Con Ngi V Cu Trc Ca 12 Nhn Duyn

TT.Thch Tm Thin Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 8-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

---o0o--Li M u Trc khi i vo tm hiu mi quan h bin chng gia gio l v Bn v Mi hai Nhn duyn - mt cu trc gio l vn c xem l "nn tng" trong ton b h thng gio l ca c Pht. Chng ta cn thit kho st v s hin hu ca con ngi nh l qun tr duy nht c Pht trao truyn v gii minh chn l cho hng mn ca Ngi. (S tht hin nhin m khng ai c th chi t c l con ngi l i tng thuyt gio ca Pht. V con ngi, di i mt tu gic ca Pht, khng g khc hn l s hin hu ca mi hai nhn duyn. Cu trc khoen xch ca Mi hai nhn duyn, c th ni l mt nh ngha phi thng v con ngi. N khng nhng ct ngha con ngi l g, m cn gii bin mt cch y v tin trnh hin hu ca con ngi ; c nhin, tin trnh hhin hu y khng th ch n gin c xem nh l khi u t lc (con ngi) c sinh ra v chm dt khi (con ngi) cht i. y, cn ghi nhn rng, thi tnh ca khong thi gian tng tc ni kt t qu kh n hin ti v tri chy sut chiu v lai chnh l s vn hnh ca t duy phn bit, n c hnh thnh t tri gic v cc n tng kinh nghim ca tri gic. Do thi gian tri chy mt chiu v c phn on thnh qu kh, hin ti v v lai, cng nh khng gian ba chiu : di, rng, cao. Thc cht ch l mt s tht cng c. V th, nu ly s tht cng c soi sng cho s tht tuyt i l u khng hp l. V li, qu kh th tri qua, tng lai th cha n, cn hin ti th sinh dit khng ngng nh m la quay thnh vng. V chnh "vng la v

thng" ni ln ci bn cht gi to v s vn hnh ca tri gic. y l ngha ca tng ngn : "Ci i khng i, ci cha i cng khng i. Ngoi ci v cha i, ci ang i cng khng i"1 . Ci i th khng i, v tc ng i kt thc ; ci cha i cng khng i, v tc ng i cha xy ra ; cn ci ang i cng khng i v ng tc ca n b buc cht vo s tng quan gia qu kh v hin ti. "Ci ang i", do , c ngha l hoc s i, hoc i ; i v s i khng th gi l i. V tc ng ca ch th nm trong giao im hoc l va qua hoc l cha ct bc, cho nn "ci ang i" cng khng i. y, ng trn bnh din ca s tht cng c, "ci ang i" thc cht l hin thn ca "vng la v thng" - ngha l khng ngng sinh dit2 Nh th, tin trnh hin hu ca Mi hai Nhn duyn, khng th c xem nh l ty thuc vo s phn on nhn qu theo khun nh ca thi tnh v khng tnh. l l do ti sao Mi hai Nhn duyn c trnh by theo cu trc ca vng trn sinh ha m khng phi l ng thng tin ha. V s chng ng gii thot ca Pht cng chnh l s cht t vng lun hi sinh t ca mi hai nhn duyn y. * Vy Mi hai Nhn duyn l g ? Kinh Tng ng3 , c Pht nh ngha v Mi hai Nhn duyn hay cn gi l Duyn khi (paticcasamuppda) nh sau : "Do v minh (avijja) duyn hnh (sankhara) hnh duyn thc (vinnna) thc duyn danh sc (nma-rpa) danh sc duyn lc nhp (chabhithna) lc nhp duyn xc (phassa) xc duyn th (vedana) th duyn i (tanh) i duyn th (updna) th duyn hu (bhava) hu duyn sinh (jti) sinh duyn lo t (jarmarama) su, bi, kh, u no". V ngha ca cc danh t : 1- V minh (Ignorance) : s m mui v cung si ca tm thc, khng hiu r Bn v Duyn khi ca hin hu. 2- Hnh (Mental - formations) : cc tnh hnh thuc hot ng to tc ca tm l thng qua thn, ming , . 3- Thc (Consciousness) : tri gic - hin hu (khng th phn nh thc qu kh hay tng lai v n l dng vn hnh bt tuyt).

4- Danh sc (Corporeality and mentality) : danh thuc v tm l, sc thuc v vt l. 5- Lc nhp (Six bases) : s tng nhp ca 6 quan nng (mt, tai, mi, li, thn v ) v 6 trn cnh (hnh th, m thanh, hng v, mi v, xc v php hay s hu). 6- Xc (Impression) : s giao thoa cn, trn v thc. 7- Th (Feeling) : cm th (vui, bun, nh vy). 8- i (Craving) : s luyn i, yu thch. 9- Th (Clinging) : s nm gi, bm nu (ca tm, , thc). 10- Hu (Process of becoming) : tin trnh tng duyn hnh thnh hin hu (php). 11- Sinh (Birth) : ging sinh, ra i, xut hin... 12- Lo - t (Old age - and Death) : s gi nua v t bit (tan hoi). Nh th, Mi hai Nhn duyn l hin hu ca con ngi, ng thi cng l tin trnh hin hu ca con ngi t sinh - thnh - n hoi dit. Mi hai Nhn duyn l ngha v s vn hnh ca con ngi v n c khi hnh t v minh. Do , s hin hu ca con ngi, trc ht l s hin hnh ca v minh, hay con ngi c sinh ra t v minh. Ni khc i, v minh l nn mng cho ton b Mi hai Nhn duyn, n c mt trong tng mi chi phn ca hnh, thc, danh sc... v cc mi mi chi phn u mang trong n ci bn cht v minh. Nu v lun mt chi phn no tch ri khi v minh th lp tc c c cu ni ti ca Mi hai Nhn duyn s tan v. Do , trong Mi hai Nhn duyn, mt chi phn on dit c ngha ton b Mi hai Nhn duyn on dit. y l ni dung ca "i dit, th v minh dit". V th Mi hai Nhn duyn s hin hnh theo con ng tp khi (lu chuyn) v mt i theo con ng hon dit. (xem phn sau) Nh vy, khng cn thit phi ct vn v minh t u sinh. V l, nu ngay ti y v trong chnh xc thn ny, con ngi i vo con ng "hon dit" th s bit r v minh l g v n t u sinh. Ngc li, khi con ngi ang lang thang v nh bi s vn hnh v chi phi ca v minh m hi rng v

minh t u sinh, nh th l cu hi l lng trn my ! iu chng khc no nh bnh xe ang chy siu tc li c ngi mun hi rng bnh xe y c bao nhiu nang (cm xe). Vic y ch bit c khi no bnh xe dng li. V minh thc cht l s bt gic, cung si ca tm thc hin hu t v thy. T m con ngi tri qua nhiu kip sng phi gnh chu kh au nh chnh li thnh ca ca Pht ni ln sau ngy gic ng : "Lang thang bao kip sng, Ta chy mi khng dng, t bo thai ny sang bo thai khc..." (Throught many a birth in existence wandered I. Seeking, but not finding, the builder of this house. Sorrowful is repeated birth...) (Php. 153154) Nng ta vo v minh nn hnh (mental formations) hay lc to tc ca tm thc sinh khi v tc dng ca lc to tc ny chuyn sinh thnh thc cn (consciousness), tc tri gic - hin hu. Thc cn ny cng gi l Kit sinh thc (gandhabha) hay nim ti s trong s hnh thnh ca mt thai nhi. Theo li c Pht dy4 , mt thai nhi ch thnh tu khi v ch khi hi ba iu kin : 1) Cha m c giao hp ; 2) Ngi m trong thi gian th thai ; 3) Phi c mt kit sinh thc. Do , thc cn y ch l nim ti s i vo bo thai bo thai thc s tr thnh mt sinh th. V khi mt sinh th (thai nhi) hnh thnh, ngay , n l s kt hp ca danh v sc (corporeality and mentality), tc l c mt mt s sng (y tm l v vt l)5 pht trin, s sng y phi tng nhp, cu kt gia mng cn (6 quan nng) vi trn cnh (6 trn cnh), s tng nhp ny l Lc nhp (six bases). Trong lc nhp lun lun c mt s giao thoa gia cn, trn v thc nn gi l Xc (impression). V t xc - giao tip, ng nhin sinh th y phi nhn c cm th (feeling - kh, lc hoc khng kh khng lc). Ri t Cm th, pht sinh tm yu thch, luyn i (craving). C luyn i l c nm gi, nim mong mun duy tr (clinging) ci ti thch, ti yu. Chnh l i v Th l ng lc duy tr s hu v to nn tin trnh hin hu (process of becoming). V cui cng, trn tin trnh hin hu s c s sinh ra, gi nua, t bit, su, bi, kh, u, no. Trn y l phn trnh by v Mi hai Nhn duyn qua tin trnh ca mt sinh mng, v c bit ch trng n thi im sinh thnh ca mt sinh mng con ngi. Tt nhin, khng phi l sau khi mt con ngi c sinh ra th Mi hai Nhn duyn khng cn na hoc s thay i sang mt cu trc khc, m tin trnh Mi hai Nhn duyn y s ng tr trong v lun

mt sinh mng no mi cho n khi sinh mng y thnh Pht, ngha l chm dt lun hi sinh t. C mt iu cn lu rng, Thc cn (Consciousness) trong lc sinh thnh th c gi l Kit sinh thc (gandhabha) hay nim ti s trong mt ngha rt gii hn. V l, khi gi l " nim ti s" ngha l n b qui c vo khun nh ca thi gian vt l - tc l c im khi u, m c im khi u hn nhin l phi c im kt thc. Nh th, khi thn vt l tan r hay cht i, th nim ti s y cng bin mt dng lun lu ca n ? iu ny khng th xy ra. Do , ci m c gi l " nim ti s", ch c p dng cho mt khi nim tng i v mang tnh cch cng c. Thc ra, khi mng cn chm dt (cht), thn vt l s tan hoi, cn Thc cn vn tn ti, nhng n s c gi l Nghip thc, Nghip ny c cng nng dn khi s ti sinh. V th, ty theo thi im m tn gi ca thc thay i, cn tnh cht ca n th khng thay i. Hn na, s hu nu c hnh tng ng nhin s c s bin i v mt i. Ngc li, ci khng c hnh tng, khng c din mo, khng mang tnh cht vt l th ly g gi l c bin i v mt i ! Tt nhin l ci v hnh khng c ngha l khng hin hu, nh h khng chng hn. Tuy nhin, Thc cn khng phi l ci thng ti, m n l hin thn ca tin trnh sinh dit tng tc v mang tnh cht o nh nh "vng la v thng". Nhng s sinh dit ca Thc (thuc tm l) khng ging nh s sinh dit ca Thn cn (thuc vt l), v th n s c cp trn mt bnh din khc. Mt im khc na cng cn bn n, l khi nh ngha Thc l Tri Gic - Hin Hu, ngha l i tng ca tri gic phi l mt s hu hay mt vt th xut hin trong mt hn k ngn nht. Chnh v vy, Thc khng th l mt loi tri gic qu kh hoc tng lai, m ngc li n lun lun l tri gic - hin hu, ngha l Thc v i tng ca n lun lun ng thi c mt hin ti, d l hin ti cng c, n thun. Do , mt vt th khi c xem l i tng ca tri gic n s c nhn di lng knh v thng; tc l s hin din ca n s din ra trong mt chu k (circle of life) v c gii hn bi hai im sinh v dit. Thng thng, ci nhn ca Pht gio qua quan im nhn sinh v v tr, hin tng gii c nhn bi ba chu k :

1- Chu k suy lun : Chu k ny c xem l chu k ln nh s thnh hoi ca v tr. N vt ngoi kh nng tri nhn ca con ngi, v vy hin tng thnh, tr v hoi, dit ca n ch c th o c bng suy lun. Chu k ny c biu th bng vng trn ln nht trong ba vng trn ng tm. 2- Chu k thng nghim : Chu k sinh dit ca i sng con ngi. N c gii hn bi hai u sinh v t. Chu k ny d c gi l chu k thng nghim - ngha l con ngi c th mt cch khi qut tri nhn c, nhng do cng c ca thi gian c qu kh hin ti v v lai trong mt i ngi, nn n khng phi l i tng ca tri gic. Chu k ny c biu th bng vng trn ln th hai trong ba vng trn ng tm 3- Chu k siu nghim : Chu k ny l chu k nh nht ca s sinh dit, thut ng gi l (chu k) st na (ksana). Chnh s sinh dit ca st na mi y kh nng biu t tnh v thng mt cch r rng nht. V s sinh ra v bin mt ca vt th trong mt st na ch din ra trong chp nhong, tch tc - nu ni theo nim thng thng. Do , vt th hin hu trong st na chnh n l i tng ca tri gic. V y l l do ti sao nh ngha Thc (vinnna) l tri gic - hin hu. Chu k siu nghim - hay st na - ny c biu th bng vng trn nh nht trong ba vng trn ng tm. Biu : Nh th, i tng ca tri gic s l mt s hu, m s hu trn khng gian c phn tch n khng cn phn tch c, trong thi gian cng c phn tch n khng cn phn tch c ; v s sinh dit ca s hu c th c xem l ng nht vi s sinh dit ca st na ng thi vi n. Tuy nhin, theo quan im ca Nht Thit Hu b v kinh Lng b6 , mt s hu hay vt th s khng chuyn ng, tc l khng c tc dng trong mt st na. Bi l, mt vt th nu chuyn ng ngha l n sinh ch ny v bin mt ch khc. Do , chu k sinh dit ca mt vt th chuyn ng ti thiu l hai st na, mt st na hin khi v mt st na sinh dit. V nh th, s sinh dit ni tip s nh mt kh nng tng tc ca mt vt th ; v mt vt th, nu khng c kh nng tng tc ngha l khng th lm i tng cho tri gic, v khng c tc dng nhn qu. T , cn ghi nhn rng, tri gic - hin hu l s nhn thc i vi hin hu c nhn t tng tng m khng phi l t tng. Mt hin hu c nhn t tng tng l c nhn bi thc phn bit ; , mt hin hu hm cha trong n c mt tin trnh hin hu. Ngha l n c tha nhn,

c mt qu trnh t sinh thnh n hoi dit theo khun nh ca thi gian qu kh, hin ti, v lai v khng gian di, rng, cao; mt th hin hu m c Pht dy l c sinh-lo-bnh-t; c thnh-tr-hoi-khng, v c sinhtr-d-dit,v.v... Chng ta bit rng khi Pht dy gio l v Bn v Mi hai Nhn duyn l dy cho con ngi ch khng phi l cho bc thnh tr. Do , hn nhin l gio l phi thch hp vi tri thc thng nghim ca con ngi v c dng bi ngn ng thng tc. V do , nhn thc thng nghim qu l chng l ti thng ca con ngi. Nhng cng phi lu rng, nhng g c phn tch, suy lun v c tip nhn bi tri gic ca chng ta ch l chn l cng c (Conventional truth), m chn l cng c hay chn l ca tri thc thng nghim th ch c ngha tng i ch khng phi l cnh gii t chng ca Pht hay chn l tuyt i. V rng, chn l tuyt i (Absolute truth) l chn l bt kh thuyt bi ngn ng. Do , khng th dng tri thc thng nghim nhn thc chn l ca Pht hay gii minh nhng g vt ngoi kh nng ca tri thc thng nghim. iu chng khc g g n my lam l bn v ng li khua mi din t th gii lng ly, huy hong, nguy nga, trng l cung nh ca cc bc qun vng. Hn th na, qua cch trnh by v Mi hai Nhn duyn, ta c th thy r ci gi l "kh cht" ca con ngi cng nh ca tri thc con ngi thc cht c gii hn bi hai c cu: ---o0o--1- C cu di truyn bm sinh (Tp kh) Ngun nng lc ca s hiu bit, nhn thc ca chnh thn th ny thc ra khng g khc hn l Xc (th 6 trong 12 nhn duyn). V Xc bao gm cc mt giao thoa gia cn, trn v thc. Nhng Xc, nng lc kh th ca n li ty thuc vo lc nhp (th 5 trong 12 nhn duyn), tc l ty thuc vo hnh hi bm sinh bng xng bng tht ny. Ri ci thn bng xng tht ny li ty thuc vo gne di truyn (cng nghip) t cha, t m, v thm vo l ci nim ti s (kit sinh thc) vn cha ng mt tp kh hnh nghip thm cn t i sng qu kh ca nhng c th ring bit. Mt c cu di truyn ni ti nh th hn l khng hon thin v khng h c

ci gi l th cht uyn nguyn, iu ng i sng kinh nghim ca con ngi, tr khi ci c cu danh sc - tm v vt l ny c thay i mt cch hon ton; ngha l khng cn b chi phi, v nh hng bi hnh (th 2 trong 12 nhn duyn) hay ci Tp kh di truyn ni kt ca mi sinh mnh c th. ---o0o--2- C cu di truyn x hi (Hun tp) Con ngi sau khi c sinh ra, mi c th tip tc b chi phi bi phong tc , tp qun, vn ha, vn minh ca x hi v gia nh ni m c th y cho i. S nh hng du khng phi l lm nn cn tnh ca con ngi, nhng n l yu t gp phn xy dng cho c th y mt tnh hnh (behaviour), mt li sng trong mt x hi nht nh. y chnh l hai c cu di truyn m v lun mt c th no cng u phi ty thuc vo . V tri gic ca con ngi khi (ng nhin) b ng khung vo bi hai c cu ny th lm sao c th vn n hay nm bt chn l nh tht tuyt i ? Do , nhng iu Pht dy cho chng sinh c Ngi tuyn b rng ch l nm l trong lng bn tay ch khng phi l l trong rng. V nm l trong tay Pht, l nhng g kh d trao truyn cho nhng chng sinh no c sinh ra t hai c cu di truyn bt ton ny. Trn y l nhng nt c bn v Mi hai Nhn duyn c phn tch theo tin trnh hin hu, theo chiu lu chuyn (tc chiu minh khi ca th gii lun hi, sinh t, kh au). Gi y, chng ta i vo phn kt tc Mi hai Nhn duyn theo chiu hon dit, chiu on dit s sinh khi ca th gii lun hi, sinh t, kh au... v a n gic ng gii thot. Con ng hon dit c c Pht nh ngha nh sau : "Do on dit tham i, v minh mt cch hon ton nn hnh dit, do hnh dit nn thc dit, do thc dit nn danh sc dit, do danh sc dit nn lc nhp dit, do lc nhp dit nn xc dit, do xc dit nn th dit, do th dit nn i dit, do i dit nn th dit, do th dit nn hu dit, do hu dit nn sinh dit, do sinh dit nn lo, t, su, bi, kh, u, no dit". (Tng ng II)
7

V con ng (hon dit) dn n thot ly sinh t ny, theo Ngi Ngrjuna, c Pht dng n chn l cng c (tc ) nh l con thuyn a ngi sang sng (chn ). V con ng y c nh hng t ci ngun

ca Tham i (Tanh), ngha l bt u t s on tr i dc, khi i, Th c on dit th mi hai khoen xch nhn duyn ca th gii sinh t lun hi tan r, l ngha ca "i dit l Nit bn". 8 ---o0o--Ht Qun Lun... Chng II. . Nu cn sinh v dit th li ri vo hai phm tr thi gian, tc l im khi u v kt thc 3 . Tng ng B kinh II, HT Minh Chu, VNCPHVN, 1993 tr. 10 4 . Kinh Majjhima Nikya I, HT Thch Minh Chu dch. 5 . S sng ca con ngi khng th thiu mt trong hai iu kin tm l v vt l. 6 . Xem Trit hc v Tnh Khng, Tu S, An Tim xb, Sign, 1970.
1 2

.Trung

Tng ng II, HT. Minh Chu dch, VNCPHVN, 1993, tr. 10. . ) Kinh Suttanipatt, Tiu B Kinh, Chng "Cong ng n b bn kia" c Pht dy thanh nin Upasva "Ngy m con nhn thy, on dc ly nghi ng, i dit l Nit bn" (Sn-205).
7