Sleyman Demirel niversitesi Orman Fakltesi Dergisi Seri: A, Say: 2, Yl: 2001, ISSN: 1302-7085, Sayfa:135-160.

ODUN KOMPOZTLER
Bilgin GLLER* *SD Orman Fakltesi, Orm. End. Mh. Blm ISPARTA

ZET Kompozit terimi farkl iki ya da daha fazla materyalin deiik yaptrclarla bir araya getirilmesiyle oluturulan malzemeleri ifade eder. Odun kompozitleri terimi ise olduka yeni bir terimdir ve odunsu materyalin odunsu bir materyal ya da baka bir materyal ile yaptrlmas ya da birletirilmesiyle elde edilen malzemeleri ifade etmektedir. Orman rnleri Endstrisinde kk partikllerin , liflerin ya da daha geni odun paralarnn bir araya getirilmesiyle gelitirilmi olan pek ok malzeme deiik isimlerle anlmaktadr. Bu malzemeler son 10-15 yldr odun kompozitleri ad altnda ifade edilmektedir. Bu makalede odun kompozitlerinin tanm, snflandrlmas, retimi ve kullanm alanlar tantlmaya allmtr. Anahtar Kelimeler: Odun kompoziti, levha kompozitler, lamine elemanlar, kalplanm rnler, kompozitleri rnleri, yapsal odun-termoplastik

WOOD COMPOSITS
ABSTRACT The term of composite describes the products which are made of two or more materials by bonding them with various glues. On the other hand the term of wood composite is relatively new and is used to describe any material which is produced by gluing or joining of wooden material with other wooden material or the materials other than wood. In the forest product industry ,although many different products made by joining small wooden particles, fibres or relatively larger pieces have various names , as a whole, during the last fifteen years, these materials have been described under the name of wood composites In this article description, classification, production and usage of wood composite materials were introduced. Keywords: Wood composite, panel products, structural composites, laminated lumber, molded products, wood-thermoplastic composites

135

1. GR Odun kompozitleri terimi olduka yeni bir terimdir. Orman rnleri endstrisinde kk partikllerin, liflerin ya da daha geni paralarn yaptrlmasyla gelitirilmi olan pek ok malzeme deiik isimlerle anlmaktadr. Farkl isimlerle anlan bu rnlerin odun kompozitleri bal altnda deerlendirilmesi son 10-15 yl kapsamaktadr (1). Genel olarak, kompozit terimi farkl iki ya da daha fazla materyalin deiik yaptrclarla bir araya getirilerek oluturulan malzemeleri ifade etmektedir (2). Odun kompozitleri ise odunsu materyalin odunsu bir materyal ya da baka bir materyal ile yaptrclar kullanlarak birletirilmesiyle elde edilen malzemeleri ifade eder. Kompozitler yalnzca levha rnlerini deil ayn zamanda kalpla ekillendirilmi rnleri ve odun ve dier malzemelerin kombinasyonu ile oluturulan rnleri de ifade etmektedir. Bu rnler lif levhadan lamine malzemelere kadar geni bir dalm gsterir (1,3). Odun zellikleri trler arasnda, ayn tre ait aalar arasnda ve ayn aacn deiik ksmlarnda farkllklar gsterdii iin, masif odun zellikleri, prosesi kontrol edilerek zelliklerine mdahale edilebilen kompozit malzemelerin zelliklerinden farkldr. Odun kkenli kompozitlerin zellikleri lif, yonga, kaplama vb. seviyesinde incelenir. Bu tr malzemelerin zellikleri retim prosesindeki ilemlere mdahale edilerek (Bu elemanlarn kombinasyonlar, kullanlan madde miktar, ilem sreleri, tabakalarn organizasyonu vb.) deitirilebilir (3). Kompozit malzemelerin mobilya endstrisinde, inaat sektrnde, i ve d mekanlarda ok geni bir kullanm yelpazesi vardr. Bu rnlerin zellikleri, hammadde odunun fiziksel eklinde yaplan deiiklikler, levha younluu, kullanlan tutkaln cinsi ve miktar, su ve yangna kar dayanm artrmak, ayrca eitli evresel etkilere kar dayanm arttrmak amacyla eklenen maddeler ile gelitirilebilmektedir. Gnmzde baz kompozit malzemeler birlikte gruplandrlarak Engineered Wood Products (EWP) olarak adlandrlmaktadr. rnein, kontrplak, eitli yap levhalar, lamine edilmi aa malzeme, yongalevha, MDF gibi kompozitler son zamanlarda engineered wood products olarak adlandrlmaktadr (4). 2. ODUN KOMPOZTLERNN SINIFLANDIRILMASI Odun kompozitleri ile ilgili literatrde deiik snflandrmalar yaplmtr. Bunlardan yararlanlarak odun kompozitleri aadaki gibi snflandrlmtr. -Levha rnleri: Kontrplak, Kontrtabla, Yongalevha [Yongalevha (particleboard), Etiket yongalevha (waferboard), erit yongal levha
136

(flakeboard), OSB (oriented strand board)], Lif levha (MDF, HDF, zolasyon levhas) - Yapsal Kompozitler: Yapsal kompozit keresteler[PSL (Parallel Strand Lumber),LSL (Laminated Strand Lumber), OSL (Oriented Strand Lumber), LVL (Laminated Veneer Lumber), GLULAM (Glued Laminated Timber)], Yapsal levha rnleri [Yapsal kontrplaklar, yapsal flakeboardlar (waferboard,OSB)], Ahap I kiriler, COM-PLY keresteler - Mekanik Olarak Lamine Edilmi Elemanlar - Kalplanm rnler (Molded Products) -Odun-Odun D rn Kompozitleri: Balayc olarak inorganik maddelerin kullanld kompozitler (All levhalar,manezyum imentolu levhalar,portland imentolu levhalar), Odun lifi- termoplastik kompozitleri (Yksek termoplastik ierikli kompozitler, dk termoplastik ierikli kompozitler, dokunmam tekstil tipi kompozitler), 2.1. LEVHA RNLER 2.1.1. Kontrplak Belirli zelliklerdeki tomruklarn zel makinelerde soyulmas ile elde edilen ince soyma levhalarn (plaka,papel) tutkallanp lifleri birbirine dik gelecek ekilde en az 3 tabaka ya da daha ok tek sayda st ste konularak preslenmesiyle elde edilen byk boyutlu levha eklinde bir malzemedir. Kalnlklar 3-70 mm arasnda olup, genellikle 130 x 220 cm ya da 170 x 220 cm boyutlarnda retilmektedir. En ok retilen kalnlklar 3-30 mm arasnda deimektedir (5,6,7,8). Kontrplaklar Bunlar; Plakal kontrplak Gbekli kontrplak Kompozit kontrplak b. Yaptrmada kullanlan tutkal tipine gre Kapal yerde kullanlan kontrplak Akta kullanlan kontrplak c. Levha yzeyine yaplan ileme gre Zmparalanm kontrplak Zmparalanmam kontrplak
137

eitli

alardan

snflandrlabilmektedir.

a. Yaplarna gre

Yzeyi kaplanm kontrplak zel ilem grm kontrplak d. Koruyucu madde ile ilem grme durumuna gre Korunmu (emprenye edilmi) kontrplak Korunmam kontrplak e. Biimine gre Dz kontrplak ekillendirilmi kontrplak f. Tabakalarda kullanlan aa trne gre Homojen kontrplak (Btn tabakalar ayn aa trnden yaplm) Kark kontrplak (eitli tabakalarda farkl aa tr kullanlm) g. Kullanm amacna gre Genel amalar iin retilmi kontrplak zel amalar iin retilmi kontrplak (yap, kalplk vb.) Bu ayrntl snflamalardan baka genel olarak kontrplaklar iki genel gruba ayrlmaktadr; 1. Dekoratif kontrplaklar 2. Yapsal ve endstriyel kontrplaklar Yapsal ve endstriyel kontrplaklarda grnmden ok fiziksel ve mekanik zellikler nemlidir. Dekoratif kontrplaklar daha ok duvar paneli ve mobilya retimi gibi yerlerde kullanlmakta olup, bu kontrplaklarda fiziksel ve mekanik zelliklerden ok levha yzeylerinin grnm zellikleri n plana kmaktadr. 1. Dekoratif kontrplaklar; Bu tip kontrplaklarn yzey tabakalar genellikle grnm zellikleri gzel olan yaprakl aa trlerinden elde edilir. Bu tip kontrplaklarn kullanld alanlar: Duvar paneli,deme, masa,sandalye, televizyon kabini vb., mutfak mobilyas, kutu,sandk, baz mzik aletleri, kap, ince duvar kaplama malzemesi 2. Yapsal ve endstriyel kontrplaklar; Yapsal ve endstriyel kontrplaklarn kullanmnda levhalarn diren deerleri ve kullanm yerinin gereklerine uygun bir tutkalla retilmi olmas nemlidir. Bu tip kontrplaklarda yaprakl aalarn yannda geni ekilde ine yaprakl aa trleri de kullanlmaktadr. Bu tip kontrplaklarn kullanld alanlar: Taban demesi, ahap prefabrik konut yapm, beton ve betonarme kalp tahtas, blme eleman, raf, tezgah, konteynr,kutu,sandk,trafik iaret
138

levhas, reklam panosu, maaza donanm, depolama tanklar, gemi ve yat gvertelerinde, otobs,minibs,kamyon,tr vb. aralarn taban demelerinde, soutma vagonlarnda kullanlr. Bu tip kontrplaklarn yzeyleri reine emdirilmi kat esasl malzemeler ya da plastik ve metal esasl malzemelerle kaplanmak suretiyle hem dekoratif ve daha direnli duruma getirilebilir hem de kullanm alan geniletilebilir. Yaplarda kullanlan kontrplaklar iin tasarm deerleri istenirse, APA (The Engineered Wood Association)nn Kontrplak Dizayn Rehberine bavurulabilir. Bu rehber yaplarda kullanlan kontrplaklar iin gerekli olan ykleri vb . gsteren tablolar ierir (3,4,6,7,9) Kontrplak retiminde Kullanlan Aa Trleri; Kontrplak retim teknolojisi bakmndan dank traheli yaprakl aa trleri daha uygundur. Ancak yaprakl aa trlerinin yansra am, Ladin, Duglas gknar gibi ine yaprakl aa trleri de kullanlmaktadr. Pratikte genel olarak kaplama soyma zellikleri iyi olan aa trlerinden retilen kaplamalar yzey tabakalarnda, pek iyi olmayanlar ise ara tabakalarda kullanlmaktadr. Kontrplak retiminde yaygn olarak kullanlan aa trleri aada verilmitir; Orta Tabakada Kullanlan Aa Trleri am, Duglas gknar, Ladin, Hu, Kayn,Kzlaa, Okoume, Kavak, Melez, Tetraberlinia, Doussie, Khaya Yzey Tabakalarnda Kullanlan Aa Trleri; Duglas gknar, Melez, Sekoya, Porsuk, Akaaa, Hu, Ceviz, Dibudak, Maun, Gl aac, Tik, Makore, Bubinga, Sapelli, Sipo, Iroko Baz aa trleri hem orta tabakalarda hem de yzey tabakalarnda kullanlabilmektedir. Bu durum yalnzca aa trnn grnm ve soyulma zelliklerine deil ayn zamanda yeterli miktarda bulunabilmesine de baldr (3, 6,7,9). Kontrplak retim Teknolojisi
Hammadde Buharlama Kabuk soyma ve Boyutlandrma

Taslak hazrlama

Tutkallama Kurutma

Soyma

Presleme

Boyutlandrma

ekil 1. Ana hatlaryla kontrplak retim teknolojisi (5,9)

139

Son yllarda yaplarda kullanlan kontrplaa OSB rakip olmutur. OSB nin retim maliyetinin daha dk olmas bu rekabeti arttrmaktadr. Bu nedenle yapsal kontrplak retiminde son yllarda birok yenilik meydana gelmitir. rnein, kaplama kalite ve randmann etkileyen n ilemlerde yaplan deiiklikler, bilgisayarl soyma makineleri, tomruk ykleyiciler, tomruk kusurlarn belirlemek ve zayiat azaltmak iin gelitirilen yeni metotlar, bilgisayarl tomografi , impuls radar,dorusal konumlandrlm bak levhas, yaklak olarak 5 cm den az gbek kalacak ekilde soyma yaplabilmesini salayan kavrama balklar vb. (4,10). Ayrca yaptrma sistemlerinde meydana gelen deiiklikler rnein daha yksek rutubete sahip kaplama levhalarnn yaptrlmas ve tutkaln kprmesi, gerekli yaptrc miktarn azaltmakta ve bylece retim maliyeti drlmektedir. En nemli gelime fenolik tutkallarda olmutur. Bylece %3-4 rutubet yerine %10 rutubetteki levhalar tutkallanabilmekte ve bunun sonucunda kurutmadan tasarruf salanmakta, pres verimlilii artmakta, tutkal tketimi azalmaktadr. Yksek rutubet ieriine sahip kaplama levhalarn (%15e kadar) tutkallanmas sonuta rnn rutubetinin denge rutubetine yaklamasna neden olmu ve bu da atlama ve boyutlarda meydana gelen deiiklikleri azaltmtr. Bununla birlikte firma yksek rutubetteki levhalarn baarl bir ekilde tutkallanmas iin ok sk bir proses kontrol yapmazsa rn kalitesi nemli derecede azalr (4,11). Gnmzde dekoratif kontrplak yerine daha ok dekoratif kaplamalarn yongalevha vb. materyaller zerine kaplanmasyla elde edilen rnler kullanlmaktadr. Bunlarn piyasadaki en nemli rakibi, zeri herhangi bir malzeme ile kaplanm ya da bask yaplm MDFdir(12). 2.1.2. Kontrtabla Bu levhalarn retimi olduka eski bir teknolojidir. Daha sonra birtakm yenilikler yaplmtr. Geleneksel kontrtabla levhalarnda gbekte kereste paralar yzeylerde ise kaplama levhalar ya da sertlevha kullanlmakta iken, daha yeni versiyonlarnda gbekte yanyana tutkalla yaptrlm kereste paralar ve yzeyde kaplamadan ok ince keresteler kullanlmaktadr. Bunlar mobilyaclkta ve Avrupada beton kalb olarak kullanlmaktadr (4,11). 2.1.3. Yongalevha Yongalevhalar ilk kez II. Dnya Sava yllarnda Avrupada ortaya kan kereste sknts nedeniyle retilmeye balanmtr. Kk boyutlu ve nispeten dk deerli tomruklar kullanlarak geni boyutlu bir levhaya dntrlmesi nedeniyle geni bir kullanm alan bulmutur (13).TS 180 (1978) ve TS 1617 (1974)ye gre yongalevha; odun veya
140

odunlam dier ligno sellozik hammaddelerden elde edilen kurutulmu yongalarn sentetik reine tutkallar ile scaklk ve basn altnda yaptrlmas ve biimlendirilmesi sonunda elde edilen levhalardr(14,15). EN 309 (1992)ye gre yongalevha; odun (odun yongas,testere tala vb.) ve/veya dier ligno sellozik lifli materyalin (keten, kenevir, ekerkam vb.) uygun bir yaptrc yardm ile s ve basn etkisi altnda ekillendirilmesi ile oluan levhalardr(16). Trkiyede farkl malzemelerden Yongalevha retimi (rn;Orman gl,ay fabrikas atklar gibi) laboratuar koullarnda veya fabrika koullarnda denenmi ve olumlu sonular alnmtr. Fakat bu rnlerin endstriyel anlamda retimi yaplmamtr (17,18). Yongalevha retiminde kullanlan partikllerin birbiri ile yaptrlmasnda sentetik reineler kullanld gibi bazen kat fabrikalarndan elde edilen slfit atk suyu , bitkisel kkenli yaptrclar ve inorganik balayclardan da (imento, manyezit,al vb.) faydalanlmaktadr(19,20,21). Yongalevhalar retim sistemlerine ve deiik parametrelere gre aadaki ekilde snflandrlrlar;(9,18,19,20,22) I. Yatay Preslenmi Yongalevhalar - Tabaka saylarna gre; a. Tek tabakal yongalevhalar b. tabakal yongalevhalar c. Be tabakal yongalevhalar d. Tabakalar belirsiz yongalevhalar - Younluklarna gre; a. Hafif (500 kg/m3ten az) b. Orta (500-650 kg/m3 aras) c. Ar (650 kg/m3ten fazla) - Yzey ilemlerine gre a. Zmparalanm levhalar b. Zmparalanmam levhalar - Yzey kaplama malzemesine gre; a. Kaplamasz b. Aa kaplamal c. Laminatl c.a. Yongalevhalar zerine kendi kendine yapan laminatlar
141

c.b. Yongalevhalar zerine tutkalla yaptrlm lamine levhalar veya folyolar d. Sv yzey kaplama maddeleri ile kaplanm yongalevhalar (lake boya vb.) - Kalnlklarna gre (mm); 3,6,8,10,13,16,19,22,25,28,32,36,40,45,50,60 - Tutkal veya balayc cinsine gre; a. reformaldehit tutkal ile retilmi b. Fenolformaldehit tutkal ile retilmi c. Melamin tutkal ile retilmi d. Polyizosiyonat tutkal ile retilmi e. Balayc olarak slfit atk suyu kullanlm f. Balayc olarak tutkallar,tanen) kullanlm doal yaptrclar (Kazein,soya,kan

- Kullan amacna gre; a. Genel amalar iin retilmi b. zel amalar iin retilmi - retim metoduna gre; a. imentolu yongalevhalar (betopan-beyopan) b. Ynlendirilmi yongalevhalar (OSB,oriented strand board) c. Etiketli yongalevhalar (wafer board) d. erit yongalevhalar (flake board) e. PVC+Polystren atkl yongalevhalar f. Manyezitli yongalevhalar (heraklit) g. zerine bask yaplm yongalevhalar - retimde kullanlan hammadde cinsine gre a. Odun hammaddesinden retilmi yongalevhalar b. Bitkisel materyal, artk ya da atklardan retilmi yongalevhalar II. Dikey Preslenmi Yongalevhalar - Serme sistemine gre; a. Dikey ynde serilmi levhalar (okal)
142

b. Yatay ynde serilmi levhalar (lanewood) - retim sistemine gre; a. Deliksiz retilmi levhalar b. Delikli retilmi levhalar c. Kenarlar profilli levhalar c.a. Preslenmi gen profilli c.b. Preslenmi kare profilli c.c. Preslenmi yar yuvarlak profilli - Yzey kaplama malzemesine gre; a. Kaplamasz levhalar b. Aa kaplama ile kaplanm levhalar b.a. Soyma kaplama levhalar ile kaplanm b.b. Kesme kaplama levhalar ile kaplanm - Kalnlklarna gre;(mm) a. 13,16,19 (Deliksiz) b. 25,36,60 (Delikli) III.Kalplanm Yonga rnleri - retim metoduna gre a. Termodin metodu b. Callipress metodu c. Werzalith metodu (Kalplanm yonga rnleri, kalplanm kompozit malzemeler blmnde aklanmtr) Ana Hatlaryla Yongalevha retim Teknolojisi Yongalevha retiminde temel olarak retim teknolojisinden sz edilebilir. Bunlar, yatk yongal levha retimi, dik yongal levha retimi ve kalplanm yongalevha retimidir. Btn retim metodlarnda temel olarak ilemler ayndr. Farkllk, presleme teknii,serme ilemi veya kullanlan balaycdan kaynaklanmaktadr. Presleme metoduna gre , levhalar yatk veya dik yongal levha olarak adlandrlrken, presleme metodu hepsinde yatk olarak uyguland halde, serme ileminin farkllndan dolay tek katl ve ok katl levhalar ile ynlendirilmi levhalar elde edilebilmektedir. Kalplanm yongalevhalarda ise elde
143

edilecek rnn son ekline gre zel kalplar kullanlarak presleme yaplmaktadr. Kullanlan balayclar imento ve al olunca retilen levhalarda imentolu veya all yongalevha olarak isimlendirilmektedir. Belirtilen bu farkllklar dnda yongalevha retim safhalar hemen hemen ayndr. Normal yongalevhalarda yonga boyutlar: Kalnlk;0.250.40 mm Genilik;2-6 mm, Uzunluk;10-25 mm dir.
Hammadde Yonga Hazrlama Kurutma

Snflandrma

Tutkal + Katk Maddeleri

Okal Pres
Tutkall Yonga n Presleme Klimatize Etme
Kenar Alma

Yongal evha

Serme

Scak Presleme

Finisaj lemleri

ekil 2. Yongalevha retim Teknolojisi (19,20,23) 2.1.3.1. Etiket Yongalevha (Waferboard)

lk waferboard tesisi 1950li yllarn ortalarnda Idohada kurulmutur(9). Wizewood ltd.ilk byk waferboard tesisini 1962de Hudsonda kurmutur. retilen rnler Aspenitolarak adlandrlmtr. waferboard, Kavaktan elde edilen byk boyutlu yongalarn tutkallanp preslenmesiyle elde edilen levha rndr. nce apl tomruklar retimde kullanlabilmektedir(6).Bu levhalarda yonga boyutlar; kalnlk:0.5-0.7 mm, genilik:25-40 mm, uzunluk:35-75 mm dir(18).retiminde normal yongalevha ile ayn metotlar kullanlr. Yaptrc olarak termosetting (scaklkla sertleen) tutkallarn yannda slfit atk suyundan da yararlanlmaktadr. Waferboardlar genelde kontrplan kullanld her yerde deerlendirilebilmektedir. Kullanlan tutkal trne bal olarak at kaplamalar, i ve d duvar kaplamas, deme ve deme alt materyal olarak deerlendirilir. at malzemesi olarak kullanlan levhalarda levhalarn srtnme katsaysn arttrmak amacyla preste elek teli kullanmak suretiyle bir yzeyine
144

przllk verilir. Yzeyi kaplanacak ve demelik olarak kullanlacak olan levhalar dndakilere herhangi bir yzey ilemi uygulanmaz. Levha yzeyleri istenildiinde verniklenebilir ve boyanabilir.
Etiketli yongalevhalar 6-8 mm,9-11 mm,ve 15 mm olarak 3 kalnlk snfnda retilmekte olup, ince olanlar duvar kaplamas,kaln olanlar ise deme ve at malzemesi olarak kullanlmaktadr. Son yllarda zellikle Amerikada bu malzemenin yerini OSB byk oranda alm durumdadr.(4,18). 2.1.3.2. erit Yongal Levhalar (Flakeboard) Bu levhalarda kullanlan yongalarn kalnlk ve uzunluklar waferboard larla ayn, genilikleri ise 9-10 mm dir. retim prosesi ve kullanm alanlar waferboardlarla ayndr(18). Flakeboard ve waferboardlar kontrplaa alternatif olarak retilen ve genellikle yapsal uygulamalarda kullanlan 1. jenerasyon levhalardr. Bu levhalarn zellikleri gelitirilerek OSB retilmitir. OSB 2. jenerasyon bir levha rndr(4). 2.1.3.3. OSB(Oriented Strand Board,Orented Structurel Board) (Ynlendirilmi Yongalevha) Ynlendirilmi yongalardan yongalevha yapm 1940larn sonu ve 1950lerin balarnda Amerikada Armin Elmendorfun ve Almanyada Wilhelm Klauditzin almalarna dayanmaktadr (24). Dnyada kontrplak yapmnda kullanlan kaln apl soymalk aa kapasitesinin azalmas, fiyatlarnn artmas ve bu tip aalarn byk blmnn tropik ormanlardan elde edilmesi , kontrplan yerine geebilecek bir levha arayn getirmitir. Kontrplak yapmnda kullanlamayacak dk kalitedeki ince apl tomruklardan retilen OSB, bir ok alanda kullanlmaya balanm zellikle de kontrplaa rakip olmutur. OSB zel hazrlanm yongalarna (strands) yn verilerek retilen bir yongalevha trdr (24). Hammadde: Yongalevha retiminde kullanlan her trl hammadde OSB retiminde kullanlabilir. Kullanlabilecek en kk aa ap 5 cm dir. OSB retiminde aa kabuu kullanlmaz. OSB retiminde kavak ve am gibi hzl byyen ve zglarl dk aa trleri kullanlabilmektedir(25). Amerikada kullanlan aa trleri, Kavak (Populus), Siilli Hu(Betula verrucosa), Gney amlar (Pinus palustris,p. echinata,P.elliottii,P.taeda), Red Maple (Acer rubrum), Sweetgum (Liquidambar styraciflua), Yellow Poplar (Liriodendron tulipifera) ve Western-Red Cedar (Boylu Maz,Biota plicata) dr (3,9). OSBnin kullanm alanlar Mobilya endstrisi (mobilya, koltuk, kanepe arkas), beton kalb, at kaplamas , yer demesi ,
145

deme altl, reklam panolar, tarmsal yaplar, prefabrik yap elemanlar,duvar paneli, dekorasyon levhalar, ar malzeme ambalajlar, kendin yap sektr dr (24,25,26) . OSB retim Aamalar
Hammadde Tomruklarn ykanmas Kabuk soyma Yongalama

Presleme

Serme

Tutkallama

Eleme

Kurutma

Ebatlama

OSB

ekil 3. OSB retim emas (24,25,26) OSB retiminde kabuk kullanlmad iin ncelikle tomruklarn kabuklar soyulur. Kabuklar soyulmu olan tomruklar genellikle su havuzlarnda stlr veya direkt olarak yongalamaya alnr. Flaker denilen zel yongalama makinelerinde bir kalemin ucunun almasna benzeyen bir ekilde kesme ile soyma aras bir hareketle yongalar elde edilir (24). Yonga boyutlar ,yongalarn uzunluu 40-70 mm, genilii 5-30 mm, kalnl 0.3-0.6 mm dir (25). Yonga narinlii (uzunluk/kalnlk) en az 3 olmaldr (3). SBA(Structural Board Association) yelerinin kulland yonga boyutlar 150 mm uzunluk, 25 mm geniliktedir (26).Haupe OSB yonga boyutlarn 0.5-0.7 mm kalnlk, 19-38 mm genilik ve 76 mm uzunluk olarak belirtmektedir (27). Baka bir almada yonga boyutlar 19-40 mm genilik,90-100 mm uzunluk olarak belirtilmektedir(28) .Kurutucular normal yongalevha endstrisinde kullanlan benzerlerine gre uzun yongalar korumak iin daha yava dnerler. Bu kurutucularda yongalar %4.5-6 rutubete kadar kurutulurlar. Kuru yonga silolarndan gelen yongalar orta ve st tabakalar iin ayr ayr tutkallama makinelerine giderler. Yongalarn tutkallanmasnda fenolformaldehit ve izosiyanat tutkallar ya da bunlarn karm veya re,fenol ve melamin formaldehit tutkallarn deiik kombinasyonlar kullanlmaktadr. Suya dayankll arttrmak iin katk maddesi olarak waks kullanlmaktadr. -Toz fenolformaldehit tutkal:%2-3 - Sv fenolformaldehit tutkal : %3-6 - Waks ierii: % 0.5-1.5 tir.
146

Tutkall yongalar dozaj silolarna alnr. Serme OSB retiminin en nemli aamalarndan birisidir. Yongalara yn verilmesi elektrostatik ve mekanik yntemlerle olur. Mekanik serme daha yaygn olarak kullanlmaktadr (29). OSBnin iki ana formu (ekli ) vardr. Birincisinde tm yongalar ayn ynde ynlendirilir. Dierinde ise levhann alt ve st yzeyindeki yongalar boyuna orta ksmdakiler enine ynlendirilir. Bu tip ynlendirme crossbonding olarak adlandrlr. Yongalarn bu ekilde ynlendirilmesi yksek bir eilme direnci salar ve gerilmeye kar dayanm da arttrr. Sermeden sonra eer taslak srekli olmayan (discontinue) prese girecekse taslak boyutlandrlr ve bu ekilde prese girer. Srekli (Continue) sistemde ise, sonsuz serilen taslak srekli preslenir ve presten ktktan sonra ebatlanr. Pres scakl kullanlan tutkallara da bal olarak 177-204 0C , sresi 3-5 dakikadr (3). Ebatlanan levhalar depolanr. retilen levhalarn younluu 640-660 kg/m3 tr (29). retilen levhalarn kalnlklar 6-25 mm arasnda deiir. En ok 6,8,10,12,15,18,22 mm kalnlklarda retim yaplmaktadr. Levha boyutlar 2440 x 1220 mm ya da 2440-1200 mm dir. Kuzey Amerika da ki levha lleri 244 cm x732 cm veya 244 x 488 cm, Avrupada 250 x 500 veya 250 x 750 cm, Japonyada 183 x 732 veya 183 x 366 cm dir (24,25,26).Trkiyede SFC firmas 2001 yl ilk eyreinde retime balamay planlamaktadr (30). Bu levhalar u anda ithal edilmektedir. 2.1.4. Liflevha (Fiberboard) Odun ya da dier lignosellozik lifli materyallerden elde edilen lifler, yaptrclar ve katk maddeleri kullanlarak retilen bir rndr. Ya ve kuru yntem olmak zere iki retim teknolojisi sz konusudur. ok ksaca ya yntemde levha tasla sulu ortamda oluturulmakta, kuru yntemde ise elde edilen lifler kurutulmakta ve levha tasla kuru ortamda oluturulmaktadr. Kuru yntemle liflevha retimi yongalevha retimine benzerdir. Lif levha retiminde rksz ve orta younlukta, fazla budak ihtiva etmeyen, ekstraktif madde ierii yksek olmayan ve pH deeri 4-5 civarnda olan hertrl ligno sellozik odunsu materyal kullanlabilmektedir. Yaprakl aalarda lif uzunluklar ortalama 0.8-2 mm arasnda deimektedir. Buna karlk ine yaprakl aalarda 3-7 mm arasndadr. Liflevha endstrisinde uzun lifli odunlar ksa lifli odunlardan daha fazla tercih edilir. Ya yntemle liflevha retiminde taslakleme zelliklerinin iyi olmas nedeniyle ine yaprakl aalar daha ok tercih edilmektedir. Kuru yntemde de ine yaprakl aalar tercih edilmesine ramen termosetting (scaklkla sertleen) tutkallar kullanldndan ksa lifli yaprakl aalarda retimde byk oranda deerlendirilebilmektedir. Liflevhalar younluklarna gre MDF (Orta younlukta lif levha) ve HDF (Yksek younlukta liflevha-Hardboard) olaras snflandrlmaktadr. Gnmzde lif levhalar byk oranda kuru yntemle retilmektedir (3,9,20).
147

Ana Hatlaryla Liflevha retim Teknolojisi (Kuru Yntem)

Hammadde Liflerin tutkallanmas Liflerin kurutulmas Kabuk soyma Yongalama
Yongalarn depolanmas Yongalarn elenmesi Levhalarn klimatize edilmesi

Liflendirme

Yongalarn ykanmas

Serme

Presleme (n pres,scak presleme)

Depolama

Boyutlandrma

Zmparalama

ekil 4. Lif Levha retimi (Kuru yntem) (3,4,12,20,31)

2.1.4.1.MDF (Medium Density Fiberboard-Orta younlukta liflevha) Kuru yntemle elde edilen levhalarn piyasada en nemli olan MDF dir. Younluu 0.35-0.65 gr/cm3 arasnda olan aa trleri MDF retimi iin uygundur. MDF retiminde lif-yonga odunu (TS 1351), aralama kesimlerinden elde edilen odunlar, kereste endstrisi artklar, soyma kaplama artk silindiri, kesme kaplama artk tahtas, soyma ve kesme artk kaplamalar, testere ve planya tala, eitli odun ileyen fabrika artklar ve levha retimi iin gerekli lif uzunluuna sahip bitkisel artklar kullanlabilmektedir. Yuvarlak odunlarn aplarnn 6 cm ile 40 cm arasnda olmas , boylarnn ise 2 mden daha ksa olmas aranan zelliklerdendir. Orman kaynaklar yetersiz olan blgelerde eker kam, keten saplar,tahl saplar,ayiei saplar vb. yllk bitkiler de hammadde olarak kullanlmaktadr. MDF levhalarn younluu 0.50-0.80 gr/cm3 arasnda deimektedir (4,9,12, 20,31) MDFnin kullanm alanlar: MDF dzgn yzeyli, zeri kaplanabilen, bask yaplabilen, boyanabilen ve aa ileyen makinelerle masif odun gibi ilenebilen bir malzemedir. Uygun kalnlkta retilebilmesi, makine ile ilenmeye elverili olmas ve salaml, MDF'nin ekmece yanlar, ayna ereveleri ve pervazlar gibi uygulamalar iin masif ahaba alternatif olarak kullanlabilmesine olanak salar. MDF'nin her noktasnda liflerin eit dalmas ve ok youn bulunuu levhann her iki yznn olduu kadar, kenarlarnn da makineyle herhangi bir krlma olmakszn ya da malzeme paracklar arasnda boluklar ortaya kmakszn ilenmesine imkan salamaktadr.
148

MDF bu sayede masa tablalar, kap panelleri, kenarlar pahal veya profil yzeyli ekmece alnlar gibi paralarn retilmesinde basaryla kullanlabilmektedir. Son derece dzgn ve homojen bir yzeye sahip olan MDF gerek boyamada, gerekse dekoratif folyo veya ahap kaplamada ok iyi bir taban oluturur. Makinede ilenmesinin kolay, stabilitesinin iyi oluu,byk boyutlarda retilebilmesi, her iki yzeyinin de zmparalanm ve mastarlanm oluu , masif malzemenin aksine herhangi bir yerinde budak, atlak, kymk gibi zrler grlmemesi, her noktasnn ayn younlukta bulunmas, kullanma hazr oluu, herhangi bir hazrlk ilemi gerektirmeyii, hemen her esit lake, boya, vernik vs.yi kabul etmesi, ahap kaplama, PVC, kat, melamin gibi malzemelerle kaplanabilmesi, gerek iki yzeyinden gerekse kenarlarndan girecek vidalar mkemmel tutabilmesi MDF nin en nemli zelliklerini oluturmaktadr (12,31). MDF mobilya endstrisinde ( Mutfak, banyo, oturma guruplar, profil v.b. )ok youn bir ekilde kullanlmaktadr. Ayrca MDF bugn Tkiye ve dnya da ahap kullanmnn sz konusu olduu pek ok yerde masifin yerini almaktadr. Yap sektrnde MDF'nin kullanld yerlerden bazlar unlardr: Taban demeleri, tavanlar (zeri kapl olarak veya dorudan doruya), bina i blmeleri, kap kasalar, kaplar, trabzanlar ve kpeteler, gmme dolap, kapak, gvde ve arkalklar, bro masalar, sehpalar, bilardo masalar, sprgelikler, mutfak ve banyo dolaplar MDF inaat sektrnde (Prefabrik yaplarda, parke olarak, kalp olarak), makine sektrnde (Tabla, blme, ambalaj v.b.) de kullanlmaktadr(4,9,12). 2.1.4.2. HDF -HARDBOARD (High Density Fiber Board) Ya ve kuru yntemle retilen younluu yksek liflevha dr. Younluu yaklak 1 gr/cm3tr. Ya yntemle retim prosesi, kuru yntemle levha retiminden nemli farkllklar gsterir. Ya yntemde kat hamuru retiminde olduu gibi sistemde fazla miktarda su vardr ve levha taslann oluturulmas sulu ortamda olur. Ayrca ya yntemde baz levhalarn retiminde tutkallar kullanlmaz bunlarn yerine lignin yaptrc grevi grmekte, scaklk ve basn altnda scaklkla sertleen tutkallar gibi davranmaktadr. Ya sistemle retilen sert levhalarn direnlerinin arttrlmasnda liflendirme en nemli aamalardan birisidir. Su kolaylkla uzaklatrlabilmelidir. Taslak kat yapmnda olduu gibi Fourdrinier elei (Uzun elek) zerinde ya da tp ekillendiriciler zerinde oluturulur. Daha sonra taslaktan su uzaklatrlr. Taslak preslenerek form verilir. Pres sresi 6-15 dk. max. basn 5N/mm2 ve scaklk 210 oC kadar dr. Kuru yntemle retilen HDFlerde ise taslak sulu bir ortamda olumaz. Lifler kuru ortamda serilir. Liflerin yapmasn salamak zere scaklkla sertleen tutkallar kullanlr. Kuru yntemle retilen levhalarn
149

eilme direnci ya yntemle retilenlerden daha dktr. Kuru yntemle retilen levhalarn en nemli avantaj her iki yzeyinin dzgn olmasdr. Bu levhalar rutubete kar dayankllk salamak zere zel bir muamele grmedike genellikle i mekanlarda kullanlrlar. D mekanlarda kullanlmak zere zel ilem gren levhalar tempered hardboard-ekstra sert lif levhalar olarak adlandrlmaktadr. HDFler yapsal uygulamalarda, mobilyaclkta ve otomotiv sektrnde kullanlr(3,4). 2.1.4.3. zolasyon Liflevhalar Compressed Fiberboard) (Insulatng Board -Non-

zolasyon levhalar, 1914de Minnesotada gelitirilmeye balanmtr. Fakat retimleri gittike azalmaktadr. Bunlar ya sistemle retilen lif levhalardr. Kat hamuru gibi bir retim prosesi olduu iin sistemde fazla miktarda su vardr. Atk sularn temizlenme ihtiyac en nemli problemlerden biridir. Bitmi levhalarda su itici zellik ve boyutsal stabilize salamak amacyla yaklak %1 civarnda reine, parafin, asfalt emlsiyonu vb. maddeler ilave edilmektedir. Bu levhalar dk younlua sahiptir (0.16-0.50 gr/cm). Binalarda izolasyon amal ve yer demesi olarak kullanlrlar. Kpkl plastik levhalarn (panellerin) rekabeti izolasyon levhalarnn retiminin azalmasnda nemli bir etkendir. Mevcut iletmelerin pek ou yanmaya dayankl bir rn yapmak amacyla, odun lifinden ok mineral lif kullanmaktadr. ABDde Homosote adl izolasyon levhas hala byk ilgi grmektedir. Bu rn kullanlm gazete kad ve mekanik kat hamurundan retilmi yaynlardan retilmektedir. Homosote geri dntrlm odun liflerinden retilen yapsal bir rndr. Kat retan kpkleri, folyolar, fiberglass ve dier materyallerle kombine edilen levhalar duvar ve at elemanlar olarak retilmektedir(4,9,11). 2.2.YAPISAL KOMPOZT KERESTELER (STRUCTURAL COMPOSITE LUMBER-SCL) SCL, ahap elemanlarn suya dayankl yaptrclarla kereste eklinde birletirilmesiyle oluturulan rnlere verilen genel addr. Hem ine yaprakl hem de yaprakl aa odunlarndan ticari olarak retilmektedir. Kompozit kereste rnlerinin en nemli avantaj kk boyutlu ve dk deerdeki aa malzemeden olduka byk boyutlu ve diren deerleri yeterli rnler elde edilebilmesidir. Bu rnler yaklak 30 yldr retilmektedir (9). Trkiyede bu rnlerin retimi yaplmamaktadr. 2.2.1.PSL (Parallel Strand Lumber) PSL Parallam ticari adyla satlmaktadr. Bu rn Kanadadaki Mac Millan Bloedel Ltd. tarafndan gelitirilmitir. Bu rnn retiminde nce yuvarlak soyma ile kaplamalar elde edilir. Artk kaplamalarda
150

retimde kullanlabilmektedir. Daha sonra bu kaplamalardan 180 mm genilik ve 20.32 cm uzunlukta paralar elde edilir. Suya dayankl bir tutkal uygulanr ve srekli preste preslenir. Mikrodalga ekipman kullanlarak tutkal sertletirilir. Daha sonra rn boyutlandrlr. PSL retiminde pek ok tr kullanlabilir olmasna ramen u anda ABD de kullanlan trler Duglas Gknar, Gney amlar, Bat Tsugas ve Lale aac dr (9,32). 2.2.2.LSL (Laminated Strand Lumber) LSL, OSB retiminde kullanlan teknolojiye benzer bir teknoloji kullanlarak elde edilen byk boyutlu odun yongalarndan elde edilir. LSL yongalarnn boyutlar OSB yongalarndan daha uzundur. Fakat PSL yongalarndan ksadr. Yongalarn uzunluu ve son rnn boyuna paralel olarak ynlendirilmi olmalar LSL nin uzunluk ynndeki direncinin nedenidir. LVL ve PSL nin aksine , LSL retiminde kullanlan tomruklarn soyulabilir olmasna ihtiya yoktur. Pekok tre ait daha kk ve eri tomruklar LSL retiminde kullanlabilir. u anda kullanlmakta olan trler Kavak ve Lale aac dr(9,32) 2.2.3.LVL (Laminated Veneer Lumber) LVL, iki ya da daha fazla soyma kaplama katn tutkallanarak ve katlarn lif yn birbirine paralel ya da dik gelecek ekilde birletirilmesiyle elde edilen bir malzemedir. Liflerin paralel ekilde dzenlenmesi daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Ayrca retilecek malzeme eimli bir malzeme olursa katlarn lif ynnn paralel dzenlenmesi bir zorunluluktur. Laminasyonda farkl aa tr, deiken kat says, farkl boyut, ekil ve kat kalnlklar uygulanabilmektedir. LVL retiminde ounlukla fenolik esasl tutkallar kullanlmaktadr. Fakat izosiyanat, retan vb. tutkallarda kullanlabilmektedir. Maksimum 3.2 mm kalnlktaki kaplamalarn kullanld laminasyonlar mobilyaclkta, yer demesi olarak , I kirilerin kenarlarnda kullanlmaktadr. Laminasyonda daha byk boyutlu ahap elemanlar kullanldnda bunlar GLULAM olarak adlandrlr (9,33,34,35). 2.2.4.GLULAM (Glued Laminated kullanlan Tabakal Ahap Malzemeler) Timber-Yaplarda

Bugn glulam olarak bilinen malzeme ilk kez 1893 ylnda svire Baselde bir oditoryumun inaasnda kullanlmtr. Glulam masif kerestelerin byk boyut oluturmak iin, u uca yan yana ve st ste eklenmesiyle retilen bir yap elemandr. Kavisli elemanlarda nominal 1 in (2.54 cm) kalnlktaki keresteler kullanlrken, az kavisli ya da dz elemanlar iin nominal 2 in (5.08 cm 5 cm) kalnlktaki keresteler kullanlmaktadr. Glulam , yatay, dikey ve eimli
151

elemanlar olarak dizayn edilerek meskenlerde ve dier yaplarda yksek yk tayc yapsal elemanlar olarak kullanlrlar. Bunu oluturan katlardaki elamanlarn lif yn birbirine paralel olarak dzenlenmesi daha yaygndr. Eimli elemanlarda ise lif ynnn paralel olarak dzenlenmesi bir zorunluluktur. Bu konuyla ilgili son gelimelerden biri de liflerin plastikle takviye edilmesidir. Bu yenilikle glulam elemanlarda enine kesitte daha fazla miktarda dk kalitede ahap eleman kullanarak yksek direnli ve sert bir eleman elde etmek mmkn olmutur (9,33,34,35). 2.2.5. OSL (Oriented Strand Lumber) OSL dier rnlere nazaran daha yeni bir rn olup halen gelitirilmektedir. OSL 300 mm uzunluktaki yongalardan retilmektedir. Tm yongalar ayn dorultuda ynlendirilmekte ve rnn her yerinde niform bir younluk salanacak ekilde ve nispeten ksa srede preslenmektedir. Bu rnn gelecekte yapsal kompozit keresteler piyasasndaki dier rnlere alternatif olaca dnlmektedir (4,9). 2.3. YAPISAL Products) LEVHA RNLER (Structural Panel

Yapsal levha rnleri, byk boyutlu yapsal elemanlar oluturmak iin kaplama ya da byk boyutlu yongalarn tutkallarla ya da eitli balayclarla yaptrlarak levha haline getirilmesiyle oluturulan rnlere verilen addr. Bu topluluun yeleri kontrplaklar ve erit yongallevhalar dr. Bu rnler daha nce aklanmtr. Yalnz burada ad geen erityongallevhalar bu piyasada genel bir terim olarak kullanlmakta ve yaplarda kullanlan OSB ve etiketyongallevha gibi levhalar da ifade etmektedir. OSB nin eilme zellikleri bu tip levhalar ierisinde en iyidir. Bu nedenle yapsal levhalar ierisinde nemlidir. Yapsal yongalevhalarn dizayn kapasitesi APAnn Yaplarda kullanlan levhalarn dizayn yetenei taslak prosedrleri kullanlarak belirlenebilir (Design Capabilities of APA Performance Rated Structural-Use Panels (APA-1995b)). Yapsal yongalevhalarn kompleks yapsndan dolay gerek diren ve sertlik zelliklerini retim deikenlerinin bir fonksiyonu olarak belirlemek iin formller henz mevcut deildir (9). 2.4.MEKANK OLARAK LAMNE EDLM ELEMANLAR Herbir kereste katnn birbiriyle ivi, vida, cvata vb. ile birletirilmesiyle oluturulan elamanlardr. Bunlar genellikle hayvan kmesleri ve zirai yaplarda kullanlr (9).

152

2.5. AHAP I KRLER (Wood I Joists) Ahap I kiriler, ikinci jenerasyon bir ilenmi odun rndr. Kenarlar kereste tipinde bir rn ve orta ksmda ray eklinde yapsal levha rnnn (OSB vb.) birletirilmesiyle gelitirilmi bir malzemedir. Tescilli bir rn olarak 1968 de ortaya kmtr. Derinlii 9.25 in (23.495 cm) ten 38 ine (96.52 cm) kadar deiir ve 80 feet (2400 cm) uzunlua kadar bulunabilirler. En kesit boyutlar 1.5 x 1.5 in (3.81x3.81 cm) ten 4.625 x 2.625 ine (11.75x 6.67 cm) kadar deiebilir. Ortadaki rayl ksmda 0.375 in (0.95 cm)ten 0.875 (2.22 cm) ine kadar deien kalnlkta kontrplak veya OSB kullanlr. Bu rnlerin standard olmad iin her retici kendine has rnler retir ve her reticinin kendi rn iin binalarda kullanlabilirlik belgesi alma zorunluluu vardr. reticiler test, teori ya da ikisinin kombinasyonu olan analiz prosedrleri ile rnleri iin caiz olan yapsal zellikleri saptayabilirler. ASTM 05055 (ASTM1997) bu rnler iin teori ve deneysel analiz prosedr kombinasyonudur(9). 2.6. COM-PLY KERESTELER Com-Ply keresteler USDA Forest Service (Amerika Birleik Devletleri Tarm Departman Ormanclk Blm) tarafndan 1970li yllarda gelitirilmitir. Rastgele ya da ynlendirilmi olarak konumlanm yongalardan oluan bir orta ksmn iki ya da daha fazla sayda kaplama levha arasna sktrlmasyla oluan bir rndr. Gnmzde Kuzey Carolina da retim yapan bir firma vardr. Bu fabrikada retilen rnlerde ynlendirilmi flakeboard rnleri kompozit kereste retimine uygun boyutta kesilir ve iki yzne eitli kaplama levha tabakalar yaptrlr (4). 2.7.KALIPLANMI RNLER Bu rnler lif ya da yongalardan son kullanl yerine uygun formda retilen rnlerdir. Kalplanm Yongalevhalar; -Callipress Metodu: Kasa veya kutu biiminde ie, konserve kutusu, cephane sandklar gibi ar mallarn ambalajlar iin gelitirilmitir. Bu metodun amac dikine kener ve yzeyleri ieren zellikle ii bo ambalaj kaplar retmektir. -Termodin Metodu: Bu rnler yar plastikletirilmi ve retim srasnda yzeyleri laminatlarla kaplanmtr. Bu metodla retilen rnlerden klozet kapaklar, palet tayclar vb. retilir. -Werzalith Metodu: Bu rnler ngilterede Form Wood, Japonyada Molpar, lkemizde Werzalith ad altnda retilmektedir.
153

Bu rnler, depolamada kullanlan paletler, beton kalp elemanlar, d hava koullarna dayankl bina elemanlar, bolkon korkuluklar, pedavra yerine kullanlan at tahtalar, pencere panjurlar, garaj kaplar, bahe it malzemeleri, bir kullanmlk ambalaj kaplar, i mekan dekorasyonunda kullanlan lambriler vb. alanlarda kullanlmaktadr. Son yllarda i mekan kaplarn i ksmlarnda odun liflerinden retilen kalplanm rnler fazla miktarda kullanlmaktadr. Bunlarn zeri her trl yzey kaplama malzemesi ile kaplanabilmekte ve boyanabilmektedir. Ayrca odunlifi-plastik lif ierikli kalplanm rnler arabalarn i panellerinde, kk boyutlu eitli malzemeler (elbise asks vb ) retiminde kullanlmaktadr (4,22). 2.8.ODUN ODUNDII MALZEME KOMPOZTLER 2.8.1. Balayc Olarak norganik Maddelerin Kullanld Kompozitler ( Inorganic- Bonded Composites ) norganik madde balaycl odun kompozitlerinin uzun bir tarihi gemii vardr. Bunlarn ticari olarak retimi 1914 ylnda Avusturyada balamtr. norganik madde balaycl odun kompozitleri, arlnn %10-70 i arasnda odun yongalar ya da liflerini ve bu orana bal olarak %90-30 arasnda inorganik balayc ieren ekillendirilmi rnler veya levha rnleridir. norganik balaycl odun kompozitlerinin zellikleri odunsu materyal ve inorganik balayc maddenin yaps ve miktarndan nemli dzeyde etkilenir. norganik balayclar 3 ana kategoriye ayrlr. 1 ) Al 2 ) Magnezyum imentosu 3 ) Portland imentosu Al ve Magnezyum imentosu rutubete kar hassastr ve bunlarla retilmi levhalar genellikle i maksatlarla kullanlr. Portland imentosunun balayc olarak kullanld kompozit levhalar al ve magnezyum imentosu kullanlm olanlara gre rutubete kar daha dayankldr ve hem i hem de d maksatlarla kullanlr. Btn inorganik madde balaycl kompozitler bcek, yangn , bakteri vb. zararllara kar dayankldr. All paneller genellikle i duvarlarda ve tavan kaplamas olarak kullanlmaktadr. ABDde bu rnler genel olarak kuru duvarlar olarak adlandrlmaktadr. Direncini ( eilme ) yzey dzgnln arttrmak iin bu levhalara kat kaplanmaktadr. Amerika ve Avrupadaki baz firmalar bu panellerin iinde geri dntrlen kat lifleri kullanmaktadr. All levhalar normalde al, su, lignosellozik liften yaplr. Magnezyum imentolu levhalarn portland imentolu ve all
154

levhalara gre fiyatnn daha yksek olmasna ramen retimde portland imentoluya gre baz avantajlar vardr. lki lignosellozik materyallerin ierisindeki eitli ekerler magnezyum imentosunun yapma vb. ilemlerini daha az etkiler. ( kincisi retim boyunca magnezyum imentosu yksek su ieriine daha dayankldr. ) Magnezyum imentolu levhalar suya duyarl olarak kabul edilse de bu levhalar suya, all levhalara gre daha az duyarldr. Magnezyum imentosunun baarl bir uygulamas i ksmlardaki tavan ve duvarlar iin dk younluktaki panel retimidir. Bu panel rnnn retilmesinde, odun yn (excelsior) dk younluktaki taslaa dntrlr. Bu taslaa magnezyum imentosunun sulu solsyonu pskrtlr, preslenir ve panellere kesilir. norganik madde odun kompozitleri ierisinde en yaygn olan Portland imentosuyla retilen kompozitlerdir. Portland imentosu su ile birletiinde hemen hidrasyon ad verilen reaksiyona girer ve bu ilem sonunda olduka sert bir hal alr. Portland imentolu kompozitlerin dk younlukta olanlar odun yn ile ,yksek younlukta olanlar ise yonga veya liften yaplr. Dk younluktaki rnler i ksmlarda tavanda ve duvar panelleri olarak kullanlr. Portland imentolu panellerin ses izolasyonu da iyidir. Yksek younluktaki levhalar ise yangn kaplarnda, yk tayc duvarlar,dekoratif at kiremitleri, preslenmemi bzlerin yapmnda, binalarda yer demesi ve at rts olarak kullanlr (3,4,36). 2.8.2.Odun Lifi Termoplastik Kompozitleri Lignoselloziklerin termoplastiklerle kullanm olduka yeni bir uygulamadr. lignoselloziklerle birlikte kullanmak zere seilen termoplastikler lignosellozik materyallerin bozunma noktasnn altnda veya bu noktada normal olarak 200 220 0C arasnda erimelidir. Bu termoplastikler polipropilen polisiteren, viniller , dk ve yksek younluktaki polietilenler dir. Odun unu termoplastik kompozitlerde dolgu maddesi olarak kullanlmaktadr. Termoplastik, lignosellozik kompozitlerin retiminde 2 ana yntem vardr. Birincisi lignosellozik materyaller devaml termoplastik matriksi iinde dolgu maddesi ya da kuvvetlendirici madde olarak grev yapar, ikincisinde termoplastik lignosellozik bileenler arasnda yaptrc grevi grr (3,37). 2.8.2.1.Yksek Termoplastik erikli Kompozitler Yksek termoplastik ierikli kompozitlerde, termoplastik bileen miktar yksektir ve lignosellozik bileen dolgu maddesi ya da kuvvetlendirici olarak grev yapar. Piyasadaki termoplastik
155

kompozitlerin byk ounluunda inorganik materyaller (r.Cam, kl ve minareller) glendirici ya da dolgu maddesi olarak kullanlmaktadr. Bu maddelerin yerine lignosellozik materyal kullanlmasyla termoplastiklerin diren ve termal stabilitesi, dolgu maddesi kullanlmlara gre artar. Termoplastik kompozitlerin retimi genellikle iki adml bir ilemdir . Hammaddeler nce birlikte kartrlr ve sonra kompozit karm rne dntrlr. Termoplastik-odun kompozitleri iin en yaygn rn biimlendirme metotlar birletirilen termoplastik ve odun lifinden oluan materyal hala kvaml, pelte halindeyken kalplarda (souk ekillendiricilerde) ekillendirilir ve preslenir ya da kompozit maddeler yz parlatlm dzgn, dnen iki silindir arasndan geirilerek ya da kalplarn arasnda syla ve preslenerek retilir. Odun plastik kompozitlerinin zellikleri deikenlerin tipine, ekline, katk maddelerinin tipine, proses srasnda meydana gelen olaylara, bileimi meydana getiren paralarn arlklarna vb. bal olarak byk oranda deiim gsterir Odun plastik kompozitlerinin ok direnci dolgu maddesi kullanlmam termoplastiklerle karlatrldnda daha dktr . Bu kompozitler ayrca rutubete kar dolgu maddesi kullanlmam kompozitlerden ya da odun-inorganik madde kompozitlerinden daha duyarldr. Pratik adan bakldnda yine de termoplastiin kompozitte yapt scakla duyarllk nedeniyle meydana gelen deiimler rutubet absorpsiyonu nedeniyle zelliklerinde meydana gelen deiimlerden daha nemlidir(3). 2.8.2.2. Dk Termoplastik erikli Kompozitler Dk termoplastik ierikli kompozitler deiik yollarla retilebilirler. En basit ekil, termoplastik bileen scaklkla sertleen reinelerle ayn etkiyi gsterir ve bir yaptrc gibi lignosellozik bileeni yaptrr. Deneylerle grlmtr ki, dk termoplastik ierikli kompozitler, birok performans zellii asndan geleneksel lignosellozik kompozitlere benzerlik gstermektedir. (3,37) Dk termoplastik ierikli rnlerin retiminde , lignosellozik yonga ya da lifler, termoplastik paralar ya da liflerle kuru bir ekilde harmanlanr ve preslenerek bir panele dntrlr. Termoplastik bileen scakken erimi halde olduu iin scaklkla sertleen reineler de kullanldndan farkl presleme stratejileri kullanlmaktadr. (3).

156

2.8.2.3. Dokunmam Tekstil Tipi Kompozitler Termoplastiin bir alternatif kullanm dokunmam tekstil tipi kompozitlerdir. Termoplastik tekstil lifi, eitli lignoselloziklerle birletirilerek dk younlukta dokunmam, kee gibi bir dokuma oluturur. Bu rn kendi bana bir rn olabildii gibi, yksek younluktaki bir rn iine de katlabilir. Yksek ve dk termoplastik ierikli kompozitlerin tersine dokunmam tekstil tip kompozitler tipik olarak retimlerinde uzun lifli materyal gerektirirler. Bu lifler jt ve kenevirden elde edilebilirler ama genellikle sentetik termoplastik materyallerden elde edilirler. Lifler kuru olarak kartrlp, harmanlandktan sonra, srekli bir hava sirklasyonuna braklr, gevek bir taslak haline dntrlr. Mekanik bir ekilde birbirine skca balanm bu dk younluktaki taslak kendi kendine bir rn olabilir ya da ikinci bir ilemle, kesilip scaklkla sktrlr. ( 3,37). Dk younlukta termoplastik kullanlmas ve retim sonras da nemli bir ilem kullanmakszn taslan younluu 50-250 kg / m3 tr. Nonwoven teknolojisi kullanlarak yaplan kiisel bakm rnleri, mendiller ( kat mendil. slak mendil vb. ) ve dier farkl rnler tketici piyasasnda ok iyi bilinir. Bu rnler yksek kalitede kat hamuru ve emicilik zelliklerini arttrc katk maddelerinden yaplr. Dk younluktaki dokunmam tekstil tipi kompozitlerin bir ilgin uygulamas da yeni yetitirilmi fidanlarn etrafndaki rtlerdir. Bu rtler doal rtlerin (yaprak rtlerin) yararlarn salarlar. Buna ek olarak gbrelerin kontroll verilmesi, bcek karclar, bcek ldrc ilalar ve zararl bitkilerle mcadele iin kullanlan ilalar bu rtlere eklenebilir. Bu kimyasallara ek olarak silvikltrel gereklilikler temel alnarak fidanlarn yaamas garanti altna alnabilir ve fidanlarn yetitii alanlarda, beslenme yetersizlii, hayvan zarar, bcek saldrs ve yabani ot basmas engellenmi olur. Dk younluktaki dokunmam kompozit rnler ayrca ana yollarn kylarnda ve yeni yaplan evlerin etrafnda yetimi imen ve bozuk imenlik alanlarn yerini alabilir. im tohumlar direkt olarak bu rnlerin iine yerletirilebilir. Bu rnlerin iyi rutubet tutma ve tohum imlenme zelliklerin vardr. Bu rnler ayn zamanda filtre olarak da kullanlabilirler. Yksek younluktaki dokunmam kompozitler, nonwowen prosesi kullanlarak yaplm ve sonra scaklk ve basnla kat, sert bir biim verilmi kompozitler olarak tanmlanabilir. yi bir yapmay garanti etmek iin lignosellozik maddeler fenolformaldehit gibi scaklkla sertleen tutkallarla birletirilebilir ya da lignosellozik lifler sentetik lif, termoplastik granller ya da bu materyallerin herhangi bir kombinasyonu
157

ile kartrlabilir. Yksek younlukta lif keeleri 0,60 1,40 gr/cm3 younlua sahip rnler oluturacak ekilde preslenir. Dokunmam tekstil tipi kompozitler iyi scaklk dayanmna sahiptir. retimde daha uzun lifler kullanld iin, bu rnler yksek termoplastik ierikli kompozitlerden daha iyi mekanik zellikler gsterirler. Buna ramen yksek lignosellozik ierii rutubet hassasiyetinin artmasna neden olur (3). KAYNAKLAR

1. MALONEY,T.M., Terminology and

Products Definitions A Suggested Approch to Uniformity Worldwide. In Proceedings, 18 th International Union of Forest Research Organization World Congress, Yugoslavia, September 1986. Composites Dekker,Inc., Newyork USA, 1997. Engineering Handbook, Marcel

2. MALLICK,P.K., 3. Forest

Products Laboratory, Wood Handbook, Madison,WI: U.S.Department of Agriculture, Forest Service, 1999 [www.fpl.fs.fed.us(2000)]. Products Journal, Vol:46, No:2,1996.

4. MALONEY,T.M.,The Family of Wood Composite Materials, Forest 5. BOZKURT, A.Y., GKER, Y., Tabakal Aa Malzeme Teknolojisi, ..Yayn No:3401, Orman Fak.Yayn No:378, stanbul,1986. 6. GKER, Y., Kontrplak, Laminart Austos-Eyll 2000 7. FAO, Plywood and Other Wood Based Panels, Volume I,II,III,IV,V,
Rome,1965.

8. TS 46,Kontrplaklar,TSE,Ankara,1971. 9. HAYGREEN,J.G., BOWYER,J.L., Forest Products and Wood

Science,Third Edition. Press,Ames,Iowa,USA,1996. Iowa State niversity

10. FRONZAC,F.J., LOEHNERTZ, S.P., Powered back-up roll: New Technology for Peeling Veneer,US.Dept.of Agri. Forest Service, Res. Pap.,FPL-428,1982. 11. MALONEY,T.M., Development of Wood Composite Materials, Res. Pap., Pulmann,Wash.Washington State Univ.Wood Mtl.Lab.1994. 12. YILDIZ MDF A.. www.yildizmdf.com(2000) 13. KUBLER,H., Wood as a Building and Hobby Material, Wiley and
sons, Inc.,Canada,1980.
158

14. TS 180, Yongalevhalar iin),TSE,Ankara,1978.

(Yatk

yongal,Genel

amalar

15. TS 1617, Yongalevhalar (Yatk yongal, yapda kullanlan), TSE,Ankara,1974. 16. EN 309, Wood Particleboards-Definition and Classification, European Committee Standardisation, Brussell,1992. 17. KTEM,E.,Ormangl (Rhodendron ponticum L.)Odunundan Yongalevha Yaplmas zerine Aratrmalar, Doktora Tezi, 1978. 18. NEML,G.,KALAYCIOLU,H., Laminart, Say:7,Nisan-Mays 2000.
Yongalevha Teknolojisi,

19. BOZKURT,Y., GKER,Y., Yongalevha Endstrisi Ders Kitab, ..Yayn No:3311, Orman Fak.Yayn No:372, stanbul,1985. 20. MALONEY,T.M., Modern Particleboard and Dry-Process Fibreboard Manufacturing, Miller Fremann Publ., Inc., California,USA.,1993. 21. ASAN,S., Trkiyede Yapay Levha Sanayii,H.. Mhendislik Fakltesi, MTYO Aa leri End.Mh.Bl.(Baslmam Ders Notu),Ankara,1989. 22. GKER,Y., Deiik Yntemlerle retilmi Yongalevhalarn
Kullanm Yerleri,Laminart,Say:7, Nisan-Mays 2000.

23. AKBULUT,T., Yongalevha Endstrisi,Laminart,Say:7, NisanMays 2000.

24. AYLA,C., OSB retim Teknolojisi, Laminart, Say:12,ubat-Mart 2001 25. KALAYCIOLU,H., Neden OSB?, Laminart, ubat-Mart 2001 26. Structural Board Association,http://www.sba-osb.com (2000) 27. HAUPE,R.,SELLERS,T.,et all., Comparisons of Strandboard Made
with Phenol-formaldehyde Resin and Resins Modified with TVA Acidhidrolysis Lignin. Forest Products Journal,44(4),1994.

28. ALAIN,C.,OSB:RawMaterial,Manufacturing,Process, and Uses, http://fraxinus.for.ulaval.ca/osb (2000) 29. http://online.anu.edu.au/Forestry/wood/osb/2.html(2001) 30. SCF, Laminart, Say:12, ubat-Mart 2001. 31. AYRILMI,N., MDF retim Teknolojisi, Laminart 1999.

Properties

159

32. GREEN, D. W., HERNANDEZ, R., Standarts for Structural Wood Products and Their Use in the United States, Wood Design Focus, Fall 1998. 33. FREAS,A.D., SELBO,M.L., Fabrication and Design of Laminated Wood Structural Members, USA. Department of Agriculture, Wash. D.C. USA.,1954. 34. ENAY,A., Ahap Lamine Tayc Elemanlarn Mekanik zelliklerinin Belirlenmesi zerine Aratrmalar, Doktora Tezi, .. Fen Bilimleri Ens. Orman End. Mh. Anabilimdal,1996. 35. TS 3842, Yaptrlm Lamine AhapYap Elemanlar, Ankara, 1983. 36. MOSLEM,A., Inorganic Bonded Wood and Fiber Composite
Materials, II. International Inorganic Bonded Wood and Fiber Composite Material Conference,Idaho USA, 1990.

37. YOUNGQUIST,J.A., MYERS, G.E.,et all., Composites from Rcycled Wood and Plastics, Final Rep. US. Environmental Protection Agency project, LAG DW 1293 4608-2, Forest Pro. Lab.Madison,US., 1993 b.

160