KMYA

10.SINIF AIKLAMALAR
1. NTE: ATOMUN YAPISI

1.1 Antik dnemde kehribar ta (eski yunanca: elektron) vb malzemelerde gzlenen elektriklenme deneyimleri elektrik yklerinin iki trl olduklarnn kefi ve (+)/ (-) iaretleri ile temsil edilmesi, elektrik akmnn eitli maddelerde yol at deiiklikler zerinden, atomlarda, atomdan daha kk taneciklerin var olduu fikrinin nasl doduu, tarihsel geliimi iinde ilenir. Maddenin ntral olduu gereinden, atomlarn da ntral olmas gerektii sonucuna ulalacak; elektriklenmenin atom al-verii ile ortaya kamayaca yargsndan, atom alt taneciklerin var olmas gerektii fikri tretilecektir.

 1.1 7. Snf Fen ve Teknoloji dersi Maddenin Yaps ve zellikleri (4.nite) nitesinde srtme ile elektriklenme konusu, atomun yaps ile ilikilendirilir. 1.2 Elektriin, maddeyi deitirmesi gerei esas alnacak, elektrotlarda toplanan madde miktarnn devreden geen yk miktar ile doru orantl olduu, m= A.I.t (A: Maddeye bal bir sabit) bants zerinden vurgulanacak, buradaki I.t arpmnn elektrik yk miktarn(Q) gsterdii belirtilecektir.

 1.2 Elektrotlarda aa kan madde miktar, akm, zaman, edeer ktle ve Faraday sabiti arasndaki iliki Kimya dersi 11. snf 4. nitede ilenecektir.

[!] 1.3 AgNO3 zeltisinden 1.118 mg Ag aa karan elektrik yk miktar 1 Cdur.

 1.4 Crooksun katot nlar deneyimi, grsel desteklerden de yararlanlarak tantlr. Stoneyin Faraday kanunlar ile ilgili verilerden ve katot nlarndan yararlanarak katot nlarn, Faradayn akan elektrik ykleri ile elemesi ve katot nlarnn aslnda n olmayp (-) ykl tanecikler olduunu fark etmesi; katot nlarn elektron eklinde adlandrmas tarihsel geliimi iinde ilenir.

1.2- 1.4 Bu kazanmlarda esas olan, maddeelektrik ilikileri temelinde atom alt paracklarn varln sezdirmek olup, Faraday deneyleri ile ilgili m= A.I.t bants da, sadece elektrik yk birimi olan Coulombu tanmlama amac ile verilmektedir. nk elektronun yk verilirken bu birimi kullanmak gerekmektedir ve renciler, Coulomb birimi ile ilk defa karlamaktadrlar. Konudan sapma anlamna gelecei iin, Faraday bants ile farkl maddelere ilikin hesaplamalara girilmez.

. 1.5 Sis halinde dalm, kk ya damlalarnn elektronlar ile yklendii, her damlacn elektron yknn katlar kadar yk kazand, bu damlacklarn mikroskop altndaki hareket hzlarnn lld ve bu hzlardan, damlacklardaki yklerin bulunduu; buradan da en byk ortak blen hesab ile e deerinin belirlendii verilir.

 1.5 Thomson ve Millikan deneylerinde bantlar ve ayrntlar verilmeyecek, deney dzenei emas ve lmelerin dayand temel fizik ilkeleri esas alnacaktr. 1.5 Millikan deneyini, matematik denklemleri ile ayrntl olarak anlatan bir okuma paras verilir.

 1.7 Moseley deneyleri ve ktle spektrometresi ilenirken matematik ayrntlara girilmez.

1.7 Moseley deneyleri ve ktle spektrometresi ayrntlar ile ilgili okuma paras verilebilir.

 2.1 Rutherford deneyinde kullanlan (alfa) paracklarnn tantmna girilmeyecek, pozitif ykl tanecikler aklamas ile yetinilecektir. 2.2 Inlarn dalga gsterimleri zerinde, dalga boyu, frekans, dalga says, genlik ve yaylma hz kavramlar incelenir. 2.4 Bu kavramlar arasndaki bantlar ve n enerjisinin genlik ile ilikisi verilir.

 2.5 Esas olan, fotoelektrik olayn ve siyah cisimlerce yaylan nlarn dalga boyu- iddet grafiklerinin, dalga modeli ile aklanamad, ama tanecik modeli ile aklanabildii bilgisidir. Kat cisimlerin yksek scaklkta n yaymas srecinin klasik fizik asndan aklamasna girilmeyecek, fakat klasik fiziin, bu nlarn dalga boyu- iddet ilikisini gsteren grafikle ilgili tahmini, deneysel eri ile karlatrlacaktr. Her iki olayda da dalga modelinin neden yetersiz kald ve tanecik modelinin bu olaylar nasl aklad konusu, bu dzey iin ortak bir kazanm olamayacak kadar derindir. Her iki olay ayrntl ileyen bir okuma paras verilir.

 2.6 Farkl n fotonlarnn enerjileri ile frekanslar (dalga boylar) arasndaki bant ilenirken, fotoelektrik olay ile iliki kurulur. 2.6 Planck kuantum hipotezinin balangta sadece bir deney iin ne srlm hipotez (varsaym) olmasna ramen ma enerjisi ile ilgili yorumunun genelletirilerek kullanld, ve evrensel bir kuramn temelini oluturduu vurgulanr.

 2.7 Hidrojenin emisyon/ absorpsiyon hatlarnn elektronun enerji almas veya vermesi ile ilikisi aklanr. Hidrojen atom spektrumunun neden izgili olduu ve bu izgilerin neden seriler hlinde olduu sorgulanarak, bu sorgulamann, Bohr atom modelinin temeli olduu vurgulanacaktr.

 2.8 Rutherford modelinin neden yetersiz olduu aklanr.

2.8 Hidrojen benzeri sistemlerdeki tek elektronun toplam enerjisini veren [E= -2,18.10-18 Z2/n2 (joule)] bants verilecektir.

. 2.8 Hidrojene benzeyen tek elektronlu sistemlerde elektronun toplam enerjisini hesaplamaya temel olan eitlikler iin gerekli olan fizik kavramlar (potansiyel enerji hesab, dairesel hareket, asal momentum) bu dzeyde henz ilenmi deildir. Bu yzden sz konusu eitliklere girmeden, yalnzca varsaymlar ve bu varsaymlar temelinde tretilen indirgenmi enerji bants verilmeli, asal momentum ile ilgili varsaym da, bu kavram kullanlmadan ifade edilmelidir.

 2.9; 2.10 Temel hl ve uyarlm hl kavramlar aklanarak foton yakalama- absorpsiyon ve foton yayma- emisyon ilikisi kurulur. Sourulan/ yaylan fotonun enerjisi ile ilk ve son yrngelerdeki elektronun enerjisi arasndaki bant verilir. 2.9; 2.10 Bohr modeli ile hidrojen atom spektrumu arasndaki ilikinin nitel yn esas olup bu ilikilerin nicel karl olan problemler, nitel aklama olmad srece, ok fazla bir anlam tamaz. Bu kazanmlarn betimleme ynne arlk verilmeli, konu, bilinen yntemle problem zme boyutuna indirgenmemelidir.

. 2.10 Spektroskopi biliminin uygulamalar balamnda, gne ve yldzlardaki elementlerin nasl belirlendiini aklayan bir okuma paras verilir

 3.1 De Broglie hipotezinin szel ve matematik formu irdelenecek, elektrona ait dalgalarn frekans ve dalga boylar ile ilgili hesap rnekleri verilecektir. ??? 3.1 Atom alt taneciklere bir dalga elik eder. ifadesi, bu taneciklerin, ipteki dalgalara benzer sinzoidal bir yol izledii eklinde yorumlanmas yaygn bir yanlgdr. Ayrca, elektronun, dalgann elik ettii bir tanecik olduu ifadesi yanl anlamalara yol aabilir; nk, elektron ne kadar dalga ise o kadar taneciktir.

 [!] 3.2 Davidson-Germer deneyinde neyin gzlendii ve gzlemin yorumu verilecek, deneyin ayrntsna girilmeyecektir.

[!] 3.3 Heisenberg belirsizlik ilkesi, elektronun yerinde ve hznda yaplacak lme hatalar temelinde ilenir; elektronun gzlenmesi fikri ile ilikilendirilir. Bu ilkeye gre atom iinde elektronun yerinin belirlenemeyiinin nemi vurgulanr.

. 3.3 Heisenberg belirsizlik ilkesine ilikin bant, x.v h/4m eklinde, x uzanm ve v hzna ilikin belirsizlikler cinsinden ifade edilmelidir. (izgiselmomentum kavram henz yerlememitir.)