóJ øjòdG ¿EG ¬d Gƒ©ªà°SÉa πãe Üô°V–
ΩÉ©fC’Éc – äƒÑµæ©dG 41äƒÑµæ©dG â«Ñd äƒ«ÑdG øghCG ¿EG - è◊G73 Üƒ∏£ŸGh ÖdÉ£dG ∞©°V ¬æe √hò≤æà°ùj ’
¬cÎJ ¿EGh å¡∏j ¬«∏Y πª– ¿EG Ö∏µdG πãªc- á©ª÷G 5Gk QÉØ°SCG πªëj QÉª◊G πãe -¿ÉbôØdG44 Ó«Ñ°S π°VCG ºg πH
ÓaCG - ôKóŸG 50 IôØæà°ùe ôªM º¡fCÉc- ¿Éª≤d19 Òª◊G äƒ°üd äGƒ°UC’CG ôµfCG ¿G - ±GôYC’CG 176å¡∏j
( áYQÉ≤dG4 çƒãÑŸG ¢TGôØdÉc á«°TÉ¨dG 17â≤∏N ∞«c πH’EG ¤EG ¿hô¶æj
¬«∏Y ˆG »∏°U »ÑædG ∫Éb:∫Éb,¬æY ˆG »°VQ ¢SÉÑY øHG åjóM)- ·CÓd á∏ãeCG åjOÉMC’CG äôcP ∂dòch *
πLôdG áÑg ÜÉH :áÑ¡dG ÜÉàc-51:‘ …QÉîÑdG ¬LôNCG ( ¬Ä«b ‘ Oƒ©j ºK A»≤j Ö∏µdÉc ¬àÑg ‘ óFÉ©dG ):º∏°Sh
(êÉLódG Iôbô≤c ¬«dh ¿PG ‘ Égôbô≤«a »æ÷G É¡Ø£îj ≥◊G øe áª∏µdG ∂∏J)..(. É¡Lhõd √CGôŸGh ¬JCGôe’
.....…QÉîÑdG
.ÉgQÉÑàYGh ·C’G √òg á«ªgCG ≈∏Y ∂dP ∫ójh
.πªædG 42 ( ¿ƒŸÉ©dG ’EG É¡∏≤©j Éeh ¢SÉæ∏d É¡Hô°†f ∫ÉãeC’G ∂∏J )
ó«°üdG »∏ ÒZ ºµ«∏Y »∏àj ÉeE’EG ΩÉ©fC’G áª«¡H ºµd â∏MCG ¿BGô≤dG ‘ ·CÓd á°UÉN Ék eÉµMCG ¤É©J ˆG ∫õfCG *
ºµ«∏Y øµ°ùeCG É‡ Gƒ∏µa ˆG ºµª∏Y É‡ øgƒª∏©J ÚÑ∏µe ìQGƒ÷G øe ºàª∏Y Éeh) – IóFÉŸG 1 ΩôM ºàfCGh
ºµd â∏MCG- ( √ó«°U πcDƒj ’ º∏©ŸG ÒZh √ó«°U πcDƒj º∏©ŸG ìQGƒ÷Gh Ö∏µdG) IóFÉŸG4¬«∏Y ˆG º°SG GhôcPGh
ºàfCGh ó«°üdG Gƒ∏à≤J ’ GƒæeG øjòdG É¡jCÉj– IóFÉŸG 1 ΩôM ºàfCGh ó«°üdG »∏ ÒZ ºµ«∏Y »∏àj ÉeE’EG ΩÉ©fC’G áª«¡H
IôdÉØc hCG áà©µdG ≠dÉH Éjóg ºµæe ∫óY GhP ¬H ºµëj º©ædG øe πàb Ée πãe AGõéa Góª©àe ºµæe ¬∏àb øeh ΩôM
ºµ«∏Y ΩôMh IQÉ«°ù∏dh ºcG ÉYÉàe ¬eÉ©Wh ôëÑdG ó«°U ºµd πMCG-IóFÉŸG 95,,, ÉeÉ«°U ∂dP ∫óY hCG Úµ°ùe ΩÉ©W
á≤æîæŸGh ¬H ˆG Ò¨d πgCG Éeh ôjõæÿG º◊ h ΩódGh áà«ŸG ºµ«∏Y âeôM IóFÉŸG 96...ÉeôM ºàeO Ée ÈdG ó«°U
º°SG ôcP É‡ Gƒ∏µa- IóFÉŸG 3Ö°üædG ≈∏Y íHP Éeh ºà«cPÉe ’EG ™Ñ°ùdG πcCG Éeh áë«£ædGh ájOÎŸGh IPƒbƒŸGh
ÉMƒØ°ùe ÉeO hCG áà«e ¿ƒµj ¿CG ’EG ¬ª©£j ºYÉW ≈∏Y Éeô ¤EG »Mƒj Ée ‘ óLCG ’ πb– ΩÉ©fE’G 116 ¬«∏Y ˆG
.ΩÉ©fC’G 145 ôjõæN º◊hG
ICGó◊G-IQCÉØdG :≥°SGƒØdG πàb ≈∏Y å◊G )-á£≤∏dG ºµM ·CÓd á°UÉN Ék eÉµMCG åjOÉMC’CG äôcP ∂dòch *
πM -áª∏©ŸG ÜÓµdG ó«°U πM-(Qƒ≤©dG Ö∏µdG– Üô≤©dG ( ÚàØ£dG äGP)á«◊G-ÜGô¨dG-ÆRƒdG- ( Éj ó◊G)
πàb ï°ùf- ¬°ùØæd ó«°üdG Ö∏µdG ∂°ùeG hCG …ôNCG ÜÓc Ö∏µdG ™e ∑Î°TG GPEG π◊G ΩóYh áª∏©ŸG ÜÓµdG ó«°U
äÉjƒàëŸG
( ábó°U áÑWQ óÑc πc ‘ )áeÎëŸG ºFÉ¡Ñ∏d ¿É°ùME’G ≈∏Y å◊G -Ö∏µdG Æƒdh ºµM -Oƒ°SC’CG GóY Ée ÜÓµdG
º°Sh -πªædG πàb Ëô– -É°û£Y ÉÑ∏c â≤°S »¨Ñd ˆG ôØZ - ( É¡à°ùÑM Iôg ‘ ICGôeG âHòY)Iô¡dG πàb Ëô– -
óæY AÉYódG– ôëÑdG áà«e πM -Qƒæ°ùdGh Ö∏µdG øªK øY »¡ædG-IôØ°ûdG óMh íHòdG ‘ ¿É°ùME’G– ábó°üdG πHEG
.Ò£dG øe Ö∏ …P πch ´ÉÑ°ùdG øe ÜÉf …P πc πcCG Ëô–-∂jódG ìÉ«°U
-è◊G 136 ÒN É¡«a ºµd ˆG ôFÉ©°T øe ºµd ÉgÉæ∏©L ¿óÑdG)ˆG ôFÉ©°T øe ·C’G ¢†©H íHP ˆG π©L *
¿Éc øªa ¬∏ …ó¡dG ≠∏Ñj »àM ºµ°SDhQ Gƒ≤∏– ’h …ó¡dG øe ô°ù«à°SG Éªa ”ô°üMCG ¿EÉa ˆ Iôª©dGh è◊G Gƒ“CGh
Éªa è◊G ¤EG Iôª©dÉH ™à“ øªa ºàæeCG GPEÉa ∂°ùf hCG ábó°U hCG ΩÉ«°U øe ájóØa ¬°SCGQ øe …PCG ¬H hCG É°†jôe ºµæe
Iô≤ÑdG 196 …ó¡dG øe ô°ù«à°SG
∫ÉªL É¡«a ºµdh 5¿ƒ∏cCÉJÉ¡æeh ™aÉæeh A±O É¡«a ºµd É¡≤∏N ΩÉ©fC’Gh):¿É°ùfE’CG ™Øæd ·C’G ¢†©H ˆG ôî°S *
7º«MQ ±Dhôd ºµHQ ¿EG ¢ùØfC’G ≥°ûH ’EG ¬«¨dÉH GƒfƒµJ ⁄ ó∏H ¤EG ºµdÉ≤KCG πª–h 6¿ƒMô°ùJ ÚMh ¿ƒëjôJ ÚM
.πëædG( 8¿ƒª∏©J ’ Ée ≥∏îjh áæjRh ÉgƒÑcÎd Òª◊Gh ∫É¨ÑdGh π«ÿGh
ºæ¨dGh ô≤ÑdG øeh ôØX …P πc ÉæeôM GhOÉg øjòdG ≈∏Yh)·C’G ¢†©ÑH ´ÉØàf’CG ËôëàH Oƒ¡«dG ˆG ÖbÉY *
146 (º¡«¨ÑH ºgÉæjõL ∂dP º¶©H §∏àNG ÉehCG Éj Gƒ◊G hCG ÉªgQƒ¡X â∏ªM Ée ’EG Éª¡eƒë°T º¡«∏Y ÉæeôM
.ΩÉ©fE’G
PEG ôëÑdG Iô°VÉM âfÉc »àdG ájô≤dG øY CÉª¡∏Ä°Sh.π«FGô°SEG »æÑd áæàah AÓàHG ¿Éà«◊G ‹É©J ˆG Ωóîà°SG *
¿ƒ≤°ùØj GƒfÉc ÉÃ ºgƒ∏Ñf ∂dòc º¡«JCÉJ’ ¿ƒàÑ°ùj’ Ωƒjh ÉYô°T º¡àÑ°S Ωƒj º¡fÉà«M º¡«JCÉJ PEG âÑ°ùdG ‘ ¿hó©j
±GôYC’CG 163
ø¡∏cCÉj ¿Éª°S äGô≤H ™Ñ°S …QBG ÊEG ∂∏ŸG ∫Ébh ) OÉÑ©dG ôjò–h OÉ°TQE’ ÉjDhôdG ‘ ·CÓd á∏ãeCG ˆG Üô°V *
∞°Sƒj43(±ÉéY ™Ñ°S
√CGƒ°S …QGhCÉa ÜGô¨dG Gòg πãe ¿ƒcCG ¿CG äõéYCG »à∏jhÉj )øaódG ΩOBG øHG º∏©j ÜGô¨dG ˆG π°SQCG *
.IóFÉŸG31(»NCG
¿ƒÑgôJ π«ÿG •ÉHQ øeh Iƒb øe ºà©£à°SG Ée º¡d GhóYGh )π«ÿG ΩGóîà°SÉH hó©dG ÜÉgQE’ Úª∏°ùŸG ¬«LƒJ *
∫ÉØfC’CG 60 (ºchóYh ˆG hóY ¬H
Iô≤ÑdG 65(ÚÄ°SÉN IOôb GƒfƒcL¿BGô≤dG ‘ ï°ùŸG øe ·C’G ¢†©H ˆG π©L *
. ï°ùe QCÉØdG-áNƒ°ùªŸG ·C’G øe Ö°†dG π©d ¿CÉH ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y ∫ƒ°SôdG ∫ƒb :åjOÉMC’G ‘ ï°ùŸG *
äÉjƒàëŸG
áHGO º¡d ÉæLôNCG º¡«∏Y ∫ƒ≤dG ™bh GPEGh )¢SÉædG º∏µJ ¢VQC’G øe áHGO êhôN áYÉ°ùdG äÉeÓY øe ˆG π©L *
¿ƒµJh,¿ÉeõdG ôNBG ‘ êôîJ »àdG , IQƒ¡°ûŸG áHGódG »g , áHGódG √ògh …ó©°ùdG ∫Éb .πªædG (82º¡ª∏µJ ¢VQC’G øe
ÉgôKCG ôcP É‰EGh. áHGódG √òg á«Ø«c ¬dƒ°SQh ˆG ôcòj ⁄h,åjOÉMC’CG ∂dòH äôKÉµJ Éªc áYÉ°ùdG •Gô°TCG øe
¿hÎÁ ÚMh, ¢SÉædG ≈∏Y ∫ƒ≤dG ™≤j ÚM IOÉ©∏d Ék bQÉN ÉeÓc ¢SÉædG º∏µJ, ˆG äÉjBG øe É¡fCGh É¡æe Oƒ°ü≤ŸGh
.øjófÉ©ŸG ≈∏Y áéMh , ÚæeDƒª∏d ¿ÉgôHh áéM ¿ƒµJ ˆG äÉjBÉH
πëædG 89 ( A»°T πµd ÉfÉ«ÑJ ÜÉàµdG ∂«∏Y Éædõfh )

®ÉØdC’ ¢Sô¡ØŸG ºé©ŸG ‘ äAÉL Éªc ÉjóéHCG áÑJôe :¿BGô≤dG ‘ ·C’G øe ±Éæ°UCG ôcP AÉL
:ËôµdG ¿BGô≤dG
.á«°TÉ¨dG 17-ΩÉ©fC’G 144:¿ÉJôe äôcP : πHE’G ·
.è◊G 36 ˆG ôFÉ©°T øe ºµd ÉgÉæ∏©L ¿óÑdGh : ¿óÑdG ·
.πëædG 8 áæjRh ÉgƒÑcÎd Òª◊Gh ∫É¨ÑdGh π«ÿGh : ∫É¨H ·
.ΩÉ©ædG 146-ΩÉ©fC’G 144-Iô≤ÑdG 70:äGôe çÓK äôcP : ô≤ÑdG ·
.71-69-68-67äÉjB’G ‘ Iô≤ÑdG IQƒ°S ‘ äGôe ™HQCG äôcP : Iô≤H ·
.46-43∞°Sƒj IQƒ°S ‘ ¿ÉJôe äôcP : äGô≤H ·
.AGô©°ûdG 32-±GôYC’CG 107‘ ¿ÉJôe ôcP : ¿ÉÑ©K ·
.IóFÉŸG 4 ‘ IóMGh Iôe äôcP : ìQGƒ÷G ·
.ôª≤dG 7- ±GôYC’CG 133 :¿ÉJôe ôcP : OGôL ·
.±GôYC’CG 4 0‘ IóMGh Iôe äôcP : πªL ·
.á©ª÷G 5ájB’G ‘ IóMGh Iôe äôcP : QÉª◊G ·
.Iô≤ÑdG 259IóMGh Iôe äôcP : ∑QÉªM ·
.ôKóŸG 50IóMGh Iôe äôcP : ôªM ·
.¿Éª≤d 19- πëædG 8¿ÉJôe äôcP : ÒªM ·
äÉjƒàëŸG
.º∏≤dG 48 -äÉaÉ°üdG 142 -∞¡µdG 63:äGôe çÓK ôcP : äƒ◊G ·

.∞¡µdG61 IóMGh Iôe äôcP : Éª¡JƒM ·
.±GôYC’CG 163 : º¡fÉà«M ·
.¬W 20 : á«M ·
πëædG 115 -ΩÉ©fC’G 145 -IóFÉŸG 2-Iô≤ÑdG 173™HQCG äGôe ôcP : ôjõæN ·
.IóFÉŸG 60 : ôjRÉæÿG ·
.ô°û◊G 6-πëædG 8-∫ÉØfC’CG 60-¿GôªY ∫G 14:™HQCG äGôe ôcP : π«ÿG ·
.AGô°SE’CG 64 IóMGh Iôe äôc P : ∂∏«îH ·
.∞°Sƒj 17-14-13:äGôe çÓK ôcP : ÖFP ·
.è◊G 73 : ÜÉHòdG ·
.è◊G 73 : ÉHÉHP ·
.äÉaÉ°üdG 107 : íHP ·
.IóFÉŸG 3 IóMGh Iôe äôcP : ™Ñ°ùdG ·
.¬W80-±GôYC’CG 160-Iô≤ÑdG 57 äGôe çÓK äôcP : iƒ∏°ùdG ·
.¢U IQƒ°S 3 1 IóMGh Iôe äôcP : äÉæaÉ°üdG ·
.IóFÉŸG ( 96¿ÉJôe)-95-94-1äGôe ¢ùªN äôcP : ó«°üdG ·
.ΩÉ©fC’G 143IóMGh Iôe äôcP : ¿CÉ°†dG ·
.è◊G 27 ( ÚdÓ÷G) ∫hõ¡eÒ©H) IóMGh Iôe äôcP : ôeÉ°V ·
.±GôYC’CG1 33 IóMGh Iôe äôcP : ÓÉØ°†dG ·
.ΩÉ©fC’G 146IóMGh Iôe äôcP : ôØX …P ·
-Oƒg69- ±GôYC’CG 152 -AÉ°ùæd 153 93-92-54-51Iô≤ÑdG ‘ ™HQCG:äGôe ¿ÉªK äôcP : πé©dG ·
.äÉjQGòdG 26
.¬W88-±GôYC’CG 148 : ÓéY ·
äÉjƒàëŸG
.ôjƒµàdG 4(πeGƒ◊G ¥ƒædG) : QÉ°û©dG ·

.äƒÑµæ©dG ¿ÉJôe 41äôcP : äƒÑµæ©dG ·
.IóFÉŸG31 : ÜGô¨dG ·
.IóFÉŸG31 : ÉHGôZ ·
.AÉ«ÑfC’CG 78-ΩÉ©fC’G 146¿ÉJôe äôcP : ºæZ ·
.¬W18 : »ªæZ ·
‹hC’CG ájB’G π«ØdG IQƒ°S : π«ØdG ·
.±GôYC’CG 166 IóFÉŸG 60-Iô≤ÑdG 65äGôe çÓK äôcP : IOôb ·
.ôKóŸG 51(ó°SCG) : IQƒ°ùb ·
.±GôYC’CG 133 : πª≤dG ·
.±GôYC’CG176 : Ö∏µdG ·
( ÉKÓK22)-18∞¡µdG ‘ äGôe ™HQCG äôcP : º¡Ñ∏c ·
. IóFÉŸG4 : ÚÑ∏µe ·
á©bGƒdG 23-øªMôdG 22-Qƒ£dG 24äGôe çÓK äôcP : DƒdDƒ∏dG ·
¿É°ùfE’CG 19-ôWÉa 33-è◊G 23äGôe çÓK äôcP : GDƒdDƒd ·
. øªMôdG 58-22¿ÉJôe äôcP : ¿ÉLôŸG ·
. πëædG 68IóMGh Iôe äôcP : πëædG ·
.¢U IQƒ°S23¿ÉJôe äôcP : áé©f ·
.¢U IQƒ°S 24Iôe äôcP : ∂àé©f ·
.¢U IQƒ°S 24Iôe äôcP : ¬LÉ©f ·
.Iôe ¿hô°ûYh â°S äôcP : ΩÉ©fC’G ·
-±GôYC’CG 179 142-139-138-138-138-136 : ΩÉ©fC’G {-IóFÉŸG 4-AÉ°ùædG 119-¿GôªY ∫G14 ·
28-AGô©°ûdG 133-¿ÉbôØdG 44- ¿ƒæeDƒŸG21 - 34-30-28è◊G{- 80-66-5-πëædG {-¢ùfƒj 24
äÉjƒàëŸG
.óª 12-±ôNõdG 12-iQƒ°ûdG 11-ôeõdG 6-ôWÉa

.¢ùj71-¿ÉbôØdG 49:¿ÉJôe äôcP : ÉeÉ©fCG ·
.¢ùÑY 32-äÉYRÉædG 33-¬W54 äGôe çÓK äôcP : ºµeÉ©fCG ·
.Ióé°ùdG 27:IóMGh Iôe äôcP : º¡eÉ©fCG ·
. 18 ájBG πªædG IQƒ°S ¿ÉJôe äôcP : πªædG ·
. 18 ájBG πªædG IQƒ°S IóMGh Iôe äôcP : á∏‰ ·
13- ôª≤dG 27-AGô©°ûdG 155-AGô°ùdG 59-Oƒg64-}±GôYC’CG-77-73{äGôe ™Ñ°S äôcP : ábÉædG ·
.¢ùª°ûdG
.87AÉ«ÑfC’ IQƒ°S IóMGh Iôe ôcP : ¿ƒædG ·
.20 πªæd IQƒ°S IóMGh Iôe ôcP : ógó¡dG ·
: áãjó◊G á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G

:á°ûbÉæeh ≥«∏©J
¿hQGO óªàYGh.äÉæFÉµdG ÚH Similarity πKÉªàdGh ¬HÉ°ûàdG í°Vƒj áæLC’CG º∏Y ¿CG 1859-1871¿hQGO ó≤àYG
äÉfGƒ«◊G ¿CG É¡«a ôcP »àdG ¬àjô¶f ¤EG Góæà°ùe äÉfGƒ«◊G ÚH íjô°ûàdG ‘ ¬HÉ°ûàdG ≈∏Y äÉæFÉµ∏d ¬Ø«æ°üJ ‘
í°VhCGh Homology and Descent with modification πjó©àdG ™e ∑Î°ûe π°UCG øe äQƒ£J É¡©«ªL
Natural selection.áØ∏àîŸG äÉÄ«Ñ∏d »©«Ñ£dG ÜÉîàf’G áé«àf çóM äÉfGƒ«◊G ÚH ±ÓàN’G ¿CG
Evolution occurs due to descend with modification sharing common ancestor.
Gk ôNDƒe ±ôY Ée ƒgh biogenetic low …ƒ«◊G äÉæ«÷G ¿ƒfÉb rnst Haeckel 1874 E πµ«g â°ùfQG ¢ù°SCG
øY ¿ƒµj äÉæFÉµdG Qƒ£J ¿CG πµ«g â°ùfQG »YOG å«M. Un modern synthesis áãjó◊G Ò¨dG áYÉæ°üdÉH
á∏°ù∏°S äÉjóãdGQƒ£J ¿ƒµj ∂dòHh,OƒLƒdG á≤HÉ°S á«æ«æL á∏MôŸterminal stage á«FÉ¡f á∏Môe áaÉ°VEG ≥jôW
Oô≤dG øe ¿É°ùfE’G Qƒ£J ¿ƒµjh Darwin ¿hQGO √ôcP Ée Ö°ùM branched áYôØàe â°ù«dh linear á∏°üàe
common ancestor ¿hQGO ájô¶æd É©ÑJ ¿É°ùfE’Gh Oô≤∏d ∑Î°ûe π°UCG ∑Éæg ¿ƒµj ’ Gò¡Hh.GQƒ£J ÌcC’CG
Each animal evolved by adding a new terminal phase to the pre existing
äÉjƒàëŸG
embryonic phases. Thus the ape and the human did not share a common
ancestor,rather.,the most primitive human arose from the most advanced
ape.(Gilbert 2002)
Evolution occurs due to descend with modification sharing common ancestor.
Haeckel view was illustrated by Gilbert2002 as follows: The entire animal

Kingdom was but the dismembered stages of the human embryo. Embryo of
advanced species passed through ( recapulate )the adult forms of more primitive
species. Contemporary animals were the way our descendents used to be.
OÉ≤àY’G corrected Gƒëë°U 1997¿hôNBGh OQÉ°ûàjQ πµjÉe ¿CG Gilbert(2000-2002 )äÈ∏L ôcP
á≤HÉ£àe á∏MôÃ ô“ äÉjQÉ≤ØdG ™«ªL ¿CG »YOG …òdG 1874πµ«g â°ùfQG ô°üY òæe Qƒ£àdG AÉª∏Y ÚH óFÉ°ùdG
.conserved phylotypic stage Qƒ£àdG πMGôe ∫ÓN
neurola stage (Wolpert »Ñ°ü©dG πÑ◊G á∏Môe ¢†©ÑdG ÉgÈàYG å«M á∏MôŸG ∂∏J ∫ƒM ∫ó÷G ¿Éc
á∏Môe ÉghÈàYG ¿hôMBG h,(1991
Slack et.,al.)πjòdG ¿ƒµJ á∏Môe hCG(stage pharengula (Ballard1981 á«eƒ°û«ÿG ¢SGƒb C’CG
. ¢SCGôdG ¿ƒµJ ÚH á∏MôŸG hCG(1993
evolutionary º∏Y …ƒ«◊G Qƒ£àdG AÉª∏Y äGOÉ≤àYG 1997äÉæ«©°ùàdG ôNGhCG √Écô°Th OQÉ°ûàjQ íë°U
AÉæKEG áæLC’CG ÚH ácÎ°ûe É¡JGòH á≤HÉ£àe á∏Môe óLƒj ’ ¬fCG GhôcPh πµ«g ájô¶f Ghó≤àYG øjòdG biology
Identical ≥HÉ£àdG ¢ù«dh similarity ¬HÉ°ûàdG øµd h Identical conserved phylotypic stage Qƒ£àdG
ô“ å«M .Ò°ùj »æeR ±ÓàNG ™e É¡JGP áØ∏àîŸG »æ«æ÷G ƒªædG πMGôe ÖbÉ©Jh ‹GƒJ áé«àf ¿Éc äÉjQÉ≤ØdG ÚH
‘ ¢ù«d øµd íFÉØ°üdGh …ô¡¶dG πÑ◊G á∏Môeh »Ñ°ü©dG πÑ◊G ¿ƒµJ á∏Môe h á«eƒ°û«ÿG á∏MôŸÉH É¡∏c áæLC’CG
. âbƒdG ¢ùØf
äGÒ¨àdÉH evolution Qƒ£àdG ô°ùØj modern synthesis áãjó◊G áYÉæ°üdG º∏Y ¿CG(2002 )äÈ∏L ôcP
recombination •ÉÑJQ’G IOÉYEGh mutation äGôØ£dGh á«æ«÷G
evolutionaryº∏Y (Birth) IO’h ¢ù«dh ((conception º¡ah Qƒ°üJ ájGóH ¿CG(2002 )äÈ∏L ôcP
k
çÓK äô°ûf ¬fCG äÈ∏L ±É°VCG h.ÉeÉY ¿hô°ûYh ¢ùªN òæe ¿Éc(developmental biology (evo-devo
º∏©dG Gòg ICÉ°ûf ¤EG äOCG ΩÉY1997 πªY äÉbQh
1. Stephen J. Gould s:Ontogony and Phylogeny.
äÉjƒàëŸG
2. Francois Jacob s: Evolution and tinkering Science 196:11611166-.
3.A.Maxam and W.Gilbert:A new method for sequencing. DNA.
Proc.Nath.Acad.Sci. usa.74;560-66
.IóM ≈∏Y ¢ùæL πc Ék ≤«bO Ék Ø°Uh ¢SÉæLC’CG Qƒ£J 1980 ΩÉY ≈àM ∞°Uh áæLC’CG º∏Y ¿CG (2000)äÈ∏L ôcP
äÉæ«©°ùàdG ‘ Developmental Biology …ƒ«◊GƒªædG º∏Y ¤EG Embryology áæLC’CG º∏Y ∫ƒ– óæYh
áãjó◊G äÉ°SGQódG äõµJQG óbh Gòg . äÉæFÉµdG ÚH Similarity ¬HÉ°ûàdG h á«∏ãŸG ≈∏Y …ôNCG Iôe ó«cCÉàdCG ”
hCG Morphology »LQÉÿG πµ°ûdG ≈∏Y ¢ù«dh Molecular level »Äjõ÷G …ƒà°ùŸG ≈∏Y ¬HÉ°ûàdG h á«∏ãª∏d
Cell lineage level …ƒ∏ÿG …ƒà°ùŸG
‘ á«Äjõ÷G äÉ«∏ª©dG ‘ ¬HÉ°ûàdG h á«∏ãª∏d remarkable celebration Ék Xƒë∏e ’ÉØàMG1990 ΩÉY ó¡°T
ßMƒd ó≤a. Similarity of Molecular processes thought the Animal Kingdom á«fGƒ«◊G áµ∏ªŸG
Homologous genes ( the Hox genes,fringe,tinman,andP (á«KGQƒdG äGôØ°ûdG)äÉæ«÷G πKÉ“
πãe áYƒæàŸG äÉæFÉµdG ‘ ‹ÉààdÉH Ú©dG h Ö∏≤dG ,±GôWC’CG,»Ø∏ÿG »eÉeC’CG Qƒëª∏d á°ü°üîŸGh ádDƒ°ùŸG (ax6
Signal äGQÉ°ùª∏d äGQÉ°TE’Gh ôeGhC’CG ‘ πKÉªàdGh ¬HÉ°ûàdG ßMƒd ¬fCG ≈àM.flies ÜÉHòdGh insects äGô°û◊G
äÉæ«JhÈdG ¢ùØf πYÉØJ øe »Ñ°ü©dG ÜƒÑfC’CG ¿ƒµJ ßMƒd Gòdh.á«eÉædG äÉæFÉµdG ‘ áØ∏àîŸG pathways
.ventral Ék «æ£H ôN ’BGh dorsal Éjô¡X ¿Éc ÚHƒÑfC’CG óMCG ¿CG ºZQ proteins Same
ºZQ äÉaÓàNG ∑Éæg ¿CG √DhÉcô°Th Richardson ø°S OQÉ°ûàjQ πªY ábQh ≈∏Y (2000)äÈ∏L ≥∏Y
k
.IóM ≈∏Y Ó°üØæe Qƒ£àj ¢ùæL πc ¿CG å«M Ék £b Ék ÑfQCG ¿É°ùfE’G øµj ⁄ ¬HÉ°ûàdG ºZQh .¬HÉ°ûàdG
k (2002 )QÉÑdG ô°ûf
¢SÉæLC’CG ∫ƒ– CÉ£N GƒàÑKCG Úª∏°ùŸG AÉª∏Y ¿CG áæ°ùdGh ¿BGô≤∏d »ª∏©dG RÉéYE’CG á∏› ‘ ’É≤e
.Qƒ°ü©dG ôe ≈∏Y Qƒ£àdG AÉæKCG
.¬MhQ øe ¬«a ïØædGh ¬jó«HGk ô°TÉÑe Ék ≤∏N ΩOBG ‹É©J ˆG ≥∏N ¿BGô≤dG ôcP
(¢U 75…ó«H â≤∏N ÉŸ óé°ùJ ¿CG ∂©æe Ée ¢ù«∏HEG Éj ∫Éb)
(¢U 72-ôé◊G 29øjóLÉ°S ¬d Gƒ©≤a »MhQ øe ¬«a âîØfh ¬àjƒ°S GPEÉa)
»àdG á«Hô¨dG äÉ«°VôØdGh äÉjô¶ædG ¢†©H ∫ƒ≤J âfÉc Éªc IOô≤dG ´GƒfCG ≈∏YCG øe ¿É°ùfE’CG Qƒ£J ôcòj ⁄ h
ôFÉW ’h áHGO øeÉe h )¿CG ˆG ôcP øµd .ˆG √ôcòd Éë«ë°U ∂dP ¿Éc ƒdh Gk ôNDƒe º¡°ùØfCG Üô¨dG AÉª∏Y É¡°†≤f
.ΩÉ©fC’G 38(A»°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée .ºµdÉãeCG ·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j
äÉjƒàëŸG
¤EG ≈∏YC’CG ¿É°ùfE’G øe ∫ƒ– …CG ï°ùŸG ‹É©J ˆG ôcP …ôNCG á«MÉf øe
(Iô≤ÑdG 65 ÚÄ°SÉN IOôb Gƒfƒc º¡d Éæ∏≤a)ák Hƒ≤Y ÊO C’CG
(IóFÉŸG 60ôjRÉæÿGh IOô≤dG º¡æe π©Lh ¬«∏Y Ö°†Zh ˆG ¬æ©d øe)
(±GôYC’CG 166ÚÄ°SÉN IOôb Gƒfƒc º¡d Éæ∏b ¬æY Gƒ¡f Ée øY GƒàY Éª∏a)
Oƒ¡j ΩGƒbCG øe ¿ƒµj ¿CG ¬à«°ûN ( ¬Áô– ΩóY ™e) Ö°†dG πcCG øY º∏°Sh ¬«∏Y ˆG »∏°U ∫ƒ°SôdG ™æàeG ∂dòc
.ˆG É¡î°ùe h É¡«∏Y ˆG §î°S
Comparative Anatomy ¿QÉ≤ŸG íjô°ûàdG º∏Y AÉª∏Y ó©àÑj’ ¬fCG ßMƒd á«ª∏©dG äÉ°SGQódG AGô≤à°SG øe
º∏Yh Experimental Embryology »ÑjôéàdG áæLC’Gh Comparative Embryology ¿QÉ≤ŸG áæLC’Gh
ƒªædGh Qƒ£àdG
äGP á«∏ª©ŸG á«ÑjôéàdG º¡KÉëHCGh º¡JÉ°SGQO óæY(Evolution and Development( Evo-Devo
¿BGô≤dG ÉgÒZ ¿hO Gójó– ÉgôcP ¿CG ≥Ñ°S »àdGh åjó◊G º∏©dG É¡Øæ°U »àdG á∏ãeC’CG øY áeó≤àŸG äÉ«æ≤àdG
¿ÉLôŸG h DƒdDƒ∏dG äÉjƒNôdG : äÉ«FGóH) :ËôµdG
-ôjõæÿG -Ò£dG -¿ÉÑ©K -´óØ°†dG -∂ª°S :»bQC’CG IÉ«◊Gh äƒÑµæY– ÜÉHP– ¢Vƒ©H -π‰– πëf: äGô°û◊G
( Oô≤dG-Iô≤ÑdG-õ©ŸG
òNCG øY ±ô°üfG ó≤a ºFÉ¡ÑdG ≈∏Y Üòc ø‡ åjó◊G òNCG ∑ôJ å«M …QÉîÑdG ¬≤a ôcP ∞jô£dG øe
¿C’.¬H ∂°ùª«d áZQÉa IÓ ‘ ΩÉ©W OƒLƒH √QÉªM ºgƒj √BGQ ¿CG ó©H ¬«dG ôØ°ùdG ó©H IGhôdG óMCG øe åjó◊G
.É¡«∏Y ÜòµdG Öéj Óa ¿É°ùfE’CG πãe ·CG ’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Ée ¿CG ø≤jCG …QÉîÑdG
:á°UÓN
AÉæKCG Species transformation ¢SÉæLC’CG ∫ƒ– ájô¶f ¢†aQ ºgÌcCG ¿CG Ú≤HÉ°ùdG ∫ÉªYCG øe í°†JG
¢ùæL πc ¿CG GhôbCGh.(Von (2002&2000 Gilbert,Richardson1997,Evolution Bear1828.Qƒ£àdG
k
IóM ≈∏Y Ó°üØæe CÉ°ûæjh ƒªæjh Qƒ£àj
¬HÉ°ûàdG Gòg åjó◊G º∏©dG âÑKG h ¿É°ùfE’G h áØ∏àîŸG ¢SÉæLC’CG ÚH Similarityá«∏ãe h ¬HÉ°ûJ ∑Éæg ¿CGh
.IójóY äÉjƒà°ùe ≈∏Y áeó≤àe äÉ°SGQóH
.ΩÉY 1400 øe ÌcCG òæe ¿BGô≤dG ÉgôcP ≥FÉ≤M ™e »°†e §ÑîJ ó©H åjó◊G º∏©dG ≥FÉ≤M ≥ØàJ ∂dòHh
äÉjƒàëŸG
: »ª∏©dG RÉéYE’G åëH ¢üî∏e : á°UÓÿG

’EG ¬«MÉæéH Ò£j ôFÉW ’h ¢VQC’G ‘ áHGO øe Éeh ): ¤É©J ¬dƒb ‘ õé©ŸG ¢üædG (CG
38 : ΩÉ©fC’G (A»°T øe ÜÉàµdG ‘ ÉæWôa Ée ºµdÉãeCG ·CG
: ¢üædG ™e á≤aGƒàŸG á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G (Ü

.·CG ¬«MÉæéH Ò£j Ò£dGh ¢VQC’G ‘ ÜGhódG ™«ªL-1
.Clasifications »à°T äÉØ«æ°üJ ·C’G √òg AÉ«MC’CG AÉª∏Y ∞æ°U
. ¿É°ùfE’ÉH ¬«MÉæéH Ò£j Ò£dGh ¢VQC’G ÜGhód Similarityá«∏ãŸGh ¬HÉ°ûàdG-2
åëÑdG ‘ É¡æe ôcòf IójóY äÉjƒà°ùe ≈∏Y åjó◊G º∏©dG É¡àÑKCG á«∏ãŸG h ¬HÉ°ûàdG
‹hC’CG á«æ«æ÷G πM GôŸG ‘Morphology External »LQÉÿG íjô°ûàdG ‘ á«∏ãŸG h ¬HÉ°ûàdG ·
. Cell lineage level ÉjÓÿG ‘ á«∏ãŸG h ¬HÉ°ûàdG ·
-äÉKQƒŸG )á«KGQƒdG äGôØ°ûdG ‘ á«∏ãŸG h ¬HÉ°ûàdGMolecular biology »Äjõ÷G AÉ«MC’CG º∏Y âÑKCG ·
ƒ°†©dG øjƒµJ øY ádƒÄ°ùŸGChromosomesäÉeƒ°Sƒeh ôµdG á«KGQƒdG IôØ°ûdG äÓeÉMh Genes(äÉæ«÷G
±GôWC’CG h Ú©dGh Ö∏≤∏d áfƒµŸG Hox gene,Fringe ,tinman and Pax6äÉæ«÷G πKÉ“ ßMƒd).OóëŸG
.(äÉæFÉµdG ∞∏à ‘
Homologous signal path ways within a developing äGQÉ°ùŸG äGQÉ°TEG ‘ á«∏ãŸG h ¬HÉ°ûàdG ·
ÜƒÑfC’CG ¿ƒµJ ßMƒd).á«eÉædG äÉæFÉµdG ‘ IOóëŸG Iõ¡LCÓd áfƒµŸGorganism and organism
¢ùØæd the same inter actions πYÉØàdG äGP ¢ùØf áé«àf äGô°û◊Gh äÉjQÉ≤ØdG ‘ neural tube»Ñ°ü©dG
.(äÉæ«JhÈdG the same äGP
RÉéYE’G ¬Lh -`L

Ò£j ôFÉ£dG h ÜGhódG ¿G øe ΩÉ©fC’G IQƒ°S ‘ á«fBGô≤dG ájB’G ¬JôcP Ée ™e åjó◊G º∏©dGh åëÑdG èFÉàf ¥ÉØJG
øµJ ⁄ »àdG á≤«bódG π«°UÉØàdG ôcP …òdGh ΩÉY 1400 øe ÌcCG òæe ∂dP ¿Éch ¿ É°ùf ’EG πãe ·CG ¬«MÉæéH
. ójó÷G ±É°ûµà°S’ h É¡≤«≤ëàd ¿B’G ≈àM É¡H ájQÉL äÉ°SGQódG âdGRÉe »àdGh . øeõdG ∂dP áahô©e
äÉjƒàëŸG
á«Hô©dG ™LGôŸG
. ËôµdG ¿BGô≤dG.1
:Òãc øHG Ò°ùØJ .2
¬°ûeGƒg Öàµjôég774‘ƒàŸG »≤°ûeódG Òãc øH π«YÉª°SEG AGóØdG »HCG øjódG OÉªY ßaÉ◊G π«∏÷G ΩÉeE’G
¿GôgR º«gGôHG øH Ú°ùM
Ω1988-ájôég1408¬«fÉãdG á©Ñ£dG
.ähÒHôµØdGQGO
.»Wƒ«°ùdG ôµH »HCG øH øªMôdG óÑY øjódG ∫ÓL áeÓ©dGh »∏ëŸG óªMCG øH óª øjódG ∫ÓL áeÓ©dG.3
∫ÓL áeÓ©dGh »∏ëŸG óªLCG øjóª øjódG ∫ÓL áeÓ©dG:ÚdÓ÷G ÚeÉeE’G Ò°ùØJ ¬°ûeÉ¡Hh ËôµdG ¿BGô≤dG
167¢U.»Wƒ«°ùdG ôµH »HCG øH øªMôdG óÑY øjódG
.¿ÉæÑd -ähÒH áaô©ŸG QGO
-78 5AÉª∏©dG ¿É£∏°S ΩÉeE’G ï«°û∏d ¿BGô≤dG Ò°ùØJ »©aÉ°ûdG »≤°ûeódG »ª∏°ùdq G ΩÓ°ùdG óÑY øH øjódG õY.4
.Ωõ◊G øHG QGO 150¢U.iôég660
-1307¿ÉæŸG ΩÓc Ò°ùØJ ‘ øªMôdG ËôµdG Ò°ù«J . …ó©°S ∫BG ô°UÉf øH øªMôdG óÑY ˆG óÑY ƒHCG ï«°ûdG-5
.ähÒH-Gó«°U.áãjó◊G ájô°ü©dG áÑàµŸG 210¢U.ÊÉãdG ó∏éŸG …ó©°ùdG Ò°ùØJ …ôég 1376
57-55¢U :áãdÉãdG á©Ñ£dG ÒÑµdG »∏©dG ΩÓµd Ò°SÉØàdG ô°ùjCG Ω1997-1418¬g .…ôFGõ÷G ôHÉL ôµH ƒHCG.6
.IQƒæŸG áæjóŸG– ºµ◊Gh Ωƒ∏©dG áÑàµe
¿BGô≤dG QGóe1981-ájôég 1402á©HGôdG á©Ñ£dG 389¢U ∫hC’G ó∏éŸG Ò°SÉØàdG IƒØ°U:ÊƒHÉ°üdG ≈∏Y óª-7
.ähÒH ËôµdG
,ËôµdG ¿BGô≤dG ®ÉØdC’ ¢Sô¡ØŸG ºé©ŸÉe1986 - `g1406»bÉÑdG óÑY OGDƒa óª .8
óÑY ƒHCG ÚKóëŸG ÉeÉeEG ¿Éî«°ûdG ¬«∏Y ≥ØJG Éª«a ¿ÉLôŸGh DƒdDƒ∏dG Ω1986 - `g1406»bÉÑdG óÑY OGDƒa óª.9
º∏°ùe øH êÉé◊G øH º∏°ùe ø°ù◊G ƒHCGh , …QÉîÑdG áHROôH IÒ¨ŸG øH º«gGôHG øH π«YÉª°SEG øH óª ˆG
çGÎdG AÉ«MEG QGO , ∫hC’G Aõ÷G , , áØæ°üŸG ÖàµdG í°UCG Éªg ¿Gò∏dG Éª¡«ë«ë°U ‘ …QƒHÉ°ù«ædG …Ò°û≤dG
. ¿ÉæÑd , ähÒH , »Hô©dG
äÉjƒàëŸG
í«ë°U ≈ª°ùŸG í«ë°üdG ™eÉ÷G – …ƒHÉ°ù«ædG …Ò°û≤dG º∏°ùe øHG êÉé◊G øH º∏°ùe Ú°ù◊G »HCG ΩÉeE’G.10
. ähÒH – Iójó÷G ¥ÉaB’G QGO – ¿ÉæÑd , ähÒH , π«÷G QGO , º∏°ùe
-`g1401 – »Ø©÷G …QÉîÑdG áHROôH øH IÒ¨ŸG øH º«gGôHEG øHG π«YÉª°SEG øH óª ˆG óÑY »HCG ΩÉeE’G.11
…RƒàdGh ô°ûædGh áYÉÑ£∏d ôµØdG QGO , 145 ¢U , ¢ùeÉÿG Aõ÷G (…QÉîÑdG í«ë°U) ,Ω1981
QGO 997 ¢U:(ìÉë°üdG QÉà),ájôég 666 áæ°S ≈aƒàŸG Ω1979…RGôdG QOÉ≤dG óÑY øH ôµH »HCG øH óª.12
.¿ÉæÑd -ähÒH– »Hô©dG ÜÉàµdG
13Oó©dG »ª∏©dG RÉéYE’G á∏› ºgÒZh Úª∏°ùŸG AÉª∏©dG óæY Qƒ£àdG ájô¶f:2002 ≈∏Y óª , QÉÑdG.13
24-29¢U
REFERENCES
1.Baer,KE von.(1828):Entwicklungs geschichte der thiere: Beobachtung und
Reflexion. Borntrager, Konigsberg.
2. Ballard, WB(1981):Morphologenetic movements and fate maps of vertebrates.
Amer. Zoo)’. 21: 391399-. .
3. Darwin CR (1859) On the Origin of Species. John Murray, London.
4.Darwin CR (1871): The Descent of Man and Selection in Relation to Sex. London:
Murray .
5.Duboule D (1994): Temporal co linearity and the phylogenetic progression a
basis for the stability of the vertebrate Bauplan and the evolution of morphologies
through heterochrony Development (SuppL) 1994: 135142-
6.Gilbert SF (2000): Developmental Biology. 6th ed.MA;Sinauer Associates.
7.Gilbert SF (2002): Teaching evolution through Development. Talk delivered at
The 61st Annual Meeting of the Society for Developmental Biology, Madison,
Wisconsin
8.Gould SJ (1977): Ontogeny and Phylogeny. Harvard University Press, Cambridge.
9. Haeckel E (1874): Anrhropogenie oder Entwickelungsgeschichte des Menschen.
Engelmann,Leipzig.
10.Hyman LH & Wake MH (1992): Hyman ‘s Comparative Vertebrate Anatomy.
3rd Edition. Chicago: University of Chicago Press.
11.keith L.. Moore and T.V.N. Persaud (1995)Before we are borne "
äÉjƒàëŸG
Essentials of Embryology and Birth Defects 4th Ed. WB SAUNDRES

COMPANYphiladelphia/London/Toronto/Monterrial/Sydney/Tokyo.
12.Richardson MK, (1995): Heterochrony and the phylotypic period. Dev. Biol.
172:412421-.
13.Richardson MK, Hanken J, Gooneratne MJ, Pieau C, Raynaud A.
14.Selwood L, and Wright GM, (1997): There is no highly conserved embryonic stage
in the vertebrates: implications for current theories of Evolution and development
Anat. Embryol. 196:91106-.
15. William5 P.L., Bannister, L:H., Berry, M.M., Collings, P., Dyson, M., Dussek,
J.E. and Ferguson, M.W.J. (1995): 38 Ed “Gray’s Anatomy”. Churchill Livingstone,
Edinburgh, London. Melbourne and New York, PP. 6’ -
äÉjƒàëŸG
:Qƒ°üdG
. äÉjQÉ≤ØdG ‘ áæLC’CG ƒ‰h Qƒ£àd 1874Haeckel s πµ«g ô¶f á¡Lh :1IQƒ°U

.äÉYƒªéŸG ™«ª÷ ácÎ°ûe á∏Môe ≈∏YC’CG ∞°üdG í°Vƒj -
.ƒªædG Qƒ£àd G øe á£°Sƒàe á∏Môe ÊÉãdG ∞°üdG í°Vƒj -
.áæLC’CG øe IôNCÉàe á∏Môe πØ°SC’CG ∞°üdG í°Vƒj -
.¿É°ùfEG-ÖfQCG-ô≤H-ôjõæN-IÉØë∏°S-Qóæª∏°S– ∂ª°S: Úª«∏d QÉ°ù«dG øe äÉYƒªéŸG
äÉjƒàëŸG
phylotypic stage»YƒædG Çƒ°ûædG ≥HÉ£àdG á∏Môe ‘ áæLCÓd »ë«°VƒJ º°SQ :2IQƒ°U
.Ωƒ°û«ÿG â– Ö∏bh á«eƒ°û«N Üƒ«L »µ∏÷G ∂ª°S -a

.»Ø∏ÿGh §°SƒàŸG ÆÉeódG ÚH AÉæëfGh á«eƒ°û«N Üƒ«L ‘hô°†¨dG hó«HÎdG ∂ª°S -b
.á«eƒ°û«ÿG Üƒ«÷G ¿ƒµàJ ⁄ »ª¶©dG ∂ª°ùdG -c
.»WQhC’G ¢SGƒb CG øe §≤a Ú°Sƒb óLƒj:πjòdG º©H á∏Môe ‘ äÉ«FÉeÈdG-´óØ°†dG -d
äÉjƒàëŸG
‘ ¿GQhódG çóëj Éªæ«H Úæ÷G ‘ »∏Ø°S …ƒ∏Y (rotation ¿GQhO) AÉæëfG óLƒj ’ ∞MGhõdG– ∞MÓ°ùdG -e
.(avian Qƒ«£dG)êÉLódG áæLCG *‘ á∏MôŸG ¢ùØf
á«µa óFGhR á«ahô°†¨dG ∑Éª°SC’G ¢ùµY É¡H óLƒj »àdGmarsupial mammals á«≤«≤M Ò¨dG äÉ«jóãdG -f
maxillary and mandibular processes.IÒÑc á«∏Ø°S ájƒ∏Y
øe ºZôdÉH á«Ø∏ÿG h á«eÉeC’CG Üƒ«÷G ÚH »ªéM ±ÓàNG óLƒj eutherian mammals:äÉ«jóãdG -h

(1997(Richardson et al.á«≤«≤M Ò¨dG äÉ«jóãdG øY É¡aÓàNG
»æeR ±ÓàNG ™e)Phylotypic stage »YƒædG Çƒ°ûædG ≥HÉ£àdG á∏Môe ‘ áæLC’ á«aGôZƒJƒa IQƒ°U :3 IQƒ°U
(QGƒWC’G ÖbÉ©J ‘ Ò°ùj
.√Écô°Th ¿ƒ°SOQÉ°ûàjQ.Qƒ«£dG -äÉ«jóãdG -∞MGhõdG– ∞MÓ°ùdG- äÉ«FÉeÈdG-´óØ°†dG -∂ª°ùdG-
øe ). IôµÑŸG ¢üFÉ°üÿG ‘ πKÉªàdGh ¬HÉ°ûàdG í°Vƒj ´GƒfCG ™HQCG ‘ áæLC’CG í°Vƒj »£«£îJ º°SQ :4IQƒ°U
(êÉLódG– ôjõæÿG-ºæ¨dG-¿É°ùfE’G:áæLCG ; Úª«∏d QÉ°ù«dG
.¿É°ùfE’CG ÚæL ‘ ¿ƒµàŸG Ö∏≤∏d ÒÑµdG RhÈdG ßM’
äÉjƒàëŸG
Protection by Natural Honey against

Hyperhomocysteinemia in Rats
Saleh C. El-Saleh
Department of Medical Laboratory Sciences
College of Applied Medical Sciences
Qassim University,
Kingdom of Saudi Arabia
‫ﺍﶈﺘﻮﻳﺎﺕ‬
‫ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‬

)
‫ﻮﻥ * ﹸﺛ ﱠﻢ ﹸﻛ ﹺﲇ ﹺﻣ ﹾﻦ‬ ‫ﺍﻟﺸ ﹶﺠ ﹺﺮ ﹶﻭ ﹺﳑﱠﺎ ﹶﻳ ﹾﻌ ﹺﺮ ﹸﺷ ﹶ‬ ‫ﺎﻝ ﹸﺑ ﹸﻴﻮﺗ ﹰﺎ ﹶﻭ ﹺﻣ ﹶﻦ ﱠ‬ ‫ﺍﲣ ﹺﺬﻱ ﹺﻣ ﹶﻦ ﹾ ﹺ‬
‫ﺍﳉ ﹶﺒ ﹺ‬ ‫ﹶﻭ ﹶﺃ ﹾﻭ ﹶﺣﻰ ﹶﺭ ﱡﺑ ﹶﻚ ﺇﹺ ﹶﱃ ﺍﻟ ﱠﻨ ﹾﺤﻞﹺ ﹶﺃ ﹺﻥ ﱠ ﹺ‬
‫ﺎﺱ ﺇﹺ ﱠﻥ‬ ‫ﺍﺏ ﹸ ﹾﳐﺘ ﹺﹶﻠ ﹲﻒ ﹶﺃ ﹾﻟ ﹶﻮﺍ ﹸﻧ ﹸﻪ ﹺﻓ ﹺ‬

‫ﻴﻪ ﹺﺷ ﹶﻔ ﹲﺎﺀ ﻟﹺﻠ ﱠﻨ ﹺ‬ ‫ﻮﳖﺎ ﹶ ﹶ‬
‫ﴍ ﹲ‬ ‫ﻼ ﹶ ﹾﳜ ﹸﺮ ﹸﺝ ﹺﻣ ﹾﻦ ﹸﺑ ﹸﻄ ﹺ ﹶ‬
‫ﻚ ﹸﺫ ﹸﻟ ﹰ‬ ‫ﺎﺳ ﹸﻠ ﹺﻜﻲ ﹸﺳ ﹸﺒ ﹶﻞ ﹶﺭ ﱢﺑ ﹺ‬
‫ﺍﺕ ﹶﻓ ﹾ‬ ‫ﹸﻛ ﱢﻞ ﺍﻟﺜ ﹶﱠﻤ ﹶﺮ ﹺ‬
‫ﹺﰲ ﹶﺫﻟﹺ ﹶﻚ ﹶﻵ ﹶﻳ ﹰﺔ ﻟﹺ ﹶﻘ ﹾﻮ ﹴﻡ ﹶﻳ ﹶﺘ ﹶﻔ ﱠﻜ ﹸﺮ ﹶ‬
(69-68:‫ﻭﻥ ( )ﺍﻟﻨﺤﻞ‬
{And your Lord inspired the bee, saying: “Take you habitations in the mountains
and in the trees and in what they erect. Then, eat of all fruits, and follow the ways of
your Lord made easy (for you). There comes forth from their bellies, a drink of varying
colors, wherein is healing for mankind. Verily, in this is indeed a sign for people who
give thought.} [Quran, 16, verses 68 & 69].
Abstract
Elevated levels of plasma homocysteine (Hcy), known as hyperhomocysteinemia
(HHcy), appear to be associated with higher risks of occlusive vascular disease
and various clinical conditions ranging from the foetus to the elderly and from
cardiovascular and neuro-degenerative diseases to neuropsychiatric disorders,
rheumatoid arthritis and osteoporosis. The exact mechanism(s) involved is not
fully understood. Current interest is focused upon modulating the levels of Hcy
and/or their negative impacts through natural preventive strategies. In this
regard, we recently showed that the Black seed (Nigella Sativa), its oil, and its active
ingredient Thymoquinone impart high protection (72-100%) against the induced
rise of HHcy in rats. In this investigation, the ability of natural honey to protect
against HHcy in rats was investigated. The results show that honey administered
to rats at 1% in water significantly improved growth and imparted a protective
effect against HHcy (54.5 ± 8.0%) induced by feeding the animals a diet enriched in
methionine and deficient in B-vitamins (M+B- diet) for two months. This protection
was not accompanied by a decrease in concentration of ADMA (asymmetrical
dimethylargine), which may indicate that ADMA concentrations may not be related
to the pathophsyiology of HHcy. On the other hand, HHcy induced a 30.7 ± 0.8%
drop in the antioxidant enzyme superoxidase dismutase (SOD) activity. Honey

treatment recovered an 8.8 ± 1.7 % of the decrease in SOD activity. Furthermore,
treatment with honey in the HHcy state decreased catalase antioxidant activity by
47.8 ± 3.9% while it did not cause any effect on the honey-treated control rats fed a
standard methionine and B-vitamin diet, indicating that honey which can release
H2O2 can compromise the H2O2-neutralizing activity of the catalase enzyme under
excess methionine and deficient B-vitamin conditions. Honey treatment on the
other hand did not significantly affect glutathione peroxidase activity and total
antioxidant status in the control and the M+B--fed rats, while in these same rats it
significantly increased the antioxidant agent uric acid by 41.5 ± 3.0 % and 33.4 ±
2.0 %, respectively. These results indicate an overall beneficial role of honey under
conditions favouring HHcy, and the important role of B-vitamins in the defense
against oxidative parameters such as H2O2 and superoxide anion.
Introduction
Homocysteine (Hcy) is a sulfur-containing amino acid formed in the process of
methionine metabolism. It can be remethylated to methionine (trans-methylation)
or sulfo-conjugated with serine to form cysteine (trans-sulfuration) in a series of
enzymatic metabolic pathways [1, Fig. 1]. Hcy metabolism is regulated in part by
dietary B-vitamins (folate, vitamin B12 and vitamin B6) [2] as well as genetic [35-],
hormonal [6] and lifestyle factors [7].
In adults, elevated Hcy has been linked to coronary disease, stroke, peripheral
vascular disease, venous thrombosis, renal disease, diabetes mellilitus, cognitive
impairment, dementia, Alzheimer’s disease, depression, and organ transplant,
pregnancy complications and birth defects (810-). Research focused upon
preventive strategies utilizing natural supplementations aimed at reducing
HHcy and/or the injurious oxidative and inflammatory state(s) associated with it.
Supplementations with B-vitamins (folate, vitamin B12, and vitamin B6), which are
part of the Hcy homeostasis, has been shown to significantly reduce the levels
of Hcy in the induced state of HHcy (10). In this respect we recently showed that
nigella sativa (NS) seeds demonstrated effective protection against HHcy in

various tissues (serum, liver and brain) of rats fed a methionine rich, B vitamins
deficient diet (11).
In this investigation the focus is upon honey because it is one of the oldest known
medicines. The use of honey as a medicine has been reborn into modern science
(12). Honey possess, among other benefits, the power to activate the immune
system, reduce inflammation, inhibit anaerobic aerobic bacteria, yeast, fungi and
viruses. Honey has been shown to posses potent antioxidant activities, the extent
of which depends upon its color and floral origin with the darker color exhibiting
the strongest activities (13). Therefore, given honey with its an antioxidant and
anti-inflammatory capabilities and HHcy with its inflammatory and oxidative
injuries, makes it reasonable to investigate the ability of honey as a protective
measure against HHcy associated oxidative stress.
Fig (1).Homocysteine/Methionine Metabolism:Dietary protein is metabolized into methionine

which undergoes a de-methylation to homocysteine. The enzymes involved in each reaction
are: (1) methionine adenosyltransferase; (2) Methyl transferase;(3) S-Adenosyl homocysteine
hydrolyase; (4) Cystathionine ß-synthase; (5) 5-Methionine synthase. THF, tetrahydrofolate;
MTHF, 5 methyl tetrahydrofolate. SAM, S-Adenosyl methionine; SAH, S-Adenosyl homocysteine.
Remetyhlation to methionine in some tissues (liver) uses Vit B12-independent betaine-
homocystine methyl transferase catalyzing the transformation of betaine into dimethylglycine.
The trans-sulfuration to cysteine is vitamin B6-dependent.
MATERIALS AND METHODS

Materials & Methods
Animals: Male weaning Albino Wistar rats, weighing 150200-g were used. The
animals were kept at a temperature of 2024-oC and illumination (12-h light/dark
cycle) controlled room. Rats were randomly assigned to control and test groups (n
= 8/group). All rats were fed a control diet standard in methionine and B vitamin
contents for one week. This is referred to as the MB diet. Control rats continued
on this diet with and without honey treatment. Other groups were put on a
methionine-rich, low folate and B-vitamin deficient diet in order to induce the
HHcy state. This is referred to as the M+B- diet.
Honey Treatment: Honey was administered to control and test groups from the
MB and M+B-fed rats by dissolving it in freely accessed drinking water at 1.0%. The
honey used in the experiments was natural, fresh, unprocessed, dark yellow, and
of multifloral origin. It was collected from Al-Jarboo’ wild farm in Jaraab, 350 Km
North-West of Riyadh, KSA. During the entire honey treatment period of 10 weeks,
all honey-water containers were kept in the dark by wrapping them in aluminum
foil. Stock honey was stored in the cold at 4oC until used.
The groups were given the following titles in accordance with the honey (H)
treatment: control group, MB; Honey treated control group, MB + H; methionine-
rich, folate and B vitamin deficient diet group, M+B-; methionine-rich, folate and B
vitamin deficient diet group treated with honey, M+B- + H.
Results
Effects of Honey on Growth
During the 11 week course of the experiment, the M+B- conditions causing HHcy,
led to a sharp suppression of body weight increase (14.3 ± 2.6 % under M+B-)
compared to an enhanced growth of 74.6 ± 11.4 % under control MB conditions.
“Fig. (1)”.
Fig. (1). The effects of honey on body weight of rats fed the MB and M+B- diets. Honey (H) was
administered at 1.0% in drinking water for 10 weeks.
Daily treatment with honey and for 10 weeks led to a significant 14.3 ± 2.6%
increase in body weight (P<0.05) under the M+B- without causing any significant
effect under control MB conditions. “Fig. (1)”.
Effects on HHcy
Honey treatment under HHcy inducing conditions (M+B-) led to a 54.5 ± 8.0 %
(P<0.01) protection against the elevation of Hcy in serum induced by the same
diet without honey.“Fig. (2)”.There was no effect on Hcy in control rats treated with
honey under the same conditions.
Fig. (2). Serum levels of Hcy in rats fed the M+B- diet with and without honey (H) treatment.
Effects on ADMA Levels
ADMA levels under all conditions were not significantly (P>0.05) affected by
honey treatment.” Fig. (3)”.
Fig. (3). ADMA levels in the various nutritional states.
Effects of Honey on Antioxidant Parameters
(i) Effects of on serum SOD activity:
In the M+B--fed rats, a significant 30.7 ± 0.8 % (P < 0.001) decrease in SOD activity
was measured. A recovery of 8.8 ± 1.7 % (P<0.05) of SOD activity was achieved
upon honey treatment in the M+B- state.”Fig. (4)”.
Fig (4). Effects of honey treatment on serum SOD activity in rats fed control
(MB) and M+B- diets.
(ii) Effects on Catalase Activity
A significant drop of 47.8 ± 4.0 % (P<0.05) in catalase activity was observed in rats
treated with honey in the M+B- state when compared to all other states. “Fig. (4)”.
No significant effects were measured in the other states.
Fig. (5). Catalase activity in the various nutritional states.
(iii) Glutathione Peroxidase (GPx) Activity and Total Antioxidant Status

(TAOS).
Honey treatment did not produce any significant effect on either the GPx or TAOS,
respectively (figures are not shown to limit the report into one page.)
(iv) Effects on Uric Acid
Honey treatment imparted an elevation of uric acid levels in the MB and M+B-
states reaching 41.5 ± 3.0 % and 33.4 ± 2.0 %, respectively, as compared to the
same states in the absence of honey (P < 0.001 in each case). Fig. (8).
Fig. (8). Effects of honey on uric acid levels in the various nutritional states
DISCUSSION
Honey seems to impart a protective role against HHcy in serum under conditions
of excess methionine, low folate, and B-vitamin deficiency [M+B-], but not in the
control diet normal in methionine and B-vitamins [MB]. The decrease in Hcy
levels under the M+B- conditions may be due to the effect of trace amounts of
B vitamins (riboflavin, B6) in honey (24) which can activate the re-methylation
of Hcy (riboflavin activation of the folate cycle) into methionine and the trans-
sulfauration pathway (due to B6) (see Fig. (1)) [1,6]. A decrease in Hcy levels may
constitute a protective response against Hcy-induced toxicity (14).
Several lines of evidence suggest that the injurious effect of Hcy on endothelial
function could be mediated through ADMA possibly due to the accumulation
of ADMA following increased methylation of arginine residues within proteins
under excess methionine conditions, or due to reduced degradation of ADMA
by dimethylarginine dimethylaminohydrolase activity. Our results show that
lowering of Hcy levels under HHcy conditions by administering honey did not
have a significant effect on serum levels of ADMA. This seems to be in line with
previous reports in which vitamin supplementation did not affect plasma ADMA
levels or restore endothelial dysfunction in monkeys with HHcy (15). This is also
consistent with recent findings that lowering of Hcy with B-vitamins and folic acid
was not accompanied by a reduction of ADMA plasma concentrations in patients
with peripheral arterial disease and HHcy (16). In addition, our data generally
supports the finding that substantial reduction of HHcy by supplementation of
B-vitamins and folic acid did not affect the level of plasma ADMA in patients with
ischemic heart disease (17).
In this investigation, however, the M+B- nutritional state compromised the serum
SOD antioxidant activity, which could be due to the deficiency in folate [18] and/
or one or more of the other B-vitamins. The influence of sustained folate depletion
may be mediated through elevated Hcy-induced oxidative injury at the level of
gene expression of SOD [19]. Supplementation with honey protected against this
impairment of the SOD activity possibly due to the protection against the rise in
Hcy levels and its associated oxidative injury.
Honey did not cause any significant effects on the catalase activity under control
conditions (MB). In addition, the catalase activity in the M+B- was not affected.
However, supplementation with honey in the M+B- nutritional state caused a
significant drop of 47.8 ± 4.0 % (P<0.05) in serum catalase activity. This indicates
that B-vitamins and/or folic acid are important in the protection against the
compromise of catalase activity which may, in part, arise from hydrogen peroxide
present in honey (20). Nevertheless, the antioxidant capacity as well as the GPx
activity under all nutritional conditions studied was not compromised. In addition
honey treatment increased the levels of uric acid within normal limits, an effect
that would augment the overall antioxidant potential under a pro-oxidant

environment characterized by deficient B-vitamin conditions. In part, our results
are in agreement with recent data in which honey was capable of increasing uric
acid levels in normal individuals within the normal limits (21).
In conclusion this investigation demonstrated some of the beneficial effects

of honey on the state of HHcy and on growth under conditions of B-vitamin
deficiencies. It is possible that these effects may be due to the trace amounts
of some of B-vitamins in honey. The exact mechanism, however, it still to be
determined. This study is the first to report a major lowering effect of honey on
Hcy levels in an induced state of HHcy, something which may expand its clinical
applications. In light of the many other pharmacological and traditional benefits
of honey, its capabilities may contribute a complementary, or even a potentially
wider role than that of folic acid alone in terms of the ability of the latter to lower
HHcy (22,23).
Acknowledgment
This study was supported in part by a grant from the Research Program of the
Deanship for Scientific Research, Qassim University, for El-Saleh SC (2005).
References
Available for all those interested. Correspond with the author at assaleh@ksu.edu.sa
1-Finkelsteine JD. The Metabolism of Homocysteine: Pathways and Regulation. Eur

J Pediatr 1998; 157 Suppl 2: S40-S44.
2-Kang SS, Wong PW, Norusis M. Homocysteinemia due to folate deficiency.

Metabolism 1987; 36: 458-462.
3-Reed T, Malinow MR, Christian JC, Upson B. Estimates of heritability of plasma

homocyst[e]ine levels in aging adult male twins. Clin Genet 1991; 39: 425-428.
4-Frost P, Blom HJ, Milos R. et al. A candidate genetic risk factor for vascular disease:
a common mutation in methylene-tetrahydrofolate reductase. Nat Genet 1995;
10: 111-113.
5-Genest JJ, McNamare JR, Upson B. et al. Prevalence of familial

hyperhomocysteinemia in men with premature coronary artery disease.
Arterioscler Thromb 1991; 1: 1129-1139.
6-Miller AL and Kelly GS. Homocysteine Metabolism: Nutritional Modulation and

Impact on Health and Disease. Alt Med Rev 1997; 2:234-254.
7-Refsum H, Ulend PM, Nygard O, Vollset SE. Homocysteine and cardiovascular

disease. Annu Red Med 1998; 49: 31-62.
8-Mayer EL, Jacobson DW, Robinson K. Homocysteine and coronary atherosclerosis.

J Am Coll Cardiol 1996; 27: 517-27.
9-Miller AL and Kelly GS. Homocysteine Metabolism: Nutritional Modulation and

Impact on Health and Disease. Alt Med Rev 1997; 2:234-254.
10-Refsum H, Ulend PM, Nygard O, Vollset SE. Homocysteine and cardiovascular

disease. Annu Red Med 1998; 49: 31-62.
11-El-Saleh SC. Protection by Nigella Sativa [Black Seed] against

Hyperhomocysteinemia in Rats. Vasc Dis Prevention 2006; 3: 73-78.
12-Norris A. Effects of daily consumbtion of honey solution on hematological

indices and blood levels of minerals and enzymes in normal individuals. J Medicinal
Food 2003; 6: 135-140.
13-Gheldof N,Wang XH, Engeseth NJ. Identification and quantitation of antioxidant

components of honeys from various floral sources. J Agric Food Chem 2002; 50:
5870-7.
14-Odin E, Carlesson G, Frosing R, Gustavsson B, Spears CP, Larsson, PA. Chemical

stability and human plasma pharmacokinetics of reduced folates. Cancer Invest
1998;16: 447-455.
15-Boger RH, Bode-Boger SM, Sydow K, Heistad DD, Lentz SR. Plasma concentration
of asymmetric dimethylarginine, an endogenous inhibitor of nitric oxide synthase,
is elevated in monkeys with hyperhomocyst(e)inemia or hypercholesterolemia.
Arterioscler Thromb Vasc Biol 2000; 20:155764-
16-Ziegler S, Mittermayer F, Plank C, et al. Homocyst(e)ine-lowering therapy does

not affect plasma asymmetrical dimethylarginine concentrations in patients with
peripheral artery disease. J Clin Endocrinol Metab 2005; 90: 21758-.
17-Jonasson TF, Hedner T, Hultberg B, Ohlin H. Hyperhomocysteinaemia is not

associated with increased levels of asymmetric dimethylarginine in patients with
ischaemic heart disease. Eur J Clin Invest 2003; 33: 543-9.
18-Huang RF, Hsu YC, Lin HL, Yang FL. Folate depletion and elevated plasma
homocysteine promote oxidative stress in rat livers. J Nutr 2001;131:33-8.
19-Outinen PA, Sood S K, Pfeifer SI,. et al. Homocysteine-induced endoplasmic

reticulum stress and growth arrest leads to specific changes in gene expression in
human vascular endothelial cells. Blood 1999; 94: 959-967.
20-Crane, B. 1980. A book of honey. Oxford University Press, Oxford, U.K., p.198.
21-Al-Waili NS. Effects of daily consumption of honey solution on hematological

indices and blood levels of minerals and enzymes in normal individuals. J Med
Food 2003; 6:13540-.
22-Jacobsen DW. Homocysteine and vitamins in cardiovascular disease. Clin Chem

1998; 44: 1833-1843
23-Clarke R, Armitage J. Vitamin supplements and cardiovascular risk; review of

the randomized trials of homocysteine-lowering vitamin supplements. Semin
Thromb Hemost 2000; 26: 341-348.

Book 4

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Book 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫‪ƒµdG ádhO‬‬

á«eÓ°SE’G ¿ƒÄ°ûdGh ±ÉbhC’G IQGRh

" §````°SƒdG á````eC’G "

á`«©ªàéŸG á`«ªæàdG ‘ º¡`°ùj »`eƒ`µM RÉ`¡L "

á«eÓ°SE’G ¿ƒÄ°ûdGh ±ÉbhC’G IQGRh

5736 Ü.¢U 02 5601332 ¢ùcÉa h ∞JÉg : áeôµŸG áµe

13 äÉfGƒ«◊G »bÉH øY É¡≤∏N ‘ πHE’G õ«“ ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G

29 äÉaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghônn j ⁄rn hn CGn

53 ô°ûÑdG ¿ƒæLh ô≤ÑdG ¿ƒæL ÚH ... ô£n ØdG

83 áHÉHòdG »MÉæL ‘ AGhódGh AGódG

101 ¬∏Ñæ°S ‘ √hQòa

133 AGOƒ``°ùdG áÑ◊G

157 äÉÑædG ⁄ÉY ‘ »ª∏Y RÉéYEG º«°û¡dGh ΩÉ£◊G

197 Protection by Natural Honey against Hyperhomocysteinemia in Rats

á«eÓ°SE’G ¿ƒÄ°ûdGh ±ÉbhC’G IQGRh

5736 Ü.¢U 02 5601332 ¢ùcÉa h ∞JÉg : áeôµŸG áµe

í∏°üŸG õjõ©dG óÑY øH ˆG óÑY /QƒàcódG PÉà°SC’G á∏«°†a áª∏c

º«MôdG øªMôdG ˆG º°ùH

..ÚãMÉÑdGh AÉª∏©dG ô°TÉ©e ºàfCG ÉeCG

.(18 : ¿GôªY ∫BG) ﴾ ‫ﺍﳊ ﹺﻜ ﹸﻴﻢ‬

á«eÓ°SE’G ¿ƒÄ°ûdGh ±ÉbhC’G IQGRh

5736 Ü.¢U 02 5601332 ¢ùcÉa h ∞JÉg : áeôµŸG áµe

É¡≤∏N ‘ πHE’G õ«“ ‘ »ª∏©dG RÉéYE’G

:ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ πHE’G ôcP

:¤É©J ¬dƒb ≈a Éªc Ò©ÑdG º°SG â– OQh óbh

:ájƒÑædG åjOÉMC’G ‘ πHE’G

:á«ëjô°ûàdG ¢üFÉ°üÿG ‘ õ«ªàdG:É«fÉK

.á«°SÉ≤dG á«©ª°ûdG QÉé°TC’G ¥GQhCGh ,áaÉ÷G

áLQO ´ÉØJQGh ¢û£©dG ≈∏Y Ö∏¨à∏d πHE’G ‘ á«Lƒdƒjõ«ØdG ¢üFÉ°üÿG: Ék ãdÉK

: ΩÉæ°ùdG ‘ IOƒLƒŸG Ωƒë°ûdG øe AÉŸG êÉàfEG -8

:πHE’G Ωód IójôØdG ¢üFÉ°üÿG : Ék ©HGQ

:πHE’G Ö«∏M ¢üFÉ°üN : Ék °SOÉ°S

: Ωƒ«°SÉJƒÑdGh ΩƒjOƒ°üdG -(1)

áØ∏àîŸG äÉæ«eÉà«ØdG øe πHE’G Ö«∏M äÉjƒà : (2) ∫hóL

ô≤ÑdG Ö«∏Mh πHE’G ‘ (%) øgódG äÉjƒà : (5) ∫hóL

1-Hussein, M.F.; Al-Momen, A.K.A. and Gadir, A.G.A. (1992):

Haemostatic parameters in the camel (Camelus dromedarius): comparison with

The desert comparative physiological adaptation (ed. R. Yagil), Karger, Basel.

13-Kelly, W.R. (1984):

2Veterinary clinical diagnosis, 3rd Edition, Bailliere Tindal, London.

4-Arnautovic,I. And O.Abdalla(1969):

Elastic structures.In Enviromental physiology of animals. Oxford, Blackwell.

6- Al Gazira University-Sudan 1998:

äÉaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghônn j ⁄rn hn CGn

: RÉéYE’G äÉjBG : ¢üî∏ŸG

äÉsaÉ°U º¡bƒa Ò£dG ¤EG Ghôj ⁄hCG

: ¿É°ùfE’G πÑb AÉ°†ØdG äGóFGQ Qƒ«£dG

: ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ Ò£dG ôcP

.(38 ájBG:ΩÉ©fC’G) "¿hô°ûëj

: øªMôdG ’EG ø¡µ°ùÁ Ée Qƒ«W

.AGƒ¡dG áehÉ≤Ÿ Gk Òãc ¢Vô©àj ’ Ék «HÉ«°ùfEG Óµ°T

: ¬fƒæah Qƒ«£dG ¿GÒW Ühô°V

: Ék Ñ«éY ¿GÒ£dG ¿ƒæa øe xøØc ∞°üdG π¶jh

: Ék °†jCG ∞°üdG øe AGƒ¡dG ‘ ôFÉ£dG ¥’õfEGh

:¬«a áYQÉH Qƒ«Wh π«°UC’G ∞°üdG

.áØ°UÉY §°Sh áà«e QÉé°TCG ¥GQhCG É¡fCÉc AÉª°ùdG

:∞°ü∏d Qƒ«£dG É¡∏¨à°ùJ iôNCG ájƒL ôgGƒX QÉëÑdG ‘h

.¢VQC’G ≈∏Y ¢VGô©à°S’G øa ó«Œ Éª∏ãe AÉŸG

. gull (gull Larus

.Ω1969 – ähÒH ,»Hô©dG çGÎdG AÉ«MEG QGO .((

ô≤ÑdG ¿ƒæL ÚH ... ô£n ØdG

: É¡«∏Y ˆG É¡≤∏N »àdG äÉbƒ∏îŸG Iô£a Ò«¨J øY »¡ædG :’hCG

-: É¡æÑd Üô°Th É¡ª◊ πcCGh ádÓ÷G ÜƒcQ øY »¡ædG É«fÉK

:Ò£dG øe Ö∏ …P πch ´ÉÑ°ùdG øe ÜÉf …P πc πcCG øY »¡ædG:ÉãdÉK