S n rs z temiz enerji kaynaklar olarak nce gne enerjisi akl m za gelir.

Gne enerjisini kullanabilmek iin gne n s ya veya elektri e dn trmemiz gerekiyor. Gne nn enerjisini kullanabilmek iin iki seenek vard r. Gne ndan kazan lan enerji s veya elektriktir. Is gne kollektrleri ile kazan l r ve genelde s cak su kazan m iin kullan l nr. Elektrik kazan m iin gne pilleri gerekmektedir. Elektrik kazan m nas l gerekle iyor? Gne pilleri, yzeylerine gelen gne n do rudan elektri e dn tren yar iletken maddelerdir. 2 Yzeyleri kare, dikdrtgen, daire eklinde biimlendirilen gne pillerinin alanlar genellikle 1m civar nda, kal nl klar ise 0,2-0,4 mm aras ndad r. Gne pilleri fotovoltaik ilkeye dayal olarak al rlar, yani zerlerine k d t zaman ular nda elektrik gerilimi olu ur. Pilin verdi i elektrik enerjisinin kayna , yzeyine gelen gne enerjisidir. Gne enerjisi, gne pilinin yap s na ba l olarak % 5 ile % 20 aras nda bir verimle elektrik enerjisine evrilebilir. G k n art rmak amac yla ok say da gne pili birbirine paralel ya da seri ba lanarak bir yzey zerine monte edilir, bu yap ya gne pili modl ya da fotovoltaik modl ad verilir. G talebine ba l olarak modller birbirlerine seri ya da paralel ba lanarak bir ka Watt'tan megaWatt'lara kadar sistem olu turulur. Gne pilleri ile enerji kazan m iin nelere dikkat ekmek gerekir? y y y y Gne pili alan ve pilin kalitesi, I n pile vurdu u a > 90 a s nda vuran foton ( k) cereyan kazan m iin en verimlisidir, Havan n nem oran > D k nem oran enerji kazan m iin daha verimlidir, Gne pilinin kuruldu u co rafi konum

Gne Pillerin Yap s ve al mas Yar -iletken maddelerin gne pili olarak kullan labilmeleri iin n ya da p tipi katk lanmalar gereklidir. Katk lama, saf yar -iletken eriyik ierisine istenilen katk maddelerinin kontroll olarak eklenmesiyle yap l r. Elde edilen yar iletkenin n ya da p tipi olmas katk maddesine ba l d r. Yar -iletken madde olarak ok kristalli silisyum kullan l r. P ve n tipi yar -iletkenler biraraya gelmeden nce, her iki madde de elektriksel bak mdan ntrdr ve elektrik ak m olu maz. PN eklem olu tu unda, n tipindeki o unluk ta y c s olan elektronlar, p tipine do ru ak m olu tururlar. Bu olay her iki tarafta da yk dengesi olu ana kadar devam eder ve elektrik ak m olu ur. Yar iletken eklemin gne pili olarak al mas iin eklem blgesinde fotovoltaik dn mn sa lanmas gerekir. Bu dn m iki a amada olur, ilk olarak, eklem blgesine k d rlerek elektron-hol iftleri olu turulur, ikinci olarak ise, bunlar blgedeki elektrik alan yard m yla birbirlerinden ayr l r. Gne Pili Sistemi Gne pili sistemlerin kurumu ve i lev hale getirilmesi ok kolayd r.Gne pilinin retti i cereyan denetim birimi taraf ndan gere e gre ya akumulatrlere ynlendirilir ve enerjiyi orada depolar yada do rudan kullan ma b rak r. Denetim birimi gne pili sisteminin beynidir. Geceleri veya gne siz zamanlarda kullan m birimi elektri i do rudan akumulatrlerden al r. Burada kullan lan akumulatrlerin kapasitesi nemlidir.

ebeke uyumlu alternatif ak m elektri inin gerekli oldu u uygulamalarda, sisteme bir invertr eklenerek akmlatrdeki DC gerilim, 220 V, 50 Hz'lik sins dalgas na dn trlr. Benzer ekilde, uygulaman n ekline gre e itli destek elektronik devreler sisteme kat labilir. Baz sistemlerde, gne pillerinin maksimum g noktas nda al mas n sa layan maksimum g noktas izleyici cihaz bulunur. Gne Pili Kullan m Alanlar Gne pili sistemlerinin ebekeden ba ms z (stand-alone) olarak kullan ld a a da s ralanm t r. y y y y y y tipik uygulama alanlar

Bina ii ya da d ayd nlatma Da evleri ya da yerle im yerlerinden uzaktaki evlerde TV, radyo, buzdolab gibi elektrikli ayg tlar n al t r lmas Tar msal sulama ya da ev kullan m amac yla su pompaj Orman gzetleme kuleleri lkyard m, alarm ve gvenlik sistemleri Deprem ve hava gzlem istasyonlar

Gnmz elektronik rnlerinde kullan lan transistrler, do rultucu diyotlar gibi gne pilleri de, yar iletken maddelerden yap l rlar. Yar -iletken zellik gsteren birok madde aras nda gne pili yapmak iin en elveri li olanlar, silisyum, galyum arsenit, kadmiyum tellr gibi maddelerdir. Yar -iletken maddelerin gne pili olarak kullan labilmeleri iin n ya da p tipi katk lanmalar gereklidir. Katk lama, saf yar iletken eriyik ierisine istenilen katk maddelerinin kontroll olarak eklenmesiyle yap l r. Elde edilen yar -iletkenin n ya da p tipi olmas katk maddesine ba l d r. En yayg n gne pili maddesi olarak kullan lan silisyumdan n tipi silisyum elde etmek iin silisyum eriyi ine periyodik cetvelin 5. grubundan bir element, rne in fosfor eklenir. Silisyum'un d yrngesinde 4, fosforun d yrngesinde 5 elektron oldu u iin, fosforun fazla olan tek elektronu kristal yap ya bir elektron verir. Bu nedenle V. grup elementlerine "verici" ya da "n tipi" katk maddesi denir. P tipi silisyum elde etmek iin ise, eriyi e 3. gruptan bir element (alminyum, indiyum, bor gibi) eklenir. Bu elementlerin son yrngesinde 3 elektron oldu u iin kristalde bir elektron eksikli i olu ur, bu elektron yoklu una hol ya da bo luk denir ve pozitif yk ta d varsay l r. Bu tr maddelere de "p tipi" ya da "al c " katk maddeleri denir. P ya da n tipi ana malzemenin ierisine gerekli katk maddelerinin kat lmas ile yar iletken eklemler olu turulur. N tipi yar iletkende elektronlar, p tipi yar iletkende holler o unluk ta y c s d r. P ve n tipi yar iletkenler biraraya gelmeden nce, her iki madde de elektriksel bak mdan ntrdr. Yani p tipinde negatif enerji seviyeleri ile hol say lar e it, n tipinde pozitif enerji seviyeleri ile elektron say lar e ittir. PN eklem olu tu unda, n tipindeki o unluk ta y c s olan elektronlar, p tipine do ru ak m olu tururlar. Bu olay her iki tarafta da yk dengesi olu ana kadar devam eder. PN tipi maddenin ara yzeyinde, yani eklem blgesinde, P blgesi taraf nda negatif, N blgesi taraf nda pozitif yk birikir. Bu eklem blgesine "gei blgesi" ya da "ykten ar nd r lm blge" denir. Bu blgede olu an elektrik alan "yap sal elektrik alan" olarak adland r l r. Yar iletken eklemin gne pili olarak al mas iin eklem blgesinde fotovoltaik dn mn sa lanmas gerekir. Bu dn m iki a amada olur, ilk olarak, eklem blgesine k d rlerek elektron-hol iftleri olu turulur, ikinci olarak ise, bunlar blgedeki elektrik alan yard m yla birbirlerinden ayr l r. Yar iletkenler, bir yasak enerji aral taraf ndan ayr lan iki enerji band ndan olu ur. Bu bandlar valans band ve iletkenlik band ad n al rlar. Bu yasak enerji aral na e it veya daha byk enerjili bir foton, yar iletken taraf ndan so uruldu u zaman, enerjisini valans banddaki bir elektrona vererek, elektronun iletkenlik band na kmas n sa lar. Bylece, elektron-hol ifti olu ur. Bu olay, pn eklem gne pilinin ara yzeyinde meydana gelmi ise elektron-hol iftleri buradaki elektrik alan taraf ndan birbirlerinden ayr l r. Bu ekilde gne pili, elektronlar n blgesine, holleri de p blgesine iten bir pompa gibi al r. Birbirlerinden ayr lan elektron-hol iftleri, gne pilinin ular nda yararl bir g k olu tururlar. Bu sre yeniden bir fotonun pil yzeyine arpmas yla ayn ekilde devam eder.

Yar iletkenin i k s mlar nda da, gelen fotonlar taraf ndan elektron-hol iftleri olu turulmaktad r. Fakat gerekli elektrik alan olmad iin tekrar birle erek kaybolmaktad rlar.

Gne enerjisi, gne in ekirde inde yer alan fzyon sreciyle a a kan ma enerjisi, Gne teki hidrojen gaz n n helyuma dn mesi eklindeki fzyon srecinden kaynaklan r. Dnya 2 atmosferinin d nda gne enerjisinin iddeti, a a yukar sabit ve 1370 W/m de erindedir, ancak 2 yeryznde 0-1100 W/m de erleri aras nda de i im gsterir. Bu enerjinin dnyaya gelen kk bir blm dahi, insanl n mevcut enerji tketiminden kat kat fazla. Gne enerjisinden yararlanma konusundaki al malar zellikle 1970'lerden sonra h z kazand . Gne enerjisi sistemleri teknolojik olarak ilerleme ve maliyet bak m ndan d me gsterdi; evresel olarak temiz bir enerji kayna olarak kendini kabul ettirdi. zetle, serbest yk ta y c s olarak; n-tipi yar iletkende fosfor atomlar n n fazlal k elektronlar , p-tipi yar iletkendeyse bor atomlar n n elektron eksi inden kaynaklanan delikler vard r ve bu elektronlarla delikler bir araya gelebilseler, birle ip birbirlerinin elektrik yklerini gidereceklerdir. Her iki tip yar iletken de, ola an ko ullar alt nda, ayr ayr ykszdr. Fakat, bu iki tip yar iletken temasa getirildi inde; n-tipindeki elektronlardan s n ra yak n olanlar, s n r n hemen te taraf ndaki deliklerin ekimine kap l r ve baz lar h zla s n r geip onlarla birle meye ba lar. S n r n n-taraf nda elektron eksikli i, yani art yk; p-taraf nda ise elektron fazlal , yani eksi yk birikmektedir. Bu birikim, ekilde grld gibi, art ykten eksi yke, yani n-taraf ndan p-taraf na do ru bir elektrik alan n n olu mas na yol aar. Bu elektrik alan , sadece s n r izgisinin yak n kom ulu unu kapsar ve s n rdan uzak d blgelere ula amaz. Elektronlar s n r getike alan n iddeti artmakta, arkadan gelen elektronlar n gei i giderek zorla maktad r. nk, elektronlar iin elektrik alan ynnde hareket etmek, yerekimi kuvvetiyle bir benzetme yap lacak olursa, yoku yukar t rmanmak gibidir. Sonu olarak, s n r n te taraf na belli bir miktar elektron getikten ve s n r civar ndaki elektrik alan belli bir iddete eri tikten sonra, elektron gei i durur. Geri n-blgesindeki serbest elektronlar n hepsi de il, sadece kk bir orana kar l k gelen baz lar , p-blgesindeki deliklerden baz lar yla birle mi lerdir. Ama her iki blgenin de ykszl bozulmu ve art k yeni bir denge olu mu tur. Bu denge erevesinde; sistemin n-taraf n n s n ra kom u blgesi art , p-taraf n nsa, keza s n ra kom u blgesi eksi ykldr. S n r kprleyen elektrik alan bir diyot olu turur ve ortaya kabilecek yeni serbest elektronlara, p'den n'ye gemeleri ynnde kuvvet uygularken, tersi yndeki gei lere izin vermez. te yandan bu elektrik alan , iki yar iletken aras nda bir gerilimin var oldu u anlam na gelir. E er bu gerilim zerinden yk ak t labilecek olursa, yani ak m geirilebilirse; ak m iddeti arp gerilim (VxI) kadar g retilmi olacakt r. Szkonusu ak m, gne nlar n n yol at serbest elektronlardan olu acakt r.

GNE P LLERi

( FOTOVOLTA K P LLER )

-Gne pilleri (fotovoltaik piller), yzeylerine gelen gne n do rudan elektrik enerjisine dn tren yar iletken maddelerdir. Yzeyleri kare, dikdrtgen, daire eklinde biimlendirilen gne pillerinin alanlar genellikle 100 cm civar nda, kal nl klar ise 0,2-0,4 mm aras ndad r. -Gne pilleri fotovoltaik ilkeye dayal olarak al rlar, yani zerlerine k d t zaman ular nda elektrik gerilimi olu ur. Pilin verdi i elektrik enerjisinin kayna , yzeyine gelen gne enerjisidir. -Gne enerjisi, gne pilinin yap s na ba l olarak % 5 ile % 20 aras nda bir verimle elektrik enerjisine evrilebilir. -G k n art rmak amac yla ok say da gne pili birbirine paralel ya da seri ba lanarak bir yzey zerine monte edilir, bu yap ya gne pili modl ya da fotovoltaik modl ad verilir. G talebine ba l olarak modller birbirlerine seri ya da paralel ba lanarak bir ka Watt'tan megaWatt'lara kadar sistem olu turulur.

gne pili

Gne Pillerinin Yap m nda Kullan lan Malzemeler Gne pilleri pek ok farkl maddeden yararlanarak retilebilir. Gnmzde en ok kullan lan maddeler unlard r:

Kristal Silisyum: nce bytlp daha sonra 200 mikron kal nl kta ince tabakalar halinde dilimlenen Tekkristal Silisyum bloklardan retilen gne pillerinde laboratuvar artlar nda %24, ticari modllerde ise %15'in zerinde verim elde edilmektedir. Dkme silisyum bloklardan dilimlenerek elde edilen okkristal Silisyum gne pilleri ise daha ucuza retilmekte, ancak verim de daha d k olmaktad r. Verim, laboratuvar artlar nda %18, ticari modllerde ise %14 civar ndad r. Galyum Arsenit (GaAs): Bu malzemeyle laboratuvar artlar nda %25 ve %28 (optik yo unla t r c l ) verim elde edilmektedir. Di er yar iletkenlerle birlikte olu turulan ok eklemli GaAs pillerde %30 verim elde edilmi tir. GaAs gne pilleri uzay uygulamalar nda ve optik yo unla t r c l sistemlerde kullan lmaktad r. Amorf Silisyum: Kristal yap zelli i gstermeyen bu Si pillerden elde edilen verim %10 dolay nda, ticari modllerde ise %5-7 mertebesindedir. Gnmzde daha ok kk elektronik cihazlar n g kayna olarak kullan lan amorf silisyum gne pilinin bir ba ka nemli uygulama sahas n n, binalara entegre yar saydam cam yzeyler olarak, bina d koruyucusu ve enerji reteci olarak kullan labilece i tahmin edilmektedir.

Kadmiyum Tellrid (CdTe): okkristal yap da bir malzeme olan CdTe ile gne pili maliyetinin ok a a lara ekilece i tahmin edilmektedir. Laboratuvar tipi kk hcrelerde %16, ticari tip modllerde ise %7 civar nda verim elde edilmektedir.

Bak r ndiyum Diselenid (CuInSe2): Bu okkristal pilde laboratuvar artlar nda %17,7 ve enerji retimi amal geli tirilmi olan prototip bir modlde ise %10,2 verim elde edilmi tir.

Optik Yo unla t r c l Hcreler: Gelen 10-500 kat oranlarda yo unla t ran mercekli veya yans t c l aralarla modl verimi %17'nin, pil verimi ise %30'un zerine k labilmektedir. Yo unla t r c lar basit ve ucuz plastik malzemeden yap lmaktad r. Gne Pili Sistemleri Gne pilleri, elektrik enerjisinin gerekli oldu u her uygulamada kullan labilir. Gne pili modlleri uygulamaya ba l olarak, akmlatrler, invertrler, ak arj denetim ayg tlar ve e itli elektronik destek devreleri ile birlikte kullan larak bir gnes pili sistemi (fotovoltaik sistem) olu tururlar. Bu sistemler, zellikle yerle im yerlerinden uzak, elektrik ebekesi olmayan yrelerde, jeneratre yak t ta man n zor ve pahal oldu u durumlarda kullan l rlar. Bunun d nda dizel jeneratrler ya da ba ka g sistemleri ile birlikte karma olarak kullan lmalar da mmkndr. Bu sistemlerde yeterli say da gne pili modl, enerji kayna olarak kullan l r. Gne in yetersiz oldu u zamanlarda ya da zellikle gece sresince kullan lmak zere genellikle sistemde akmlatr bulundurulur. Gne pili modlleri gn boyunca elektrik enerjisi reterek bunu akmlatrde depola r, yke gerekli olan enerji akmlatrden al n r. Aknn a r arj ve de arj olarak zarar grmesini engellemek iin kullan lan denetim birimi ise aknn durumuna gre, ya gne pillerinden gelen ak m ya da ykn ekti i ak m keser. ebeke uyumlu alternatif ak m elektri inin gerekli oldu u

uygulamalarda, sisteme bir invertr eklenerek akmlatrdeki DC gerilim, 220 V, 50 Hz.lik sins dalgas na dn trlr. Benzer ekilde, uygulaman n ekline gre e itli destek elektronik devreler sisteme kat labilir. Baz sistemlerde, gne pillerinin maksimum g noktas nda al mas n sa layan maksimum g noktas izleyici cihaz bulunur. A a da ebekeden ba ms z bir gne pili enerji sisteminin emas verilmektedir

ebeke ba lant l gne pili sistemleri yksek gte-satral boyutunda sistemler eklinde olabilece i gibi daha ok grlen uygulamas binalarda kk gl kullan m eklindedir. Bu sistemlerde rne in bir konutun elektrik gereksinimi kar lan rken, retilen fazla enerji elektrik ebekesine sat l r, yeterli enerjinin retilmedi i durumlarda ise ebekeden enerji al n r. Byle bir sistemde enerji depolamas yapmaya gerek yoktur, yaln zca retilen DC elektri in, AC elektri e evrilmesi ve ebeke uyumlu olmas yeterlidir. Gne pili sistemlerinin ebekeden ba ms z (stand-alone) olarak kullan ld a a da s ralanm t r. tipik uygulama alanlar

- Haberle me istasyonlar , k rsal radyo, telsiz ve telefon sistemleri - Petrol boru hatlar n n katodik korumas - Metal yap lar n (kprler, kuleler vb) korozyondan korumas - Elektrik ve su da t m sistemlerinde yap lan telemetrik lmler, hava gzlem istasyonlar - Bina ii ya da d ayd nlatma - Da evleri ya da yerle im yerlerinden uzaktaki evlerde TV, radyo, buzdolab gibi elektrikli ayg tlar n al t r lmas - Tar msal sulama ya da ev kullan m amac yla su pompaj - Orman gzetleme kuleleri - Deniz fenerleri - lkyard m, alarm ve gvenlik sistemleri - Deprem ve hava gzlem istasyonlar - la ve a so utma Dnyada Kullan m UYGULAMA RNEKLER

at s Gne Pili Kapl Ev Gne pili sistemlerinin projelendirilmesi byk nem ta maktad r. Konu az bilindi inden, gerekli literatrlerin az olu undan teknik altyap s bulunan ki ilerde dahi projelendirmede glk ya ad klar grlmektedir. Sistem olduka basittir. Ancak baz temelleri kavramak gerekir. Dnya yzeyine d en gne enerjisi , gne in en tepede oldu u zamanda, bulutsuz temiz bir gnde 2 ve 25 C s cakl kta 1.000 Wpeak /m olarak llm tr. Dnya yzeyine d en bu enerjinin, kullan labilir elektrik enerjisine dn trlmesi, gne pilleriyle mmkndr. Verimleri bugnk 2 teknoloji ile % 15 civar ndad r. Dolay s yla 1 m alandan yakla k yukar da belirtilen artlar do rultusunda 150 Wpeak retmek mmkndr. Ancak gne in daha az oldu u k dnemlerinde veya bulutlu oldu u dnemlerde, dnyaya d en radyasyon miktar azal r. Dolay s yla retilen enerji azal r.Ayn ekilde kuzey yar mkre iin, gne i, kuzey blgelerine gre daha fazla gren gney blgelerinde retilen elektrik enerjisi miktar art gsterecektir. Bu noktada, meteoroloji istasyonlar n n y lar boyunca yapt gne radyasyonu verileri dikkate al narak blgelerin gne haritas kar lm t r. Gne radyasyonu, sadece enlemle ba nt l olmay p, blgenin yksekli i, co rafi yap s yla hatta hava kirlili iyle bile ba lant l oldu u gzlemlenmi tir. Trkiye iin yaz ve k sezonu ortalamas gne lenme sresi 3.5 saat olarak kart lm t r. 2 Gne lenme sresi, bir tam gn iinde 1000 W/m de erini alabilece imiz toplam saat miktar n vermektedir. Dolay s yla, bir gnde tm meteorolojik veriler do rultusunda, senelik gn ortalamas bir 2 2 metrekare iin 3.500 W/m /gn olabilmektedir. Bu de er k n 2.000 W/m /gn bile alt na inebilece i 2 gibi, yaz mevsimlerinde blgeye ba l olarak 5.500 W/m /gn, hatta st olabilmektedir. Burada gne pillerinin, gne e belirli bir a yla ynlendirilmesi gere i unutulmamal d r. Gne pillerinin verimi % 15 oldu undan, Trkiye ortalamas 3.500 W/m2/gn faydalanabilir elektrik enerjisi retimi gnde 525 W/m2 olacakt r. ok kaba bir hesapla gnde 5.000 Wh tketimi olan ortalama bir evin ihtiyac , 5.000/525 = yakla k 10 2 m ile kar lanabilecektir. Ancak burada unutulmamas gereken k n gne radyasyon de erinin 2 2 2.000 W/m /gn de erine d ebildi i, yaz n 5.500 W/m de erine ykselebildi idir. Dolay s yla ayn 2 2 2 2 2 mant kla k n 2.000 W/m x % 15 = 300 W/m /gn veya 5.000 W/m / 300 W/m = yakla k 17 m 2 gne pili gerekirken, ayn enerji iin yaz n 6 m yeterli olabilmektedir. Ardaki bu fark yaz ve k aylar nda, gne pillerinin gne e bak a lar n n de i tirilmesi ya da gne i takip eden tracker sistemlerle azalt labilir. Bir enerji ihtiyac n n gne pilleri ile kar lanmas ile ilgili yap lacak dizayn kriterleri; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Haftal k enerji tketimini tespit edin. Buldu unuz de eri 7 ye bln Bu de er, gne pillerinin asgari enerji retim de eridir. Bulundu unuz noktan n radyasyon verilerine gre , Yaz n / K n veya Tm sene kullan ma gre sistemi yukar da de erlere gre hesap edin, boyutland r n htiyac n z 220 V. Veya 380 V. ise Inverter kullanmak zorundas n z. yi bir inverter kayb % 90 2 dir. Ktsnn verimi % 50. Dolay s yla buldu unuz, gne pili m de erini seece iniz inverter'e gre en az 0,9 ?a bln. Di er kablolama ve sistem kay plar iin, sisteme ba l olarak buldu unuz de eri ortalama 0,90- 0,95'e bln. 2 Buldu unuz de er, gne pilleri sisteminin gereken m sini verecektir. 2 rne in Siemens Solar SP 75 modlleri 75 Wp retip, yakla k 0,50 m net yzey alan kaplamaktad r. Gne pili sistemi yard mc ekipmanlar n , arj kontrolr, ak kapasitesini vs gibi sistemleri projelendirin.