Professional Documents
Culture Documents
TÓM TẮT: Bài viết này trước hết trình bày mối quan hệ giữa vấn đề an ninh trong hầm
giao thông với các hoạt động cứu hỏa và an toàn sinh mạng thông thường. Sau đó khái
quát tình hình diễn biến và kế hoạch xử lý vấn đề an ninh hầm trên thế giới, chủ yếu là ở
Mỹ. Theo mô hình này của Mỹ, các nghiên cứu về vấn đề an ninh cho toàn bộ hệ thống
giao thông vận tải nói chung và cho hệ thống hầm nói riêng có thể vận dụng để triển khai,
áp dụng trong thực tế nước ta vào thời điểm thích hợp.
TỪ KHÓA: hầm, cầu, giao thông, an ninh, khủng bố, tấn công, hỏa hoạn, an toàn sinh
mạng, các hệ thống tiện ích, quản lý rủi ro.
ABSTRACT: This paper first describes the relationship of tunnel security to normal fire
and life safety activities. Then it runs through a general overview on the present situation
of and relevant plans to cope with the issue in the world scale, with focus put on U.S.A. In
the same manner, studies on security for tunnels and transportation infrastructure may
need to be triggered in Vietnam and results put into practice as soon as practicable.
KEY WORDS: tunnel, bridge, transport, security, terrorism, attack, fire, life safety,
utilities, risk management.
1. KHÁI QUÁT
Một cơ sở hạ tầng giao thông hiện đại, hiệu quả là có tính sống còn đối với sự phát
triển thành công về kinh tế, văn hóa và xã hội của bất cứ quốc gia nào. Điều này
đúng cả đối với giao thông trên phạm vi nội đô và vùng lãnh thổ, hay trên phạm vi
quốc gia và quốc tế. Không những thế, hệ thống giao thông nói chung, cầu hầm và
công trình ngầm nói riêng còn phải đảm bảo một nhiệm vụ mới: đó là vấn đề an
ninh.
1
Địa chỉ liên hệ hiện tại: Viện KHCN GTVT, 1252 Đường Láng, Hà Nội. Tel: 090-4949289. Email:
ngdtoanhanoi@yahoo.com
1
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
1.1. Mối quan hệ giữa an ninh hầm với các hoạt động cứu hỏa và an toàn sinh
mạng thông thường
Trước hết xin nhắc lại vài khái niệm về an toàn cho con người và chữa cháy thông
thường trong hầm đường sắt và đường bộ. Vấn đề an toàn trong hầm ngày càng trở
nên quan trọng do sự quan tâm chú ý của các phương tiện thông tin đại chúng, do
mối lo ngại về an toàn của công chúng, và do sự xảy ra nhiều vụ tai nạn trong hầm.
Vơi các hầm đường sắt, các mối nguy hiểm thông thường bao gồm: hỏa hoạn, sập
kết cấu vỏ hầm, đâm xe, và trật ray. Các thông số quan trọng đối với cháy trong
hầm là: mối nguy của tàu dừng lại giữa hầm, các điều kiện thông gió và khuyếch
tán khói, và thời gian để sơ tán đoàn tàu.
Về vấn đề hỏa hoạn, người ta đã áp dụng thành công kỹ thuật thiết kế phòng chống
cháy dựa trên tính năng (performance based fire engineering process). Đó là một
phương pháp luận thiết kế nhờ đó các nguyên tắc kỹ thuật được áp dụng vào việc
đánh giá các nguy cơ cần được nhận dạng về cháy và an toàn sinh mạng, rồi sau đó
áp dụng vào việc thiết kế các phương pháp bảo vệ thích hợp nhằm đối phó hiệu quả
với các nguy cơ đó. Việc thiết kế các hệ thống chống cháy cho hầm đã xem xét hệ
thống hầm như là một chỉnh thể bao gồm đoàn tàu, các nhà ga, kết cấu hầm, các
thiết bị đường sắt và các quy trình vận hành và xử lý khẩn cấp trên đường sắt.
Với các hầm đường bộ, ba đối tượng chính liên quan đến hầm là cơ quan vận hành
hầm, các tổ chức/dịch vụ cứu trợ khẩn cấp, và người sử dụng hầm đều phải được
huấn luyện và nâng cao trình độ liên tục để có kiến thức tốt về an toàn và các cách
2
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
đối phó trong trường hợp xảy ra tai nạn. Người ta đã nhận thức được điều quan
trọng nhất, đó là tất cả các bên liên quan đều phải nhận thức rõ và thực thi phần
trách nhiệm của chính mình, với tinh thần cộng tác cao độ. Chúng tôi sẽ dừng lại ở
đây mà không thảo luận sâu hơn về cấp độ an toàn vật lý đối với bản thân kết cấu
hầm cũng như các hệ số an toàn liên quan đến xe cộ và đoàn tàu. Một điều đáng
chú ý là ở rất nhiều nước đã có tiêu chuẩn hoặc hướng dẫn cấp quốc gia về thiết kế
an toàn cháy cho hầm, chưa kể các tài liệu tham khảo của các tổ chức quốc tế.
Bất kể những điều đó, sự cố vẫn có thể xảy ra.
Ví dụ điển hình mới đây về hỏa hoạn trong hầm là thảm họa hầm Mont Blanc ở
Pháp ngày 24-3-1999, làm 41 người chết và lửa cháy liên tục trong vòng 52 giờ.
Hình 2: Tường hầm cháy đen tróc lở, xe cộ bị thiêu rụi, tại hai ghế phía trước vẫn
còn tro xương hai người chết.
Xin chuyển sang vấn đề an ninh cho cầu hầm, đây là một khái niệm khá mới mẻ ở
nước ta.
Sau cuộc tấn công khủng bố bằng máy bay ngày 11-09-2001 ở Hoa Kỳ, vấn đề rà
3
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
soát, tăng cường và đổi mới an ninh diễn ra trong hầu khắp các lĩnh vực của nước
này, trong đó có ngành giao thông vận tải, với 600.000 cây cầu và 500 đường hầm.
Năm 2002 Đạo luật an ninh vận tải biển của Hoa kỳ được đưa ra. Cục đường bộ
liên bang Mỹ (FHWA) đã ban hành Chỉ dẫn về an ninh cho cầu và hầm năm 2004,
coi vấn đề này thuộc về chính sách an ninh quốc gia.
Kể từ ngày 11-09-2001, dưới sự chủ trì của Ủy ban Nghiên cứu Giao thông Hoa Kỳ
(TRB), đã có 75 dự án liên quan đến an ninh được phê duyệt trong Chương trình
nghiên cứu tổng hợp, trong đó 49 dự án đã hoàn thành, 14 dự án đang thực hiện, và
12 dự án khác đang bị hoãn ký hợp đồng hoặc đang được hoạch định [5]. Tổng số
tiền đầu tư cho các dự án nghiên cứu này là khoảng 11 triệu USD. Mỗi dự án được
đầu tư từ vài chục ngàn đến vài trăm ngàn USD. Các dự án liên quan đến an ninh
nói trên được tiến hành trong nhiều lĩnh vực như: hệ thống vận tải hành khách công
cộng khối lượng lớn, nghiên cứu về khung pháp lý, huấn luyện/đào tạo, nghiên cứu
tình hình quốc tế, lập quy hoạch, an ninh sân bay, và an toàn cho xe buýt và xe tải
thương mại. Trong số đó, ngoài các dự án về xe điện ngầm (metro) thuộc hệ thống
vận tải hành khách công cộng khối lượng lớn, còn có một vài dự án làm riêng về an
ninh hầm đường bộ và đường sắt.
Hiện nay Hoa Kỳ còn có hẳn một Hệ thống quản lý sự cố quốc gia (NIMS -
National Incident Management System) được triển khai đến mọi cấp quản lý giao
thông. Hệ thống quản lý sự cố quốc gia được áp dụng nhất quán trên toàn nước Mỹ
cho mọi cấp chính quyền từ liên bang, bang, lãnh thổ, cho đến bộ tộc và địa
phương, để các cấp chính quyền này phối hợp một cách hiệu quả với nhau nhằm
chuẩn bị sẵn sàng, ngăn ngừa, ứng phó, và vãn hồi tình hình từ các sự cố trong
nước, bất kể nguyên nhân gì, mức độ nào, và độ phức tạp ra sao.
Hiệp hội Xây dựng hầm Quốc tế (ITA-AITES) có một Ủy ban về An toàn Vận
hành các Công trình ngầm (ITA-COSUF), ủy ban này ngoài các hoạt động liên
quan đến an toàn cháy và an toàn sinh mạng còn đóng vai trò hỗ trợ cho vấn đề an
ninh hầm. Vào tháng Giêng năm 2006, một hội nghị về an ninh cho cầu và hầm đã
được TRB tổ chức tại Washington, DC.
Ở một số nước khác như Anh, Nga, Nhật Bản, v.v… cũng đã xảy ra nguy cơ có
thực về tấn công khủng bố trong các hệ thống giao thông ngầm. Nhưng tình hình và
thông tin cụ thể thì chúng tôi chưa có điều kiện khảo sát.
Không bàn đến hệ thống công trình ngầm phục vụ quốc phòng và hệ thống ngầm
của các nhà máy thủy điện, cho đến nay, trong hệ thống hầm giao thông ở nước ta
chưa có một quy định hay thể chế nào đề cập đến vấn đề an ninh hầm.
Như đã nói ở trên, cần phải nghiên cứu và bố trí an ninh cho hầm ngay từ giai đoạn
nghiên cứu khả thi. Xét về phương diện này, chúng ta chưa làm được đối với một
công trình có tầm quan trọng quốc gia là hầm đường bộ qua đèo Hải Vân, xây dựng
thời kỳ 2000-2005. Và đó cũng sẽ là điều tương tự đối với hầm đường bộ qua đèo
Cả mà chúng ta sắp xây dựng trong vài năm tới. Nghiên cứu khả thi cho hệ thống
xe điện ngầm (metro) của TP. Hồ Chí Minh cũng chưa thấy đề cập đến vấn đề an
4
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
ninh.
Hình như nguy cơ an ninh hầm không rõ rệt và gay gắt bằng vấn đề tai nạn giao
thông hiện nay, nên ít ai để ý đến nó.
Một trong những quan ngại lớn hiện nay là vấn đề an ninh cho hầm. Bởi vì chúng
ta đặt tất cả các hệ thống tiện ích trong cùng một đường hầm, các hệ thống này
cùng các bộ phận của nó trở thành “những quả trứng nằm chung một giỏ”. Luôn
luôn có một nhóm người rất quan tâm đến việc khám phá các đường hầm và các
công trình hạ tầng tương tự. Nếu chúng ta đưa tất cả các thông tin về cách tiếp cận
vào hầm lên các trang web ẩn danh, sẽ tương đối dễ dàng cho một kẻ khủng bố hay
kẻ phá hoại ngầm xâm nhập vào hầm. Vì mọi hệ thống tiện ích được tập trung tại
một chỗ, nên hành động phá hoại ngầm trở nên vô cùng dễ dàng. Do đó, cần phải
tiến hành xem xét và bố trí an ninh cho bất cứ hầm nào ngay từ giai đoạn nghiên
cứu khả thi.
5
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
Hình 6: Ví dụ về kết cấu hầm chứa ống dẫn có lối đi bộ bên trong.
Al Qaeda và các nhóm khủng bố khác được cho là bọn không khoan nhượng, lì lợm
bám sát, và kiên trì. Al Qaeda còn xuất bản sổ tay huấn luyện mạng lưới khủng bố,
một cuốn thu được ở Anh chứa đựng các mục tiêu và nhiệm vụ như “tập hợp thông
tin về kẻ thù và cho nổ bom và phá hủy các cây cầu ra vào các thành phố”. Các
đường hầm lớn trên các huyết mạch giao thông, các nhà ga xe điện ngầm… không
nằm ngoài tầm ngắm của bọn chúng.
Hình 7: Cầu và hầm chứa đựng những mối nguy cơ bị tấn công.
6
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
Có một số mối đe dọa tiềm tàng cần phải được xác định. Đầu tiên và nghiêm trọng
nhất là một cuộc tấn công phá hủy chính xác. Nếu được thực hiện, kiểu tấn công
này sẽ phá hủy hoàn toàn hoặc làm hư hỏng trầm trọng các cầu và hầm. Do đó, mối
đe dọa này phải được kiểm soát sao cho không được phép xảy ra. Các mối đe dọa
khác cần xem xét bao gồm các vụ nổ thông thường, đâm va chạm, và cháy. Mức độ
nguy cơ tiềm tàng được cho trong Bảng 1.
Cho đến thời điểm viết bài này chưa có tài liệu nào nói về vấn đề an ninh cho hầm
giao thông ở nước ta.
Cần phải dự kiến trước những biện pháp khẩn cấp đối với các mối đe dọa khủng bố
tiềm tàng. Do vậy các nhà quản lý giao thông cần nhận thức vấn đề phải làm sao để
giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản, thông qua các công đoạn phòng ngừa sự
cố, giảm nhẹ, sẵn sàng, ứng phó, và phục hồi. Các phương tiện giao thông và các
công trình giao thông có thể là mục tiêu hoặc là công cụ của bọn tấn công khủng
bố. Do đó cần có sự chuẩn bị trước để ứng phó và hồi phục lại từ các khả năng xảy
ra tấn công đó.
Trong phần này chúng tôi dựa vào mô hình đã và đang thực hiện ở Mỹ để phác thảo
kế hoạch hành động tương tự cho ngành giao thông vận tải nước ta.
7
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
3.1. Các chiến lược nâng cao an ninh cho cầu hầm
8
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
• Tổng hợp tình hình hiện nay về kiến thức về các tính chất của cấu kiện và mô
hình hóa các bộ phận trọng yếu dưới tải trọng dự kiến (kể cả đảo chiều tải
trọng).
• Tập hợp và kiểm tra các nghiên cứu đã được tiến hành trên các bộ phận và
cấu kiện cầu và hầm như một bước đầu tiên hướng tới việc thẩm định và hiệu
chỉnh các phương pháp và mô hình tính toán nhằm hiểu rõ ứng xử của kết cấu
từ các tải trọng phá nổ và nhiệt độ.
• Khảo sát khả năng sử dụng kết quả đã đạt được trong lĩnh vực thiết kế chống
động đất.
• Kiểm tra các cầu và hầm cũ hoặc được xây dựng trong chiến tranh và sau một
số tấn công phá hoại nhằm xác định khả năng làm việc còn lại của công trình
cầu và hầm và khả năng chịu được hư hại nghiêm trọng của chúng.
• Đánh giá các công nghệ gia cường hiện nay và khả năng áp dụng của chúng
cho cầu và hầm.
9
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
Sở rồi đưa ra một danh sách quốc gia về các cầu và hầm trọng yếu. Hoặc đích
thân Bộ GTVT lập ra danh sách ưu tiên về các cầu và hầm trọng yếu.
• Các Sở GTVT sử dụng phương pháp luận đánh giá rủi ro để đề xuất kế hoạch
các biện pháp đối phó bằng cách sử dụng tỷ số giá thành/lợi nhuận như một
thước đo, và trình chi phí thực hiện các biện pháp đối phó cho từng cầu và
hầm quan trọng của mình lên Bộ GTVT. Tương tự, cấp bộ có thể tự thực hiện
việc này không cần các Sở.
10
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
11
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
thức về các quy trình vận hành cũng như kiến thức và sự tinh thông cho các
chủ sở hữu/quản lý và bên vận hành công trình. Việc nâng cao trình độ tại
hiện trường và các quy trình vận hành tốt thường sẽ chứng tỏ là tiết kiệm hơn
so với các giải pháp về kỹ thuật kết cấu.
• An ninh cho cầu và hầm đòi hỏi có các phản ứng tích cực về mặt thể chế, kỹ
thuật, và tài chính. Sự phối hợp giữa các cơ quan ban ngành là cần thiết để
đưa ra được các chính sách và tiêu chuẩn có hiệu quả về giá thành và có thể
thực hiện được. Cần có cơ chế phân bổ nguồn tài chính mới để có thể đối phó
với các vấn đề an ninh trong khi vẫn cho phép tiến hành được hoạt động duy
tu và mở rộng hệ thống đường sá hiện tại.
• Cần có các nghiên cứu cụ thể để xác định các hướng ưu tiên và phân bổ
nguồn lực, đánh giá các hướng tiếp cận “thiết kế-cho-an ninh”, và thẩm định
tính hiệu quả của biện pháp đối phó. Vì vấn đề an ninh ngày càng trở nên lớn
rõ rệt, nó chỉ có thể quản lý được thông qua quá trình chọn lọc mục tiêu ưu
tiên và kỹ thuật đánh giá rủi ro.
• Cần thiết phải có sự nghiên cứu để đánh giá các đáp ứng của kết cấu, để thẩm
tra và hiệu chỉnh các phương pháp và mô hình tính toán. Cần phải đưa ra
được hướng dẫn thiết kế kết cấu bằng cách đi từ nghiên cứu đến chỉ dẫn thiết
kế.
• Tuyên truyền rộng rãi và giáo dục là cần thiết để tạo ra sự nhận thức và năng
lực chuyên môn tốt hơn nhằm đối phó với các thách thức về an ninh cho cầu
và hầm. Chúng ta cần có những nhà chuyên môn được đào tạo để hiểu rõ và
đáp ứng với các thách thức này.
4. KẾT LUẬN
Cho đến những năm đầu tiên của thế kỷ 21, ở nước ta chưa có công trình cầu hay
hầm giao thông nào áp dụng biện pháp an ninh một cách có bài bản, bắt nhịp với
trào lưu trên thế giới. Trong khi đó, các công trình ngầm giao thông hiện tại và
trong tương lai gần của nước ta lại không hề kém phần quan trọng so với các công
trình của các nước khác.
Vấn đề này, vào một thời điểm thích hợp, cần được đưa ra thảo luận ở cấp Bộ
GTVT, giao nhiệm vụ cho một ủy ban hay một Viện nghiên cứu nào đó tiến hành,
sớm đưa thành quy định (ví dụ đưa vào Luật Xây dựng) để thực hiện nhất quán từ
khâu thiết kế cho đến vận hành công trình hầm/ngầm giao thông. Như vậy sẽ tránh
được tình trạng xảy ra sự cố rồi mới tìm cách khắc phục; và thường thì trong trường
hợp đó, biện pháp khắc phục sẽ chỉ mang tính chất chắp vá, tạm thời, thiếu tính
khoa học và hệ thống.
Các vấn đề cần đặt ra để nghiên cứu có thể liên quan đồng bộ đến các biện pháp về
kết cấu, về vận hành cầu hầm và về tổ chức giao thông, nhằm đạt được các mục
tiêu bảo vệ con người, bảo vệ tài sản và khống chế/kiểm soát thảm họa./.
12
Nguyễn Đức Toản. Tunnel Security in Vietnam. April 2006.
1. Kuhn B., Jasek D., Brydia R., Parham A., Ullman B. and Blaschke B. 2002.
Utility corridor structures and other utility accommodation alternatives in
TXDOT right of way. Texas Transportation Institute, Texas Department of
Transportation (TXDOT), U.S. Department of Transportation, Federal
Highway Administration (FHWA).
2. Munich Reinsurance Company 2003. Risk management for tunnels.
3. Svoboda J. & Salac M. (2005). Highway D5 Pilsen highway by-pass - the
Valik Tunnel. Underground Space Use: Analysis of the Past and Lessons for
the Future - Erdem & Solak (eds), Taylor & Francis Group, London.
4. U.S. Department of Transportation, Federal Highway Administration (FHWA)
2004. Recommendations for Bridge and Tunnel Security.
5. US Transportation Research Board (TRB) of the National Academies. April
2006. Cooperative Research Programs - Security Research Status Report.
(S.A. Paker, Senior Program Officer, Washington, DC)
13