Professional Documents
Culture Documents
олыншилдэ
гєг
vvллэ
г
ЖАРГАЛЫНДУУЛАЛЖАРАНБОТЬ
Жа ра нжил ийгнэ гэ ринг эжмо нго лчу удт о олд огба йлаа . Тий мз аншил
тогтсо но осх о й ша рванз у ргаа нжа ранє нгєр с
є нюм. Тэ рх оор онда рв ан
зургаа нvеу л и ра но дох о дма на йа рдт vмэ на зжа рг алгэ гч ийгvз сэнг vй,
харинт vvни йгз євх єнмє р єєдс єєр,т vvн ийт єлєєт э мцс ээрлб айл аа.
Гэтэла рв анз у рга ду г
ааржа рн ыє вли йну лир алх авр аарс оли гдох1921
оныє л зийтс а й ханца гтМо нгол ына рдт vмни йо ло нз уунжил и йн
ша ргу ут эмц л ий нvрд vно рги лдоох vрчэ р хч є лєєн ийн а ра нг ийс эн
билээ . Ти йн х vv ма найэ хо ронэ рхчє лєє,а зжа ргал ттvvх ий нх ээшин э
тоолл ыгэ х эл снэ э сх ойша н хдуг ааржа ранжи лий нх ээо йт ойз ол гож
байна .
Ар дынх ув ьс гал ына нхд уга аржа ран.
Тvvх э нт эмд эг лэл тэйэ нэо йдмо нг олына р дт vмэ на мжил то лол тын х оо
дээжий гє р гє нба р ьжжа р анжил ийнжа рга лэ дэ лснэ эба х д анд уул ж,
хувьс г ал тт єрийнихна йр ынд эвжэ энде рєє лб vх ни йхээцэ цни йг,д у
у
бvхн ий х э эу янг ал гийгє рг єнцу ури ату улжб айн а. Ху вьс га лынх аас vр
хvч,у ри ад у уд ла га,дvрз у р аг,эр чимч ада л,и рэ эдvйх эти йгшvл эг
зохио л д оомє нх жvvл жир с энмо нго лынз ох ио лчи дАр дын
хувьс г ал ынх а а60 жи лий нб ая ртзо хио лб vт ээл ий нх ээд ээ жий гнэ р
тєртэйє рг є нб а рь жба йна . Ар дынх у вьс галына нх д угааржа ранжи лд
бvтээ с энши лд эгс айнб vх нээ«Жа рг алынд у ул алжа ранб оть»г эжvз э х
юмбо лжа рда хьд эвтэрн ьу нши гчт ан ыму тар тд э лгэгдэ жб айн аг э
ж
vзээдмэ р гэ но юу ндааб ол гоо нс оё рхо хыгх vсэ ну л амжл ах ыня лда мд
єгvvл э хн ь:
Ок тяб рий нс о ци а листи хх увь сгалынт є рсєнд vv ньб олжАз ии хт и ви йн
зулайд э эрма н дс анмо н го ла р дынх ув ьсгалма на йє ргєнт алну тагт
бадра нцэ ц эг лэ хд ээ«ху уч инб айдл ыгц ємйгх а лжг агцх vv н ар ыгх э вэ эр
vлдээ л ээ ». Эр тни йт а
лн у та гтзvсца р айга ашин эчл энєє р чил ж, тан их
аргагvйбо л тл о оцэ цэг
л э нх єгжє єдцє лб айс анг аз арт ари а ланг ийн
талба йа л аг ла ж, э згvйба й санх єндий дх ашца г аано рдх а ршс vн дэр лэ ж,
усанд ээ гvvрг vvр ,у уланду нд уурз а мз ур айж, о гто ргуйдо нго цн ис ч,
талдт ра к то рх vжиг нэж, ч у лу угз эсб ол гонх айл ж, шо ро о га лтб о лг он
тунга а жба йг аа гжа ранжи л ийнт эртэ эхх vн дэ р гэнх ару у л балт эрн ий
амн аа с“ Ту у ль садий мэ р хvv юмг а рдаг сан”г эс энvгс он с охн ьл авт ай.
Тий мэ э! Ту ул ьса д, монг о ла р дынб аа тарл агту у льс ади ймэ рхvv
мєрєє дє лг а рд агб ай л
аа . Гэ вчб идє нє єдєрх увь сгал тмо нг олыншинэ
туул ьсыгб vт ээжба йна . Эр т ни йт уу льсынба а тармє рєєд лєєр єє
“vзvvр т эймо дно осд ээ г vvр , vvл т эйт энгэр ээсд оо гу ур”жиг vvр т
мор ио ро они с дэгб а йл аа . Ма н а йх увьсга лтшин эт ууль сынб а а та р
vзvvр тэ ймо д но осд ээг vvрб и шх арин“ Хя з гаа р гvйо гтор гуйнг vнд
зугаа лагч ”Ма рсо дон дх vрэ хт у х аймє рєєд єжн ойр ноо сс эрс энюм. Эн э
мєр єєдл ийгх ор ьг ар уйх анна ст а йНа ца гдо ржу ра ншvл эгб о лг о нб ичиж,
азжа рга лынма а ньд уу л л ынжа р анб отийгс єх є жа нх дугаард э в т рий н
анхных уу дсу удыга лт а нvс гээ рб ичс энб и лэ э. Од ооб иджа р га лын
жара нб от ьд у ул лынх а аэ нэжа рд а
хьдэ втэ ртмо н го лына нх ныс ан срын
нис эгч ийнт у хайб и чи жб ай на .
Жа ра нжил и йнє мн ємо нг ол ч у у д ыгмє х єжя ва аvнд эстэнг э ждэ л хий
дахи ндз арт ар жб а й ла а . Гэт э ла рд ынх увь сга лмон голх vни йгмє хл є
єс
авар чд ахи нз а луу жу у л а а дз о гс с онгvйт vvндх а нг арьдий нжи г vvр
ургу ул ж, с анс артх vр г эжє гл єє .
Газр аасс а нс ар тх vр ч,бо йто га н жи с нааст р акт о рк омб айнд , мо д о н
ээрvvл ээсс уур ьма шин дши л жи хдэ эма на йа р дт vмэ нн амын х а амэ р
гэн
уди рд лага арт эмцэ лх є г жл и йня р ууа лд артз а мыгт уулж, х vн ий
ний гми йнб vх элб vт э нvеша тыга лгасанз у унжи л ийга р авб о л го н
товч ил жн ийг мий нид э в х жл и йнх оворжи шэ эгvз vvл жч ад ла а.
“Мо нг о лынг айх амшиг ”г эжз vйё соорvvс э нг арс аннэ рт омъ ё оч
vvн тэйх ол бо ото йюм. Хvнн ий г ми йнт vvх эндг а рс анэ нэх vv х ов ор
мєр тєєг айх амшиг та йг а в ъяа тvйл сийну ранс а йх н ыо нд ара ал л ын
бич гийгб vт э эхэ рх эмvvр гий гма найз о хио лч идх vл ээсэнби л э э. Тэ р
ариу нд ээдvvр гээя ажб ие лvvл с ни йг ээу ра нб vт ээл ээрээн а м, а р д
тvмэ н дээт айл агна д агс а йх а ну л а мжл алё с оо ра рдынх у вьсга лын60
жил и йно й дз о хио лч идб ид н ийє р гєнб ари хт а йл а н гунши гтт аг а рдан
авчб айн а.
Эн эб о тидма на йvр гэл жил с э нvг ийн80-а адз о хио лча льло ли г т ойс айн
гэгдс энє гvvл л эгvvд э эшил жо р у у лсанюм. Гэ хд ээа рдынх у вь с га лын50
жил и йно й дє р гєнб ар ь с аншил д эгб vтээ лийн х эээ мхт гэлээсх о йших
арва нжил дб vтэ эжт уу р вис а нз vйлд отроо со оши лжо руу ла хыг
эрмэ лз лээ. Ал ива ау р а нз о хи о л дvе ийнvе ду л ир анх адг алагд ахн андин
эрдэ нэг эжб асб айда г . Тий мц а г ийгэ зэ лсэнэ р дэ нэ эсээчн эл ээ д ий гэнэ
боти до руу л лаа. Ма на йа зжа рг а лынд уу лл ына нх ныа лта нмє р ий г
бvтэ элц сэнДа шд ор жи йнНа ца г д оржий нє нг єа л да х г
vйшижиршиг
бvтэ элэ эрэ нэб от ьэ хэ л жб а й на .
Мо нг ол ыншинэvе ий ну ранз о х иол ыншил д эгд ээ жий га р ава р в ан
жил э эрб о тил о хюмб о лжа р анс айх анд эвт эрб ол о хб єгєє дб о т ьб vр д
євєрмє цнэ рє г ч,б от ьб vр ээсє в є рмє цду ух єгжимс онсо жб ол но .
Дашд о ржи йнНа ца гд о р жо орэ х э лсэна нх д уга арб о тио сб идно й р о
о с
сэрсэнт алн ут гий нх єв г vvда зжа ргал ыншин эд у уг ааа яла н :“ Ул а ан
тугийгма нд уу лаа д,у лс ынс vр ийгб а дру ул ъя ”г эжн ижиг н этэ лд уу лж,
шин эа мь д р ал ына л т анб ос гоо ра л
х а жб айг а агу ншижмэ д эхюм.
Хє дєєги йну улт ала а рс оё л ыгт vг э
э ж, а нх ныс ур гу у ль,а нх ныэ мнэ лэг,
анхныу лаа нб уланба й г у улж, ша рынша шн ыб о л онх у учинн ий гми йн
бура нгу йб о лг онт ойт э мцэ жя ваашин эмо нг о лх vни йд vр ий гда раах
боти осньби до л жvз нэ . Энэ члэн г
э эро юу ну ха ан, и дэ вхз vт г эл ,
ажил сагг а р аар аах уу чи нмо нг олыгє є рчл єнх алжс о циа лис тшин э
монг ол ыгт vvх ий на с арб огин ох уг ац аан дц о гцл о нб айг уул жба й гаац о о
шин эх vн ийд vрз у ра г,с э тгэлс а
н аан ыб аяне рт єнц ий гма н айо р ч ин
vеийну р анз охи ол ынжа ра нбо тиост овт од о рхо йха ржб ол н о.
Мо нго лына р дт vмэ нха р анху йб vд vvл эгб а йд л аас а ачє л є
є лє гд є ж
дэлх ийнх є гжл ий нє нє є гий нє нд єрлє гтх vр э х дээе р тєнц ий гvз э х
мар ксис т,л е нин ис тон о лс у рга а
л иарз эвсэг л э сэнМо н голАр д ын
Ху вьсга лтНа мынмэ р гэ ну д ирдл а
г а, дэ лхи йдс оци ал изм, к омму н измын
гэгээнб амб а рыга нха са а нб а драаждэ лхий нvг э эг vйт vмн ийх єг жл ий н
замыгг эр эл тvvл жє г сєна уг ааи хЗ єв лє лтий на рдт vмни йє гє ємє р
тусламжи ндт vшиг лэ с энн ьт vvни йб vх ий лэ но л о лта мжи лт ынг олн уу ц
юм. Энэну уцыгмо н го л ыншин эу ра нз о хио лє є рий нх ууд асб ол го нд
нээнvз vvл с ээрир лээ . Мо нг ол ынши нэу ранз ох ио л ынг олб а а та рньэ х
орон доос о циа лис тни йг мийгша вх аг дашг vйа в ъя а саа раа,а р иу нц ага ан
хєдєлмє рєє р єєцо гцл онб айг у улахцэ хшу лу унз о р ил го той ,у л ст vмн ий
найр амд алн єхєрл єл,э нх ийнvй лсий гэ рхэмл энvз д эгэ хо ро н ч,
инте рна цио нал чши нэх vнюм. Эн э хvv шинэх vн ийд уу риа лт а йд vр
тєрхийгт а лб vрээ сн ьт о дт о мр уунvн э нз єв є єрз у р жvз vvл эх и йнт єл єє
ман айз о хи ол чидvе э сvед а мжинхє д єлмє рл єжб ай на .“Ху учи нх vv
шин эх vv б ол лоо!”г э жмо нг олыншин эу р а нз о х ио лх ор ь,гу ч аа до ны
vедт унх аг л аса ншиг ээ“ Ху у чинх vv с оциа л истх vv б о лл оо ”г э жт авь
жара адон ыvе ду р анvг э эр ээз арлана л даршу ул с анб ил ээ.“ Со ци а лис т
хvv ко мму н ис тхvv б о лл оо ”г эжя ру ус айхна ару ух айл а хт эра р иу н
vйлс э
дма н айу ранз о хио ла лб ахаа жб айн а .
Мо нго лшинэу ранз о х и о лынд уух оо ло йє д рєєсє д єртя руут у н г ал аг
болжє єр ийно рныу нши гчд ынх vрээ нэ эсх а льжс оц иа ли ста хд vv
орну уд,д э лх ийн ий т ий ну ншл агынихт анх и мдн э в трэно рс оо рб айн а.
Ма найз охи ол чдынбvт э э ло д оод элх ий ни хэ нхо р он до рчу ул а гд а н
гараадб ай на .З євлє л тХо л бо отУл с адмо нго лу ра нз о хио лыно л о нб от ь
цувр алг ар чэ хэлл ээ.
Со циал ис тре али змыну р анз о хиолынvvс гэ лс уу р ьт а вигчд ыннэ г
Ма ксимГо рь киймо н го л ыншин эу р анз о хио лына нх ныбо ти йгб vт ээж
байхvе дма на йзо хи ол чд од“ ид эвхт эйз арч мыг ”но мл огтvнг э ж
сурга
с а
нб илээ. Тэрц агаа
сє нєєгх vртэ
лх аг
асз у
у нилvv жил ийн
туршидма найз о хио
л чиду ранб vтээлэ
эрээидэвхт э
йз а
рч мыг
сурта
л чилса
арб айна. Шинэн ийг мийгидэвхтэйб айгуу
ла гчшин э
хvнийгб аха
рха на лдаршуу лахма найд уу
лалдт єгсг
єлх язгаарбайхгvй.
Жа рг
алынд уул алжа р анботьн омын хоодээжийга рдынх у
вьсгалын
анхдугааржара нжи л ийнєлз и
йто йгоо
ру ншигчт vмэндэ эєргє
н
барихдааэнэдэ в т
эртб айгаасайнс а
йханбvхний гзохиол ынма аньгол
сэдэв
,го лбаат
а рб олс онунши гчт анаа
саанээжол с
онюмг эдгий г
монголынз охио лчидт алархантэ мдэглэх
ийгх vсчб а
йна.
Л.Тvд
эв
Мо нголыно р ч
и нvе ийну тгаз ох иол ынvнд с
ий гт авигч , ихз о х иол ч
Дашд оржи йнНа ца гдорж1906 о ндх уучинТvшэ этх ана ймг ий нДа рха н
чинв ангий нх ошу у,эдvvгэ э
ги йнТє ваймг ийнБа янд э
л г э рс умынну та г
ГvнГа лу утайг эдэгг а
заря дуут айжий нг эрбvл дт єржэ э .
1921 ондАр дынх увьсгаля лсныд а раан ийгэму лст єрий на жил д
идэвхтэйо ро лцож, х у
вьсга л
тши нэс оёлу рлаг ийна жил дч арма йн
зvтгэжб айв.
Д.Наца г
до ржЗ ХУб олонГе рма ндх эдэнжи лс ур алцаж, є р нєд ий н
соёлыншил дэгєвс а н
тайг vнз ги йт анил цжээ.
Мо нголынз охио лчдынб ай гуул л а
г ына нх нына ри йнб ич гий нда рга
нарынн э гД.На ца гдорж“ Уу ша нд ар” ,“Санд оа мба ных а р гися вд ал”
жvжи г“Уч иртайг ур в
ант олго й”д у ур ь
,“ Мин ийн утаг” ,“ Од ” ,
“Ок т
яб р
ь ”зэ рэго лона рва
ншvл эг,“Ху учинх vv” ,“ Цаг а анс а рб ахар
нулимс ”,“Ха ранх уйх ад”з э
рэ гє гvvл лэгvvдээ р ээа лдар шжэ э.
Д.Наца г
до ржо росынб о лоодд э лхий нс онг о
молз охи ол у у дтаймо нг
ол
унши гчдыга нхт анилцу улжА.С.Пу шкин ий“ Ги лбе рийнх ата н” ,
“Буудалцс аннь ”, ЭдгарПо г
и йн“ Ал танцо х”з эрэгз охи о лу уд ыго рос,
германх элн ээсо рчуулжэ э
.
Д.Наца г
до ржий нз охиолга даад ыно лонх элнэ эо р чуул а г дсаныг а дна
тvvвэрзо хио лньЗ ХУ, Энэ т
х эг, Гер манз эрэго лонор о н дх эвл эг джээ.
ХУУЧИН ХYY
Хє
дєєги
йнб айда
лша лд
а рбулд
а р,цагийнули
р а
лорообосоо
,элстэ й
шанд
,бутта
йц айдмыгдага
ж, х
а аяанэгхаргэ
рээсута
асуунаг
л а
на .
Дє
рвєнзvгцэвцэлийнуйтг
артай, ца
гаануниартун
ана.З
уныл vгхий м
халуу нэ с ги йг э р ий гша рж, ма лч инх vни йс э тгэл ийгб ух имд у ул на .
Ай лынх ая агаа рvх р ий нб аа сvр гэл жи л жэ э. Yvг ээрт vvг ээ рх эдэнт у гал
оодог но нд ав х и на .
Хєлдо ро хо оса в а а д , vсца й хыгх vр тэлн э гг о л ыгє г
с єну руу д аннvvж,
нэгх у дгий гэ рг энт о йр о нн ута г
л ас аар,э нэ х vv е ртєнци йгэ ц эс л
э нэ .
ГавжЖа мб алх ойморс ууж, б урх анно мг эжб ур ууз євч алч и хб аз а йс а н
Намжилг а дн аа сир жх уу льё сг эжху да лvнэ ня рихыгс он ссо орє дє р
сарыгу лир уу л на .
Тэртэ эу у л ыгє нг є р в єла йлгvйг эжб од о ж, т э нг э рийнх а яана а сц а аш
газа
р г vйг эжс э т г э сэ эр ,тvмэ нх э ргэ эсх оц о р ж, д элхий нб оло в с
р о ло ос
гээг
д э нэ .
Гагцх vv є гл єєб у р х а ндз албир ч, vд эжт энг эр тмє ргєсє єрнэ гна сб а р на.
Ху уч инх vv х у лмо р индэ эр ээх єнд лєнс у у жх атир уул саарх vр чи р э в.
Цагаа нд аа ву уа лч у у раарт о лгой гооо ро ожэ э . Шир эл дсэ нх арг эз ги йн
сэрвий сэ нх эд э нvсша наар у уньу нжи на . Ур агд ажна вт арса нх ар
ханцу йгс у гал д а р г а л ж, хир тэжс айр тса нб о рт ох ойг ар гажэ э.
Тавх ийт э лмо р ино о со об уу н,та сх ий тэ лжо л о огоос о йг оодт оо с онд
дараг дс ану рдх ор мо йго ороон ара ндша р а гд с аннvvр ний х ээх є
л с ийг
арчиж, ну с аах vрх ий т элн ий гээдг э рто ро в .
“Балд а нг ийн хэ сг и йг ээх ийжб айн а. Цэ н д ий нхх ониох у жир л ажб а й га а.
Дамб амо р ьэ р э х э э ря всан. Го мб оХа нг а йо р о одир сэ н”г э хз э р
э гх э в
ерийнх э д энvг и йга хз ахх vмvvс тэ эс он инб о лг оня рь ж, гав жг уа йг эж
доогу у рх а ран, з а й са нг уайг эжд ор ойду у га рс аа рзуу хных ажу удс у уна .
Авгайх vvх д ээ са я гат ар аг
,х эс эгх ус амо л жи дэ эд,тэ ндэ эсг а рч ,б а я н
Балжир ыну на г ат а т ажє гча йра го л жу уг а ад , нэ гvд ий гє н гєр vvл нэ .
Дэнд э вт айжий ндх он ьг арга жє гч ,гэд э со лжи дэннэ гvд ши йгд у у с га на .
Хэди йг ээ ру х а а нс э р гэлэнб олов ч,з vvнх у шу уныз ах адх vр с энг vй,
баруу нмє рн ийт э р тэ эг арсан гvй, зєв хє нг ур а вд єр в
є нє р тєєэ ргэн
тойро нг а зр ынд о т о ро рши нс уус ант у люу гvз э жмэ дэ ж, юу гс о нс о х
ажээ.
Насх эд и йг ээ рз ал у уб о ловчvг ээгvйя ду у,є нч инб алч ирт улн ут а г
сумынх э дэ на йл дэ эл жл энз ар агдс аар ,о л иг то йа жа мь др алынз а мыг
нэгэн та л джэ э.
Євлий нх vйт ни йга д у ума на жє нг єр vvл э н ,з у н ых алуу ныгх о ньх ар иу лж
гэтэ
л г эхб єгє єдна ма ри чиж, х ав арг ар аг чт а р ваг анаасз овл онт о й го о ро н
жилнє хц vvл нэ .
Єтгєс ,х у уч идэ нэх о ёрынvг нэ эсб у сvн энюмг vй, євєл жє є,з у с
л а н,
хавар жа а ,н ама ржа аэ нэд єр вєєсє є ря ва хг а за рг vйг эжс ан аж, х є мє р сєн
тогоо ныд ото р х то йа ди лхє дєє г
ий нб vд vvл э гб айд а
л дх vмvvжнэ .
Юу та йг о мд о л т о йз э рлэга мь дра л, юу т айх а й рл алтайз алу ун ас, юу нд
шин эе р т
є нц ий гvз эх ийгvлх vсн э.
Хvмvvжилньи ймг у нихралт айб а йдлыгх уучинх vv єєрєєбася а ха
н
мэднэ.
Хуу чинфе од алб ал а мн арынг айгмє нх э
рхэнт анина. Дэмийлд ад
сан
байдал да в тагд аж, зо влонньжа рг а л
,зэр лэ
гньц энгэлб оло
о д, нэ гайма
г
улсыних эн хх уу чи нх vvгийна дилнvд ээаньж, чихээб єглє
н, е рт єн
ц
гэг
чч у х амюуб ол охыгvз элг vй, мэ дэ
л гvйхєнд ийтал дхоосоо р
хоцрох о дт ул жэ э.
Хайр ан ,ха йр ан,хє є
рх ий,хєє рхи й,
Гэтэлх у уч инх vvг ийннэ гнє хєрньх увь с
галынб уу
гт а
вьсанє др є
єс
эхлэн,х ємє рсєнт ого оныдо т орг эр элт усч,нэга ймагу лссэргэ в.
Тэнгэр ий нх а яана а
сц аа
шг аз арб а йдгийгмэ дэж, та
ванд алайт ав ан
тивийгт ани ншин эе ртєн
цд э эрх а мтяв ахзамыгн э
эв.
Хєхмо нг олу лаа нмо нголб ол ов
Хуу чинх vv шин жх vv болов
Юу тайз авша ан, юу т айбаяр,
1930 он
ХЄДЄЄТАЛЫНYЗЭСГЭЛЭН
YЗЭГДЭЭГYЙ Ю М
Хан га йнс айх анн уру уна асг ар санИд эр и йнс айх а нг о лє нд є ру улнаас
буус ант у лу р с
га лт vрг энт vр гэн, б аслх єгжимшигшу угин а . Хажу уд
ньс у унч а гна хадvн э хээ рт а аламжт ай. Хvн ийє н г єрvvл эхз а мя мар
боло х ыгюу н ду рь дааст а йл ба рла жvлє г нє. Энэт унг ал ага р иу нмє рєн
хичнэ энмя н ганжилх эвх эв ээру р с саарб айт ал ,э р эгд агу уор шс онё с
гэт
э лх vна мь тныт vvхб а йнба йнх у вил с аарир эхньт э мц ээ ни йvр
байжэ э. Ор ч инт о йро нз эр эг лэ с
эну улсбэ рхє нд є р ,сэ рв энх а д
сэхи йл ц энс ахайл цанс vржа вх ланхэ тэр хий, о йшу г
у йня гтз узаан,ус
була гх о р жи гнонху ржиг н а на.
Хав ца лх а дна аса с гахх а р х ир аах vр хрээц ємє єрИд эр и йнг о лдцу тгах
бєгєє дт vvни йцэ нх эру с н а асу ухаддо то рсэ нг э нэ нс э рг энэ . Ха раахан
тvмэ нб о д исд элгэ рэхи йнvе с,зун ыт э
р vvнс ар ынши нэ д ээрд орно д
уулынс э р вэ эдэ эгvvрvvр и йнша рт уяаг эгээрэ нт усма гц, эн э тээу улын
оройд ээрх єхєєшу вууя р у ух анд о нг од о хода д у ума на санх vнт vvн ий
дуугс онс о нб а
я саж, б асб а я санс о нс он о.Єг л єє ни йна ро ргинг арч
ирэх эдг ол ынэ хэн дэхс а ру у лх єнди йг э р элт эж, а р иуна га арт атан,
vнэх ээ рз у ныа мь с гала н хил ахб єг є єдд э ргэдэхц э цэгє вс єндн имгэ н
цагаа нх я р ууг ялт ган аад ,т э ртэ эо йдн о г о оныу ни арз а лга лд а хньд аруй
нvvд э лч инма л
ч инх vни йс э тгэлий гх єд є лгєнє .
Иймн эг энс айханє глєє , Ид эрг ол ынє мнєэ тгэ э дн эгс эрг эл э нд эн жийн
дээрх эд энца гаанг эрц э мц ий нvз э гдэж, а йлб vр и йнт о оно но о сх єхутаа
савса н, т а ванх о шу ума лх а яаг а
арньvр г элжи л нэ .
Уда л гvйх от онд о тро осн ьд єрєв,т аванз уунх о ньг а
р чб ил ч и нбу шу у
бушу уа лх а лж, ба руу нз vгз vт гэнэ . Гэтэ лн эгз а л у ух vv б ар у у нє мнє д
гэрий нх а яандс ой соннэ гvр ээ гэ
э рмо р д он, хо н ин ых ойн о о сд авх иж
ирээ д, vvг ээ ртvvг э эрн ьх ашг ирчз ална .
Yзв эл ,н асх оринг ура вд єр є вх ир ,н vvр э ндэ эцо гт ой, нvд э н дэ эг ал т
ай,
шав х ий сэ нх а р
х vv б айл а а. Хє хд а а лимб анд ээл ий гє мс єж, ша рн ог оон
дурд а нб vс ий го ро осо нб є гє єдг эзэ ггvй, о ро сэ с гийма лга йгх элтги й
тавьжэ э. Бя цх а
нх арvрэ эньо мг о л онт у лт о гто жя данг од го но но. Болд
хvv т аст а сг уяда н, жо ло огд уг тран, х єн д лєнс у у жх о н ин ых о йно ос
алху у лн а.
Тvvнэ эсба р ууну х аад э э рг а рв ал,х оньдньт ог т ож, с аяц у ху йжб а йгаа
ног оон дшу н ажс о нир х о н ,т ол г ойг о ог а
зра асvлс алгана . Ха жу уги йн
энг эртБ ол д, б ууж, х а лта рvр э эгэ эт ушижт а виа д,хада нд э эрс а нд а йл ж,
иймт ий шх арж, э ргэ хца ги йну ли р лыгг айх на .
Тэр гvvн ээд э эшх а нд вал ,д є рв є нз vгт унгалг аа рц э
лмэ э д ,тэ нг эрийн
хяз гаара са рє вт э гшб о л жэ э. Дє р вє нз vйли йнма луудэ ндт э нд
сvр эглээд ,є в снийс ор гог ,у сныт у н галгийгда г анб илч ин э
.
Дє рв є
ну ли р л ынг а йха мши г, на йр т айс айха нз уныц аги р эх эдvн э х ээр
хvнт єрєл хт єн ,тvмэ нб од ис ынт ол го йсэргэ нэ . YvндБо лдынс э тгэ лб ас
лт эни йж, цэ э жд vvр эна р иу на га ар ыга мьс гал а н ,газрынб а йд лыг ,у ул
усжи гд э
л с н ий гши рт эж, х ээ рт алынц энгэл ий нг а
йх амши гт айс айх ныг
сайша ан,а я ау уда мс ай х а нх єдє єни йг азарг эг чн vvд элч инма л чин
мо нг олх vни йс эт гэлий гбу ла а наг э жх а
р анб а й х ынх ажу удє мнєх о ол ой
рууб айнб а йна жи гл ана .
Юу нг эвэ л, Бо лдг адаа дынс у р гуу л ьдя вжх эдэ нжилб о л оодн ий с л э
л
хот оорд а мжинг э р тээи рс энб є гєєду далгvйУл а анбаат а ртб уца жа лб ан
хаа ху чир ,є є рий нх у учи ннє х єрБа лгармаа тайэ нэє дри йнх он ин ы
хишг ийгт о х и олду ул анх ээ рт авиу нг азарт ав т айу ул заж, с этгэ лзvр хн ий
vгсийгс о лил цо ж, ший дв эр ий гх эл э лцэхбо л зо от а
вь сант у лмє рєє д єн
хvл ээжб айг а аньэ н эб ай жэ э. Тэ гж, Бо лдн эгз эр эгу улу сн ыс ай хны
гай хаж, нэ гз эрэгБа лга р ма аг ийни р эхийгс а на жб аярл а н,б а сл
Бал гарма ага ваадх отг аз а ря в наг э жб одохт ут а мб ахд аж, т э счя да н
суу тал,ємн єз vгэ эснэ гмо рь то йх vнх атирчч и глэни ржя в аань
vзэг дэнэ. На р ийв ч ил бал , мо р инд э э рсуу с
а нн ьцэ мц гэрбє гєєд
зайл шг vйБа л гарма амє н. Бо л дынма гнайт эн ий ж, олонх онь дн ьн а м
гvмб ол охо дт vvн ий гт ос ъ ёг э жя ар а нташу у рыгт уланбо с мо гца р
тал аасг энэ тб уу нд уут ас х ий жд ар аагаарх оёру даад у у гар ах адс о ч ин
гэдрэ гх арв а л ,гур в анмо р ь то йх vнх ойдто лго йд э
эр ээсбу ужи р эв .
Бо лд“ Ху л га йчюму у,д э э рэ мч инюму у,эсвэ лг єр єє
ч инюму у?”г э ж
гай ханюучб оло вмо рдо ёг эжт уша атаймо рьр уугаая в жх vр эхийн
зуу рєнє єхг у р ванх vншо гшинир жх є
нд є
л дєє д: “ Зогс,г ара ає рє г!”г э ж
зэрэ гзэрг ээ рг алз уумэ тх ашг ир на . Болдх ир д х ийс энб о л ов ча йс ан
бай далг а рг ал гvй” Тана рюу нх vнб э? Юу ндб у ут авив . На д ааря а х
гэсэ нюмбэ ?”г эжа с ууж, т э дн ий гнэ гднэг нээ рс айт а
ра жиг л ава л, нэ г
хєхца райт а йх ижэ элхvнша рт орг о нд ээлтэйб ай тлаа,х vvх энх vн ий
хор гойх а мжа арыгє мс сє нн ьши йя нгуундг ар аг чидши гх vз vvн дэ эє нг є
бvр ийнх ивх адг ий гу я са нньх эр жт энэгчб а да рч и
нша в ир аач иншиг ,
хvнр vv х ар ахньє лсс єнч он оши гбє гєє
дх а жу у даан эгу ла анх уй т а й
тах ирс эл эмз vvж, б а слнэ гб у умє р євчилсє нн ьх эрхэв че рий нх vнби ш.
Басн эгх єхч исч vv д ээ лт э йх а рх vнб ємб є
гє ро ро йто йма лга йє мс є ж,
ула анжи нсз vvс энньз айл шг vйх у у чныт vшмэ дб єгєєдн эгв и нт овб уу
эгэлдэ ргэ лж, э нгэрд ээ р ээт vв дvс эгб ич с энца га аб vсх адс аныгvз вэл ,
vнэхэ эрс эжи г лэлтэйб є гє є дг а йх ал т ай. Нє гє єнэ гх vнна сз алуу ,т олг о йг
цагаана л чуу рааро р оо жэ э . Шин эхэ нт авт ав ьс а нн э гз ама гбу у
мєрєв ч ил ж, то мт ашу у рб а рь с а нн ьл а вшил ий нх ул га йчх vни й
шин жт эй, иймг ур в
а нх vнбє г єє ду н ас анмо рь днэ л ээ дх єл єрчэ э. Бо лд ын
зvгб vг дээ рму ухайх ар жл амши гнь :“ Чима ныгб а йца анау у! Бид
чама йгб айц аа нау у! Нэ рч иньх э нб э? Гэ рч и ньх аа нав э?”г эжз а нда р на .
Жин с тэ йнь :“ Ал ьв эна ад а хма л га й г ааа в,т ол г о й гч ин ьх аръ я,х а л има г
vстэйюу . Юу ныг ишvvнб э?х эл ”г э жд а в шил н а . Гу ра вду г а
а рнь :“ Чи
одооб о лтолг эзэгта вих гvйя а с анюмб э. Ма нь дмо р ьх vн сб эл тг э ж
байхг vйя аса нюмб э?”г э жз а гн ана .
Yvн дБо л дих эдг айх анши рв э нх а р ж: “ Тан ар ынє мс с єнз vvс ни йгvз в эл,
єнєдvз эгд ээгvйэ д лэлба й на . Yгх эл ийч иньс он с в олє вчт эйг ал зу у
амьта ншиг ,е рнья ажя ва аюу нх vмvvсв э?”г э сэ н дт эрг у равд а р у йб уу
тулга н:“ б арин а,хvл нэ ,а л н а ,т а л на ”г э жз авд а л ца н ,х vч инх авс ар ч
Болд ыгцу лб уурынс ура а рч а н гах vл эх эд ,зал у ух vни йца райх єх є рч
зvрхд огдл о нх эрх э
х ийгн ьшvдз у у нх vл э энэ . Тvvнэ эст э рг урав :“ Аду у
чиньха анаб а йна? Гэ рч и ньх аа нав э ? Ой рх а в ьх ор шо об айн ау у ?”г э ж
хvлгий гч ан гаруу ланба й ца ах ад, Б ол дт э дх энб о ло х ыгб айд лыгнэ гэн т
мэдс энб єгєє дз алуух vнз vр х т эйт у лн эг ий гчз а а жэ сє гс єндт эдмо рин
дээрньмо рду улж, я ама н да в а а ч ин аг эжх єтєл ж, х vн сх и йн эг эжх о нин
дотро о сн эги йгши л энб є г тр є є д,б а р у унз vгя в ахvе с тх ажу унаа с
Балга рма ах vр чир жх є нд єл дє нз о гс ож, Бо л др у уи р эх эдБо лдд у в
дуугvйт vvн ий гши р тэ н э.
Єнєє х,г у рав,х vvх нийн э ру сыга с у у ж, мє нлий мт и йми йгс ур аг л аха д
хvvх эна йса нт ул:“Мэ д эх г vй , мэ дэ х г vй”г эх э эсє єрх ариуvлг а р г ана .
Yvн дт эдн э гз эрэгз анд р а нт vр эмг ий л сэ нб о л о вчд ар аага арб яц х а н
номх о рчма н тайя в, жа нжных ат анбо лг эхvгэ хл эн ,ё сонбу сч ла х
байда лг а ргах адБа л гар ма ажо л оо гч анг ааб ар ь жх о лх онз огсон о . Энэ
vедБол дс эмх нэ эрнvдд о х ис о ндБа лг арма ад ару йу ч рыгмэ дэжмо р ио
гуяда жз угта ано дсо нд , Бо л д ыгх єт є л жя в санн эгх vнэ эсб усадх о ё рнь
хойно осньх єєсєнб оло в чБа л га р ма а гий нмо р ьс а яба р ьжу нас ант ул,
цахил г аанмэ тг ялал занд ал до р ов . Yдн эг энтх эл б ий жє гл єєни йцэ лмэ г
тэнгэр тб араанvvлт алт а л аа сх у р ал да адбо ро оо ро хт єлє втэйбо л ж,
жих vvнс алхис эрсэ рс ал х ил н а. Бо л дт эрг урв ынд ундхє тлєгдє ня вах
бєгєєдх vл гийнс урньма х а ндшиг дэ ж, з vсца ра йньу ламу ламша рла н
энэлнэ . Ха анаа ваач их, юуб о л о х ыгмэ д эх гvйг ал ир ан, ха аяах а ая а
тэдний гму уха йх арн а. Ха р ил ца ня р ил ца х ыгс он с в ол ,эн эжа нжи н, т э р
жанжи н, т иймх ув илга а н, и ймд а р ьэ хг э л цэхб єг є єдб асли нг эжа лба л
бахта й, тэ г
жа л балт аат а йг эжє гvvл эл дэ хн ьч их эн дс онс огд охо да яг vй .
На рба ру ун т а ах э л б ий хvе стнэ гуу лынс авыгє гсє ня в са ар,у д а л г
vй
тэднийvvр лэ с энг а за рх vр эв .
Нэ гб яцх анх ий д ий нд у га нс vмий на лт а нган жир , ор ойнна р н ыг э рэ л д
vзэсгэ лэнт эй г ээ рг я ла лза ж, мє ргєлчи на рдуу дс э тгэл ий гн эв тца цр а х
бол овчт vvн ийд эр г эд ээса мь т анхvни йга л ахб уза ря р га чи нг а р наг э ж
хэнх эрхэнс ана на .
Тэрх ийд ийнх а жу у дvvд эндэ э
рньшvх эрт у сбах ий мо рьз э р гий г
хийс гэсэнх эд э нг э ри йнх оо р о ндэ рэ м, л амх арх э дэ нз у у нх vни йш
тийшб у жи гна л дахб аэ ндт эн дх эсэгх эсгээрб vл э глэн э.
Зvvнг эрий нх а жу у га арє нг єр єхєдг авг инжх анг ин аж, х vнг а с л ахд у у
гаран ,ба сша а ха йт а сн яс хи йжх vни йё оло хх о ло осс о нс до н о . Бо л дх vн
бол соорий мюмvз сэ нг vйт улvнэ х э
э рнvдх а лт ир чс этг элс э р жиг эн,
зvvдз эр эгл ээ , vл гэ рд о мо гмэ тб олжг а йхн а.
Єн єєхг урв а нх vнх а мг ий нб а руунт ал ынг эр ий нд эрг эдх vр чо ч со нд
ємнє єсн ьх о ё рг ур в анх vну г т анмо рь д ыга в а в. Бо лд ыгб у у л га жу ра гш
хєтлє нн эл ээ дх ола ваа ч ижх vл э эт
эйхє гшинз а лу уа р авг а ру й
хvмvvс тэйн ий л vvл э нх єл дн ьт ємєрт у ша ат ор гоно рх ив .
Бо лду рь дт а н иа гvй ,х энб о ло хыгмэ дэ э г
vйбо ло вчє є ри йншинэнє х єд
бол охт эдэ нт э ймэ н дл эня ма рюма ндо р сонб ол о ху чрыга су у в а л,
оло нхиньду уг арчча да х гvй , нэ гхоё рх vнийд ор ойд уу га арvг vvл эхнь
vхэх ийгх vл ээ жб а йг а абє гє єдб агат амл уулжа луу лб алз а яат э рг э лцэ нэ .
Бо лдс очинц а ашна р ийв чл ана суувал ,д єчг а р уйн ас тайн эгх а рх vнэ нэ
бол бол, Ба ч ир ба тыня амг э гчюмг энэ . Yзв эл , Оч и рт а мг эжя р илцд аг
мєншигб а йн а. Ми ни йх vv х о тода лбах аада гт у лб а риг да жир эн
байца алг ас аардє р є вх о но в.
Эдбо лб ол ,с а яха нх э дх о но ги йнд о торг араа до йрх авий нх vнма л ыг
сvйтг энб а й на . Ихт єл євл амх уврагх vмvvс ,а л ахт алах а асє єрюм
мэдэ хгvйз э рл э га р аа танши гз агнахий ма юу л та йюмыге рvз с э нг vй
гэнэ. Басн эгхо ринд ол оон айма нн асн ыз ал у уд ,э дни йжа нжинг эгчн эг
ший дэ ма д ис л анє г ч ,ц эр эгтн ья вг эсн ий гэсх vл э эсэну чир , ма р га аш
шє рмє сийн ьс у гал жа л наг эс энг э
н э.З vvнт а л ынх ацр ынша р хб vх н ий г
асууд ал,є ч иг д є рна яша ах айд у улсанг эжо ло нvгхэ лэл цэ жч а да хгvй .
Бо лдэ дгээ рб ай дл ыгvз эжс о нс охт ута ммє нх vмvvс ий гх а йр л анэ нэ р ч
ний гvvл сэх и йнх амтт эд н ийх ар гисд о гши нгг ай ха жя д а хб є г є єд
хоо соорс эт гэ лэ вд рэ нб ай хvе сб а
р уунг эр ээ сє н єє хг ур ва нх vнб а с
гуравд єрв єнх vни йх амтг ар чир ээд, нvд ээб vл тий л гэн, шvдэ э
ярзай лган, т эд гээ рх vл э гт эйх vмvvс ий гб иvvни йгин гэ жа л на . Чи
тvvн ийгт эгжа лг э жз а анх э л э лцэхньvнэ х ээ рма хч инма нг асг эгчшиг .
Гэтэлнэ гн ог о о нд э эл тэйхи вх адагб ар ьсанх vvх э нт эд ни йд у нд
салба гана ня в ахб є гєє дх оо ро ндду уг ар ахын ьс онс волд ар ьэ хг эн э .
Ал цагана нБо л дынд эрг эдир жб иvvн ий гма р га
а ша лнаг э жма у з ер
бууга арч ич и хн ьин ээ дт эйи ймє л є г чи нб а ся вал цана .
Єнє єє глєєг ар санБо лдмє нvд эшс а н амс а р гvйбу у
г ий на ма н д
тохи олд оодб айг аагх эно лжмэ д нэ .
Yд ийнх он ьир сэнг vй, б асvг vйбо л ох о дБо лд ынг эр ий нх vмvvсг ай хан
ядаж, мо р иоа л даву у, юуб ол овг эжд эми йэ рг э
ц vvл нэ . Гэ тэлна р
шин гэ хvе дБа лга рма ах vр чи рэ э д, Бо л дб у ца жир сэ нэ с эхий га с у ух ад
тэдих эдс о чи н, эдvvг ээх vр тэ ли рэ э гvйг эхб є гє
є дя ма ру ч и рб о л с ны
тєлєвий гБа л га рма а гаасс онс о о дБ ол д ынэ цэ гэ гчх о ёрмо р ьэ мэ эл л э
н
дару йэ рэх ээ ря в ав.
Тэдг ээрх vмvvс и йгд ээр эмч инбу юуз а нд ал ч инг э жх эл элцэ нх vvр н э
ж
байх адз vvна йл ынГо н го рт а йжс у у л ца жб айс анб ил ээ .
Энэх vнб о лх у учинц агий ннэ гфе о да л,н о д ни нє вє лбамє нх ав а р
Тариа тынх vр э эх эдо ро хд ооих э эх э нл а мна р тайу да аб vру чир т
эсэргvv г ар гах ынvнэ р ийгб аг амэ д с э нб оло в чба аха на йжд увд у у г vй
чагнажс у ус анх vнт ул ,э нэмэ тий гс он соо дт а рхин дньг э
р э лт ус ч,х єл
дэгдэнт эсэ хг vй дээа ргаг арг аж, Бо л д ынт у лл амн а ра аст є лє гvз vvл ж
ирьег эжша лт гаалж, х уу ч иня нз ындэ эл ээє мс єн, жин с ээс э мх нэ эр
євєртл єня а ра нмо р до жХvрэ эн ийз vгя в ав.
Гон горя ва хз амнэ г энтх а ранх уйб о л ж, бvдэ гб ар аго д н ыс vvмэ л з э х
гэрэлдб од ожс анажя вахн ьх уу ч инз ас агб ол б о
л ,д ээд с ийгб я лд у у ч лан,
доод сыгд ар л анаг э жз vр хньд эл д эхбє г єєда йла йма гс у уга аБо л д ыг
туслахбу с ,х ар инт эрvр э гдв э лг э ри йнх єгшидб vсг vй ч vvд ий гмэ хэ л
ж
дарл аж, хє рє нг єнєє сньз ав ши наг эжшvл сц у вру улжцэ эжн ьу р аг ш
тэмvvл э н,б єг ций ншо г ши но . Гэ т элБол дынг эртх о цр о гсо да лма й р ан
байхvе сг ад н ах vн“ Но хойхо рь !”г э хэ дБо лд ынэ хя а р а нг а рв ал , Ба лдан
гэгчх vнмо рин оос о об уу жба й на . Тvvн ий гмо рьихх є л є р
ча мь сг аань
зогсох гvй. Ба лд ан:“ Ав гайс а йну у!”г эжг э рто рж, мэ н да мр ында р аа
нэга ягаца йу у хынз у урх ой дх ор шо огэ сэр г vvч vvдир э нд э эрэ мд эн
тvймэ рд эв. Эр хл эгчба йс а нн эгх vнба р игд ав . Биа р айз у г
т анг ар ав .
Барь санх vн ий гба р ага лда гг эн э. Ал ахд ааа й х тарт а мл а дагг энэ . Ба р
уу н
хойдс умд а ари ймя вда лг а ра адо д о он э лээ дх о ногб ол жб айн аг эх э д
хєгшинз а лу уб vг дэ эрду уа л д анс а н д ра хб є г єєдБо л дынэ х:“ Хvv
минь !”г эжх ашг ира нму у жр ану на в . Ба лг ар ма аг ал ынх ажу уду йл а н
цуха лда на. Бо л дынє вєгэ цэ год о од vр в эжнvvхб уюух э рх эх ий г
Балд ант айя р ил ц ахб ах vvг ийнх ой но о сб ач и мд ана . Гэ р ийнд ото р
уйла анма й ла ан, vй мэ энс а нд р аа нб ол ону ч р аао л жч ада х
г vйба й х а д
Балд анє гvvл э хнь :“ Уй лжс ан д ра адя ма рт у са жэ э. Ха ри нх ото о са р дын
цэрэгир жб а йг аат у лэ рт х энт vvндхэ лб ол о нг а
з арч ил ба л,г а гцх vv
аврагда хма г ад гvй. Мин иймо рьэ цс э н, нvдб а сму у ,т аий мн аст а й,
хvvх эдб агачу улб айх г vйюу ? Та н айа йл ынГо нг о ря а са нб э?”г э ж
Бол д ынє в єгэ цэ г
т эйх э лэлцэ хи йнх амтг а
л ынх ажу уду йл анс у у х
Бал га р маа“ Бия въя !”г э жд ар уйб о с оходт эдз эрэ гзэр г ээршє нєо рой
бол о хг эжб а йх адг а зармэ д э
х гvйг анцх vvх эдч ия ажч аднаг эж
хор и гл овч, Ба лг а
р ма аvvнд“ Биэ ся вба л,х эня в а хв э”г эжшу у дма рг ан
гарчя вав.
Бал га р мааг э р ээсг а ра х а днэ гэнтбvр ийб арайб о л жэ э. Ха я ат ойр о ход
замх а р чб vх ийц ага анг эгээнийд у ндт vvни йс а ар а лмо ри н ых о ёрч их
соо тг о нонх є дєл жб ай хб є
г єєдт у ша агт айл анмо р до хо дг а з арц а вч лан
явах ыгт эмvvл эхньБа лгарма агийнх от оосг а рма гцд ару йха т и ру ул ан
зvvнє мнєз vгя в ав. Хє є рхи йб я цх ано хинг vншє нєюу н ыт улх эр хэ х,
явах ыгб о лзо хо дб э рх .
Хє мс єгши гшин эс а ра на гшинз у у раад а лдо ров . Эс рэ гэ т гээ дэ эс
шє ни йнс алх ис эрс эрх ийх эдБа л га рма агийнд от о ржи х vvцн э.
Сэт гэ л ийнд о то рн ьу я гдажб а йса нБо лдvеvеvз эгдэ ж, vеvеvг vйб о лно.
Ая а,у чир чу у лзах ынз аяанэ ня вц у уб олжэ э.
Єн дє рд ав аагє гсєнг vно йнд о торо рох одх авх ар а нху йнд у ндэ нх эл
тон хо лvр г
эл жт охи о л д ож, эндт э ндт асня сч имэ эг ар а н, мо рьба йн
бай нз огт уса хб є
г єє дт vvнэ э
сз ама л да жши в эрмо дныд о т ордє р вєн
зvги йгя л гахг vй, х vно лондт ус ыгх vрг энэг эсэ нн ьх а ринэ зг vйх ээр
газарч оноа р аа тныз у у шб о ло ходб элт гэг
д эж, цу х алд ана йхцо ч и х
vргэ л жл энб а йт алг э нэ тмо донд о т роо сб уунду уг арчт vvн ийс у м
тол го йдэ эгvvрс vнг энэ нє нгєр єхє дмор ьньб ус га нт о гто жя д а нб айх ын
зуурх ажу уга асньх оё рцэ рги йнх vнт улжир э
нб у ус у мл а нБа лг ар ма аг
юу нх vнв э?г э жз а нд р ахадБа л гар ма а, Ар дынц э рэгб о ло х ыгт ан иж,
нэгэ нз эрэ гб аяр лажб а сс vр ээсн ьа йнх ирдх ий жу чи рб ай дл ыгт о оч ин
хэл сэ н дх ару ул ынцэ р э гба йлд аан ыд vрмэ эрт vvн ий гба рь жшт а бын
газарх vрг эв.
Бал га р маат э ршє нєб а йц аалга нх яну у лж, vнэ нб а йд ла амэ дэл ц сэ н
хой нома р гаа ш vvр э эрцэ ргий нх а мтя вахз амдс э тгэля ар а н, Бо лд ын
цар айха рагд ан, амьа л д са
нб о лову у?г эжя ма гтб о до гд охб є гє єдо ро нд
одо х ыго р хижмэ дэ хг а зару сн ынэ р ийгц эрг ий нд а ргана р тх э лжє гєн
дар уйа йхэ мэ эх ийгма ртанб ай лда аныг азарб у унд уу гс о нс о х ыгх vс эн
явн а.
Ир ээ д vйнх эр г ийгя ах а нб о лзо но . Юуб о лохыгх э нмэ д нэ . Ар в анх эдэ н
хvл ээ т эйх vнц ємэ н эх vv д э л
х и йд ээ рэ цсийншє ни йгг а сл ант а йг а ар
унт ахх ат ууз ор иг ий гн эгэнтб арь ц гаас анб єг єєдг агцх vv х ойн о
бэл бэ с рэнє нч и рчх оц р о хх vvх эдб аэ цэгэ хи йнэ нэл эх ий нт у лз ов ни н
урту ртшvvр са лд ал ц с аарб айт ла ає гл єєни йт у нг ал агна р а нг а рчир ээ д
баслт эдни йдэ эрг э рл ээту сга на.
Єн єєхжа нжи нма нжи нг эгч и дн ьз у ур дынд эв сгэртээца дт алу нта ад
єлссє нч оноши гб о сожир эн, нэ гх vн ий га в ч р анх оёрг у р ва ара а
бєєгнє р єнх о ньа л ахг эжб ай гаа та йа дилх у т гаг ар г
ажє вч vvгх адах ад
мэс ийни рэндмє гє єрсн ьши рч иг н э ж, му у х а йд уу г
ар а нх ав ь
ч ихб єг єє д
зvрхий гс уг ал ана в ахадн эгч анг аду у на л д а нэ цэ слэв.
Yvн ий гх vнт єрєлхт єнн vд э эрэ эvз э жч а да шг vйб айту г айс этгэ лдб о д он
тvвдэ шг vй, хэ н ийэ э лжо до об о л охб о лг эжнvд ээа нин а.
Тэрз эр л эга раа таншигх єлх єл дє нт э дни йх а жу уди р жх vн ийгшил эхэ д
Бо лдо л ныгнvд ээрvз эжг аса лсн а а со до от а р чил жvх в э лд ээрг эж
нама йга ваа чг эсэн дч ин ийду ра а рбо лд огюму уг эжє єрнэ гх vни йг
хєтлє ня вах адт эрх vv хvннvд э эб vл тэл зvvл э нч ич рэнд аг жи ншу у д
буу дана лах ыгг у йхб єгєєдvнэ хэ эрт ємє рч у л уушигз vр хт энб ол овч ,
тэсэшг vйба йта л,т эгвэла абvрт а рч ла ажа л наг эжхо ё рг ур в
а нх vнд а рж
арьсынья р анс уда сшє р мє с ийньнэ гнэ г э э рс у галсаа рг ур авд єрв єнца г
гаслу ул анб а рхир у уланб айжб асх а гаса мь т ай гаарх а я са ндааха наж, э нэ
єдри йнз уга аэ нэх о ёроорб а гат а й тг ар чэ э.
Ая аз эр лэгт амыно р онг эжvг vvл д эгб ай д а гг vйюм, х а ринэ н дг ар даг
байжэ э . Эхб олсо нз урга анз vйл и йна мь тныт у сынт ул дг эс э
нл ам
нара асий мт ийми йгх аринє гvvл дэ гб айжэ э . Хэ дэ нх vл э этэ йх vнх э д ий
туст ус ына мыгх ор лонvх эх ийгэ р мэ л зэв чх єд єлжч ад а х г
vйт у лшє н ий н
харан ху йдє др ийна юу лта йт амл алнvд эндх ар агдан ,с э т гэл ээснь
гарах гvйба снэ гшє нєт ар чил н а.
Хэ рхэнэ нэл эв чх vнт у ла рг агvйvvршє ни йнvе эрє чvvхэ нно й рт
дараг да ж, аг ши нз у урамг ал анб о л жб айт а лг энэ тихб у у нд уух эд энт э
э
дуу г
а ра х адб vгд ээрс эржч а гн ава л ,т эрт ээу у лынх ажу у г аа са р дын
цэрий нт ав и хи хб уу нд ууя ру ус айх н аард vнг энэ хньч и хэ ндя ру у
сайха нб єгє єдб аслс этгэ лс эрг энэ . Тэ дг ээ рх vл ээстэйх vмvvст уст ус
баярл ан ,з ор и гтєр ж, бида л агд ав чя ахв э. Эн эму усайн
занда лч ин гу у дында руйс єн є хц а ги рл ээг э жя р ил цана .
Жа нжи нма нжинн ьб осчс а нд р анг vйл дэ в .
Жа гса ал ынцэ р г
ээб элтгэ хюмб о л в . Ча вг а н цх єгши д,л а мма мна р
ний лжна вс ай жс а вс а
йл ц анэ рэмд э гз эрэ мд э гбу ус элэ м, э вэгх ул сан
нумс ум, бя л ууший дэмх vр т элба р и л ан, а т г ашо ро от ар ин дуу л ан
євєрт єл сєєра р дынх уягтцэ рги йгэ сэ ргvvц нэг эжхэ дх эд энз у у нх vмvvс
бол онх эд энб уу тайд аат уу л гано д о хн ьи нэ э дэмт эй.
Аг аарыно нг о цни сэ жи рэ в. Айжс а нд рав чт ар хану н а на . Ху я г ттэ рэг
хvр ээдир эв . Ху йл р ангvй л дэ жэ н дт эндvх нэ . Хо ромх онз у урындо то р
єєре рт єнцб о лов. Хо йдд ав аанд э эг vvру л а а нт у гхий с энvз эгд эхэд
хvл ээст эйх vмvvс и йнн а рг а рч,а рд ынц эр г ий ну раг эжх а
шг ир ах ад
авил гаа чх а р гисуу д ынс vн сз айл а н ,а р дт vмн ийс vлдх єг жин є.
Балга рма ах увьс г
а лтцэ р гийгда галд а
нда вх иж, бахд анб ая рла хболовч
Болдя а с
ныгмэ дэхгvй дэ эбачимд а ннvдт а вьж, алагдса нх vнийх vvр
тохио л дво лажиг л ажvз эня в
саарх эдэнц эргий нхамтє н єє хх vлээс
тэй
хvмvvс ийнд эргэдир жх оёрнvд нэ эснул имс ыгг арган, Бол д
ыгт эврэн
унав.
Цэргvvдт эднийх vлэ эси йгтайлж, с увил а
ха д, Бал
гар ма аБо лдын
хvлгий гта йлжс у
в ил на.
Нэгє глєє, vдши йнг а й х
а мши ги йн хvv є
н гєрч ,ардыну лаанцэ рэ
го л
ны
дайсн ыгд арав. Бол д, Ба лг
армаах оёрvз ээгvйюмыгvз ээд,б у цахзамдаа
тарса н, хон ь
дыгцу г
л у уланту уж, баясаня рил цса
арх ар ав.
ЭнэvеИд эрийнг олмє нх эвээру рсс аар
.
1933 о н
ЧУЛУУНЫ АЛГАА
ХУЛГАРХЭЭРИЙНДУУЛЬ
- Yгvйэ эх ар а ач
! Энэч иньюув э
? Бара анз vсниймо р ьшигб ай хюм.
Мин ийз ээ рд ий ну рди нгэжх о
лт vр vvл эхб араанз vс
тэ йхэ
ни й, юу
б ай
дагса нб ил ээ
. Ми нийэ нэму ух оёрн о гоонн vдюмт анихааб айч и
ха а
юу !гэжНя н гааєнд єлзєнб а
йна.
- Алив,а ха а ! Наадду рангааєгє є
чг эжд vv Осорн ьх эсэгдуран дсанаа:
- Нээрээт иймб айна. Хээрмо рьб айна. Уна санх vvхэдн ьяга
а нц амц т
а й
юм.
- Ямарх ач инюмб э!гэжца райньму ух айб олсо нНя нгаамини й
зээрдийнє мнєо р охд єрвє
нх єлт э
йа дгу усч иньх энийхб айхб ил э
э
гэснээд ур ан гаашvvр чава а
дса йтарх арс наада раачийн хн
ьми ни й
зээрдба йн а.
- Тами ньэ э,т эрх vvх э дз vvнт а л ынх аажо лоо гс у лт ав иа са йг эжа дг аж,
vг ээз ал г у ула н:
- Хо лс аа хал тынд ай т а йц а хил ант vр vvл жя ва ат э рх ээрч и ньа рай
До р жжvг дэр ий нх ээ рб ишб и з!г э х э ддvv ньа р айчvг vйб а йл гvй . Тэ р
х ээ рцу л бу у р ду улба лх эрньт эр.
-З адє х л єєшvv. Бу шу умо р до ор о й! Ба риан ых ант эрх єдє лл є єг эж
х эл ээдНя нгаая аранс а нд р анмо р д мо гцу хасх и йв . Єє рє єу р а л да ади рсэн
юмшигх єл сн ьцу вс а нНя нг а а,н vдн ьо ройдэ эр э эг ар ч ,
- Хvvшт ами ньэ э! Ха р аву у ? Му ул у йв арч ингх а р аач ! Тэ г эхба й ха ач и,
єн є єхБа я ра агий нх у л г арх э эрба й на .З ач ама йгд а а! Чиб аст эгжо л он
тvмэ нн а ада мч ныгмэ х л эхvv. Тэ г жма ллуу лах г vйх єг э жт а шу у ра а
го зо лзуу л анда вхиж,
-З огс оор ой,з о гсоо ро й !З ал ууч ич ин ья а жб а йн а . Ма лмэ дд эг гvйя мар
га зр ынц ага ач инб э ? Чич и ньн аа д ах ыг аах ар а ач ! Тvр vvл с энмо рьби ш
шvv г э
жд уут авинх у р д анмо рин ышvvг ч,эв л эл ий нvvр ий нд ар г а
зал у уги йну рд аа сда в х ино чи жцу л бу у рдана в ав .
- Яа жба й на а, Ня нга аг у айТа шу у р д а хньу у. Та на йз ээ р дх оё рто рс ныг
тэ рСэ н гэ эг у айа вчя в нашvv д ээ .
- Эл энцэ г нийч иньх о ё р то р охн а а д ахч иньмо рьби шАл да р х аныэ рмэ г
х ул гарг э дэгг vv бай на . Ба я рааму ул у йв арчин гх а р! Гvv у р а л ду у лж
тє р ийнн аад амvймvvл жо ло на р д ыгд ор омжил жб айн а . Тє р , на ад мын
ёс ! Гvv у р алд у улахц э э ртэ йг эжшvл сvс эргэн : - Бvс гvйх vнб єхий н
д эв жэ эндб ар ил дажбє гтє рх ээрба р иа ндор жц ол л у ула хб о л о оюу .
Яа са нза д ар са ну лсв э ! Тан арх ар ! Ал да рхан ых а нх ааб а йн а . Яа с ан
и чг vvр гvйу лсв э?х э мэ энб арьс а нз а л уугэ мэ э лэ э сньх у ут ат а ха лда н
д ав шл ав .
- Ня нгааг уай! Тау у р а ат а т! На адмынк омис с то ч ижу ч р ын ьо л ъ ё.
Тvмэ но л онна адамч нынvд энд ээ рг а н цаар аах о лт vр vvл жи р эх ээ рн ь
б иб арил а а
. Ма га д
г vй. Та н ымо р ьчнэ гдо рохюмб ил vv. Тана ма йгт а в
ь
х эмэ энэ в лэ лий нvvр ий нд а ргаз а л у уу чирл ав. Ба я рд ав х и но чиж:
-З ацо лду у дс анд у уд а а гvйнья а ма й . Биvvни йх э эх ур д а нидшид и йг
vз vvл эхг эсэ нюм. Yvнэ эсил vv я а х авг ээдб у у нх а р айжх у л га р
х ээ рийн х ээх о шу уги л жцу л буу р а а сн ьа диса в ав .
Тє д єл г
vйх у л гарх ээ р ий ндэ р гэдн а ад а мч идх у р а нша в жир э в .З ар имнь
эв ийх єє р хи йя асанх у р д анх єл єгв э? Хє лсийн ьбу шу ух у са а ч! Са л хин ы
н ьа мыгт ав иа дє гєєч . Хє хма хньч ич р эхийгvз эжб айн ау уг э хэ дн єгє
є
х эс эгнь- х vл э гмо р иох ат ! Гvv лб а й нашvv д ээ,э н эч и нь . Од о о
б айт уга й, э зэр хэ гзас г ий нvе дчмо н г олх vнг vv у р алду у л жб ай га аг vй
юмг элцэ нэ. Тэ гтэлэ нэч ин ьг арц а а гvйху рда нша нд ас та мь т анба й на.
Мо нголг vvни йу на га . Ху р да нлб о лс онх ойн омо р ьг vv я лг ааюу
б айс
анюмб э. Цол ло хньзєв!гэх эдзаримнь :
- Ээбvv vзэ
гд, му уё рб ай
гаада а. Эрийнгурв аннаада мг эдэ
гчиньэр
х vнзодогло
ж, а гтмо риныша нда сша лга
ж, мэ ргэ
нэ р чvvлхарва
нагэс
эн
vгб издээ,тамин ь! Баярзальт
а йэ тгээдмєнг э
лцэнэ. Ий нх
vv д
ургvйц
эх
б аха
рхахvгсс умынн аадмынг оля р
иаб олов.
ЧИМИДИЙН АЛАГСАЙ
Зо
хиолчЧ.Ал а
гса
й1933 ондГо вь
-Алта
йаймги
йнАл т
айсумыннут
агт
малч
ныг э
рб vлдтє
ржээ.
Ба
га,ду
нд, б
а г
шийнсург у
уль, Мос
квахот
нооЛомо
носов
ынн э
рэмжит
Ул сынихсур
гуульт є
гсч , 1979 он
дд эдэр
дэмтнийз
эрэгхамг
аалжэ э.
1950-иа
доноосуранз о
хи о лсонирхоноролдож“Ир
вэстуул”
,“Тах ий н
ус”,“Сума
нзээрд
” ,“Цалмє нг
єна лт
ай”,“Го
вийнхун”зэ
рэгтууж,
єгvvллэ
гийнномби чжээ.
АРГАЛИЙН ДУУЛЬ
Єглєєнийн ар на арх єхє ндр ий нц а ра мдс vр эга рга льид ээшл энг ар чирэ в
.
Уулынжа л га ,с архиа г,с а
л аад эвсэ гvх эру л аанх а дныvез айв ар, н ураг
дунха дт эдс vр эглэнє глєєо ройнс эр vvн ди дэ э
шл эн, х адныу сши мж,
vдийнн а ра н дх орж, за римда аха ру у лх ар анз огсо хн ьэ нэо рч ныг о о
чимэгб а йд аг .
Энэс vр э гх э д э нжил и йнє мнєх аан аа счюмб э
,э нэну тагтда йжи нир сэ н
хоёрх у р гата йт єлгєна ргал иасє сє жvр жинє д ийо ло нб олжэ э. Тэ рс vрэг
тодх vр э нбє є р тэй,х онг оє ех ийн ьд у нца гаан,х ошу уб уур а
л ,б ие
томто йб ай да гньэ хэ эт унд уур айжэ э. Ба сэ ндхий нг а
з рынє нг єт о мтом
хvрэна с га,у у лу сныс а йхна асчт ий мє нг є
т э
йб ие р хvv бай дагб о л овуу
гэлт
э й. Уу лу с а ндаану тагши нд а сса нб ол охоорэ н дэ э
сх ол дохт ун
дургvй, vр гэ жц оч с
о нчд у нхца ра мз а йжх эсэгх ар а йснаад ор хно о
номх ор чє в си д э
жэ хэ лнэ. Тє лгєна р га л ийну дамэ нэс vрэгт омжи жиг
эвэртэй, э вэ рг vйгэ э
рэ эля л гагд аха асб ишх оо ронд о отуна дил хан.
Анда шг vйт vvнд о тор хида р г
а йх єх є лэ вэ ртэйто д ,х vр э
нб є
є ртэ й,
хамгий нт о мх и жэ э
ла ргал и йгц ємт э дд у урай жэ э. Хvр э
нб є
є рт, ижи л
дотро от унт о лиот ой. На сг vйц сэ нша азга йа лаг,х я руу таасчє нг єлєг
биежvv. Тэ гээ дб асжи лб о лгонт є лє гн є. Одо очг э с энмє нлх о ёр
хєєрхє нх ал та рх ургад агуу л аня вна .
Нарх а ла хынх ирдх є хє нд рийга рл ант ог тожб айс а нє нєєхс vр эг
ногоо ндца да жс урса нз аншл аара ану р гий нду нд а хма раанд ээ рэ эи рэв.
Хаана асс ал х ит айб айг аагмэ дэхг эжх э сэгvнэ рт сэ нэ эюмна ас
сэрг
ийл д эгз а н шл аар аат алб vрт и йшэ эх аржх э
в тэ нх у ргатє лгvvднь
мєргєл дє нт ог ложэ хэл лээ.
Нура гд у нх ынно г о
ох єх рє нс эрvv т а т аж, а сганд о ог ууршу рга са н
горхий нх vйт эну сvеvех о ржи гн онт э рх vv соно рча мь тдынч их и йг
дэлдэн э.
Хэди йт эдс эр гэгс эрэмжт э йчvvр ийнц аг аанг э
г ээ нэ эрб араагvйнь
харжмє шг є нда гасану улына нчинд эр гэ дээир эх и йга нзаа рсанг vй.
Хэрэва л ьн э г э нз vгээсс ал х итайба й с а нб олин гэх г vйб айс а
нб о ло вуу?
Иймэ ртс vр э гт ур г
и йндэ р гэди рс эн д э эа нч инб ая р лаж“ альньх эзээ
уна хбо л”гэхээ сєєрюмvлб одно. Анчинх эдда хи нбуу да хг эснээ
элэ г
д э
нмє лхсєєрхадныс э
нжээрб у уг
аамє рлє
нмя раа
жх а рт алхvрэн
б єєртхэз ээ
нийб о
счихсо нхамраас артайлга
нс алх илжб айв . Тиймт о
м
тургий ги ймо йрхно о
ст эрхэзээчи нгэжх аржба й сангvй. Яа рахда
атэр
и хби е
ийн ьта лхуваасхийнх а
р а
ал жг охоодара в
.
Уу лынц уурайндх адб олгоноо
сб у удуугарахшигб оллоо . Анч ныг
б осоходг єрєєсб а
йсанну ргандээрца гаантоосэ р гэлд
э нма на рчтэртээ
х ажуугий насгах эдша жигнаснаач имээа лд
р а
в.
- Ээцу с! Хайра нжу л
ч!г эжанчина маабарьжбу у гааvvр с ээ ргэлдрэ
в.
II
Хо ё
ру улд ав жт омх vрэ на рг а л ьс у льдажэ хэ лл ээ. Эн эс vр эга нху да а
ингэжХє хє нд р єєсиймх олvр г энх олд жэ э. То мх vр ний гс ул ьд ахт уса м
бусадн ьт vvни йа я ыгд а г
ан а. Хvр э нб єєрти йнvру дамх э дэ ншvд л э
н
угалза аго мг о н дооб у сгано г л оха райжу рдньг ара хг эс нэ эб аст vvнэ эс
цойлжт vр vvл с энг vй. Ємн єн ьг ар чц эг цэлжчд аг
у улс анг vй . Єд и й
болтолт омх vр н ийу рднэ гньчг а рчvз ээгvй . Цє млт vvни йа раа с
дагасаарє с чт о р нижэ э. Гэвчт о мх vрэна рга л ийнх ажу уб єє рнє єсх є
є с
татсанє тгєнх vр энцу сх аданд э эрд у слахыгижилс vрэгн ьа нд са нг vй,
vнэрий гньа в чз vгб vрт ийшэ эб у транд vvл л ээ.
Сvрги йнц эгц эндя вда гт омх vр эна нху д ааи жл ээс ээс vvл д эж
нодни нгий нх о ох єхvvлх энзт є л гєєб ар аада нд а га
жх эдх ар а
йс а нб ол овч
гvйцэгдс энг vйб араат асар чээ . Ха мг ийн хаас vvл ч
ий нх vч ий гг ар га адч
бараагн ьх аржч ад санг vй, дє р в єнмє чньс у ла рчшо гшс о о рс vvл дэ э
ганцнэ гс ажл а нг аза рvнэ рлэ с нэ эх адё роо л д онх э в тлээ . Но г ооvнэ р лэх
гэтэ
лє в
дг єндн а алдс анцу саах а ржvнэ рийгн ьа ва но глох а ра йв . Гэв ч
vргэнд авх ихт э нх элба й с
а нгvй .
Сvргээ сээг анц аа рда жvз ээгvйт омх vрэнб є єр т,ту г алх а рн vд ээз vгб vр
тийшмэ лт эл зvvл энижл ээх ар на . Нэ гньчир сэнгvй. На рх эв ий ну ул ын
сvvдэрбу у жэ э . Гэнэ тха жу удньч имэ эг арчн эгюмо йр т о ни ржэ э.
Далгайт о мэ вр ээд аажя дана р а йхий жэ ргэ жх а рта лэ хэ рх оё рх у ргань
цуврал данир жя вл аа. Эхэ ээ р г э нх ар ахадх ур га ну удз огт у с
а нс є є нгє
туниаму ут айд у угаа рма йла в. Ху рган ых аад у угс о нсо нэ хньб ос о х
гэтэ
лх єлньх є шжэ э. Да хинз vт гэ сээрб о сто лт энцэ жч а д а л гvйу на в
.
Хо ё
рх ургаэ хд ээдє х єжи рснэ эх эв тсэнг аза рн ьт у нанб є шс єнц у с н
а ас
жигшинvр гэжх эдх а ра йснааэ х дэ эх оргод о нэ ргэ нз о г
с о в.
Єглєєнє єсо р ойб олт олх оёрх у р гаэ х ээмє но ло нх є хдєгб ил ээ. Од оот э
р
хэмньб ол ж, э х ий нх алу унс vvг ээvр гэлжб о д охб ол лоо . Тэ рх оо р он д
шин эн ого ог а н цнэ г ий гт асда н, х vй тэну сн а асшимэ вч ,э хий нс vvг
орложч а д
с а нг
vй . Єл сє хийнэ рхэн дэ хээх єх
є хєєро чсоно од арь
vнэртсэнс у мныша рх , ши нэс эвс ,халу унцу сных урцvн э р ээсбvлт э л
зэн
айжбу сганх улжин а.
Ху р
амх у рма арх о ёрх ур г
аэ х дээд асчб ара а
д анх эвтсээрху шу угнь
vнэрлэн, хєл єє
рєєма ажл а
на . Тэгэхдэ ээ хньч ад
ла аша вх а нт о лг
ойг о о
хєдєлгєжн vдээа н ивч и хадх у ргаба йнб ай нма йла хажэ э.
Наржа рг а
х а днял ха мь тасб vрчє л
с єнэ хий нх ээдэ лэ
нгну дра в
чх єх єж
эсчадна. Шє нєбо лж, т оройхбvх нээса йх даахє єр хийх оё рх у р
га
ээжийнх ээг эдсэндна алда нн аму нта адє гч э
э.
Хо р
тс ума н дєртс єнэ хн ьша рханда аша на л
а нн ялхх ург а ных а
ах а
л уун
vнэрийгх а аяанэгмэ др эхээ сца ашг vй. Гэ нэтх vрэнб є є
рт ,с vрс ар
хий н
хэдтий чил снээх є лєєт эний лгэнт о
л гой до оди йлдс ээ
рх а жу у лдла
а.
Хо ё
рх ур г
ац очину х ас хийс нэээ х и
йн х ээх єхи йгб улааца л д анvл г
эв .
Хєрсєнс vvгньх э дз а лги лталд о рхно от ат арчжил эмчvг vйб оллоо . Ам
дvvрэнб айд агх єхн ьчор омынт є дийх о ос о
на рьсб олжэ э.
Yvрг эгээрэ хийнvе сэ хньха луунх эвт рээ сэ
эб ос
чх ургаах єхvvлдэ гт эр
хэмньб ол ж, хур г ану уднэ гэ хээvл гэж, н эгн огооvнэ рлэ н ,хэ в
тэж
босон,ха а
я ан ялхз єє лєнт ур уугаа рааг аза рма лтаж, эхээс а хин
торолзоно.
III
Єглєєнийн арнаарх єхє нд рийнцарамн огооро нду ни арт ана. Ягє дийд
тэндс vр эга р
г а
л ьна ла йнх єхд у
нх ынго лдахьма р аанд э эр
ээн а рлан
,
тєлєгх ур гуудньт оост атуулантоглодогс о
н.
Жа лгас ар хиаг,са л
аад эвс эг
,дэлул а
анх а д
ныvез а йва р, нурагд унхад
сvрэглэну сныт у нгал аг,є в
снийшимх єєня ваат э
ра мь тд ыгх арж
ханада ггvйс э
н. Гэ в
чу у лына нчинХє хєнд рийнц ар ма нди ржс vрг ий
н
нэгний гша рхдуу лан, vрт є
лньэ хийнхээц усыгvз э ж, vнэ рийгнь
авснаасх ойшт эдэ н эу у ландэргэжир сэнгvй, жигшинз а йлжэ э
.
Од о
от эндн а
мг vм, о рг иж, асг
андо ог
уу ршу рг а
сану у лынг орхин ы
чимээлт одхонд у улд ан а
.
Тєлгєна ргалий нт эру д амо доохааяваагбvv мэ д! Ха р инх єхє н дрийн
царамна а сх о
ё ру улынца анахvрэнб є
єр тийнда лгайша р га
лэ вэ р,хо
ё р
хурган ын ьмє гєєрсєнэ вр и
йнб улдруунэ гнэг нэ
эд эрл э
нх эвтдэ гюм.
ЛУВСАНДАШИЙН БАДАРЧ/1919-1960/
Зо
хиолчяру
унайраг
чагса
нЛу всанд
аши йнБада
р чТє
ваймгийн
Эрдэ
нэса
нтсумыннута
гт1919 о
ндма л
чныг э
рб vлдт
єржээ
.
1937 о
но осу
р анбvт ээлэээхэлж“Октябр
ийнт уяа
”,“Баа тарл
агя в
д а
л”,
“Авхайнмо рь”,“
Ун ага
”з эрэголо
нєгvvллэ
г,ёгтvлгэр
, шvл эг
найраглалбичжээ. 1956 онданхныньтvvвэрхэвлэг
дсэн э
эсгадна
“Хvжи йнгал”зохи олн ьтусгайномболоннийтлэгд
жээ .
Зохиолчийнши лмэ лзох иолынтvvвэ
р1963 ондхэвлэг
дс энба
йн а
.
ЧУЛУУН АРСЛАНГИЙНХЭРЭГ
БАЛДАНГАЛДАН ХОЁР
БЄХИЙН БААСТ
Зохиол чБ.Баас
т1921 о ндХо вдаймаг/одоогийнБа ян-Єл гий/
Ал та
нцє гцсумынну тагтма лчныг э
рбvл дтєржэ э. Бага ,дундс ургу
у л
ь,
Ма рксизм-Ленин из мийно ро
йнИхс ург
у ул
ь, Мос к ваду т
г азо х
иолын
дээдку рстустуст є
гсжээ.
1936 оноосуранбvт ээ
л э
ээ хэлж“ Алта
йнжимэ эр” ,“ Ал тайнцэ цэг”
,
“Ал т
айнс алхи”,“ Алтайнх оёрє нг
є”,“
Ал тайнихд єнєн ”,“Хє вчийн
Бо р
”,“На мрыну я нга”
,“Ха врынс алхи
”з эр
эгє гvvл л эгийнт уу жийн
олонн омби чжээ .
Б.Бааст1976 ондши лдэгб vт
ээ л
vvдээрэ
эНа ц аг
д ор жий ннэ р
э мжит
ша г
налхvрт жээ.
ХАШ АЯГА
Дот
нына йзГонгорынХайдавтаа
Ба
руунуу л
ынд ав
аань
Ба
ртааи
х тэйдава
ад аахє
є
Ба
руунайлынГа ва
л мааб
vсгvйнь
Ба
аханз
vр хнийтольтуудаахєє...
Ардындуунаас
Єв г є
нТэ р бишд авх ийнс эр эв . Юу наасцочивоо ! Юучцо чо о
сонгvй,
г а гцхvv з vрхс э
тгэлн ьт vvни йгд уудансэр э
эжээ .Зvр хс этг
элха руул
ма н а
а ндг ардаггэдэ гvнэ нб а йн а . Тэгээ
дз vрхсэт г
э лми ньюу ныучир
н а майгд у уданс эрэ эвэ э?!
- Ээт эн
г э рмин ь!!!
Чи х эндмин ьюус о нс ог до н ов э! Хэ нх аа
наду улжба йнав э
! Юуб илээ
э н эч инь ! Ма найэнду рл агий нб р иг
ади рсэнбил vv? Тэ гээдчими нь
и р ээюу ! Ашг vйнэги р ээюу ! Инг эжи рд
эгб айжэ э. Ха ша яг
ами нь
у ч ирг vйчт и схийнд ууг ар сан г vйшvv! Ээа ягами нь ! Тэрбиша яга
аа вч
а л ганд о тр о
оба ри
нч а гнав .
... Бар ууну улынд а ва ань
Ба р т
а аи хт э
йд ав
аад аах єє
Ба р у
у на йл ынГа в
а лма аб vс гvйн ь
Ба аха нз vр хнийт ол ьу уд а ах є є
Бя цха нб о
рг э ртг эрэ лг э
гээа лг а. Гэ рэлг эгээгvйт у сма анэ гн ьд vнг эр
я р ьж, нє гєєн ьюучд уу г
а рах гvйг агцх vv х ич ээнг vйл энс он со жб у йх о ёр
х vн да я тайб а йга аб о л олто й.
... ТэрминьЦэ -за нгиг э г
д дэгб а йс аннэ рт эйб а янх vн ийт є рс єнг анц
о х инб а йсанюм. Аа вньо воог о л доос vв т эйх vнб а йс ану ч ирг анц
о х инд ооб ич и гтэ йх vно лжг эрэ э рэ эн омз аал гажз а вчє лє єндн ьо х ин о о
є є рєєрньу йг а гvйо р ол дуу лса арб ич гий нэ рдэ мдн є рс айнс у ргасан
б а йгааюм. Ми ни ймэ д эхий нх ,т э рца г
тт эрб идх оё рынvе ий нх энд о т о р
т э рvvншигб ич и гvс ги йнч адал т айх vнба р дахн ьб ишvнэ нд ээ
б а йгааг vйюм. Хо н огца гє нг єр чє в гєнб иеми ньє г
рє ндо р ой тохуй
т у самбит vvг ээрэ эб ах арха нб а я саж, б уу ра лт ол гойг оод ээ рє ргєж
у с арсанхє хн vдэ эр ээа л сыгх ар жя вахб а рд амс э тг
э лт єрд єгюм. Би
т э днийvх эр чи нба йв . Биб vхна саа рааvх эрх ар иу л аху ч ир та йх vнба й ж.
Мэ дээо рсо нц ага аса ах о
й шт эд н ийvх р ийгх ар иу лжб айл аа. Сvvл дб ид
х о ёрынх ув ьз ая агт э нг эрни ргэ ч ихэ эрн ьє єра йл ынvх эрха риу лж
б а йгаадну т аг тма а ньнэ гдэ лб а йг у улагда х адт vр vvч и йнг ишvvнн ь
б о лоо да нх ныду нд ынхє рє нгє-бя ру ут уга л,б у хша р,с ув айс аадаг
н ий л сэнх о р инд о л оо нvх э ртэ йб ол ох оорт vvн ийн ьх ариу лжэ хэлс нэ э с
х о йшо д ооб ася гх ор инд о ло онжил ий ннvvрvз эжб а йн а. Бит эдний
vх эрчи нюмх ой ноб идх о ёртнэ гн ий хээх арааб а ра агх ар ах гvйюму у,
я р ьжх єєрєх гvйца гг эже рб а йс а нгvй. Биє сєжэ р ий нцэ э ндх vр лээ. Тэ р
ма аньчн ог оошигс у гау рг анє сс єєрн а да асг ур в анд vv х и рн ьу у лын
а р ынцэ хє нд єрх а рмо дшигг о лши гшу л уу нх о нг о рша р ха нх vvх эн
б о лло о. Энэч иньг уч аадо н ыvе ий нх эрэгшvv д ээ.
Нэ гмэ дэ х
э дт vvн ий гмин ьэ нэт э рэ рх vйс тэйюмну удэ ргvvл ж
т о йруу л аа
да ма рз аяачvз vvл эх э эб ай жэ э. Нэ рт эйнvvр т эйб аянх vн ий
є н чинс онгин ошига тл аає нг єт эйц ар айта йо х ин дс ана ар ха хгvйэ рг э ж
х а аба йхв э . Тvvни йми ньє єрийн хн ьх э лжб ай с наа рб олэ цэ гньДа нх ар
г эд эгє єр т
эйн ьа ди лба яныб асн эгэ рг анцх vvт эйс уу лгахб о долт ой
б а йж. Бо до л то йс охюуб ай хв э. Ба рагд ал дуу рз є вшил дєжо р хис онб а йж.
Гэ тэлт э рми ньт э дн ийд ал ду урх уйв алд санс ана аи лг ар аа ди рэхий н
ц а гтэ цэ гт
э эу ур са ж“ Тана ма йгз аяас анг э ртмин ьа ма рт а йв ан
б а йлгах гvйх ажи ра д гу усшигг а ду урха ха дх vр в элн ад адх оё ра лдс ур ,
х о йтг о л ынх э д эну л и а сн ынэ го л до но ”г эснэ эсх ой шэ нэх эр эгинг ээд
о рт асу нт ар ч э э. Тэ гжба йт алх э дэнжил ий нє мнєУл аа нб аат арл ууя ваад
с у рагньт асар с анЛу та аг э дэгнэ гг айх а лэ рб у рх анми ньт осто йг ар аар
б а рьшг vйг о ёг анг анд ар габ ол ч их со нг а рчи рэ в. Тол гойд о оэ рдэ мт э
й,
т а шаа нд ааб у у та й, мо р инс у рг уу льvз vvл сэннэ га йх тарг ай хал
б о лчи х с о нир д э гба й на . Тэ рЛу та ат эд ний хэ эрб уу жмо рд оо дб айх
б о лло о . Ма на йх анчя а хв эЦэз а нг ийно хин , цэ рг ий нда рг аЛу т аах оёр
чё сто йvvр ийнц о лмо н,vд ший нг я л а
а нх оё ршигх о ёра мь танн ий л эх
н ьт эрг э лцэ в . Уд с ан г vйт э рх о ё рынх ур имна ма рб о ло хюмг энэг э лцэв.
Бия ахв эд ээ,я ама йт э рх о ёрынх э рэгб vт эг,х є єрх ийлг эжб одо жб айна .
... Бай жба й та лд арг аЛу таама ан ьх vндт арх иах аг ацо х иу лчи х ажг эж
д у улда в . Тэ рмє рт єєт vvни йт а р хийгх аг ац о хис о нх vн ийх эрэгил э рч
я р игда х г vйх а р инд а р а гд анб а л ар чих а в. Сvvл дд у у лс анч ин ьт эрмин ь
ц о хич и х жэ э. Яа санб э ?г эв элЖи рэ мни йх єнд и йг эд э гб ит vv у лиас ,
б у ргаа с ,х уст а йх єнд ийг эт элжт эра йл до чо о дшє нєб уца жя ваха днь
н є гєєЛу та аг а йх алс vvд э рши гда г ажб а йга адх ар ан х уйшє нє єрих
мо до нд о то рб ар ьжх vс л ээх а
нг а хг э с
э нб айх г vйюу . Тэ рми ньу га асаа
и хэ р дvvнз ор имо гх vнюмс ан . Ти ймб о л оодчс а мб а а чла адЛу та ага ас
у р ьтажо р хих г vйюу .
Тэ гжб а йт алс о ёл ындо в тол гоо ныа жилх єдє єну т агтэ х лэхн ьт эр.
Би чигvс эг тэйх vнма на йн ута гтт эрvе днэ гх vни йх оёрг ар ына р в ан
х у руух vр элцэ хэ эрцє є нб а йв. Тэ дн ийд о то рэ мэ г тэ йх vнг эв элг анц хан
т э рмин ьб айв . Тэ рмин ьт vрс у рг уу льдб агшх ий х ,б а сб ич и гс ура х
д у ртайб ол ов чт vрс у ргу ул ьдс у ухбо л о мжг vйх vн дх олэ нэт эрг эх гvй
г эро р о н дньо чижн омз аа ха жил та йб о л ов. Хvн ий гн омс у ргахт э р
а жил да ат vvни йд у рт айгя ан а. Удс а нгvйну т ги йн х анньт vvн ий гє н дєр
ч и лгэрс ай ханбvс гvйб о ло хоо рнь“ ма н а йн а мх анша рб аг ш”г эж
э н хрий л э ннэ р л эв. Тэ гжб а йта лс умынт євду ла анг э рб айг уул аха жил
vvс лээ . Тэ ру л аанг эр тэ л дэ ву р и ал ооз онб и чижх а д ах ,зу рагvз vvл э
нд
т а йлба рс э лтх ав сар г ахг оёс ай х анб ич и гтэйх vнх э р эгтэ йб о лсо ндб ас
т э рмин ья в ла а . Уд са н гvйт э рни йгми ньу л аанг эр и йнэ рхл эгчб є гєє д
с у мынт є вд эхб ич и гvс гий нб а гшб олг ол оо. Дє рв єнжил и йнє мн є
Ул аан ба ата рто ч ижб ич игvс ги йнс у ргу у льдс уу га адн о мэ рд эмт эй
б о лжб у ц ажи р ээдн у тгий но л о нд о оно мс ур ганаг эжя вса ннэ гг айх ал
б а сх vр чир эв . Тэ гсэнт э рз оли гн о мчс у рчб аз аас а н гvй ,х ото джа ах ан
з ав харчя ва адх vр чир жэ э. Ир э э дт vvни йгми ньжа ах ано р ол дожvз ээд
х э ргээб vт эх г vйо л ох оо р,х аринл амб о л оодх о нхд ама рб а ринл vй жи н
т а вьжз о дма на жд vв ч иг нэ хньт эр . Yг vйэ н эа а выно ло нх є вгvvдд о тор
мє нчя нзб vр ий нг айх алб а йда гб ай ла ашvv. Уд с ан г vйт эрмин ьна дад
н о мз аа хюмб ол ло о. Мин ийн о мс у рга са но х ид о осн эгньн ама йг
уриал жэ нэз у нн амр ынз ур г аанс ардт усб vрт а вт а ванх vн ий гт vр
сургу уль ,б ич и гvс г
ий нб vл г эмэ эсг ад уурно мдс ур гаяг эл э э. Тэ гэ хэ э р
ньб из аг э л э э . Яма рт а в анх vндно мс ургахв эг эжб о до одб айс анч и нь
чамдно мз а ахн ьз євс а на гд л аа. Чина даарн о мз а алга ху у ?г эх эдньб и
vгvйг эл ээ . Тэ гв э лч ина ма йгг о л жб айн ау у ?г э жт эрмин ьа с уул а а. Эн э
ньу ха а
нд а ач ин а дадх айрг vйюму у?г эсэ нд ал дс ана атайvгбо л о н
хувир аади р э х э э рн ьб ит vvнд ээ,ч а
ма арн омз а алг аяг эл ээ. Тэ рмин ьих
баярл ажб айн а . Но мд у ртайньа р гагvйз аа л а а. Бичх ич ээг э эдов о о
сураади р л э э. Тэ рмин ьу ла ми хб аяр лажз а ри мд аана д адх vн ээрэ л д э в
зурваси рvvл д э гбо ло в . Тэрз урв а сдо т ору р тс а йх анг олг а т ал гас ан ,
єндєри ху у лд а в у улс анє чн є єнг о ёг ан г
а нvг сба й дагб айв . Яр шигд а а
нэгго лынх о ё рт а лдб а йж, юу ни хма я г
та йюмбэ ?г э жз ар и мд ааб о дд о г
байв. Гэ тл э эvг vйэ нэчи ньиху чир т айх эр э г. Ми ни йлби ч игvс ги йн
чадлыгс айжр у ул ахг эх д э
эмэ р ий жба йгаан ьэ нэг эжб о ддо гб о ло в . Эн э
за
х иагє ч нє є нд а хинх у ула нб и чг эжз ахижб ич с энб ай хадн ьз аав ал
хуулжт а в ьд а гб а йв. Тэ рньод о ог ийнс ура г чд ынг э рийнд а ал гава рг э с
э н
vгюмд а а. Сvvл дир ж, х уу л анби чг эс нийн ьт о ог оорх у ул са нб айх а д
ихэдб а
я р л а д а гб а йв.З а римд а ах vнэ эрир vvл сэ нз ахи аг аає єр єєд уг т у й
хийжжо нх у у га а рня мба йн а ажн vvр энд ээрн ьз ах иаз у унн ис сэншу в
у у
зурсанба й да гб ол лоо . Тэ рньба сн исни с!г э сэ нб и чиг тэйб ай хыгя ан а.
Заримз ах иа нд а ад ав х и улса нмо р инт у урайчз у р санб айн а . Ха ри лца н
за
х иаб и ч ил ц с э э рэ лд э вюмб ич и хб о лло о. Тэ рми ньн а даднэ гл
сэтгэл т
э йюмшигс а н а гдаа дб ол о хооб айв . Нэ гу да ах а риуз а х иа
бичих дэ эє є рий нх єєс э т гэ
лз vрх э ндс анасн ыгцє мий гн ьб ич э эд
явуул чи ха в . Тэ гэ хдээч ин а д адх а йрт айа ва а сх а ри уи р vvл э хб уйз а а .
Ха йргvйб є гє є сд ахинз ахиаи рvvл эхх э
рэ гг vйг эс энс а наа т айюмби ч ээ д
явуул чи ха в . Тvvн ээсх о йшт эрми ньг эрээр э эх э дд ах ини р э в. На д та й
огту рьд ын хши г ээу у л заж, б аяр л ажх єєрс єнг vй. Ба йд л ыгньх ар в алнэ г
бодох одна д а дг о мд со нмэ т. Нє гє єбо д лынна д а дб асх айрс этг эл тэйч
юмшиг . Тэ г э эдз ахиа гми ньа ва адб аярл ажх є гжих дєєт эрх айрс эт г э л
э э
нэгмє с
є нил э р х и йлжч адах г vйчб айг ааюмши гх а лгажя дс аа рб айг а ад
буцаа дя в л а а. Бу ц аадя вчих а арн ьз аэ нэб идх о ёр ынх о рво оє нг є рл є є
гэ
жбиб о д о в . Са рша ху ух у г аца ає нг єрєєдб а йт алт vvн э эсмин ьн эг
томоод у гт у й т а йз ах иаи рэв . Гэ нэ тз ах иаир э х ээ рг ай ха жх о ц ров .
Ду гт
у йгн ьо нг ойл го х о дг арми ньч ич ирчб айв . Сэ тгэ лз vр хмин ьч
хачинб ол ч их о в . Тэрмин ьу ч ир г vйу ра нг о ёу р тг эгчий нт авз ург аа н
за
х иагнэ гд у г т у йдх ий жэ э. Би ч с энє д рийгньх а рв алд єрєвт ав ан
хоног ийнз а й т а йб ич э э дб айжэ э. Ха мг ийнс vvл ий нз ах иа нд а а,б и дх о ёр
нэгэнд ээс э тг э л г vйб айжч а д ах гvй. На ма йгх vнг э жт оо сон дч ин ьс э т г
э л
санаамин ьс а й ха нб о л л оо.З ах иа гч и ньє дє рб vрлу ншижс уу на.
Бичги йнч и ньх эвул амсай нб ол ж, бич сэнvс эгбvр э эсч ин ьч иний
царайз vс ,а а шз анх арагдажба й на... гэ
хмэ тэ эрб ич сэ нб айх ыгу ншаад
магна йх аг ар тл а
аба ярлав. Ганцб и еми ньх оёрб оло в. Талби еми нь
бvтэнб о ло в . Удсангvйб идх оё р ыгнэ гнэ гэнд ээс айнб олжэ эгэдг ийг
тэдний хэн, ма найха
нцє ммэ дэ в. Би дх оёрынху вий нну уцыгб и
алдса нг vй . Тэ рми ньз ориу дмин ийн эгза хиа га лдса нб о
л жх vндє г
єєд
тэрх vнньа а вэ жийдмин ьд уу да жє г чэ
э. Тэ рминьє нє єх,т омз ах иан
дотро ома на йу лаа
нг эртУл аанб аа тараасЦэ рэн дула мг эдэгб vсгvйир ж
хэдэнд у уз аа жє гє
в. Тэрд ууна асэ нэд уулн ада дх а мг ийнс айхан
санаг дл ааг ээ дГа в
ал мааб vсгvйг э дэгдуу ныvг ий гб а сб ич ижх и йсэн
байв.
Сvvл дт эрмин ьх о
лынб агу у
д ааря вжб и чигvс эгз аал гагчд ыгша лга
х
болло о.З а ри мд аабvрх оля в
ах да ан амайгд агуу лжя в дагб о ллоо.
Тvvнт эйг ээха мтхоля вахна да дх ичн ээ
нжа ргал т
а йб айв. Би дхо ё р
ёстойнэ гя р ь жх єє
рчно мх аялц а хыгvз vvл д эгб айв.
... Хадбайга
аднур
сандо р
во л
Ха йргаб
ол о
одшуурсанньд ээ
рvv дэ
эхє
Ха нилжсуугаа
дхага
цсандо рв
о л
Ха рийнтанихг
vйньдээрvv дээхє
АЛТАЙНХЄХДЄНЄН
Ца с
анца г
а ано нгоцма ан ьмє нхц астд омогтЦа мб агар авынз vvнс угад
хэдэнтээс vр хийдай валз ав . Тєрсєнє с сєнн утгий нми ньс этгэ л дд улаан,
зvрхэндз є є
л єнгазарну т агнvд энє мн єжир эл зэнє нгєр чэх лэв .
Ца г
аант vнг э/vнэнд ээца га андэр стг эсэнvг /г эдэгнэ гэнс ума р
до ло н
хэдэнмя нг анма лтайгаає л х єннама р жиж, є в
є лжи ж, х аваржд аг аар
барахгvйх аварньз єндє єг а з
арт ариат арьдаг, нама рньх аалб олхад л
ан
авдагхишиг тнутагмин ьша ргалт анх ара г
дах аарб иес этгэлминьнэ гл
хачинб ол лоо.Ца гаант vн г эн утагма аньбо лХо в дг олыннэ г эну ужим
цvлхгэр,т ох ойюмлд аа.
Бин утгийн ха ахалиунн а мр ыни дс айх анца га арн исэжя вжэ э. Тє дхєн
цагаант vн г
и йнн а
а ханта й ,о лоонжил ий нтэр тээх айр тээ жий гмин ь
нутаглуу лсанЧи тгайг эд э гг азаро нго цныц онх оорз эр вэсхи йнvз эгдээд
далдор ов.
Ээжми ньч у хамяма ршу у х анхvнб айс ныгб ит одо рхоймэ дэ хг vйэ э
.
Ээжий гээн а сбарахаасн ьх эдхэнх оно гийнє мнєбин эгуд аах ал ь
тха н
харснылє чvvхэнб vдэгбvг ээнд vрт є рхмин ийн vдэ н дх оно гши н
vлдсэнээрлбиэ эжий гээт и ймэрх vv х vнб айса нг эжмэ ддэг. Ха рин
ээжийми ньна сбарахаа сн ьє мнє хєн“ Энэму ух vv чи ньжа алжу улно м
эрдэмтэйя вахху в
ьт айб а йжмэ дэшюм. Юмнvд лэ хцэ эжл эхдэ эсайн
юм. Yvни йг ээх а
ржя ваар а йд аа...”г эжа авдминьз а
х исныг , хо жима ав
миньмє нх vндє вчтэйб а йх даана дадх элсэнн ьэ нэvе дми ни йс ан
а а
н д
харва нор жи рлэ э . Ба сбибагадаанэ гэнгайх алтайс а
йха нз vvд
зvvдэ лс
ни йд ото рvvл энх є
хмо р
иор ооа р
аа сн эхэнхєєсєно лон
дайс наасз у
га дано ч иходээжиймин ь“Ху рдл аараймин ийх vv, миний
хvv, минийх vv ...”г эжт ос
онг vйжб а й
сныгд урсанс ан
а в .
Бас“ Ал тайнх єхд є нєн”гэдэгдомги йгГэцэ л жава хминийб ага дярьж
єгєхдєє“ Эрдэ мн о мт ойхvнхvр э
хгvйг азар, vзэхгvйюм, у нахг vйун а
а
гэжба йх гvйб ол о хюмба йгаа”гэжх э л
сэнньюу тайсайх а нх ол ч
ухаан та
йз є
нби л э гт эйvгбайсныгб ис анав. Бини сэхон г о цо орт ун
олону да ааял жэ э . Онг оцондсуухб vр дэ
эбит э
рхvv онгоцо о,б агад
а а
хєлєглєнни сэжя в жз vvдэлсэ
н“ Алта йнхєхдє нєнгийн”т у х айн эгэ
н
домо гду ртгалха в с армалєгvvллэгя рьжє г
ь ег эжб одлоо.
Биб агад ааи хлдvр сг vйх vvх эдг э гдэжб айв . Гэ хд ээх vно ло ндо сол т о й
халгаатайюмнэ гчу да аvйл д э эгvйб ил ээ. Yнэ нд э эчх vна йлга жх vр э э
бужиг ну ул с анюмvvс гэху х аа нс анаа ,т и ймт омз vр х,т эрц агий н
хvvх дэ
дя ажчб а йха жэ э
. Биа хд vv о л у у ланб айж. Од о очб идо л уул а а
лб айна. Ха р инби дб а гада аи ха згvйа хд vv н арб айж. Яа гаадв э?г эв э л
бидх айртэ э жэ э сээда а нчэ р тх ага цжэ э . Биб олэ эжий нх ээдvрт єрх ий г
тунму ут є сє є лжба йга аюм. Ээ жий гээма шх vн дё сто йлх vн ийг арт
орчи хс
о нvе ий нхньх э дхэнми ну тынд о то рэ эжи йг ээх а рса нн эг энд vр
зураглми ни йнvд э ндvл д жэ э . Нэ гє дє рб иа хд vv на р тайг аат vл ээн д
яваади рл ээ . Бидт э гэх эдма на йг эрий нг ад ааб ар ьс анил vv гэ ртб айд а г
байс а
нюм. Ээ жмин ьг эрт ээ ,х ажу ун а а сн ьб а рагг анца ягах ал уунца й
аажу ухану у ч иха адир эхээ рг а ра хчэ р х гvйбо лсо на ав аарми нь
тvшvvл э нс у удагб а йса нц а гюм. Бит vл э эн э
э сир ээд,я ага адчюмб э,
ээжд ээр ээо р охз ая ат аарчд э э. Тэ г
э эдг э рто р охо дз vvнт алдн а мх ан
модо но рондэ эрца ра йг эд э гньц асши гца г
а анб ол с он, vсг э з
э гнь
шир элдс энэ э жи йнми ньх о ёрх урцнvдг ял ал занн ама йгх ар лаа. Ээ ж
миньжиг т эйх эни ха мь сга а та йб айл аа . Аа вминьэ эжий гт vшихг э ж
барагт эвр энс у уна . Ээ жмин ьна ма йгє рєв дє нх ай рла санх арца арх ар а а
д
нэгюмє гvvл эв. Ээ жий гээх ар аад“ Хє є рх ийэ эжми ньи ймчб о лохг эж
дээ”гэжб о до хд ооб иу хаа нг а р тала й с анб ай ха а. Тэ гээдэ э жи йн хэ эюу
хэлсний гл а вд уу ла агvйб а йх . Ээ жи йн х ээх эл сэнvг и йгд у ул аагvйд э э,б и
єєрєєго мд с о ну у ,э эжи йгээг о мд оо хгvй, у у рл уу ла хгvйг эжб од сону у ,
бvv мэд. Га нцх оё рг ишг э эдд а хинэ эжр vvг э эх а рт ал“ Ээ жн ьна аши р
гэжба йна ”г эжа а вє гvvл эв . Ха йр тэ эжи йн хэ эд э рг эдно орх ой
цара й
ла адо чсо нч ин ь“ Ал ивх арх vv, ... гэ э...”г э эдц аашн ьюмх эл ж
чадсангvйб айда лньх ачи нб ол ов .“Ээ жн ьх vvг ээvнс ьег эжб айн а”г э ж
аавє г
vvл э в. Ээ жр vvг э это нг ой жд ух а ає гєв. Ээ жvнс лээ. Ур уулн ьцэ в
хvйт э
нб ол о вчби ен ьг алцо гшигх а лу у нб айв . То нг ойг оо дvнс vvл эх
х ооро ндлэ э жмин ьт эрч и гэ эрээх ал у унн у ра мб о лч ихс онюмшиг
са нагдл аа. Ха ринэ э жи йна мьсг а
аг эд эгё ст о йх а чи нт vр гэнб айгаагби
ал ьт vр vvнн ьмэ д сэ нюм. Ээ жна ма йгд ах и нд vр л ийншир т
ээд
“Му ус а йнх vvх д vvдми нья анада а ”г эжб о д со нб ай хд аа. Тэгээду йл с ан
б олов чн vд нэ эсн ьн улимсг араагvйюм. Хє єр х ийэ эжми ньт э
гэ хэ
дл а в
зvр хс эт гэлэ эр ээу йл с а
нб а йхда а. Ээ жс vvл да ав ыгт онг ойлг о
о дч их э н д
н ьх эд энvгх эл эв . Аа в,э эжи йнvг ий ги хлх ич э эн гvйс онс сонооэ эжр vv
х араад“ ”Заз а ”г э ха ята йт ол гойд о хи жб а й в. Биб одо хд оо,ээжмин ь
мин ийт ухайла а в дюмх эл лээг эжс а нас анюм. Аа в“ Тэ рд анхыг
х єгшинэ эжий дээх vргэ жє г. Ээжидн ьа ягах а лу у нх я рама вчраг”г э в .
Бит эрд анх ыга в чг ар ахд ааэ эжи йн хэ эц ар ай г ,з vр хє в дєж, нvд
х альтр аадд а х и но л игто йх а ржч а д алг vйг а за рша гайнг ар са
нюм. Гэ т э л
тэ ру у лз алтэ эжб и дх оёр ына мь ду у л зсанс vvл ч и йнмє чб айсан
юмс анжэ э...
Тvvнэ эсх о йшх є є рх ийэ эжми ньн э гчи ху д аа г vйна сб ар са
нюмд а а ...
и нгээдб идэ э жг vйб олл о о.
Yvн ээ сх о йшх э
д х энжилє нг єрєєднэ гэнн а ма ра авмин ьна май г
су нда л жТа н х имг эгчида в аа чижор хио дг э р ээ р э эЦэ нгэ лс умр уу
н vvгэ э дя вч и х лаа . Эс эрг энжил ийнх а в арг эрминьбу цаа днvvжи р эв .
Та нх и мз авс арл а а дг эрт ээг vй жх а р ьс анч ин ьма на йг эртнэ гму умо р ин
х уурб а йл аа . Ерньт эрvе дма на йну т гий на й лб vр дму ус а
йнчг эсэ н
яма рн эгэнх у у р-хє гжи мб а йд агб айв . Нэ гє дє рх уу рыгд эмийх єрєє д є є д
су ужб айт алГэ ц эл жа ва хо ржир эв . Ну тгий нт а н и хмэ дэха хд vv на р
н амайгу р ьдньха ачб а йд а гну сга йб о рцу у л ынн э ггэ жмэ ддэгб айс на а,
та нхимдс уу га адир снэ эсх о йшна ма йгн о мэ р д эмт эйх vнг э
жх ачир х а ад
б айда гб ол о в . Мин ийх є рєє д є
жб айс а нх уу рыгГэ цэ лжа ва ха ваад
х єглєжн эг энмо р и ныя в да лда р ав.
Тэ рмор иныя в да лна дадс а й ханчюмши гг у ни г тайчюмшигс анаг д л аа.
Тvvнэ эсх о йшГэ цэ лжа ва х ыгб ие рбу сынидши дт эйх vнг эжб одох
б олов . Гэ цэ л жа ва хлир вэлб их у у рааvгд у учvг vйа вчє гдєгб олов .
Гэ цэл жа ва хчмин ийх и чнэ э нс онс о в чу йд да г гvймо рин ыя вдл ыгд а р ж
єг дєгб о лов . Аа вчба сз ар имд аах у у рд ард агб а йв . Гэ вча авынд ард а г
мо рин ыя вда лна д а дт єд ийлс айх а нс ана гд д а гг vйб айв . Ха ринмин ий
аа вихлё сг о р имт ойх vнб айс ныгб иб асмэ д нэ . Аа вми ньх у у
р
д арах д аає в д є глє нс ууга адх ормо йд э всэжх у у р а ат ав иадд арда гба йж
б илээ . Тэ гээ д:
- Бия а жх уу рс ур а хв э, Гэ ц элжа ва х аа ?г эв эл ,
- Ху урс ура х а да ма ргvйэ эх vv ми ньг элэ э.
- Тан а дадз а а жє г єх гvйюу ?гэв эл,
- Чин ад аарз аа лг аа до лиг т о йх уур ч инб о л о хг vй. Ёс тойху урчин
болох ыгх vс эжб айв а л ,ч иу р ьдаарс а йх анх у у ртайб о л . Тэ г ээдг а за р
сайнмэ д дэ гх vн ээ рз а а лг ажх vна мь т н ых є лг vйд элих т э йд єр в єнз а мын
бэлчирг азаро л ! Ха сынх аранх уйшє н єт эр х vv э лх у л ьбо л сонд єр в єн
замынб эл чи рд э эро ч ижх уур ааб ариа дс у у . Тэ гтэлч и ньт э ршє нє ,
дєрвєнз а мына л ьчт а л аа снья марча мь та нир жмэ д н э . Ир с эна мь т на ас
огтхонча йжб о ло х гvй . Ху у раах єр єє д є єдлс у у г
аа дб а й хх эр эг тэ й.
Ха ра
нх у йшє ни йна мь та дч амдг айт vйт гэрт а рихг vй . Тэ дг vй дэ г
замаар а аг vйг э эдлб ай на . Тэгжб ай та лнэ гмэ д эхэдч и ни йд эр г эд
тэнгэр ийнд аг иначюму ул у сыно хинчюму у ,ур тыну р тца га а н
сахлаач и р сэну ул ынє вг єнир жчмэ дн э. Тэ д н ийа л ьт э г жи рс э нн ь
чамаасэ лд эвша л д авюма суу жша ла х гvй , шу у дга рыгч иньб а рьж
хуурынэ р дэ мдс у рга н а. Єг лєєэ ртэ эрх у уртс ур г
ас анх vня в на . Чи
тэгээ
длх у урчи нб ол чих сонх арьжи р нэг э жя рила а. Биэ нэvг э нд
итгэлэ э. Ёс то йх у у рч инб олъёг эжб о дл оо . Гэ тэлэ згvйхэ эр т,э рх ийн
чинээнб иег авг а нц аа ра ах а ранх уйшє нєх у у рба ри адс у унаг э х эд
хамгий нт vрvvнда йхэ мэ эхз vйллс э т гэлс а на андо ржб а йна . Чо нох vр ч
ирээди д чих в эля а н ааг эжб од огдл оо . Чє тг є ршу ла ми р э э да в аа д
явчихв а ля ана аг эжчб о д огдо жба й на . Ерн ьа йхгvйб а йха р гаг vй
санагдл аа. Гэ тэла й хгvйб айхх амг ий нч у х алг эжб айг а а . Тэ рчб ай т у г ай
хууран дс у рга да гз ар имидшид тэнма аньт э н гэри йнд а г ин а,л у с ын
охинб айд аггvй , мо рин ых увх айт ол г о йу на с ана л ма сэ мг энба й да гг э х
ньт э
р . Хэ р эвт ий ма л ма сэ мг энньх vр чир в элб иа йх гvйба йхн ьб vv
хэлух а ант айчб айжч а да хгvйшvv дэ э . Ба ст э рмо р ин ых у вха йт о л г о й г
унажир сэ нэ з эн тэ йньс у ндал дажс уу г а а дх у у рдва лх у у р ыгу л а мч
сайханс ур дагюм. Ху у рг арх оёрч и ньє є рє єэ влээдс а й х анс ай ха на я
эгшигє є рє єлу р саа дир эх ийнц агтмо р ин ыч ин ьт ол г о йда мьо р ж
хєдлєнх єд єлс єє рн эгмэ д эхэдт эрт ол г о йца с тє нд єру у л ынца л гиа
цагаана р сл анши гг а за ршvvр сэнд эл т э й,г а ндє рвє нт у у р айт ай, г а л г и а
халгиая в д алта йг а йх амши гтэ р дэний нх єл єгч ин ьб о л но . Тэ гээ дч а ма йг
vзvvрт эймо д ныд ээгvvрvvл тэ йтэ нг эр ий ндо о гууру н у у л анда вх иа д ,
заяаныч ин ьх ан ь та йу чр аажчмэ д нэ ,з амб ат ив ээрх эс vvл жчмэ дн э,
альэс вэ ла авэ э жий нг эр тхvр гээди р жчмэ д нэг эжя р ь с ныгя а хв э .
Гэцэлжа ва хынэ н эvг ,н э гта лаарс айх нын ья ана,н єг є єт ал аар
аймши г тайгнья ана . Инг э эдэ цсийнэ ц эс тми ни йх уу р ч инб о ло хг э с э н
хvсэлб vт э хгvйдх vр эхн ьт одор хойбо л л оо . Гэ вчГэ ц э л жа ва х ынэ нэvг
нададнэ глс а йх а нс ана г даа дб айда гб айл а а.
Байсаа рз у нб о л ов . Ну тги йна рдо лон ,у р ши гтх ортшу му у лг а р ахнь
гээдлз у сл анє є д єєя а ра нс анд раннvvжэ х л э в. Ма на й х а нчт эмэ эт э й
унаата йа йл уу дыгх амжинн vvл гэлц э жба й жу наамо р ь ,а ч лаг ынт э мэ эг
ньг у
й жнvvд гээ р ээнvvжОл о н-ну урх э мэ э хд элгэрс а йх анз ус л ан д
г а рлаа .З у
с ла ндг ар ах ааря д ууби д ни йжа рга лэ х эл жб айг ааюм. Хи лэ н
шигно гоонз vл г энд э эрз ун жи нхє лн vцг энн аа д ажт огло н о . Ду р т ай
ц а гтаау сандо р но. Та рагх о ор мо гтбvрх одоо дма аньє нг єр ши нє .
Хvр ээ н ийб анд ин ар та йн ий л жг о лынжа раах а йгт агшд vvр э нба р ьж
х и йгэ эду ст айн ьу р а лд ану у на ... Энэмэ тээрх и йд эга ди лт у ни хб ол н о.
Шє нєб олб олби дг э рто г тх о нчу нт ах гvй. Му у с айнд ээл , ши р дг э эч и р ч
г а раадх отн ыз а хаду нт ана . Шє нєб ид эн дайхз vй лб асб ий . Бу хша р
д а йрч ихг э нэ . Єє дє єс єєр г є єд а в х ил дс анс о
г ту ухє лчvv у л су у д а д
г ишг vvл чихша х на . Бидо р онд о оо р мо гця рихз vй лб аси хт э й .
Тэ нгэ р ий но д,с арн ыт у х а йб и д э ндя р и хгvйз vй лг э же рба й х г vй . Од
мич иди йгє мч ил нє. Нэ гнэ гэ нд э э“ х уда лд а
на ” .З а р и мдааvл г эря р ина .
На й рн а даму на дагх урд а нмо р и ных о от у х
а йя ри на . Мо р иоvл г э р
д о мгий ний мчмо р ьши г ,т ий мчмо р ьшигг э жма гт а
на . Би дн ийб ага д
я а санчо лонvл г эрчт уул ь ч и нба й с анюмб э?г аз арс айгvйлvл г э р
я р ьда г,є вл ий ну рта дт уу л ьх а йл д агх vнб а
й ждэ э. Би ду в анцу в а н
у нт ана . Нэг эншє нєб ис а йх анз vvдз vvд эллэ э.
... Ма на йн ут а г
тлбо ло лт о йи хо л о на д уутайт ан ь да гчюмшиг
т а них г vйчюмши гба я нх vнб а й хюм. Бит эрб ая ныа ду у чиншигл
б а йхюм. Тэ рб а я но ло на д у ут а йчна д адс айнмо р ьvлу ну ул на . Гэ тэл
ма найну тагтда й нчб о ло о дб а й хши г, Ал тайг аасо лона р ва нс а йн
э р чvvдир э эдчб айхшиг . Га зард элх ийг ээрд vvр энбу унду у ,у т а ау ниа р
б о лжє н єє
хб ая н ыма аньи ха ду у гх єє жт уугаа дчб а йхшиг ,х є л г vйи х
у с рууша хажх и арс vйт гэ эдчб ай хши гу хаанс ана андба гт а хг vйх а
ч и н
юмбо л жб айн а. Иха ду уг а ас vйт гvvл сэнє нє єхб ая ныгх ар са нч ин ь
г а нцх а нму ух аму у т айт а та нх а йх єхда аг ахvз vvд э нт эвэ р чи х э э длу йл ж
б а йхюм. Тэ г с нэ эб а ян: “ Чиэ нэд аагыгу наадт э рх vv Ал т айнс а йн
э р чvvл и йна р аася в жа ду угми ньс ал гаади р ! ”г эхюм. Биб а яны
х э лсн ээ рт vvн ийт ат анх а йх єхд а агыгу наадя в ахб ол сонда а вми нь
“ Мин ийх vv х єхд а а гаат а та н ха йг элг vйг уяд а ад, х єглєгє рАл т а йнз а мыг
х э цvv г элгvйт эмцэ эдя ва ар ай! Ал тай нс айнэ р ч vvда лда р та йб о л о вч,
а я нз амд ааг у рв анх о но гт є єр єхэ р гvv х арма н ан г,а х уйн ут г ий нч инь
шид тэ нг vvда рг агvйлт а т у ул ла а ...”г эжх элс эн дб ин умс у мча г с аа
д
б у уч у мчvvр ээ дг а р лаа.
Та тан х а йх єхд а а г
ами ньт а т аа дт авь санс у
мшигшу лууня в д а гюм
б а йна . Усг ол ,у улд ава анде рvлс аатна . Явс аа рс а йх анvvл э нцэ н хэр
мо рьб ол онх у ви лчи х лаа . Yvл э нцэ нхэ рмо рьб ол с но ох є рс тно го он
д э лхи йд э
э гvvрб ишх єхмє н гєнт энгэ рє єдлх є вє нх єєрє но д д о гюм
б а йна . Єнд єрт э нгэ рє єдє г с vvрша та аря ва
хмэ тя в с аарб айт а лє н гийн
с а йха нс ол он г от ат с анvvл э нду н до ро одир жэ э. Тэ рvvл э нд о т о ру улч
б а йна ,о ймо дчб айн а,н у у рн у г а , шу в уужи г vvр тэ нцє мб а йн а . Гэ т
э л
газ
р ынх а а наа сэ гшиг л э
нх а нгина хньvлмэ дэг д энг а
гц хvv с э тгэл
баясанз vр ху яр аас анє нг ий нс ай ханх єгжи мэ г шиг лээдт эр х vv
хєгжми йнэ гшг э ндэ ргэнт ойр ныб vхб ай галье рт єн цт эра яа р ааду улан
бvжина гс наат єд хє нши нг эхд єх єжб у йна рныт уяа ндт олинц э нхэ р
нуурх а нмэ лт эл зээдт эрну урынд ун да л танша рг алша гшу у р гана мс
намсг а нх а жб айс н ааб ада мл янх у анц эцэ гд элб ээ гээд элгэхмэ та л т ан
шар га лша г шу ургах эд э
нт ээгад агшн ала хадду нд а асньо лн оосо л о н
цасанц аг аа нх уншу ву у
дх євє нх єгжи нг арчи р э хий гх арва лх у ншу в
уу
бvрийнн у ру унд ээ рл у с
ыно хидэ рд э ний нд эв vvрдэ лгэнэ нх ри йх о нгор
дуугаа рду у ла ня ваха жээ .
Ёстойлvз ээг vйюма аvз эж, vл гэр ий не ртє нцг эг чи ди нг ээдо чд огюм
байна . Ца с анц ага анх уншу ву уд ыгх єл єгл єс
є нц эцэ гд унд аа ст є рсє нюм
шигцэ вэ р хэно х идvvл э
нцэ нхэрмо р ийгми ньэ р гэнт ой ронб vжи н
дуула х адт олг ойэ р г
эжнvдэ рээ лжл э в. Ох ид ынх ув цасс оло нг ын
долоо нє нг єтэ й. Дэ вvvр vvдэ рдэ н ийно лонч у лу у ныг эрэлтэ й. Ну у рнь
тольшиг . Ор о й нна ран, о г торгу йнє н гє,х аанаа сх анги наадба йг аань
мэдэгдэ хг vйэ гши гх єгжи м, о хид ыну ян гыну яр а мд у
у ,тэрд уу
хєгжми йн х єєд аг ууя р алза нмя р алза ж, н амил з
а нн а мир чб ай г ааэ н эс уу
жавх л аннэ гб од лыне рєєс єєб айжб о л омг vйчюмшигс а наг д ана. Нє гєє
бодлыня а гаа дчий мс айх а нюмэ ндб а йда гб айн а аг эжс ан а гда на.
Нэгмэ дс энч ин ьє нє єхо л о нца с анца г аанх уншу ву удыгх єл єгл єсє н
лусыно х идз а ав алн амайгх єхх єлгє єсми ньт ол и нцэ н хэрн у ура нд унд
буулга хг эжд а йр цг аад а
гюмб айн а. Ху ншу ву удх є хх єлєгр vv ми нь
ойрто хт у т ма ає р гєнца гаа нда ла вча аз эрэ гзэ рэгд эл г
э нт олинц э
нх эр
нуура ат а сня са л га даад, л усыно хид ынд у учг эс эн, ихх ачи нє н гєа я
тай
болсо н дх є ххє лє гми ньг э вгэнэ т хэнн уу рааст ас ранх є єрєхн ьт эр .
Хєхх є л є гмин ьё сто йлжи йх ээрэ эжий жг арла а. Эр гээдх ар санч и нь
єнєєхо л о нц аг аанх унг уудца гаа нс у мшига мь та дб о
л чихс онл усын
дагину у дньvл гэ рий нб а а тр уудб олч и хсонхє єжа йс уйя вда гюмб а йна.
Ура г
ша ат онг ой жх єхх єл г ийнх є єч их эн дх ойн о о сн ьх єєжа йсу й
амьтд ынб ай дл ыгх элбэл“ Зач ин ама йгх а вчих аа ра аха вчбич
сунаха ар аас уна н а. Тэ гжб айталу чирн ьо лдо хб айг аа”г эжх єхх є л єг
миньх vни йх эл ээрх эл д
э гюмб а йна . Тэг ээдлх єхх єлєгми ньє нд є рх єх
тэнгэр э эсє ргє нно г оонд э л хийр vvг э эбу ужб айг ааа ятайлт увтд о о шо о
жир ийг ээ дб а йхшиглбо л лоо. Бичт э ртэйт э ргvйюмныу чи ро ло х оо
байсанх о й но ,г анцх анх єл гєєсєєлс ал ахгvйгх ич ээнд э лээсньз уу р ан
явлаа.
Явсаа рб айг аа днэ гх ар санч иньн оми нно гоо нд элх иймин ь , ну тги йн
сvрлэгу у лсма аньб ол олт о йг аза ро р онх араг дажэ хэлс нээє ндє ршо вх
оройдн ьvvл э нс vр эгху р с ан,єрг єнца гаанцэ эжин дн ьа лтанн ара н
ээсэнн э гэнс а йх анца стц а га а ну улх ар аг ддагюмб айн а. Тэ ру у лын
бараа гх ар анг у утх єхх є лє гми ньчч анг а рав, хє єрх ийб ичо н ги р ов .
Ар аасх єє гс єддє хє єдб а й на ,а юу лт айс у мньч и хни йх ажу у га ар
часхи йгэ эд ,х аца рто йр х онх а лу уо ргио длє нг є рє єдб айн а. Ца с тц а гаа н
уулх а риу гvйой ртл о о. Уу лс ынмє нг єнц агаа нц а ст айт о лиг о рэ нгэ р т
тулаа ди р снэ э“ Од о оха ач ихб айн а а?”г э жбо д т олт эр хvv т ол иг о рэ нгэ р
яма рн эгэ ни хх vчт эйа ни рч и мэ эга рганнижиг нэ жши жи гнэ нх аг а
vсрэня р а гда адх ай р тэ э жий нмин ьца р айн vд энє мн єг ара а дир э в.
Ээжий нмин ьца райє нє єхх vндє вчт эйб айха дн ьми ни йо р ох о дя ма р
байл аа,я гт э ря нзаа р аах ар аг д ажб ай на . Тэгэ хдэ эх ажу у дн ьт vшс эна а в
чх ара г
д а хгvйэ эжмин ьа а хи л жа мь сга л ахчvг vй,ха р инчн э гх ар ахад
нама йга йс уйб а ярл ас анмэ т , да хи нх ар а хадх vv ми ньх є є жя в а ану у дд аа
гvйц эгдэхчюму у, шу у гинб у йс ума ндньо но г дч ихб ийг эжб а йс а н
зовсо нши нжт эйх ар аг д ана .“ Ху рдла ар айми ни йх vv, ми ни йх vv, мин ий
хайр тайх vv”г э жэ эжи йда лл а нх ашг и р саарна а ша аг vй жя вна . Бичэ эж
эээ эжэ э,э эжэ эх э мэ э нмо р ь т о йго очюмшиг ,я в ганчюмши гт о с он
гvйжб айт а лг э нэ тхэ ну у лдо р гио ж, усца лгиа са нс vр т эйб у у нд уу н
тасхий хэ дх єєр х ийх єхх єл єгми ньг анцх анму у ха йу н г ал д аа до йч л оо.
Бичэ эжэ эх э мэ эно р ил оо дс а р ва лзано йч ло о. Цо ч инс эр лэ э.
Сайх анз vvдми ньх а ли но джэ э. Хє хх є л єгча лг а ,х єєс єнд айс анча л
г а.
Хє єрхийэ э жмин ьб vрча лга . Хє хх єлє г тэйгє єз уг тажя ва ха дх єєс є н
дайс ныс ума ра асо н о хё ст ойа т алу р да а счо но одба й хши г. Тэ рмє ртєє
дух анд ээ ро но н, цу су р са адчб ай хши гс ана гд а адба й с анюм. Тэ г ээд
энэб vх энма аньюуб а й ва а? Ду х анд ээрс умо н о жхvй тэ нцу су р са а д
байнаг э с энн ьб оро оо р о хг э жг анцн эгшир х эгд у салб и дн ийн vvр эн
дээрд ус а жэ хэ лс э
нньа жэ э. Уу лд ор ги о жу сц а л гиа са нс vр т эйб уу нд уу
ньт энгэ рий нд ууб айжэ э. Yнэ ндэ эг аза рт энг э рни йл vvл с энг а л
цахил гаа нц ах и жт э нг э р тг эз э гд аранни жиг нэ жб айв . Ша аги ншу у гиж
айсуйс ал хит а йб ор оо гх ар ва ла мь та йг о лтойюмт эсэ жт ог то х ынэ р хг vй
юмшигс ана гд ажб а й в. Би дб ос о ждэ элх увца с , дэ всг эрх уч л аг аач ирэ э д
гэрл vvг ээг vй лдэ в. Айлг э ри йнх vмvvсцу вюvдэ нб о л она р г алт vл ээ,
малх арр уу гааг vйл д эв . Хэ д х энх о рмынх оор он дс алх и, з vс э рс эн
шир vvнб ор оо ,д ууц ах ил г аа нб vгднэ гмє сєнша х а мп ижиг н э эдє н г єр єв .
Эн эб vхн ий гб ит єд ийлт о ос о нчvг vй,а йсанчvг vй. Ба габ а л ч ир
насна асааз у нб vрлvз эжє нг є р vvл дэ гз у рши лб о лс онз vй лб о л оодлт эр
байхд аа. Биха р инє нє є хс ай х а нз vvд энд ээг а шу у д ажх э в тэв . Тэ ро ло н
лусыно х ид ,ц а с анц ага а нх у н ,т о линц э нх эрну ур ,а лт ар с анша гшу ур га ,
хор воое р тє нц ий гб vх элб vтэ ндньу я ра анха йл а ас анд у уэ гшигя ма р
учир тайз vvд э ндо р во о ?
Бод соорба йг аадт уу л ьчБа гаа х ынє нгє рсєнє вє лх айл са ннэ гэн
гайхамши гтт у у льдг ард агх эсэ г, Гэц эл жа ва х ынх э лдэ гх у урс урах а ар
дєрвєнз амынбэ л чир тс у ух адз а р имд а аи рд эгг э дэ гт э нг э рий нд агин а,
лусыно хид ыгх ол ь жх ут галз vvд элсэнх эр эгб айнаг эжмэ дэ в. Yvл т эй
тэнгэри йнд о ог уу р, vзvvр тэймо д ныд э эгvvрни с ээ дб айс а нх єхх єл є г
минья ма ру ч ир т айз vvд эн до ро оюмб э?г эв элГэ цэ лжа ва х ынє гvvл дэ г
нэгvл гэ ртг ар д агэ р дэни йнх єхх а лзанх єлє га жэ э . Хє хх єл єгт эйгєє
зугтс
а арэ эжд ээх vр эхи йнда ва нд э
э рх єєжя вс анд а йса нх є хх єлгий г
миньб у уд ла аг э сэнньг алца хил гаанц ахижт э нг эрн ир г эсэ нх эр эг
байжэ э. Эцэ с тх айр та йэ эжийч и нья а гаа дз vvд эн до рсо нб э ?г эв э
лб и
нэгах та йг аацу г,г о лру ут ариау с лаха аря в аху лс у уд ыгд аг ажя въя .
Тэгэхд эээ эжий гээн у тагл уу лса нг азард ээро чъ ё. Бит эрг а зр ыг
мэдэх гvйб ол о хо ора хмин ьмэ дд эгээр ээна да дз а а жє гнєг эжх э л
с э нюм.
Ээжий нх э эг аз ард э эро чног эс эннья а гаадчюмбэд ээ, на да д
ээжтэйг ээу у л за жу ч рахюмшиглс а йх анс а на гд са на асб иэ э жи йгэ э
хvсэнх vс сээ р ,э цэ стз vvд э эрээх айр тэ эжт эй гэ эб а сд ахинн эгу д аа
хальту чи р санх эрэ гб айхньэ э. Биэ эжий нх э эг эгэ э нд vрт є рх ийгт у н
бvдэгб ада гмэ дэ ха талэ нэу да ая агаа дий нх vv з vvд эн дэ эжий нмин ь
царайз vст иймс одо нс а йха нх ар а г
д са нбэ ?г эвэ лб ис vvл ий нvе дя а г
а ад
чюмб э,э эжи йг ээн эглихс ана а дб а йхб ол сно осий мя в да лб ол со н
болол то й.
Зуных vмvvсг эд эгн ойр он доомє нчх а рамюмд аа . Тэ нг эрий нд уу ,
цахил га ан ,т vрз уу р ынши р vvнб о роо но ос“ Тvр гэ нжа гс а ал ”а вс а
н
хvмvvст єд хє но ро ро ндоох урх и ра адд угжр аадє г єх єдг а гцх vv мин ий
нойре рх vр эх гvй , юучбо д охг vйу нт а хг эхэ длх є єр хийэ эжи йнми нь
дvртє р хн vд эндvз э гдэжс э тгэл ду рга нб осо жир ээ де рб ол жє гд є
г г vй .
Ма ргаа шб ушу уб о ло осо й, ахта й г а
аб у шу ух ано ч и жэ эжт э йг ээу ул з а
х
юмшигс а на г да адт унчб ол дог г vй. Амь д рал да аа нху да аэ эжи йгээн э г
лихс а на ж, мє на н ху даан ойт о нд эрт эйх оно со нми ньт эршє нєб а йж
билээ. Ээд ээ ,э нэд эл хийд э эрх vн, юучvг vйб ай жб о ло хб ол овч
ээжгvйб айхг эд эгя агаадчюмб эе рб а йжб о ло мг vйз vй лши гс ана г да ад
тунчб о лд ог гvйшvv.
Ма ргаа шн ьа хб идх оёрг оло ржт ари ау слахх vмvvсд а г аа дя влаа.
“Мо гойц о х их о дмо дн ынэ мэ рг vй”г э гч ээро ч ижо ч ижт а риау сл ах
хvмvvсд а гажэ нэх арх а л уундvvн ийя вдагх э рэгньюув э ? Оч оод
бидэндюу га ар аанэ мэрб о лохх vнб э?э нэб идх о ё ря ма рэ л энц гий н хэ э
нэмэрбо л ооб ил ээ. Нэ рмэ э слб о л но... На ранх ар а нх уй л т аля згана с а н
харшу му у лдс о ру ул ахг эжбє гсньу ма лзааб изг эжт ари ау сла хааря вж
буйх vмvvс ,з а мд,на даа рз уга ах ий ж, д амшиг ла жя в лаа .
Ахми ньн ама йгда гуул жг арс анца адс анаа гаах vмvvс тх э лс энг vй.
Харин“ Тан а рму удvvг ээрми ньб и тгийт о гло омт о хуух ий . Тана р
уулыно ро й ду на амо р ь до оо р х ио д, шє н єт ар иау сл ах ааря ваха дд vv би д
хоёрлу таама йт а в ьжу на амо р ь дооя ла ашу му у лаасх а мг аална . Єд єрт а
нару нтажа ма р на . Би дх оё ра р г алт vvнэца йч ана нах оо лх ийн э . Шє нє
тавь дгаасб vрчиху та ама йт ав ин а. Бидхо ё рынт усыгт ан арт эг жюма н
чинэ энб о д о хг vйб ай жб ол ох гvйда гшvv...”г эжа хх элэ в.
Тэрє дрийн х єєо р о йб и дЦа га ант унг ийнг ол ынн а адт а л ыннэ гэ н
намх ану ул ыно ро йд э э рир л э э. Хо в дг ол , Ца гаант у
нг ийнн у тагё с т ойл
харно гоо ро нх ара гда жб а йна . Ца гаант vнг эг эд э гна ма р ,є вєл,х ава р
цагий нб ид н ийэ хо ро н, я го д оог эвэлт ар иач а ца рг а
ныэ хо ронма а нь
тэра яа раалх єєр хи йэ э жи йнми ньдvрт єр хшигх ара гд а х адн vдд vvр э н
нул имсб vр х э эди р д эгюмба й на . Уу л ыно р ойдг о лынх о р тшу му у л ын
захс эжvvрб а сб а й на . Гэ х дээа р айчу на са нмор ь д ыгма аньба ри а д
идч их ээрб ишб а йл аа.
Бидя арану т аама йт ав и лаа. На р анши нг эхvе дх ээри йнц айу у л аа.
Дар ааньжа аха нша рбу даата йх оо лх ийжид лээ . Хvмvvсдє н гєжн vдэ э
илг ар гант о лго йт арх и аз у заа на лчу ур аарбо ого о дх vр зэ эб ариа дг о л
рууо рлоо . Ахб и дх оё рб асн эгх vнт эйг у рв у ула ау т
а ама йт авь жё с т ой
ло йрз уур ынша лдэ мийюмх є єр єнс у ул аа . Шє нєо ро йб о лсонх ой но
салх иvл э эв . Са л хин ыvл э элт ээ ршу му ул ынх алт атр ав. Би дчу т а ама й
уугиу л аха жл ааст vрс у лар чт эр vvх эн дб а йд агша ндру уя вжу са в чи р э в.
Тар иау сл а х ааря в а гса д да аца йч ана жт ав ив . Мо р ьдо об єх л єєдх эв т эв.
“Ээ жи йд э эр э эх э з ээо ч и хв э ”г эжа ха асс эмх эна су ув ал“ Ээ жи йг ээ
нута глу улс а нг а за рд э эрг э эчми ни йд vv...”г э ха хз ал ру ул анє гvvл с нэ э
“Ма р гаашх о ёу ла амо р и оро ч н о. Са яыну са вчи р дгэ эсжа ах анца аша а
яваа длх vр ч их н э”г э л ээ . Биб а сжа а ханх э в тсэнэ э“ аха аэ эжи йд ээ р ээ
очо одир вэ лб о ло х гvйюу ?”г эв эл“ Од о оюучмэ дэ г
д эх г vй.Бу шу ух ан
унтмини йд vv...”г элэ э . Да хи а дб иа хд ааюмх э л сэнг vй . Тэ гэ эдэ нэ
эзгvйх ээр тэ эжий гмин ьну та гл уу лаа до р х и чих с онг эдэ ге рб айж
бол омг vйюмши гс ана г да аду н та жч ад ах гvйх эв тээдлб а йв. Эл дэ вюм
бод он, шє ни йнб о л жмо р ынжир гээ ,уул ьшу в уун ыг у уг ач аа,г ол дт єєр ч
хоц роо дя л а ашу му ул дvйл ээvз эжя ва ано х ой ну л ихт эр г vvт ний г
чагн анх эв т сэ эрлб ай в .
Ма р гаашб о ло в. Та риау сл аха а ря вс анх vмvvсvvр ээрг о л оосг а р чир жэ э.
Тэд ни йцє ми йнн vvрн vдб ул ууб олт лоох ав дажт арх ит о л гойнь
хэвий нх ээ сэ эт о мб ол ч их сонюмшигх а ра г да жб айв . Тэ дх ор тшу му ул д
хазу улжх а в дс анн vvрн vд энд ээг эрээ сээа в чг ар с ана йрг ий нє нг єр ,
шими йна р х иныо х ьт vр хэн э. Мо рьд ынма ан ьчн vд, омр у уц ээж, ца вь ,
салт аат эрг vvт энньх а в да хши нжо ржз ар имг аз р аарньц у сшvvс
нэвч инх а ра гда на .
Єд є ра хна ма й гд аг у ула ну са ндя вав. Уса в д агдэ р стэйша ндма ань
аймши гтайшу му у л тайба й с а ну чи рх оё ул а ах э д энши р энх єхvvр ту с а
а
хамх у мдvvр гэжа в аадша нд ынба руу нх ой тн а мх анх а д анмє р єгдэ э р
гар чу рту у жима мь сга аа ва в . Гэ вчт эндшу му у лб аслб а йв. Yд ий н
нар а ня гса йх анг о л ло жт у с да гх о ёрмє р гий нх о ор онд о хжа лгар ху у
атл а ає тєгх о нд то йг азарна ма й га хда гу ул а ни р эв .“Му уэ эжи йгма а нь
нут а гл уулс анг а зарэ н эд ээ ”г э жа хє гvvл э в .
Хо ё у лаамо р ино о со обу ув. Хэ л эхчюмо л д с о нг vй ,ас у ухчюмс ан аа нд
орс о н гvй. Нэ гэндє вд єрвєл жинх єхч ул у уха р а гд ана .“ Яглэ ндюм
даа ...”г ээда хт эрч у луу нд ээ рши лтэйс vvнэ э сэ эд усаа га адт эгээ дє т єг
хон дд ээгvvрца ц а в. Ба ст эрч у л уунд ээрх о нх о р то йжи жи гч ул ууо л ж
тавина р галт vл жц о гг а рга а да р цу н гасг а в . Мє с єнч их р ий нх ал та р
хэл т эр хийб орх ир тэ йа л чу у р тна нд игн а но р оо с н оог а р гажт ави в.
Аа р у улх уруу дныжо ох онх э с эгт ав ив.“ З аин гэ эдэ эжий гэээр гэч их э ж
бай г ааюмшvv д ээ. Ээ жн ьми ни йх оё рх vv о во олд о ог эжб од ношvv
дээ . Мин ийд vv э нэг а зрыгс а й нх аржмэ дэ жа в . Ха ая аин гэ эди р ч их
сай ха нб айд агюмшvv д э
э . Одо ох оёул а ая в ъя . Мо рьдма аньс vйдбо лох
нь...”г элээ. Хэ лэ хчюмо л д ох г vй, яахчу ч р аамэ дэ хгvй, д э мийлт эр
газа рб айга адба й ма а рс ана г д а в. Инг ээдлб а й г а адб айв алэ жи ймин ь
ахи а дс а яхн ыз vvд эндvз эг дд эгши гн vд энднэ гх а рагд а хчб олу улг э
ж
биг о рь дсонюм. Гэ в чми ни йг ор ьо гтынг э н энг э гэлг эрг ор ьб айжэ э .
Хи ч нэ э нс уув чэ э жvз э гдэх г vйньvн эну чира р габ уюуа хыг аада г ан
мо р до в. Энэ х vv х оё рд а хьє дє р, тар иау с ла х аа рир сэнх vмvvсд от о рна д
шигт ий му ру уд о ро йца райт а й,я л аашу му у лдчvх тл э эх азу улж, х ав а
н
хав да рб олжэ хэл сэнх vнб ар а га лгаб ол ов . Ээ жт эйг ээу у лзахюмши г
бод о жи рч и хээди йн хvv г о лг о р ойсо ну ч иря л а ашу му у л ди дvvл эх и йг
даа нчюма нч инэ эн дб од со нг vйс ан жэ э.
Ор о йт ийшэ эа хма аньба су р в айс анх ар а гда н а . Бо дволн ама йгх а р аа д
сэтг э лньє в дєжэ хл э вбо ло л т о й. Ахб асми ни йт ух айт ар иау сал жя в аа
хvмvvс тх э лсэ нб о л ол той. Тэ дна ма йга р га д аж, а л ьз євvгх э лж, зє єл єн
сэтг э лээ рх анд ажид эжу у,э нэт эрг ээдлс vй д...
Эн эо р ойб идн ийа р аа сГэ ц э л жа ва хз эр эгх эд э нх vнх vр чи рэв. Тэ дб ас
тар и ау с лахг э нэ. Гэ цэ лжа ва х ынир сэнньмин ийс этгэ л ийгс эргэ э в.
Гэц эл жа ва хыно ро н да хма а ньшє нєт ар иа ныу ст авил ц аха аря вл а а. Би
Гэц эл жа ва хынд эр гэ дх эвт э э дс аях анз vvдэ лс э нз vvд ээх ол ьжх ут га н
єгvvл с энд, мин ийя р их ыгихлт ааша анс о н с о жхэ втэв . Бо дв олт ар иа
усл а ха аря вса нх vмvvс , мин ийс этгэл ийгс э р г ээ сэнс ай х анюмя рь ж
єгєх ий гГэ ц элжа ва х ад“ да ал г ас ан”бо л о л т о й.
Мин ийхэ л эхюмд у у сла а
. Бит э гээду рт аа рс а н а аа лд а в. Ээжий гя г
нут а гл уулс анг а зарб и дн ийба й гааб я цх а ну у л ыно рой г о оса рай
х а рагд ах гvйб оло вчна мх анх ада нмє р єгн ьг эр э лг эгээтэ йб олх араг д ах
т у ло д о ои нг э
эдс ан ааа л д аа дхэ в тэ жба й хда аб ит эрз vгх ар анху йч
г э сэнх а ржлба й в.“ Ми ни йд vvг и йнз vvди хб э л эгтэйс они нс айх а
нз vvд
б а йна . Чио до
от анх и мдс у у жн омvз эжб ай гаа... Ир эхна марда х иад
с у уна . Чия ваанд ааэ р д
э мно мынх vнб о лохби з . Эр дэмно мт ойх vн
vvн э
э сх ой шэ нэу л со ло ндихх эр э гт эй, и хчх vнд тэйх vнб о лохб из .
Эр дэмно мт ойх vн дх vр эх гvйчг а за р гvйvз эх гvйчюмг vй ,у нахг vйч
х є лєгмо р ьг эжб айх г vйб о ло хб и з...”г ээдvг ээи хлз єєл є нз єєж, сайх ан
є н гєтэ йя р ь жба йл аа.
...Ун а х гvйчх єл єгмо рьг э жб айх г vйбо лохб изэ эг эс
э нт эрнэ г
энvгн ь
“ Гэ цэ л жа ва хаа,т анын ада дху у р да жє гд єгмо ри ныя в да ля ма ру чир т ай
юмбэ ?”г э жа с
у ухб о до лт єр vvл л э э. Энэмо рин ыя вдл ыну чрыг
мэ дэх сэнг эжб ид а нд ааб о до хбо л со нюм. Гэ тэла суу хг э хээ рнэ гч
о л и г
т о йа я нша л тагг арчє гдє ггvйб а йв . Зар имд а аб а
с“ Заз аий мжа а хан
э р хийнч инэ энн усга йх vvх э да хз ахх vн ээсэ эт ий мюма суу жб о лдо г гvй
юм”г э хб о лову уг э жс ана гдд агб а й в . Сvvл и йнvе дГэ цэ лжа ва х
ма на
йх аари рэхэ эб о л ь
с о нюм. Од о ои нг ээдт ар иау сл аха жл ынvе д
т а арал д с ан дми ни йба ярл а сн ыгя ана . Биб асэ р х бишэ р д эмн омынз а хад
х vр с
э нб о л охоорх vнэ э
сюма су ужб о ло хб айхг эжз ар имд аас ана г
д а а д
б а йхб о л со нюм. Биб од со о рт эсэ х гvйт эр хvv мо р иных оот ухайя рьж
є г єхгvйюуг э
эдг у йч ихав . Инг эжг у йч их санх ой но об а с,а ра йбо лох г vй
б vт эх г vйюма су учи х санюмб ишба й гааг эжх у л ма лзталГэ цэлжа ва х
“ Ха рина хньч а мдт э рмо р и ных о от у х айя гя р ьжє гє
хг э жб айлаашvv
д э э”г э дэ гюмба йна . Ин г эжхэ л эхэ эрньб иё ст о йма г на йха гартл а
а
б а ярл а в. Хо ёулаая в жа р га мжа а та ймо рьдын хо од єрєвб ишна йма нт а лд
н ьт ав ьс ану таама йг аас э р гээ лэ э. Га лд ээрэ эбу ца жир лэ э.З єєгшир с є н
х а рца йн аа суул аа.“ Ахньvл г э
рэ эя рь жє гєє дца йч а
на в . Биу нтанашvv
д э э”г э лэ э.
“ ...Ур ь дма найАл та йдЖа ни бе кг эжє н чиня ду ун эгх vvх эдб айжэ э . Тэ р
х vv я ду ух о ос
ончг э л э
эу х аа н тай ,и хз ор игз vр х тэ йхvv ба й жг энээ ...”
г э эдГэ цэ л жава хя р и агааэ х лэ в. Ерн ьэ нэх vvг и йнт у ха йт vvхс у д
а р тч
и хб ич сэнбо лол тойб ай да гюмб ил ээ . Ар до л ныд у н
дт vг сэня риачих
б а йда гюм. Тvvн ээсб ич амдх оёрлюмя рьжє гь ед єє. Нэ гдх vvгий н
з о ригт о йнт ухай, хо ё рт,т эрх vvг ий нха йр тайнэ гэнмо ри ныт у
ха йг э л ээ
.
ат
“...З эгэ
эдЖа нибекх vv ча
мши гб аг
абайхдаанэгэ
нн амарцаг,анчид
да гажгах
айнгєрєєндя вжг э
нэ. Анч и
дг є
рєєлє
хг а
зраахvрээдхалууцаж,
цє мхувцасху
на р
а атайлаадэндт эндша лданцээжгарга
н, и
хє в
с є
н
ду ндхэвтэ
цгэ
эжг энэ. Нэгхарсанч иньЖа н
ибекийнх є
лийну лєєд
єгс єнх
уруундээгvvрньнэ гэнмо гойнт о
лгойєндийндаваадхєлєє днь
гонжи йгоо длє г сєжба йхыгх vмvvсх аржэ э. Ихчт о м, мє ну ртг эд эгнь
ча йма арэ рэ э нмог о йа жэ э . Айжс а нд ар санх vмvvся а жчч а дах г vй
дэми йлб vл хз ал ги чих санюмши гг є лий лд є нб ай т алн єг єємог о й
Жа ни б ек
ий ннvцг энцэ эжє є длє гс єжх ар аг да жг э нэ . Жа н иб екб ие н
дээгvvр ээмо г о йх vй то р гил у унє гс єжя ва агмэ д сэ нб о ло вчо г тх онч
чац а вт атавг э л гvй,т айванг эгчньа ма аа н га йч х аа длх эв т ээ дб а й хюм
гэнэ . Ай санх vмvvсг айх аадлба й ж. Жа н иб е ка ма аа нг айч х аадлх эв тээд
бай ж. Мо гойє г ссє єрх о ол о й ндн ьх vр чээ. Ца аша аэ р vv є є дньє г сєє д
Жа ни б ек
ий на н гайс ана мр у уг у лс ано рт олн ьЖа ни б екг ан цх ав хи йс эн
чиньмо г
о йнт о лго йгт а сх а з анну л имч их а адб о со оди рс э нда й х ын
эрх эн да нирч имэ э гvйа тир а лда нх э втсэ нх vмvvс , цє мс а на аа ма р сан
янзт а йа льлс а йнс а йха нvг э эх э лэ нб ос оо дир жг э н э. Эрх vнз ори гт ой
болч оноя а
н аг эдэ гб ил ээ? Ми ни йдvv т ий мvгмэ д э хчvг vйби зэ э. Эр
хvнз о ригт ойя ва хг э дэгэ нэЖа ни б екх vv шигя в а х ыглх эл нэшvv дэ э
гэлээ . Гэцэ лжа ва хэ нэд о мг ий гя р их д аа,я гло д ооє єрє є дньє гс єн
ирс энмо г ойнт ол г ойгт асх а зажб айг ааюмшигя р ьс анб о ло хо о рб ич
бvржи гт
э йх эна йжх арх єл сми ньч ийх ар чих са нб а йл аа. Инг ээд
Гэц э лжа ва хя р иа г ааз авса рл ажу та ама йг ааз ас ав .“ Энэх vv мє нч
зориг тойё од о о?”г эхэ дньби“ Ёс т о йа йма арб а йна ”г эв . Гэ цэ лжа ва х
дах и нир ж, мин ийх ажу удх э втэ в. Жа ни бе кх vv мє нча мши гб а йх да а
нэгэ нб аянх vн ээсмо рьг у йжэ э. Тэ рб аян“ Мя нг ана д ууца а н ач и нь
бэл ч ижба йна . Мо р ин ыс а й нму у гмэ ддэглб олши лжб а йг а адн э гий гнь
бар ьжа в”г э жэ э. Жа ни беки ха д уу нд ото ро р оо дэ н эчу на г ад а аг а,т эрч
агтмо рийгх а р аа дшин жэ э дя ва адлб ай жг энэ . Заб а ра гб а ян ымя нг а н
аду у ныэ рх vй с тэйб vг дийнша н да сшє рмє с и йгб а рь жvз эхши гб ол ж
гэнэ . Тий нх vv я вжя вж, ша рvс энд ээх атса ннэ гму ух є хд а аг ыгх єтл єн
ирэ эд“ Yvни йгч и ньа въя”г э жг эн э. Тэ гэхэ дньба я н, “ Зая ахв э, юу
сайха нб э,д у рс а йх ан,а ва в . Чинэ гб олн аа д ах а ас а йнмо р ьб ол о хыгнь
мэдэ эда вс а
нба й х. Yг vйб о лша лу са нт эн эг тээа в чб а йг аах эрэ гб айх ”
гэжє г vvлжэ э . Жа н иб еку с а нт эн эгх vv байс анг vй . Хє хд ааг ає сс є єр
vнэ х ээрг айх а мши г тайс а йх а нмо рьб олжэ э. Ол ону д а аг и йнда й н
тул ал д а
андЖа ни бе кх єхмо риоу на но ржг э н э. Оро хб vр дд айс на ад а
рж,
дар х анцо лоома нд у улжя в жэ э. Жа ни бекс айх а нх єхмо р ьт о йго оц у г
єсєжАл т
а йда яа ра лдарцу у т айэ рб о лжг э нэ . Сvvл дх єхмо рьє гс єн
хєгшинб аяныо р ьг а нцо х ин дх ай рс этг элт эйб о л жг энэ . Ба ян, я д уу
хvн дя алааг э жа р ил гасанс о нгин ошигцэ вэ р хэ нг а нцо х ин ооє гє хб илээ.
Тэг эх ээрба я но хин ыгб осг у улжа ва х аарши йд жэ э . Ху га ца аб о лз оо
тогт о ожх урд а нх є хмо риоу яжс о йжб айг аа днэ гэ ншє нє ,х он го р
бvс гvй г
ээа в а адз у гтсанч ин ьб ая н ых анмэ д эж, н э хэ нх є є гєє дх у рд а н
хєхмо рийгньб у уда на л жо х ин оос алга на в ч ээ . Жа н иб е кє є рєєАл т айн
уула нда мьт эмц энг ар ч
э э. Жа ни беку д алгvйх у рд анх єхмо р ин ых оо
толго йгх ул гайгаара вчАл тайннэ г эну улыно р ойдз алжг эн э . Ийнх єх
мор ий гб ууд санх vнб олб аян ыг анцо хи ныго ло нз уунг vvг э э р
худа лд ажа ваха арх элэ лцэ жт о гтсонб а снэ гб аян ыо мо гд ээр э нг vйх vv
байс анюмб ай жэ э. Ба яныо хинт эр хvv о мо гб ард амэ рдб огт л о г дон
одсо нб о л овчт єдх є на миах ор л ожх ор воого осх а льсанюмг э нэ .
Ха ри нЖа ни бекх vvг ийна мь д р аля ажт єгсс єний гн эгчх vнмэ д дэ г
гvй
юм.Их э нхх vмvvст эрх vvгvх дэ ггvймє нхх ор инт ав
а нн аст а й
раша аныгАл т айга асо л
жх vр тс эну чр а асо доочб ийг эдэгюм.Ар д
олныт эгжя рь с
а нюмх удл ааб айда ггvйюм. Жа ни бека рдо л н ых оо
дото ря в ааб ий...» г э жє гvvл лэ э. «Тэ гв элт аных у урандд ард а гт э р
мор ин ыя вда лЖа н иб е к
ий нх єхмо р ин ыт ух айюму у
?» г эжа с уу санд
«Тий мэ э,т эгэ хдээЖа н
иб еки йнх є хмо рин ыт у ха йгэдэгг vй , «Ал тайн
хєхд єнє н...» гэжн э рл э
д эгюмг эжГэ цэ лжа ва хє гvvлл ээ.«Ал та йнх є х
дєнє н...» я марс айх аннэ рв э! Тэ ро р ойт эрн эрий гб иа ма нд о т р оол ав
зууда хи нє гvvл сэнба йх.Ма р тчихб айхг эхд ээюу,х айрхvр с эн дэ э
юу,юучбо лтугайд ахинд ахи н«Ал тай нх єхд є нє н» гэжє гvvл э хvй
бvрдт эрнэ рми ни йх а й
р ыгу лма арбу л аав. Гэ цэ лжава хт а
р и а н ыу с
тавиа ди рэхх vмvvс тца йч а на ха жи л да аор ов. Ал тайнх є х
дєнє нгий н,х оро нс а на а
нт а нда лагд с а
нб айд ал,ми нийз vvд э ндо рсон
vvлэ нх є хмо рьт ойа ди лаа рб а р а
х гvй, х о ёулан гий нхньху вьз ая а
бууд уу л жvх эжт єг сд єгн ьб vрча дилба йхаа рньб итэрх vv з vvд ийнх э
э
туха йГэ цэ лжа ва х адд а
х и нє г vvл сэнд :
«Мин ийдvv б эл эгт эйс айх анз vvдз vvд элжэ э» г эжб ит vр vvнх э лсэн
шvv д э э. Тэ г
эх ээрми нийд vv т омб оло хоорАл та йнх єхдє нє нши г
САМБУУГИЙН БАДРАА
Ш ОНХРЫНМАГТААЛ
БиНамсра
йтайуулз
ав. Энэхvнболнисэхо нго
цныгазаронудс
ан
ха
ши рдог
ьнисэг
чюм.
Битvvн
ийгнэлэ
эндээрvе э
ст а
нихболно. Энэхvнидэ
рз ал
ууда
а
на
рийхангул
жгарбиет
э йаталцулшандасшє рмєс
єєрбvрдсэ
нмэт
жа в хал зсанч ий рэгз алу уб айв . Ха ри но до он асжижт арга лаа дэ вха вг
vй
бvд vvнэ рб ол с о нмэ тс ана гдана. Дє чинх эд эно н ыvе дб айл д ааны
сє нє єгчо н гоц ыго н цча дамг айэ зэмшс э нх vнг эжих эднэ рдг ар ч
ба йс ныгб имэ д эхюм. Хо жими рг эни йа гаар ынт ээв эрб ийб ол сноос
хо й ша нха нд аа«Ца рца ан ог оо н» д а раа« ИЛ14 » о нг оцб а рьжмо нг ол
ну тг ийн ха ая ма гтмишил зэнба йда гх єхо гт ор гуй гаарх єнд л єнг улд
хи ч нээ нчни сэ вдэ э,бvv мэ д!
За нб айд алг эв э лvр гэл жин ээмс эглэ ня вд агс айх анз ант айх vна тал
инэ эхээ сца ашг vйд ууцє єтєй, б vрэ гич имт гийюмшигх ач инз алуу
би л ээ. Хvн тэйт єдийл єнvгя р ихньvг vй. Нє хєдньбє єгнє жо ло нтава н
vгд элг эвэлма н айх vнбу сд аасд айжи жо нц гойх о нс ууга адя ма рн эгюм
би ч ижт эмд эг л энб айн а. Тvvни йг ээє єрб усд адvз vvл эхньvг vй. Энэ
ба йдл ыго л онт аах арс аннє х єднь« Ма н ьэ рх элээх єшт єлд у угайс ууж
уйд ахда ая н ага мр агийнн ял уу нvг тз а х иаюму у, шvл эгб ич ижс уудаг
би з» г эжт а ава р ланя ри лцд агб ил ээ. Эн эбо лє ни йнх эрэ г
. Тvvнэ эс
хо й шб идо ло нжилу ул зсангvй. Ха ая ау ул з
а вч« Са й нба й нау у? »
Са йнСо н инюуб айн а? юмг vй» г эх чл э нх эд энх уура йvгз єрvvл эхээс
ца ашг vйб айв.
Гэ тэ лс аяб иНа мср айта йу улз а в. Уу л за хаа рб ар ахгvй, г эр тнь«
ур иг даж» о чив. Яа га адо чи хб олс онб э? г эв элб ит vvн тэйу улзаад:
---Ни сэхий н50 жи лий но йднэ гб яцх а нє гvvл л эгб ич ихг эсэ нюмс ан.
Чин ис эхэдол о нжилб олсонхvн. На д а дє єр ийнб уюує р єєлбу сдын
амь дра лаа ся ма рнэ гс они ня вда лт vvхя рьжє г єхгvйюу ?г эжб иг уйсан
юм. Ми ни йг у йс ныу ч ирб о лн эгдНа мс р айдє чи нх эдэно но осх ойш
нис эхээ со гтх о вхроо гvйт у лт э ндх ий на жб айд л ыгс а йнмэ дэх ийнд ээр
хо ёр тх vни йз а нт єрхvр гэлжн эгя н заарб айх гvй, он дооб ол жх у вирдаг
ёс онб ийб ол ох о орэ нэх vнна с жа адя риахє єр єєтэйчб олс онба йж
юу ныма гадг эжг ор ьдс оныхюм. На мс ра йид эрз ал ууги йн хши гээ
яр ал зтали нээ мс эг
л эж:
--- На ма йгд ууц єєтэйх vнг эжч имэ д нэ. Биюу гаая рихв э? Гэ вчч и
ма н айдочлд о о. Хэ рэгба йнаг эв.
« Юу нх эрэ гб а йхб ил ээ? Мин ийг ор ьд ло го, б одв олх оосо нє н гєрєхгvй
ньб о лову у» г эжб ид о трооб а я рла в...
На мс райни сэ г чий нхх о тынн э гэнши нэмик ро рай ондг у рва н
та сал гаата йт о мс ару улб ай рандс ууда гюмб айн а. Гэ рий нд о торт авьц
юмсц є мшин э , vнэ тэйэ дх огшилд vvр энихс а йх ана йлба йв.
« Энэх vнмо нг о лынх єхмє нгє нт энг эр тх эдэ нмя нганца гни счх эдэн
са як ил оме т ру р тагаа рынчу ха лт ээвэ рх ий сэнх vн, о лзомо гто йч
ба йл гvйя ах ав, э нэз эр эгтэйчс уу лгvйчя аха в» г эжб ид о тро оє мєгшин
су ув.
Учр ыгмэ д вэ лтэрма аньн ама йгг эртэ эу рь жюмя рихг эсэ нб иш, х а рин
юмvз vvл эхг эсэнба й лаа. Ба г аши гх vрэ ншvvг ээгт vл х vvр ээ рнээж
до т ро осг у рв анз узаанд э в
т эрг аргажир ээ д:
---- Энэми ни йт эмд эглэл. Гу ч инжил ий нт э мдэ гл элд ээ! Дє чинт ав ан
он о о сх ой шз авг арса нц агта ає єрий нт ух ай, ч ини йх э лснэ эрє рєє
л
бу с да дт ох ио лдсо нс они ня в дл ыгт э мд эгл энб ич сэ эрб а йталє дийб о лов.
Yvн ий гно мб олгожб олдо гюму у? г э жч ама аса с у ухг эс энюмг эв.
---Уу х ай! Ма ньэ рЖу ко вжа нжинши гт омз уз аанду р сга лб ич игга ргах
ньу у? Мє нд єє!г эжб ис ана мс аргvйх элжэ э. На мс ра йи хэдич и
нгvйр э
н
ца р ай гаау лай лгаад,
---- Тэ гс энчюмг vй... г
э жб vд эгт асар хайд у уг ара в. Бичс ана а
зо в чл оо... Yvни йгvлvг vvл энє гvvл э хн ь:
БиНа мс ра йни сэгчий н«Єдр и йнт эмд эглэ лий г» vз э в. Бvг дг урван
зу за анд эвтэ рба йв. Эх н ийх о ёрньг ад аадб айд л аа рааvз эмжг vй, ер дєє
шу г амг vйп ар вагарц а а
сда мб и йталvд жэ э. Ха р инг у ра вд ахьнь«
Ме жд уна р од наяк ни га» гэ сэно нцг оё мс о гз узаа ндэ в тэ рб а йв. Дэв т
эр
бvр и йнх авт санд ээру рант у узз ура ад« Єдр и йнт э мдэ глэ л» г эж
да р ма лд жэ э. Угд эв трийнх у уд сыгс ана мс арг vйэ р г vvл жvз ээдб иих эд
га й ха в. Ос о лгvйг ар аарб ич с эна тале рдє єлнэ гх э вл эмэ лно м! Мєр
бvр и йна дги йгжи гдт асалж, дє рвєнз аха дн ьиви жилца гаа нз ах
vл д жэ э. Ху у чинмо нг олоо рб ич сэнн ьг а ргацт айг ийн ья ан а! Биэ х ни й
ху у дс ыгс єхє ж:
« ...Арг ынн э гэнмя нг ае сєнз уунд є чинд єрв єно н. Ар ва нх о ёрс арын
гу ч инн эгэ н. Бє мб єрцєгд а яа ро лныс э тгэлт vгшvvл с энд єч инд єрвє н
он ыэ цэсб ол ж, эер гэнжилд уу сахо р ойб ицэ рг ийнни сэ ха нг идээ р
ба йв а й. Энэvе эсх vнб vр дни жг ээдна сн эмэ гдэж, е рт єн цд а хины
амь д рал ыгт усб vрнэ гэнша тдэ вши нх а рахб аяс га ланг ийнс айхан
бvх энэ хл эхг эжб айх адюмб vх энх эвэ эрvл д сэнюмши гс ан агдана.
Эн эн ута гту р ь
дх оёржилну т агласных ув ьдс айнмэ д эхб ол со н« До од
ха д анх ошу у» х эмэ эхТу улг олына р иу ну р сга лыгб ар у унх ойш
ну г ал санэ г цх ада ни рмэ гийнч анад адо ро йнна р анжа рга ж, т vvнийг
да г ал дан, г анцн эго дт vгжэ х лэхэдvд ший нжа в арх а ца ршvvр эм
са л хил жб айв. Та вханца ги йнд араат єгсг єлньбо ло хэ нэжи лийгб и
чє л єє тамь др алынд элгэрх vр ээндб vр энб агта жє н г рє єс єня в далб ол
на д адд уу сгав аргvйс э т
г эгдэ лvл дэ эв.
Yvнэ
эсємнєєдрийнтэмдэг
лэлхэмээнбич сэ
нз vйл
г vйу ч
раа
ссvvл
ийн
vе
дболжєнгєрс
єня вд
лыгцу х
асдурдвал:
Yvнэ
эсхоё
р х
онжи лийнємнєБулганаймг ийншин эц эрг
vvд
ийг
да
йчлахцу
гларалтынгаз
арочсоноосанана. Энэєдр ийгбиєє
рийн
амьдр алынг а да а
дх vр ээгб vр мє сєнє єрчил сєнє дєрг эжvз эхё стойюм.
Тэрц а гт унс ая ханмэ тс ана гд ана. Гэ вчэ н эс аяханмэ тс ана гдаху даан
хугаца аныд от орн э лээ дя в далб о лж, и х эдюмvз э хх оло йрс уу жбу сад
улсадчо чижvз э
в. Тэ рца га асэ х лэ нэ дvг ээх vр тэлх у га цаандб о лж
єнгєрс єня в дл у удынт є лє вн ьцэ рг ийнба й да лтайб єг єєдх оос онб а
зугаата мь д ра лх ол ил д сонб айв.
Бид єч инх оё ро ныз у нц эрг ий на л б анаат а тагда ж, Ул аанб аа тарх о тноо
хvрэл цэнир ээ дни сэ ха нг идц эргэ эро чиж, у л маарЗ є влєл тХо лб оот
Улс адод ож, н ис эхон го цнымэ ргэ жл ийнд у ндд арг ан арыгб эл тгэх
сургу ульдє єр ийнс айнду ра аря ва в.
Хvнт єрєл хт нийт айв а нб айда ла рил ж, д айнба йлд аа ных vндшу урганд
дайра гдса нэ нэvе дЗ єв лє лту л сынВо рон ежму жий нх а рьяа
Бори сгле бс кх эмээхх о тно оє єрий нир э
э дvйнх у вьз ая ал угааг vнэ э
уялдс анц эрг ийнэ рд эмдс ур алц аж, а гаар ыно нгоцжо л оо дохс у ргу уль
vйлдв эй. Хvч ир х
эго рных а наб ол сону л аа на рми йнц о хил тда й сных ар
сvнси йгх айр гvйт они л го жб ай сандє ч инх эдэно ну у дыгс ан аха д
аймши гта йбо л овчи хг vр ни йнvс эра жи лл агаажи гд эрчфр он т
ына р
талдт ай ванца гийнх єгжил тб айд алх эвээрvр гэлжил жб а йса ня вда лб ол
аваргах є гжил тн ий г эмжу р мыно р ных vч ир хэгба йд а ля ма рб ол ох ыг
чухаммэ дэжб ол но. Ял а гчг vр нийа рми йнжу рма арх оёржи л
хvмvvжс э нб ид ниймо нг олн ис эгч и дд єчи ндє р вєно ныа д гаарє єр ийн
оронн ута гтаах vрэ лцэ ни рэ в. Ши нэvе ийнх амгий нбо лов сонт е хник
болоха гаа рынх єлги йгх єхог то рг уйдд у ра арэ ргэл дvvл эхч а два рыг
олсонми ни йб иех у вь сга лтцэ ргий нду ндт у ша алынд арг аб олж,
дэслэг чцо лх vр т
вэ й. Ийнх vv цэ р гий нх vни йз угаата мь др алдд а саж
ядан, эхо р ныгха мг аа лахvvрг ээд у тагдал гvйг vй цэ тгэ ня вса арэ нэ
шин эжи л тэйз о лг
о догб айжэ э...» гэжу н шт алми ни йд от орн э
гжиг тэй
итгэлба др ав. Ца аши ду ншс аа рб а йта лу гт эмд эглэл ий нд эвтэ рмин ий
хамагс они рх л ыгс о ро нз онт ємє ра дилє є ри йнэ рх гvйт ата в. Унши х
тусаму лама мтшимто р но .З аримд аабих э нн эгнийє дрий н
тэмдэ глэл ий гу нши жб ай гааб ишя ма рнэ гу ранз ох ио лу нши жба й сан
шигс анаг дав . Гур ванд э втр ийгд у уса нду у сталу н шжэ э. Ми нийин гэ
ж
шvл тэну ншс а ныу чи рб олэ нэ х vv ни с э
г чий нт эмд эг лэ лийнд э
в три йн
дотро осн эгг о цс они нз vй ло лжу н шиг чт ан ар таах vрг эхг эж
улайр сныхюм. Гэ тэлмя нга нх он инд отр оо сал жи дэ хх оньэ со лд дог
гэдэгvн э нб а йна. Тэ р хvv є д рий нт эмдэ гл элд о торби ч игд сэнб vх эн
сайха нс ана гд а жб айв . Сvvл д ээа л ийгши лэ хээмэ д эх ийгб ол ив. Уншиж
унши жха мг ий нс он ир хол то йб є гєєдс а
й ша алтайс а на гдс аннэ гб яцх а
н
vйля в длыгшил жа в сн аау нши гчт ана рта ат олил уу ль я.
Тэрх э сэгтб ич сэннь: « 1945 о ны7 д угаарс арын28 Од ооб идг урву у
л
су у жб а йн а. Нэ гма а ньма на йх эсгийнд арга, нє гєєн ьа хл ахни сгэгч,
биб олб агани сгэ гчб ол но . Би дг ур а
вни йлэ эднэ гэ с
к ад рил ийнх эсэг
бо л охб єгєєдэ нэє дєрУл аа нб аатарх отыга гаа раасс эр гийл энх амг аа
л ах
ба йл да аныт уша а ла вааджи жvvр ийнvvр эгг vй цэтг э
жб айваа . Би д
он г оцо ндс уухд аас анд ай лда гшvх рээб иеэст айл жд э ргэд ээт а виа д
нэ гн ий хээо н гоцн ых ажу удс ууцг аажба йв.
Єг л єєх э дийэ р тб ол овчд о рн оосу ргасану лаа нн а ранх єєрєхт у са мил ч
ча н гар чжи гтэйх алуу нє д єрб оло хшин жил эр нэ. Тий мє дєр,ц агий г
нє х цєє хг эдэгх эцvv! Би дх эд ийэ элжээрб оло вчин гэжжи жvvр лэ н
су у сант уля рихюма аба р жэ э. На да дб олvнэ нд ээя рьяг эвэлvг
ол д ох гvйбо лсонб айл аа. Ба йл д аанышин эо нг оцо орс ур гуу льх и йхг эж
Єн дє рх а аня всаннє х дєєба р агнэ рд ара аланя ри лцажvг э эба р жз алху у
хvр ээдх эсэгд уу гуйс уужб айт алма н айх эсгий нда рг аб оло хжиг тэй
то мг э дэ стэйбє єр єнх ийг уя та й,а хмадцо лтойна в тгарн у руут а йб уриад
хvн:
--- Чу с! Бvт э нс ай нє дєря ма рч єтгєрир эвгэ ж! Бижа ахана мр а хми нь !
На ма йгд уудаа райг э эдо нг о цн ых оод ала вчинд оо гуурб агтаня да н
шу р гав . Хэ с
г ийнд ар гаа хма дОч и рбатб оли хг уди ггvйэ рб ол о хыгб ид
мэ дн э. Мин ийа дилд ууц єє тэйа вчн эгд ууга рв алихє мх и йг ашу у нvг
хэ л дгэ э со ндо оил vv занг vйшу д аргах vна му й. Ба сб идн ий гб одв ол
ба йл да анг эжюуб айд ги йгб и еэрvз сэнд ог
ьэ р.
--- Ба йл да хай хта ру у? г эх эд
--- Га йг vйд ээ. Ерньи рэ эгvйб айг ааа юу л, бэ рхх о ёрыгу рьд а аст а
ах
хэ р эгг vй. Га гцх vv ир сэнц аг тн ьша л данхvvх энюму уг ахай нт о рой
шигх о осо нч арл ал дахгvйэ рх vншигб айхё с тойг эжб и дэндя ма гт
су р ганя рьдагньдэ мийvгб у сг эжб иб оддо гб и лээ.
Ха ри нма найх эсгий на х ла хни сэгчДо ржб олт ий мби ш, ихя р иана ргиа
зал у уюм. Тэ рб о лх vнин ээ лгэх ийгб од охоосца а шг vйх єнгєнх vн
би л ээ. Гэ вчб иэ нэцэ ргий нд а ргынх увца с
т ай ,гу рванн астайх vvх дийн
аа шт айг о олигз ал уута йн э гх эс эгтб агтсанд ааб аясаня в дгий ну ч ирнь
До ржб олх эзээн э гэнца гтх vндт усб олжча д ахх vнг эжмин ийи тгэн
яв д гий нхюм. Бидх оё рvл дэ эдша тарт авьжнэ лээдс уус ныс vvл д
эн гvvня рилц саарба й талДо р жу л айсанн vvр ни йх єлси йга рч а ад
--- Да й нб а й
л даа нг эдэ гу тг агvйюм. Ерн ьюу н дб айл дд агв э? З алуу
хvvх н vvд ийнх єлий гт ай ра хг эжvv? Ша лба л айюмг э жг энэ тя ри ад,
то о ст а тса нх алу унт э нгэрє єдши ртэж,
---Чих ой ноб ай хд аах арс анб и зд ээ? Хи чнэ энс айх а
нз ал уу, ё ст ой
цэ цэ гши гх vvх нvvдх оёрх є лгvйб олсонб айг ааб издэ э? Хє є р хи й
зайл уу л! г эжа ма н дааг асл а в.
Yр гэл жц огшигг э рэлтэня в дагэ нэз алу уна р гиах vни йа мна а ст ий м
єр євд єнг vйд у уг а рах адб ичє рє вдє жб а йв. «Энvvн ийма аньс а на ан д
гэнэ тя аг аа дми нао ров? Яа гаадз а а валх vvх нvvдг эжя рив ? Га з ар
бу л санми над эл б эрэхб ол б о лх vvх энэ р гvйс vйт гэнэ.Ерньда й ны
зэв сэгб vх э нму ух ай! » БиДо ржи йнс ана лыгд отр ооз є вшє єр чб а йв .
Гэ вчэ н эс а на ла аб иилг ар га жх элс энг vй. Эн эх энvе сд арган а рын
ба йр ныу р д у у рнэ гх vvх э нб а нзл аана мир уул аа дт о г
оса ди ла лх ан
яв ах ыгДо р жх эд ий нх а рж,
---Хэ нб э? г э жн а даа са су у в. Бинэ р ийгз ааса нд,
---Эн д х ий нх vvх нvvдн эглс айх анх а рагд ахгvйюмг эв.
--- Ха а на х ын хс айх анх а ра гд дагв э?
---Иш! Ма на йн ут гий нх vvх нvvдс о гоо,у ул ынс о го ог эсэнvг!
--- Чиа л ьну тги йн хв э?
--- « Тэ с ий нг ол ыну на г а, Тэ рх ий нг ол ынх vvх эн» г эжд у улс а ну у?
--- Ду у ла хчд у у лс ан. Гэ х дэ эч иа л ин ыхньюм? Хvл эгс айнмо р ьт о й
га зрынхньюму у?
--- Тэ р хи йнц ага анну у р ынхба й лгvйя ах ав. Ма н айт энд хий н
хvvх н vvд ий гс а на х а
а с... гэ жнэ гг а р ааа т гажнє гє єг ара арт асхи йт эл
ал гад ах адб ии нэ эда л д жэ э.
Гэ н этб уут ас хи йв. Аг а ар тн ого онпу ужинх а рва жб айн а. Би дч
ух ас хи йнб ос ч, шvх рэ ээ гэ лд рэг лэ эдо нг оц онд ооvс рэнс уужа гши н
зу ура са ав . Энэ х энvе сн эгжиг т эйт омно г
о оно нг оцу ул ынд э эг vvр
жир эл зэ нх ара гда в. Хэ сг и йнд ар гама аньх эди йнр ул ид эж*Онг оц ыг
га зраа ря в у ул ахг э сэнvг *
ул аа ншу г а мна а сшу у дз vvну ра гша ажир ийл гэ жг арав. Тэ рч иг ээрэ э
та сра хн ьб ол ол то й. Бидх о ёрчх ойн оо сньжа г саал ынэ рэ мб эа лд а л г
vй
жир и йл гэ в . Га зр аа ст ас а рма гцх арв а лс ай хьт о мно го оно нго цх о йт
уу лынд ээ г vvрба р уунт и йшшу у ха йт алд а ржя вн а. Ер дєєvз э э гvй ,
жиг тэ йх у р да но н гоцб о л о лт ой. Бид ний гд єнгє жє ндє ра в аадг vнз г и й
эр гэх эднє г єєо н го цт эр т ээб а руу ну у лынд э эгvvрэ р гэжб айв . Тэ р
янз аа ра або лг vй цэ гдэ хши нжа л г
а . Ма найх эсг ийнда ргаб о лз ор иг т ой
чх vн, х э нэ г гvйчх vн. Да ла вч аанэ гэ нтэ эхє д єлгє жб ид эндд о хи оє гє єд
ма шг vн зг ийэ р гэжэ гцу р да асн ьт о соня нз тайч ига в ав. Биг айх аж
хо ц ро в. Ти ймvлмэ дэ гдэ хо нго цныє єд єєст о счб о лд огюму у ? Эн эб ол
аг аар ынба й л да ан ых амг и йнх ор ио тойз vйл.
Эн эхэ нvе смє нє єх єнт о мо нг о цма н айа эро дро мынз vvнэ эсб у л та но рж
гу лга жэ х л э в. Би дчх о й но осн ь
«т уу са ар »б айв . Бид н ий гмє нбу ужи рэ хэдт омо нг оцных о но нг оцн о ос
бу у цга ажб ай в. Ла вд о л оона йма нх vнб уужх ара гдана . Бидо нг оцо о
та виа дх vр чо ч ив . Тэдб и дни йгт ос оо дз огс оно. Жиг т эйє н дєр
ну р уу тай, о в орт о мб ие т эй, з єв лєл т ий нни сэх ий нт ан ихт эмд эгб vх ий
ху ра ндаацо л тойх vнє мн єн ьз огсожб айв . Бид нийгё сл оходт эр
ху ра ндааб ид энт эйг а рб ар ьж,
--- Тана рб и дни йгх є є сєнvv? г эв
--- Ти ймэ э. Нє х єрх у р ан д
а а!
--- Хэ рэвд а йсныо нго цб айс анб о
ля аха в?
--- Яа хав, ту ла лда хб а йс а
нд а а!
--- « И--- 15 » -аа ру у? Би дна рыгх а р сан. Гу рв анх айр цагч vд энзши г
ха ра гдсан. Хэ р эвд айс ныо нг оцб айс а нб о ла са ажо рх их ода ма рхан
ба йс анд аа...
--- Тана рынэ нэо нго ц ыгб и дх арсан . То мт о рх тойда р ьшигс анаг дсан.
Нє хєрх ур анд аа, vн эни йгх эл бэлда р и йгч vд энз ээрд эл бэлдэ гшvv !
Би д ни йя риа гч аг нанз о гс
о жб айсано росц эрг ийнд а ргана рvз тэл
шив эра в иря рил цан,
--- «Мол одц ы!» г эжс айша ахд у унс он с
о гд о в.З євлєл тий нху ранда а
инэ эмсэг лэн,
--- Энэч ин ь«Бо с тон» г эдэ го нгоц! Ха ра х гvйюу? Ура г
ша ах ойшо о,
дэ эшэ эд о ошо оха р сана рва нх эд энб у ут айб а йл дааныт омо н г
о цшvv
дэ э. Тана рт эгэхэ д...
--- Хо ринх эд энб уута йчб айс аня лга а г
vй, нє х єрху ран даа. Би дэнд
ба йл даан ыт уша а лєг є хд є
єо ло нб уут айо нг о цн ыє єдєє сб итг ий
нис ээрэйг ээ гvй. Эхо рныт у ша алб о лт у ша ал! Мє нєє хєн«Мо лод цы»
гэс энvгд ах инс он сог д ов. З євлє л
тий нх ур анд аадах ини нээ ж, бид ний
да лмє рий га лга даж,
--- Зєв! Ёс то йшо нхр у у дба йн а! Тан а рши гх атанз ориг тойэ рсо до о
ца гти хх эрэг тэйб айг ааюм. Цэ рэгэ рийнх ата нзор игя лалтыга вч ирд а
г.
Тан а рёс тойшо нх ру у дмє нб ай на! г эжvнэ нс этгэл ийну гаасх э
л эв.
Эн эє дєрби ди нг эж« шо нх ор» цо ла в санб ил ээгэжэ э.
Ни сэгчий н«є др ий нт э мд эгл элээ с
»э н эє чvvх эня в
д лыгу нша адб и
бо д лоо. Цэ р гий нэ рч vvлг э дэгё стойюу на а счб уцд аггvйэ р сшу лу ун
ул сюм! Энэу да аэ нэ хvv тэ мд эглэлх єтл єг чз о ригтн ис эгчи йнх у вь д
ма р тагдашг vйс о нину ч ралт о хиолд со нба йна . Яланг уя ашо нхо рн ь
шо нх рыг оома гт санн ьс ай ха нс анагд а на. Тэ г эхд э
эб vрб vрг эдшо нх ор
ньн а чиншо нхр ыг оома гтажбу йх эр эгшvv !
НАМСРАЙН БАНЗРАГЧ
Зо
хиолчН. Банзра
гч1925 о ндЗ
авханаймги
йнАлдар
хаанс
умынну
таг
т
малч
ныгэрб vлдтєржэ э.
Ба
гадундсу рг
ууль, Улсыни хсур
гуулийндэр
гэд
эхутг
азо
хиол
ын
ор
ойндээдс ург
ууль, Мо ск
вахотдахь
М . Горькийнн эрэмжи ту тгазохиол ыни нститутийнд э
ргэ дэхдээ д
ку
р с и
йгт уст устєгсжэ э. 1940 оноосу р анзохиолс онирхоно р
олдо ж«
Жир и
йнх vvх нvvд», « Та лнут г
и йнх авар», « Мєнхз ул», « Аадрын
да
р аа» ,«Цэр э
гэ рийнд ууль», « Замб агаяг а
анцэ цэ
г», «Єг лєє», « Нэ г
г
ол ын хон» ,«Намр ынх онгорс алхи» ,«Ши нэжи лийнємнє хvд эш»
єг
vvл лэг,туужу уд«З ам» , « Хо шууца гаанну та
г» р о
ма нб ичжээ.
Зох иолчийн« З ам» ро манЗ ХУ–до ро с, б
е лору
сх элнээх эвлэгджэ э.
ЭНГЭРИЙН ГУРВАНХАЙЛААС
Эн г
эр ий нг у р ва нх ай ла а
с
Эр дэ
н ээ сил vv г яла лз ана
Эн г
ий нх vнб а йт лаа
Ээжэ эсил vv с а н агда на.
гэжэ нэн у тг и йн ха нду улахд у р тай. Ма гадгvйну тгийна вьяасб ил эг т
ардт vмэ нэ р дэ н ий нє нгєєра л транг я
л ал захх а йлаа саама гтажэ н эду уг
зохио сонб из ээ .
Хє ндий х єнє в сни йс єлт асар ча нх ных яр ууу на хадг овий нд ула а н
євєлжє єє є д єєнvvц г ээд э
гб єгє єдх ава рно гооцу х
у йхта йзэ рэглмє н
аянчи ншу в у удши гб уца ннvvжир нэ . Єнг єрсє нзунна мари дэж
бараагvйс а хл агб ор огд от роо сня лхн ого оа ла гланц ух уйхvе сх єнд и йд
ирсэнма лс vр эгт одх о нт эв
ээ р чд эл г
э рз ун т
а йз олг оно. Энэх є нд и
йд
нэгдли йнх о нин ыг о лс у
у риудз уса хб єгєє дє вє лэзэнг vйб ол но . Ца с
ихтэйх ату у х анє вєлб о л
б олн эгдл ийна дуу нс vр эго торл они рд эгюм.
Сvvл ийнх о ёрг у рва нжи лх єн ди йнэ хо рчмо осх ад ланх адахб о л жээ .
Но днин г оо сэ нэх єн дий дма л ынт эжэ эл ий ну р гама лта рьжх адл а нгий н
талбайб ол г о но . Ай ла мьтанну таглуу лах гvйх амга алжт орд он ог эсэ н
яриаг ар са нб о л овчч имэ эгvйб о лжэ э. Ха р инб улгий нэ хни йх а д ан
хясаагн ур а ажз амз а сахг энэг эсэнцу уvгг арс анньн у тгийн хныгз эг с
эн
тvгшэ эжэ э . Гу р в анх айла ас
ныа рх ант ал аарх а данх яс ааныё роо лоор
эртнийб ал ар х анжимб а
йжэ э . Ар авг а ру йжи л ийнт э
р тээх єнд ий нз vvн
урдб ие дс у мнэ гдл ийнт євс у урьшс ан аа сх ойшт эр хvv бал арха йжимн ь
аймагс умынт є в ийгх олб осонг олз амб ол жэ э. Гэвчх яса аныэ нг эрэ э р
томт омvхэ рч у луу та йха данх яс аатvр жо рсо нт улма шиня в ах а днэ н
бэрхтэ й. Ха ая анэ гн у тгийнс а йнжо л о очлvх э рч ул уунд унд уу р
сvлжижб у л г ийнэ х н ийэ рэгр vv ун ач ихдє х
є ня в
д агб айлаа. То лг о
й н
арааршинэз амг арс анб о ловчг уужа л г
ао лонт ойє вєлб олц асб оожз ун
ша ва
рша л б а аги хтэ йнг а днау гзамньх єндий нба руу нб иеэрд у гуй р ан
тойрчх єн д ий на дагто чоодз vvнх о йшо оэ ргэхт улс умынт є вєє сл ав
хоёрг ур ва нє р т є єх олт ойрууб о лго н
о.Хє нд ийд ун дуу ро гтлонг арья
гэхэдн а ма гша в арих, г vvрба йхгvйт улжо л оо чн арз vрх лэдэг г vйа жэ э.
Ха да
г тт о л го йнз vvнби еэрб о ло во нт ов онх адч ул ууа рвин ,ба р т а
ат а й
болох оо рма шинз vг л эха ргаб айхг vй. Ха мг ийной рд єтз амбо л
урагша ат vр жо р сонх ада нхя с аагн ур а ажз а
мз асахн ьа ши гтайбо ло хыг
аймагс умыну д ирд л агамэ дэжб айс а
нб ол овчз амз асаха арх єрє нг є
гарг
ажз vр хл
ээгvйлба йв. Тэгт
элсумынт єв
ийно йролцоочулуун
нvvрснийу урхайнэ эг
дэжа шиглажэхэл с
энтултой руузама
арє дє
р,
шєнє,євє,лзунгvйма шинд vнг
энэнява хболжээ. Ингээдvр
жил
шимтэ йэн эхєн
д ийн э
гбо лх адла
нт а
р иалантарьжа йламьта
н
нута
гл ах
г vйболо х
, vг
vйб о лхяса
агнур аажзамза са
хи хажилэхлэх
болжх єндийдид ээшижд а сса
но лонайлб ааха
нт vгшижб айла
а.
--- Тана
рчи
ньяажба
йгааньэнэвэ? Бо
хирсав
ааб
улг
ийнэхрvv
дvр ээдг
эжча
нга
ханхэ
лбэлто
н г
ойгоодусут
гажба
йса
нзал
у уэргэ
ж
ха рс наа
--- Юуг эн э
эє в гєнг у айг э в.
--- Энд ээсу са вчб ол ох гvй.
--- Яа гаад?
--- На адахч иньр аша а нб улг ийнэ ху нд ар га. Ма найн у тг
ий нх ант ээр
до рх арагдажб айга ач ул уу но во оныт э ндэ эсу са вда гюмг эжє вгєн
га ра араазаав. Хо ёрз алу уе рт оосо нши нжг vй.
--- Бидх аанаасу са ва хаамэ днэ эгэ вэлДа мби йнз эв vv хvрч:
--- Мо нг олооа лдс анд амшг у уд. Бу лг ий нэ хэндб ох ирюмо р уулж
бо л охгvйг эжд уул аа гvйюу? г эв эл
--- Бид нийэ н эша наг ах є д єєни йт ан а рынх ал тарша на гатайа дил гvй
цэ вэ рхэнюм. Ха р инт аб vх энс авс уул гаас ай ну гаажба й
жэ н э
ра ша а
на асавчб айг аа рай. Хэ дх он оодэ нэх ад анх яс аагн ура ахаар
ра ша а
нч ин ьу ламцэ в эрт унга лагб ол нод о ог эжє нд єрз алуут ав лахмэт
хэ лэ хэдДа мб ийнб иез а р схий ждэ мийлшо гшр о в. Хо ёрз алу ус а
в аа
дvvр гэжа ваадма й ха нє є д єєд амжл аня вах адньДа мб ийд ага няв ж
ба йс наа
--- Тана рэндз амз ас а ха ари рээюу? г эл ээ.
--- Ти ймэ эзамз асна . Яв а хз амынс аад ,у лсынх є гжл ий нт ээгб ол сонэнэ
ха да нх ясаага гаар тх ий с гэ жз айл уу лн аг эл ээ. Єв гє
нг арцааг vйб ол сон
эн эя вда лдб алма гд анд а хинчюма су ус анг vй. З а мынх анє вгєни йг
со нир хсо нянз тайх ар на . Тэг тэлх эд энх vнг азару хажэ хлэв. Дамб ий
тэ сэжч адсангvй
--- Бидо лонvе ий нт у ршэ нэх ав ийнг аз аро р ныгх єн дєжvз э эгvйє дий
хvр сэнюмс ан. Тана рчши йд сэну л сюма аг э вэлма хл агзалу у, хvн д
тє мє рца рилд а лайнг а зарт асх ий тэлц о хио д
--- Єв гєнг уайл усс ав даг т айг азару у? г эв.
--- Лу сс авдагчюуба йхв э. Эл энцх ул анца асаалх а йр ла
ншvт эжи рсэн
га заро ро ншvv д ээг э жє в гєнх эл бэл
--- Га за
ро рондс о хро орби ши рчшvт эжб а йд агша шнылх орг айшvv
дэ э. Энэша ши на р дт vмни йт архин дмє нчг vнз г ийшин г
эсэ нюмшvv.
Од ооб ол толб ур ханша шин даах айр тайх vнб а й гаан ьмє нт оогvйх э
рэг
гэжт арганза луух эл бэлДа мб ийс эртх ий жбу рх а нша шиншvт дэггэж
ор о огдохб ийг эжа йг аадд эми йлс ана аа л дав.
--- Таа й жс анд рахх э р эг гvй. Тэ рд огшинс vр хи йг а зрыгби дн омх тгоод
єгнє єгэжб аснэ гз ал уух э лээдг аза рт у нт а нх и йт элнvд эхэдх айлаа с
анд
vvр лэжб айс ано ло ншу в у удс анд рал да ннис лээ . Єв гєнт эршу вууд ыг
ха рж« Хє єрх ийэ нэа мь т адол онжил и йнт у рша жинт vжина мьд рахдаа
иймт vгшvvре рvз ээг vйюмс ан»г э жб о дло о.
Да мб ийє вг єнма р гаашє гл єєн ьз амз аса хаари рсэнх vмvvс ий нд арга
тай
ньу улзажє єрг а зр а
а рза мз асажб о лдогг vйюмб о л ову уг э жбо дож
са нажя вдг а ах эл эхс анаа та йи рл ээ. Єч игдє рн vху х ажб айс анх vмvvс
га зарухажх ий сэ нз ууха нд ааг а лт vл жх о олц айгаах ийжб айга а
бо л о
л т
ойб а йв. Хэ дэнх vнб ул гийнэ х э
н дх у вцасх уна раау гаажб айгаа
ха рагдахаа рє в гєни йд от орх ар анх уйл анз vр хн ьпа лх ий ж, є єрийн
мэ дэл г
vймо р иоо роо лгонт эдэ нд ээ рд авх инир ж
--- Эрээц ээ рэ эа лд санз ул бас гуу дэ ндэ эсз айл цгааг эжб айд аг
тэ нхээгээрэ эха шг ир ав. Юму гаажб айсанх vмvvст олго йє ндий н
га йханх арл а а.
--- Наадахч иньр аша анг эжт ана р тх элэ эгvйб илvv? Тана рд аанчяав?
Ар иунбу ла гминьбу зар та жо доо хо нши рг эжа лгаб ол ног эжє вгєнмє н
лх ашхира в.
--- Таэнд эх и йнл усс авд агньа райб ишб изд ээгэ жнэ гз ал у уєв г
єнєєр
да апаалав. Да мби йт эрд оо гт ойз ал уугт ашу ур аа
ро р оолго ж
--- Яанаг эн ээ . На с тайх vнэ э
рт огл ожб айх дааи ч
их гvйб ай нау у? Чинад
шигэ цэгтэйба йхг ээдд ахи но р оол гохг этэ лє нєєз а луун а в тасхийн
зайл жб уса дньvй мэ ншу у гил дав.
--- Юуб о ло о дб а йна а? гэхз ах иранг уйду уг а рахаа рДа мб ийэ ргэн
ха рвалго зг орц ага а
нз ал ууг ай хсаня нзта йх а ржб а йв.
--- Инже нер эээ нэє в гєнє ч игдр єєсх ойшб ид н ийго мог дожба йгааюм.
Са яна май гт а шу урд ажб а й хгvйюуг эжх альтц о
х иу л санз а лууг омдол
мэ дvvл э
в. Инже н ерз алу уин ээ мсэ глэно йр тожи р с нээ
--- Дамби йг у айт аа ма рха нс айнб айнау у?г э жмэ нд лэв. Да мби йнгдээ
ар чинд ахи нд ах инх арсна а
--- Yгvйэ нэч и нь... Ба лда нг ийнх vv юv д ээг эснээмо рино осоо
ша лавханб уу жи нже нерз а луу до йр то х
о дvй мжб а йсану л сг а
йх ан
ха рцгаалаа . Да мби йин же не рз алуу тайз о лгожх ацр ыгньvнэ рлэн
vн сээд
--- ЗаЧу луу нх vv х эзээир ээв э? г э лээ.
--- Биєчиг дє ро ро йир сэ н. Та на йхх єндий дн vvжи р ээюу ?
--- Тиймэ эх vvх ээ
--- Ма на
йхха а наб айгаав э?
--- Єнєєма р га ашг vйлнvvжир нэ.
--- Таныб иет энх ээс айнб и зд ээТа н айха нб vг дсай ну у?
--- Сайнс айн. Хvv миньч иГу рванб улаги йн хаах я саагн у р аажз ам
зас ахгэжир э эюу?
--- Тиймэ э, Да мб и йг уай.
Да мб ийн ут а гу снынэ гд ор ынх vvт эйу у лзс андаанэ гт ала а рба ярлаж
нє гєєталаа рг о мд о жба й ла а. Чу луу ныэ цэгБа лдан , Да мби йх оёрн эг
хо нхо р тт єржх арб а гаасvе р хэнє с с єнб є гєєдд анд а аа йлс аа ха лтя в даг
ба йла а. Ба лданг ийнд ун дх vv х от одд э
эдс ургуу льдс ур алца а ди нже нер
бо лсо нюмг эсэня р иах оёржи л ий нє мн є єсд у улда жб айжэ э. Чу л у
у н
дэ эдс у рг ууль дб айх даажи лб vрз у ных а аа мр алт аарир д эгб айс а н,
ха ринс у ргуу лиат єг сєєда жила л баньб ол жє гєлг vйх оё ржи лг э рт э э
ир ээгvй гДа мб ийс айнмэ дэ жб айв . Дамб ийн эгд о рынх vvх э дтэ й
уу лзаадб аярл асныу чи рб олvvни йгз адз агна жб айг аа дє єрг аза рз ам
зас уулнаг эжб одсоных . Хэ р эвт э рньб vт эхгvйб о лг о мдо хб а йл аа.
Тэ гээдс а нажб одсо но ох vна мь тн а асд ал д ланя ри хн ьз vйг э жбо до од
--- Хvvх э эхо ёулаау улз ьяг эв.
Чу лу уни нже нерє вг єни йгд агу у ла ннє хд єєсє єхо л дло о. Тэ рх оё р,
гу рванх айла асныб ару унт а йо ч ижс у ув. Да мб ийт vри йн ээ сэ э
бо гин ох о нца гаанс ор у ул тайг аа нсг арга жт амх ин эржа с аас на а
--- Хvv ми ньч ит єр сєнг а заро рн о оэ вдэжн ур аахг эжир ээюу ?г эв э л
Чу лу уни нээмс эглэн
--- Эвд э хчюуб айхв э. З амз а са хг эжб айн аг э
л ээ.
--- Энэх ясаагн у раажб о ло хгvйлюмс ан . Бидє вєгдэ эдс ийнvе э сэ н э
са йханб ул а
гша нд, х а йл аас, х а да нх яса агшvт энб ишир чє д ий
хvр эх дэ эшир хэ гч ул уугн ьчх є н дє жvз ээ гvйюмшvv г э жг о мд о нг у й
єгvvл эв . Чу лу унчг эсэнмэ дээо р со нца га асааэ хл энт а лну тг ий нх а агоо
vз эсгэл э нб олсо нбу л гий нх євє єн дб ишг vйд ээлт о гло жя вах д ааа а в
ээ жий нх ээvг эндо ржх ай ла асан дvvр лэсэ но л оншу в уудыгчvр г э
э ж
ба йсан г vй, на вчн а хиа гн ьчт ас ал жvз ээ гvйюм.Энэну тгийн ха н
бу лгий нэ хг у рванх а йл аасыгдо гшино н г онг ээдх авьт ах гvйбє г єєд
хэ рэвч у луушо р оогньх єн дєжцэ ц эгн ав чийньт ас алб алл ус ынх о р лол
бо лно. Ба ср аша анб у лагньх а та жши р гэ нэг эжд ээрvе э ссvс эг л э
н
ир сэнб ил ээ
. Тиймvз элб од олх ат у уб ар и мтл ахн у тгий ннэ рх vнд т э й
на стайх vний гг омд оо хгvйгх ич ээ на льбо лохэ втэ йхнэ э ра рг ала хыг
бо дсо нин жен ерз алу уюуг э жх эл ь ех эмэ энб одо жб ай гаа д
--- Дамб и йг уай... Ул со рных є гжл ийнша ардлаг ынд а гууг а за ро р но о
єє рчлє нс айжр у улжа шиг ла хнь... г ээду ч ирл ахг эт элє в гєнvг и йгнь
та слан
--- Тэрчт эг
э лгvйя а хв э. Гэ хдэ эз а а валх ясаагну ра ажз амз а с ах ын
ор ондє є рг азраарз а сажб о лох гvйг эжvv дэ э. Ал танд эл хи йа лг ын
чи нээ нб и шг эв.
--- Айма гс умынх оор о ндvvн ээ сє є рдє тз амб айх гvй гт амэ д нэ .
Хє ндий нб ар уунт ал ааря вд агз амч инь... гээдт а йл бар ла хг эт элДа мбий
ба сvг ий гн ьт аслан
--- Хя са аныз vvнс у гаарх єн ди йнз vvнб ие эрз а
мз ас ажб ол ох гvйг э ж
vv? гэ в .
---Тvvни йгч и ньб о д о жvз с
э нюма а. Тvvг э эрз амз ас н аг эхэ дб ар т аа
и хтэй.
--- Ба рт аас аад ааса йхг эжvv? Иймму нда гма ши нт р акт о
р то йу л сч ин ь
тэ рт о мт о мvх эрч у л уу ,с он дуу лд о во нгд орньх а мжт vрэ эдз айл уул д а г
юмби шvv?
---На р и йну ч ирб ий . Тэ ндз амз а сах адн аадз а хн ьх а гасє р тє єх и р ий н
га зрыгя нз лахб оло х о орх єр єнгємє нг єи хо рн о. Ха р и нх я
с аа гбо л
жа ра а дх анме трг аза рну р а
а чих валб о лохньт эр .
---Хя с аа гну ра аталэ н эр аша анма а ньх атажшир г эн эшvv д ээ .
---Ха а на а сд аа. Тад э мийюма ндс а на аз ов жб айхюм.
Єв г єнд у угар са нгvйб од о лб о лонт амх и аб аагиу л жс уус нааг а анс а а
ч улу ундэ эрт огши жvн с ий гн ьу н ага ажт vрий л э э д
---Би дмэ т ийнму нх а гє в гєчvvлб оло рчл онд э лх ий гбу р ханб vт э э сэн,
тvvн ий гх энчє єрчи лжб о лох г
vйг эжбо дд ог. Ха р инэ р дэмн о мт о йт а
н арб олба йга ль
єє рєєб vт ээ сэнг эд эгшvv д ээ .Заб ур ха нчб vт ээс э нб ай ,ба йг а л ьн ьч
б vтээ сэ ня лга аал га. Нэ гэ нтлб vр эл дэ жт о гтсонг а за ро р ныгэ вдэ ж
сvй тг эжо рх ио дда х и нб vт ээжч ад ах гvй.Чиб о гин об одо лто йба й на.
Эн эб у лг ийгх айл аа с ныё роо лоо су нд а рчб айн аг эжс ана дагб из ээ .Тэ р
ти ймб иш. Жин хэ нэу нд а рган ьх а да нх яс аан ыд о рб айг ааюм. Га зр ын
зє єлни йгд ага жх а йл а асн ых єлє єри лг ар чб айг а аюм. Ер є
є ст є рс є н
н утагу с аах айрл ажх амг аал жб а йд агма на йа рд ынз а ншилб о лг а нцх ан
уу лу сныл у сс авдг а аса й жб о лгоо мжи лсонюмб ишшvv. Чих арлд аа .
Тэ рз vг г vйх vvх дvvдбу л гий нэ х эндх ир тэ йх ув цс аау га ажба й на .
Ду рта йду рт айг азарб иез асажб ох и рл ожб айна.Энэх є нди йг єє рд vvр э н
х vнма ло лонжи лий нт у рша мь дар чи рс ний гч имэ д нэ. Тэ до до от а
н арынх ирз у нг агши нг эс эну сыгу ухб олжб а йнашvv д ээ. Мо нг о лх vн
б ул агша нд ыну сыгцэ вэ рт у нгала гб а йлга хг эжх эзэ энэ эсэ р х эмл эж
и рсэнт vvх тэ йюм. Ур с га лу сгvйэ нэну т агту сг э дэ гч а ндма ньэ р д эн ээс
чvнэ тэй . Энэб улагг о рх иши ргэжо рх иво лб идя а хб ол жб ай на? Ха та ж
vх эхх эр э гvv? Энэх а йл а ас, энэб ул агша н дч и ньа мь т айэ д. Тана р
амь дб а йг ал ьг эдэгби зд ээ. Ами йгньт асалб алvх нэб изд ээ. Хvv ми нь
ч иэ р дэ мно мт ойх vнс ай нт унга ажбо до оройг эжэ э. Чу л уунт vvни й
яр их ыгч ихт авинч а г нажс уухд аах єд єєнийжи ри йннэ гэнма л ч ин
єв гєн єєсий му хаан т а йvгс о нсо ног эжvн э ндэ эб од оо гvйба й с а нюм.
Да мб ийє вгєна авшигньх э зээни йма л ынх ой но о сх єєцє лд сє нб ич иг
vс эгчт аа руу ха нмэ д дэ г, vгя ри ачц єєнт о мо от ойт єл євх vнбо л о х ыг
Чу лу у нмэ дэ хб оло в ча мь др алынн ар ий ну ха ан ,б од ожц эгн эхт ал аар
х эний гчд агу улах гvйх э рсvv гvнз г ийб о долт ойб о ло хыгс а ялмэ д эв.
Тэ гээ дха риу ланх эл э хчvго лдс онг vй. Тэ рх оё рх эс эгз уу рби еб иеэ
ха ранд у угу йс ууц г
аа в.
--- Чит эгэ эдя аяг эжб о
до жб ай наг эжє вгє на суу в. Чу лу унє вгєн
ий г
зvр хши нг vйх арсна а
--- Дамб ийг уа ймин ьб иин гэжши йд сэнюмб ишшvv д э
э. Энэз vг ийн
мэ ргэжл ийну лсг азаро рныгн ьши нжи лжз ур агт єсли йгньг аргасанюм.
Тvvни йгє є рчл єхэ рхмэ д элнада да л гад ааг эвэ лДа мб ийс анааа лдаж
--- Тиймн ьчт иймлд э
э. Чиг а нца а рха а
н а асший дэ вг эж. Гэхдээт эр
зу рагт єсли йгньз охио хдо оми ни йт vрvvни йх эл сэ
нз vvнт а лаарзам
зас наг эжз vт гэсэнб о лчу чирба й хб айс анд а аг элээ.
--- Тэрт ух айя риадд ийл ээгvйюма а. Тvvг ээрз амт а вих адх ясааг
ну раас нааса р авд ахини хз ар
да ло рног ээдз євшє єр єєгvйюмг эж
Чу лу унх э лэв. Дамб и йду угарсанг vй, с vvмий с э
ннvд э эрх аржб айс наа
аа жу уханб осо жмо ринд оомо рд о од
--- Зат иймб ай дагб айжэ э. Хvv мин ьтєрс єнvvр ээну ра а
жэ вддэг
ан гаахайх эзээчб айг аа
г vйюмшvv г э
чх ээдмо р иода в ира нб єгбєг
шо гшл оо. « Тє рсєнvvр э эн ура
а жэ вдд эга нга ахайх э зээчб айдаггvйюм
гэнэvv? Энэч ин ьюуг э сэнvгв э? Нэ эрэнб ич иньэ нэн ут агттєрсєн
єч vvхэ нму уа нгаа хайньшvv д э э. Ан гааха йvvр ээо рх иодн исдэг
бо лох оосби шт vvни йгэээ вддэггvйби лээ. Бит єржб ой жсо нvvр э
ээ в
дэх
гэжvv? » г эхэ эст vvни йз vрхгэ нэ тх vчтэйдэ л сэжч имч иг нэнє вд
є хшиг
бо лло о.
Гvншє нєбо лов . Нє хєдн ьу нтажч имэ эшу угиа нна мд лаа . Чул ууны
нойрмє дх vрэ хши нжг vйс эрв э
лзэнд эмийлн а а
шц аашх є рвє
є нє.
Тvvни йса на анд«Тє р сєнvvр эээвдд эгангаахай» г эсэ нз эв vvнvгба йн
байно ржша на л га на. «Ма найн утгийнх анБал да нги йно н гироох vv л
тєрсєнvvр э ээ вд эжну т а
гу с а
аб уза
р лавг энэд ээ. Дамб ийг уайя ас ан
ухаантайх vнб э? Хє дєєни йє вгє
дч ин ьгаднаа сньх а раха дюуч
мэдэхгvй, б vдvvл э гх а чинюмши гба йдагн ьз євх єнг адна хє нгєба йх
нь. Ма найну тг и йнб уурлу удиху хаан та
й, амь д ралына гу уих
туршл агата йюмб айн а. Тэ днутагу сандаах айрт айб оло о длт vvндг ар
хvрдэггvйб ай жэ э. Ха ринvvн ийгньша шино вжина ши гл а жл у с
савдагтайг э жа йл г анс vрд vvлжму н хруулжб а йс анх эрэ г. Од о од элхи
й
дахинаара аб а йг ал ьх амгаал а
хг эжб єєншу уг
иа нб ол жба й на. Ма най
нутагх аринт єд и йлх vнийг архvрээгvйюмшvv. Бу лгий ну нд арг ань
vнэхээрх яс аанд орб ай дагб олхясаагн ураахаду нд арган ьд ар агда ж
шир гэнэ. Тэ гвэ лчэ н эсайх ану ужи мх єндийа мь дралгvйб олн ог эс
энvг.
Ма найс ума ндvvншигз ад г
айу стайс ахлагєв стэ йга зарб айхг vй.
Зєвхєнма на йс у ма а рчб арахгvйз э
р гэлдээх э
д энс умандчб айх гvйлдэ э
.
Раша анаасу ухг эжб vра лсх олн ут
г аасчи рдэ гшvv д ээ. Бу л
аг
шир гэ х гvйюма аг э хэдр аша а ныч ана рньє єрч л є гдв єля а на. Бия ах
ёстойв э? ... Дэ эдс ур гуу льт єг сє жз амг vvр ий нин же не рб олч ихо о д
тєрсєнvvр э
элэ вдэ хб о лждэ э... Ул с ын хаат є лє єг эс энч инс а наагми нь
ман айну тгийн х ано йл го хб из э э. Бия мард ур аа р а ах ий жба й гааб иш.
Ай мг и йнт є
вц аа ши лбалу л сынхэ р эгцэ эгх анг а ху у рх айнvра шг ий г
єндєрб а йл г
а хадэ нэз амма шч у халvvрэ гтэй. Да мби йг у айнхэ лдэ г ээ
р
хясаа н а асз vvнт ал аа рз амз а сах а дчб олнолд оо . Да а нчихз арда лг арч
олонх о но гийна жи лб о л но . Яа в чт vvн ий гз єв шє є рє хгvй. Юу т а
йчг э
с э
н
мар га ашт эрх ав ийнг азр ыгн а рий вч ланvз ье.
Yн энд ээб иэ нэз амынз у ра гт є сє лх ий х э
дх єн дл є нг и йнх vншигб айс а н
миньт о ог vйюмб о лл оо. Хя с а аныз vvнт алаа рз а мз ас ьяг эжн эгу да а
саналг ар гаха дх энчдэ мжэ эг vй . Тэ гээ длє нгє рс є н. Хэ р эвя ага ад
тvvгэ эрз амз аса хша ард ла г ат айб айнав эг ээдлз vт гэ сэ нб ола рга
байс анчба й жмэ д нэ. Одо ог аза рд ээрн ьня гт л а нvз эжт ооцо огар г аад
хєєцє л д вє лдэ мжи жчмэ днэ . Хvр ээ лэ нб айга ао р ч ин, б а йга лиа
хамг а ал ахт у хайх у у льчг а р с ан . Ми ни йс ана лыгх арму йх раард айр ч
няца ах г vйб изээ »и йнб о до о дт vvн ийс ана ат vрчг э сэна мра в. Эр г эн
тойр о нна мг vмг аг цхvv х ээ р ий нч є лє єтэйс ал хилvлмэ дэ г
х энс эв э лзэ н
vлээн э . Чу лу унб аа ханх эв т э жб айг аадн о йрньбvрх у л жс ант улс э мх э н
босо жма йхн аас ааг а рла а. Да мб и йє в гєнийз эмл э сэ ндс эт г
элз овнин
май хна аб улгий нэ х ээснэ л э эдд оог уу ра вчра нб а р ьжбу ла г
тх ама аг vй
юму г а ажб о хир ду ул жб о ло х г vйг эжн єхєдд єєз а хи жэ э. Ня лхн ого о ны
содо нvн эрх анх ал жо йр ол цо о хо нл у глийнх а рл а хха й л аа сандо лон
шу вуу дшу лгана нжи р гэс ээ рлб айв . Чу луу ншу в у уд ынжир гээни йг
сэтгэлд о гдло нч аг на жб айс на аг орх иє єдя в ла а. Ор о йт о жг а рс а
нс а ря г
лг урв а нх айл аас ныца ана асг эр э лг эгэ эца цру ул на . Го р х иных є
в єє нд
ирвэ лс а рн ыг эр элу сан дт у са жмє нг єну т асмэ тца й ра нжир элзэнэ .
Чулу у нг о рхин ых є в єєндс у у жжир вэгн энмя р ал з аху сыгс они рх он
харав . Усх олх олх ий нб ур г ил жт алс арану рс га лс ар анд авхихмэ т
мэлт эг нэ н э.
Чулу у нб агад ааэ нэг ор хи ных єв єєндх ургах ариу лжя в сна аду рс ан
санав . Ба сса рныс а ру ул дс а а хни йл vvл э
хг ээдб о гин о хо ншил бvvр
барьжа йл ын хаах vvх дvvд тэ йх у р гаат у угаадин э э жшу у гижя всанн ь,
хурд н ымо рь,у наа дх єнди йнз vvнб ие эру р алда жб айс а нньс аях анмэ т
санагда на. Yvрц а йхд єх сє нб ол о лто йх айл аа сныт эн дэ хшу ву уд
жир гэ хньу л амо л шр ов. « Биг э мгvйэ нэо лоншу ву уд ынvvр ий гэ в дэх
ньд ээ . Хя саагну ра аха арлб vг д э эрvр гэжа лгаб о лноб из ээ» г эж
бодо х о оси хлг эмх ийжб уймэ тб о до гдов. Су мынб а гас ургу уль
тєгсєє да й мг ийнд у н дс ур гу у л ьда ав аар аах vр гvvл энэ нэх я
с ааны
ємнvvря в ахадмє нло л о ншу ву у джир гэжб айс а нб ил э э. Аа внь
шу вууд ынжир гээ
ни йгч агна жя вснаа
--- Буянт айс айханн утагшvv. Ма на йэ нэталнутагтvvнши гсайхан
га зарх ааначб айх гvй. Ми ни йх vv эрд э
мно михс у раадтєрсє
нну таг
таа
бу ц а
жи рэ хэдхамг ийнт vрvvнлэ нэшу вуудынжи р гээтосношvv дээ
гэжхэ л сэнюм. Тvvн ээ
сх ойш Чу луунхvv а ймгийнд ундс ург
уульд
ца аша ани йслэ
лУл аанба ат
арх отодд ээдс ург
уульдс уралцажба йхд
аа
на марн ьэ дгээ
ршу ву у
дынжир гээнээ рvдvvлжх ава р
тньу гтууланолон
жил ийга р дааорхис онб илээ. Єчигд єро ройэнди рэхдээхамгийн
тvр vvнт анилшу ву удынх аах єгжил дєнжи ргэ
хийгс онсожс эт
гэлн ь
их эдд о гдл о
нх єдєлжб айс анюм.
Тє р с
єнну т г
ийнн ьцэ нгэгс айх а
на гаа ртбиесэтгэлньх єнгєрєнунтаж
хэ втэхий гх vссэ
н гvй, дорнот энгэрий нх аяацайварт а
жс арныг э
рэл
бvд г
эрэ нб айгаагЧу лууни нже нерс аяла нзаа
ра а
дма йха
нє єд
єє
аа жи мх ана лхахдааДа мб ийє вгєни йvгvеvес анаандн ьоржз овоос
оор
ба йла а
.
З
уныада
гсарг
ар ан
гуутГу
рва
нбу
лагий
нх є
нди
йхєнєєрт
ийшээа
мь
т
эмцэ
ннvvц
гээ
в. Хяса
агдэ
лбэ
лжзамзас
саныда
раах
анбулг
ийнус
ба гад сааро йр мог хонб vрши рг эжээ . Ай лу у дн vvсэ эрз є вхєнДа мб ий
Ба л данх о ёрын хvл дэв. Хо ёрє в гєнг орх иныэ р эгб ул андт асарчvл дсэ
н
ба лг ау саарх эдх о нога р гац аажб аснэ гх у д агу хсана вчт эрн ьшир гэс
эн
ту лнэ гэнз эрэга ча алав.
Да мб ийа ча алч их аадб у лги йнэ хє єдя вл аа. Энэжилх єнди йдо лигтойч
єв су р гасангvй. Ал ьх ав ра асол о нма лдид vvл с ээрбvру л аанша лдан
га зарб о лжэ э.Яма рчг а нт айжилХє нд ийи ймє всно гоо гvйб ай хыг
Да мб ийд ал анх эдэ нжила мь др а хдааvз ээ гvйб ил ээ. Тэ рб єгбє г
шо гшс оо рб ул гий нэ х энди ржмо рин оо сооб у ужх ар ав. Ар иунт у нгалаг
ра ша а нб улагмэ л тэлз эну н да рчба й д агг аза рньнvд ий гньу х аадх аясан
ав ар гато ма мь т ныу хар х айши гха р л анх vн хий хн ьнэ на ймшиг т ай.Зам
зас ажб айх дааЧу луу ни нже нерб улг и йнэ хи йгд арс анз єнд єєни х
чу лу угз єєлгє жцэ в эрлэс энб оло вчнэ мэ рб ол оо гvйюм.
Унд ар гах авьду с н ыд уса лчvз э гдсэнг vй ,з євх є нх уу райх аршо роол
єч vvх энт єд ийх є дл єхс ал хин дб ужи гна на. Гу р ванх айл аа сньмє чир
шил мvvс ээт эср э лт эдт аст айру улса ну ч ирб ар аас vрн ьча лгабо лж
мэ ндvл д сэнц є єнмє чирньх ата жх vр э нє нг єт эйб о лжэ э. Дамб ий
цє хр єнгєєб а
р жбу лгий ну нд арг ыншо р оогг ар аара аа яар ханма лтав.
--- Да мб иймин ьна адха ара ао ро лдоо де рн эмэ р гvйг эхд у уга рахаа р
их эдц очинэ рг эжх арва лБа лда нє вг єнз огс ожб айв. Ба л дан
мо р ин оосо об уу с а нчvг vй
--- Яв ьяда а. Ач а ах олдч и хло ог эв.
Ха данх я саагн у р а ажз а сса нд ар данз ама ара ч ааныма шинт оосх ад аан
да вх ижє нг єрл єє . Да мб ийт vvн ийх о йно осх а рс наа
--- Са йханз амбо л жэ эг ээдмо р инд о омо рд л оо.
--- Гэ сэнчэ нэс айх анє гє ємє рну тагмин ьэ з гvйр чо рхиг дл оод оо.
Мин ийлх vvг и йнх ийс энн vгэлд ээг эжБа л да нг vн згийс ана аа лдан
єгvvл эв. Да мб иймо ри од а вирч
--- Ха анаа сд ааБа л данми нь. Чу луу нх vv чз vvнт ал аарз амз ас ахг эж
ихмэ рий сэн. Ул с ына жи лч уха лб ол ох о орэ нэх эсэгг аз арє г
є рчг андах
ньюучб ишг эл э э.
--- Ир эхз унх аа н аз уснад а аг эжБа л да на су ув алДа мб и йду угvйя в ж
ба йс наа
--- Ха ринэ эх єє. Хє шє єт ий нху дгий глб ара ад ах аасє єрз а мгvйб оллоо
гэв.
Хо ёрє вгєнх айл а а сныдэ рэгдvvрє нг єр єхдє єз vр хє вд єнх а рав.
--- Ха йл аасми ньє вгєрч ээ. Од о оу сч ийг гvйб о ло хоо рмє дх є
нх атаж
уна наби зэ эгэжБа л данх элэ в.
--- Тэ гжлт аа рн а. Єд ий дц элн о гооно ор ооб айд агна вчна хианьх vрэн
бо л жх ата жб айна. Ир э хжи лчл авц эцэ глэ хгvйб из ээг эжДа мб ийма ш
гунигта
йє г
vvл э
в.
Тэрхо ё
рнvvд лийнхэ
эх ойноосшогшу улав. Хє лєє
рх єглєрчбайдагєвс
ногоотойхєндийдмо рьдынтуурайгаарулба рт оосбосно. Хатаж
шир г
эсэнгорхиныс айрхєндийур у
у данцай ра нхарагдахньнvд энд
хvйтэнажээ. Хоёрєвгєнявсаа
рнэ гэнхєтєлд ээргарчир э
эдэ р
гэн
харвалэрдэ
ни йнєнгєєргяла
л з
анб айдаггур ва нх айл
а асньсvрс vлдг
vй
харланёрдойж, ног
оо ронхєхєр
чб айдагуу жи мх а
нхє ндийн ьцайвар
цагаа
нбо лжє нг
єа л
да а
ду ла
аншо роот оосбу жигнанх ийсэжбай с
анд
хоёрєвгєнгvнзгийсанааалданцаашг элдрэв .
ЦЭДЭВДОРЖИЙН БАЗАРРАГЧАА
Зохио лчЦ. Ба за
рраг чаа1937 ондАр-ханг айай
мг ийнЭр д энэма н
да л
су
мынну таг тмалчныг эрб vлдтєржээ
.
Баг
ад ундсу рг
ууль, 1962 о
ндУл сыни хс ургуу
льт єг
сжэ э.1960 оноос
ур
анз охиоло ро
лдо ж«Ца с
ту улынцас», «Тамирынч улуу н», «Галын
илч», «Цэцэ гтнуурынцэ цэг»зэрэ
гєгvvл лэгтуужийнт vvв эр
хэ
вл vvл жээ.
УЛААНХАДНЫ ЄВЄЛЖЄЄ
Хурга
ндаацадт
алхєхєє
гvйб
ол
Тєл
гєндєєма
йлдаг
(Хо
ньчдынхуучяриа
)
Элє гvvл л эгтуулн ь«Ха мхуу лхал за н» чюму у, «Тєлгєнс уур ь»гэжнэр
єгчб ол охба йлаа.
Чи нг этэ л, Хєхчул уутхэмээхх аах ол о
о сбарааньдvн хий сэн, майхан
хэл бэрт эйа ва
ргаца г
аануулынн эгэна мбо лохУл аанх адныє вєлжєєг
vзсэ нээ сх ой
ш, ма лд ага
санх vни йму улыннє мр и
йгт vши хн ьт vмэн
зєвє єг э хб одолэ зэмдэхболжб ил ээ .
Зэл vvд шир сэнтэрн ут
агусо доочг э сэнб уй
дх э вэ
эрээнлб а йнашvv дэ э
,
гэхдэ эт э
рн ута
гу снынэрээрє г
vvл л э г
ээнэ рлэв.
Хо н ьчи нСа ндаг
ий гямарчюмныс vvл ийглму шг ихаасб иш, а всаар
хvн ээсу р ьдажхє дєлнєгэжб айхгvй, д от у
уру ха антайа мьтанх эмээ
лцэх
ньб ий.
Гэт элх ал ууннамр аараашаха мб айх а дт э
днийхс єлх є
є н, н
у тгий нзах
гарчб у йдну т
гийнб элчэ
эрус наах vр с
энб айлаа.
Тий но т ор ло
но до хтухайга
аСа н дагэ хнэрхvvх э ддээлд уул гасануу
гэх э эсбиш,хэ нт эйчз єв ши нх эл элцс энн ьvг vй. Энэньа ана йхан
тvvн ийд о ту уру х аанчба йжбо лно .
На мр ынх уу чаа ртэ нг эрх анга йчо л онх о но гб ур гажб у дарчСа нда гийн
сэ тг элчо л онх он огдэ нсэлжэ э.
Эр гэхд єрв єну ли рал дмє н хб ург илжба йд ага санбу ла г, шандб ол г
он ы
ус ,н ама рз уныз а агаа рг азрын хааг vнр vv х ав аншу ргаж, на ма рэ ртг э
гч
ньх эдх эдд ах инца сда рж, хvйт нийэ рчча нг арч ээ. Єгл є єор ойдх ээ р
га да аяв ахадн ьу снышу вуудду уньду у лд ах аа сб иш, б ие
ха р агдахаа ргvйд ээг vvрн исэнб уца жб уйга жи ха дх vр т элн эглб иш. Эл
бvх ний га нзаа рахб vрСа нд агийнс э тгэлд э нс эл нэ.
--- Энэт энг эри йнб айжб айг аагэ э! Нэ глби шд энэд ээ! Тэ гтэлб иг эдэг
хvнн ийгэ ми йнэ нэо лонз уу нт єлєгт олг ойг о ор оох ариу цаада вчих сан
ба й дагх эмэ энг анца а ршог шр он, б уд арчб у рг ана нб уйу улсынз у лай
шир тэнз огсдо гб а
йл аа.
Чи нг ээ
днэ глє гл єєс у урьт єлгєєт у ун, х о ёрн ох ойг оод а гу
у ланє всни й
сє л, у с
ныт ун галгий гзо рино дс онх эр эг.
Арт алаар ааши вэрихо йх євчvр гэл жи л сэнХє хч ул уутх эмээхд а гши н
уу лн аранэ эвэрт алда аол она мс уг атай. Хє хч у луу тына мс угаб vх нийг
да мжиня вс аарз улс а рынэ х ээрУл а анх а дныє вє лжє єх эмээхг эрх а дны
нє мє р д
є хх у учи нє вє лжє єндс у урьшжэ э. Нэ гэ нvд эш, х о ниных о оза хад
хэ вт эжб ай санх о ё
рно хойньб у уцн ых єлр vv ч имэ эр хэ нх уцса наашу р
шу р хийна лгаб олов . Уд ажт єдє лгvйно хо дбо рг оос оор, б а
р аанмо рьтой
хvна йсуй. Ур жиг д а рхани р ээдя вс анма лынб агаэ мчб айл аа. Багаэ мч
мо р ин оосо об у унгу у таа:
--- Та найэ н э« Ас ар» « Ус ар» х оёрч ин ье рн ьа мь даарми ньид эхнь
ээ! г э с
нэ э:
--- Биэ нэнэ г
дл ий н« т ахар» юмб ол сонх о йно, т ан ьдлхэ лз ал г
у ул ах
гэжг аз
р ынму ха ртх vр чя вна.
--- Ээх алагг э ж! Яма рчх олг азарв э? Та на йэ нэє єдчё стой« б у рхны
»о р онюма а. Бэ лр vvгэ эц ася ма рихг э э! Уу л ын х ааэ хє є
дє гсєхб vр
ца сньни мг эр сээрэ н ди р эхэдб ар аа нша ху уюмг ээ ч! Ха рца снаа с
му л труу тмо рин ых є лх vртэлх єнгє рєєдя вч ихюм, э нээ этэрэ ээ эгэ ж
яр ьс аарба г аэ мч, о т рыншо вгор ынє мн єир э эд, х о ёрє в дгєнд ээрээ
хо ё рг а
р аар аат у лан, шо вгор ынvvдэ эрмє л хє хша х амо р оход, ху ур а
й
гишvvн ийо чч адпа дду угаранх алу уд vvг нэ . Гэ рх а днынє мє рд эх
та лынч ин ээ нх а ша ан ыvvг ээ рт vvг ээрб иеб ие нэ эvнэ р л эн
шє ргє є
цє лд єж, х оор онд оомє ргєл дє жба йс ант єлє гнvvдх vни рсни йг
со н иу ч
и рха хмэ тэ мч ий нх vvр эгх є лсб о лс онмо ри ныз vгх ошу урна.
Хє хч улу утыно рой ншив эри хо йх є
в ч,з улс ар ыно ро йнжа в а
р т
са лх инаах vvг эншу у гис аарб айх ад, Ул а анх адныє вєл жє єнєєб ар агн ь
ог отоныс ах алх єдєл гєхс алх игvйа гаад, х агдє вс, ша рн авч ис,х о нин ы
ша рб ууцн ыши в эршив тэ рх анх а л
н а.
--- Тєвє єся в аах vнг эвvv дэ э! Ма рт чиха адба йна.
--- Уу хай! Очи жо ч ижн ад ааря ахн ьюмб о лоо!
--- Хэнмэ дэ хэв, д ар гана рлт а нынэ рийгх элээб и з.
--- Ар айчд ээ.
--- Чух алх vнг эс э
ншvv. Тэ рх vн дт аныгє єрийнх є єа жилб одолх оёр ыг
нэ гднэ г энг vйя рьжє г є
єр эйг эжх э
л vvлжб айн аб ил ээ.
--- Уу хай, Бу р уух ойшо о! Биюу г
аая р
ихб олжб айнад аа?
--- Юу г аая ри х аає єр єєлмэ д эхэ эсб иш ! Билх элг э снийн ьх э
л э вэ э
ба рж. От рыншо вго рти йня рил ц ажб айгаад, ба г
аэ мч ий гмо рд о хоо р
бо сох од, Са нд а гчн охойг оох ор ихо орг арав.
Тэ рх оё рыгг а да гшг арахадо тр ыншо вгорд ах
ьбє єрньч асу лаа н
бо лсо нз у ухных оё рэ тгээдэ дс а яха луунц айу уга адт авь сана яга на ас
уу рс авс анхо ц р ов.
Са нд агэ мч ий гмо рд соноо сх ой х но, хони ох о
т луу лжя вахда а:
--- Зааб а йз, т эрир эхх vн дч иньюуя рьдагб ил ээ! На даасе рюу
ас уудагюмб ол? Ар айлн эг дэл дх эзээо рс онб э? г эжа с уух г
vйб ай гаа
да а? Тэ г вэлн эг дэлдб олбо ло р ох г
vйюмс а нгэжн утагг улса нн vvж
яв снаая ри хб о л ношvv д ээ. З аа райчт иймюма су ухгvйб айлг vй.
Зvг ээрло то рх и йд эгт ухай гааля рихюмб айгааб из. Уу лньбич и нь,
эн эх анг айну т агтаао торх и йн эг эдэгvг ий гд уула адд ургvй цэжб айл а
а
шvv д ээ. Хvне рн ья марчюмыгб ие эрээнvз э
жб а йжлу хаарахюм.
Ха нгайчб ай, г о вьчб ай, нэ гэ нтлма л
ыго лонзу у гаарньс уур ил д аг
бо ло одб а йг аах ойно, о торл охг vйлюмбо лб айд г ийньб ар наг э сэнvг
гэд гийгбиє нг єрдє гжи ллмэ д лэ эгэ эдлэ х лэхvv! Тэ рньлз євб айх !
Нэ нял анг уя аэ н эб агама лыго л онз уу г
а арньс уур ил санг азару у?
За авалло то рх ий жт а а
рна. От ор л
о хыго торло в, н утагу саао л жч а д в
ал
лvрн ьг а рна. Ма найэ н эХє хч у луу тынє в рийна мс угууда р г
а гvйл
ма л тайх vн ийну та гшvv . Ха рлд аа. Эн эу улыннє мє рнє єлєг, у с
бэ лчээр и йг! Эн эу ул ыннє мє рма найх э
д энт єлий гби тгийх э л,
нэ гдли йнс у ур ьма л ыгц а сжа вр аасх аахд аалх аанаг эжя ри ху у? Ин г
эж
чб олохюмшvv .
Ма найэ нэх анг айх андэ нд vv у л слд аа. Гу рванє р тєх vрэх гvйша ха м
га зар, иймє гє ємє рну т
агб айх ад, энэр vv от о
р ло одир эхгvйлб айг аа
юм. З ар и мньо т орл оног эдг ийгб уу цар ил жихт є ди йхн єєра мх аага а д
єн гєрдє гб о ло лт ой. Уу лн ьо то рл о
ног эдэгч иньма лдб о ля алтг vйс а йн
юм. Ха р инэ зэнх vни йт ух ай дб о лтий мча марх ана жи лб ишдэ гэ э.
Хє хєєє вл ийнх vйтэ н, харц ас ныжа вартэ згvйхэ э рт авт о хьму ута йб ол
зу тарчг vй цэ хб о лол тойюмг эжир ээдля рив алє єр ийг єєдє вий лг єсєн
бо л охб ол о ву у ? Са нда ги нг эжб одсо орх он ио нх отлу ул ж, о рой
тє лєгнvvдн ьб ар алгvйvл дээс эншvvгх амжб єєгнvvл эв . Чи нг ээда яга
хо о лид эх э эршо вгорт ооо ртол, х о т
о ндн ьнэ гэнт єлєгх у рганд у угаар
ца нг инанма й ла в. Yд шэ эрх vнир ж, басчба газ э
р эгс ат аар аада вснаа
са яс анав . Тэ рх vv х урга нд у угаарца нгина гчб о л« х амх у ул» х ал зан
мє ни йгд у у га арн ьт а нив. Ха мх уу лх алзано ройн хооvмх vvши йга цаг
ал да лгvйн э хэжба йгааньт эр.
Ху рган д
а а,є ргє хєдх а мх уу лшигх єнг єнба й сант эрх ал з ант єл єг, ор ой
хо тл ох,єг л єєб э лчэ эрлэ хий нх ээvе сх адныа тгах єеє, та р ваганыз vсэм
хо д оодид э жс ур чээ. Са нд агг ада гшг арч, жа алт эжэ элх ормо йл он
хо тр уугааа лхл ав. Ха мх уулх а лзандє глєєо р ойныхн ьvмх vvши йг
єгє хєд, о р и лоох арх vз vvт, г увша ах унда нг ээдх ажу у г аасн ь
шо мб одожс у рс анх эдх эдэ нча мь танб ий. Тэ дэндб а сх увий гн ьа вчээ.
Тє л єггэд э гхvvхэ дши гг ор ьдо мт гой, баст унир хууа мь т анб ол ох ыг
Са нд агх э д ий нс айнмэ дэ ха жэ э. Ха мх уулх алзандvмх vvший гн ь
єгє хдє єєнє єхх ишигх vр тэжс урс анх эдэдх увьх vр тээхг vйб о л,
бэ лч ээртг арс анх ойно о ,єд єржинма йл анг vйжмэ д нэ. Ерньн ял х
амь танб ол гоных vнэ эсюмг о рьд охына гаарнэ ггэд гийгСа нд а г,т єлгє
н
су ур ьа в
с н а асаах ойшбvрчс айну ха арахб о лсонх э рэг. Тvvни йг
тє лєгнvvд д ээт э жэ элийгн ьє гєє дэ ргэхэдvд ши йнжа варт асн яс
ха йр ч,дээ дт энг эртє в ли йншє ни йно доджир эвжу рав хий нба й ла а.
Хо ттойх о ньньз єєлє ня р аглаж, Хє хч у луут ыно ройх vvг эншу уг их а
ас
єє рч имэ эимэ эг vйх энб айт ал, хо йтшилх ад ныч игтэй, vнэ гг аага лах
мэ тд у уга ру утх оёрно хо йнья а жд уугvйб айх авгэс энши гд у ра мжх а
н
хє вх євх у ц ав.
Нэ гму уа нч инг ава рvд э шб vхэнт ий нд ууга рдгий гх оёрно хо йн ьб ас
эзэ нши гэ эс а йнмэ дэ хб о лсо на жэ э.
Са нд агє д р ий нх єєу тажа лсанг анцма нуул ыгэ дб адх ийх ,эн ээт э рээ
гэс ээрмич и дма р алд ээрх єєр сєнх ойн ох э втсэна вч, н о йрньс эрв элзэн,
дэ гд угг э сэ эрн э лээну джэ э.
--- Оч ижо ч ижн ада аря а хн ьв э?
--- Бу рханг vйг а зарб у мб аг ал з
у ур наг эгчийнvл гэ
рб олжб ай нау у?
--- Ти ймлбо л жб айн а.
--- Зов моо рюм.
--- Од ооя аяг эхэ в. Ну тг ийнх аан эрий гбо до хоо сбиш.
--- Зунчб а й, євє лчб ай. Нэ гэнтлма лыго лн оорн ьс у у рил да гб ол сноос
хо й ш, от о рх ийх гvйюмбо лнэ глца гтму у гааvз эжт а ар на. Биэ нэл
бо д лыну ч ирэ ндин гэ жя внашvv д ээ. Тэри рэххvн дє є р ийн хє єэ нэ
бо д лыгг а йг vйс айня ри адо р хиху у? Эн эч лэнг ээрэ ргэц vvл сээр
хэ втс энээ, а шг vйнэ гмэ дэх эд, ов оод угх ий гээда вс анб айв.
Га лынз ахадо р хис онх ув ин тайу сч асч ас хи йнх агах єлд єжб у йч имэ э
то вт о д хонд уул дахн ьvvр ий нжа варч а нгар чб уйнт эмдэ гг эдг ий г
хо нь ч инс а йнмэ дн э. Тє д є лгvйб ууцн ых єлр vv vх э ро го тн од у уд у у га
а
ав ал ца ншив ши хмэ тду уг а рчэ хлэхн ьчмє нє єхє нvvрт эмдг э рч
ба йг аа гийнд ох иобо ло й.
Са нд ага зар ганнэ х и йд ээ лн є мр єнга да аг ар ч, о дс ар, т энг эрх а нга йн
ба йца жиг л анс эмс эма л х л аня всаар« мо р ьх ара ад» э рг эх дээх эда хин
хи йх ийх а ниал гав. Чин г э хэдньє всн ийх аша анд ахьмо рьн ьа я арх ан
шил г ээ ж, мо р инын ьх єл дх є лдvv хо мо о лт о рт о рт оржи г ножду ул дав.
Ємн єт э нгэрий нх а яаг алу л аана арх яр хагл аж, шє ни йн хє єд vн да ни р
чи мэ э гvй хэ нб олсо нХє хч у луу тыно ро йнмо дх vvг эншу угижэ х лэ хнь
єє ри йнжа варс а лхин, и хх євч ийгно йр но осн ьс эр гээвб ол олт ой.
Ба гаvд ийна лда д, б эл чэ э ртх єн гє
нт э р эгд ав хи нир эв. Ор логчда р гань,
зу рага в дагюмэ нг эр тэ эс анжг ану улса н, ша р анг уйз ал ууэ ри йнх а мт
яв на. З алу уэ р, Са н д ага а с:
--- Хэ д ий до то ртг ар с ан, х э дн vvг э
э дба йна. Хэ дэнх онь т ойв э? Хэ дэн
то ннє в ст эжэ элтэйв э? г э жб аахант о от эмд эгл эжа ваа д, х ар ан да а
ца ас аад алдх ийн гээ, ца гр у уг аах а
р аа д:
--- За, Тао до омор и нд ээ р ээмо рд доо. З ург ий гч ин ьд ар н а. Со ни нд
та винаг эжб огин об о гин оє гvvл бэртэ йvг ийгх о йнох ойн оос
да вх ц уу лав.
Са нд аги йгмо рд он, х он ин ых о оца адз а хаа ро р жя вах ад,з а лууэ р,
хо нин ыхн ьнє гєєт ал а арч єрє гч єрєгшо гшин, б айнб ай ня вга нс уу ж,
vеvеу р аг
ша ах ойшо оэ р э гцэ н, з огтус амя вс на а, Са нд аг ийгх vр ээ ди р!
гэжда ллав. Са нда гий гдэ р гэдэ эо чтол:
--- Ах аат анын а аду у р гая а са нс vргvйюмб э? Иш-ш, х анг айг а зар
ба йнад аа! х эмэ эни л тг о л о нгу йаяс аарvг лэ эд, мє рєє
ха вчг а схийл г
эх эд, Са н д аг:
--- Энэшил бvvрvv? г эжа ма нд аасул х анг vн г энэ хэд, з ал ууэ р:
--- Ти ймэ э! Ур тха нши г...! гэжх элээ д, мєнє єхєнх оё рг ар аа
са рв аг асхи йлгэ н, д алмє р єєх ав чга
с хий лгэх эд, мє нєєхз у рага в д агюм
ньт ар х ийн, э нг эрий нхньт овч ийгх ав и ранс ан жиг на хад, Са нд аги йн
хо нин ых ээ рийнч ихх ул ма гас хийнб ие эху р а анvр гэхч ээа яда в. Са ндаг
мо р иохє тлєня в саар , нэ гэ нс ах лагдов ныє вє рх єндо чин ., мо ри о
амг а й вч лант ав иад ,б ар ааньу л аму ла мжижг эр сээ рб уйх єнгє н
тэ рэг ни йх о йно осши рт э н:
--- Уу лнь . Аха а! Аха а-г эжг vй жн ис с энх є єрх єна а шт а йх vv юмс анж.
Ха рса арб а йталц ар айн ьх єєх єро ргинц онх и йг оодл аво ро нс у ури н
га зарє счє н дий сєнба йжт а ар нах эмэ энб ол го ожс уу в. Ти йнс уу тал,
дэ лх эни дэ эшил жб айс а нс vр ги йнньт энд ээсх ур ганд ууца нг ин а н,
б
одлыгньт
асл
ав. Тэ
рб о
лє нє
єххург
анда
ацадт
алхєх
єєг
vйха
мху
ул
х
алз
анмєнболо
хыгх оньчиндуу
гаа
рньанда
хгvйт
анина.
З
О -БАЙ- ЖИНГИЙНБАТТУЛГА
Зохио л чЗ . Батт у
лга1919 ондСэ лэнгэа ймг ийнХу шаатс умынну т а
гт
тєржэ э.
1965 - 1967 о ндМо сквадут г азох
ио лынд ээддурст є
г с
жэ э. 1950 иад
оноосу ранб vт ээлэ
ээхэлж«Тє вши нт є
гс», «Ерє
єл тучрал», «Ший нэн
дуулжб айн а», «Уяханзамбу ут
ив», « 785 дээр»єгvvллэг,ту ужи йнн ом
«Хєхт э нгэр »р оманбичжээ .
СОРГОГХYМYYС
... Мо т о цик ль... Мо тоци кль... бар иарай, т эра р ынхньб ариу лыгг ялг
ар
х є хэдэ эрб vр чи хс энмот оцик ль тэйх vний г... Аа! ц ус... тэрс уудл а
а
а в чихс а нМ--72 - т ойх vний г...
Тvмэ нх алу унд аад эврээду р дшє н ийхєєбо л со ня вдлыгя рь жб айгаа
б о лолт ойг эжє вєрд ээрээби чги йнх ав
та ст ав и адТvмэ нг ийнд эр гэд
с у угаас эргий лэ хий на х мадГа р ьдТvмэ нг ий нт аса ньс
а нн vд, ч ин э
рсэн
н vvрр vv ньшир тжэ э.
Су вил а гчЖа р галх араа гааГа р ьдє єда а
жимх аншил жvvл ж, т ийм
б а йна, Ша рх ных аах алу ундд э мий рчба йна.
Эг эмни йньд орс vрх ийг vнх у т галсанюмб ил э эгээдТvмэ нгийн
с у ганаа сх а лууных эмжvvра вл аа.
--- Ал ьв э? хал уу ннь...
--- 40 б айна, т vр vvн д41 ба йса нюм. Та риа ну у дх ийлгээ дх алуу ннь
б у урчб а йхшивг эжс у вил агчЖа ргалхэ л эв.
Єв чтєн vvдд эми йлб иеб иер vvг ээх ара
нТvмэ нг и
йно гцо мх vнд
а мь сга л ыгч агн а нду вд уугvйхэ втэ цгээ
ж, з ар имх єнгєнє вчтєнньо рон
д э эрээб осо одс у ужэ э.
Тvмэ на мьт эмц энз уур алд ажб ай сани лийб а ла йбо длоо ос оох агацаж
я д саарб а р
а гх ор ио дмин утб о л лоо.
Су вил а гчх vvх энТvмэ нгий нх є лий нхньу л ан дт ав ь
санх ал уунжин г
з ас ла
а .
--- Цу си ха лдса н, х алу уни хтэ йба йна. Гэ вчг ай г
vйу д ахг vйт энхэрнэ
г эжэ мчГэ пэлма ах элжба й наби лэ эгэв. Гар ь дт ол г
ойд о хио дє єрvг
х э лсэн гvй, г ара аэ лгэн дээз єрvvл жс ууд л ааз ас асхийжс уу гаад
Тvмэ нг ий нvеvеє мєлз єжб а йга ау руулын ь, б айнб айнт ат валзан
хє дє лжб айга ає т гєнх а рх ємс ги йньшир тл э э.
ХvмvvсТvмэ н гшир тсэ эр, т аса лгаанду д т алн амг vмб айв.
Тvмэ нх оо лойг о ох эр жиг н vvл э нихлз ови у р тайг аарс анааа лдаадг а рнь
чи ч игэнэ нх є дє лжу ру ул аара ая марнэ гэнюмн ыа мтыгvз эжб айг ааюм
шигт амша ал на.
--- Од оох алу у нн ьу ламс аа рчб айхшигб а йн а. Уд ахгvйу хаано рн о
гээ дЖа р гал,б арь жб ай санх ал бага араажимс нийшvvсх утгана мр уунь
цу тг а
в.
--- Угньз олб о ото йлх vнс эн, х арину рдшє нєлс vр хийг э
н э
д жээг э эд
ах ма дс ан ааа лда в.
Тvмэ н, эд нийя р иагт а мт у мс о нсо жэ хлэв . Нvд ээн ээхг эжо ро лдл оо .
Дэ э рээсн ья ма рнэ гб єє нца гаа нюмд ара адб а йгаачюмши г, тэрнь
да вч данма на р санб одл оо сньнэ глс алжє г єх гvй, х арину р уулынь
яма рн эгэ нх vй т энюма аржиг н эн, х ооло йр у уньс эрvv т а
таж, до торнь
нил ээду у жр а хшигб о л ж, а мр у ума аньу у хюмо ржб айнад ааг эж
мэ дл ээ.
Тvмэ нн vдэ эvлмэ д эгн ээмэ гл эснэ эд ахина ни лаа.
--- Тана ма йгх ар жб айнау у? г эжЖа ргала с уув. Тvмэ нд ахи нх ара х
гэжо ро л доо дч адса нгvй, х ар инЖа ргалынз єєл єнх онго рду угсо нс о ж,
мин ийд эр гэдэ э жий нми ньд у улс онсд ожб айнау уд а агэжб одн о.
Тvмэ нх єдл єхг э жvз лээ. Ча дс анг vй, бич и ньх ааб айнад аа! эрvvл
ба йнау у? vг vйюу? г эжб одл оо.
--- Од оо хо нс э ргэнэг эсэнт vр vvч ий нз єєлє нэ лб эрхvv д ууТvмэ ндд ах ин
со нс дожн vд э эт огт уух аннэ эл ээ.
Жа р г
алГа рьдх оё рє єдє єдє є сє єх арж, х оё у ланг ий нньн vvрэнд
ба яр ласн ыши нжт о до рл оо. Єв чтєнvvдчб иеб иеє єдєєх аржшив эр
ав иря р ил цав.
Хи лэншигз єє лєнх арvс ээц ага ана лчуу ра арэ втэйх энд ару улж
занг и
д са ну сг ална му ух анх ар цт айЖа ргалє єдТvмэ нх эсэггєлєр ч
ба йс наа,
--- Бич ин ь... хаа... ба йн а... да аг эжч ич иг э нэс энт асалд ангуйд у угаа р
шив нэхша ха ма суу в.
Жа р г
алх ал ба гааржи мс ни йх ээшvvс нээсда хи нє гєєд,
--- Таэ мнэ лэ гтх э втэжб айн а ! Би еч инья ма рб айн агэ в. Тvмэ нх ара а гаа
Га р ьдд ээ ра р айх ий ншил жvvл ээд
--- Ах ма да а! г э эдє нд ий хг э жо ро лдов.
--- Хvvеб оло х гvй! г эжЖа рга лт эв дэнгvйх эл ээдх учл агаарн ьд арл а а.
--- Бит гийх єд єл, т vр гэншигэ дгэр ээ
дг ар а х ыгб о д! гэжГа рьдх элэ в.
Тvмэ нэ мн элэ гтх э
в тэжб ай наг эдг ийгээмэ дэ ж, зvvдз эр эг
л ээши гб vvр
тvvрб а йс анє нг єр сєншє ний ннья вдалдэ э рд ээр ээсээз амбар аагvй
да вхцанс
анагдаж,
--- Тан
дилтгэхзvйлгээ
ддахинєндийхєдахма
дГарьд,
--- Бит
гийхєдєл! То
гту
уха
ня ринауу! Гэ
вчбиечинь...
--- Ярьжчад
на, бvvрса
йняринагээдТvмэнамьс
галаау рт
аара
вла
а.
ДАРМААГИЙН БАТБАЯР
Залууз охи
о л чДа рмаагийнБа тб
аяр1941 о ндДу нд го
вьаймгий н
Дэлгэрханга йс умынну таг
тт єржээ.
1966 ондМо н голу лсыни хсу рг
уул ь, 1979 ондЗ ХУынМ . Го рькийн
нэрэмжи ту тгаз ох ио
л ынсург уу
лийнд ээдк урсий гтустустєгсжээ.
Д.Батбаярньб аг анаснаасаау ра
нзо хиоло ролдсонбє гєє
д« Га р» «
Жа ргалынн а йма нмо рь» Єгvvллэги йнт vvвэр», « Дє
шин
жирэ мийнхэ н», « Шу вуубvхэ нжар галтай», « Нэ гВаанжил, нєгєє
Ваанжи л» , « Цє єрєм» жvжг vvдбич жээ.
МЭЛМИЙ
Ха ал
гао н г о
й нг аднаасх vvхэдгvйно ржи рэхх єлийнч имэ энээрє вгє н
Нэ рэ
н:
--- Єєми ни йх vv юv ? Гадаахал у унб айнау у?
--- Yгvйэ э, Нэ энээтаг адаагара агvйюу?
--- Єглєгvvр тээмє ннэ гжа а
х а
нг арчс уусан. Ха луунєд єрбо ло хая т
а й
ба йнал ээ..
Мин ийх vv х vйт энюмз алгичих аадд э эшээгvйжг араадВа анч игб ил vv,
нє гєєраша а
нши нжэ эчз алуучинь ,тэдний доч оод« євєєтандр аша ан
зах исанюмс ан, Авчра аболову у»г эжа суугаади рг э
хэджа алх vv
Жа вхлан« З а» гээдг одхийнг ар ав. Жа вхланх vv шатаарни сэхмэ т
гvйнх оро мх онз уурд ээдд авхрын х ааайлынvvд эндо чин, єлмийд ээр ээ
єн дийнб а й жца х илг
а анх онхныньт овчийгн эгэнтээvр гэлжл vvлэ н
да раадха а лгар ууцэ хл э
нз огс
ов . Хаа лгаонгойс онгvй. Жа вхла нх vv
х ор омт ээнэгэ лзс эня нзтайз о гсс о но ох аал ганьмє нб айг ааг э сэ нмэ т
єл ийнх ар а
хд а ах vл ээна вагч ий нч ий д эншигюмх аалга ндб а й хыга жин,
ла вх аал гаон г о йх оо рн ого онг эр эла с д агюмб а йхг эжб о до нх он хыг
д ах инда р а
в. Тє дх єнх аалг ан ыца ан ацо о жт vл хvvрт ожиг но нх аа лг а
аа жи мх ано нг ой со нб о лов чя ма рчг эр эла с сангvй. Ха р инВа а нч игий н
эх н эрб о лохт у ра нх айх є хх vvх э нvvд ээт а гланз ог соод:
--Юу в?
--Нэ энэ эВа ан чигг у айга аср аша ана в чи рса нб оло ву уг э жа с у угаа дир
гэ жба й наг эх э дн ь«Хэ ни йх vvх эдб ил эээ нэч ин ь»г эсэ нши гЖа вх лан
р уул авл анх а р сн аа:
--З аб иа сууга атх аяг ээдца аша ає рєєр vvг ээо ро н:
--До ода йлынму ужа аллба й на . Нє гє єс ох орє в гєнч иньб аслр аша ан
ав чир са ну уг э жа су улгажг э хн ьЖа в х ланду тсаарс онс о г дохх vни й
яр иамэ та лсб єг лvvдд уул да в. «Нэ энэ эя ма рс охо рюму у, Нэ э нээ г
ий н
н vдн ьг а ртааб айд агюмч ин ьг эжЖа в хла нх vv б о длоо .
Он го рхо йц онх о оро р жи р эхн э в тс ал х иб итvv х аа л ттайх а алг аны
за вср аарс э
нг э нэхн ьн а мр ынх vй т энс алх иэ дн ий длх о р о гдо жб а йдаг
юму уг элтэй .
Ва а нч иг ийнэ х нэ рир эн:
--Жа ах анр аша ана в чирс аан . Од оо хонд ооз авгvйб айна .Аз на жб а йг а
ад
и ржа ва арай »г эжх элг ээдха ал га ах а ахадЖа вх ла нх vvг ий нє єдє єс
сэ нг энэ жб айс анс ал хих аал г андц о хиг донт асарс а нд ээ смэ тэ р чл эн
и рж, нvvрр у ун ьцо хихшигб ол жэ э. Ва анч иг ийнэ хнэ рюучбо лоо г
vй
юмшигх аалг аат vг жэ эдэ р г эжир э хд ээ:
--Ма н айб а
й ши нг и йнх эдэ нх vvх ди йнд эггvйг э дэ гvv. Жиг т эйх эн
за римд аач иньх аал ганых о нх ыгу чи рз vгг vйо р ил у улаа длб айхньт э
р.
Юуб ол ов, на ан ац а анаг э жб о д оо до нго йл гохо дюучб а йхг vйшvv. З а
тэ гээдшу угинаг эж... Бидх о ёрє сє хє єсєєа ваадч имэ эшу у гиа нг vйг азар
д асч их са нбо л о одх vvх эдна жи г на хаа рла мьт эмцэ хши гб ол о хюм
гэ хэдВа анчиг:
--- Ха ал га н
ых онх ыгч... нэ гл... х vvх эдда рчих аа дз угт аа чих а ад...
б ай гааюм... Га йг vйэ э. Ча ма йгнэ г... дур анд жээ... б айг аад... ба ри ад
ав на а... гэжvгнэ гб vр ээа ма нд отр ооэ вл vvл эн,хэ лэ
э рэ энэ гн эгэ эрн ь
тэ мт эрчvз сэн ийх ойн ос аяг ар га хмэ тэ эру д аанаа рт аса л ду ул а нх эл ээ
д,
х vжа дилу уг и хя нжу урын ха аvл дэг дл ий гшир э энд ээрхг у ул инб ой пор т
б яса аа ла хмэ тэ р х ийх уру уг аар а аня цл ану нтра ав . Тvvни йє є д єєсх а
рж
су у санд элдэнша рз алу у:
--- Хэ ни йя ан а агvйха алган д ааий мн эгду р ано лжх ий еб айз.
Эн ий гч и ньюуг эд э гюмд ээ?
--- Ор о со ор« г ла зок» г э дэгюм. Мо нг оло оро оо д о о« н vдх эн» г эл тэ
й
б ишдэ э. Ша гайв а рг эдэгюму уда аг ад нат ала ас аад о т ог
шо оюуч
х арагд ахгvйх ир нэ эд отр оо сооб олчду ра анд у ран. Yvд энд ээрз ог сож
б айгаах vни йга мь с гаах vр эмо й рхно осх араадб а йх адч инье ра жи гч
vг vйа нг ай га адлз ог сожба йгааньё ст ой,о воох ар аа ндо рчих оодз о гсож
б айгаас о гоог ээ дх а жу уд а
хх vн дээх ар агд а
хт є дийб ол охоо с
со нсо гдох оо ргvйин ээхн ьє єрєєє єр ий нх єєнvvр э ндт од орсони нэ эдээ
га дагшн ьца цра ал гvйб у ца анб иедэ эх ур аана в чб а йхши гх ар а
г дана.
--- Бичт vр vvнё ст ойа нг айг аадз о гсо жб айсанб айхда аг эждэ лдэ нша р
зал ууи нэ э н:
--- Чина йз да ан эг ий го ло одє г єхийгб о до орой. Ва а нчигца ра йгаат єв
б ол г
о нт vvнрvv нэ э рэнvv г эсэнмэ тх эсэ гши р тс энэ э:
--- На нди нюмт айх vндо лд ожц єх єхюуба йха в,д ор оо . Аятайх ан
х ийц тэйз у р ма лчюму у, шу у ма лчюму ун эгюмо л оо дирлдэ э.Би
ч амдо лоо дє гємц. Ха ринч инє гєєа х тай гаат ани л цу ул аатахнаг эсэ н
ч инья а
с анб э? Да руйх аншигт ани л цва лн адмє нихх э рэ
гба йнас анж.
Бин эгс а йнмо нг олц оожных о оє ргєс ий гг э
э чих сэнюм. Тvvн дээлнэ г
єр гєсх ий л гэ хг эсэнюм. Угньи хс а йнц оож. Энэнэ го лонт vл хvvр т э
й
д алдцо ожн у уду у, мо нг олц оо жшигма найхэ згvйг эс энши г
д анха йта лх а раг дахг vйньб арагцє мє єрєєх о оро нд о от а арахн ьх о лгvй
юмг ээдц о нхт vшvvл энт а
в ь санши р ээнд ээрээ сб а ру унг ар аамо г оймэ т
ч имэ эгvйг ул гу ула на вчх ал ааса ндаах ий гээдс ая ных эл сэнvг ээа мт л а
х
мэ тт амша а л ав.
--- Нэ рэнг уа йга арх ий лг эхг vйюу. З ал уу дааи хс айнд арханба йса нюм
гэхч иньб ил ээ.
Бих эл сэнлд эг. Ой р ынжилцо ожт vл хvvрх и йс энг vй. Тє с єєрчи хє є
б ол ову уд а а, г эсэнчя ахавх эмжэ эд амжа а
г ийньє г вєлб о лохб а йл гvй
яа вг эжлб айн алэ эшvv д э эг эжн оо со нца мцнэ хэ жс у усанэ хнэ рт осон
ав чх элэх эд:
--- Хн! Ти ймх vнэ эрцо о жныє р гєсх ий лг эхгэ ж... Дэ ми йюмя р ьж
б айда гюмг эхэ дэ хнэ рньд у угуйб ол онюма ах у рд анх урда ннэ хэ ж
эх лэв. Дэ л д энша рз алуу:
--- Тэрб о л ол гvйя ах ав. Хэ з ээлб олх эзээ, єнє єд єрчг э сэ
нб о лно.
--- Ха анаюмд ээ.
--- До лоо нб у удл ынт эрээ дшv.
--- Хн! vг vймє нх оло о. Тэ гээ дх оёу ла ахэ зээт и йшэ эя ва
хв э?
--- Бинє гєєдр єєсх єдєєя в чи хб айх. З авта йбо лма р г аашє глєєя вь ял
д аа.
--- Заб айзма р гаашє гл єє... бол охюма а. Чиє г лєєд ай ра а
ди рнэvv.
--- Тэг ь
елд э э.
--- Заа шг vйт эгвэлг ээдВа а нчиг ий гс уу дл а
а сааб ос охо д, дэл дэнша р
зал у у« я в» г эсэ нмэ тд аганб ос чvvдр vv з vглэ хэд, Ва а нчигий нэ хнэр:
--- Хvvех оо лид ээ дя ваа ч.
--- Зvг ээрз vг ээр. Биб а сажл ында ли ма арну тгааро рохс ана атай. Мэ р
сэ рюмт є хєє рмє є рб айда г. Хо ёрнvд н ийд ура нчо лд дог г
vйб айхд аа
гэх эдВа а нчиг:
--- Тэ рч ин ьё ст о йн эгх єдєєя ва хх vн ийг арынб элг э нэл ээшvv.
До рх ая адлн а
сг vй цс энша р...
--- Ми ни йнэ гн аг аца хб айд агюм. Тэ рма аньх э
рэ эст эйд уранг эж
vг лэ эдб айд а гюм. Ол оо до ч волз vгээ рс эн.
--- Тэ рчх о ворэ дба йхшvv г э в. Дэ лдэ нша рз алуує рєєсєннvд ээа нин,
ха ал ганыша г а
йв ча арг ада гшх арсна а:
--- До гьэ дэ эб ас. Энэ нийч и ньо ро ндз vгээршилх ий чих вэлг аднаа с
хvнша гайг аадб айхньба йнашvv.
--- Ха ал гандб ай хчба схvнvз чих ээдд эмийб айгааюм. З аб аярт ай.
--- Ба ярта й.
Ва а нч игх аа лгаат vгжинvvд ний хээє рє єндо р жир эх эдшир ээнд ээр х
ая га, т авагт айч и хэ рс эл тээх ур аажба йса нэ хнэрн ь:
--- Чиу сц а сандо роо да ма р чб а й. Бид элгvvр то чоо дид эху ухюм
цу гл уу лаади рь е. Тав гий нч их эрчд уу счба й хши гба йна. Яма рч их эр
ав ахв эєв гєє н!
--- Та вага ндт а
в и хюмбо ля ма рчч ихэ ря ада гюм.
--- Ар в ынч их эра ваху у.
--- За,х энмэ ддэгюм. є єр єєлмэ дэ хгvйю. Од о оба й тлаасаат ава га
нд
яма рч и хэрт авих а ах vр тэла суу хньши вд ээ.
--- Ас уу хгvйя ад а гюм. Мэ д ээда вч их аа рч ис vvл дньи ймт ий мг ээд
са лд аггvйшvv д ээ.
--- За... За... бо л ьжvз ,зvг ээ р, гэр ий нб осгоа л хаха арлх эрvvл.
--- Хэ лэ хгvйя ад агюм. Тэ гжя р ива лчч ама аслд анд аах эрvvлг а рч
ба йда гшvv г ээдг алын ха ає р єєндо ронх ув инс ав, а ягат авгаа
ха нг ину ула хн ьт энд ээсх ар аажз агн ас аарлб а йхмэ тВа а
нч игт
са на гджэ э. Гэ в чх эдэнх ор мында р ааэ х нэрн ьг а
л ынє рєєн єєсх оолн ы
то мцvн хба р инг ар чи р эхдэ э:
--- Чима ргаа ша жи лдаао чиху у? г эжа р гадсаня нз та йа суув.
--- Ма ргаашо чижч ад ахгvйб ай хаа. Єг лєєє н єєд арх ныр ууя внаб а
р ина
гэс ээрб айт алє д єрє нг єр чи хнєб изд ээ. Од оох vно л дсо ндэ эр
хи йл гэх гvйб оли нг эсээ рб айт алх vно л до хооб о льчи хног э хэдэ хнэрн ь
юучх элс энг vйг араа дя вч их ав. Ва анч и гя дарс аня нз тайхо ёрг араара а
нvvр ээи л снэ эх у вц саас о ли хо ору н тл агын х аає рєєндо р ж, тасал га
а н
до то рх ийгб vрт гэ хмэ тнvдг vй лгэнх ар ав.
Бо с оох vни йд а йт айт о мт о ль ,з э
рэ гцvvл жт авьсанх оёршvvг э э, мод он
орньхэ дх энх о но гх єдє єя ваа дир эхх о ор ондньц о ошин эб ол чи хс он
юмшигх а ра гд жэ э.
Тэ ршvvг ээу удл анх ард ааву у ндн ан диг н анб о сонюмг ар гажир эн
зад лав.
Єр гєсгvйцо ож, т vл хvvрх оёрб ай лаа.
Yvн ий га н хг ов ийнн эга йлынх vvх ди йнт огл оомондэ эрээсо л со на жэ э.
«є ргєсгvйц оо жг эд эгз ама гг vйб у ушигх эрэг цээ гvйз оли гб ай да гюм
шивд ээ» , г эжб о донз огсто лх а ал г
а ных о нхд ууг арл аа. Ва ан чигцо ож
тvл хvvр э эб о оншvvг эн дэ эхи йжх аага ад, му у рмэ тч имэ эгvйг этэ н
оч и ж, ха ал ган ых ааша га йвра арх ара в. До одд а вха рынн ьайл ынжа ал
хvv я гє єд єє сн ьши р тэнз огсо жб айл аа. Ва анч игх аал гаао нг ой лго н:
--- Аач июv . З ао р, сав ааа в чи рс ану уг эх эдЖа вхл анх vv а рд ааб арь ж
ба йса нжи жи гби доно ог арга жє гє хєд:
--- Єєх є
є ! Эни йгч и ньд vvрг э хюмб айх гvйшvv. Зая ах авна а наахvл ээж
ба йг эжх э лээ дг алын х аає рєєр vv о рч их ов.
Тэ р бээрх эсэ гч имэ эт ас арсна аа рхинышил тэйюмб а ринх vр чир ээд:
--- Єгл єєор о йх оё рнvд ээа рч в а лс айнюмг э
нэл э э. Уу га адчх эр эгг vй
би зд ээг э жх эл э эрэйг ээджа а лх vvгг ар гав.
Жа вхл анх vv шил т эйр аша анби д онх о ёр ооэ л гэн дээт эв рэннэ гчша т
ал гасал гvйа я ар х анб уу жг э
р т ээо р жи р эв. Жа вх ла на нху дааша т
ал гасал гvйя в са нньэ нэа жэ э.
--- Нэ энээ ! Єг л єєо р ойх оёрнvд ээа рчв а лз vгээ рб ай х. Уу гаадх эр эггvй
би зг эжб айнаг ээда вдр а нд о о ру р гаса нн огоошигц о нх игорц аг аан
га ртньба р иул а ха дє вгєнши л тэ йр аша а ныга вчє вєрд ээрээт а ви ад
тэ мтэ рчvз сэнэ э.
--- Ээт є
р и йнми ньс vл дг эж! Яа са нс айх анх vйт энр аша а нб э. Тэ р
га зраасна ма йгг эжб од оо дяв да гя ма ра ч тайх vvх эдв э, зуун аса лг эж
хє єрх ийми ньх эмэ энд у уа лда х адг ал ынє р є
є ндх оолх ийжб айс анб эр
ньх vрчир эн:
--- Нэ энээмин ьи нг эжх оёрынх оо рон дюмбо лго одя а хав. На йма нс ард
би дх о ёра мр ал т ааа ваа тахая . Тэ г
э эдцє мє єрєєма йх анз ай хант ай
ту хтай ханя в цг а ая.
--- Бия в
нада а . Бия внад аа.
--- Иш! х vvх дvvдмин ьюуюу ныт уха ндх vрэ эгvйб айжнэ ги хс vр
ба дру ула адя ах а в. Нэ энэ эньх э дх оно гн vдэ эа рч ижvз ье. Тэ гээ дюу
бо л охньв э? Ба йдл ыгньх ар ь я. Ул сыня рихньє ч нєє нт єчнє єнх ал уун
хvй т
э нр аша а нх эсэ эдха раао ро о гvйх vнх ара ао ржг элцэ хюм. Юмыг
яа жмэ дэхв эг э жб одо одНэ э н ээ гийн ьит гэлт асра х гvйюмд а а.
Нэ энээн ьу гньму нг ина с аарб а йг аадч адаа г
vйюм. Тvvн ээсб ишма н а
й
су мынэ мчх о тр ууя вжэ мчл vvлг э жб ич игх vр тэлvйл дvvл жх ийжє гч
би лээ. Гэ эдя ахв эя аха в. Гэ гээнт єр ийнб уяндх ара нху йчг эхн э
э н
нvд тэйюмши гжа рг ажлб айна. З ар имд ааи нг эжз vг ээрс уу жт э
тгэ вэр
ав чб айг аа даад ото рц уха лда хюм. Угньх аданг эрт ээх ари хаасємнє
бо нд г
о рб ан ди ах ар а хюмс а нг эжс а на хюмд а а. Ми ни йх vv чх єєрх єн
хvv б айг ааб и йв и й.
--- Ми ни йт vнжг эрхvv ши гх єєрх єнх vv х ааб айн а.
--- Одо ог ий нб агач у удс а йха нюмд аа. Ха рб ага асаас ургуу льно мын
мє рх єє дєгб ол ооду хаанн ьэ ртз ада р чт о мо ос уу хюм. На майгч ин ь
vvд ээрг ар аву у, vг vйюv. Нэ энэ эт аг ад а ас уухг эжб айг ааюму у. Би
ша таа
рб у ул гаа дє гь ег ээдлша вч ихн ьт эр. Ара йлє ргє єдя вчихгvй
юма а. З ат эг ээдлг ада ас уу жб а йх адч и ньэ нди ймюмя вжб айна. Тэ нд
ти ймюмб айн аг э эдлшу лгана л да адба й хн ьт э рд ээ.
--- Тана асбо ра ар уу л, чих э ра вча мт ашч ихаа дНэ энэ эг адааг арахньу у
гээ длvvдэ нд ээршу угил да цгаа жба й да гюм.
--- Ерєєе р. Эд эндч их эржимсє гчму уз анс у рга чих аадНэ энээнь
та вгийнч их эрб а йл га хгvйн ьэ эд ээ. Ул са мь т ано р жи рэхэ дтавгийн
чи хэрг vйб о лго чи хо одх vvх дийн хэ эн vvр ийгт vл чихг ээдб айхюмда а.
--- Яахв эя а хав. Нэ э нээмин ь, б айв а лє г члб ай. Бидб а йгааюмб а йх
гээ дза ри мд а аа вах аама р тчих аа дб а йхюм... Нэ э нээт ан аадр аша анаа
инг эжба р ьжс у уга ада сга чиха вд а а.
---Ер є
єх э лээ дя ах авг ээдшил тэйр аша а ных ааб єг лєєга в чvн эрлэн:
--- Элд ви йнvнэ рт а на ргvйс айх анр а ша а нба йна ,х єєрх ий. Нэ энээнь
хо ол о
оид чи х ээдн vдэ эа р чья.
Ал ивмин ийх vv э ни йгн эгшил эн дюvл ч их ээдшил и йгньа ваача
а дє г
гэх эдЖа вхл а нх vv:
--- Амньэ мт эр хийиймши лий гч ин ьд эл гvvра вда ггvйюм. Тиймэ э
ээ жээ!
--- Дэл гvvра вдага вд аггvйн ьх а ма аб ай х ав, єгх vv мин ьн адшиго л он
амь тандра ша ант а ра адагб айл гvйд э э... мин ийх vv са выгньх оос он
би тгийб у ца ага арай . Раша анг эг чу сє нг єгvйчч а ндма н ьэ рдэнэюм
хо йноб уд аачб ол о хн оох ийг ээрэ йг э эдя риа нд ааб о лоо дє дийб олт ол
ба рьжс уу сн аасх уру уныє ндг ий гн ьч и мч и мх а йра нб а йгааши л
т эй
ра ша ана ажа а лх vvг ийнг артб а ри ул ав.
--- Эхнэ рньн эгцо о жн ыє ргєсхи йл г эхюмс анг ээ дб айс анюмс ан. Од оо
юубо л жб айд агюмб олд оо.
Угн ьчт vл х vvр и йгн ьє гв єлб ол о хла жилх унада а.
--- Хаа лга нд аамо н го лц о ожх ий хг эжб а йга аюмб а йхд аа.
--- Yгvйд эгэ э. Ха а лг анда ах vлэ эна ва гч ий нч ий д эншигюмх ийч их с
эн
ба йна. Он гой хоо ро он ого онг эр эла сд агюмб ай хг эс энч иньа ссанг vй
гэжма найб а нд илх єєр чир сэншvv д ээ. Бо дво лнє гєєц ах илгаанцо о
ж
мо о жн ьюмб а йлгvй.
--- Нама йгх энб эг эжа су ул гvйvvд ээт айл аадє гсєн.
--- Ааша гай вар тайбо лжлд ээ. Yvдэ нд ээрир сэнх vнэ эд отр оосн ьх арж
ба йгаа дvvд ээт айл жє гд єгжи жи гхэ нд ура ншигюмб айда гюмб ил э э.
Тэ рб а йхлда а. Эх н эрн ьо р ойvд эша йга адб айхюмг ээ дб ай да гюм.
Тэ гээдт иймюмх ийл г
эжлд ээ...
--- Тиймб айжлдэ э. Хvvгг айх анша гшижир эх ээрньц о ожлюмба йх
гэжбо до одлд оо... Одо огий ну лсц оожх эр эгл э
хэ эб олио дс айх анбо лж
дэ э. Ур ь дцо ож, х и йжє гє єчг э сэну лса ма рз аяаvз vvл дэ ггvйс э н.
--- Нээ нэ эт аныгц о ожи нд ооє рг є
сх ийл гэвэлх ийл гэг эжб айн аг эхvv.
--- Од оо хонд о оюух ий х эвдэ э. Хо жи ма ажу уу у жу уб ол ноб и з.
Цо ожин ду л ся маря ар ахб ишд ээ. Мин ийхvv з vгээ рлс авыгнь
ав аача адє г чих єєди рг эх эдЖа в хланх vv г vйнг ар чо д ов.
--- Ма йНэ энээ! Шє л. Хо о лооид чихээдэ ртх энх ажу ул а ааа вминьг ээ д
бэ рньх алу уншє лг артн ьб ар иу л а
в.
Удс анчvг vйжа алх vv « vvд ээт айл жє гєхг єйюма а» Хо н хыгньз є ндє є
да рлааг эсэ эро ржи рлээ.
--- Эзг vйюмба й жлд ээ. Цє єхє нд арахгvйдэ эми ни йх vv э згvйа йл ын
хо нхо ри лу улаа дгэ жНэ рэ нє в гєнхэ лээдх єл сєєа рчинс уусна ан єгє є
шил тэйр аша анааа вч руу ла на л ганд ээр ээх эдду с аанши р гэсэнбу л а г
шигх оёрн vд эээ эл жл энша вша адд ээшха ранх эв тлэ э. Нэ рэ нє в г єн ий г
инг эжхэ втэ хэдх vv ньа жл ааса аир жэ х нэрх vvх эдт эйгэ эшу у гил да н,
єн єєдр ий нр аша аныт уха йя р ил ца цгаахньму хрынє рєє ндт а мт у м
со нсо гдо но.
Єв гєни йно йрх улжжэ э. Хо ёрн vди йньну лимсб vрх энюмх а рж
бо ло хгvйа р г
а нз ов оо жб айс анг ангий нт эрх алу унз унэ ргэнбо д огдо ж
хо рво оги йнх ама гюмсну ли мс а нджи вчи хшигб олс онт эрє д рий гэ ргэн
са нав. Тє мє рт ол гойг эжнэ рлэдэ гн э г
энб орт олг ойд ээро чижх эсэ г
тє мр ийнх vд эрцу гл уула адг аза ру ха жх ий сэнб ух анз уух анд аах а йл ж
ба йталньмэ лт элзэнх айл с ану лаа нт ємєрх оё рн vди йгн ьт эсэх vйе э
бэ рхх о рс гонну лимса сгар уу лжб а
йс ант э рмє ч. Тэ рг а лу л аант ємє р
ду рсаг да в.
Нэ рэнє в гєнэ нэшє нєн о йр гvйх оно ног эдг ээл ав таймэ д эжб ай л а а. Тэр
яма рн эгэ нши нээ мч ил гээх ийжэ хэлсэншє нє єу нт да г
г vйа жэ э.
Хэ втсэнд ар уйда ан э гхэ сэ гу рь дє мн єє нгє рсєна мь др ал аад ур са на.
Да р ааньг э нэтт агх аранх у йб о л соншиг э эг эвг энэ тх энх араао р о хюм
шигб од он, тэрмє ч ий гу нт ажб айгааз vvдшига л дч их уу зайг эс э нмэ т
єє рийг єєч а гна на. Ба сг энэ тх а р аао рчи хво лє глє єх а мги й нт vр vvнх эн
ха рагд ахб олг эжб о дно. Инг эжт эг сээршє нє жинн ойр г vйх є рв єє ж
єгл єєгvvрє єрийнэ р хгvйнvд нийх орг арг ахт єд ийд у гх ий гээдс эр нэ.
Сэ р энгvvт ээмє нлб ахьба йдагт агха ранху йх эвэ эрээба йх аарнь
зvvр мэ г лэ сэнт э рмє чидлх араао роо дтvvн э эмэ дэлгvй, н vда ниатай
ба й жб а йг аада лдч и хсанюмшигу нтч ихса нд ааг утар д агб а йлаа. Эн э
шє нєчг э сэнмє нлх уу чнаараашє н
є жинн о йрх улжи н, с эр вэгнэж
ба й г
а адє г лєє гvvрх оромз уурду гхий жэ э.
Єв г єни йгс эр эх эд,
--- Аа вт аца йг ааа в чру улаху уг эжх vv ньа с у ув.
--- Yг vйэ эх vv ми ньх эвтэрто рчихсо нб иша авньбо счба й гаадє єр
є є
ав ааду уч ихь я. Тан ара жил дааля вц гаахыгб од. Хо жд о вх vv мин ь
--- Хо жд охгvйэ э . Та нын vдя ажх оно вдо о . Юммэ дэг дэ жб айнау у?
--- Яа жг анцє дє рмэ дэгд э
хв эдэ э,хvv ми нь . Хэ дх оног о ост а
рн ь
та ниг да хб ай ха а.
--- Аа ва а,галд э э рх алуунхо олб ийшvv.
--- Яа хньв э. Ха рє глєєгvvра жи луд ажх оо лх ийг ээд.
--- Яа хв эя ах ав. Тах амаагvйг ама лд ажб о л о хгvй.
Жа вх ланс vvндя в с анг ээдхvv н ьажил даая в л а
а. Нэ рэ нє вг єнц айгаа
уу ж, р аша ана аса ах євєндшин г ээннvд эндэ эд усаав. Са вт айр аша а
ннь
ха л уунб айшин дб vл э
э ссэ
нх эрн ээнvд ни йа я гар уун ьс э рvv тата н
до т орньо нг ойжэ э . Євгєна чх vvгээх vлэ э
л гvйг адааг ара в. Хvvх дvvд
єв гєн ий гт ос он«Нэ энэ этанын vдха раао р со ну у»г эжша лгаан
єв гєн ий гх єт лєнв а н данс андалд ээрс у у
л га в . Энэvе сб айшин гийн
ха алг аарц ага анц а мцє мсєж, тольтойшилз vvс энВа а нчигд элд энша р
зал уу гийнх а мтг а р чир энНэ р энє в
гє нийгх а рмаг ц«у с,р аша анх оё
р ыг
ял гах гvйб айж, я а жц оожныє р гє
сх ийхюмб олд оо»г эжб одожя вахад
ньт vvни йт о ль то йшил эндт усс а
нн ард а ль д р ахмэ то йв.
ЖИГЖИДИЙН БЯМБАА
ГАЗАРЭХ
Писх
ийсэ
нч и
мээгар
аадтэр
эгзог
слоо.
— Ойнцаг
дааг
ийнхтэрд
ээгээ
джо ло
о чгол
ынз ахынмєнг
єлєгц
ага
ан
ху
санду
ндуурцухуй
жбайгаагэ
рийгза ах
адт vvн
тэйхамтява
а
н vдэ нд ээшил тэйэ ц э нг эрз ал уу.
— Тана ма йгх vр г ээ дє г єх гvйюу . Бит о мх а йрцаг та йя в а аюмс анг э
в .
— Энд ээ со ч и хз а мб айх гvй. З амг vйг а зр а а рд авхиа дх vр в элДа нх ар
єв гєнт ар хих аг ац ох ин о... Ха нга йд элх ийх ав чса
нюмши га л гад ара м
га зрыгчб э р дши гх а ра мл ажб айд а гт эря х и рєвгє нт эйма рма рх и йж
б айхг эжх а ря р ши г. Нэ га мму р и йв ала ма рс алдагх vнб ишг эжжол о о ч
ту нчт vв эг шэ энг vйх э лэ эдт vл хvvр э
эх а риу лжг эд и йнс у у гаа дт а мх и
о роо в. Тvvн ийц ара й дх єд лє хя н зо гтх о нчvг vйга жс анз а л уут эр эгн э э с
д ууг vйх э нг ар ча ч аа нд ээ рб є хєл с є нх о ёрт о мх айр цг ааб у у лг ав. Тэ гэ э д
ёс ыгб о до нжо лоо чи дт алє гє єдо й нца г да а -
гий нхр уух о ё рха й р цг аає р гє нг э лд рэв . Тvvни йгб айнб а йна мар саар
гэ ртд є хє жо чихvе эсно х о йх євх євх у ц ав . Гэ рээснэ гэнб vс гvйг ар ч
и рээ дх ара нз о гсс он о от vvн ийх а йр цган да ат vvртэ на ра йх ийня в аа г
ажс анб о ло л то йт осо нх vр чи рлэ э . Зал у умэ ндийнх а ри ує чєє дб vс г
vй г
шир т сэнэ эг э нэ тс а н ааз ов о нх ар ца ад о о шл уулж:
- Та на йхо йнц агд а аДа нха рг уайн хмє нvv? г эжа с у у ла а .
— Мє нмє н... Тама на й дир эхг эжя ваах vнvv г эжх элэ х э дт vvни йд у у
жиг тэй х эну я нг ал агс о н сдо в.
— Ти ймэ эг ээ дз а лу ухо ё рх а йрцг а ає рг єт є лбvс гvй :
-- Бинэ ги йгн ьх vр гэ эдє г ьег ээдvгх э л эхий нз авда л гvйшvvр ча в лаа .
Тэ гэ эдбvс г vйт vvр т сэня н згvйє мнєньо р жа лхла а. «Иймс ай х ан
амь т анэ нэа гла го йнму х ар тюу г а ах ий жс у унав э?» г э жз а лу уб о д он
х ари уэ рж, т vvн ийн ар андб о рло с о нн а р ийх анши лб ийгньши рт эн
х ойно осньд а гав . Тэ рх о ё рыгг эр то р ох о дvс ээху су улс а н , мє лжс єнт о йг
шигжи жи г х энт о лго йт ойн амх анє вгє нн о х ойшигх элб э р тэйvнд э с
янз л анх оймо р тс у уна . То мт о лг о й тойб ол о хоорньДа нх арг эсэнюм
б айх да аг э жз а луу ги йнс ана жб а йс наа ст э сє мн єєх vнб а йл аа. Єв гє н
за луу гх а ая анэ га жи н, н є г єєлvн дс ээо р ол д онба й сна а :
—З а лу уги йннэ рх э нб ил ээ?г ээ д
— Ур т на са нг эсэнд :
— Яма рх э р г ээрх а ах vр э хг э жя в н ад аа ?г э жа суу в.
— Та на йэ н эх авь дэ р дэ мши нжил г ээни йа жилх ий хс ана а т
а йи р лээ.
єв гєнvн дс э эт а вь ж:
-- За ава лма на йэ н дvv? г э жл авл а хд уу ндньд ура мжх анє н гєи лр эв.
— Ти ймэ э ... Эн эх ав и йну ул а ндг эжх э л ээ дз алуужо ло о чи йнх эл сний г
са на жя хирє в гєнг ээ дб а йс анньvн э
нб айхньг эжб о дл о о .
— Уу х ай... г эх дээє в гє ни йнvvрvр чис х ий г э эдя вчи х ав. «Эр дэ м
шин жил гээ ни йа жилг эн эvv? Нє гє єг ай х л ынє р є
є сє нд у г у йб айхнь .
Эн дн э гму нг ина с анє вг єнб и йг э жз аа жє г чн аашн ья ву у л ждэ э.
Ма ну у ха йши гха ашньчх ар уул жт ав ьс анб олног э жх э л с энба й хд а а »
гэ жс а на хаа сє вгє нх ийб у х имд ажэ х лэ в .
— Эр дэ мши нжил г
э эни йа жилий ?... Ши нжл э ху ха а
ндх эрэгт э
йюм
хи йхг эжя в ааюмб издэ э?г эжє в г єнт о х уу рх саня нзтайх эл
э хэд
нvvр э ндньё жт ой хо ни нэ э мс э гл элт од р о в. Ур тна са нєв гєнийд аажи н
то хуу т а йvг эн дб ит vvх э н дэ эд у рг vйб а й л а ачг э с энх ариуюуч
хэ лсэн гvйх ал аас н ааса аа л банби ч гэ эг а р га жє гс єндє вгєна вчт амг ыгн ь
нэ гха р с наау ншихду рг vйд ээчт э рvv:
-- Иймюма вч ирда глюмг эжт оомжи рг vйд ууг а раадэ гvvл энє г єхєд
бvс гvйз ама асньа вчvз э хг эсэ нд :
-- Зач а мдя ма рх э рэ гтэ йюм! г эжє в гє нз анд р ав . Эмг энє в гє
н єєши нэ
гий чин дэ эюу ндё озгvйз анг ар га н ав эг э сэнб о д ол тойх ємс єгз анги д ан
му у х
а йх а рсна аз алу уд : Хvv мин ь ,х о л о о ся да рчи р сэнб ай л
г vй. Ца йу у,
єр єми д.
Ал ив, ми ни йо хинг эрд ээр хдэ л гэ цн ээ сши нэа а р уула вч ирчт ав ьг эж
хэ лэв.
— Тана рыгб имэ дн ээ , мэ д нэг эжє в гє нд у уга ра ха дУр тнасанч уха м
хэ ний гх элжб айг а а,я а г аади нг эжб а йг а а го йл го хг vйг айх ахд а
ає в
г єни й
ца рай .р уух а рлаа .
-- Зат эг ээ дч ич и ньэ рд э мт энлб о ло хг эжя в аах vнvv д ээг эжє в гєн
ас уув . Эв ийн ьо л жа я т а й х аня рих гvйб о лє в гєн ийг эдэ нн ьх єдл єє
д
ажил дс аа дб о лжма га д гvйг эжУр т на с а нб о лг оо мжл она я ыгн ь
да гуу л с анньдэ э рг эжб о до од :
-- Одо о х он до ос у д алга а ныюмн эл ээ дх и йн э. Бо лжє гвєла лсд аачцо л
ха мга а л ахс ана аб ийлюмс анг эв .
— Тэ г жлт аа рна . Ца л и нг а анэ мэхг э сэ нх vни йнэ гюмб изд ээг эжє в гєн
хэ лэх д э энvдньс є рвєл з єжнэ глу ур т айши гб ай ха арньУр тнас ан
га йхах ыни хэ эрг а йхжэ э.
— Єв г єн ,т ач ин ьх vн т э йт єр хт эй х э ня р ь жч ад ах гvйз єнєжб айга ач ин ь
эн эvv? г эжэ мг эн э эт эс сэ нг vйх эл сэ н д:
— Хн... г э жє вгєнэ мг э н ий хэ эvг ий гт о о с о нши нжг vйх амр а
ад уу
га ргаа д :
— Хич н ээнб уга,а рга л ь ,я нг ира л ахв э ? Ши л vvсир вэсни йа р ь
сб асл
хэ рэгт эйби зд ээ? ...Та на йэ рд э ми йна жл ынг о люмэ нэлб ай дагд аа .
Ма найэ ндчэ нээ лб эг... г э в. Бvс г vй ,э цг и йн х ээvг эндба аханс а наа
зо всонб оло лт ойэ цэ г,э х ,з а лу уг у р в ыги нг эжи нг эжюулб о лдо гбо л
гэ сэнэ мэ энг vйх а рц аарэ эл жл энх ар на .
-- Над а дт ийма нх эрэг г vй . Биэ мий ну р г ама лс у да лдагх vнг эж
Урт на с а нт vст асх элэ э да на мь танд аах а йр та йда алт эг жэ ртнэ эсд эмий
му уз а нг ааг а ргажб айс анб оло до ос ан а аньа мр ахби зг эжб о дло о
.
— Цэ цэ гн о го огэ х ээря а жчба й са нх ама аг vйюмшигб од ожчб оло х гvй
дэ э... Мэ дээжэ э рв анс эмб э р vv а вчт а арн аг эжє вг єнну ха цтайду у гараа д
ти ймvv г эсзнх ар ца а рши р тэхэ дн ьз алу у .
— Ми ни й! сон ир х ожб айг а аг олэ ми йну р га мл ынн эгдэ эг эс энд
єв гє н нйн vдил э рхи йт о мр о оди р лээ .
— Хо тг азарв а нс эмбэ рvv ихvнэх vр дэгг э сэ нба й ха а ?г эжє вгєн
хvй т энг єлгєрх ар ца а рши р тэна с уу с андУр т на с а нг ий ну урн ьд vрс хийж
ца ра йньу лай в. Єв гє нчз а л уу ги йнц ара йх у вь сх и йг ээ дя вчих ыга жсан
бо л о л тойд а хинюмду у га р с анг vй. Тэ рд єр євб иеб ие эх улга йн vд ээ р
ха ра ннэ лээдд уу гvйс уув . Ур т н а с
а нх отс уу ри нг аз арнvд ни йг э м
бо л с онс арла гий нд а рга рє р ємх є вvvл с энца йа мт ар ха ну уж, э цэг ,охин,
эхг у р выга жи на . Эмг энє в гєнє є дє єх я ла мх ий ха та лУр т н
ас а нд э эрза н
са йтх vни йу рьх анх арц а ат усг а жи д ,у уг э жу ри а лг аха нг эг
чн ьша лна .
Бvс г vйс анааз о в онг у й,х ий хюма ао л жя д са нб а й рт айх араг да на. Євгє н
хvр л и йч ихээ дд у уга аху р а а жэ э. «Эн эб а сх ач инє вгєнюмд а а. Жо лооч
яа ха р гагvйvн э нх эл жэ э. Нэ гна с аа ра мь т а нх vн ийб ар а ах а
р ахгvй
уу лынму харс ах иса а рз о жи гб о л чи х со нюмб о л о ву у ? Иймз анму ута
й
хvнд ээрир жт аа рахг э ж. Эми йну р г а ма лэ лб э гг эх ээрн ьна а ша а
зvт г э чих сэнми ньг а йб ол о вб а й на . Од о оя ан а?... Yг vйт эгээдэ нэ
єв гє н ийvг эн дэ р дэмшин жи лгэ э ни йх vн дд у р гvйя нзцу х а
лз аа дб а йх
шиг . Эн дє мн єн ья ма рнэ г энх vни р жб айс анюмб ол »г эжУр тн аса н
бо д о о да суу хг эс нээє в гє н ийэ гд vvгх vр г э вэлд у у гvйс у у сна асд о р
бо л о хб изг эжг эн этс ана в . Ур тна са нц а йу ужх а н аа дт э д нийх эннэ гийг
ду у г ар ахб ол ову уг э жжа а ханх vл э э з нэ эдб vт эх г vйб о л о хоо рн ь
ха йр цг аанэ э жя нзя нз ынч ихэ р , нэ гл о нха рх ин ых амтэ мг э
ндх о ёр
га рда нб арьж
— Хо т ынб оо ви дэ ц г ээг э в элэ мг энб ая рт а йт о с о на вч :
— Бу янчи ньдэ лгэр чя ва гх vv ми ньг эже рє єл єє . Эмг э нч ихэ рт ар ааж
ар хи на асг ал дє р гєєдє в гє нд єєжижиг хэ нмє нг єнх у нд г а ндх ий жє глєє.
Єв г є на р хий гу у гаа дэ мг э н ээд а хинх ийжє гє хг э хэ дн ь :
— Ба ла гтайх а ру саа ря а хюмг э жу нд уу ц а в. Га шу у нлюмvз в э
лс айха н
за гна адн аашн ьг эжб айд а гє вг є ний хэ эа мна аси ймх ач инvгг а
р ах ад
чи х э нд ээvли тгэ сэнэ мг э н :
— Єв г єнми нь,ч ич ин ьу у х гvйг эвvv, vг vйюу ?... Эс в э лбиб у руу
ду у л аву у?г эжа с уу с анд .
-- Хэ дх элvvл эхг эс э нюмг эжє в гєну ца ар ла в.
-- Yнэ хэ эрт иймб олчна ру рг ахз vгс о ли г до жд э эг ээдэ мг энжу ума лза н
ар хи ах о йшт ав ил аа . Эмг э ни йvг нэ э сє в гє н ийа р х индд у р т
ай г
га да р л асанУр т на санэ н эє в гєн ийс а на а ндни йц vvл эха р гау х аана а
ол о х гvйму хар да хд а аг эрэ э сга р л аа .
Урт н аса но йнца г даа гий н дир сн э эсх ой шх э дх о но гє нг єр єв. Єв гє ний
ор чн ыну тгий нЭми йну рга мл ынт ар хал т ,нєє ци йгс удл ахг эжмэ рийжээ.
Тэ рз алуує гл єєэ ртлэнб ос оо дд ас галх ий жбу йбо лол т ойжа аха н
са рвалзажб айг аадца йу ус ныд а раау рг а ма лх авч д агт о мх автасvvр ээд
уу лр ууо дно . Эмг эн,о х инх о ёрт vvн ди дэ хє рєм, а а руу л ,б оо ж, ши рэ
н
да шма гтци йд мэгх ийжє гн є
. Энэхэ дх о но гтт эд ни йо йро р чныу улсыг
ба раггvйц ээв . Ажил даау лайр а хдаах а
ах vр снээя д арсна ачмэ д дэ
г г
vй
бо ло лт
ой .Зари мє дєрУр тна санх эдэ ну улд авжб vршє нєб олсо нх о
йно
хо ёрх єлєєа р айя данс о л биу лса ари р нэ. Тэ гэх эдДа нх арє вгєн, тvvнийг
ха врынн о гоохє єсєнма лшиги нгэжшу рг ажу нат л аат э нэ жя анад аа
гэ жбо доо дду угvйх энб айх адэ мг эннь :
-- Хvv ми нь,б итгийин г эжо ро йто жб а
й. Ма на йэ нэх ав ьч иньз эрл э
г
амь таних тэйз элvvдг аз аршvv д ээ. Осо лт ойшvv, х vv мин ьх vнд дэнэ
гэ хгvйбо лє в гєнийб ууvvр ээдя вжб айг аа чг эжvг лэн э. Ду угvймє ртєє
нэ гя ривали хя риаб а йр ынэ нэт єлєв хє
нз ал уугх эз ээ,х аа на асг араад
ир эхб олг эжб vс г
vйб ит vvх эн дэ эх аруу лд ана. Хvнцє єнvз эгддэ г
бо ло хо
орх аньи жи лэ р сэнд ээчб ус, Ур т нас анб vс гvйдца анаалд отно
са нагдаадб ай хб ол жэ э. Тvvни йх vсл ээ
рб ол до гсо нб о лУр тнаса нюма нд
яв ахгvйг эртлба йжба й валт унт а атайс а нагда на . Гэт элУр т
на сан
гэ рийнб а раах ара
л гvйэ згvйх ээ ртт энэ сэ эрє д рий гба р на . Бvс гvй
тvvн тэйг анцча туга йя в ахсанг эжс ана в чэ цг ээсэ эа йху ч ирх эл жvл
зvр хэлнэ.
Тэрх о
ёрхєтє
лцєнуруубуул
аа. Эхни йуулныд ээргар
ахадєвгєнгур
ван
морьдооба
риадсуусанчи
гтээх ар
агд ана
. Салхисэнгэ
нэжб єє
нб є
єнvvл
уу
л с
ынт ол
гойшvр г
эхшахамн vvнэ. Уртнасанзvрхсэтг
элийнхээ
нууцхандэ
нлvv б
олонгэр
элтэжб айгааэн хр
ийб vсгvй
нжи жигхэн
б ул ба райг ара асх є тлєну у л на а су у лда мжиня в аагаанэ гэнна сных ааа з
жа рга лыгэ д элжба йга амэ тс а н а на . Тэ рх о ё рыня в санг аза рб vх энду с
жvр жи гнэну рса хс он с д о н о . Энэг о лх аанаб ай наг ээди йшт ий ш
х ар ах аду сvлvз эг дэнэ . Тэ гэ э дх э вт э нч агн ав ал,я гд оо г
у уру сшу угин
ур с ахньу с а нд э эря ва аюмши гс а н агда на . Анх ных айр ынжо л ооа л дан
тэ мvvл жб а йга аз а лу уг а ад а гажх vни йх є лхо во рхонх vрсэ нба й галий н
сvржа вхла нгб и шр энб а х да жя в а аб vс гvйх vн ийх єхєжх єєр сєнс э
т гэл
д ал аймэ тд ол гил жэ нэч иг т ээе р тє нц ий нх язг аарх vр эхээ сэ сбу цна .
Тэ г эв чсэ т
г э лий нх ээу г т«Эн эх vнв ансэ мб эр vvг э
эа ваадх о тр у угаа
б уц ах аарє ч vvх э нна ма йгма рт ч ихб айхда а »г эс э
нбо д олз ур сх и йжз vрх
н ьэ мз э
гл энэ . Хо рв оодє н єє дє рши гжа рг ал т айє д
є рvз ээгvйюмшиг
са на жя вааб vс гvй нба я рх є є рб я л х с анс э тг эл дму уб одо ло р огн ох
за йг vйбо л ох оо рт vvнэ эд о р хн о ома рт ажд а нд аац энг эли йнс айх ныг
мє р єє дєнє.
— Сэ ржмя да гаач иа йжб ай нау у ?
— Бо рооз о гсо хг vйшє н єб о л ч и х в о ля ана !
— Энд ээлу нта х гvйюу .
— Аа вмин ьс ан ааз ов жс vй дб о л нод оо. Мо рь дооо р хио дт эс эх гvйби д
х оё рынх ойн о ося в нашvv.
— Нэ эрээлт эгнэд ээ... Тэ гс энч и ньб ио х и нын ьх улг айла адя в чих сан
б айв а ля ахб ол ?г ээдт о нг о йх д о оУрт н ас ан гий ну руу лбvс г
vй нх аца рт
х vр чи хсэндСэ ржмя да гцо ч и нна в т гас хийж:
-- Ара йчд ээг э в. Тэ рх о ё рыгу у лє є дх vчша в хана в ирча л хама лха ма ар
ах и жба йха дvvлн vvд э л л энир жз а мыгньба й нб ай нх ара нх уйл на. Тэ р
х оё рvvл ни йнvvд э лх а ра на мр а нс у уталнэ гэ нх эсэ гvvлбє є гнє рєхєд
ав ир чба йг аау у л ынхньо р о й дн а ра нт ус ла а. Тэ ндг ур авд єр вєнна ст ай
б vс гvйх vvх эдз о гс ожб а йн ау уда аг эмэ эрс а гсайс анбє нд гєрт о л г
о йт ой
юмн у удх а ра гдаха дУр тна с а н:
— Ва нсэмб эрvv! г эжду уа л дл а а .
— Ерг ээч! Тэ р!... гээдб vс г vйчо л жх а рсн а аб аярла нб ос онх ар айл а а
.
Тэ г ээ дма ц са арв анс эмб э р vvн дх vр эв. Хо сх о с оорооу ргас ан
тэ р хvv х ов орна н ди ну р г а мл ыгс о н ир хо нvз э жха йрл ахда аг ара ахvр гэж
яд на .
-- Бидх оёршигх ос лону р га д а гюма аг эжУр тн асангх э
л эхэдб vс г
vй
ял д амх анин ээмс э глэв .З ал у ув а нс э мб эр vvни йт ол гойгз єє лєнил бэ хэд
тvvн ийх єв с г
є рц а гаанс э в лэ гн ьб vс гvйнн амир санх а рvсшигу ян
н ал ар хайс ана гд са ну ч ир«Хvни йг ара асда а жи хг эжи йн хvv х э нч
х vр эмг vйа гл агд ай ду у л ынт а гт а ду рг асанюмб а
й хд а а
»г эж, бо дл оо.
Тэ г ээ дсэ т
г э лих э дх єд є л с єн д єє :
- Ха нг айнс vр лэгу у лс ынд у нд аа сх vни йб я ц х анvрСэ ржмя да г,
vл эмжий нс айх анв а нсэ мбэр vv х оёрыги нгэ жлол оху чиртайбо д
ожд э
э
гэ жхэ л ээдб vсгvйгц ээ жин д ээн аа нтэв р эхэ дСэ р жмя дагталима а
рсан
дvр лэ г
э рн vдээ рє єдє єсн ьх арл аа. Тvvн ийт эл мэгэрх арханнvд нээ
с
яна гий нх алу уночб ада рна.
— Тэ рх о ёрынз vvнє мнєОт гонт энгэри йнз vрх э
нц аг
а а
но ргил
'гялал заж, хэсэгх э сэгvvл ст vvн ий гтой ронс а лхинх єгжмий ная с
аар
бvжинн а адна. Ор чн ыихиху ул сыно р о йц айр а
нvз эгдэхньби шрэм
сvр лэга гаадг а йха мvз э сгэл э
н тэйа жэ э.
— Ва н сэмб эрvv... vv!
-- Сэр жмя д а
г ааг... ааг!г эжУр тнас анх а шг ир ахаду улынцу уриад авт
а н
тvг ээнэ. «Ва нсэмб эр vv» г эхэд«vv, vv» г эж, «Сэ р жмя даг»гэ-хэд«Аа,
аа »гэ жцу уриа ныт єгсг єлду дта лх vнгэ нэнэ . Уул наасуул с
адд амжин
хо лынх о лджин г эн эно дожб айг аацу у р иагд ахинс он с
ох о
дс онин
ба йха арньУр тна с анх о ёрн э
р ээд автанх ашг ирчу ламу лам
цу уриа ту улна. Га за рэ хэ нэч лэнг ээрх vн ийс этгэл и
йгх євсєлзvvлэх
тvмэ нг а йхамшг и йну в идаст єгєлд єрбу юу .
МЄНГЄНИЙБИЗ
ЪЯА
ЖУРМЫН НЄХЄД
ХИЛСДЭХГYЙ
Ш АГЖИЙН ВАНЧААРАЙ
ЗохиолчШ. Ва нчаа
р а й1932 о ндЗ а
в хана ймгийнЯр уус умынн ут агт
малчныгэртт єржээ. Бага, дундс у ргууль, УИСургу ули йна нага
ах
ухааныангийг1959 о ндт єгсєжх vн ийи хэ мчийнмэ ргэжил т
эйбол жэ э
.
Ш. Ванчаа
рай1957 о ноосу ранб vтэ э
лэээ х э
лж«Ху н», «Амь драл», «Гал
улаанцэцэг
», «Яруу гийнх авар», «Буур а
лх анг
айнд а
в аа», «Сэт
гэл д
гийсэнгэ
гээ»з эрэ
гт у уж, єгvvллэ гийнн о мби ч
жээ.
НУТГИЙНМИНЬХУН НУУРАНДААБИЙ
До лд угаарса р ынн эг
энцэ л мэгс айханє дєрб идх оёрзу с ланг ийнх аа
дэ ргэдэхо йр ууявл а
а. Шин эо рсо нши вр
ээб ор оон ыч и йгх а нхла н,
га зр
а асбvл ээ ну у
рс авса ж, нарсано йншу л уу ха нмо доду ла мчу р т
го олигхо нбо лчихсонх а рагдана. Нарх єєрє хт у тамо йнд ото рх
гя лалзсанс ах дагногоо ныє нгєб vдгэр чмо д дынз авсарз анг а архє х
су унагт атна.
Уда жє жсєнх є
вдєв с
ни йvнэ рийгн ялхно го оныс энгэнэ сэнvн эр,
цэ цэгсийнх у рца нхил амvнэ рда ранх анх
а л на. Бидхо ёро йнч єлє єн д
га рч,бvл ээхэ нч и
йглэгн ого о
нд э эрс уулаа. Ойнт ун га
л а гаг аарт
шу в
у удыншу лг
ананжи р г
э хньс этгэлджиг тэйз о
х ицохбє гє єдал с
тэ нгэрийнх а нах увиршг vйб vдэг хэнс ааралє нг єтэйб ол жэ э. Зулз аган
на рс-ныvлмэ дэг
дэмх є длєхт орг онvз vvрий ндэ эгvvрх єхт э нгэр
мэ лтийж, vд ий нна рби дх о ёрынча нхо ройд ээ ргар ч
ээ,
-- Тэгэхэдб их оринд єрє втэйб а
йл аагээдБу яна льэ ртннй х ээн эгя в дла
а
яр ьжэ хэлл э
э .
Зу на мр а
л та
аа ваадну таг т
а аочив оо. Тэгэхэ дбит ат л
аат vтл ээо гт
ба йхгvй, нэгvг э
эрх элбэ лд эгжинцэ цэглэжя в санvема аньб айжэ э.
Хо рв о од эл хи йшигмя нг амя н ганх аварх vн дз а я аvг vйгмэ д э х гvйя в
жэ э
.
Гэ х дэ эх ол ынб од олто йб айхг эжє єрий гєєз о во о д о гб а йжэ э. Ха рин
э мэ г т эйх vни йгс онжинмэ д эхг эдэ гт уна дт а йс vр хи йд оншvг элсэ н
б а йс а н. Ма на й хт эгэхэдБа г
ану ур ынх є вєє ндБа н диг у айнх т айз уса ж
б а йв .
. ...Гэ ртэ эо чсо ншє нє
єб ижи гтэй хэ нбє ху нт ажх оно с онб айв . Бие
х є нг є рч ,с этг элу ужир с анг эд эгчжиг тэй хэ н, х а на талн о йр с о о да ян даа
с э рс э нх vvх э да д илцо воос э рг элэнб ол чи хжэ э .
На рх ан ынэ л эгрvv б уу ж, з уу ханд э эрэ эжи йнб у ц алг анбу йэ э зг ийнэ э
с
х а рб а гана с наа сми ньижи лд асалб ол со нх ал у у нс vvн ийг айх амvн э
р
х а нх а лж, г э р тжиг т э
йх энт ал б иу нч єлєє тэйюмши г. Га д аач имэ эа нир
о г тгvй. Ха р и нха яандб уйБа гану у рыну са н дн ис энб у унб айг аа
шу ву удынг а нг ан алданшу угил д ахн ьу р ьдє мнєо гтс он со о гvйх эд эн
мя нга нх єг жми йнэ г
шига л сх ол ыну ул сынч ана д аасу я нг а ла хмэ т
с о нс о гд оно .З ун ыни мг энє мдца мцт айч иг ээ рэ эг а дааг ар в алэ эж
vх р ийнз эл нэ эст угалааа а жу у ха нг элжба й хб є г є є да л сыну у лн ур ууд
д у н иа ртан, х єли йид орз у лса нно осмэ тз єє л хє нн о гооч ий гд а аж, х от
с у ур и на гаа р ыну рьдх о жд ыня л иг vйб у химду уб од лу удvг vйб олс он
б а йв . Тэ э рд оорц элмэгт энг э рийнд оор хБа гану у р ынма н да лє глє єний
'На р а нд ор " мя р алзанг яла лз аж, э нvvхэ ндэ э хэ нн vvг э лт энн ог о оро х
шин э смо д оно йу ниар та нб ай в. Ба ган у ур ынжижиг хэ нАг бу ша нд
х у ра нц у гл ас анг алуу, ну г ас, ца хл айт эр гvvт энни с энбу унг анг ана н
шу уг и лда хбє гєєдт эдгээ рий но л оня нзынжиг vvрд а л ьє нг єє нг єєр
с о ло н го ро нх ар аг дахньз vйрл эшг vйvз эсгэ л энт є гєлд є рб а йх ынс ац у
у
х о н ьши гх о ёрт омц а
г аа нх у нн у ур ыну сыгз vс э нна р ийх а нц а гаанз ам
г а рга на ажу у ха нх євє
хн ьvл гэр ийнюмши гб а й в . Биб ар у унмо нго лын
жир и йнн эг эни ймэ рх vv т анс а гб а йгал ий нд у ндє с єжє н дий нє дий
х vр сэ на тало р ч лонд эл хи йнэ нэх vv г айх ал т айс а йх н ыги нг э тл ээс vрхий
мэ дэ р ч,с vй дма йдб ол жба йс ану д аау р ьдє мн єvг vйб а йса нмэ т
с а на г дл аа. Гэ вчмин ийнvдб о ло нс этгэ лс а й ха нюма ндх эт эр х ий
д а сч их с аныхб а йсанб и з. Бих єлнvц гэнч иг э э
рэ эт эр vvх энб ару унт аах
г о рх ир у уя ва в. Уу лынч у л уу дынз авса рч є л єєг єє ро йжб у уну р сах
г о рх ин ыу сн ьТэ рvежи гтэйх ариг аатанцу у ра йт ажб айс на аг энэ тна м
жимб ол жа х иа дч агна ва лс у лх на ап о лп о лх и й нб айв . Ог т о р гу й
г vйл г эн энт о лиг но од,а гаа ртт ог туу ханх єхс уу на гт ат жэ э . Ха а ша ач
х а рс а ннэ нт ав и уна мг ала нбо лч их сончюмшиг ... хамр аа р аашу угитал
ц э нг э га га ара мь с галанз о гсо о дчб айма ар... Бит э р хэнз у у рч ий гд аасан
з єє лє нши рг энд ээрт ол го йго о ро ох эдг од ро й то нби еий нч ил ээг а
р гаад
г о рх иу уг vйно ч волБа нд иг уа йнБа йгал ма аи нг э нг у у линша н ага арус
х у тг а нс а вх та йз э схав чиг тх ийжб а йв. Тэ рє нг є л єгб vд vvншир хэгтэй
шин гэв тэрvс ээз ад га йт ав и ня ма рнэ гэнюма ару гаа рн ьч а нг аб о осон
тулє глє єнийн а р ныг э рэл дvз э сгэл эн тэйт олиг о
рма г на йн ьо нц
гэрэлтэнба й ла а. Ба йг алма аvнэх я мдцо о хорд а
а вуу нб о гин о хо н
дааши нз ных аах ор мо йг оо рх а р ахб о лов чт эрvvх энд ээз о вхи оа нис х и
йн
vгээри л эрхий лэ хх э лэ ха рг агvйэ л эг сэгд отноб оло о д
— Тах є лн vцг э ня в жб айг а аюму ух эмэ эни хэдшо х о о рх о на с уу-
хадньб ишо гл онг у йа ясо р уу л ахыгх и чэ эн
— Ба ган асааб о до о д... гэжх эл бэлБа йга лма ах ємс г єєє р гє н, х арнvд ээ
хєгжил т эйа н ив чини нэ эмс эгл эснэ эх ор омх они ч гvvр э ну р тс о рму у с
аа
буулганн vvр ээб у р уу лаадх у в инт айу сааа в а
ня в ав. Су г с ал з-
санн ого онд унд уу рцэ лмэ гт э нг эрий нд оо рна ри йх а ншу л уу нх єл єє
яльгvйг адаг шт а вин ,э рдvvхэ на л ха л жя ваат эрюу т а йби шр э м
харагда жб ай санг э эч . Бинvvрг ар, цэ э жэ эг орхи ных vй тэ ну с аар
булха ну гаа ж, ц энг эга нхил ама га аршу на лтана мь с га ла н, мє нє єхх ивс
мэтно г оонд ээ гvvря в жб а йхд аац а гл ашг vйихюмх vс энх vл э эсэн
хvнийх а нгал уу нт а ат айс э тгэл дб vр н ээу мб а
с анб айв . Чу х амюу нд аа
ингэжба йгаа гааб их э л жмэ дэ х гvйб ай в. Тэра гаа р,у с,б ай г ал ийн
тансагс а йха нд уу ?э св эл...? Тэ г сэна т лааб июучх vс э хг vй , юуч
бодох гvйб ай ла а. Биюуб олч и хло ог эжи нгээдб а йна аг э жє єр єє
єєрєєсєєа с уу гаа дчvvни йх ар иу гт э р хэнvе дэ эоно о нх э л э ха рг а
г vй
болжэ э. Гэрт э эир э эдг ута л,х у вц са ає мс єнб ай т
а лт у г ал ааб эл чээ рт
гаргани рсэнэ эж
намайгх ар ан гуу т аан vvрц ара йн ьу л амб vря лдамх анз є є лє нб ол ж:
— Ээ жньх vvд э э... хэ мэ энvг с энг а лє рд єж, тогоо то йэ э зг ий гша л маг
тvргэнхэ дх у тга ада ав ынт о мша аз ан дх эдэнх у
с уурх у т га нх и йж,
дээрээсньз єєх ийн ьу нжил дса нз є єл х єнц агаанє рє мо во о л онх оёр
гарданб арь ж:
— Ми ни йх vv! Ну х аши д ! Хо т ,с уу р инг азрыну л с
а дэ э з ги йн ийх ан д
сайнюмг э дэ гшvv! х э мээ нх э л эхэдн ьє р гєнт авиу нс анч иг тньб уурал
оржб уйэ эжи йг ээх ар аадє рєв д єхшигч ,х айр лахшигч ... н эг энх ачин
сэрэлз vр хр vv х ар в ани рс энт у лб иэ эжий нєг сєна я га та й гт vр г э
на вч
идэхг эс энб о ло вчц ат гал да адб ол со нг vй. Гэ тэла ав , Ба н диг у ай
хоёрэ нэт э рх ни йгя рь саа ро р жир эв . Ов о рб иет ом, г vд э сх эншу л у ун
зантайБа нд иг уа йг аа сх эз ээн ийц э рв энэ мэ эжя в дагб ио д о ох а р
и н
тvvний гих эдх vн д л энд ээ дэ лж, vгя р иаг ийн ьс онс мо ор ,э сб єгєєс
амьдр ала х уйгн ьс они рхмо ор . Тэро ржир ээдvvд нийх а вь ц аа
зогсосх ийна зна х а дб иэ э жэ эсу рь та ж:
— Тає єд єєс у унау у ?х э
мэ эня вга нжи жи гхэнс анд а ла в чє г єх єдБа нди
гуайт vvн ий гх ажу у да ас у лт ав иадс у рса нз анг а
ар ааз vvнє в дг єєн у гала
н
суунгаах уу чи рчил сэ нб у ли га арину у тта йт амхи ає вр єє с єєг ар ган
бо гин ох о нс ума нмо дто йу р тца г аа нг а анс а ат vрvvнэ э сэ эс угал ант амх и
нэ рж, н ада дт а мх и л лаа . Аа вчба сжижиг хэ ну ла аншvр энт олгой той,
ха лтарх а в ч игма на нх є єр г єєр єєт а мх ил ав. Ба нд иг у айн ас60 г а р с
а н
гэ хэдт у нт энх лvvна ну ух а нб айв . Аа вд єнг є ж50 х vрчя вааг эхэ до нц
ял гара хюмг vй . Ба нд иг у а йт а мх иашу на лт айх анс о ржмин ийн vvрє є д
ха ран:
— Му ух єг шний гмин ьд у у лааб изд ээ. Ур жна нна ма рє єдб ол ло о
. Ца г
ул ир алн ьх ар инс а йх анб а йс аншvv! Ба йг ал ма аб и дх о ё ря аха вб ол ж
ба йна а. Ох инма а ньн о д ни нна йма ат єгсгє єдма лд э эрэ э
са нала ар ааг ар аа ди рсэ н . Нэ гдл ий нх ээх эд э нvнэ эн дvнэ нд ээ
ша агда хг vйб а йна . Угньо нцс ур да гшvv ба й санюм. Од ооб асн омн оо с
са лдаг гvйх эвэ эрэ э ,З ана ашньх vр тэ лма нь т айа д ил гvйюмд аа !г ээд
ду угvйбо л охо дньэ э жя р иа ндо р о л цон
— Тэ г элг vйя а х авБа нд иг у айми нь ! Ца гаада гажо до он ыба га чу уд
ар гагvйшvv д ээг эл ээ. Га да аБа й га л ма аг ит арцо х ин, т vvн ий
«Ну ура ач их є лд єхг ээдб а йн ау уд а ах єх єх єх є
Ну г
а сг эд э га мь танч ин ьх є єрх ийб о л ло од оох є
Айх єєр х ийа мь тан да ахєх є»г эжэ в л эгх энэ эрд уу ла хд уул дана . Ба нд и
гу айбо д ло гошр онд у уг vйс уу на . Биа мн э эж:
— Ба йг а лма ач иньа ята йх анд уу л д а гюмб а йнашvv г эх эдБа нд иг уай
ду ртайньа рга гvй
— Ти ймэ э ! Ерн ьма ньдб айхг vйнэ гч ух агюмт ана р тба йхюм.
Yvн ий гбо лб идмэ дэ хэ эсца ашг vйюмд а а. Ха ринд ор и ух ан
мэ дэ лтэ й хэ н, д э эгvvрз и нд ааныу л сньvvн ий го йл г одо гб изд ээ !
Од оон ыз а л уу чуу д ынхэ нньчг э сэ на ли вааюмыгу ха ар ах даас vр х ий,
ажил дчг э с энму у гvйб о л ц гоо жэ э . Ха ри нн эгг эд ий лэ гч их вэлг о р
иг vй
ул сшvv г э э дг аанс ных а ат ол гой г о ормо до нх ашил тт о гт о гцо х и н
на дру ун у -
ха цтай х а нт ай ванх аржб а й гаан ье г єєт эйс vрт эйх єг шд ий ннэ га рга гvй
мє нд єє! Тэ гтэ ла а в:
— Аа вмо р ий гч и ньэ мэ эл ч их сэн. Мин ийх vv энvvх энх ой то йг о ор
яв ахгvйюу ! Энэжило р о йз унб о л со нчод о оцэ ц эг, жи мсжиг д р э
э да а
ба сс ай ха нб ол жэ э. Да ая л а нгу яаца а ши хна ая вба лчб а зарв а
а нь
хэ лэлц э ха р га гvйг о ё,г о ё ! Ана мь т а нчд айр алд ажма га дгvй, а ав ынх а а
му уо г о то рша р(к ар винб у угх эл жэ э)-ыгvvр ээдя в! Гэ х эдБа нд иг у ай
ил ту нд у у ца н:
— Єд ий дя ма рэ л эн цги йна нб айд а гюмг эх эда а во о чинс ахла а
ор ол до н:
-- Одо от ур а га нчс айх а нб олжб айн ашvv Ба нд иг уай ! Эн vvх энэ нг эрт
хэ дэна рг а лу г алзу я ата йюмши гз у сл ааг э эдт оон оо рт энг эрє єдх а ран
шvvр са лд ах а дньу т асэ эрэнс уу са нэ э ж:
--Чиюу нди нг эжє ч иг нєжба йд агюмг э л ээ. Гэ тэлБа йг алма а«а р г ал
уг алзну у ртор жб а йн ах араач»х э мэ э нх ашг и ра нгvйно р жи рэ в . Аа в
«з а,тэ ршvv» х эмэ э ну хасхий нг ар ав . Ээ ж«х ан гайна мь тант эг жлб айг
лд ээ»г э лээ . Ба н диг уа йий млх vншvv дэ эг э жх эл эхл угааа ди л ха н
Ба йга лма ар у ух я ламх ийнх арж«т эг э э дя а гаа в»х эмэ э нз ан д ра хз ав да н
х элээдб осо в . Биг э р элз ургий нху уч инму уа пп ара та ашvvр эна в чг а р
а в.
Хо рь,г у чаадх и рий на р г
альу гал з ынс vр э гма н айхн ыvх рээ с
зvvнт эйг vvрну у рыну снаасу уцг а ан,с vр лэ гvз з сгэл эн тэйт о лг ойг о о
єр гєнс vvх эл зэна лс ыгх арахньт унс vржа в хл ант айб а йв. Тэ г
с н э эу сны
шу вуу дынс vvд р ээсvр гэ
вбо лол то йт о л гой ло гчд а н ха рэ в эр тэ й
жа в хлант айнэ гэ ну г ал зсvргээсц ой л о но д о хо дб ус адн ьт vvни й
х ойно о сжо о р гон онг vй лээ
. Тэд ни йу у цну р ууу сныма нда лши г
мя р а
л за нц а й лал зса арт о
л г
о дынца аг у у рда л до р ов.
Тэ гээдбиа а в ынэ мэ элл э
жз эхсэнб о р л о гмо р ий гуна но йр х о н
са ахал тынг а за рб у йо йр ууя вав. На рє г лє єни йх тэй гє єа дила мг а ла н
та йвна арх єє р с єєр... тэн г
эртз ур ва сз у р в асх анц агаа нс удалг ар ч,
лvг хий мх ал у у нє дє рб олохши нжт эй . Ойр у уд є хєхт у тамч ийгт а там
д авир ха йvнэ ртэ ж, х аанэ гтээто ншу у лмо дт о ншихньда ма рцо хи хмэ т
ц уура йт анд у улд ана . Ойнд оторя ма рн эгэ на мь танч а схий нд у у г ар с
на а
ц аашг vй хн ьц энгэ гт о гтуухана гаара а рда мжинн а да дб vд э гб а д аг х
а н
мэ дэг дэ в. Тэ г тэлх армо дныши л мvvс , да в ир х айнvн э ржиг тэйг а рг уу д
х адаж, б иех є тлє нх єнг єрєн,сэтг элг а й х алт айэ нгvvнч єлєє т эйб о ло в.
Ий мэр хvv vе дюмб vх нийє нгєа я сз є є л єрч ,т у нжа в ха атайс айх а н
х арагд ах ыгх э лэхюу н. Ойнз ахру уо р о х одє мнє єсс э
р vv та т аадб ал
б урмынvнэ рх анха л ж, шил мvvс ,д ав и р ха йнvнэ рд а р а гдан , но й р мо гл о н
х єглий хс vр л э гмо д д ыну рту ртс vvд э р , мє л хє хмэ ту л а мб vрб ог ин ос ож
б айв. Мо д дынд э э
г vvрмэ лт эг
н энц э л ий хт энг эртг а н цн эгэ лэээ рг э
л дэ н,
тэ рал сд ээг vvрхо са нг ирн утагл а нду у гар са арн уурт ийшни с эн
єн гєрє в. Бимо рин о о сб уунс ахл а гн ог о онд у нд уурт у у чинмо р иох є
т лє н
ч анагшд є тє л бєє сvх ри йнн vдни йvнэ рх ама рц оргин , на рг ий с эно йн
ц оорх ойдт vvни йб агс айсанб утг яла л з а нг я лт агана нх а рагд а в. Бимо ри о
ту шижб єхл є є до чв о лт энгэрт ол ьдс о нт ун гал агх vр энvх р и йнн vд ,
х элхс энс увдмэ тб є нжий лцэн,у р тз а л а аньг а з
а ршvр гэна л данб айл а а.
Тvvнэ эст ас л а на вчба ахныгид ээ дх є хт энг эрши ртэ на ят а а ваа р аа
х эвтэха в аасб ие ,сэ тгэ лурьдє мнє хє є снэ гло ндо об о лсо нб айв . Ой
д отор ха гаарvнэ нх vv ц энгэгт улшу в у у дыншу лган анжир гэхньх vрт э л
то да гаа дс эт гэ лий ге рбу ст айтга ру у л а на рг ада хмэ т
.
Мо дд ынмє ч и ра яар х анх єдєлж, т vvн ийб vд эг хэнх а л у унс vvд э рмин ий
н vvрэ нд ээг vvрна а шц аашх єдє лнє . Биг э дэ рг ээх ар жх эвтэ эда л с ын
ц э нх эрт энг э рий нна а
г уурvймц энх є дл єхна р и йх а нн о гоон
шил мvvс н ийн а мил за
нх єд лєх и йгши ртэ нба й лаа . Ой нд унддэ эшх а
ран
и нг эжхэ в т эхюу тайса йха нб э! Тэ э рд ээрц э лий нб айхё ро о лгvйг vн
д а л айгааст о нго йхмо д оддо л гил о хмэ та гаадмо д нымє чирб а гаvд ийн
н а р ныг эрэ лд э эрн огоо нс у вдшигн э гх ара гд а ада гшн аат ог тну уха н
б а л арн ог о онє н гєєргя лал занб а йв . Хє гши ншин э сни йт о рг онvз vvр ийн
н а р ийха нмє ч рий нзvv шигши лмvvсх є хтэ нг э ри йн , на а
гу у ру санд
х є в єхмэ тг vйл гэ нэнб айха дт vvн ийна ад ахмє чирт у нг алагу сныё р о
олд
х є в єхза г
а смэ тг анцаарх єдє лн є. Тэ н гэр ийнма нда лдх євєл зєхх урган
ц а г аанvvл са л гу ура лгуур х анх євє хб єг єєднэ гх а р ах адх єл гий нд а рвуул
мэ тца йра нба й сна аахиа дха р ах ада ч аатайт эмэ эшигб олно.Эн эхэнvе с
vг э эрил эр хий лжх элэха р гагvйб ая рб аясга ла нмин ийс этгэ лдху ра н
ту на рчээ. Тэ г ээдмин ийу р уул дс эт гэ лх ана жб ая сса нх vни й
и нэ эмсэ глэ лх ор омхно от о дро нб айг ааб оло лт о й. Тэ гс нээт э нгэрт
га н цаархє вє лзє хца гаанvvл с ий гда га нб иеми ньб асх єєрєнх єв є
хши г
ч ...
Бии нгэжх эсэ га мр а
адмо риох є тлє но йг оосб уужя в талБа йг алма а
х у в инд vvр энжимст vvч и хсэн, з vг г vй рхэнна йг а саа рн адр у уд є х
єжир эв.
Тvvни йб а йд лыгє дрє
є рз vй рл энх э лэ ха ваасх авр ынна рлагт э нvvн
єд р ийнє г л єєши гнаму унэ эл тэй, б асжа вх аа та йб айв . Єглє єни йх єє
ц о о хорд а а вуу нд аашин зт айга ая вна . Тэ ри ч гvvр э н, ур тсор мо соо
б у у лганмини йд эргэдир энд ар уух анс уув. Тvvн ийvс эндна алд сан
н о г оонн а в чна асvх рийнн vд ни йvнэ р ,б асє є рюучюмб ээ р vvлс а руул
са й ханvн э рс эн гэнэнн vvрц ар айн ьт уя аран , нvдн ьvнэ нх vv жа ва рта
й
ц о г логб айн а. Га гцхvv тvvн длб ай жч адахз ол б оо ло гс эргэ л эн, хээ
ша а г
vйб ай да лньо лонжилх отг аз а рс ууж, э р д эмно мынмє рх є
єс єєр
vл б эгэрд о р оймэ тхара г
д а хмин ийб айд алт айо г
тн ий цэх гvйба й
га а
б о л олто й. Тэ гт элБа йга лма аз vг гvйчг эмэ эр ,д оо гт о хуута йчюмши г
б я цх анма я гг арг анинэ э
мс эгл эж:
--Таин г эжиху д чихааджимст vvд э г гvй! г эжvг vvл ээ дх ариух элэх
за в далгvй
--Ма найэ нд х ийнб айга льс ай ха ншvv! т андя ма рс ан агдажб ай на?
х э мэ энт э н гэрє є дх ар
а нс а нааа лда в .
— Са йхна арб ар ахуудаа... мини йб иеб vрня л х ар чих аадб ай нах эмэ эн
х э л вээсБа йг ал ма аойцу ур айт та лх є х єр ч
— Ня лхб о лног энэ э
!х эмэ энз vг гvй т энх элэ эд
— Нэ эрээс айх ан-шvv! г ээ дэ рг энт о йр ноох а р ан
-- Єг лєєэ р тх энБа ган уур ынэ рэ гд э э ро чвол ... зо гсо одб а йма а рчба йдаг
юмг эснэ э,
— Тажимсид эхvv? г ээдт ємє рх у в ин тайжимс ээн ад рууд єх vvлэн
та виад
— Ма н а йх анд о
т орт анайа авлжи мс эндихд у рт ай . Бу с адньх э тэ
э сэ
э
ид эжч а ддаг гvйюмг ээдє єрєєх эдий га вча мр ууг а ах ийг ээдг азар
шир тэни нэ эв хийл э
нб айснаах оромх но оа мгал а
нд є лг єє н» б о
лж
Ба гану урынз vгши ртэн
— Ми ни йх о ёрц агаана лга!г элээ. Биэ нэ хэнз уурб vг чимх алуу нд
но зоор с ондо оч у хамюу ныт у хайх элсний гvлу ха а р анб айтал
Ба йгалма аа х иадэ нэvг ээд авт анх элэх эдн ьби
— Yх эрvv? х эмэ эна су у
х адБа й
г алмаат а стасх є х р єн:
— Yг vйчби ш. Ма найх ныvх эрэ нэх араг дажба й на . Ма найх а
нде р єє
сєє
ца гаанvхэ рб айх гvйшvv д ээг ээдн адр ууд оог тойх о н; ха р ж:
-- Баган уурынху нгб их элсэнюм. Тэ рх оёрх у нvх э рма ла асхvр тэл
vр гэдэг гvйюм. На даасб олб vрча й хгvй. Ха л
у унє д є ро йр ууни с э
э д
яв чихд а гюмг ээдд ууг vйб олс нооя л
и гvйг униг ла н г уйа ястай
-- Бит э рх оё рх ун гхар ахаара ауйт гарл адаг!хэ мэ э нvнэ н эзх элээд
-Тау р
а нз ох ио л
ынно миху ншд агу у?г эжна д аасз vг э эрэ нгvvн
со нирх о на су угаад
— Пу шк и ныЕв г енийОн егин аасу нши жє гєхг vйюу ?г э хэдньб и
сvvл ийнvе су ранз охио лынно му нших ааб ар
а гб ол ь сонд ооба н таж
ор хиод :
— Ев ге ни йОне г иныгбио юу танба йхдаао р о
сд э эрн ьжа аханх арж
ба йсан. Одо ома ртчих жэ эх э
мэ э
нэ вдvйг vйх э лчих э эдин гэжх э лэхдээ
нvvру л ай н, нvдма нал за
жа ми нд ааи хлт эвдэжба й та ла шг vйз vй-
тэ йн э
г э нб о долс этгэл дзур схий но ржир сэнту л:
— Чина да дх ар
ину нши жє гєєч! Бис о нсъёг эл э
э . Ба йг а лмаат оо с
р он
хє хрєхт эртэ эх єтєлт ийшх ар анб ай с
на аи йн хvv у н шив .
<Татьяанаюу г
аараабур уута
нюм?
Залу
ух а л
у унгэнэ н
дээ
Зарт
айт эрх vvхнvvдши г
Зали
л жvймvvл жч ада
хг vй
Бодолх vсэлдээх єт
лєгдєн
Болг
о омжг vйя вааньбу рууюу!
Галхалу унс эт
гэлийг
Гяла
л з
у урт vргэнухааныг
Зоримогшу лууханзанта йнь
Зориудб урх а
нз аяа
жээ
Илvv дутууя марчюмг vй
Ингэжд урл асантэрохин ы
Учирн
ачир
тайуянг
ата
йс а й
хныгнь
Ууч
илжболох
гvйгэжvv!»
Тvvни йцэ в
эр х энцо хо л т то йт одvг ст унга лага гаа р тца ца гда нми ни й
сэ тг
э л дб уужба йв. Тэ гэ э дБа йг алма абу гу йнд ахьжи жи г хэ нца г аа
х арж:
— Yнэ эс аа
хца гб о ло хнь ... хэ мэ энvг vvл ээ дх уви нт айжи мс ээб арин
б осов . Тэгтэлх унг ийна р ги лн аму ух анд ууа лсаасду улдл аа. Ба йг алма а
амь сг аад ар
анч аг
на а д:
-- Эрньд уугарчб ай наг э жх эл энг vvт ээий шт ий шх аранб а йс на а
-- Тэрг ар аа
дир лээ!х эмэ энд ууа лда нг араа рааз аа в . Тэрз vгх ар в ал
н огоо р онб уйо йндэ э гvvрх о ёрху нхо йноу рьда аор он, а лгу у рх анни с
эх
б єгє
є дца сшигца гаанє е х ий тэ йт омх о нб ие тэйньа р айч а нг ад у у гарч
б айв. Биеб ага тайо ро гс а а р алцэ эжт эйн ьх ойн оо сн ьг vй цэ ни рж
х эдэн тэ эзєєл хєнду уг ар а адд ал авч аах уми с хий но йр тохо днє г єє хнь
о гцомх о нэрг энба р уу нт и йшни ссэн ээа хи адлт vvн ий хээє мн єо р он
уя нгал а гзєєл єнг анг а на жб а йл аа. Хо ёрх у нэ нэмэ тх ойн оу р ьда а ,дэ эр
д орооо ронни ссээрну у рыну с нааа лгуур ха нб уув . Ба йгал ма аих эд
х єхєнб а яса
ж:
--Мин ийт vрvvн ийя р иа дб айс а нх унд аа!я ма рб айн ах эмэ энн vд э э
рэ э
и нээмс эглэнvг vvл ээд
-- Хvнда лавч т а
йб оля ма рб ай хб о л!гэснэ э
—-- Таб идх о ёрд ал ав ч т айб о ля а жн ис эхб ол! Хє хт энгэ рта лга
б олчи х оо дл... г
эжх эл эх д э эБа йга лма ах ач ину янна му унб о л ов.
— Хvнде рєєс єєжиг vvру р га да гшvv д ээг э жна ма й гх элэ хэд
— Яа га ад!хэ мэ эни нэ эв .
— Чия в аанда амэ д эхб о л н о. Ча мднэ глмэ дэ хэджи гvvру рг анад а
а.
Ев ген ийОн егин ыТа ть я а на ги йнба йс анг азрыгчо чи жvз н эмэ д эвvv?
гэ хэ
дт эри хэдх єхє нб ая с а жх у винт айжи мс ээб ар иня в ав. Бимо рио
ус лах аа рн уурл ууо ч ив . Ха лу у нб єгчи ма г аартн у у р ыну сх а чи нжи г тэй
то гтуу х анб ол сонб айв . Ус н ыма нд алдэ эг vvрvеvе х энжижиг
жижиг хэна тир ааvvс э н:т э рд ор хно оа лгаб олжб а й хб єгєє ду сны
шу в
у у джижиг хэнАг бу шна ац у глар аншу у гилда нг анга на лд аж
«Ба йг а лма а
гий нх оё рх у н» мє нАг б ушн ыс ахл агн ог о ото йэ р эгт
га рчи х санvз эс гэлэн тг о о л и гх vзvvг ээс унг анб иеб ие ни йх э эє дс єдєє р
о ролд о нн аад ажб айв . Тэ г с нэ эа ра йба гашигн ьх є л до рсо нх vvх эдшиг
яв гала нг vйх эдн єгєєхньс у н ал зсанvз эсг эл э
нт эйд а л авч аад эл гэ н
х ойно ос
н ьдэ г дэнх єє сєєрн уу рынАп б ушныша рга лз эгср vv о ронха ра гд ахг vй
б олов . Бимо р иох ана талу с ла адг э ртээир в эла ав, Ба нд иг уа йх о ё р
ма найг адаано гоо нд ээ ра ят аа ваа раас уу ц га анн у ур ынх о йто хх єх
уу лынэ нгэрр vv ду р а нд анба йв. Ба йга л ма аг орх и ныц а а тахн угаас
ту галаао йр ту улжя в на . Ээ жvх рээх ур аа х аа рмо р д жэ э. Эр жх ай жя вс а
н
чу хагюма аа райх ий жо лс онхvншига а вду ран гаа саан vд ээvлс алг ана.
Ба ндиг уайу г ийнт а й в анх vлэ эцт эйз а нг а ара ат агд у у г vйд у р а
нд а
жб ай в
.
Аа в«г а нцнvд ни й» д ур анг аана д адє гч
-- Єнєє хх эдэ нг єрєє сч ин ьт эрэ нг эрти д ээ шил жб айн а . Ма н ийгб vр
то охооб ольс онши гба й нашvv, цу саару рс ,х vна мь т на а сз айд у ухан
бо лнэ гий гу н агаада в ахюмс ан. Од о очцу лє єхб а йг а ах эмэ энvг лэж
ба йна. Биа а вынє гсє нд ур ангаарх ар ва лдє р вєл жи ну л а а нц о хио ны
ха жуу гийнно гоор онбу йн уга дх о рьг у ч аа да ргал ьу г ал зх эвт эхн ь
хэ втэж, идэ эшл эхн ьид ээ шл эни хлт о гт у унб айв . Ха ринс vр г
и йн
то лгойл огчб о лол тойнэ гэнvз э сгэл энт эйт ому га л зцо х и оныд э эдэх
vх эрч ул уунд ээрд а нх айт алз огс они йшт ийшс о р то го но нх ара хб єгєєд
яв далду ндаано гоог ан цх оёрз ул гаа нє є д єх нєєо ч ина л с ынх а
ру улт ай
но гоонт овгорд ээрг а ра н, жав хл ант аймє нг є лєх у шу уг а аа гаа ртс эл эх
мэ тий шт ийшх єд єл гє на н ирд анб айв . Эн эб vхн ий гд у р анда нс ууса н
Ба ндиг уай:
— Сэ рг элэн, ц о
г тойа мь та ншvv! є в сни йс эр гэг,у сныт у нгал гий гшил ж
яв аха мь т
а дх о йнос а йх анба йл гvйя ах ав . Ерньх а нг а йшигб а
я нюмч
гэ жха аба й ха вд ээг э жб а хданvг vvл эх эд
— Ес то йд оо!х эмэ э нб из євшє є рєв
— Аа вюу н дчюмбэб у химд анх а ра алт ав ьж, г эр то р жг ара нб айхд аа
— Ээ жчи ньно мх о нмо рьу на адя вчаа гvйб о лц а а ду у л ыгчи ньод оол
нэ гор олдо одvз эхюмс а нг эхэ дБа нд иг у а йна да до й р то схи йн
— Ца а дахч иньэ днэ эсх о роохд оншvг эл ч их жэ э. Но г о о ныца гаарюу
хи йхэвг э
жа а вдаах э л!г э жа рг аму ха рд а нши вэг н эв . Биу рь дх ожиде р
тэ гжб ай г
а агvйг ээрд ург ута н,аа вынх о й но о сгэ ртг vй но рж:
-- Тая ахг ээдб айг ааюм. Та нду га лза л ах ыгх энз є вшє є р сєнюмб э! ийм
са йхана мь тд ыгб ас... гэ жх элээдс этгэ ла р айх ийжа ма р чб ил ээ. Yvнэ эс
хо йша аву гал зб ууд а жэ в рий нньх vvд ээє гн єг эже ря р иха аба йсныг
бо дволСЭТГЭЛбу х имд с анз ал уух vн ийх у рцvз vvр т эйvгхє г
шд ий гих
ай лгада гб оло лтой.Чу ха мд ааа ав, Ба нд иг у айх оё рт э со нд о оу л сюм.
Ба ндиг уайб олх vмvvс т эйих эдо йрд от ноба й хт є ди йг vй . АЛИВААГ
ШVVНТУНГААЖ ба йжхє дє лд єгс о рт о от ойх ян у урх vнюм. Аа вбо л
уу лу смодч ул уу,у р г ама лє в сєндо й рд єт ,т vvни йгє єр и йнт у лд
аши г
л ахыгб о дох оосц аа шг vй. Ма на йхх эзээ ни йт ар г и й нvнэ э
, шє лн ий
хэ дэнб о г
о осца ашх э т рээ гvйа й л. Тэ гв элБа н диг у айн ху ги йнма л
хє рєнгє тэ
й,о доочб а сб ийл эгжvv т о хьт а вта йх э в ээр э эб ай в.
Га гцхvv н ий лс э
нт онг о ро гши гх ур цз а нт а й, гарс у л,б vд vvнша рав гай
ньх энх vн дvг vй лэг дэжба йл аа. Ха р инба гад ааБа йг ал ма ашигг а л
цо гт о й , но мх о нд о ройгvлт эвч ихг о д гоно со но х иня в с а нчюмби л vv
хэ нмэ дэ хв э! Бия в аанд ааБа йг а л ма аг ийнх єд є лжб ар их ,нvд нийх а рц
ая га ашз э ргэ эрньюуб одо н,я ахг эжб айга агньх vр тэ лт аажмэ дд эг
бо л о в. Эн эх vv б я цх ано х иныюуньлз є єлєну я на тл ааи лц а гаанз а ндби
ух аа н гvйт а та гд с анб айв. Ха ри нт vvн ийг о ол игс а йх анб ие дг а
рх vр ч
зvр х э лс э нг vй . Тэ рми ни йдэ ргэдс ана ашр а нгу йир э эдз vр хт vгшин
ой р х оно йр х о на мь сгалан, яма рн э гэ нюмыгг є лр єнши р тэжб айхн ь
хvр тэ лvлма р та г да хб єгєє дзад га йт ав ьсанг ял ал зс анх а рvс , нvдэ н д
ду л аа х а ну л ааб у та рсаня л дамх анб о рца рай, vр г э лжи нэ э
в
хи йл энба йда гжи рэ вгэрх а рханнvдньми ни йс э т гэл ээ се рг а р
даг гvй
юм. Яма рчб а йс а нб ит эрз унши гжа рг алта йб ай га агvй. Эн эб олх vн ий
амь д ра л дт унх о в орт охио лдохз у рс гээ дє нг єрд є гч у ха гу чр а лба й с а н
би з.
Тэ гт эг с ээ рми ни йа мр ал тынх у г а ца аду уса жб уца хдє х єжб а йлаа . Би
юу н дчюмб ээ ндх орг одо жб а йв . Єг л єєvд ший нvнэ гчл энс эвэлз э х
са лх инэ гэнх э мэ эрп олп о лхий ну рс ахх а
жу у гийнг ор х ин ыч имэ э ,
ха гдр анб уйє всно гоо ныє нгєз э р э гтх амр ына я сба ри нт авинмэ д э гдэ ж,
сэ тг эла ян да аг э г эл зэнба й хб ол л о о . Ха ринБа й га лма ач ухамэ нэ
бvх н ий га нза ар а х гvйб айс а нб из . Тvvн нйжа р г ал т айцо глогб айда л
на са нт ур ши йнюмшигх э вя нз аа р а а! Нэ гє дє рБа йг ал ма ата йу ул зма а р
бо л о одб ол до ггvй. Тэ гээдт эдн ийг э рл vv яв жб ай хд аа«БиБа йгал ма ад
ду р л ач и хл а аг э жvv» г э жє є рєєсє єа с уу ма арб ол л о о . Тэ эрдо о ршу ву уд
нья в а а дэ згvйр с э нБа ган уурц айр анх ар агд ан а. Ха ри нБа йг алма а г и йн
хо ёрца га анх у ну сныма н да лдт у нт а йв наа рх є вжб айв .
На ма йго ро хо дБа й галма ан о му нши жс уу сна аца р а йньу ла схийг э э д
яв чи х л а а. Усшигц энх эр,о дто йт ор го нт эр лэгє мс жэ э . Ха ринн vvр
ца ра йньши нэд ээ лтэйг ээт охир о о гvймэ тг у ниг т а йб а йл аа.
-- Ба н д иг у айх а а ч санб эг э жн а ма йга с уух ад
-- Су мынт є вр vv я всанг э жт о вч х онх а риу лаа дя ар а лгvйх э нг э
згэ э
гvйц э энс vл жижц а аша аэ ргэнна д адvз vvл ээд :
— На да дз о хи жб айнау у?г эхэ дн ьг олшигс а йх а нб ие дньд vйсэ н
на рий х ану ртг э з гийн ьг єл рєншир т эж
—З vг э эршvv! з о хи жба й нах э мэ э нду уа л да ха асн а агу урх а нх элэ в .
Ба й га л ма аа р айх єг жи лтэйбо л ж:
— На да дэ л дв ий нюмб од о гдохюм. Биб vрба га ... ээжт эйг ээб айг ааюм
шигб о л ч их жэ э... гэснэ эг итар ааа ва нт унт vв э ггvйт vр гэнх є г лє
єдх vс эл
мє р єє дл и йнн эг энд уу гна му ух ант э гэх дээбvржи гт эйх энц э в э
рх э н
да рл а а. Эн эд у у ныvг ,ньмин ийс эт гэл дб vрх о н о г шч и хс онб айв.
Ба й га л ма аг и та р а ад арахз авсарч є л єєгє єрєєна др ууб а йнб а йн
ШИРТЭЖ:
— Та н дэ н эд у ус ай ха нс ана гда хгvйб а йхши гба й наг ээдх єг жмє є
ор ных оот о лго й дє л гє єд
— Биэ мэ гт эйх vнмє р тє єз а р имда аха чи нюмб о д о хюм. Аа в ыг а а
да гуу ла адчюму ух ааша ачх ама агvйя вч ихма а р ... нээ рээvн эншvv!
но миху нши хт ус г vйг эжvн э нvv? г эх эднь
— Yнэ нийх ув ьб асб ий . Ха р инс онгожу нши хх э р эгтэ йг э хэ д
— Бия ма рно му н шихв э ?т ах элжє гєєч !г э жvн э нэ эс ээа с уу в.
— Со ни рх о л... со нг ожа в ах... хаая азав сар л а х ... г эх эдБа йг ал ма а
-- Тан адт а йя р ил ц ахд у р гvйб айн ау у?г эв.
—-- Яа лааг эжд э эг эх эдт эрна др у уши рт э н :
— Тана ма йгх є нг є нх ий сгэл э нх vнг эжб ит гийб о до ор ой! Ха р инт а
жа ах анму ус а на а та йб айх а
а !г эхэдн ьмин ийинэ эдх vр эв.
— Тад анд а аин ээ хюмг э эдд у угvйб о л сно о
— Тана ма йгд а ла в ч тайб ол жн ис нэг эс эн. БиУл а ан баа тар то ч в о л
та нтайз аа ва лу у л за на. Ааб а сПу шк иныЕв г е н ийОне гинд у у р ьvз нэ
гэ хэ
дн ь
— Чин ийє мн єз а мб vх энн э э лтт эйг эжбихэ л эв . Ба йг алма ат э г ээ дб а с
на дру уг є лрє ншир тэжб а йв . Тэ гтэлг ад ааб у у нд у ут а схи йв . Ба й г алма а
по нд гос хи йнц о ч о од ,у х а схи йнг ар лаа. Бичх о й но осньг а рч ээ . Ну у рын
за ха
дс ууд л ынн о го он«69» ма шинб айхб єг є є дб у уб а р ь
с а но л и йс он
єн дєрх vн - ма шин а аса аг ара н! з vvнт ий шг vйжх а р агд ав. Ба йг а лма а
— Шу в ууб уу д ажб айн а . Бол ио ч!х эмэ энх а шг и р а адМо р ьб а й х гvй
яа наа!г эснэ эма на йг эри йнх аяа ндб айг аамин ийу нажба й га аб о р л ог
мо рьр у уг vйно ч иж, т уша а
гт айл анмо р донд а в х и в. Тэ рмо р иных о о
дэ лдна ал д ан ,б є х ий ж, с а л химэ тх ийс гэ нма ши нр уудє хє но ч и в . Тэ гтэл
тэ рх vнб у у дс ан -х у нг ааг азр а асшvvр э на в чма шин д а ах ий г ээдт о ос
бо сго нх у р дл а в. Yл д сэ ннє г єє хх унн ьма шинд а г анц ахи л анэ р гэ л дэж
зvр хшимшр эмо р и л жб а й в
. Тэ гээдБа йг алма або р ло гмо р ьт ойг о о
ма шин т айз эр эг цэ нда вх ис а а рб ара ата ср ав . Сэ т г э лма шидз ов и у р л ан,
хо йно о снья а р ав ч ла ня в ахг эсэ нб оло вчна д а ду н а ао л дсо н гvй . Су мын
тє вр vv но о снымє нг єа в ч ,х о ршо ох уда лд а аг аа ро ро хг ээ дма н а йх ан
цє мя в с а
нт улvнэ нд ээх є лд vvжл эхюмн ад а дя а х ино лдо хб ил э э.
Ор о
й нvнэ эс а ах а асє мн є х є
нма найх ани рцг э э л ээ . Ба й галма ат э д э нт эй
ха мтир эв. Тэ рг у ни гта йб ай ха в чх отоо ся в ааа н г ий нх уу л ьз єрч с єн
ул сыгс у
мн эг д лий нз а хир г
а ан дх vр г
э жє гс є нт у х айг а аихлс э р г э лэн
цо гто йг оо ря р ь жб а йл аа . Тэ дн ийб уу,а н гх у р а аж, 100 т єгр єг єє р
то ргос о нн ьБа йг ал ма а ги йнх у вьдихлб ага д с ана р гах эмжэ эб ол жэ э.
Тэ рт э дний гх vн ийvн э рг vйа мь тадх эмэ эннэ р л э нд ах инда х иня р ь ж,
са нааа лда нб а йв .
Yvн э эсх о йшн у у ра ндг ан цх анх у нб айда гб о ло в . Ба гашигб ие тэйэ м
х унньvл джэ э. Тэ рх унт э рvvх эндэ эс ул ха нг анг а н анн у ур ынху йл ра
х
д олгио ныгс є р єнг а нц аарх єв сєєрба йда гб о ло в. Нэ гє дє рт vvн ийгха ран
н уурынз ахадз о гсо жб айг а аБа йг а лма а гийнд эр г эдб иоч ив . Тэ рт олгой
д ээрээт о мэ р э эна л ч уурт авь ж, ай с аншу в уушигб э эв и йнз о гсо лн ь
єр євдмє єрб а йв . На ма йго йр тоно ч и ходну у ра ндг ан ца а рх єв єхх у нгдуу
шу у
г vйши рт с ээ рб а йлаа .
-- Бай га лма а! Чиюухи йжб а йга аюмб э?г э хэ дна др у уду ра мжха н
х араадц ааши х на аг а нцн э га л хав . Био ч ижг ар ыгньба р ив алцэ лхvйт э
н
б айла а.
-- Усн ышу ву у дя в ч их а
а дб ай хадэ нэма ан ьг ан ца ара а... гэ эдт vvни й
жижиг х эну р у у лньа р а
йя да нх єд л єнх э лэ в. Тvvни йс эт гэ лий гб из асах
са наата й
— Га нц аар аая в жч ад ахгvйб ай гааюмб ол о ву уд а а!г э х эд
— Ти ймб айх !г ээ дт олго йд ох ил о о. Хо йнох о йн о ос о оэ рч лэ хд о лгионд
н аашц аа шши д эгд э н, хєв є хг ан цх у нгх а рв а аснэ глу йт гар та й.
— Ба йг алма а !г эжна ма йга хи нду уда хадт э рит г э жя д а нх vс эж
х vлээс э нх а рца арна д руут огт уух а нг эгчх а р ла а. Тэ г снэ эт э рб аруу н
га раара ами ни йг ар ыга тг а н, амь с гаан ьд э эр ,о г цо мх о нбо лжн амр ын
н авчшигчч ич р энб у йз vvнг араамє рє ндэ э рмин ьт ав и ла а. Бин vvрлvv
н ьха рв алт vvн ийх оё рнvдцо го р чих с онмэ тх ур цб ол с онб айхб єгєєд
го олиг хо нб и ен ьа а нд а
ана му у ханз єєл єна я ст айб ал жх ама рн ь
х авчий нvсньн ойт о нюмшига рт и йшэ эна л аадн а ма й гт vших эд
ал чуу рньмє рн є єсн ьму л тра нг аз ару на в. Тэ г ээдБа йг а лма ая ма рнэ гэн
юмн аа са йс анюмшигна д руушу у га тна нз vт гэж, с у гандна а лд ахадна р
са лхиныvн эрши нг э сэнт vvн ийг я ла лзсанvс э ндмин ийу р уу ла ян даа
х vрлэ э. Ба й га л ма а:
— Тана ма йг ... г эжс онсо г д охт єд ийшив эгнэ х эднь
--Юух эл эхг э с э нюмб э!х э ллдэ э!г эх эд
— Тах эз ээя в а хв э ?г эжа суу ла а
— Ма р га аш! г эх эд
-- Аат ий мvv! г ээдна даа сх є нд ийр єхє днь
-- Хоё у л ааи йшхэ нэ эо чижє всє нд ээ ржа ах а нс у у жюмя рь я !г эжб и
гу йлаа . Ба йг а л ма ан уу рынма нда л дца йра нх а ра г да хг а н цх у нгшир т
эн
б айсн аа
-- Яахюмбэ ! Бих а р илаа !г ээдг э р ий нз vгг vй но д ов . Эз гvйх э эрг энэт
мо рин о осо ос а л са нх vнши гс этгэ лх ачинэ вг vйо р ги одб иг анц аар
vл длэ э.
Тэ гтэлх ээрмо р и оу н асанБа нд иг у айн адр у уи ржя в на . Бис аяыня вдлаа
н уухг э жбо д с о н до од одиг ор хо на л х лану рь д аа сн ьт ос о но ч во л
мо р ин о о сооб уу н, цу л буу рыгн а д адє гєє д:
— Ми ии йх vv! мо рьу слаадир !г ээдє єрє єт амхианэ рэнд ороос уу в.
Мо р и йгньу слаа ди р в элБа н д кг у айшє р євг єрхэдэ нбу ур алх є мс гєє
хє дє л гє н
-- Ми ни йх vv зо вохюмб айх г vй . Ма на йБа йгалма ана дадб асvн энэ э
яр ьс ан . Ээ жэ эсээх ой шн ама й гб vрчз ов оо хб олсонюм. Ца ада хч ин ь
ха рмо д ных уура йши л мvvс ни йа сажб айг ааг алгэ с
э нvг . Хар ино д о о
бо лт о лт эг
э эгvйг ээсб иш, х vнд
нэ гс ай нб о лчих волх э цvv юмб о лноб айхшvv. Ахн ьз ар имд аая ах аач
мэ дэ х г vйб о лчих догюмг элээ . Ин гэжич гэв тэрбє гєєда ймши г тайюм
бо ло в . Ба ндиг уа йт а мх ин ыvнс тэ йг аанс н ых аасо руу лаа
са ма аvл
са лга н,ну у рынду ндг анца арц айр анх ар агд ахх унгє ндий нх ар ж:
-- Эн эх унчэ нэжи л дэ эБа ган у у рынэ н vvх эну рьда хх ар зандє в єл жи х
ба йл г vй. Тэ эржилма на йну т гийнон гир оох а рбаснэ гху нб уу д чих с а н
юм. Нє гєєд єхньэ нд ээє вєлжч их с єншvv! г ээда лсд ээгvvрх ар ж:
-- Ми ни йх vv зо воодб ай хынх э р эггvй. Ажи ла хуйда абуца лгvйя а ха в !
Би да л з а хгvйэ э!г ээдб ослоо .
Ма рг а а шн ьб ия вав. Єг л єєэрт л э нб о сож, юмху ма ажинт анб олг оо д ,
Ба йг а л ма а
го ржи рэ хи йгх vл э эв . Гэт элт э ро йр ууг анц аар аая вч их са н
ба йл а а . Ээжт эрvvх э нд э эсан др а на р ганьб ара г
данд уушу у г
vйб ол жэ э .
Ба нд иг у айя ахчу чр аао лохг vйг адн а ат айв анэ нгvvнб ай хыгх ич ээж
ба йв . Аа в«є вчтэйюм, т эрvvн тэ йу ул зсану ул за
агvйя ада гюмб э»
хэ мэ э нvг лэнб у химд а жб а йл аа . Биа а вдб ит vvхэн дээу урх vрчб айс а н
хэ ди йб о лов чду уг ар санг vй. Тэ г ээда ргаб уюуа ймги йно нгоцб уу ха а с
ур ьд а жс умынт єврvv а авб идх оё рмо рд ло ог ээ
дБу яня р иагаат єгс гє н
ха лс анг а з
а рт асгэ дэ рг ээх ар анх эвт эж, г оолигн а рсныо р ойнг ялт га на х
мє чр ийгн vдо ний нх ар ж:
-- Инг э эдба сєнг єрєє гvйшvv! Ул а анб аат арти рээда жи лд а адє н-
гє жо ржб айт ала нхн ыз ахианьшу уг ижи р вээгээдБу янБа йга лма аг ий н
за хиа ну удыгу нши в.
Нэ
гдvг
ээрз
ахид
ал
Хов орхонтохиолдохт ан
дхэ л
эхг э
эдхэ л
жч ад
аагvйvгми ньдэ лбэ р
эн
га
да гша ага
рахадбия марянзтайболдгийгтатєс
єє л
є нбодохгvйя в аа
биз. Нададямарчюмт охиолдлоогэсэ
на мьдява
х ынба хд
ал ,тvvни й
бая
рб аясга
лангамс ах
ынт є
л є
єт э
мцэхё ст
ойбиздэ э. Бигагцхvv
єнг
є р с
єнзунт а
ныд эргэдбайхдаахvндзаяажболохб vхжар га
л
бая
с г
алангэдэлсэ
н. Уснышу вуудхуранцугла
дагБа гануурми нь,
анхил амvнэртхармо донойми ньтаныс эт
гэл
ийгх э рхэнхєд є
л гє
ж
ба
йсныгэргэнса нанау у! Тээрт эндтаб идх оёрынжи мстvvсэно й
ха
рагда
ж' б
айна. Тэро йнц аадахх єхр
єху ул
ыно ро
йд ээрга
раадэ р
гэн
то
йрноохарвалюу та йс айханб айхбол. Єнєєд
єрБа гануурмаань
шууг
индо лг
илжб айна .За х
адн ьочихо осчайда схvрэмэвг
vйба йна.
Минийсэтгэл
ийнг а нцз угааб о лсонхунмин ьvз эг
дэхгvйбайна. Бодв о
л
ха
лууноронл уугаая всанб из. 9-рсарын15.
Xо
ёрд
уга
арз
ахид
ал
Єн є
єдєрх у нма а ньн уур анд ааэ р гэжирс эншvv. Тvvн ийт асралт гvй
орилохн ьх аринг ай г
vйб ол жэ э. Гэхдээх єєрхийми ньх є лдєхг эжб а йгаа
нуурынх vй тэну сандг ан цаар хна ахє вс
є єрлб а йна . Баган уурма а нь
хунгийнз о в л онгмэ дэжб айга аюмшигд олигло ншу уг
их г
vйб а йн а. Би
гунигтайбє гєєдб аяртайб айн а. Ой нгvнэ эсэха в санг ор хиныма ан ь
зунын єгєє хо мг о лоншу уги анньн амдан, усн ьт ат р а
н, євсн ьх а гда рчээ.
Гэсэнчда х и нх а варб ол ж, модна хиалан, цэцэг, жи мсц эцэглэнэ . Тэ гэ
э д
зунбол оо. Ха ри нт аа мр алта ара ан ута
гта аир эхvv? Бии хт энэгшvv! Та
нададб итг и йу у р лаарай! Ну урынз ахадт аныс у ган дт олгой г
о о
наалдуу л
а н , нvvрл vv ч иньх аржб айсант э р
,газ аро чихд у
р т
ай
болчихжэ э . Энэт ухайб vх элб vт энна йра глалб ич сэ нчб олмоо рб айн а
.
Ма га
дг vйшvv! Ха ринт ана йа а вэ ндхийнх э
эх эд эна ргалу галзыг
оролдох ооб vрб айсан. Энэб олт аныа вса нчух ала ргах эмжэ эни йа чюм.
Ха н
гайнэ н эvз э с г
элэнт эйо н гонд огшина мьтадvр гээжц о
ч оохг vйб ол
хvнда мар х анд а сдагюмб айн а. Тэ дмана йхныvхэ рма лшигх ая ан д
байдагб ол с он. Биб vрдэ ргэдээ сньх арж, баясажб айна. Биё сто йл
хvvхэдюмд аа! .9-рсарын3 0.
Гур
авд
уга
арз
ахид
ал
ГАГНААС
ЖИНГЭЛЭЙН ДАМДИНДОРЖ
ХАЛАГДСАН ЦЭРЭГ
АЮ УРЗАНЫН ДАНДИЙЯДАМ
ХОРИНЕСЄНХОНГОР
Га нт улг а н а ад vрэл з
э на саха рга
л ынг алд ээрши рмэнт о го одvvрэ н,
сvvт эйц а йд аргилна . Ба дамх андг уайц айг аас амр а
ну уд л а хз у
у р
унши жбу йз ахидл ыгч и хт а винч агнана .
“...Хэ дэнц аг ий нту ршг а з
ард оргиу л
анни жи г
нэ жб айсани хб у уныду у
н амд ма г цб идмо рина т акто р о
в. Бид эн
ду д аанц агаарб vс л эгдэ жа р
та л аасаат ас л а
г дс
а нГе р ман ыцэ ргvvдх ир д ээяг г
vйэ сэрг vvцэ в. Гэв ч
ма наймо р ина нгифа шис тынз анд алчдыгё ст о
йлvvр э
н дн ьб ут
ц ох ис он ! Тэ рт улал да а ндбиГе рма ных о ё рз анд а
л чингу с т гаад“ СС-и йн
б ол ол тойн э гэно фиц е р ийгд а й
ра нч авчихг этэлт эрма шз а ль т
а йгаа р
б ул танми ни ймо рий г...”г ээ дт а
гб о лохо дЧимэ дий нца ра йх ув исхи йв.
Гэ т элнє г єєх уу дасна а сэ хл э н“эндц аси х т эйх vйтэнб айг а аб ол о в
ч
мо нго лмо р ь дооу н а
а дд авх ихаарт эрдо р х ноод у
л а
ацд аг... До хио !З а
б ая ртай ”г эжу нших а дЧи мэ дих эдг айха н:
- Yг vйх vv ми ньт эгэ эдмо р ьнья асанхэ р эгв э
?г эхэдэ хнэ рБа д амх а нд
тэ н дээс:
- Ха р инэ э! Тэ рн эгло лигт о йюмб олоог vйд о
г !хэмэ э
нс ана аа лдав .
З ах ида лу ншижб а йс анз алу убаслг айхшр анх оё ржи жигх уудс ыг
эр гvvл жт ой р уулжх а рс н а
а :
- Нэ г,г у р ав . Ар айд у нд ахх уу д
асн ьо рхиг д охг эжб айма а р гvйс энгэ хэд
Чи мэ дг у а й:
- Тэ рму уно х ойх vvг ий нмин ьмо рийгя а чи хаабо лд оог э с нээ
га ан сных а ау нт арсанг а лыгг утлынх аах о шу унд ээрцо хи в . Нєг єєза л у
у :
- Ду нд ахн э гх у удасньла л габ айхюм! г эхэ дЧимэ днэ г энс ана аа вс ан
б ол ол той :
- Yг vйя а жмэ дэхэвдэ э! Яма рб идэ нтэйа дила ргал,х о
н ин ых ойн оо с
х єєц єлдєжя вааби ш, а мьє р ссєншир vvнда й ндя в аах vндс а мг а р дахт а
л
то хи олддогчб а йжмэ днэ !г этэлБа дамх ан дг у ай:
- Ишх єєрх ийсми ньда йт а жя ва ау л садт иймюмб а йлгvйя а ха в . Ха рин
х эди йз аван дааз а хиаб ич и жа мжда гб айн аг э э дт ол гойс эг с рэ в .
- Биу рьдх ятад ынх арц эр э гтэйб а йл дажя вах адя л имг vйюма н д
са мг ардажХа та нба а та рб а г ши дс vр хийз эмл vvл жб илэ э
!г э х эд
Ба да мх а
ндг уа й“ Чимэ дми ньб идх оёрынvгол до ж, vх э
рх о л до хнь !
Эн эт энгэрий нг ийх энд ээра ду уга аэ ртх энц у гл уу л чихаадс уу ри н
д ээр хиб айшин дб айг а ахэ дэ нэ л дсэ нн эхийг а нзг а лаади р. Био ро й
vд ший нза в а
а раах эд э нс ай нд у ла анд эгтийх ий жт эрх vvх д vvд э д
яв уу лахмин ьг э хэ д:
- Хє г шинми ньт э рз євшvv. Бих ур дх анши гя в аа ди рэхий гбо д ъёг ээд
Чи мэ дєвгє нх о ймо р ий на в дард ээ рээст о мvнэ г энл оов уузшvvр эна в ав.
Га да ат э
нг эр, цэ лмэ г, шин э хэ нца сныє мнєнvдг я лбу улна.
Чи мэ дцасни мг энє всс ахл аг,х ул анг ийнз оомэ тша р галта нб у й
д vгнэ гэру х а
а гий на рца р а мє гсєнд а вхижя в а в. Ун асанмо р ьха заа р
д ара нд ухал зажх у са ну ур г аныvз vvр ,х уйва т ир а ант у ялза хньа ду у
ч и н
эр ийнс этгэ л
и йгх єд єлг єнє . Тэ ртэ эз vvнэ нгэр ти дэ эшл энб у йа д уун
сvр г ийну рдх эс эгтц а вида рх онг о ра зарган ыа д ууб айг а
а га жив . Чимэ д
ад уу гаабє єгнvvл энц уг луу ланг аас элгэ нбу у хну т аг,єв с
нийс э р мvvн ,
ц аснын имг э
ни йга жиг ланя вт алшин эц асанд ээрс аявтарх а ня в сан
ч онынмє рб айх ыгх ар аад:
- Yг vйе рх ээрий нб о о хо йа д уун ыб э лчээрти рнэг эдэгчму ух э рэ гд ээ
гэ жшив нэ на л сыгши ртсэ н эээ нэбо о хойнмє рт э рз vvнх о й тЄл гийн
са рх ианаасх э трэ эгvйх эв т сэнб а йл тайс ан ж. Тэ гв э лчх онг о рмо рьби д
х оёр оосму лтр ах гvйдэ эг э жб о до нмє рий гда г ажх атир уул а в. Ха шир
эр ийнт аама гла лз єво но жз альтс аар алб арт а аба р аад анх а р а йх ыгvз э эд
ч анг ах а
шг ира нт а шу у рд а л айт алх он гормо р ьчу хасх ийв . Хє л г ийн
ту ура йт а
ч иг нанх у р д лахт у тамч о н ынт энхэ лб а р агдажх о ё р
х ажу у га
ара аэ р гэнэ р гэнх а рна . Шvд ээя рзай на хи р ахч онынс а р ьс а
н
х оншо орын ьу у р ганыбє г с єєрцо хи жа мжив . Дє р в єнмє чн ьт а т г анан
vх эжб уйч онынд эр гэдт а мхит а танс уухз уу рх о нг ормо р ь , Ив а н
Пе т ро вс
ки йх оёр ынт у хаймє нлбо д ов.Зєв хє нма лынд айс а нч о нол
и ймс анааа г
у ул жб й а гааюмч ин ьх vни йд айс ан, т эгээдб vра юу лт а
й
яр гач инб о лох оо рт э рг е рма н, Пе т ро вскийх vvг и йнминьмо р ин дму у
юмх ий хээсб у ца хгvй . Тэг э эдлт vvн ийн ьб ич с энг vй. Эрх vну на сан
мо р ин оосо ох ага цн аг эдэгvv! Да йн ыт алб ар тэ мэ э лтх vлэ г , ба р ьса н
зэ всг ээс
ээс а
л ах адмє с нийа нга лду на санл у г ааа д илг эжс у да рб ич игт
га рда гсан !гэ жб од о х одз vсца р айгн ьvз ээг vйчПе тровск ийх э мэ эх
тэ рх vv оросц эрг ий гє рєвд єнх айр л ахс этгэ лт єр нє . Од ооги йнэ н эд айн
минийХа танб аа та рынцэ рэ гтб ай хдаах ята дынх а рцэ рэг тэйда йтаж
явсантайа дил гvй. Тэ гэ
х эдб иднийх амг ий нс vр хи йз эв
с эгу с а нв а
амлий,
хурданц э нэгт эйц а х иурбу у ,сэлэ мб айл а
а . Од ооб о лихб у у ,н ис э
х
онгоц,х уя г
тт анк ...vг vйе рн ьт эро лонб уу ныа мна асга р санє ч нєєн
мянганс у ма ндя ажє ртєх гvйг арда гюмб о лдо о! гэхмэ тэ л д в ий гбодон
чонооє вч ижд у ус ав . Эмэ эл ий нх ойгуу рб є гтєрсє нч онына рь с наас
жигшижvр г эсэ нх он гормор ьхама рд уу г
а р гану ха схийх эдЧимэ д
дєрєєнд ээ рээя л имг vйє нди йжс у угаадт эр тээдб элчээрл энб а йг аа
адууныз vгд ав хино дов. На рб ар уунаат онг ойжу у лынс vvдэ рх арла
н
буугаадха царх айр а нvл ээхо ройнжа в артс ахалца нтанн vvрн ьх vрэн
єнгєєрт уяар чс этг эл ийньэ зэмд эхн ьнє гєєб од олvр гэл жл эхбvрх орин
есєнх онго рмо ри ныт у
у райт ачиг нажт vvн ий гу нас а
нх ор ине сєно рос
эрийну уха й нд у ух а нгин ажх орине сєнс э л э
мна р андг ял алз а жба й х
шигс ана гдана . Да йн! Да йнг эдэгт унча юу лтайх а ргамшиг . Yгх эл
vснийє нг єя лга ата йчми ни йх ор ине сєнх vv тэ рда йндя ва а. Энэх орин
есєєрзо гсох гvйб а со лонх vvх эдмин ьт ула лда жб айгаа. Тэ дна ртаахєлд
ньд эгт
и й, гар тн ьд у л а
анбэ элийб ушу ухи йжя ву улахньз єв . Бих орин
есєнх урд анх о нго ро об эл эгл эсэ
нньз є вб о лсонюм...
Ир мэ глэ сэнха дт айт о лг од ынду нду урб ару унаа сз vvнт ийшо рсо н
н арий нб у лг
ий ну р дд эн ждэ эра сарма йх а
нб ос чо лсо нх ээтэйхар
мо до ну я аолныгз оожэ э. Єг лє єнийн ара ну ргах аасэ хлэ нvд ший н
б vр энх ийб ол
т олт а
лб vх нэ эсха нгалмо рьдх єт
є лсє нх vмvvсх у
р ан
ц угл ара ха жээ. Эн эбо лу л аа на рмида гтб эл эг
лэ ха жи ллагаагол он
б аги йнн у т
агд у нд ажл а нз ад га йу стайэ нэхvv бу лагд ээря вуулахаа р
то вл осонт євн ьб айв. Та анынт олго йца вца йжб айг аат али у
нд энжд ээ
р
х ура аса но лона ду угт о йр ону рту ур гас уна лзуу лсанэ рчvvднэ гнэ эс
ээ
ур ьт ажу у р
гала х ыгх ич ээ нб айх а
да гту ясану яа ныэ ндт э
ндбє єгнє р
єн
су ус анх vмvvсд айнд а жн ыг амши г,ал дагдс анма лынэ р э
лс уралз эрэг
эл дв ий гх vvрнэ нэ . Хэс эг хнэ эрс уужб айгаахvмvvсд ээрч єрчгє
р
ту ра нха йб иетэ йн эгэнэ рир снээг утл ынт vр ийнэ эсг а ансааг а
ргаж
б єєгнє р vvлэнх у р аажба йг ааа ду угха р снаа:
- Эн эЧимэ де рн ьо нг ир г онз о лигшvv. Ад у уг
аацє ми йньх єєж
и рч их ээдб айга агньх ар аву у?г э
хэ дб асн эгнь :
- Ха р инт иймээ ! Тэ гээдб vvрх онго ра зарганых а аа ду уна асши лжб а
йж
гу ча адмо рь,хэ нчг э
н э вн эго ро сд арга дбэ лэгл эхг энэг э
снээр
Чи мэ дий нт ухайя риаvvс эв.
Чи мэ дд элийньз а ссанх онго рмо ри нд ээрх єндєл схи йнс у у
жу у ргачин
эр чvvд эдба рихмо рь
д ыгз аа жє гнє. Тє дєлгvйи жи лз vс мий нхонг ор
мо рьэ гнvvл жу я са нуя а ныд эргэдх vмvvсц у
гла ранихна адамдс о йсон
х vл гvvд ийгшин жихмэ тмо рьб vри й нс он инс од онши нжий г
га йх ацг а ан :
- Эн эх ор ине с єнх онг орчЧимэ дийна дуу ныт у гс орн ьшvv!
- Ар га гvйшvv д ээ . Ха тир тх у лыну да мюмч иньг э х
эдБа янНэ мэ хт ом
н уд ар г ата йх а нцу йх а ял ано лн ыд эр гэ дvvря вжх о рине с є
нх он г ор ыг
ат аа рх анс о нжс о нх ар ца арши ртэснэ э:
- Му уо н ги р го нз о л иг оо сэ н эх о нго рыгда агаба йх адньу яхс а н а а
т ай,
“х о ёрмя н га ”а мл а х адє гєєг vйюмшvv х э мэ энх он длойд ээгvvр ээ
х ов ил т ойх о н г ормо рий гз а аха дх vмvvс“ эдн арт эрн ьэ нэньг эхюмг vй
х урд анб о лбvг длх ур да н, мє нг єє
рб о д ох оджа ра адмя нг ант єг р єг.
Би д ни йна й ма ан ых анша арб о лг ур ва на зар гаа ду уг эсэ нvг . Ма на й
Чи мэ дчэ нэБо р гио гий нд э нжд ээрх а нх ал зажб а йхши в”г элцэ н э
. Гэ тэ
л
ал б аныб о л о л той ,т омшир э нц vнхз vvс энх ижэ э лдvv на сн ых vн
“Нє х єє д! На а ша ацу гл араа ра й”г эжз ар ла сн аарб vхх vнт эрхvv у яа ны
д эр гэдцу гл ара в.
Чи мэ дх vр э нт эр мэ нд э элд э эрша рба жг ард урд амє ргє но ро ожэ с ги й
о ро й вчх эв г ийд vv т ав иа дс э тгэ лньхє дє лс єнб ол ол т
о йз огсоно . Нє гєє
х vно л о ндх ан да ж“ Нє хєєд ! Ге р ман ыфа шис туу дыгб утн ир гэх
З євл єл тий ну л аа на рми йня ла лт ыгт vр гэтгэх ийнт улдма найс у мына р д
тvмн ээ сб э л тг энб у йа гт ныа жила мжил тт айя в агд ажду усахдє хєж
б ай на . Од о ома н а йс у мынг у ра вдуг аа рба ги йна р дДо л жи нгий нЧимэ д
б аат арл а гу л аа на р мидбэ л эгл эхз vйл э эг ар ду ул наг эв. Чимэ дну д
а ргаа
эр гvvл энт о ммє н г єна ягандд vvр энс vv х ий жа л дцэ нх эрх ада гд эл гэн
су р анно тт о йх о нг о рмо рьх єтл єнир жа гтх vлэ эна в
ахк оми сс ынд арга
зє єл єнша р г алvс тэ йє ндє рну ру утайн эгэ но росх vнийє мн єб а р ьсн а а
-З ах vv ми нь ! Ахч ин ьэ зэр х эгз асг ий нvе дvх эх ээсб ус адз о вл о нг
эд эл жя в са нх vн. Эр хч єлєєс а йнс айх н ыт єл єєх а рийнд айсант ай
ту л алд ажчя в ла а. Одо оэ рх тг эгээнз а сги йн ха аа чив ээ л ээра ма ржа рг а
л
эд эл жя в на . Жу к овжа н жныц эр эгтє є р ий на дуу нс vрг и йнма н л айх о рин
ес єнх онг ормо р и ос айн ыд ээжца гаа нс vv, цэ нх эрх ад г ийнх амтб ар ъя
гэ в. Ор осд а р габ а я рынми шэ эл тээрс vv х адг ий гх vлээна в снаах а
р иу
б аярх vр гэх эдх vмvvса лган ижиг нvvл энт ашив . Чимэ дс этгэлх єдл є н
та лбvрт ий шэ эха р ав. Ба ру ун аат о нг ой сонна р ныт уяа ндмє нг єнт ууз
мэ тму шг ир анг я ла лзахз єєл єну рсг ал тб ул гийну с,барс гарх а д анц о хио
б vх и йир мэ глэ сэ нс vр л эгх а рт о лгод ,т аанана йг а нс угс алз ахт а л би у н
та лт эра яа р ааб а ярх є єр єєрб я лх а
жб а йхши гс а на гдав.
Чи нг эс нэ эЧи мэ ду яаныд эр гэ дт амх иат ата жс уу хзу урє нгєрс єно доо г
эр эг цvvл э н“ х vни йа мь др а лг э гчмє нчс о нинб айхюм. Биэ нэд энждэ эр
му ун э р тэ й,х vни йа да гб ол жх э втсэ ну да аб ий . Тэ гэхэдо д оо...”г э ж
б од то лг э нэ т“ х vнз ов ло нгда а жч адв а лжа р гал ыгз а
ав а лvз дэ гу чир тай
юмг энэб ил ээ . Ахмин ьт эсчvз ээ рэ й. Бич а дла ар аат у сл ахыгб о дъё”
гэждvvг ий нньх элжб айс анvгс этг элдньбу ув. Тэ рvг ийгб ия глэ н э
дэнждэ эрс о нс о жб айс ан. Гэт э лvн эх ээр ий нжа р г алхє єрб ая рє нє єдєр
мин ийцэ эжнэ э сх ал инэ н эд э н жий гбvх э лдньб я л х а ажба йнаг эжб одов.
Учи рн ьа гта вчб айг ааэ нэ хvv дэ нжи йнз vvну р дх о нх ор тн у рса н
байшин г ийно в горд огшин ,у х а гдс а нн vх ни йба л ар х а йс орв и,с айн
эрийнц у сма х а ндх а тааг дажг vй цс э нна янжи нг и йнс уу на гз эвр эн
хэвтэнэ . Энэб о лд vр вэдд ала йх а а ных ошу ут амг ыншо ро нги йну л
буу рьньб ил ээ . Чи мэ дх о риннэ г энна сан д ааЦэ э бу мб аг э гчийна зарга
адуух ул гайл са нх эр эгтх и лсг vт гэ гдэ нЦэ вэ гня мз а х ир а гчаа рх эрг э
э
шvvл г э
но лонс арх о риг джэ э. Тэ ржи л ий нє вєлньз у д ,з у нн ьг а н
бол сныу л ма асх от олх ошу уга ар а ан у т агс эл гэнн vvдэ лх ийх эдг а рх є
л
ньг авта йЧи мэ д ий гэ нэх vv д эн ждэ эро рх ижэ э. Га н г ийнн ар анд
ша ттала аша р а гд анх ат уушvvл т э ндну ру унын ья сг а рчма хн ьид ээлж
єтєєдт эс хvй е эб эрхба йс ана жэ э . Шэ э сэнд ээ ру рг а с анх ємvvлз улгааж
идэна ра йг эжа мь тайг олт ойб ай та лд vv Жа мъ я нн ьнvvд лээ сэ ргэн
амь танх vнэ эсн уугд ажир э эдг авд єнг ийньс алг а жу на ах оол
залгуу ла хда ад ээр хиvг ий гхэ л сэ нн ьт э рб а йжэ э . Ийн х vv х ээр ээрг эр
хийж, х э цээрд эрх ийжнэ гх э с эгз овс н ооХа танб а ат ар ыну дир дл аганд
хятадынх а рц э р эгтэ йт ул алда нэ хо рно осо оу рв а са нМэн оёныг
бари лца жг ар а мг айvйлб vт ээ с нийу ч ирх єхшил э нжин с ,зал анз эргээр
ша гнагд с анЧимэ дба атарх эмэ энд уу д агд ахс айннэ рт эйн ут агта аир жээ.
Гэвча ята йа мр а хт ухб о лс онг vй ,д ай са нн ут аго р ныньт vй вээ нс vйт г
э ж
байс ану чирх о шу унынэ гмя нг анц эр г ийнд аамл а арт о мил огд он
“бун хан т”х э мэ эхг аз а
рц эр ги йнс у ргу у льх ийл гэ в. Гэ т эл
Ха танба а тарынцэ рэ гн эгэнжа сынд э р гэдх уара г на нб уу гаадЧи мэ дий г
дуу дуул жэ э. Чимэ дё с
ыгб ари нба атар тб ара алх в а л :
-Заз ала нба а та рми ньс айну у ,г э жэ ел дг ээрмэ н д лэ эдч а майгэ нд
байг аагмэ дс энб о лб иє єрт ий шэ эу ра гшил д агба йжэ э !г эснэ э
-зая аха ва р дынжу р амтцэ рэ гтх є єгд сєнд айс ну у дє сє вєр лєхд єє
дайр алд сана йла мь тныгт vйв э эжг а йт арь жя вна . Yvни йгх vч ин
хамт ранд ар ахб олнод о ог эв.
Тэгэ эдНа р анЗ о но гийнє вє ртн у т агл ажба йс анТvд э в, Да рма ан а рын
аравг ар у йх о та йлу удыгс vйт г эжо ло нх vн ийа мьх о р о ос онх эсэг
цагаант ныгмє р дєн“ Га нжу ур ынх ярд ”г vйц эну с т га ж“ х vйт энб улгий н”
єртєєгєє рд амжи нт э рх ав ьдх о рг о дожу на лг ах єс гєєс э лб эхг эжб айс а
н
гамин гу у дыгх єєну стга лцжэ э .
Чи мэдг уа йд а г уулжя в саннє х дє єз ор иг жу ул анє є рє єз а ав алт vр vvлэ н
ууха йлжо рдо гб ол ох оорЧи мэ дб аа тр ыгб у уныс умд аа да ггvйюмг э сэн
яриачд эл гэр сэ на жэ э. Ий нх vv з о ри гл онт ул алд а жя в санЧимэ дг эгээн
тєрийнх є
єн а
ранд оо
рб иесэ тгэл
ийнз ов
лонгvйжа рганя вааньэнэ
бєлгєє
...
Агтб элэ глэ
лд уус
санаасх о
й шихх эдэнсарынд а
рааУв саймагХяр г
ас
сумынг у
равдугаа
рба г
ий на рдДо л
жино вогтойЧимэ дэдг эс
энзахидал
иржэ э
. ТvvндЧи мэдийнб эл эг
лэсэнхорине с
єнх урд
анх онгорморийг
хvлээна вса
нт у
хайгаадурьд аадтэдгэ
эрмор ьдынчадл ыгб ахда
н
магтсанн эг
энангийнх амто лныт а
лархалбичи г
джээ. Тэрз а
хидлыг
авсанЧи мэдийнсэтгэ
лдх ор инесєнхонгормо рьт
ойх о ринесєнцэрэг
эрийнд vртодордогболжэ э
.
ТАЙГЫНБОЛЗ
ОО
ХАЧИН ХYН
Нэ
г
Хо
ёр
-З аНаваанминьб арь
,ба
р ь
- Одоонэгюмныт єлє
єууя,яажхоосону ухвэ?
- Тэрvнэнvгшvv. Бидчиньюуюу н
ыт є
л є
єуу лаа
?
- Ихло лонюмныт є
лєєу
у са
нюмс ан. Тунсаг
ий нхаатєл
єєхундага
єр г
єєг
vйб айхаа
.
- Мартажо рх
иж, хєє
шТу нсагаа
? Чин ийтєлєєуухг э
эдбай
на ,н
аашир
?
- Юуг э нэ э?
- На аши р , На в аа нч ин ийт є лєєх унд агає р гє
хг ээдб айна ,э нэх унда г ыг
б арьжvз .
- Мин ийт єл є єб а р агэ хл ээдша х у уб аснэ гх ун да гає рг
єс єншvv д ээ .
-З vг ээр, з vг э э р. Эмэ г тэйх vн ийт є лє єхэ дэ ну д аачє р г
єжб олно.З а
Ту нс агмин ьч ин ийэ рvvлмэ нди йнт єл єє .
- Ихба я р л ал а а. На ва ан.
- Эх нэ ри йн х э эт єл єєх о ёрд ахьх у нд а
г аає ргєе.
- Ихба я р л ал а а.
- На в аанч амдн э гс он инз у рагvз vvл ье... Чиэ нэз ургийгс анажб а
йн а
уу ? Хо нг о рми нь .
- Ал ьв эх є... Эн эч ин ьб идд єр в и йна мр ал тд ээ рх амта вах уу
л санз у р а
г
б айхч и ньв э,ё ст о йт vvх ий нб ар имтг эг чмє нб ай нада а
.
- Мє на я г vйз ал у у ха нб айга ах э р э гшvv... Сэ рэ эн энб идх о ёрс уугаа д
д єнгє жжи лб ол жб а йс ан, Хо р о л жа вт ан а рн ийл ээду дааг vйба йсан
б айх.
- Тий мэ э ,у да агvйб айс анца г...
- Уу чл а а р ай, б ия в жх эд энбу у з а ач и мх э е ,
- Би дт ус л ал ца жє гєхvv?
- Хэ р эгг vй, х э рэ гг vйс у ужлб а й .
- На в аанч ич ин ьо до оХо р олжа в ыгх ая са нюму у,хаягд са нюму у.
Яа гаа дс а лс анх э р эгв э?
- Ха яа дз ал у ух а рх vнт эйс у уса н...
- Ча ма йгя ал а аг эжг о лжб а йга аюмб э?
- Ма на йХо р о л жа вч ин ьг у чх vр э э длма я го рч их с онхvvх энд ээ
.
Тvvнэ э сє мнєз vг э эрлба йс анюм...
- Єв гєє нэ нэх vvх нvvдч иньг у чд є х єєдир эхээр ээля вдалт айб ол до гг эж
о ртойшvv... Тэ рvе дньлч анг а х а нши га т га
жб а йхгvйб олт авиа д
ту учи жмэ д эхюмшvv д ээ.
- Ма г ад г vйлюм...
- Чиа мг а л ана мь т анб о лох о ор о от эрvе дн ьХо ро лжавыгс улханб а р ьж
б айга адс у р аг гvйа лд чих с
а нх э р э г...
- Нэ гэн тс э тг э лг vйб о лсо нх vн ий га лба да жс уу гаадчя а
х а вдэ э
,т эгэ эдл
яв уул чи х с ан .
- Ма р т са на асє н є є дє рб ит р ест и йнд а
р га т а йчин ийт алаа ря рь с
ан.
- Юуг э жба й на ?
- Ча ма йгмэ р г эжл ий нч иньд аг у уvй лдв эр ийнх эл тсийнд а ргаара ва х
са нал ааб ия р ьс а н, д ар гама р га а шу улзъяг эжб ай дагшvv, н адтайх а мт
о чоо ро й .
- Yг vй , vг vйб иу г аас ааб ар ил г а ч инхvн ,т оосг оч инюму у , шавар чи н,
б удаг чинлх и
йн э.
- Yг vйч ич иньх о тодмє нэ нэмэ ргэжлэ эрvй лдв э
р ,сан хvvг ийн
х элтс ийнд арга,тє л
єв лєгє
є нийх элтсийнд аргаару дса нд ээд
мэ ргэ жи лт эйэ дийнз асагчх vншvv д ээ.
- Ар авг а ру йжи лб ичигца асныа жилх и йлээ,о дооб иеий нх єдєлмєр
х ийн э,ерн ьта найэ нд э
хшигх ангайга зарб а
р илгад ээра жил л а
хюм
б олб vрс айх а
н.
- Чит эгээ да жил ч инб олъёг эжvv?
- Ажил ч на аси л vv а лдарх vндт э
йхvнх а анабайн а? Биба г
а а саахар
ажил дд у р тай.
- Ээдэ эмэ дэхгvйх ара жил чинб ол
н огэ дэгчиньб vхт ал а
а р аахvндхэн
шvv д ээНа ваанми нь?
-З vг ээр, ал ийнб о лгонз єєлєн, х
є нг
єна жи лх ийхв э? Хvн дх энт усмаа
сай н.
- Чио до оэ хнэрх vvх эдгvйг анца а
раа,б аса жил чинб о лно... Амьз уу
х а
д
х ялба ргvйд ээ
.
- Єєс ана аз овол тг vй, бизу ргаанжилба рилгачинб айсанб ол оодбайдаг
юмз vгээ р.
Гу
рав
- Ор жб о лоху у ?
- На ваано ро очд ээ. Над т
а йу у л захгэ жя в нау у
?
- Тий мэ э,у ул з ахх э рэгба йн а .
- Су угаадя рьлд аа, юу нт у ха йт эрвэ ?
- Єє р
є єєчи гд р и йнх уралдэ эдма с т
ерБа т су ури
йнт ал аа
рнэ лэ
эдх а
туу
яр ьсаншvv д э э ,т эрч ин ь
...
- Ха т
у уя рихб а йтуг айх а
л а хё с тойб ай санюм...
- Сэ р
э энэнмин ьт ий мб ишэ э ,є нгєрсєнс ара жл ынз ох ионб а
йгуулалт,
уди рд ажб айс а нБа т суурийнму уга
аст єлє в лєгєєт ас
а лсангэжч и
шvvмжи лсэ н. Тэ рч ин ьvнэ нэ эх элэхэдз у ур маги йнма т
ериалаартаср
а а
д
б vтэнд оло ох о но га жил г
vйс у уцг а
аса н, Ба т суури йнб уруубиш, харин
тр естий нуд ир д лагат ух а
й л ба лч инийа жл ынх ар иуцл ага
гvйгээсболсон
х эрэгшvv д ээ.
- Тр е
с тийнх эмжэ эгэ э
рт ас ар с а нюмч инь ...
- ТэгээдБа тсу у р ийнб урууб а йд агюму у,х а
мги йнг о лньТр е
стийн
vй лдв эрсан хvv, ма териалх а нг амжи йгх ари уцажб а
йг аагийнхувьд
ч инийлб у ру у . Бии ймэ р
х vv а жл ыгу д ирд а жявс анб олохоорхаана
д оголдо л,ал да гдалб айнаг эдг ий гсайнмэ дэ жб айна.
- Чин амайгшvvмжл э
хг эжо р жир ээюу ?
- Шvvмжл эхчюуба й
хв э?е рн ьт ре сти йна жи лчидє єрий нч инь
тр естий нда р га,е р єнх
ийи нже н ерт эйг ээа ди лх vндэлдэг гvйлюмши г
б айна. Энэт ала а рб одохх эр эг
т эй. Би до лонжи лби еб иен ээс а
йнмэ дэх,
х амтс у ра
лц а жб айсных ув ь дх элмэ эрс анаг дсанюм.
- На дт алму у та йу лсчб ий . Ша а рдл агат авих аарх эла мг ар га д
аг ,
уг аасаас аланз а дг а
йб айда л дд ассану л сма н айдн элээнб ий . Тэдна рт
ай
б ио лонжилт эмцэ лхий жба йг аах vн,чишин эи рсэ
нб о лоо дс ай н
мэ дэх гvйба й на .
- Тий мчб ай жма г а
дгvй. Гэ хдэ эша а рд ла г
а ,ул сынэр ха шг ийнvvд нээс
лб айхё стой.
- Тэрз vйт э
й .
- Сэр ээнэнмин ьу дирд а
ха жи лх ийжб а йгаат ана ра жил чд ыгх ай рлаж
ах уйа мь драл ын ьх ар
жх анд ажба й хх э рэгт эйюмшvv. Жи шэ элб эл
ма найб ригад ынЖа мбалс vр эн, До но й, На мши ргээдлхэ дх эдэн
ажил чиднvvр с,т vлээ
гvй, г эрийнд а вха рлаг аму утайюмя р ьжб а йналээ .
- Нvvр ст vлэ энийг эрээал ба нг азарт айх ийс эн,х а
ринє н єєдє рс ана с
а н
д эрээя рилца яб а йзу у
?
- Эв г
vйюмх элс энб айвалу учл аар ай.
-З vгээрз vгэ эр.
Дє
рєв
Та
в
ЦЭНДИЙНДОРЖСYРЭН
З
охиол
чЦ.До
р жг
ото
в1940 о
ндАр
ханг
айа
ймг
ийнХа
шаа
тсу
мын
н
ута
гттєр
жээ
.
Бага,ду ндсург
ууль, 1969 он
дМо с
квахотно
ох э
влэ
лийндэ э
дсур
гу у
ль
тєг
с жээ.
1970 оно осу
ранзох иолс онирх
онорол
до ж“Дус
алинэ
эд ”
,“Мєнхийн
ус”,“Бо рморь”зэ
рэ гхо шиншо гз
охиолынномбичжэ
э.
Гал а ат vл vvл жх о о лоох ийл гэдэ гб оло хоо рнє х є рма а ньна ма йгг а л ын
бур х анг эжд ээ дэ л сэнюм. Эр х эмх vvх нvvдэ э !... Хэ р эвнє х єрта нь
гадн а асо ржир ээ ду гаас анша ландэ э г
vvршо р оо то йг у тл аар а
ат уу ч да
г
бол ,о ро нд э э рээг адуурх увца стайг а
ах эвт дэгб о л ,т амх ин ых ааvн с ийг
дур т айг азра ах а я дагб о л ,гоо жу урыну сх эрэ гл э эдх аа лг vйо рхидо гб о л
,
ма рт ынна й ма ндб єхvз д э гб ол ,єєрюмбо д о
о да вга йн х аая риагт о о ж
анх а ар даг гvйх и р нээд а хинд ав т
анэ цт элнья р иу лда гб олэ нэ
єгvvл лэ гий гу нша арай!.
Су рг а жб ол д ог гvйх vнг эжб айх гvйг эд эг. Гэх д э эє р хи йн
тэрг vvл эгч д ий гг э ро рныя льбу сынд эгжу ра мс ах иу л ах адт иймч
ама р гvй гмин иймэ тг ал ынбу рх адс ай нмэ дэху ч ир та й. Нє х рийг єєг эр
орн ыд эгжу р амд а гахгvйз єр чих єдб и, vvн ийб у ру умин ийн єхєртб иш
гагцх vv э нэг а йн ыд эгжу р амлс улдажх э мээ гэ э ду л амч анга лдагба йлаа .
Урь дма найнє х є рнэ гх vvх эндс ээмэ гнэ сэну д аа та й. Сэ э мэ гнээгvйч
бай жб ол но . Яма рча ту га йн а дадт эгжс ана гдс а нх о йн ос ээмэ г
нэ с э нл
бол жт аар на . Биэ нэт ал а арх у улиач а нгал аха а рший д эжн єхєртєє
“Хэ р э вч ид а хиа дэ мср vv з євх єнн vди рмэ вээ сб иvгд уу гvйс а
л на . Энэ
болма на йг э ри йнз аавалб иел vvл э
хд отоо дх у у л ь”г эжт унх аглав.
Хэ дх о но ги й нд а р ааб идх о ёрд э
л г
vvр то р л о
о . Тэ гт элнє х єрма ань
ма хн ых уд ал да гчшо мб ог орца гаанх vvх э ндт ал о но оє гєх дєєн vди р мээд
над а дб ари г дл аа . Бинє х єр тєє“ Эн эта ла а
рма на йхя ма рх уул ь
тай гч и
мэдэ хvv?”г э вэлт эра рг аб уюут олго йд о хио дя ма рнэ гт айл барт а в их
гэжба й на .“ Ху ул иалмэ д эжб а йса
нбо ля марчт айл ба р ыга вч
хэл эл ц эхг vй ”г ээ дб игэ р тээо р уутє єрийнг эс энх ама гюма ая лг
а жб огц
сава н дя нт а нб о л гожа в аад ,то лгойс ал аав чла но ро нд ээ рээг адуу р
хув ца с тайг а ах эв т сэнн є хр ий нхє єд э
р гэд/з vр х ээ рн ьх ат гуул ахаар /
зориу да вч ир чт а в ила а
.“ Бич ин ьий мх єєр хєнх vvх эн тэйб айс анюм
уу?”г эсэнха р амс а лдаат vvни йгб агтарчvх вэлvх э г!г эжб од оод
дэр гэ дvvрньх о йшу р аг ша ах у вцасныма я гvз vvл э хмэ тх ол хижг а р ав
.
Угн ьна да дшу у дг арахлvл дс энюм. Гэ в чнє хр и йг єєя ма рн э
гvг
дуу га р ахма гадг vйг эжс эт гэлми ньхо рго дно . Хє єр хий ,э мэг тэ
йх vн ий
сэтг элб ол сонхо йн оя ма рнэ гюма ндг орь до о дб а йна . Юу ндг орьдо о
вэ?... Мэ дэ х гvй . Бу химд санд ааб иц арс анша л а нд ээ гvvрг утлын ха а
є с гийг єєрт а ст аст о в шл о нг у ла л за в. Эн эн ьнє х єр тма ан ьб ол, цар сан
ша ланд э э рє ндєрє сг и йг є єрт о вшихб иш, х ар инє єр ий нньх ал за
р чя ваа
з у лайд ээ рт ємєрг адс а арт о г шижб у ймэ тє вд єжб а й г аав ий. Гэ в
чя ая
г эхв эє єр и йнх ийс энх эр э гг эжб иб о д оо д“ го мд о лг vйб из ?”г эжа мыг
н ьа су ула а . Тэ рд э э шх аржх эв тс энч и гт э э
- Од ооя а хв эд ээ. Ма на йхнэ гэнтт и ймх у у льт айх о й ног ээ дмин ий
з vр хий гч ич игнэ тэ лс ан а аа л д ав .
- Бих э сэгч имэ эгvйз о гс о жс ала хё сг vй цэ тгэ эда мь с гааг аау ртав ч“ За
б а ярта й ”г э жжvжиг ч ни йна мб аа я са а рх о о ло йч и ч р vvл э эд , нєх рийн хєє
д э ргэд/з vрх ийгн ьша рх л уу л ах а ар /а л ьт vр vvнт а вь с анб ог цс авааа вч
х а алгар у уя вахг э т элх о ё рх єлз vvд э н дмэ тхє дєл сє нг vй. Сэ тгэлнэ г
юма ндг о р ь дс онд о он vдюучх а ра хг vйб ол ло о .“ Зао д оома ньэ р
т э сэхг vй ,.. у хасх ийнша л а нд ээрс єх р є нс у уга адх єл н єєсми ньт э
в рэн,
а й ла ймг ий нх vмvvс ий нд о т рыгс э рх ий т эло р и лно ”г эжбо ду утх vч тэй
т є сєєл єлд єєт олг ойэ р г эжх є лд а йв ал за в . Гэ в чт э рх єл дс є х р єхб айт угай,
н vда н ил д уу л жб а йна . Биа р ча аг vйб а й д алг ар га сн а ах ара в ах уула хгvйг
х и чээнх а а лг ару уа л х ла а . Тэ гэх дэ эт vvни йга р аа сг энэ тт эв р эн
о р ило х одн ьц оч их гvйг эжх ама гб ие эт vvн дб эл д энс уга ах а вчиня всаар
н э гмэ дэх нэ эх а ал г ан дх а мр а ара ат у л а в. Тvл х vvр ээз ори у д
ша жиг ну у л анэ р гvvл л ээ . Ха алг ад у у г а р са нчvг vй“ я всу га й”х эмэ эн
є є рєєо нг о йв . Хэ сэ гз о гс л оо . Чи мэ эча л г а, на ма йгя в у ул ах ынмє рє єс
б о лжэ эг э жб одо одша рх є дл єв. Бо сг оа л х у утз эв vv х vр гэ сэ нх аа
л гыг
ч а длаа р а ах ая лаа. Тэ г т элэ хнэ рг vйэ р и йнх ара нх у йо рц он да йма а р
г а нцаа р д ажба йна . Ха а с анх аал г аану ру у га ар аан ал жхэ сэгу ужра х даа
“ б vхбо лс о нб аб о л ох ”я в дл а ат є сє єл є нб о д ожvз л э э.“ Энэму уг а
а с
с а лаха дб их а р
а мс ажб айн аг эжvv?... Ёс то йг айг vйба й лг vй ”г эж
б о дог д мо гцд о
о ш ша т аа рг vйв .“ Эн эз э рг ий нх арюмна асс а лах даа
х а рамс ва лё с тойг у та мши г” . Ша тн ых а шл а гас ан да йл анс у у гаадба гын
з анг аа рг у лг ама арс а на г д а в. Гу л гал а а . Бо л жба йна ... “На да а сх орж
х о лто р со нюме рд є єча л г а. Био до оэ х н э рб ишб vс г vй ”. Би ех єнг єрєєд
н э гл“ с ул ”х vнмэ тс а на г д ла а.“ Ба йз , ин гэ эдх ар ь чих а дн эглюмд у т
аа д
б а йна . Юуд у т
аав э?... Аат и йм. Тvvни йгя да жг а нцс а йнча д ахсан.
Яа санг эжт vvн ий гч а д ахг эжб а й га аб и л ээ ?... Ша лигз анг а рга жма хны
х у дал д аг чбvс гvй дн vди р мэ сэ нг эжvv? Yг vйэ э ! Од о об олнvд
и р мэ сэ ндг о мд охюмє ч vvх э нча лга . Ич гvvр гvйх а р ч ууд ыгша ли глахад
б ичг э сэнх а аяаз є вх є нг а днат а л да ат а сн а мжи р да жб айс а н. Мин ий
г о мдо лє є рз vй лдб айн а . Тэ рн а ма йгvvр дя ва ха дя а га адх о р ьсонг vйв э?
Бит vvн дий мх я мд ха на мь т а нба йжэ э . Ха ма гг о мд о лмин ьvvндлб айна .
Ер єєсє єб у ц а жо р ъ ё” .
... На ма йго р оходт эру х а с хий нб ос о жи нэ эмс э гл ээ дг ар аа сбо гцс ав
а в ахг эл ээ.
- Yг vйшvv! х э мэ энбиг ард ах ьюма ауг зт а т
ана вч
- Таб у ру уой л г о жб а
йхшигб айна . Бит а на арх vргvvлэ хг э
жб у цаж
и р лэ э. Тана ма йга нха вчирса нбол ох о
о рх vр гэжє г
єхб а йлгvйг элэ
э. Тэр
х є мс є гз ан г ида нн э лээдбод с
о ноо
- Мин ийб у ру у ! На майгаау у
ч илг э жб а йна .
Шу у дб у ул тх ийхньа райичг эвтэрт улби
- Тэ ря рих г vйэ э . Ху ульбо лх ууль! Ал ьв э,о доо хонха рг эртмин ь
х vр г эжє гг э в.
Тvvни йца р айvе рий нvvла дилб ар ал з
са н аа
-З а... хvр г э жє г ь ед єєгэжс ул ханд уу г
а ра адх увца с
лав.
Хvнб уу жє гє хг э жб айхадмэ дэхгvй ,тэ нэ га мьт ангэжб ид отроо
т vvн ий гх а р аа га а дг а
д нааихлу ур т айгаа р“ Чин амайгз айла хг
vйба й х
г эжа йс ан д а аг э р та ваачижє гє хньvv? Биг а нцаа ра
ад ал дор жч адна”
г ээ дг арл аа .
... Эх лээ дшу у дх арихаара вт
о буса н дс уу в. Тэ гтэлт ан
ь д агхvнт аарах
в ийг эсэ на й да сна майгэ злэв. Нєхр є єс
є єс а л сныгя ваанд ааб vгдмэд эх
а т али йма йд а ст єрс є
нньх ачи рха
л тайс а на г даж, нэгэ
н тши йдсэндээ
х vр э х ийнт у л дє є рийно юу нмэ д
рэ л дя ма рлэ рэ гшу р
а гба йнаб vгдий г
ч а нг ал ла а.“ Эр тх энмэ дэжа вцг а
аг! Ну уга адх эр эгг
vй”г э
жє єр
т єєзарлиг
б у ул га в. Гэ в чт а н ьд а
гх vнт а
а рахв ийг эх ээ сб эр гэжжи йрхээднэ гл
б о лд о ггvйэ э
.
То гшуутх аа л гаа я
н д аао нгой жэ вгvйч ихрав. Бих у в цсаає лгє єдга лын
єр є
єндо р л
о о . Тэрн о йрмо глосо оро ржир ээдх а жууд а
х ьс анд алд ээр
ла г
хийнс уу сн аа
- Чисаяир эвvv?... Бит агу нт чих ажг ээдэвшэ э лгэв.
Бит vvн ийн vvрє є
дх аржч адсан гvй,д э
мийл
- Чич иньх а ал гаат vгжих г
vйу нт чих санхvнvv г эхз уураа“ гэро р
о н
х ул
гайчу х
чи х валя ахюмбэ ?”г эс э
них ээхэнє є риймс єгх арцшид вэл
ма ньэр
- Чиєєр єєт vг жг эжх элээ г
vйя вчихса нхойноб ия а жмэ дэхв эгэ ж
уцаарла в.
Нє хрийнма а н ьюучб ол оогvймэ тхэ нэгг
vй, тэ рчб айту гайу ва йгvй
тунир хууэ нэб айд
а лми нийич ижнэ рэлхсэнб vхлз о в
ло нгн имг э
л ж,
б ая
рлас анд а аб итvvн д
ээх ар иут уни маарсана г дав. Гэвчб иеэба р
и ла а
.
Ба рихаача л д . Саях анб инє хри йн х
єєт ухайб о дохд о о,тэра в гайгаа
яв у
у л
чи х аадх оолоох ийхг эжци р к
и йнб аа
вг айз vv с vвл эхг эжб у
ймэ т
о во
йжс уу га ад аагэжх орша рыни нэ эд
эмд э
эя лимг vйб аяс аж, ами нд а
а
х ар
и у
га аа в чя влаа. Гэтэлт эрна майги чvvртэйе эбу ц а
жи р эхэдюуч
б олоо гvймэ тх о оло ох vл э эж, г э
д сээи лэнс уу жба й с ан д, н а дадчг э сэ н
тэ рд о ро оюучб оло о гvймэ тб о
л жн эгмэ дэх н ээх ан цу йша мл ант о го о
ту лгаз ол гу ула нг ял б а лзажб айхюм. Yvг ээрчvлб а р а мт агду угvйс у ух
н ьэн эа йл ыгх ємє рсє нт о го ол vгээа дилб олг оо дс этг э лд а в чда н
н єхрий нх є єа мыгч а г н ан а. Нє хєрма аньэ вшэ эл гэхз у у ра ах арв и нга а
шо хоо р хо нба а х анил сн ээ
- Бис аях о нжв о ртс у г ал аа га арэмэ гтэйх vни йнэ х и йдэ элх о жл оог эж
зvvд э лл ээ. Хэ мжэ энья гдє ч инз ур гаа,у ртньг у ра вб а йд агшvv г энэ .
Эх лэ эдмин ийо йг у т а хшигб о л
о в. Да раань“ Еэз а йл у у лд а а,а ргада х
ух аанньэ нэ !”г эжб о до одх о олойз анг ирл аа. Эцэ с тнь“ Мє нмэ р гэнюм
б одожо л ово о ”г эжб од мо гцх оол о йд э э
р хт ээ глэ эз є є лр єнин э эдб о л ж
х увир а хдє хл є є. Гэх д ээма на йнє х єрт э нэгх vнб ишэ э . Тэ рх vн т эй
яр ихда ама шу х аала г . Ух а ал агб айд гийнн ууцньа н х а ар лаад а йч ил сных
лд а
а . Ха р и нт эрна д т айя р их даао юу ну ха аныє чvvх э нчз а рда л
га ргада ггvйу ч ирий мт эн э гб айда лдб айнб айно р д о гюм. Эн эньна д а
д
и тгэсэ нд ээчт э рvv, дэ э рэ лх сэндэ эчт эрvv, б vv мэ д ! Ха мг ийнг о лнь
мин ийс э тгэлт vvн ийгvгхэ лэ хэ
дх ариуду уга ра хг vйба йже р є єс
тэ вчдэ г гvйюм. Тэ рз vvд ээя рьсанх ой ног э рги йх vнб их ар и уд у угар ах
ёс той. Тэ гээд
- Ор ч инvе ийнма яга а рб о лб ир ос тд єрв ий гє мс дє гб о лс оншvv г эж
х эллэ э. Тэ рма н гард у уха нинэ эг
ээ д
- Мэ д эх гvймэ дэ хгvйз о лиг ! Тэ г
в элр о стд є рєвб ай са нба йхэ э . Ихлт од
зvvд э лс энюмд агг эв . Би дд ахинт агд у угvйб о ло в . Энэё озг vйа н ир гvй
б айда лб идх оё р ынс э тг эл до р ойныэ в гvйя вд лыга вч р а хту лб ис эт гэ лэ
э
д vйвэ эл эхс ан а ат айу чиру тгамє х єс,т энэг дvv я р иа н д а аэ рг эно р ох оо р
ший дэ ж
- Цэ вэ рл эгэ энэ э счи ни йх у вцс ыга в аадз амда аvс э эя н з луул ахюмб ил vv
гэ сэнн ьх vнз є нд єєнб айн а. Яа р
аа дч а д с
анг vйг э жг vв тн эв.
Тэ рд ах ин“ ах -а х-ай ”х эмэ э нэ рvvн ий х ээу глу ур гыгн у дн у дхи йт эл
эв шэ эл гэ эдх ай р цагт айя нжу у рав чvз с энэ э
- Чит амх иа вч р аагvйб из. Та мх ид уус чих ажг эн э.
Тvvни йт ат ахд у ртайя нжу урыгз а мд ааа ваха ама р та аг vй дэ эє є р ий гєєби
о воох vvх эншvv г эжб одл о о. Хvvх нvvдмин ьнє х р ийн хєєа рг а ндб и
и нгэжо рс о нх vнд ээ .
Эн эя вд ла асх о йшб иг э ро ронд оох ич нээндэ гт ог то о ж, ху у л ьг а рга ад
н єхєрма ан ьб ие л vvл эх ээц эгл элээ. Му нгина с аарб а йт алн э гмэ дэх нэ э
ма найхо л о нх vvх эд т эйє н єрє тгє
на йлб ол ло о. Аа в ыг а ад аг ал д аад
х vvхд vvдма ан ьми ни йша а рд лагыгд аг а
хг vйя н зт а й. Ээдэ эх vvх н vvд
минь ,о ронг эрє єдрє гба йхн ьє рх ий нт эрг vvл эг чи йнх vмvvжл ээ с
ша лтга ал нашvv. Яа г а адг эв элтэд ни йз а
н гvрх vvх эдн ьд у ур иа д аг
байна. Нє хр ий гєєг э рб vлийна лив аа
дс ург ахадё сжу рамс улд ахгvйэ э .
Гагцхvv т эрё сжу рмыгб иел vvлжб а
йнау уг эдг ийгмє рд єхлс улдана .
Биелvvл эх гvйб олд э гжу ра мх ичн ээ
нч анг аб а
й г аада шиг гvй. Од ооб и
эвдэрсэ нн єх рє єз асажа вахынт улдє єр
ий нх єєша ар дл агыгз єє лрvvл ж,
харинб ие лэ лт ий гньч а
нг ару улжб айна. Жи шэ эн ь:“ Та мхи ныvн сий г
бэлтгэс энс а в ан дх ий жб а й”г эжб айсанб о ло до от амх ин ых ааvн сий г
ойчих ыгд єх vvл ээда вгайгаад уудажа в
а ху улжб айхё сто йг эж
зєєлрvvл с энюм. Гэ хд эээнэжу р
мыгз а
а валб ие лvvл эхийгх ату у
ша ардса ныд vн днє хє рма аньб а
й нбайн“ Хvvе ! Янжу у рынvнсу на л аа ”
гэжха шг ир а хбу юуэ свэл“ Ун алааунала а,гvйг ээр эйг vйг ээрэ й”г э
ж
сандар ган а. Бичvнс н ийс авб а р
и нтvvни йя нжу ур ынvз vvр ийг
ээрvvл дэ на ма рз аяа гньvз vvл эхгvйнvд ни йньє мн єб vртэл зэ
нг vйд эг
болло о. Тэ рчб ай туг айма ньх vнз ар
имд а
ан ада а ст vв эгшэ эгээ д
гарын ха адо рб айг ааvнс ни йс а в
андя нжу у раат оншдо гя вдалчс vvл ий н
vедх ар агд ла а. Бас“ гарн vvр ээу гааг
аадг о ожуу р аах аа жб ай”г эхий н
оронд“ га рнvvр ээу г аагаадна майгд уу
д ажг о ожу ураах аалгажба й”
гэсэнз vйло ру у лсанюм. Ерн ьєр хийнт эргvvл эг чид“ энийги нг ээч,
тэрийгт эгээ ч ”г эжэ хн эрээз ахира хд
аао нц гойд урт айх vмvvс . Ма на й
нєхєрг о ожу у рыну сх эрэгл эчихээдя ва
х да а“Хє єеч и, тэрг оожу ура а
хаахаама рта жу лс ынб айрс vй дх ийчихв э.у счг эсэ на лтг эдг ийгч и
мэдэхvv”г эжн ададс ургаха ае рєєсмар тдаггvйюм. Эр чvvл ий н
иймэр хvv “ з аа вар лах ”а въяас ыгньд агуу ланх єє ргєє дє гвєлца адуул
чиньу гн ьх ани лжб ол охх vмvvсшvv. Тэ дни йд угно йро нду нд аа
хурхи ра ха асбу са дд у тагдлыгз а
с ажбол ног эдэ гтэ рх эмх vvх н vvдми нь
итгээрэ й. 1978 о н
ДУГАРЫН ДОРЖ
ЗохиолчД.До р
ж1931 о н дДо рнодаймгийнБа я н
д унсумынн ута
гт
малчныг э
рб vлдт єр жээ.
Багадундсур г
ууль , 1956 ондУл с
ыни хс ургуульт єгс
жээ.
1953 о
ноосур анзох ио лс онир х
оно рол
д ож“ Барил дажявс а
нмин ь”
,
“Манд а
хн а
рна ар”,“ Ялимг vйб удлиан”,”Давааныц а
анад аваа
”,“Ну у
ц
хурим”шvл э
гє гvvл л э
гт уужийнн омхэ в
л vvлжээ.
МЯЛААЛГА
- Шинэбайрнымяла
алга
нду рьягэ
сэнби
чигтэ
йхуру
уд ар
а мх
ууда
с
аваадга
йхшр а
нсуужбайтал
, ня
гтла
нбодог
чТємє
рхvv, баснэ
гтийм
х у
удасбар
ьсааро
ржи р
эв.
- Чо гд о гт унч амб а йэ ршvv. Юмб vгдд э эрн ямб айз а гна на . Энэ н ий г
х араачг эжТє мє р хvv, у р ил гынх у удсыгэ ргvvл жт ой р уул а нvз эжб а йн а
.
Чо гдо гг эд эгма а ньма н а йа жа х уйнда рг аб ил э э.
- Тий мэ э, vнэ хэ эрч а мб а йг эдг э эб атал жб а
й на . Га нц ха нх у р ууд а ра м
ц аасанд ээ рлб vх элб vт э ну р ил гыгб агта аса нб айн а. Мє нчх ич э э нг vй,
ту нчжи жиг хэнб ич сэнб айн ашvv.
- Ма ньэ рца асх эмн э хий нх а жу у гаарб а сб эх ээа рвил ахыгб о до л ц со н
б айнашvv.
- Тэ рчмэ дэ эжий нх эрэ г . Га з арх эвтэжб а йга аши р х эгх а да а с ыгх vр тэ л
тvvжб о р лу у ла нх єл жи жб а йг аах vншvv д ээ. Тэ рчб а йту г а й... г этэ л
ут асду у га рчя р и ас а а ту у л а в
.
- Ол до хя р ьжба й на аг э с э нма на йда рг ынд у уу тс андх vнг эн эжб айна .
- БиМа нд ахб айн аа . Са йнб а йнау уд ар га а? Мэ н д ий нх ар и у дд а р га
ма ан ь :
- Бvхх vмvvс ий гн а дд э э рт ав анми нут ынд о то ро р уу лг э жз анд р ав.
Та ви ндо лоо нх vн и йгий мб о гин ох угац аа ндц у гл уу л жх а ра а хан
амжма а рг vймэ тс а на гд а вчб о лч имг vйvгд у уга р ах аа сб иб о л гоо мжл о н
уру ул а ажими йв . Ма на йда р
г ачб асч амб айх vншvv д ээ. Yvр эг
д аалга в р ын ьб ие л vvл э х г vйє єд єєсньц ор -цорг э сэнх vн ий га р аа нд а а
зу уна . Уд а хг vйб ол о хх у ра лд ээрму уг ий нжишэ эндо р во лму ух айшvv
д ээт а мин ь. Бит эрд ор о ог vй нг а рч
- Ца ашц а ашн ьд а мжу у л а ара й ,т ами нь . Да рг ынє р єє нд... г эжх а шг ир ан
б агтар чу на т ла ах ар а йл г а в.
Яр и ан аа сх о жи мд о жо р с о нх vн ий гн эгнvд э эрэ эvз д эг гvй , ца гийн
се кун дб vр и йгт о о цд огд а ргын х ааз анга ндда г гvй, ма н ай х а нчс vр
са рхи йнг vй л дэжба й в. Да р г
ама аньц ага ах аржму шил за а д
-З анє х є дминь ,н эгч уха ла жилг ар лааг ээдя лд а мх а нмишэ эжб айн а
.
Бvр хэ гє др ий нт э нг э рши гдvн с гэр хэнб айд агда рг ынма а ньэ нэ
эв лэгх э на а ш, т vнэ рх ар а н х уйд ,т эр гэ
лс а ранма н да хмэ тб и д ни йг
б аясга в .
- Нє хє рЧо гд о гий нши нэб а йр нымя лаа лг андх vнб vг дз а а ва ло р о лц ох
х эрэгт эй. Тэ г эхдэ эг учг у чи нт єгр єгний л vvл ж, з у ра гтр ад иоа вчо ч но .
Мє нгєи лvv г арв а лт ава нх о шу у таасх эд ий гн эмнэг эжя р иа дд ар г а
ма ан ьу р у ул а аши л э мд э жт а
мша а лжб а й на. Цу гл ар аг садд а рг ыня р иа г
д уугvйч а гна ж, д орбvр н ээн э гийгб яса лг анб о д о лб ол ов .
-З анє х є дминья р иад у у сл ааг ээдда ргама а ньх є мс є гз анг ид ав.
Тэ гээдма на йх н ыд у нд , мє н гєц уг луул ах ,дэ лгvvр ээря в
а хэ нэт э рг э э
д
х эдэнє д єра жилу нд р ав .
Урь са нє дє р , на йр ынг о лшир ээн дма н айда р гас ууж, ши нэба йр ны
мя л аал г ынё сло ля гца г т ааэ х л эв. Єр хий нт эр гvvл эг чЧо г до гє єр єє
н айр ынс єнт vшиж, с а рха дынс а в ыгх о о сор толюvл жб а йл аа . Хо осо рто л
юvл нэг э д эгт уну чир тайа жэ э . Энэт у ха йє гvvл эхн ь :
Чо гдо гє єр є єх о ёрд уг ар аа ныд а р аах а ла мца жэ хл эв . Тэ г э эдб а ра ги лбэ
гэ мэ эрх ачи нюмvз vvл ж, би д ни йгх є гжє єхг эжо р ол д о в .
- Бин эгюмх эл ь е. Уу лу х аа н д а аэ нэма ан ьа ливааз vй лий га р вил ан
х эмнэ хт уха йюмг ээдЧо гдо г ,н э гшила р хиа ваха дг а рн ьс а л га л ж
б айл а а.
-З ат ана рха ржб а йг ээда рх и йгх ун да г алжэ х лэв. Тан а рс а й н
то ол о о р о й, нэ гх о ёр...гэсэ эрг у ч и нг у ра вда хьжvнз ий гд vvр г ээд
шил ний х ээё р о ол ыгх ар у ула в .
-З аэ нэшилх о ос ор чу у?
- Ша в х р у учvг vйбо л сонб айн а.
- Аат и ймvv? Тэ гв элд ара а чи йн х ыгг ээ дт vр vvчи йнvй л д лэ эд ав тан
vз vvл э в . Тэ г ээдэ хн ийс у ла рс а ншил ийгжа ранд ол о од а х ьжvн зр vv
то нг ой л г о хо дх эд э нд уса л,д а р а а ч ий нх а асн ьб асх эдэ нду са л,х о ёул анг
ээ лжл э на рв аадми ну тс э гс эр с н ийэ цэ стнэ гх унда гад vvрэ в.
-З аий млб а й надэ э. Инг эжюмыгд у са л, шир хэгэ эрньхя мг а да х
х эрэ гт эйг ээ дЧо гд огпа рпа ри нэ э в. Энэ“ vзэгд лийн ”д а р аах vмvvс ий н
д ун д“ о р о нну т гий н”я риаvvс э в .
Мин ийха жу у дс у уса нх э дэнх vн ,э нvvх эндэ эамин ч х аня р иаэ хл эв . Эн э
х vмvvс и йг,а аг тайц а й наа сх а т у уу нд аа нхэ рэглэдэ гг vй гма н а йх а н
мэ дн э . Эдн а рма а ньн эгду са лчх ор оо жз vр хлэхгvй ,а нх ныт у лг аса нн ь
мэ л тэл з э жб ай на . Хэ д ий г ээра мин ч х аня р ил цавчvгб vх э нн ьт од х он
со нс о гд о но .
- Ма на йЧо г до гий млч амб а йд а а. Яма рня мб айгvйба й т л аах ал и мг аа
са мн а а д , мє р єнд э эгvvр ээу на с анvс ээт vvжх а дг
а л жб айхв эд ээ . Тэ гж
ц угл у у л с анvс э эн ий л vvл жт о мо нт vл х vvр ийно ос орх ий гээдз ээ лд ээр
б арь жя в а хын ьб иvз с эн.
Ха ри нт и ймэ э. Дэ л гvvр ээса в с а нб а р аа ных ааб оод л ынц аас ыгх vр т эл
и нд vvд э э дз vс э жба йх ыньб их а р с а н. Тэ г ээди лvv г а р са нє є д сийн ь
гэ ртэ эа в чир жг э ла с а ада гг э с э н ... г ээдт э рvvх эндэ эши в н эл д эжба й на .
Ши рэ эни йнє гє єб у ла ндба с,с э т г элн ий лсэнх эдэнх vнс у ужб айн а. Тэ д
д єрє єч а нг а л а хд а аг анз аг ан ий л дг ий гма на йханц є мє є р єємэ д н э. Тэ д ний
д ун д, Тє мє р хvv х амр а агу д чин ,х о ол о йг ооз асажс у у на . Ха шир
х анд га йн уу д , дэ р гэд эхб vс гvйч vvд и йн х ээх увийгс э мх э нх vр тээ д
ц ара й га ау л а й л га нх єг жи л дєцг є є н є. Тэ ду ухаасаас о нс о о дх э лн ь
о ро ол д д о ги йгб идб асмэ д нэ . Тэ рд у нд а асТє мє рхvv с о н с ох о о со оє мнє
ар хи ныт ух а йс ану ут аанvдньт а ли ма ар чэ хэл дэгби л ээ . Тэ дна р ,тvс
тvся р ь жт а ст а схє хр є лдє жб а йн а.
Эн эvе сма н ьЧо г до гvгх элэх э эрб о со в.
- Айюу т айс айх а нб э. Бии ймх а мто лн ыд у нда жил л ажб а йга ад а а
ту йлыни хб ая рл ажя в д аг. Таб vх ни йх э эд э
мжл эги йнх vчи ндлб иэ нэ
зэ рэгтэйс а йня вжб айн ашvv д э эг эжЧо гдо г ийня р иаидд у нд аає р
нє ж
б айтал
- Ёст ойvн энд ээ. Бид н ийх vч и ндлши нэб а й рт а
й... г эжТє мє р хvv
тvс хийтэ лду уг арчvг и йньт ас л ав. Чо гдо гийнц ара йб арал заж, у рд а а
б айсант о ма ягыгшvvр э на вуу т ,та ва нх ошу у тхvр э на рхи наа с
мэ лтэлзvvл энх ий гээ дТє мє рх vvдх о ё рг ард а гє гєв . Тє мє рх vv а я га т
а й
са рхадр у уу руу ла ацо р во йл го ж, нvд ээжа ат ай лга нх эсэгз уура жс ана а,
то лгойго од алжий лганз огс оо д
-З ээ
- Сайнн єх єрЧо гд огийг оо
- Сайх анб айр т айб олг о ло об и д
- Сайх анэ нэб айрб ол ...гэ жу рс г ажэ х элт эл, Чо г
д о г и йнца райб vр
х увхайца йж
- Yг vйэ э, vгvйэ эе рєє лхэ р эггvй. На адах ааз vг э
эрт о гтооч их . Ча ма йг
ша г
на жб ай гааюмг эжу р уу лаає мє л зvvл энх э лэв . Тє мє рх vvг и йну ра м
х угаравб ол олт ой, ша ла вх а нс у у гаад ,ая гата йг ааа мс алгvйт ав ив .
-Тє мєр хvv ми ньн а а
д а х аат огто о чих . Ча майгша гна жба йг ааюмг эс э
н
шvv д э э
. Ша г
на л аах vр т чи хг э жн э гньч анг ах элэ в.
- Yх сэни йч ин ьша гн ал . Со хо ру лаа нз оо ст єл єлгvйб усд ынх vч э эрши л ,
то осгох ама гюма ао л ч их о од,
- Тємє рхvv ми ньжа а ха нт а вьта р тай х аншигб айжvз э эрэйг эжма най
д аргаз а
нд р анх у ру уга ач и члэ в.
- Тав ь
т арг vй дээя агаа в. Та ванє р єє, vн э гvйб а йши нт а йб о лс онх vн.
- Тємє рхvv ми ньє єрс а йх а нюмя рь яг э жЧо гдо га р г ад анх э лээ д ,а адр ын
усши га с гар чб а йгаад у хных аах єл сий гшу в т рав.
- Му ух а
йюмя р их дааб ия агаав э. Ма наа чийгца йу у хх оор онд у у р
б арилгынт алб айг а а
сб анз ,дvн за чу у л жба йс н ыгч и ньб ия рихг ээ гvй.
Са йх анб а йшин т айб ол с онг эжлма г тахг эс энюм. Эн эvг ий гс он с оод
х vмvvсх ар ил ца нн удр а лца ж, н эгэ нз эрэ гбо со цго ов .
ШАРАВЖАМЦЫН ДОЛГОРЛХАМ
Зохиол чШ.До лг
орл хам1938 он дСvх б
аата
ра й
мгийнАс г
атсумын
нутагтма л
чныг эрб vлдтєржэ
э.
Багаду ндс ур
г уу
ль , БНАСАУ-ынУрл аг
ийндээдсург
уулийн
дуулаач ийнангийг1962 о ндт
єг с жээ
.
1962 оно осуранзох ио лсонир
хо но
ро л
дож“ Хосмєр
”г э
дэг
єгvvллэг ийнтvvвэрх э
в л
vvлжээ .
НYYДЛИЙНШ УВУУ
Эхо р ных оои рээдvйнх єгжилцэ цэглэл дх ан див лахг эжх а рий но р но ос
э рдэмє в єрлє ни р жя ваах ай ртх аньтайг аама рга а шу чир наг э хээсс эт г
э л
б айжя д анд о гдо лно . Ий нх vv с этгэлий нх єдл є лє єсєєб ол жг эрт ээт огто ж
ч адал гvйг ад а аг ар чс айнс айх ных язга а
р гvйбо до лду мб а но юу н
с этгэл ээр ээб аяржа ргал ыга мс анс айха нх о тынх о ос ару улг у дамжа ар
а лхажя влаа . Гэ тэлнvvд лий ншу вуудыну янг атг анг анаамин ийб одл ыг
с арни ах адт э рз vгх а рвалн эгэнтх аран хуйб ол с ныгб ис а руу лг эрэ лд
б одол да втаня всант ула нзаа рсан гvй. Ха ринт э рх ар анх уйт энгэр то д
мич ида ни ва л занг я лалз ахаа сє єрюучх ара гдса н гvй. Тий нх vv
х аран ху йнд у нднvvд лийншу в уудб айнб айнг а нг ан алд ахньт эро до д
д уух о ол ойт о йб ол ч и хоодх ол ынт эро рч ноо сх vни йо р чло нг ийнз vг
т эмvvл энд у у л алда жба йхшигс ан агдав. Тэг тэлт єдлу д алг vйшу вуу д
ма а
нь“ з эрэг ц ”к ома н да вса нцэ ргийнжа гсаа лшигя райс анг эрлий н
ц араа ндз элл э но ржир л ээ
. Тэ гээдд ууньг ан гана нх о лдо нх о лдс оорг vн
ц энхэ рну ур а нд аао р оодши нг эчих эвvv г эл тэйа л габ ол сно ода хин
т олгойдэ эрми ньг ан ганал дан“ Ху нги йнн уур ”б vжг энжvжг ийн
х унгу у дынб vжг ийгс ан аг
д у улжд эвжх ар агдс ан дДа рх анх о тынмин ь
г эрлий гн уур ааг эжэ н дvvрэ эдэ ргэлдэ нб айн ау уда аг эжбо догдл оо.
Тэ гснэ эб аслд у уньх олдс оо ршє нийнт эн гэртшинг эну уса ву уг элт э
й
vг vйб ол охо до д одми ни йд ээгvvрз элт ат анг анг а нал дажб айс н аах єх
т энгэр тэ эо ч оо дх а да гд чих сани рмэ жб а
йхшигс аях анд эр гэдмин ь
э лдвий гб од о гду ул а нд э вжб айс аншу в у
у дма аньх аах о лынт энг эрт
о чоодо дб ол о нши гтгэг дчи хсэ нюмшигс ана гд а на. Ин гэжа гаа ртя вса н
б одолма а ньг азартб уу жихх о тынх оог э рли йга жи г лажа ху йс ар
с анагда х адх э дэна р в анмє н хс арг эжб а
х дахс эт гэлт єржс арыг
б айту гайн ар ыгчх ажу у дааб айр луулжч а дахх vни йо юу ну х аанд
б ишр э на мьда рчб а й гааэ ри нд ээє єрий нэ рхг vйб аясанба х арха жб айла а.
...Єглє єбо со нх арв алнє гєєч ий дэ нгvvдма а ньб аслэ л чг эрэ лт vгэ эн
э гнэээ г нэ э
гэ э рээи йшт ий шэ эс алаала ня райжх араас у нга вч
г vйцэ хэ эргvйд ав аад аванх євр єхньэ ринvе ий нмин ьсvрх vч и йг
с этгэл дб а хд у улн а.
Од оогоо сарв аа дха нжил ийнт эрт ээшvv д ээ. Тэ гэ хэдб иє нє єдр ийн
шиг эээ р ий нцэ э ндх vрс эна жи лчинб иша йл ыну уга нх vv г эжа авд а
а
т усх vр гэ хг эжа ду ума л аана ашц аашн ьб о лго д огх vvх эдб айл аа. Тэ г
ж
я вахд аашє н ий нх а р а нхуйдмэ лр эхт алда ах ав ир ганс арыгх vр тэлх а
нь д
б одожэ рто р ойг ар ахс арыгх vс эжя вс анб ил э э. Гэт элє дєршє ни йн
э элжин дя вжб айхд аас vvмг эрс арыгба йт угайс vv ши гц аг аара н
г ийгvvл эхч и йд энг и йнг эрл ийгх vртэло нца нз а ар алгvйя вса нб айжэ э
.
Тэгээ дба сх аварна мрынца гтх єг жи ммэ ту янга лахд уу ндн ьу яран
бараа гvйб о лтолн ьх а
рца арааvд дэгб айса ни р э
хб у ца хшу ву у
дын
ганга наа гчс онсо лгvйу д с анн ьихх о тыншу угиа ныбу рууб ишц о г
цл он
байга ао р чина ху й даад ор хн оод а салб олсонми ни йбу рууб из! Тэ рч
бvv х элх авир г
анс арынт є дийх єнб айс анх vс элдмин ьх а
ни йнз а яат
бvсгvйа л си рээд vй, алагvр тэйгэ э,айлг эр ийна мжи р лагатайг а ах vртэл
багта жу ха анбо до лмин ьт элэг дсэнб айлаа. Тэ гээдх ан ьми ньмини й
зvрхэ ндЭр дэнэту я ахэмэ э хнэ ршиг э э“эрдэ ний н”т уя аца цл ах адн ад
єєрг эрл и йнх эрэ ггvйб ол с онб ай жэ э.
Айд аа! Юмг эдэ гvнэ хэ э рс они н! Хє гжи лг эдэ гг айх ма арс айх ан! Тэ р
vедт о ото й хонб эл чихма л ынх єл дэ мз эг
л эн,д ур ай санз а
мт атд агб айсан,
Бурха нтынх єн
д ийє нєєд єрх vндvйл д вэр, хvч итмо т ор ынх vнг энэсэн
дуун дб а я сансэр гэ жvл г э рийно р дыгє вчvvнд э
э рэ эс vнд эрл vvл энх ол
ойрына й лчинг ий чдийнс этгэл ийнс о ронз он,х vч итэ рс и
йнч адл ыг
сорьс он, х єєрхєно х ид
ынмэ лми йгб у лаасан“ Да гина ”б ол чих о одт эр
олонх vн , маши ных єлдх о тойхба йту гайх vч итб єхи йнц ээ жшиг
тэвхий нб а йнам... Баст э гэ эдєд єршє н єг
vйс vнд эр лэ нт элэгд эжб айгаа
ньх ар чу ул ынх ай р ыгб у л аахт ав илан тайт єрс єнг о оvз э с
гэ лэнт эй
бvсгvй ч vvду ламх єєрхє нха рагда хгэ жо оэ нг эсэгт а вьж, vсг эзгээ
янзла хл у гааа дилб илээ .
Энх ий нх аварэ рг ээдир э хэдихх отми ньу л амє р гєжи нтэл эг дэж
хєгжинцэ цэглэсэ нба йна . Тэрх є гжл и йнхньх у
р д адЭр дэнэ туя агийн
миньэ рдэ мн эмэ рл эсэ
нба йнашvv д э эгэжб о дожз о гстола л садг ал
т
тэрэгни йдо хион vvд лий ншу вуу дынд уушигу я нг ала нс онс огд оход
нvдэ ндт ус ах,сэтг элдх а р агдахб vхн э эсзолжа рга лг ий жб а йв.
ГОНДИЙНДYЙНХЭРЖАВ
ФРОНТЫН ТАНИЛ
Огторг
уйнуудамда н
ивалз
ахтvмбу ма
ноддынд у
ндс ара
навхайих
хотынхєлх
єдє л
гєєнийгс
онирхона жихмэтмэлтийнэ. Уужимхан
таса
лгаа
ндсvvмгэрхєхгэрэ
лтусч, цэн
хэрдэлг
эцнээцэ гтєд
и й
сvvмэл
зэхд
vр стодронто
дорсоо
рн исэ
хонгоцгялсх
ий нєнг
єрєхє
д
бємб єгт эср эн, б а
йшинб а рил г
ану рж, агаа рынихб уут агт агх ийн
дуу г
ар чу т аама насма н а сг эх эдд айнт у лааныг амши гзо вл он гби е э рээ
туул с
а нна станг уудшvvр са л даж, юмыгс а йн аа рб о
д охб ал чирvр сх vн
хvн дээюу ндин гэжа юу лт а ринав эгэ жг айх анб vлтэгнэн э.
Дайс ныо нг оцх ару та ас у уна гл уул а
нд vvгvvр ий нч ул уушигу нах а д
настай вта рн эгн ь“ Бо л жх уна ”г эжє є рийнмэ д э л г
vйа ма нд а
аvг лэ х эд
хvvх дvvду рах а
шг и р ана л гат ашижє нд єлзєнє . Жижиг хэнб и етэй,
ша лма гт vрг энх єдєл гє є н тэймє нгєнбу у ралт эр гvvнт эйДа шг уай
амр алтынх у вц саає мс чд ив а нд ээр э
эт у хла нсу уг аа
дс айнму уvгг vй
цэнх эрд эл гэцши рт энэ .
Сана ас этг элньє рє єнє є с є єх э дийнх альжо р чло не ртєнци йнх я з
га ар г
vй
оро нзайдх vр с энб а й ла а . Хо мх о йс этгэлдэ эд и йл дс
энэ нэх єрєнгєт нvvд
vv! Дан да алда йнд а жинд эг дээж, эн гийнн омх о нардынц у сну лимс ыг
урсгажя в дагя а санє лзийб у сына мь тадв э. Ёст о йлб уру уно мт онг э дэ
г
иймб айд агба й хда а. Бид н ийа мьда рчб айгааг аз ардэл хий дс айнс а наа
газара вчх оро нму ус ан а ата ндх оргод охга зару ламбvрх ов о рдож
байгааньс ай ха нчэ д ни йгг а ргу у
н дн ьо рх ижб о лохгvй. Уу гуулу с ,
суугуу лн у тгаах амг а ал а нд айт ажб уйВь етна мт vмэ ндт у сл аха жил
єнєєдєр хє ня ва гдсан .
Ол ныо ло нт ав анцэ нг э хл э эрб о лоодля вч их на . Мо нголт vмэ нт ана рыг
дэмжижб айн аг эдэ гс э т г элс ана а
гшин гээсэндлх амагу ч ирб айга аюм
шvv д ээ. Бємб є г
нийт эс р э лт эндх о тс ууринб єє нб єєнєєрє єн у рж
єрвєлзс єну л аанг алт vvн ий гх о ромх нооу л аанх элээрээо р о онз алг иж
vнсэнт ов р огб о лгонжи р ий нє тгєсх єгшид ,хvvх э дэмэ гтэйч vvд
vхэтхи йно йч ижб айг аа гх а ра хадДа ши йнб vхби езар схийжт олго й ны
vсб осо хши гб оло в. Ду х н ыньvр члээу л а
мг vнб олж1939 о ндбо л с он
Хал хынг о лында йных а рс vvд эрб ие ийгньжих vvцvvл ж, vх эл
хагацл аара л ха мб vр тз а на лх ийл жб а йсана ймши гтєд рvvд и йнт ух айг vн
бод олда в тжэ э.
Зу
ргаду г
аарсарына агимх алуунна рд ээрээстє єнє ж, улайсс
анэ л
сэ л
гэн
доро
осє рєвдє
хшин жгvйх айрах а
дх єлсд аава
р л ант эсэхvйеэбэ рх
болс
ончцэ рэгэ рстvvни йгюма нч инээнб одол гvйх ориглолтын
ба
йранд а
ах ориглосоор. Дайсныхє дєлгєєнийгнvдца вчилг
vйши рт эн
хэ
втэж, с
эрвийхт оройхбvх ний гажиг лансумг арзд ахгvйгхичэ эн
бууд
дагба йжби лээ
. Тэгэхэдб ижи рий нцэрэг. Да йн ыо лонєдр ийг
єн
гєрєєсєнмэр г
энб ууда гч
,х аши рт уршл аг
атайх vнб олсонбайл аа.
Газ
рынх єрсийгнэ в
тд эв тэ
эс энх урбу угаас
айг эжх vсэмжлэнг ангий н
ул
аанна рша рсануниа ртт алыгшир тэвчн э
мэр гvйэ э
. Тэрнэгє дєр
хоро
мх онзуурс ана
а ндо ромг vйшир vvнб а
йлд аанб олжб ил
ээ. Энэ
єд рийнт у лал д аа нмин ийс ана ана асе рг арда ггvй. Да нда алн vд э нд
vз эгдэжс эт гэл дд у р са гда жя в д агюм.
З vvдэн до ромё нг и но сонму у х айд у у та йо ло нс аар ало н го цб ид н ийа р
та л,ну ув чныо йр о лц о об ємб є г дєжг азр ынх є рсий гу рву ул а хс а рт ом
зу ухныа ма а рvн су т аат у р гинб айхшигс vрт эйюмб ол жби лээ . Ма н ай
зо ригтшо нх р уу дт vvн ийэ срэ гэ л энх а л инд айрч ,дэ эрд о р о оо р жб ие
б иендэ эрээс у ма нмє нд єрбу у лга но нг о цну у дынз аримн ьу таа
су унагл уу ланг аз ару на ж, з ари мн ьс vvлх ав чинмє рбу ру у л анз у гта ж
х ааяанэ гшvх эр ч и дб уу хньх а раг да на .
Аг а
ар ынб а йл д аа на р айд у уса а гvйба йт алихб уу ныс умг а за рс ай гvй
д элбэр эн,г аз р ынх є рс ийго нг и ло ншид элжч ихд vл ийр vvл л ээ. Энэч
н элээдюмб о л охб о ло лт ойг эжб о до оду таа, шо роонма на нд у нд у ур
н vдээн ухл ан, х а х ажца ца нб а йжх а рв а лда й сныт анк уудэ л сэ нду нд
ц атгала нмог о йшигмє лхє жа р аасньз э вхийх ув цастайя по нц эрг vvд
д аганд а вши жх а ра гда в. Ма на йх ныв ин товпу лемё т,бє мбє гб уу да гч ,
мин оме т,и хб у у ну у дт э д ни йэ ср эгз эрэ гзэр эгга лн ээлэ э. Га з арт энг э р
н ийлэ хшигб о лжч ихд vл ий рэ ну та ашо роонма на нт унг а л агх є х
тэ нгэри йнє нг ий гб vvд и йл гэнг у таа жд арий нэ х vvнvнэ рд о т ор
му у
ха йр амх а нх а л жб а
йс анс а н. Бу уныс умшившу вту счшор о оп ор
п орх ийл гэнэ . Ма на йх ных эннэ гн ьнэ гийга лбалс о лио,х о ё рыга лб а л
х ожо ог эжх э л тэ л:
- Тий мб ишнє хд є є! Бидvхэ хи й нт єл єєб айл дажба й га
аюмб иш. Амь д
б айжт єрє лхэ хо р н оох а мг аа л ан, х ар ийнх арс ана атанд ай с ныгє лгий
н утгаас ааз айл уу ла ха арб а йл д ажб а йг а аб ол охоо рх ий мо р ь то йvз элцэ ж
д андаах ожихё с то йг эсэ нс ал а анда р гын хньб а ргилб vд vvнх о о л ой
ч ихэндньс он с о гд охши гбо л о хо дб идхо жих ыгб одо нб у у дд агс а н.
Би д
ни йх амтх ор иг ло жб а й санз є вл єл ти йнт усла нх амг аа ла ха нг и йн
ц эргvvдмє нлц о гз о л боо т ойг я лал за жя лахынт єл єємэ рий нб у у д аж
б айгааньил х энх а р аг дда гс ан . Ми ни йх ажу у хант ал дх эв тэ эдб у у да ж
б айсанс эрг эл энц энх эрнvд тэ йо р осц э р э
г“ Са йнб у уд”г э жб айг аа
б олол тойд ох и одс эт гэлх анг а луу нин э эмс э
г лэх эду л а
мчз о риго р ох
шигб о лжби л ээ . Да йс анд а вших ааб о л иодх ориг лол тондо рлоо . Би д ни й
зо рилгоз євх є нх о р иг лох о дб ишд а йс ныэ зэл сэнг азрыгб у л аа на в ах а д
б айсанюм. Ма н а йи хб у у нуу дз эр эгз эр эгга лл аж“ Да вша а д”г э с эн
ко манд а армо нг о л ,о р осц эрг vvдн у у вч наасааvс рэнг ар чу рах а шг ир а
н
д айрчб ил ээ. Да йс а нб ай д агч а дла ара аг алла жб идни йгу р а гш
ах иула хгvйгх и чэ э н э. Мин ийд эр гэдба йсант асг ийнд а рг а:
- Он цбу уда гчДа шх о ёрду гаа рт эмд эгт ээ
сб аруу нт ийшх о ёрх у ру у
за йтайб айг аад а йс н ых є нг єнпу л емё т ынг ал ынт очк ийгс єнє єг э л ээ.
- Бит у ша алё с оо рг vйц эт гэ е!г ээдо во ох ара агаани йлvvл энг ох о о
д арл аа. Пу л емё тчч имэ э гvйб о лло о .
- Нє хє рт vр vvчи д,т у ша а лё с оо рд а йс н ых є нг єнп у л е мётынг а л ыг
ус тгал аа .
- Са йнб а йн а.
Ма на йх а нд ай с ныэ срэгё ст ойлс у ма нмє н д є рб уу л г ажд ах иа дд ай рл а
а.
Бичх амтд айр л аа . Тэ гт э лми ни йх а жу ут ал аа сд а йс ных єн гє нпу ле мё т
д ахи нт ач иг на лаа . Бих э в тэн гvvтт vvнр vv да вшил тынг ра на т а аши д лээ.
Гр а нат ынд эл бэр э л тэндп ул емё нтон хо л до жг азрынх єрсо нг ил огдо н
юу тайх vvт эйг ээд э э ш шид эг дл ээ. Тэ гэ эдлг а рдант ул алда а нэ хэ л ж
ч уха мх а а н аюуб о л жб а йг а ага жих ынэ рх г vйюмб ол лоо. Хvн ий
б vд эгхэ но р и л ох,г а рб у у ныт а спя с х ий хд у у нч ихд єжр vvл э в .
Бид айр а л д са нв и нт ов оо рооб а р уу нд ээд, з vvнд оо дх амга а л ал т ууд
х ийжё ст о йл“ цо х их ыгн ьц о х иж, жа дл ахыгньжа д алж”г а л а а . Мин ий
б ару ух ант а лдна мх анн у руу та й ,з єв л єл тий нцэ р ги йнн эгх vнцvvц г эр
єн дє ря по нт о йх оё улб а р ил д ана вма г ц ,я по ня ахий хий нз а в г vйдо р оо
х ийг ээда в л аашvv. Бичvс эр чо чо о дв ин т о в н ых ооб єгсєєря по н ы
д агзанд у н д уу рд э л с лээ . Тэ г тэлмин ийа раа сн э
гх vнт эв
р э э да в ахн ьт э
р.
То нг ор чо р хи сонч иньмин ийє мн єо йч л оо . Бичб у у гааа лд л а а. Ма на й
х vнб од и йгньх єт є ллє є. На ма й гб у у га аа ва а дэ ргэ тэ лх ажу у на а сд а хи ад
н эгя п онд ай р лаа . Нє х єрма а ньє р сє жт vvни йгт о ни л голоо . Гэ тэ ла р аас
б уут а сх и йно ро снє х єрмин ьцэ эжэ эд а ранс а лгал а адя вч и х л а а. Эр г ээ
д
х арт аля по н ыо фиц е рий нб у уд ахинт ас хий жмє рр vv мин ьх vч т эйх эн
ц ох ио да в ахши гб о лов . Бичт vvн ий гжа да л ла а
. Ма наймо р инц эрэ г
д айс ных ажу ут ал а асу р ах ашг ир а нд а йр ла а . Яп онч у удынз ар имн ь
та рг а
нт а р ваг ашигп аац г ана нз угт а х адvл дс энх эс э гньз эв сг э эх ая а д
га нт а
йжил ий нт а а р уу ха ну р га са нз а гшигё р дой л цо нг ар аає р гє лєє .
Би , нє хє рд ээ р ээг vй жо ч о одша рх ыгньт vр гэ хэнб о о хгэт э лб ар уу нг ар
минья с а нд аая нг ин алаа . Азб о л ох о до р осн єх єрми ньх єнд и йцэ эжэ эрэ
э
ша рха дс а нба йла а . Бvхч адл ааша в х а нб а йжнє хри йн х є
єша р х ыг
б оо гоодх єл сє єа р ч талз vvнг а рн ьу л аа нх а р аг д
л а а. Са нас н а а сх єнг є н
ша рхб айс анюм. Тvvни йгб о ол о о. Тэ гтэ лми нийз vvнх єлно й то н
о ргио дя в чи х л аа. Нє хєрмин ьн эгюмх элэ э дна др у уд єхлє є . Биг ут л аа
та йл лаа . Єнг є цх єнша рх а джэ э. Тvvни йг ээб о о лоо . Мє рєєя а жч
ч адс анг vй . Ми ни йа ма ндт vйг эхшvл сг vй ,х у руух є дє лг
є хчт энх эл г vй
б ол сно ос аямэ д лэ э . Ха мг ий нт vрvvну су у хх эрэг тэ йб ай в . Нє х рєє
х ара хадт э рна даа сил vv ца нг а санньил т.З vvд э
гс а вт айу с а аа в чvз т эл
х оёрнvхо нг ой жх ар агдл аа. Тэ г тэлу ла анх эр ээст эмд эгтэйо р о сх vvх эн
и рээ дми ни йша рх ыгб о о жнє х р ий нмин ьб о о лтыгз аслаа .Б идх оёр т
зvvд эгс а в тайу саах у ва а жу у лг ала а .
Би дх оё ринг э эдз є в лєл т ий нцэ р гий нх э эрий нэ мнэ л эгтх vр г эг д лээ .
Тэ ндх оёулта ни л цажнє х є
р лєс єнб ил ээ. Тvvни йнэ ри йнСашаг эдэгсэн.
Да йнэ хл э
хээ са в а адСа шаби дх о ёрмє рз э
р эгцэ нт ул а лд
санмє ртє
єб ие
б иеэтань даг
г vйб айжэ э. Бид ни йгэ мн элгээсг а рахад“ тєлгє
нх уцэлгэн
х адмє ргєв”г эг чя понч ууда дб ол жд айнд уусс а нбай жб илээ. Сэтг
элд
тан илдо тноэ нэб vх нийгду рс анс у усанДа шг у айх vн дээршvvрса лда в.
Тэ гтэла чхvv н ь:
- Єв є
є! Таюуб о д оов э? Аая а,я а! Са яынн исс э нпуу жинд айс ны
о нгоцыгё стойму нд агоно л оошvv х эмэ эншу л ганав . Вьетнамына рд
тvмн ээсх арийнт vрэмг ийл эгчид т эйх ий жб айг аада йн ытуха йбаримт ат
кин од ууслаа.
- Єв є
єньа вд
ра н дб айд а
гцо ор хойс ав ныт vvх , фр о
нт ынт анилх оёроо
б одожс у у
на.
- Єв є
єт аяага а дда нда атvvни йгб одд огюмбэ ?
- Єв є
єдньд ай нба йлд аантайк иноvз э хээрэ хо рныгмин ьава рсан
зєв лє
л тийну л аа на рми, ми ни йа мий га варс анфр онт ынт а
ни лх оёр
vр гэлжбо дог дд о гюмг элээ.
Да шх анандє л гєє тэйб а
й гааз євл єл тийнцэ ргий ндvр эмтх увц ас
тай
зал уутайт э
вр э лдэ нба йжа в аху ул санз ург аас а яла нхх аржб айга
аюм
шигнvдт огто о нб айжу даанх арл аа. Бидх оё рмє нчз алууба йжд ээгэж
б одоходт vvн ийн vд эндз ол боо ло го чт уяар чб а йлаа.
МУХАМАДИЙНЕЛЕУСИЗ
ТЭМЭЭН НYYДЭЛ
Тайванхэв
т э
жб айгааши р
э эбєх т эйша ратшигнvд нийvзvvртха рагда
х
шаргалуулсынт э рт
ээгэ
эсvvр ий нт уя ашєнийнх а
ранх у
йгаажмаа р
vлдэнхєє
жэ х л
эв.
Ма л
чных отайлына мартай в
н ыгс эрээмэ
э рг
vйс а
нагдсанмэтхот
дvvрэнтэ
мэ эдалт анvрэллу г
ааа дилт арханхэвтэ
нэ.Зуныт у
ршг и л
ж
шимт э
нбэлчэ э
ртх а
риулж, євснийс ор,усныт у
нгалагтидэ
эшинши рээ
бєхболжтарг а
лса натантэмээн vvдб vгчи
мд эхмэтамь с
гаа
данvе , vе
унжсануруулаас эгсрэ
лдэха жэ э.
Хасагохидынн vд нийадилтгалб о
л с
о нтунга
лагхарханнvд,тvvни йг
н ємр єнс эр вэл зэху р тс о рму усааца вчланх єдє л г є сєнб от гот о р омн уу д
унт аас э рvvнх о ё рынх о о рон дма нс ууранб айн а . Ол о нз ууныт э ртээг ээ
с
тэ мээнс vр г
ийгу ла мє тг єнб о лго жvрт є
л єєх а йр л аса ни нг энт эмэ энvvд
та йвана гаадих э мс эгб а йд л
а аро р ч нооа жи ж, на му у ха нх ив нэ.
Гэ нэта март айв н ыгцо ч о о с
о нн эг эна йхт ард уус онс огд ожvvр ий н
ту яандг ялба нг я л б ас а арє нгєньб vд гэрсэнх оё рг э рэ ло йр тонир лээ.
Эр тэл жир сэ нма ши нг э р ийнг а
д а аи ржз о гсо хо дг ад уу рх у вцс аа
мє рєнд є єэ г
э лдэ р гэ л с энКа ртенб а йг адааг ар ав . Ма шин ык а бин д
су угчида ажу уу у жу убу у жи рээ дт айрагт ай ра гд авхи нvр гэ сэн
тэ мээд ийгх арж,
- Айх єє рхийх о цр о гд ло ог эжий мба йхюмд а а. Яа жмэ лхи йн э эс
єє рцгvйэ нэх vv т э мэ эг э д эга мьт на арт эрн эг энэ р тд ээрvе днvvжя всан
б олдо ог эжб риг ад ынд а р га
, жол о о чх оёрто ома л ынэ мчШе ге н бай
х элэв. Жо лоо чз а л у у
- Амь д ра хгэ жя д с ан ыхб изд эээ мчми нь !гэ эдма шина ау нт р аа ж,
х аалга ан ээв. Бу с адн ьКа ртенба йт аймэ н дл ээда жи лvй лсий нт уха й
яр ьсаа рн элэ эду д л аа . Энэvе дт эмэ эчинє в гєни йа вг а йчбо со жг ал
тvл эв. Ка ртенб айг эр т ээо ржх ой мо ртооз а вил а нт ух алс ныда р ааб асл
Ше ген ба йамнэ э жКа рт ен б
а йд
- Євг єєн! Бица йу у х г vй . Тэмэ эни йа йрагу уяг э в . Гэ р ийнэ зэ нб ри гадын
д аргар у ух ар ж
- Тан а рчг эсэ н... г эх э д
- Ганц а араау у хыгх vс сэ нэ мчма аньц адах гvйба йлг vй. Бид эндца йч
б олног эжШе г ен ба й“ би д”г эхгvй“ би”г эжх эл с э ндд ур г
vйньх vрч
ад ранх элэв. Гэ р и йнэ зни йа вгайд астарха нд э л г э нгэ э
- Бvг дээ рээу уцг а а г ту н,х vрнэх vvх дvvдми ньг э л э э. Са йх ани с гэж,
х аната лньб vл с эна йр ага ягалла а. Эхн ийхэ ди йгб ар ага мь с гааа валг vй
за лг
ил санШе ге нб айт єд єл г
vйу х ар чс уув. Ка рт е н ба й
- Yvг ээ рб оло оюуг эх эд
- Yх энх атану уд а гг vvн ийа йра гб ишд ээг эжэ мчд у рг vйл хэ в. Уд аах ан
су ужэ лд вийгх vvр нэ ну у санб риг адынд а рга, Ка р те нб а йх о ёрыну рд
х оёрд а хьт vмпэ на йр агир э
х эдэ мчт эв
чс энг vй :
- Дар гами ньб о л ьжvз нэб а
йг аа. Ажи лгvй дэ эин г э жя в ааб иш. Нvvл гэх
ай луу дг эр э
эб уу л г ач их с а нб айг аа. Тэ г
ээдб асс у мынд арг аэ нэ
ма шин ыгд ол оо х онх о но гийнх у г аца ат
айє гсє н . Бр иг адына йл у удыг
х урда нн vvл гэ цг ээ . Аймг аасб ар аат атуула хаа ря в уу л наг э сэ нюм.
Тий мэ эсчб идшє нєд єл є єрг арчт а найдо ч сонюмб и ш vv! Тах арин
тэ мээч инє вгєни йдо ч н ог эжє єр єєд агажз vт гэс ээ ри рсэ н. Ин г эхэ дн эг
х оёрг эрл авта йа ч и жб у ул г
а хца гчє нгєрл єєг э жє єр єєа йл у удыг
н vvлг эхэ эрс ума асма шина в чир снэ эб оло нб р иг адынд ар гын“ му у
му ух ай г”и л энд а л ан гvйя р ил а а.
Хэ зээ нэ эсду уц є є т эй“ д уу г vй ”х оч то йб р иг ад ынд а ргаа йрагх ий с э
н
ая гаад а стар хан ых ажу у дт ав и а ду рт аа рх эх рэ на йр агн ыс айха на мт ыг
ах иннэ гмэ дэр с э нмэ тб ол с но оКа р тен ба йє вгє ндє єрє єо гтмэ дд эггvй
х vнийб айда лта й,
- Од о огоо рб эл э нба йг аат э мэ э ний хэ эт о огх эл э эч,т омн ь,номх оннь
х эдв э?г эл ээ
- Бо тго,т айл гий гнэ мэ х эднэ л ээ дх эдюмб ий . Гэ х д ээа ч аанын омх о н
тэ мээцє єхє втєр . Ба газ алу у гийни хэ нхн ьэ мнэ гд о гши н. Бvгди йг
эд элгэ эндс ург а х а дхо ё рг у р а в ха нт э мэ эч ни йх vчх vрэ лцэхгvйюмд аа.
Ай луу дб уу рьс э л гэх ийнх о о р о н дма ши нт ехни кх эр эглэ жтэмэ э г
эд лэх ээб ол ьжшvv д ээг эв.
- Єєх єєрхи й,э нэє вг єнийз єнє с ни йгх ар. Шин жл эху ха ант е
хни к
х єгжс єнх орь ду г аа рз у у ндс у у жб ай ж, т эмэ э гу на аб ол гоног энэ !г эж
Ше ге нба йх эл э в . Бр иг а дында р г аэ мчр vv б иш, т э мэ эчи нр vv ха нд аж,
- Таных элд эгvнэ ншvv. Би дт эмэ эмо рий гу на л га ндх эрэглэхя в дал
б агад ажба йна .
Эн эб олбу рууюм. Гэ рий на а рс аарх ана жил дма шин , ма шинг э хий н
х эрэгюуб а йн ав э ?
- Да ргами ньvн э нх э лжб а й на . На сч иньб аг аб оло в ча жл аарааа хшvv
д ээ.“ Чи ”г эжх э л сэ ндмин ьб ит г ийг о мд оо р ой . Ха р инт эмэ э
гма шин аа с
д утуу дvнэ лжб о л о хгvй.Ха р и нма на йэ нэн ут г ий нх андч итэмэ э гээр
н vvх ий гда д албо л го жє гєє ч ! Га зарну тагньчи ньчг эсэнт vvн д
то хир омжт о й.“ Тэ мэ эгб vр э нцу глу у лжб ай гаа р а
й ”г эжч иєчиг дє р
х элvvл с энб айн аб и л ээ. Бvг д ий гн ьх ураа гаа дир сэ н.Га нцх оёрд о г
ши н
эмнэ гээсбу садн ьб vг дби йг э в. Ше ген ба йэ мчт эг тэл
- Айх єє рхи йа р и л а агvйб vд vvл э гё со ог эжду уа лд с ана аахин,
- Yг vйн єхє дми ньо до от ан а р ынх о цро гд сонфе о д ализ мч иньби ш,
со циа ли стни йг э мб а йг аагх а р жба й г ааб изд э э . Фе одал измынша вхр уу
ша вхагд аагvйба й х адэ нэч ин ьэ р гэжнэ мжба й г аах эрэгvv? г эв.
“Ду у гvй”х о читбр и гад ынд а р г анэ гу у рл ав алму у г vйа г аадцэ гцт эйюм
х элдэ гх vн. Од о от эрх э мжэ э нд э эх vс энб ол ол т ой.
- Ше генб айми нь ,с оци ализ мб айт уг айк омму ни змдчт эмээх ор гvй
амь та н. Хэ дий дча шигт ус аає гн є, хvна рд даа . Тан аре рньх у уч и н
н ийг ми йнvл д э г д элг эд гийгє єр с дєємэ дэ хгvйб айж, с а гсуурах ыгх эд ий д
б оли хюмбэ ? Чих эр вэ эмэ д дэ гюмб олх уу чныvл д эгдэ лтэмэ эб и ш,
х аринт ана рд от о рб айн а. Нэ гд э лни йг эмд э эт у схvр г
э хий нор онд
єч vvх эна жил дма шина вчда в х ид а г. Энэх vvх э дх элэглд ээ?г эж
жо л оо чх vvх д и йгх ара в. Энэvе да йр агу ух ааб ол ь ж, аяг атавагх ура аса н
б айв. Бр ига дынд ар гаг эри йна вг айд
- На мар жа а ндбу усныд а р ааайраги хээхэни сгэж, бриг адына йл уу д ад
х удалд ана . Хє х vvрб ол о нб усадсавс уул г
аб элдvvл сэнг эхэда вгай ,
- Хvv мин ьэ р vvлс а ру улб айвалб и ,бие эга мнах гvй. Эн эари уну нд аа
о лныт аал ал дни йцв элз а л хуурахгvйг э лээ. Уу рлажб ухимд сан
Ше генба йКа ртен б
а йру уз эрв
эсхэнх ар ж
- Єг єрсєнт о л г
о йно осvмхма хо лног э
жя вс аарб отгот о ромvх vvл э х ийг
зє вшєє рєх гvйг э жх элэ в .
Бр иг а
д ынд ар гат vvни йvг ийгс онсс онб ол овчс онсо огvйб а
й да лvз vvл ж
- На мар жа а ндбу усныд а р аабригад ынз алу учуудыгц уг луулжэ мнэ г
тэ мээн vvд ий гс ур г
ан а. Тао доохонмо р доо да йлуу дадо ч иж«ма шин аар
н vvл г
э хгvй ,т эмэ эавцг ааг эжхэ лээ дх vмvvс ийгд агу улжи р. Тэ гээ д
уна ах єсг ийгє г чх амрыньс эт
элжну руут у руугийн ьав уузай »г эж
ан хаар уул а ар айг эснээд є нгєжс эрс энжо ло очид
- ЧиШе ге нб а йнг эрий га ч аалжб уу лгаадс у мр уугаабу ца а
ра йг эв.
Ха л аасаанэ гжиж, т vл х vvр эээр жэ х эл
с энжо лоо ч
- Тана йх ыгнvvл гэхгvйюму у?гэв.
- Yг vй,э нэКа р тенбайє в г є
нб идх оё рк омму низмдт эмэ эгээ
рх vр нэ !гэж
х элээдб о с ов.
Yvн ээсц а гий нда раау уда мт а
лына мьсгал ыгб ачи мд уул анд авх ис а н
«Зи л130» ма ши нма лынэ мчШе генб айнг эрийгч иг лэв. Харинт эмэ э
уна жх эдэ нт эмэ эх єтєл с є нб ригадында ргає єрийнх є єхо тайлр у у
ч иглэн«Эхг а зр ынз ав ийн »н э
гэнх эми йнvр гэлжл эха яс аа
рх євр єн
гэ лдэрчя ва в.
Ш. Жа мл ий х аао рчуул ав .
ХОРОЛИЙН З
АНДРААБАЙДИЙ
СУМАНХҮРЭН
Эн эү йл дв эр ийнихх аа лгаа рз ө в шө өрө лг үйо ржг ар чба йд агд а р хан
эрх тэйа мь таннэ глб айд аг. Тэ рб олх ү нб иша дг у усу ч раа са р га гүйг эж
б одожб ол о хюм. Тэ гтэ лх аша а нд о тор хс а хл а
гө в сөндшу нажху ура й
шигши р ү үнх эл ээд ол оо лони рд э гү хэрбя ру угб о лт асша вху у р даад
х өөчи хд ө г. Ар ь сши рни йх а ли мө өхц өв дө лшин жил санму у с а йнн о хой
б олб үрчг ор ьг үй. Хи чнэ э на я та й ханюмн ыү нэ рт а нарх а ма рц охивч
зөв хөншүл сээз алги адша л авх а нх ол до хг үйб о лд үүгү үр ий нч у луу нд
х а
в ирга ац өмцо хиу лаха юу лб ий . Ха ри нэ нэх о о лг о рь до г сдынх ор
ша р ыгх ө д өл г
ө д өгнэ га мь танэ н дб айд агньс а хл а гү стэ йө тг ө н
шир элд с энд элс үү лтэйна мх анз у заанб ие т эйс а йна жиг ла санх үнд
яль гүйшу х арга нцэ э жт эйх арх ү р энмо рьб илэ э. Эн эа мь т анда д ил
адг уусньб а йту га йх үна таар х ахньб ий. З а римн э гс ала нх үннэ втрэ х
ү нэмл эх ээо р хиж, ү ү дн ийма на а чи дэ эр эг дэжз ог с ожб а йх да а ,
ү йлдв эр ийнх аа лг аарх э нэгчү г ү йа лх ано р жба й г аах үр энмо р ийг
х а
р аад«Хнэ нэму умо р ьб асс а н ааа ма ро р жб айн аа»г эсэ ну д аа тай .
Хү р энмо р ьхэ з ээчб иэ нэа йл ынэ зэнг эсэ нши гө глөөа жил ч и дт ай
х а
мтб а р агу ра л данихх аа лгаа ро ржир эв. Тэ ршу удя в ааде р д ий нх өсө г,
тэр эгто но гб айд агб у ландн өмө р д өнз о гсо одя ар а нс ан др а нг ү йжя в аа
ажил чинол ныгн улимсг үй лгэ нэ сэнт о мх а рн үдэ э рээа жи на жин
зогс оно . Тү үни йий нх ү үз огс о жб айга агх энча н з аар ахг үй. Са йн да ал
заримнэ гө вгөна жил чи н«Гэ л э г р авд анг ий нму ух үр энб а йна »г э ж
тан имг а йр х ана . Хү рэнмо рьх ү ни йх элмэ ддэ г
с э нб олэ нэү гэ н д
му нд ах гү йлу р амших с анд аа. Хү ни йх э лг э дэгэ т г ээдх э цү үюмыг
адг уусс ура хх у вь гүйгэ эсх о йшя аяг эх эв ,с айнчх элсэ н, му учх элсэ н
ша в хуу р да нхө ө гөөг үйн ья ама йг эсэ нши гү үр эг л энз о гсо н о.
Яв ганх ү ни йз ама арх ижэ элн а с н ых оёра жи лчиня рил цса а рг а р чи р л ээ.
Мө рн ьг а ндс анх арс ав х индэ э л тэ йө нд өрт у р
а нх айэ рг ард о х инз анг аж,
х а
н ил жя в ааа жл ынх у вц аст айб у у ралө вг өндя ма рнэ гюмо й л г уул ж
яда ня в на . Тэ рх оёрыгх араа дх ү рэ нмо р ьч их ээс о рто йл го нт о л гой
ө ргөж, с у ни а сн аах оёра лх амд ө х ө жс ү үлша рв аа дү үр сэв . Са в х инд э элт
түү ний гх а ра адг а рө ргө нд о хив . Ха жу у ги йнн ьх ү н«ч ич ин ьа ду унд
гар ааө р гө жё сл о одя ажб а йга аюм» г эжа суу в
.
Мин ийс у ма нх үр энг эд эгмо р ио . Бидх оё рз алу уна сааэ нэү йл д вэрт
б а
р ж, за нз анг а аа всанх оё роо . Эн эма аньма гтахму ул ахыга нд д аггү й
юмд аа.
--Ух аант айа дг у усб айхньх өө е .
--Яма ру ха анг үйа мь тант эрэгч и р эхэ эб а йг аадх үнэ эрюмб олт этгэв э
рт
гар чихс а нхэ рньө д өрб ол гонх ү р чир э эдба йхв э.
Ил жигмо до нх удар ганд ааг эжт эрби з.
Хү р энмо р ь,х ү мү үсий ни нг эжя рил ц ах ыгмэ дэх гү йа т лаая аг а а дчюм
сэт
гэ лньа ма р санб о ло л той, хүз ү үгэ эг үл ди йл г эннэ гс а йх а нс у ни а гаад
дахинү үрэ глэжэ хлэ в. Тө дө лгүйб үрт о нг о йнт о лго йго оу нжу ул а в.
Адуух ү ншигз үүдэ лдэ гб олх ү рэ нмо рьид эрз алу уца г и йн х аас о н ин
дуртгал ыннэ гх э
с гийгз үүд эндэ эү зэжб а й жчма гад гү йюм. Ба ра аг
арвант а ванжил ийнө мн өү й лдв э ри йне рд ий нх ө сөгтх э рэг л э хх э дэ н
морьу л сынб э лтгэл ийна дуу наа са вах адГэ лэгра вданг эдэ га д уу нд
эртэйз а лууа жи лч ино л н оосх амг и йнт ү р ү үн дэ мнэ гх ү р энмор и йг
барьжа вс анюмб ай жэ э . Ар ьсх ө р сс айт ай, б ярч адал та йб а х имч и йр эг
хүрэнү рээ,т эр гэ
н до ржө г
ө хгүймө нихз о во ос она жээ . Адг у усюмт ул д
лхүнт ү үни йга ргаг үйэ р хэндэ эо ру ул ж, а р ванх эдх оно гн о цо л д о ж
байжа р айг эжт эр гэн дс урга жээ . Тэ рү е эсх о йш Гэ лэ г
р а вд а нх үр э н
морин о ост э р
э гто но гс а лгал гүй, а рь сшир ,н оо сү с,г у т алху вца с,
моринт эр гээрз өө жб ол о хб үгд и йгт ээжэ э. Хү р энмо р ьчө в өлз у ны
дөрвөнца гийнэ ргэл тэн дц а сб ор о о,х а лу унх үй тнээ сх а лшр а л гү йд ааж
ядсана ч аата й,х а
рх ө лсө өса вир у ул анз ү тг эсээ ра рв ант а ва нжил
болжэ э. Өг лөө нөө са ва а дна ршин гэт эля в с ныэ цэ стт э р э гт о но г но о соо
салжс у лр анү й лдвэ ри йнх аа лгаа рг арчбэ лчэ эр то дно . Тэ р э г ни й
морьд ыгТу улынг ү үр ээ рга ргаж, бо гдх а ну ул ына ма н дх ү р гэ эдо р х
ино .
Өглөөэ рта вчир на.Өв л и йнц агтх аша андба й лг ажт эжэ э нэ . Эн ү ү ни йг
хүрэнмо р ьт өди йлт а аша ада г
гү йюм. Ус н ыт у нг ал гий гу у ж, ө в сн ий
соргогий ги дэж, эр хд у р ааря ва хньжа р га ла ну чр аасх ө д сө нө в сха мж,
хайлсанц ас ныу су у хт ү үндг ута мшигб а йжэ э. Ха ну ул сына ма н дх э
д
хоногт а ава рб айнаг эд эга мь дынжа рга лб ол овчх яс ла н т айньт ү ү н ийг
тэг
жд у раарб айлг ада ггү йа жэ э. Энэньт ү үн дх эвшилбо лжө гл өө
болмо гцх отр у уд өхө ж, о р
о йа жилт ар ма гцг үү р ээрг а р чб э л ч ээ р тэ э
очдогб олжэ э
. Тэрс айнө дрө өсб у садө д ө ра ма р наг эжү гүй . Ха р инэ зэн
ньбо лцэ цэ гжимсдэ лгэ р с
э нз уныс айх анца гаа ро л онх о но га л габ о
лно .
Эргэжи рэхд ээл уха йс анх үр энца р айт айб о лсо нб айн а . Гэ х д ээ
Гэлэгра вд анмо риох эз ээчма ртд а ггү й. Амра лт ааря ва х д аао р ных о о
хүндмо рио ,усх оо лыгт о х
и руу л анг амт а йэ дл эхи йгз а х ижо рх ин о.
Цөөнх о ногбо ловчшинээ з энтэйб айх д а ах үрэ нмо рьд у рг ү й ,г о лнь
ачаагаад аажя данб а йх а дньха т у ус ура а рша вх у урд ах а дя с н а ас аа
дургүйх үр нэ. Тэгээ дэ с э рг
ү үцэ ли л эрх ий л ждэ мийлч их ээ
хулма лз уул ж, хазахд үрү з
ү үлнэ . Үү нэ э сб ол жхү рэ нмо рин ыз а н
жааха нэ вдэ рча ашму ут айб о лсо на жэ э . Тэ г
э вчө өр ийнэ зэ ндих э д
дасаж, б асчх а йртайб о л сныу ч ирт үү ни йгх ар ма гцз анн ьз ас ар ч,
ойртожир эх эдньү ү рс энү нэ рл э нт э рг энд ээс у у хадн ьс эвэ л з тэ л
алхалда га жэ э. Үн энд эээ зэнн ьт ү үндт ө ди йло лону ур л аж, х а р аа ж
зүхэжз одо жз а нчда ггү йу чирх ү р энмо р ьих эдд а сжэ э. Арв ант ав ан
жили йнт ур ши ду н ажэ д элс энмо ри нд ооэ зэнб а сх айр т айс айн
байдгийгмор ьгадарл а
дагажэ э. Тэгээдчб ара гт
айн э гташу у
рдахюму у,
усхоо л
гүйө нжө ө
чих өдгомд дог гүйяв жээ. Тэ рчб а
йт у
г а
йэ з
нэ э
ирэхгүйудв алирээсэйгэжмө рө өдөж, хүрэ эдир эхэ
дньб аярланү үр
сэж
сүйдб олд
о гбайжээ. Нэгэзэндх эт
эрхийда сс анньт ү үнийгму узанд
сурга
ж, бусдыгх аз
ажх айрахгэ жс үрдү үлдэ гб о
лсонб айна .Зангийнь
мэдэхө вө
гцү үл«хишшү ү»гэчи хээдша лтоо хг ү
йө нг өрнө. Энэнь
айлга
жс ү
р дүүлчихг эжихб одс оныху вьду ра мгүйса нагдав чхүмүүс
баслх үрэнмо риндд асса
н ыши нжг эд эгньо йлгомжт ой. Нэ гөвөл
болсонявда лхүрэнмо риныс ана анаасо гтг ар да
ггүй.
ЦЭВЭЭНИЙ З
АНДРАА
ЗохиолчЦ. З а
ндр а
а1919 ондСэ л
энгэа
ймг ийнну тагттєржээ . Багадунд
сур
гу уль ,б
агшийни хсургууль,ЗХУлс
а дкиноныдэ эдсург
у у л ь
тє
гсжэ э.
Уранб vт ээ
лээ1936 о
ноосэ х
элж«Гэ мньу рда
а», «Ма найаял г уу»,
«Ши нэжи л»зэ
рэгу ра
нс а
йх ныкинобол о
н«Эр тн ийнутгийнс олонг
о»,
«Мин ийМо нгол»зэрэ
го л
онт ооныбаримтаткиноб vтэ
эжээ.
ХЄЛСНИЙДУСАЛ
ЧАДРААВАЛЫНЛОДОЙДАМБА
Єн гєр с
єнз у нб иАр ха нг а йа йма гтб а йда га в гаа хынд ааа ма р чб и лээ.
Тэ дни йа йл ыгЮн дэ н ги йн хг э д э г. Ма на йа х ынх тайни йл жн э г
д л ий н
мя н гаша х амх оньх а риу лда гб а йл аа. Юн д энг и йнху у лн ьма на й
ну тг ийнхб иш. Хо жимна ма йгс ур гуу лий нмє рх єєжг ар с на асх о йш
ца гаа члани р жэ э . Хvvх дvvдн ьт у сб vра й лб ол оодє єрну та гтб а й дагб а
эхньХа н дг э гчн а яг ар уйна с та йэ мг энх амта мь дард агба й в .
Ха ндг уа йши гє нд єрн а ст айэ мг эдо л онvг т эй, я р иандд у рт айб а йд аг.
Ял анг уяаху у чныюмз а лу уг ий ня вдл ыгньа с у у валцэ ц эг лэ жя в са ни д
са йха нн а сааб од ожс э тгэ лс ана аньс эр гэня р иан ьтє г
с г єл гvйб ол до г
шvv д э
э. Ха р инХа ндг у айб олт и ймб иша жэ э .
Ама р чб ай хд а аг а нцє гvvл л эг ий нма т ериа ло л жа в ъ
яг э жб од оо дХа нд
гу айт айх э дд ахиня р ихг э жо р о лд о одч а дса нг vй . Энэт у ха йг а аЮн д эн
гу айдг омд о нх эл э хэд«Ма н айэ эжу р ьда хя в дл аая рихт у нд у рг vй. Би
хvv ньг э хэду гну тагг а ралvvс л ий гньмэ дэ хг vй. Эцэ гми нья ма рх vн
ба йс ныгчя р ь жє гєєг vй . Тэ г ээ дб ич ин ьХа нд ынЮнд энг эжэ х э э рээ
ов ог лодо гх vншvv д э эг э жэ э.
Ха ндг уа йга а сюмс онс охх vс э лна да ди хб а йл а а. Энээ мг э ни йт vмэ н
vр чл ээсб о лс о нг о нзг о йб орн vvр , ил чг а лн ьб а р агал габ о лс о нц ий л э м
нvд ни йца анау рту даа на мь др а л ынс о нинх ач инюмну у г дажб а йгаан ь
то до рхой . Эн эт о мц оо жт ойх а а лг а ныца анамє нчи хюмбу йда а. Гэ в ч
нэ эха рганьд аанчо л д о хгvйб ол о хоо ря аяг эхби лээд ээ . Амр ал тмин ь
ду ус чя ва хаа рб э л тгэ жб а йт а лХа н да вга йо р жи рээдб э р гэ нийх и йж
ба рь санц айгу ужх эс эгд у у гvйс у усн аа:
-- Хvv ми ньч ама йгюмб и ч дэ гг э л цэ хюм. Yн э нvv? Гэ жа с уу в.
-Ти ймэ э. Биз охи олчх vнб а сс о н ин ыг а зара жил тайг ээ длє є рий нх є є
ту ха йт ов чя р ьжє глє є. Ха ндг уа йна с уул тыгс о нс оодн а дс о ни нюм
со нс охvл эмжг о р ьдл о гоб у йб о лс о нб ил ээ. Гэ т элд уу гар да г гvй. До о ш
ха ра нца йу ужд у у сса нша а за н ги йн ха ах ээ гvз э жб а
йл аа . Эн эvе д
тvvн ийн vvрх ара г дса нг vй . Гэ вчт эрх ээ га нх аа ранс о нир хо жб а йг аа
би шг эдг ий гб имэ дэжб а йв . Уч и рньдо тоо дс э тгэлий нг vнб о д о лд
да ра гдаадс уу жб а йгаах vн ийн vvрн vдд алдб а йвчс у даса мь с га ад о то р
ньб о лжб ай га аи хз vйл и йгил тг эхё сб ий. Ха ндг уайнс у д аснь
гvр в элзэн ,ч ич ир ч,х аа я ах а а я ад о тро ог vнс ана аа лда жб а йл а а. Тэ гээд
на др ууvл эмжз є єл єнн vд э э рх а рс н аа«Хvv миньма найдо р. Эмэ эн ь
ца йч анас анюмс а н» г ээ дб о со в . Бит vрг энб о со жг эртньо рл оо . Бvр
ол бо гз асжэ э. Су у ма гца а гт айд а в ста й,т осд аа с анша рг а лца йє г ч ,ху р уу
зу заанє р єм, б элци йс энц а га ана ар уу лє мнємин ьт а
в ив. Ид э жу у ж
ба йт алэ мэ эн адр уушир тэ нх эс эга жс ан аау р тг эгчн ьс а на аа л д а ад
«Эмэ эньхvvд ээнэ гюмя рив а лч ио л онх vн дх эл жє г чч а д а ху у? Yнэ н
зєвєєрньб и ч ээдлс он ин до ох э вл vvл жб оло х со нб о л о ву уг э жба йг аа
юмшvv д ээ »г эл ээ.
-Чада лгvйя ах ав ,э мэ эмин ь . Энэч ин ьми ни йх ий дэга жил .
-Эмэ эн ьна сє н д єрб ол жу д а хг vйэ нэх о рв оо го осс а л а н, э с гийг эр э э
с
гарчх ээр ий нг эр тээо чи хц а го й р тл оо.З а луух vмvvс тх эл мэ э рюмб а йн а.
Биа рв анн айма нн а стайб айх д а ас этгэл д ээх vн дша р хо л со нюм. Тэ р
шар хэ дг эрэ э гvй . Эдг э рэхчvг vйг ээдд у уньт аса рчд о ошх а ра ха дхэ д
хэдэнт о мну л имст асрану на в . Биг айх анха р са арлХа н дг уа й
алгуур аарт о л го йг о оє ргєжн ама й гэ ргэ жх а р лаа. Ус а нх єшигт ат са нн vд
ньч ич ир чб ай га ау р у
у лдму ха р д са нг эмши лд vvр эн . До тн ох айр тх vнэ э
насб ара ха дньо ч ижч адаа г vйх vн«Амь с галньт ас р а х а дб айж
чадсанг vйэ э. Ха лаг »г ээдт о лг о йг оонvд эхг эжба й га ах vн ий гх ар с а
н
болХа ндг у а йя глт иймб а й л а а. Ха андг уайг а рынх а аа р аа рну л имс аа
арчижс э тгэ лньшу луу дса нб о ло л тойз ай мч инс у уд л а аз а с с ана аз э вх ий
бєгєєдши йд эмг ийд у
у гаар«Биз ал ууда ан ут агх ошу у нд ааг ай ха гдс ан
сайха нх vнб а йс анюмс ан. Чичvн эмши хгvйб а йхд аа . Гэ в чт иймл
байса н»г э эда рг ан ьб араг д с аннvд ээрна ма йгх арл а а . Yнэ н дэ эчє мн є
миньс уу жб айг а аэ мгэно ло н дг а йх агдс анс айх анх vvх э нб айс а
нг э хэд
vнэмши хюмт унх о во рб єг є єдг агц хvv жа рг ар уйжил ий нє мнє х єєя рьж
байгаашvv дэ эг эжу х аанс а н аа н да аб о до жс эт гэлэ эх vч лэ н
vнэмшvvл э х ийгх ич ээжб а йл аа . Эмэ эги йнн vд эндс э т г э л ий нг vни й
баярыно чг ял сх и йжє ч vvх э нми шэ элжа вьжин дн ьт о д р о хмэ т«Ма на йх
vргэлжлЖа мб а лг эдэ га йл т а йх а мтба й да гб айл аа. Тэ д н ийг а нцх vv
Юн дэ нб олна да а сг ур ава х . Бидхо ёрх арб аг ан ас на а с аах амтт ог л ож
єсєєдна ма йга рв анз ург аанн асх vр эх эдЮнд эн гийнз а нн э глб иш
боло одх у ви р а в. Тэ ря аваллн а да дс ай нюмх ий хх vс э л тэ й.Ми ни йюул
хэлсн ээсз єрд є ггvйб ол ов. Хvнє нг є рсєнюмыгэ ргэ цvvл энб о д охо дт эр
vедо гта жи г л агд аа гvйюмт од р о ну чирньо л до огvйюмыну ч иро л ддог
шvv д ээ. Ял ан гу я ас этг элдг vнvл дс энюмыгэ ргэцvvл э нб о до х од
харамс ах ,б а яс ахз vй лмє нчи хг ар дага жэ э. Юн д энг и йнз а нмє нчє єр
болжб ил ээ . Юн дэ нг ийна л х а мбvр ,х єд лєхб vр ээсна дх яз г аа ргvй
сэтгэлтэ йн ьил эр хи йб айжлд ээ .З аяаг vйх vни йх є лдн ье мб vv т ав и
х ад
дээгvvрньс ох орх vнб о лжнvд э эа ниадг арс анг э дэг . БиЮн дэ нг ийнт э р
сайха нс этг э ли йго л жх ара х гvйб а йла а. Тvvни йгб а га а с аат ог ложє с
с єн
сайннє х єрмин ьг э жб од охо о ст vvндх а йрс эт гэлна д а дб а йс анг vй.
Нама йгх vс э жмє р є єдсєну л сё с т ойлз а х ааса ва адб а йд а гб а й вд а а.
Гадна асх ар в алЮн дэндг ойдюмг vй. Ял анг уя ао ло нх vн ийн vд
булаа санз а л у уг ийнца гтб о лшо х оо рхо жх а р ма арюмт vvн дб айг аа гvй.
Жижиг хэ нби е тэ й, х онинб о рн vд тэ йг о нзго йц ара й та й . Эцэ гньба г
а д
ньми ни йєєдєсгэжє хєє
рдєннэрлэсн
ээсаа вээжньЄєдєсгэждуудна
.
Харинс vvлдэ
эЮн дэнуцаарлажбайгаадболиулс
анюмс ан.Миний
дэргэдЄє дєсгэжх элvvлэ
хт ундур
гvйс эн
. Гэвчд
о т
орньу у,ёс
тойл
хvнб а йса
нюмс а
н. Хvнийсайхандотроон ууцба
йдагболохооролж
хараха дтунхэцvv. Амьдрал
ынэ г
зэгтаниагvйзал
у у
гийнц аг
тболбvрч
хэцvv.
Хvvх эн тэ йа йлдх vнц уг л ад а г. Хvр д т эйа йл дбуя нцу глард аггэ г чээ р
нутги йнх арцу улма на й дцу гл арн а. Бит эдни йду ндб арьцг vйх єв нє .
Тэдэ нт э йц эцбу ла алд ажvгх а ял ца жб а йхыгх араа дЮнд энб ух имд а ж
уурт айб олдо гба йс ан. Гэ вчб ит vvн дн ьо гтюмб о до хгvй. Ха ринч
инээ дх vр дэгб ай санб ил ээг ээ дэ мг эни йх о олойз а нги раха дду ун ь
тасра в. Эмэ эх эсэгд у у гvйб айс н а ау р тг эгчс анааа лд аадт ол гойг о о
хэдэну д аас эжи лснэ эНэ гє д єрЮн д энх амтх ота р ил гажб айга ад
«Хо ёу л аас у ужх амта мь д а р ъя . Ха н дми ньча мд ааб их язгаар г
vй
дасжэ э »г эжпа лхи йт элшу у дх эл д э гба йнашvv г э эдэ мгэни нээ мс э г лэх
мэтб ол с ноо ,ерн ьЮнд э нб vр э гмэ тб ол овчб одс о но оэ вх авгvйцє лца л
гэтэлц є мий гх эл дэгх vнб а йс анюмс ан. Нэ гє дє
рма н айvнэ эту г ал
нийл жо р хио дна ма йгэ эжми ньз аг на жб айх адЮнд энд увд ууг vй
зогсо жб айсна а«Ду л ма аг у айми нь . (Ду лма агэд эгч ин ьма на йэ эжи йн
нэр) Ту га лэх тэйг ээни йл ээлб из . Ца йн ыс vvг vйб о лма найх ааса в.
Хан дыгх ичн ээна ашл аа дт эрх єх с є нс vvгт аолжа в ах г
vйг эжби лээ »
гээдХа ндг уайvг ээт ас ла в . Ха ндг у айнн vдньс эр гэжт один э
э мс эг л э
л
нvvр эндт одр ов. Чу хамэ н эvе д«Yн эхэ эрз алууда ас айх анх vvхэ н
байс анб олову у?» гэдэ гз у р ва сб о д о лма нийс этгэ л до р жи рл ээ.
«БиЮнд энгийнvг ийгюмныч инэ эчб одол гvйт о гло омб олг о
ж
єнгєр vvл эв»г эжх эл эх эдХа ндг у ай ннvvр э ндтод о рс онба я сгал ан
хусаг да на лгаб о лов. Нэ г э нх э сэгч и мэ эгvйб олов . Бич инг ээдг э ж
яриа ныvр гэлжл эл ийгх vс мэ э рба йс ана в ч«Ар а
йин г ээдз огсох г vй
байх »г эжг ор ьдоо дт эс эв . Yн э хээ рХа ндг у айбvд эгд уугаар«Тэ рvе д
бин у тг и йнГо нч игг эд эгз а лу у тайс этгэ лтэ йболо о дну уцу у лзда г
байс ан . На мрынvд эшюмс а н. Хо ньх ото лжба йг аа дЮнд эну рь да х а а
давта жх элэх эдн ьб ит эря р иа гз а ймр уу лахг эж«Чиг анцаа рааг уч ин
тэмэ эгэ эрХvр ээжинт ээ жч ад а ху у »г элээ.
-Чин гэ в элч иб а ярл аху уг э жа с уу в .
-Эрч ад а лтайа жи л чх vн ий гх ар аа дх энчб а ярланашvv д ээг эв. Ин г эж
ярьсн аа сх ойшу д алгvйЮнд эна йл ынг у чи нтэмэ э гх єл с
єл жа в а ад
ганца ар аах vр ээнжи ндя в ч их л аа. Биюух эл с
нээо рс ураггvй
март чи ха ад«Эн эх vй тэ ндг у чинт эмэ эгээрг а
нца а раая вдагб ас
онги рг о на мь танюмд а а.
Нvду л аан ,мє н г єца гаанлг э дэ гб олжб а йн а.Амиаа лда хг эжб ай гааюм»
гэжГо н чиг ий ншо оло нин ээх эдх амтин э эжб ай жб и лэ эг э э дэ мгэ н ий
хоо лой но о сх а ч ина вайг а рс ана аза нги ра адт а гжр ав.Эмг энт у лганы
захынvн с ийгмо йно гб олс онб орх у ру уг аар аао р о лдожг аз арши рт эн
дор ойд уу г а арНа май га рва ада йлын хх vvд ээ нг у йх ада авэ эжє гєх г vй
байл аа.Гэ т э лх о шу уно ёных vvдг уй хаду хаанжо лоо гvйб а я рлан
зєвшє єрє в . Био ч ихгvйг эжу йл а нх айл анг уй с ан . Ог тт у сб ол с онг vй.Энэ
бvх нээГо н ч иг тх элжда ру йт vр гэно р го жз айл аяг элээ .
-Бидх оё ро р го о дха аз айл ъ яв э?
-Ор гох гvйб олє нг є
р лєє.Чио йл гожб айн ау у?
-Ор онг э рма лх є рєнг єєх ая адх vни йну та г
,гvни йг азаря ажа мьд ра хюм
бэ?
-Ха йрс э т г элз а л ууна сб а йн а . Яа г
а адчбо лсо на мь дар н а. Энд ээсз ай л
ъя.
Гон чигэ х л э эдо р го
х ыгз є вшє є рєхгvйб ай лаа .Гэ в чб иу й лжу урл анэ ц э
ст
ньб оожvх нэг э жб айма ажи но рг охб о ло одє дє рца гб о л зо о дя гяв а х
дээр ээд у р г vйдх vчгvйг эгч ээ рб ариг дажГо нч и гх vнийх vvх ний гэ цэ г
эхи йнз є в шє є
рє л гvйо р гуу лахг эсэнх эрэ гто р жх о шу ун ых арг эрт
хор игд ов . Бичч а ндх ар аандо р жг эр ээсд ага л тгvйг ара ха аб олив.
Мо р дуу ла хх о н о го йртсо орлба йлаа. Нэ гє дє рЮнд энжин тэйг ээир э э
д
гэрт э
эчо рс он г vйх отных а жу у дзог сожб айс анн адтайу ул заншу у дл
єврє єсєєб о рц а ас андб оо со нмє сєнчи х эрг а р гажє гєв. Ха р в алх оё р
хац арх а мр ынvз vvрньх є лд єжб арза йнша р х ал са нба й л аа .
-Заб иг у ч и нт э мэ эгээрг ан ца а ра ажи нт э эвэр л ээ дир лэ э . Чиб аярл а ж
бай нау у ?г э жнvд э
н дньг алг ял алзанб ах да жя д с анб а я р та йх эл эв.
-Иш Юнд э нми ньб иг эдэгх vнт vмэ нз о вло нду ч ра адб а йн аг ээдб vх
бол сонюма ая р и л а
а. Юн дэ нг и йнб аярб а хда лб я лх анг э рэ л т эжб а йс а н
цар айньб а р айн ,г ялалзанб а й с анн vдн ьб vдэ гмо хооб о лс о нюмд аг .
-Ха нда а«ч иГо нч иго осє єрх vндс этгэл гvйюv?» г эжна му уд орой
дуу гаара с у у в.
-Yг vй. Го н ч иг о осб у садх vнна до гтх эр эггvй. Бия асанз ая а гvйа мь т ан
бэ? Гэ эду йл ав .
Юн дэна р г аньб арагда нх эс эгз огссо но о«Ха нд а а. Уй л а адя ахв э. Би»
гээдvг ээт а с ал жна др ууу дта лши ртэ в. Хо й нобо д оходт э рн vдэ н дмє н
чихюмб а йжб ил ээг ээдэ мг э нна дє єда рча а гvйнvд ээ рх а р сна а
vргэ лжл vvл эн-- Энэvе дэ хньб идни йд э ргэдир ж«Тах о ёрс vvл дя р ь
даа. Ми ни йх vv ха луунца йу у , Иш э н эх аца р ,х а ма рн ь »г э эдЮн д э нг
аваа дя вл а а . Хэ дх оногЮн д энна дта йу улз са нг vй .З айл а адлба йл а а .
Жин дя в жо лс о нмє нгєєр єєх о ёрс айнмо рьх у да л дажа в ла а . Нєг єєд є р
нама йгмо р д уу л н агэжюмб эл тгэжб айв . Нэ го р о йт уга лу я жб айх ад
Юн дэнд э р г эдми ньи рж«ЧиГо нчигvг vйб о лvх нэг эд эгчи ньvнэ н
vv?» гэ жшив нэна су ув.
-Єєрб ия ахавд ээг ээ ду йл а в.
-Чина дт айо рг ох г vйюv. Бич амдмє нчс эт гэлт эйд ээ.
-Гонч иг гvйб о лбих ааша ачя вахг vй. Мо р д уул ахб о лб о лэ нэх о йтх а д а
н
дээрээ сvс эрчvх нэг элэ э . Юнд энг а рыгми ньча нг аг эг чб арьжу р т
бєгєєдт ас алд уул а нс ана аа л д а ад«Ма рга а шо ро йс эр эмжт эйб а йг аара й
»
гээдшу удэ р гэв. Юубо л ох ыгмэ д сэ нгvй . Ма рг аашньо р о йб ол ов. Юуч
болсо нг vйу нт аха а рх эвт эв. Гэ вчно й рх vр сэнг vй. Чимэ эч агна нс этг э л
д
минья ма рнэ г энг ор ьд л о гынз у ла са жх э в тэнба й та лг эр и йна р дн э гле р
бусынч имэ эг арл а а. Бих э втэ э гээр ээша х а мх у вца с лажг арахг этэл
хvмvvсс эр э
в . Бичvс р энг ар л аа. Хvмvvсчбо с оцг о ов . Гэ р ийнх о йно
очволэ мэ э лтэ йх о ёрба р а анмо р ьто йх vнз огсо жба й ла а .
-Забу шу у ханмо р д. Ба р иг д ва лб ал ар нашvv. Хо й но о сб у ута йх у ягуу д
нэхэжб ай гааг эсэ нГо н ч иг и йнд уу гт ани а дшу удмо рдл о о.Гэ р ээ с
хvмvvсшу уг и лда нг ара х адб и дх оёрмо р ин ых урд а ард а в хижб а йл аа.
Тэрмо рь д ынх ур да нг эдэ гн ь . Го нч игт vр vvл эн, б ид а га а дюмя рих
чєлєєз а вгvйд овто лг ов. Хой н о осч имэ эг ар санг vй . Yvрц а йхад
мэдэх гvйг аз ари р сэнб а й л аа . Ар авг а руйх он огя в жх о шу уа лг асаа д
харьн ут агто ч ижа й лынма лх а риу л ана мь др авг ээ дэ мэ эд уу г
а аху ра аж
хэсэгб о л сно оу йл жт ас а л дс анд у уга арГо нч игий гх а рг э р ээсо р гуу лж
хуяги йнб у уд санс у ма н дє р тє г дєна мьн ьг арах да а«Ха н д а дб ио л омг vй
сэтгэл тэйюмс ан. Мин ийх о ёрмо рьт ах о ёр ыгжа р гал дх vргэг.
Бушу у х аня в »г эжЮнд э нх э л ээда мь сг алх ура аса нг эдэ гг ээдХа ндг у ай
дуугvйбо л ов. Бvхб и еньс а л г ан анша н аа нын ьа р ь ст а тв ал з
ана . Нэ лэ эд
удсаныд а раан амб єгєє дс этг э л ий нг vнт о с логд уу га ар«Хvv мин ьб и
сайха нс этгэл ийни хх ай р ыга мс ажэ д эл жч ада хх vнб а й с а нюмс ан. Гэ вч
тvvний гх а ржч ад а агvйх ажу у гаа рн ьє нг є рс єн. Тэ рихс э тгэлээ сvл дс эн
юмг э вэ лша на лжх а ра мс са нб у химд а лЮн дэ нг ийнн э р ий гє гсєнх vv
хоёрлб айн аг ээдд у уга ат а сл а хадэ мг эни йнvд н ээсб є єнб єєнну ли мс
тасранх а црынхньvр чл э эгд а гажу р с аха джа вь жа а рааши мэ нз а лгиж
байла а. БиГо нчи г и йнт у хайа су ума а рб а йс ана вчнэ гла суухз vр х
хvрсэ нг vй. Ба слХа ндг у айнс э тгэл ийнг а сла нна да янд а ад амжи ж
дотормин ьнэ глэ в гvйб ол ов . Гэ тэлХа ндг уа йший дэ мг ийз эв хи й
дууга ар«Жи лб о л оо дх э в лий дми ньх vvх э дб у йб ол ов . Гэ тэл
Гонч иг ий нз а нх у в ир чма лыгньх ар иу лжб айс ана йл ынб уцма л
хvvхэ нт эйс э тгэл т эйбо лоо ду дал гvйт э дни йдхvр г эно р л оо »гэ хэ д
«Яма рму уха йх vнб э»
гэжє єри йнэ р хгvйд ууа л д ав .
-Иш х vv ми ньму у х айюуб айх авд ээ. Юн д энг ий нс этг э л ий гт vvн ээс
болго со ншvv д ээ . Бvх э лн ас а нд ааг э мши жЮн дэнгб о до ж, Юнд энг
харжз vvдэн дээт vvнтэйярьжя влаа. Сайханх айрба йда гюмшvv.
Олбо лг аг
цх vv алдажлб ол
о хгvй. Хvн ийс айханд от роон ууцб айдагюм
даа
. Хvv ми ньчимин ийэнэя рь сныгз аавалсон индб ич ээрэй.
Амь дралынз амдг арчя в
ааз ал
у ухvмvvс тх эрэ
гб олжма га
дЭн эбо л
минийх vндх элжє г
єхг э
сэна мь драл аасvлдсэнг анцз vй лбай гааюм
гэ
эдша вхийт элб осожшу удг ар санюм.Тэ роро йХа ндг у а
й нб ие
мууда жх vv ньэ мч и
дя вжб идт эдни йг эртц у
гл ар
ав . Ха ндг уайн
царайндх єнг єнмишэ элтодроо дvгх элэхгэснэ эхоё рд ах инэв гvй
зог
и соод«Юн дэнмин ь
»г э
э дта лийг аа
чб олсонб илэ э. БиХа ндг уайн
ярь
с ныгн эмэ эгvйб асх а
саагvй. Yнэ хээрча мьд ралынз а мдг арчяв аа
за
лу ух vмvvс т«Са йханх айрба йдагюмшvv. Ол б
ола л дажб ол охгvй»
гэ
сэнХа ндг уайнvгч ухлаасчу халз vйлб изэ э
.
ШАРГАЧИН
СОНОМЫНЛОЧИН
ЗохиолчС. Ло чинГов ь
Алтайай мги
йнДа рв исумынн ута
гтма лчны
гэрттєржээ. Ба гадундсур
гууль, Ул
сынихс ург
у ул ьтє
гсжээ.
1965 о
но осу ра нбvтээл
эээхэлж«Сэ тг
элийнє нгє», «Yргэ
лжл эл
тэ й
долоонє дєр», «Сvйрэл»зэрэ
гр оманолонє гvvл
л эг,туужб и
ч жээ.
Зохиогчийн« Сэ тгэ
лийнєнгє»р ома
нОр ос, Вье
т на мхэлнэ
э
орчуулагджэ э.
БИ
Єєр ийн хє єт ух айил энд а ланг vйє гvvл нэг эд э гvнэ хээ ршу да р гах vн ий
явдалбу й за а. Хэ р в
э эт ий мб у сбє гє єдб ия ах иний нх vv з ор иг л ох о в . Би
нэгэнх vр ээ лэ нг ий нэ р дэмшин жил гээни йа жил танх vн . Ми ни й
нэрий г.... з ад аа . Та нднэ рмин ьт єд ийлс он ир хол тойб усб а йх.Ер д ий н
лнэ гэннэ р. Ємс сєнх увц ас,ц а райз vсми ньчб ус да ася л гар а адб а й х
юмг vйу ч иро лн ыгн урших ыгvлз о риг ло в. Єг vvл жб уйз vй л дми нь
учиро л ныгн ур ши х ыгvлз ориг л ов . Єг vvл жб у йз vй лдми ньу чи р
ша лтга аных о лб о гдо лvг vйу чирба йгал ий нз ураг ла л,ц а га га ар ын
байда лз э рг ийгт о о
ч ихб уюуз у ра гл анз айэ зл vvл эх гvй . Ха р ин
єєрийн х єєт ал аа рє гvvл эхми ньлт ана р тл авс он ир хо гд он о. Эр дэ м
шин жил гэ эни йа жил танг эдгээд ээрх э лс эн. На сх о ринн ай м. Тиймч
явчих с а нн а сб иш. Мэ д ээжэ х нэ рх vvх э д тэй . То мн ьэ нэжи лс у рг у у л ьд
орсон . От го нньх о
ё ржил ийнд а рааа рд ынс у р г
у ул ий на лт анб осг ыг
алхан а . Ох и но об и«От г
о ннь »г э жvн э х ээро тгонх vvхэ дми ньг э дг ий г
мэдэ жб айг а ау ч р аасба тит г
э лт эйх элжб айн а .За ри мх vмvvсОт го н,
От г
он б ая рг э хч ил э
ннэ рє гєєдд ахиа дх vvх э д тэйб оло х гvйх э мэ эн
санаар х авчнэ глмэ дэ х эдд ахиа дх vvх эд тэ йб о лчих со н,т эгээ дх э нг эж
нэрє гє х єємэ дэ х гvйа ма аа нга йн ,га р ааа лда нз огс ожб а й даг . Биб ол
тиймх vнб ишэ э . Эх нэрми ньдэ эдмэ рг эжил тэй. Гэ вчн э ги ху да хг vй ,
эрдэмт д ийнт о огнэ г ээрнэ мэг дvvл э хх vн ийэ х нэрд ээдмэ рг э жи л тэ й
байхньмэ д ээ жбо ло хо орил vv люмх эл чивб о ло лто й. Энэжи л
боло вс онор онс у уц андо р со
н . Азбо ло х одг у рва нє р єєт эйб а йр . Га гц х vv
сэтгэлд унд уу рб а йгааз vйлмин ьг э вэлб айрма ан ья гх о тынт є вдби ш,
гэхдээТо лг ойтмэ тий нх о лг аза рб а йра в ааг vйд ээс эт гэлє егба йна .
Єн гєрс є нюмб vр ийа ма р хан, о до об одо х одт о лго йє в дє н, нvд
эрээлжл эхшигс ана гдахюм. Айя а , мє нчо л онда в аад ав саншvv. Б ич
угааса л сынх а ра ат
а йх vнб ол о хл оо ри хс у рг у ули йнд є рє вдvг ээра нг ид
байхvе эс ээлба й хшу у до л о
хvг vйд ээлг э хэ дх амг ий нца адз ахн ь
гурванжи лий нд о торб айрє гє хт иймг аз аро чиха р гамэ хс vв эгч лэ н
эхэлсэ нх vнд э э. Чин гэтэ лбvт энт а в анжилт и ймэ эс у на са нт ав анжил
хєєцєл д єжба йжба й рта йбо лсн ооб одо х улё оё оз vр хээ рх атг у ул ахшиг
болн ом. Биvнэ н ийгну у хгvйє гvvл нэг эс энд э эх vр энх эл эх эдvнэ нд ээ
болб иє дий дб айр гvйлх эв э
э рэ эб а йжб ай хё стойд ог. Хэ дийт ий ма вч
яагаадб айр тайб о л
с но одэ сда р аага арн ьє гvvл сvг эй. Био лныд ун д
єєрєєрх эл бэ лз о о гийнг а зарюму у,с айнт а нь жмэ дэх гvй, а а шз ангн ь
гадарл а х гvйх vмvvс тэйа рхиу ух ыгэ р сц ээр л эдэгх vна в ч,б а й рныт єл єє
дvvр сэ нх эр эгг э жс э тгэл дээт у ша аг аадо ло нчшила рх и, ша ра й ра г
тэргvvт н ий гт ан их гvйша х амх vмvvс тэйх амт р анц аашх ар уу лса нд а а.
Ажл ын ха аг азра а сб а йра вахг эжя ажт ул а л д са нг ээ ч . Энд vvр ээ гvй ,
vнэхээ рт у ла лдс анюмшvv. Тэ гэ эднэ гу да аб а йра в а хт унд єхс єн.
Чинг этэ лс айнюма ндс а адму н да хгvйг эг чэ эря гав д г ийнд аваа нд э эр
урьдньо л онжи лн эг энс ург уу ль дх эди йнб аг ши л
жба й гаадма на й
хvрээл эн ди рсэннэ гх vндє гє хб о лж, на ма йгх о йшл у ул с ан. Ма н айд
олонжила жил л а агvйг эжн адх элсэн. Чи нг эхэ дма на йт ал ын ха нэ р с
ший дв эрт э йд ав шил т андо р ж, шин эз а лу уб ол о всонх vч ни йгд эмжих
хэрэгтэ й... е рн ьна й д варт єр vvл жб уй, х о йшд оошин жл эху ха а ндб ат
тогтвор то й, vрб vт ээ лт эйа жи лл ахх vн . Тэ рг у айча д ил ха нх vр э элэ нд
ирээду да а гvйб а йг аахvня лг аагvйг ээдля р ь жб атл а ха днє гєєх
багший нт алынх ан, ни йтдvн г ээр ээу лс адо л онжила жи лл аса н, найма н
хvvхэ дт эйэ н эх vн до лго ног эсэнн ьлх ура л до ро лцо гсд ыгт алд а ат ат а х
тvлхvvрб о л сон . Хvнг эг ча мь т анши нжл эху х аа нт е хн ик ий нvс р энг vй
дэвшл ий нє нє єvе дюмб vхэ нн ар ийнт оо ц о о ндшил жс э нца гтна йм....
хэлэхэ эса ма ндб а г
т ах гvйб айн а. Юус а йх а нд у рса йх анг э дэг
болох ло о рб иє є р ий гє єлх ич ээ жб усд ынд о то одхэ р э гто ро лц ох ыг
больё. Ерньн аймб а й туг а
йа р ва нх эд тэйба й хн ьчз vйт эйб айх . Хvн
шигvнэ тк апи та лб айх гvй. Єє р ий нмин ьх у вь дб олчх о ёрб айг аань
хангал тта й . Баснэ гз vйлг э вэ лс у ргуу льт єг сєє дє єр и йнх и йсэ н
судалг ааныд агу у ,гу р ванжил ийндо то рг а р ца агvйб а йрє гєхнэ гга за р
хуваар и ла г дажч адс анбо ло вч, жи лг ару йх а нт энда жи л лаа дх а сагд са н.
Тэгээдхvр ээ лэн ди рс энмин ьд ээ дза яаб ол с он. Аймє нчб ал ра хд є хс є н
шvv. «Чин ийт а р ыгт а ни лаа »г эжт эрн эгх vни йхэ л с н ий гма р та х
аргагvй. Од о очэ ргэ нб о до хо осх vйт энх єл сг ард аг. Ийн х vv т ул алд аан д
ялагдч их а а дн эгх эс эг тээб иг эд эгх vнс эт гэ лс анаа г а ару на жц ар айз vс
алдаадб а йжб айт алх ад ама ав дмин ьvй л дв э рий нг а з арньб айрє гсє н
сурагд у у л дв аа. Эх н э рма аньэ нэvг ий гх э л с э эро р
жир э хэдо ро ндэ э
р э э
хэвтэжб а й с анб иб ос онх ар ай ж, гар аасн ьб а рь жа в л аа .
-Єєч иб ая р ла жма ас ай хх эр эггvй, я ар чб а йн а. Ма на й хыгт эрт эйт эрг vй
байрє ч нє є нжилх єєцє лдлє є. Од о оэ рх би ша ва хб из . Ха ринму у
хvvгий нх н ий гээло р у ул ъя. Ол о нх vvх эдт эйюмг эжэ эжя р ьжб а йн аг эв.
Оло нх vvх эд ,ол о нх vvх эдг эсэнэ нэvгз vр хр vv ши в с энз vv шигб а йв .
Юуг эсэ нvгв э? Хvvх э длб а йр андо ро хё с т о йюмб о лб ичх о ёр
хvvхэ дт эй . Тэ дмин ьчб у сдынх vvх д ийна д ил аа рб а йр а ндо рохэ рх тэ й.
Уурл ас анд ааб и ш, г омд сон до ону лимсг ар а хша хав . Ха да мэ э жи йн
царайнvд э ндх vйт энб айдл аа рх арагд ана . Yнэ хээрчз э в vv х vр мэ эра жэ э .
Нама йгб а йрс у у цгvйз ов жб уй гминьмэ д мэ эрд ээ. Yг vй дээг эх эд
тєрсєно х и но обо дд о гб а йга ад аа. Чи нгэ эдб иа в гайда ау урл ажн эгvз э э д,
аргадажнэ гvз э э д,э ц эстньэ хт эй гээх эл эл цэ э рх ий хз а а ва р
болов сру у л жцэ эжл vvл жє гє єдя вуул чих а в .
Ха дама авмин ьо л онжи лvй лд в эр та жилх ий жбу йх vн . Гэ ро р ныб vх
хэрэгя вд лыгх ад а мэ эжлмэ д нэ . Ха р ина авз є вхєнла жл а ах ий нэ . Бу с
а д
явдал де рєє сор о л цо хгvй . Иймэ э сэ х нэ рмин ьэ эжт эй г ээх эл э лц ээр
хийх ээ ря вс ныу чи ри ймюм. Бис этг элт vг ши нх vл ээ л ээ. Энэх vл э э л т
миньна йдл а габ ие л vvл жб иба й р та йб о лсонг э дги йгє чс vг эй . Иймд а в
а а
давсанб оло хло о ро дооб а й р т а йб ол с онз амааэ ргэ нс ана х адя а хан
сэтгэлх анг а л уунб айхб ил э э . Таб vх энна ма йго йл го жб о д лыгми нь
хуваа лца жба йга аг э дэгтна й дн ам. Од о об иє єр ийн хє єт ал аар хиб у са д
зvйли йгє гvvл ь е. Эр дмий нз э рэ гх амг аа лжн эгс айх а нє д є рэ р дэ мт э н
боло хми ньг ар ц ааг vйб ай х . Мэ д э эжэ эро л онд аваад а ва хх э р эгт эйч
эцсий нэ цэ с тэ рд э мши нжи л г э эн ийа жи лтанб ид эдэ р дэ мт энб олно .
Тvvни йд ара ада хи аднэ гvс р эл тх ийжд окторб ол но . Єєт э рца г тс э т г э
л
амар чб ол но . Дэ дб о лсн ыхо од ар а ау л а мшу рг ууз vт г энэ . Ерн ьэ р д э м
шин жил гээни йа жл ын хаат а л а арс vvлх э
с эгта ра йд э л гэр энг vйє гvvл нэ.
Од ооб иє єр ий нс он ир хо но р ол ц до г,т э гээдт и ймчму уг vйа мжил т т а й
байгааб аснэ гз vйл и йн хэ эт а ла аря р ья.
Биз ал ууз ох ио л чг эдэгб а сн э гэнн эр тэ йх vн. З аримнэ гэ нс о ни н
сэтгvvл дх эдг у р ваншvл э г,є гvvл л эгг э дэгз vй лий гни йт л vvл жб айжл
иймн эг эннэ ро л жа в сан . Жи нх э н эз ох ио л чб ишз а лу уз о х ио л чг э д э г
нэртэйб айг а ами ньу чирмэ дэ х гvйх vмvvс тх оёря нз аа ро йл г огд до г .
Нэ г
дг эв эл,у ра нб vт ээл эээ х э л жцэ цэ гл эхз амд аао р жя в а ах а мг ий н
найд ва рта йз ал уу сг эжvз нэ . Гэ тэ лє є рн эгх эсэ гц єєнхньб о л ох ло о р ,
дєчинна сныб ос го от vши жс анч гий нvс энд ээб у ур алор с о нх ой но о
залууз ох ио л чх э мэ э гдэн, жил д ээнэ гюму у,з аримд а ах о ё рг у р ванжи лд
чнэ гу д ааг а нцнэ гшvл эг ,є г vvл л эгюму у,с урв алжл а га ,т эмд эглэ л
мэтх эн ий гх эвл vvл энб айд а гз а римн э гэ нх vнс ана андн ьо рд о гюм
байлг vй. «Амь д»з ал ууз о хио л чг эд гий гvз эхл ээрэ эё жт о йг о ор
мушил зда г.З а лу уз о хи ол чб а йн аг э дэ го л онvvр эг тэй . Юу нт vр vvн
багшх э рэ гт эй. Нэ ртэ йт о мз ох и о лч до о сх энн э гий гньб а гшб олго н
авдаг. Ин гэх лээрб иг эд эгх vну р а нз о х иол ыннэ гб аг шт а йб о лс он.
Гэтэлб а сэ р дэ мши нжил г ээ ни ймин ьа жл ыну ди рд аг чб у юуб агшг э ж
нэгх vнб ий . Ин г э эдлд о рха я ха дх о ёрб агшт а йб о лс онд о о. Ат аар х а г ч
заримньму уб и л vvни йб а аси хму ух vни йб а гшо л онг э жя р ь дагг э с эн.
Од оогоо рна дба гшх эрэг т эйб айг а ат ули ймэ рхvv я ри агбио гтоос
тоодо гг vй. З а лууг эд эгт о д о т го лыгх ас а же рєє сєєлз ох ио л чх эмэ э х
чихнэ эч имэ гтэ йнэ р тэйб ол о х одз амма аньда рд аншу лу у нб ишб айг а
а г
шу дар га арх vл ээ хх эрэг тэ й. Ха мг ий нна адз ахнь«х а вта сни йл vvл ж»
анхнын о мт о йб о лохн ьх о йшл у у лшг vйч у хал. Тvvн ий хэ эд а р аа
номо н до она ашт айшvvмжий гн э ртэ йшvvмжл эгчээрб и ч vvл жч ад в а л
зорил тмин ьу р аг шнэ л ээ да х и на . Но мо ог ара хл аар«Эр хэ мх vн дэт ...
багшт а нд аає рг є нб ар ив », «жу р мыннє хє р... юvг э энх vн дэ тгэ нє р г єн
бари в»г ээдлг а р ынvс гэ эз у ржд урсга на . Но мынд э лгvvр vvдд э э р
унши гч ,зо х ио лч дыну у л зал тб о л ж, но мындэ л гvvр ий гт єл єв лєг є є гє є
бие лvvл э хэ дньт ус ла х«к ампа ни та жл ын » vе эрб о лно мыгмин ь
худа лд ана в санхvмvvс тг ад нає нг єндє єд ар у учца ана аи хэмс эг,
зохио л чг э сэнх vс лэ нтэ р хэмн эр ээх амг а ал са нба й д лаа рил vv д у т ууvг
бич ил гvйз є вхє нлнэ р ээт ат алс х ий нб ич нэ . Ти ймэ эз ох ио лчг эдэ ги ймл
байда гу чр аасс а й ха н.
Ий нх vv э рд эмт э нб о л чих о одба сз охио л чг э дэгдэ эр ээз а луумэ т ий н
тодо тго л г
vйчх э нийх vv х энбу г айнє мн єчд vvрэ нхэ лэ хб ол с онvе дээ
биэ р дэмт энз о х ио лчбо л но . Тэ гээ дчз ог со х гvйб иє гvvл элтз охи о л,
шvл эг лэ лтз охио лб ич дэ гу ч ирэ р дэмт э нз о хи ол чя р уун айр а гчг эж
бич их эдчб о лн о.Хо жим50, 60, 70 н асныо йг о ох и йхvе дэ эз а лу у
занд анца г ийн х а аг э рэ лз ур а гб vх ий(а зб ол ж100 на сныо йго оє є р и
йн
бие эрт э мд э глэ хюмб ишб из дэ э)т ус г
а йх єт єлб є рхэ вл vvл нэ . Тvvнд
миньт о в чн амт а р ,зо х иол ,э рд эмши нжил гэ энийб vтэ эл ийнжа г с а ал т
зэргээжа гс аанб и чнэ . Аймє нчс айхна а. Биvнэ хэ эрр ома нт и к
мєр єєдє мт г ийс э тг эл тэй ,а р га г
vйля сма х на аса аз о х иол чб ай хо д о нд ор
тєрс єнх vнб айх . Хэ р в ээт ий мбу са ваа сс эт гэл дми ньи йма мт л а г,
сайха нз vvда д илб о доля а хи нт є рєхб ил э э. Энэб vх нэ эг vй цэ лдvvл ж
амь да х уйц а гта аvрши ми йгньх vртэх ийнт у лдби ег а мн ажба й хё стой.
Yд ийнц ай ныца га арг уа н зн ымє нгєєх эмн э нк о нт орт о оша та рт о г ло х
мэт ээрца гид д э г ээб о л ихх э р э
г тэ йюм. Нэ л ээ дх vмvvсн ама йг
бол овсро лт ойз а лу ух эмэ эня рил ц дагий гс о н со хо дх ич н ээна ята й
байдг ий гє гvvл э эдя ах ав . Иймнэ ро л жа в аха ддэ эдс у рг уул ьт єг с є єд
олжа вс анжи нх э нэб о ло в ср оло о смин ьг а д нає єр ий нна рий на жи л лагаа
хэрэ гтэйба йд аг . Биэ нэ х vv шин жл эху ха а н ыгб vр энэ зэ мшс э нх эмэ эх
зорига л га. Ха р инх а ал гыгн ьт а та но ржх э р эгя вд лынз ахз у х аас
гада рла хта йбо л со нг э жа мд vvр э нх эл жч а дн а. Эн дvнэ хээрна р ийн
ухаа нх э рэ гтэй . Сэ тг элий нг vнд э хб од ло ох анил а адс уу санэ х нэ р т ээч
гаргажх эл д эггvйт ий мб одл о он эгэнтлдэ л гэ жбу йб ол о хло о рну у хюм
алгаюуг эв эл,х а мг ий нт vрvvндх vн тэйя ри л ца жб уйvе дэ эя р иа н
дун даах ав ч уул а адч а сх ий с эна мто ру ул ч ихцэ ц эдмэ р гэдий нхэ л сэ н
vгнэ эсн элэ эдо л н ыгц ээжл э ххэ рэ гтэй. З а р имvе дб аг ас аг аз асв а р
ору ула адя р иха дч ибу р у ух элч их л ээг эжма р гахньт унх о вор д о о .
Зох иол ч идг vну х аант а нз эр эгх vмvvс ий нvг сvн эх ээро но в чт ой,
ухаа лагба й дг ий гх э нма р гах ав. Га гцх vv т эрэ р дми йнс а нгч а д ва р л аг
аши гл ахх эрэ гт э й. Би чс э ншvл э гз охио л д о оз vvл т ,д ага варх и йнт э р
vгсэ эс,э хх элэ эрн ьа в чх э
рэ глэхн ьу гз о хи о лыгэ хх эл ээрн ьу ншд а г
бол жх ар агд ах ынх є дє л шг vйг э р чб ол ой . Ба ся р иа нду нд ааг а даа дvг ийг
ганцнэ го ру у лн а . Чинг эхдэ эх а ринт ун ги йньх этр vvл жб ол ох гvй .
Чи нг эвэ лх vмvvсму ух элнэ . Єє рн э гч уха лvз vvл э л тбо лэ ндт эндбо лж
буйд эл х ийнс п ор тынэ лд эвт эмцэ э н ,т о гло лтз эрг ийнз ахз ух аа с
хийг ээ д, алд а рцу ута йт а мир чдынт ал аа рб аг ас агаой лгол тто йб ай. Эн э
бvх ний гз аав алу н ши хша ар дла га гvй. Спо ртынх о р хо йтонг эг ддэ га лив
бvх ний гмэ дэ жб а й дагн эгх оёрх vни йгт ань да гбо лг vйц ээ. Ца а ду у л
чиньу ул захт ай га аз э рэгч ама й гг у йг а аг vйб а йх адлт эндт ий мт эмц ээн
бол жт эрб єгє єдс а йнт о гло ж, энэу л с ыншvvг чт эг жб уру ушvvг ээ дгэх
юму ут є чнєє ну да аги йна ва ргат ий мт амир чи нт vvнт э йгэ рб vлб о лсон
гэнэ... г ээдлу р с г ажг а рда гюм. З о х ио л чбо лохх vн ийх ув ьду рь дvе ийн
заримнэ гэнэ мг э нэ лта мь др алт уу л с а нэ ндт э нд эх и йнз о хио л чд ын
намр а асг ада рл ад а г,т vvн ий г ээу р анз ох ио лынт vvхс у драасх ол хо н
бай да гх vмvvс ий нд ундихли тг эл т э йг э эря р и х адч ама йгнэ глмэ д э
хэд
бол ов сро л тойз ал у уг э эдд аяд э эгvvршу угич и х санб айна. Ху уч ин
цагий нз эрэгд эв , ма рт агд ажх ая гд а х ыгша хс анх у у чи рсанvг ,х элл эг
цєєнх э дэ нно мс у д рыну ртс унжу унэ р ,ц ээжил эх эдх ялба рт эрvе ийн
нэгх о ёрб ада гшvл эгмэ дд эгб о лб о л ов ср олт ойз ал у уг эдэгнэ рч ин ь
хєд єлшг vй. Ер єє с єє<б о лов сро лто йх vн >г эд эгма ан ьє єрий нт о лго йг
ажил лу у лж, а ли вvз э гдэ люмс тє є рий нд vгнэ л тє гчч аддагб ай хн э гё с
бий. Тий мээ ся л а нг у яаа х ма дб є гєє дз ал у узо х и ол чд ынб vт ээл ий гх vн
ма гтажб айв а лс є р єєдму ул жч адд а гб айхх эрэ г тэй. Ат аарха гч идмин ий
энэб vха ргамэ х и йгг а дар ла чих аа дму ух элжб айдг ий гн ьб иа нх а а рч
сон сд огг vй«ид vvл с энб утц эцэ глэ дэ г»г эсэнvгб ий гс анаадл ,д от роо
шvдэ эз у уня вд аг . Хо жмынє дєрт о оц оохи йжб ол охб айл гvй . Эрд э м
шин жил гээни ймин ьа жл ынх ув ьдг э вэ л<д ад л агажи гчаас>э х л ээд
тогт оо со нша тб vри йгд авжя вн а. Ог т оо ст єл єв л є
є гvйя вд аллс а а
д
бол чи хг vйб о лг у р ва нжи л ий нд ар а аг э хэ д<д э д>х а мг аалчи х аа дно мын
хури мх ий ха жи лт о лг ойд ээру на жир энб айх . Ха мг аа лахс э дв ийн хээ
тала аро д оодэ л гэ рvvл жя риа дя ах а в . Гэ х дээби до д о охон до оч анд
нуу цл анб айхё ст о йт и ймнэ элтх ий жба й гааб ишшvv. Ер єє сє єлё стой
юмё с оо р ооя ваа до р гил до ох vр дэ г . Тэ рца гтб vгдмэ дэжб о лн о. За рим
нэгэ нх vнс э д ви йнми ньшин жл эху х аа ныvнэцэ н ий нт а лаа рvг
дуу гар ах ,эр гэ лзэ э до р уу лахха н дл а гаг а ргажб айс ныгчн уу хюмг vй
дур дс у. Биий мя н з тайя вжба йна . Ами нд ааа р г атайя в наг эд эга мь дарч
чад ахынн эр . Энэт ала арт а ндфил о с о фи йнг vнс эт гэ лгээчт є ржмэ днэ.
Ерн ьт ий мшvv д ээ. Эрх vнс vvх э э т э йя в ахаа са лда хюмб ай хг vй. Би
єєри йн х єєт а лаа ру р ьдє мн єх э зээчх эндчи йн хvv и лэнда ла нг vй
єгvvл жба йга аг vйг ээт а ндс ану ул ь я . Эр х эмх vн дэтТамин ьэ лну у ц ыг
задру у лс анб айв а лт оо цо от ойшvv. Ху вий нну уцыгх у улиа р
хамг а ал дгийгэ рх э эби шмэ днэби зд э э. Та ндб ина й да хг
vйбо лє єр
хэндээ,э нэхорвоодна йд а
хб ил э
э.єє,тана йдварт а
й, н
а дєчнєєнжи л
vнэнчб а йсаншvv д ээ
. Эргэл
зл ийнхо ртхє хгалс vvмэлзэнно цох
дєхсєний гминьТау учл аа
рай. Уучлаарай. Таб идх оёрыгсал г
ахх vчин
байхгvйб олохло
о рб ии лэ
нд ал а
нгvйб айса нюм. Тvvнэ эсбишя алаа
гэ
ждэ э..
Хэдэнжил ийнємнєз уурдаарт алийгаачбо лсонт анихгvйн эгхvний
бичигц а асыгонгичихша ардлаганадт охоо гдож, тэ
гээдя а
хча ргагvй
болж, да алга
врыгг vйцэ т
гэжб айгаадэн эх
vv «З євхєнлє єрєєєєрт
є є
бичсэнз а х
ид а
л»г эгчзvйлийго л
сонб илээ. С.Л
ТYYНИЙГУУЧЛАХЫН УЧИР
ЖАМСРАНГИЙНЛОДОЙ
Зохи
о лчЖ. Ло д
о й1918 о ндДо рн
одаймгийнДа шбалб арс умынн у т
агт
малчныг э
р тт єржээ. 1950 ондНамындээ
дс ур
гу ул
ьт є гсжээ.
Уранб vтэ
э лээ1946 о ноосэ хэл
ж«Хавтга
йца г
аанУл з », «Бvр х эг
шєнє»,«Намынх vнийvг »зэрэгшvлэ
г,єг
vvллэгийнн ом, «Ху р им»,
«Хувьсгал», «Ариунс этгэл
»з э
рэгол
онто о
ныжvжи гби чжээ .
КОМСОМОЛХАНДАМ
Нэ
г
Мянг
аесє
нзуунхор
иодондмонг
олынзvvнхой
дх я
зга
араа
рцага
ан
Ба
роныцэрэ
горжнутг
ийнэл
дэвбуру
усанаа
тнууд
тайэвс
элдэ
нард
о лныгvй мvvл энб у сни ул жба йт алх о йдг аз раасОр о сынб о л ьше викуу д
и ржа р дзо на ду ума ла льб vх ни йга в р анх а мгаалжба й санvй мэ эни й
євє лб илээ. Арє ври йнол ондМо нг ол ынХє хУу лгэжа л дар шс анєрг єн
д элгэ рт ахил габ vх ийє нд єрцэ нх эру у лє в чб vр хс
энца нх vvр г ээєв л
ий н
шє ни йнц а га анша рга лса р н ыд орг я л тга н у у ландvн х ий нэ.
Уу л ына рх о рмо йг оо рто г тс онОр о с , Мо нг о л
ынх ил ий нд а гууз vvнэ э
ур саг чИма л хг олынє тгє ншу гу йба р аант а нХє хуул а асх о йшб уус а
н
гvнх а ржа л г аэ нэх vv шу гу й нє мнєт а лаа сз олгожээ. Ор осбу р иа д
х євгvvд ээрб vр дсэнб о л
ь ше викцэ рг ий ннэ гс алаауу лжа л гынмо донд
тvрб а йр лаад, э нэх авий нг а зрыга н д ахгvйнэ гз алуу гд эргэ д ээа вса н
сал аа ныд аг аВи кт орг э
р и йнд айт айт омч у лууно воо гна л ано рчны
ан ирч имэ эгч агнан а. Уда л г vйvvрц а йжх ар аацуцаа мнэ л эн х vйца г
аа н
талдэ эгvvрн арн ыц а ц р
а лц ух уйл а а. Ал с а а сажи хадє ндєрб ишюмши г
х эрн ээх ол ынб ара ага жи хадх ару у цс а
й т а йу улюма аг эжд ар гын хаа
ла вла х адэнэу ул андо лону д ааг а рчо во о н ына адамдх эдд ахин
б ари лдс анн у тгий нх євгvvнДу г ар,
--Ба слє нд єру улюм. Ор осмо нг олх я т
а дг у р
в анулс ынх ил ийну ул зва р
о рчмынг азр ууди лб айна . Жишэ эл бэ лх о йшо ог э
хэдх ааг о лб айгаа
Ал хан ау ул а аса вах уу лаа дХа нг илыншил , Хар г
анаа ч ий нт ал , Цэрэ г
н арсцє ми лшvv. З vvнб аз vvну р агша аХо л боохоёрТа рьн у у р,алган
д ээрх ээся л г аагvйх ар агд аха асг адн ас айнд урангаарт унг а лагє дєр
Ма нжу урынс танц ыгчха р жб ол ног элц д эгюм. Ба р у уну ра гша або л
х анга й, талынз аагб о лс
о нХє гний ншил , Уг т
а муул , Ул зынг о лыгvз э ж
б олн ог э л
ээ .
--Ту на шиг т а йб айхюмд аа . Ха нда мо хини рэхшє нєа льчи гэ эсхо лбо о
б ари хв э? Гэ жда ргын хааа с уу хадз а л уу,
--Тэ нд ээсх э мээнб ар ууну р а гша аз аа сна а , Дє чийнг о лынч иг э э
сг эж
д авта нт одр у у лаада мс арт а лыгньу л аанэ р ээнх орго йго орэ мжс энх єх
ч исч vv у утн а асх ятадша рт амх ич и мх эжя гаанг адар тайэ с гэ мэ л
ц ааса ндч ад ма гг эгчо роо в. Ну тгий нма л ч инэ мэ г
тэйг эхэ дэ рэ мгий
зор иг тоймо р индс vр хийс э р гэлэ но х и ншvv г эжХа н дамынт у хай
б одо жс ууса нВик то р ын,
--Та н аймо нг о лынх а руул ,х ошу у ныз а
а гг азарэ н
дээ сх олу у? Гэ хэ э
р,
--Га йг vйэ э, Ул зго лынхо йдэ н гэрэ э р«З а а гийно воо ну уд» г э жб айдаг ,
тэро в ооно о сх о йшихньх ар уул ,ур а гши хн ьх ошууну тгийнг аза
р.
--Ойл го лоог э э
до росд ар гао й рх ол ыгх я н а мгайланд у ранд а в.
Хо
ёр
Дє ч ий нг о лынб а р у унби ед эхє н чинх vр энт о л г ойнэ нг э р тДо рлиг
х ару ул ынх н ыє ргє лмє ргєл ийнт є в«До рл игду г ан» хэ мэ э хг а нцмо дон
б айшинт ойр с онх эдэ нб орг э рvvд ий ннэ гэндз у лынб vд э гг эрэл
сvvмэ лзэж, л амх а рни йлсэ нд єрв єнх vна ми нч л анз єв л є л дє х ийгнь
ч агн а в ал,
--Бу р иа до ро сынб у рууно мт ну удт а йо р оол дс онб узарє л єгч инт эр
эмийгб ар ьжмє рдє хньз євг э жз vvнх ой мр ыно лбогэ зэ л с энпя гла г
ар
ша рл а мынша наа г аао вол зуу ланшvдз уу хадд є лн ьз а мх ар са нгал тай
тє мє рт у л ганыб а р у унб ие дз ав ил с а ншир vvнх а рс аха лт а йх ижэ элэ р
то сча ванг уу т:
--Айд аа ,э нэт аньло н осонvгб и з.Тvvнэ эсб ишт эрни йца а да х
б ол ь ше в и ку удг э дэ гтэ йтаб идт ул а л да жмє рг єл дєєдюуша лихв э.
«Ко мс о мо лХа нд амг э эчшу л масх а ана асг эн эт х энх ара адир эвээ»г эх
эд
тvр vvн ийл ам:
--Чє тг єрбvv мэ д. Хє ху улынх vч итэ зэнша рцо охорх є л є гт нє єс
са хиу с аару л амжл а нс уръяб айзг э в. Тэ гтэлму х арт ол г о йт о ймє рт лєє
х єхд а ал и мб анд э э л тэйх ари ма гн а с ных vнє в єрд э
эр ээт а вь са нvй сэн
б ари ул тт омху тг ааб а зланб а йжл а мынз vvнг арт алаа с:
--Ко мс ол мо лг ээшимн айе рн ьюуг э сэнvгюмбэ ?г эс э на су улт
ту ха й л санэ зэнг vйт ав ихадн ь
--Тэ рvv? Тэ рни йгчмэ дэ жя д ахюуб а йжб ил ээ . Хо но цму у т айэ мг эс
эн
ут га т айvгг э эдл а г сб иетэйл амз у л ына рдахз у р ма лБа л д анЛх амыг
шир т энє р єєсє нг ар аа раає вч vvнд э эна ми нч ла в .
Ха рс а хал тх амн иг а ных ажу у дх ор ьг ару йна сныз а лууЗ о д овг эгчч их
та винч имэ эгvйс у у хз уураа«Ха нд а мчу гньу я нна ла р х а й , vгцє є нтэй
х vн . Иймх а ту ушир vvня вд ал тайа райчх ол б ог дмо ор г vйюмд аа.
Ха р ина а выгньАг ынд vмдх э лмэ р чб айсн ааг е р маныфр он т одя в ж
и рсэ н, а р х их є зри йнэ зэнэ л дэв тэйх vнлг элцд э гбайх . Эдн а рт эрни йг
б ари адчя ахюмши рvvнс ах алт ыгч и ньт у нч ан гая сных vнг э
ж
д уу л са нюмб а йн а. Ха мниг анх аса гцэ рэгтя в а хvе дэ эо р о ся по ныд айнд
о ро л ц ожб ол онх vни йт арх иа рх vз vvни йз vvл тх элхэхша хс а нг эдэ гюм
б ил э э. Ла мт анг у ай нх увьдчя аха в . Эрб анд и , ир гэнийма х,є ргєлб арьц
vх элз ов л онд є рєвб айв алб ол охньт эр»х эмэ э нб од ожб а йт а л
х ажу у на а сньх арс аха лтгэ нэ тхэ н,
--З ээЗ о до вх єв гvvнч а майглг эжс о нг ол ооби д . Ту гб а р ь да гт угчх а
н
vз эжх я на да гvз ээ н гvvд ,гvн дн ья в да гг vний х э нг эжд уу л аа санг vvш?
Чио до ох о ня в аадКо мс омо лХа нд амыгх єт єл жа вчир . Хє лсша нднь
х ури мт єр и йгч иньб идб эл тгэ жх ий лг эжє гнєшvv. Ха й р а нс айхант эр
амь т на ах ар ьо ро сынх арс а лтаа ндх ав чу улжа л а хгэ эг vйбо лх амг аалж
са лг а жа в ахыгб о д . Ойл гову уч иг э жт улгад а гюмб ай на . Хо ймр ынл ам
х vvг ийнх а р иу гчх vл э э сэнгvй,
--Ха ндамт ах оёр ынх а йрс этг эл ,х ув ьт авил а нгчмэ дн э. Ха р инэ ц эгэ х
н ьх о рьжбо од огюмг э н эб и
л э э. Тэ дн ий гчб о лиу л жб о лн ог эл ээ.
Ту лганыз vvнб ие ийн хт олгойд о х их о осє єрvгн эмэ р л эхэ рх ээ рч
та ар ууханб ол ол той. «Гэ рээсг ар а адх эдх он осо нт эр ни йгб ио д оо
х аана асчо л о хюмб ил э э? Ол л ооа вч ир лаачг эсэнб идх оё рыгт ана р ын
гэ рл vvлэхчё сто йг он жи йнжо ог о л ио ныс vvлб а йг а ад аа . Ба с«Бу зар
єл єгч нийгб а рьжмє р д єхн ьзє в »г эл цэ жб а йг аамє р тє єюv. Амь тн ы
vр и йгт эгжт а мл у ула ха ачб ол ь ёд о о. Аах ар инэ нэд а ли ма арх а аг у у р
яа жя вааги йньс айнз а а лгажа ва адт э ро ро смо рс оо сньс а л га ж
за йл уулах ыгб од охо осб иш. Тэ гь ег эх эдт эрмин ийvг эн до рн оу уд аа
vг vйюv б vv мэ д . Хэ рэ вт аарчт о х ио л дво лт эрх эвэ э р ээлз айл жх о лд ох
н ьз євб ай х . Ал ьэ свэ лэ н давч ра адvз дэгюму у. Ээд эмийб а йх аа ,
Ха нда мна д а дх а йрд у рг vйчх vнби шлд ээ . Ха р инх аая аБа яна йл ын
б ард амх є вг vvнт эйб ия ажт эн цэ хв э?г эдэглюм. Одо ома на йх аа сч
и лvv б аянно ёно ро сыну рхиндо р с онба йл г vй. Ол жа ваа дvгх э лэ эр
б ол ох г
vйдх vр вэ лє єри йнчб иш, х vн ий хчб ишб ол г о одх аяч их ан ад аа
му уц усыг »г эхч л энг ээ рЗ о д
о в ынс этг эжс уу т алх а рс аха л тх а мни га н:
--Чи хтэйа мь тайюма а сч иду у га р аа ч. Чама й гя в уу л да ги йну чи рб олб ол
х єєр хийт э рх vvх ди йна мьб и е ийгла нхаа рс анх э рэ г . Хэ р в ээх vч э эр
ав ьяб улаа наг э
в э эсх у рд анб у у та й, х у рцз о р иг то йх є вгvvд ий гх о р ь
гу ча арньчмо рь дуу лжб о лохб а й наг эжс vр дvvл эх эдЗ о д о в:
--З аб ия вь яд аа. Ха ри нха ан
а а сх э зээя ажбо л охо ох а р аа х анх э лж
ч ада хгvйн ьг ээда л гаах авсра нб є х єл зєхєд:
--Ча д ахлх э рэ г
т эйб ол н од оо . Оч и хт осохг а зарц а гий гбиз а ажч а мд
б ууз эв
сэ гчб ар иул на . Ха ринх о ёрх о но гийнд о то рба гт аа жа вч ра х гvй
б олх ожи мє є рєєэ в гvйя вдалт а йу ч ир чма га дг vйг э жмэ дэ э рэ й. Ха р
д ээл тэйша рл амч их а мтя вал ц ан ау у чх эмэ э нши р vvнс а х ал тыннvд ээ
vз vvл эхэдт у лга ныз vvн тэйхму х а рт о лгой т:
--Ээн о
ёна х айми нь ,х а йр ла
жvз . Тvр vvни йт ан ьз а р л иг ийглё со о р
б ол гонг vйц этгэ ег ээдт онг о
л з охvе д ээ«Та в хайнДу г ар то чо од
б ол ьше ви ки йнэ с рэгбу удалд а андт а ви нх єв гvvдт у с л аач . Би
Ба янд а
ла йнс у ур ин дб у уз эв
с э гб эл тг ээдхvл ээжб а йя »г э жvvни й
ємнє х є
нє гс є нт у ша ал ыгн ьсэ т гэ лдэ эши вэ г нэжэ э.
Гу
рав
Боль
ше в
икуудхэлмэдээхvр
гэх
ээсньємнєочихзамдньєрс
єжбариа
д
ав
чир . Биедньбичигцаасба
йвалvг
vйхийжб олохг
vйгэс
энтул
гал
т
Дорлигд уг
андvvрлэг
чдээса
вчмордсо
нЗ од
ова в
артав
армодныёроол
д ахьс ар ныс vvд р ээ рмо р иох є тл є
ня в снаає в дєгну гал ани йшт ий шэ э
х араа чил н а . Нє гєєт ал дк о мс о молХа нда мя вганбу рг аст айна р и йх ан
х єнд ий гє г сє хє єрши рvvх э нг а рчи р с нэ эмо рин ых ооа мыгт ат а нт vр
са атахз уу р а ау л а анмя нд с анз ал а
ат а йц агаа нх у рга нма лга йных аа
б vчи йгт айл жо йрх ави йна н ирчи мэ эгч а гна в
а ла лсх ол гvйб о л о лт о
й
ч оныну л ихс о нсог до в. Хэ дх и ч нээн ий гбvv мэ д,б vдvvнна рий нє нгєєр
б ааха нла мь та ду л ил да на . Чи х ээх айч ла нс эрв эл зсэно мг ол он
мо рин ых о об а йжя данэ р г э л д э х эдс у у далз а санб vч ээб vч и лсэ но х ин
ч оно д ыну лис анч иг тшу л у у х а нцо г и улл аа . Хvр энх ээрчх аза а рда ра
н
тэ мvvл ж, х а рт у ур айх эт р э мз є є лєнца счс а р ныс ар уулх ант уя а нд
ц агаа нт о о сшигма н ар на . Тэ г т элу улхє нд ий нэ хх авьц аау гта жт оссон
З одо вє р сє нх а ранг у ута а«З ат эрмє ншvv» г ээдх э
с эгх уср ууну у гдав.
Тэ гвэ лХа нд аму у лх єн ди йгє г сє лг
vйха жу ух я рыгд агаадЗ од о в оо с
н элээ дз айд у ує нг є рєх єє рда в х ил аа. Яма рчб ол со на мд ажу ул з аха ар
ух асх и йс э нз а лу ух а рх у шу у н ыа рё р оол оо рх єн д лєнгєє сньо й р то од
«Ха нда ма а. Хє єшХа н да ма а»х эмээ нб ачи мд ууа ргагvйду у дта лэ гшин
зу урз ог ту с ана жиг ла сано хинч игбу руул а нд ав х ижЗ о до вчмо рин ы
х урд аа рх є є лє є. Чо но дыну л и л тчма рт агд ажс а н ажз о ри хг ан цз vй л
Ха н да мынх у в ьдХє ху у л ынбо л ь
ше ви куу д .З од о втбо лХа нд амыгл
гvйц эжба р и хя вд алб айв .
Ал саа сє рг є гдс є нн амжа ау у л ынє рг є нх о рмо йнє г
сvvр ий гчх э л эхvv.
З одо вынх ал иу нэ х лэ эдо в ооо йр тожо ч сона вчя ваая ва ан даах ая гдаха д
vvр чя в с анб ир д а на ашvvр ча в анх о ё рчу да аб уу дса нс ура га л г а. Юуч
б олу на ана а сн ьс ал гаа да вахюмс анг эжЗо д овvг лэнмо р ин ых о ог vйд эл
д ундvс эрчб у ун г уу тааг у р ав да хиаб уу дта лХа нд амынх ээ рэ г цє єд є
є
н эгцо р о йжб о ссо но оца сма н а р уул а но нх о л дл оо .З одовт эрд о р хно о
д авх ижх vр э в.
--Аач июу ?г э сэнХа нд амынх о рсолз ана лыно чбу т арса ннvдх єлє г
мо рин ых о ос а вл а жб айг а ат о л гойги лэнб ай жмє нгєнха заа рыгнь
му лт л ахз у у рт vvнд э эрт у са в .
--Ха нд а ммин ьХа нд амминь . Бич ин ьч ама йга ат анил гvй, з ол т ойлюу
яа чих с а нг vй. Ээх ала г,х а йр а нмо рьг эсээ рЗ од о вбу у жир э хэд :
--Та н ил гvйг энэ э? Та ни хг vйб а йжн э р ээрми ньд ууд ааюучи ?
--Яв ъ яХа нд а ма а . Ца анач ин ьца г
аа нт нуу да йс уй. Су нд л аадчб о лс о
н
х олд ъ ё.
--Ха а ша а ?
--Зvvну р аг ша а. Ма нжу ур ынч иг тма на йха нн vvс эн.
--Єє р єєт о н ил ,о д оо хо на р илэ нд ээс.
--Яа л ааг э жд э э,х а йр тми нь . Чи нийх э эа ми йгб иа в рахг vйб олvз эж
х арахє єрх vнх аача л габ о лс о ншvv д ээ. Чиа льх vр чя ахг эжя ва ач инь
эн эв э ?
--Има лх ынг о л,є вєга авын даао ч ъё.
--Зат эг вэлх а мтя вья,аливмо р д. Тэ г
э хдээх а ринТа рьну у рынб аруун
б ие эрт ойрчо чих г
vйб олх єху у л ынх ав
ьхє лvймэ э
нээ рдvvр чт энд
б айс ану ла ант н у у дц ємєєр єєс vйр сэн .
--Юу ? Нэ эр энvv? Хэ зээт эрв э?
--Єнг єр єгчо р ой . Ёс тойё р ынму у ха йя вд алб о лсонд оо . Хэ ла валц аха
ар
ч ама й ги р нэг эжх энч єтгє рн ьц а гаа н тан дх о вх vргэсэнюмб э,хэ с
эг
мо рь т о ну у лыгб vслээдє є ри йгч и ньб арих аарт о счбай на . Тэдн ээс
єр сє жч ама йг ааа вр а
ха армин ийу гтажя вааца райэ нэ. Ав рах аача лд
д аа. Yйл тэ йх арт олгойэ нэх ээ рг а зару на ана асн ьс алг ада гб айнашvv.
З ая ах а ва мь дг а рчб айв ала ргаб и й. Тий мэ эХа нд амаа?
--Яа с ана згvйя в далв э? Ха йр анмо рьх а
йр анх vл эгмин ьг ээдХа н д
ам
мо р иот эвэрчэ х эрт атану йл ав.
--Ар гаг vйэ э. Ха йр тмин ь . Одо оя а яг эхэв. Ар в ана дууг аарчха ма а
гvй
б илт єл жє гє хё с тойб ол л оо.З ат айв шир чvз . Энд ээсо до о хонз айл ж
б уц ах гvйб олб vг дэ э
р ээб а ригд ажб vр мєсєнс vй рнэг эсэ нvг . Ал ивявья,
б ушу улб у шу ул .
--Бия ва хгvйэ э . Энд ээлє нгєр ье.
--Уу ха й. Ал т анд элхий дг а нцу да аз ая асана мин даах айр г vйт энэг
то лг ой. Чи ни ймэ ддэгчо до оє нг є рс єнба йх ааг ээдХа н дамыга вч
єє ри йн х єємо р ин ыэ мэ элд ээрс уу лг ахг э тэлмо рьньvрг эл жЗ одов
зо лт ойлц у лб уу рааа лдс ан гvй.
Дє
рєв
ПЭРЭНЛЭЙН ЛУВСАНЦЭРЭН
Ав ъяаслагзохиолча г
с анП.Лу вс а
н цэ
рэ н1933 ондБа янхонго раймгийн
Баянб улагсумынн у
та гтт єржээ.
1944 оно осбага
,д ундс ур гу
у ль
дс уралцаж1967 о ндМо с
квад
М.Го рьк и
йнн эрэмжи ту тгаз о
хио лынд ээ
дс ургуул ьтєг
сжээ.
Ура нб vтээлэ
э1962 он оо сэхэлж«На рши нг э
эгvй», «Усшигцэ нхэр»,
«Ха врыншу вуу
», «Мє нг єнаяга», «Сарныс она т
», «Нvvдэл»з эрэголо н
єгvvлл эг«Хєдєєгийнд у ун»т уужб ич
сэ ннь«На рши нгээ
гvй», «Оддын
дор», «Хав р
ыншу вуу», «Ус ныэ р
гvvлэгб уюуБо р зооныявда л»зэр
э г
номб ол онх э
влэгджээ.
УУРЛАХАДУЧИРБИЙ
Бишир ээнд э
эрт о хо
йл д ожша наагаат ул аадюмчх эл эл
г vйх єдл єхч
vг vйх эсэгс уул аа . Юмх элбэлб уру у
дн а. Эхнэрийн хэ эуу рыгнэ г
х vр гэс
энх vнуу р ыгньг ар та
лє є
рий гєєз євтгєхгэ жх ич нээнчу ха анта
й
о ро лдоодд эмийб айхаа.
Угн ьиймя льгvйюмна а сн а
ма й
гин гэжз эмлэхх эрэг гvйб а йс анюмл
д аа. Дєчхєнт єг рє гнєєсшvv. Яа ха
в ,олоолб и
з,уу гаалб из. На ма й
г
и ймх энюмн а
асин гэ
тэлб айца ажт олгойгньг уда йт
а лз агна адя ахньв э?
Амь др
алч инья ма рд ээс эндєр єєнд ээ
ря вааб иш.
- Тє грєгнья а
ха в . Архиу усандч иньи нгэ жб айнаг эжб айна . Энэз євєє
.
Яр иангvй. Гэхдэ эб иvр г элжу у жс огт
у ур аадявааби шшvv д ээ. Биеэ
ємг є єл
єхг э жба й наг эжб одов. Юма ндб асу чирб ий. Биє нє є дєр
ц алин гааа влаа. Ба схамтс урчб айс а
нн є хєдтэйгєєу ул злаа.
-З ау у лз саныхх эд vvл ээнэ гх о о ли д э
хюмби шvv г э х ээрн ьб и“ Дэ ми й
б айх аа ,э х нэ ру у р ла на ”г эжх э лжч а дсанг vй.“ Тэ гье ,т э гье”лг эчи х сэн
юм. Угньчд о тр оод у ра мжх а нлба йсанюма а. Гэс энчнэ г энт“ За”
гэ сн э эсх о й шх о цр о одя ах ав, нє х д ийн хєєт vр vvн до р ч их оод“ энд х ий н
х оо лму у,т э ндх и йнх оо лс а йн”г эжид э
эз ооги йнг аз ру уд аа рvр гэл ж
яв да г ,а н да х гvймэ д дэ гц а райг а рг ажх удл аая р ьжя в аа д“ З алу учу у д
гу анз а нд ”о рч их со нюм. Нє х є дма аньх є дєєнє єси рс энб иб о л
ай мг ийн х а ат єв дс уу ри нс ууда гх vнб олох оорт эдэ нд ээб а сх о торх о х
са на аба й ла а. Ба янх он го рма а н ьх эд ий г
э эрт єв хнє жт охижижг vйцэ эгvй
чг эс энг ад на асо ржир с энх vн дб о ла р г
а гvйлши нэца ги йнб о ло вс он
са йха нх отюмшvv дэ э. Ол ныvз вэрvй лч илгэ эт ох ьт о й, дэ всг эрг а зар,
о ро нб ар ил г а,х vмvvс ий нт єр хг а л бирюмб vх энцо оши нэ . Энvvг ээ р
го цс о до н, нє хє дд єєба х ар хаа дvз vvл жя ву ушт айс а на г дда гюм.
Эн эб о д ло оо йл гу у лахс анаат а йб и:
- Чиюмныу чрыго йл голдо о . Yз мэ эмин ьнє х д є
єх vнхэ зэ эчх vн дэ л ж
яв ахх э рэг тэ й. Тэ д ни йгх айх р ах г vйб айжб ол ох гvйб айн ашvv д ээг э
ж
эх нэ р т ээх vл ц энг vйду у гаа рх э лл э э. Ми ни йэ нэvг эн дYз мэ эгий ну урн ь
ул амчх vр чб а йг ааб ол о лто й.
- Хн , Ар х ич и нг уу д адша лт агх а а наму нд ахб ил ээд э э. Уу хлб олша лта г
б элэ нб ай да гюмч иньг ээдт э рн а др уушир эвт ата в.
Ар хи ч инг э нэшvv, б ур х анмин ь . Бих эрэл дэх гvйэ э. Эмэ г тэйх vня ма а н
о мо г то йчг vй хэ нб од олг эн эх э нс эт гэлн ьу уч л уушт айб айд агюм.
Юмн ыу ч ирт а ниа гvйба лч иря в ахц а
гта мь др алг э дг и йгмє нчт унг а
л а г
са йхн а а рс а на жя в да гб а йжд э э. Ад г и
йнна адз ахн ьий мя л ьгvйюмна а с
б ол о одх эр vvлма рг аандх vрч ,х э р эгт євєгг арг ачи х с анюмшигб од о
л д
ав та жс у унаг э дг ийго но жс ана а гvйя вса нюм. Хvн ийа мь д ралнэ гэ н
б од л ынма шу ртмэ тс ана гд ав чнє гє єт а
л аарб од охо дб асчт ийм
х язга ар гvйз vйлб ишшvv д ээ . Сэ т гэ л
дни йц сэнх ан иао л ох ,а нх ных аа
х vvх ди йгт єр vvл э х,б а ат арл агг а в ья аб а
й гуу лахз э рэ гс этгэ лд о гдл о мvе
х vн ийа мь д рал дє дє рб о лгонт о хи о л д
о одб айд а гб иш. До рб vр д ээ
эр хэ л с эна жл аах и йжа а рс аар х а нг эмэ э
рюмт а йх є єцє лд єж“ Хо но гс а р
гэ дэгмє нчт vр г энє нг єр єхюмд аа ”г эжvг лэжг ай хс а аря в а аднэ г
мэ дэ хэ дх vни йа мь дра л ыних э н хц а гєнг єрчих сєнб а йд аг. Нэ г энт
амь д ра лт ий мб ол о хоо рт єдий дє д ийджа р гали рнэг эжх аа яаг я лсх ий н
єн гє р є ха з та йо дт о ймє чи йгх vл э эжс этгэл ээх у ура адя ана а ? Амь др ал д
vн эх ээ рд у рт айх vнб о лє дєрт ут мын хааа мь др алдб а йг аас айх ныгт ани н
х аржс эт гэл ээх єгжє єжца гз у у р ынє ч
vvх энюмна асб олжа мь др алын ха а
га нцчб ол о вмє ч ийгх ир тэ эхг vйс э н, амь дралынє гє є мє рс а йх наа са л
ь
б ол о хо орих ийго лжvз э хсэнг эжх и чээжя вуу шт айба й нашvv д ээ.
Yз мэ э , ий мя льг vйюмна аси нг эжу р ууца райл жс у у га адя а х авд ээ.
Ая т айс ай х ана мь д рах аабо до х оо сє єрюуб идэ н дх э р эгт эйюмб э?гэж
б иэ х н эрт ээи ха я тайз є
є л нє єрхэ л лэ э.
- Ар хиу у жя в а хыгс айх а на мь др а лг э д эгюму у?
- Чиюмныу чрыгб асо йл голдо о . Яма рхvvхэ дб иш
- Ой лг ожя д аадб а йхюуб а йг ааюм?
Ин гэ эдб идх о ёря риат а а рд агг vй .
Хvvх энх vнн э гу у рл аха ар ааюмэ рг эц vvл жб од до ггvй, а манда ало рс он
га шу унх ор онvгбvх ний гду ус та лньх элжб а й жнэ га ма рдагши гб ай на
д аа. Яа яг эхэв . Ба йга лиа счт эг жз ая аг дс анюмб илvv. Эмэ гт
э йх vний г
и нгэ эднэ гу ур л аха арчшу у р ган а мд т а лт vрз у гтаах а а сд ээра рга
б айда ггvйб о ло л той.
Эс х vл“ Мин ийб ур уу,э н энэ э сх ой шлб ол ьё”г эжє в д єгс єг
дв єлс анаань
н эга ма рчу ужи рда гб айх . Бит э г жч ад ах гvй. Эрх vни йба рдамз ангэж
н эгюмб а сна д адб айн а. Хэ рэвлб ит э гжб у ру у гааи лх vл ээхюмб ол
єн єє хYз мэ эч и ньн эгна йз д аао ч о одл“ Га нцс а йнб у у лга жа влаад аа,
х єєр х ий”г эжидх а вб ол гоо длб у р жг ар на. Тэ рн ьа мд а мжс аарт аньд аг
х vнб vр тх vрчх vvх энч ав га нцынд оо гбо л ох одх vр д г ээ. Ингэ жя в сн
а а с
ая та йх анша лт а го лжх эл э эдг а ра а дя в чи хв алд ээ ршигб айна.
Yз мэ эор онд э эр ээс ан да йл ч ихс а нн а др ууvеvему у хайх араа длс ууна .
Биу рт аарс ана аа лд ажд о тр ооя ма рнэ гэ нч у ха ла су у д алши йд чих сэн
б айда лг ар гаад :
-З аэ нэчя а хавма хд у ус са н. Биу р ддэ лгvvр то чоо ди рь егэжх элээд
сэ мх э нб о со жг ад уу рх у вца ср у у га амя раа лаа . Yз мэ эюмчх эл сэнгvй
о ро нд ээр ээс у у саа рлх о цо р ло о.
Биб о сгод авма гцэ ргэ жvvд ни йз а в сра арс э мх э нша га йжх ара адс ан
а а
уу жир чг уд амжи ндг арл а а. Са йнє д єрб олс ныгх элэ хvv, х ав
а рб олж
б айг аа гх эл эхvv, э вс айт айэ рэ мх о ёрб олё ст ойа лх аан ийлvvл ээдэ н э
тэ ри йга жи гла нг vв эрг vв эря рь жя в уу шт айна лгарє дєрб айв. Ха мтра ад
га да гшг а рсанб олYз мэ э дє єр тн ьа шт айб а йху уд а а . Тэ гэхэдо д оотэ р
о рн ых оои рмэ гд ээ ржо н дой толс у уч и хс ан ,ч ама йгя аяд аа,гэ жму уюм
б од оо днэ гт омх vй тэнюмб vхл э э рн ьз алгич их санюмши гсэ тгэлнь
зє гийжс у уг аа,э нэ нийн ьб од ох о орб а счє р єв дмє єр .
На д а дх а йр тайд ур тайс а н аас э тг э лн ьх эвэ эр ээ,о до о г ийн хооа мьдрал д
сэ тгэ лг о нс ойс о нюмб айх гvй ,є нє є ху рь дынYз мэ э, мин ийэ хнэ ргэж
б аха р хажя вда гт а йра нх айх а рvс т э йYз мэ эх э вэ эрээлб а йг
ааюмшvv
д ээ,у гн ь. Бичг эсэнх ув и рс анюма л га. Гэ хд ээлб идх о ёрынс этгэли йг
ту ня ль гvйб ар а гца а сшигни мг э х э нг эмэ эрюмлт vрча тугайх олдуу лж
х єрг єжч а да адб айхюмд а а. Єє рс д є єб ийб ол г осо нт эрн имг энюмыгг а
р
н ий л vvл жцу ут ата жх ая чи ха адх а л уу нс эт гэл ээрнvvрнvvр ээх ар ан
и нэ эл дэжя агаа дб олдо гг vйюмб э ?
Ерн ьб идє р гєсши гєч vvх энюмн аасс э тг элээз ово о жя ва х, нэгб о дл ын
дэндvv чя н гу учу лсюмд аа . Хvнюу ныт є лєєхэ лтэ йби л ээ ,бо льё
эвлэрцг ээег эжца га лд а лг vйт vст ася р и лца адэ влэ жя аг аа дб о лохг vй
байха в.
Биэ нэб vхн ий гбо д о жх ажу у гаара аз є ржє нгєрєхх vмvvс и йнца райє єдч
харалг vйг э лдэ р сээ рд э лгvvр ий нvvд эндх vр чи рлэ э. Yз мэ эна ма йг
гараха ду ур ан да аба рь жа вчс а адх ийс э нг vйг эжг э рэ эсээг а рах ад
олзуур х а нба яса жя в с
а нма аньд эл гvvр и йнvvд эн ди рэ эдб о дтолб ас
бишбо л ло о. Ма ньэ рх ий с энх эргээц аг а атгаж, на ма йга р га дахг эж
дэлгvvрр vv г vйл ээг э
жYз мэ эна ма й гт ох уур ханб о д ожс уу гааба й х.
Ая г
vйб о лмин ийх ойно осцо нх оорх ар аа дб ахньх а н аса нц ара йгаар
доогло о дин ээжб а й са нчюмб илvv. Ин г эжб одох оо рб иvнэ хээр
зэмлvvл жг э мшв элз ох ихх э р эгх ий чих э эдг эмшс энд ээYз мэ эдт алз а са
х
аргая д аа дчя в
а аюмшиг . Бия ма рх э рэ гх ийсэнюмб э? Єє ртмин ьо г
т
буруу гvйс ан агд ахий мжа ах анюма нд э эрб ит vvни йє мнєу уч лал
гуйсаншин жvз vvл б э
лх о ёр д охг у рав д а хьу д аа
г ааvvнэ эсчє чvvх э н
юма нд э эрб уул га жс єг тгє хг эжз агн а да г. Эмэ гтэйх vнбо лх ад анда в и
рч
яваая ма аши гя в аадлб айжб о лбола хи адлб айхс а на ата йг эжмин ий
нэгна йзх эл сэн.
Яма рбо лов чб иб у р уу гаах vл э эжа льн э гх элб э
р ээру у чл алг уй сан
шин жvз vvл э лгvйб айж, а мь др алаах о лб о сонх оё рх vнб иеб ие дээ
хянуу ря лда мс э тгэ лтэ йба йхх эрэгтэ й,з о хихvе дби еб и е эу уч илда г
байхх э рэгт эйг э дг ий гYз мэ э гэ эрє єрє є
рн ьо йлг уул ж, у у рыгн ь
гаргуу л ба лз о хи ног эжши йд ээдг уда мжа а рца гх ир т эйз у га алжма хч
авсанг vйб у ца жир л ээ. Эн эма аньYз мэ эги йну ур ыгу л амх vрг эхша л таг
болсн оо сб ишя ма рчт усб о л со нгvй. Инг э сээр40 т є грєг єєvр ж,
нєхєдт э йг єєна р г ис ана рх и ных орша ря ма рчvл дэ гд элг vйг ар чиха ад
байха дб идх оё р ыну ур ла л ца жму уд а лцс аныжа в арг эрд vvр энх vйт
оргиу лс а арма рг аа шор ойньб о лло о.
Биа жл аа саат а
р а адхо рту т а ан ыб агб ар ьс ааргэр тээо ржир эв. Энэо р
ой
нєхдий ня ри ашу уг иана асчб о лсонюму у ,сэтгэлнэ глт vг шvvр тэй
хvйтэнб айс на а,г а рн vvр э эу га агаадз о г со жб айг ааYз мэ э гий на раас
хараадд ото рминьу ужр а хши гб ол ло о . Yз мэ этэйнэ гла ят айх ану рт
яриая р има арб о до гд он о. Гэ т элYз мэ эгий нс этгэлми ни йх э эсо гтє єр
байгааб оло л той. На ма йго р жир эхэдг а р аас аванд с аа рна др ууз эр эв х
эн
харсна а“ Аає нє є хлб а йн а ”г эсэня н з та йца аша ах ар аа дн vvр ээу га аж
эхлэв. Тэ рт о омс о рг vйх ар ц, с авант айу са арцэ вци йнц айт алу г аасану рт
цагаанху ру у тайг ар ,и х эмс э гт эгш мє ри йгн ьха рах а дц є мл
“Эвлэ рэ х гvй”г э жн а да дх эл э эдб айхши гс ана гдан а. Эн эб vх энс эт гэ л
сайханб айг а аца гтна д адц є мч имэ гбо л жх арагд дагб ай с анюма а. Би
б ар ьжир с энб ага аб ай ши нг и йнб у л
а ндт а в ьчих аа дг ад уу рху в цсаа
та йл жх о о ло йг ооз ас лаа . Єд ийх vртэ лYз мэ эгий ну урн ьг а раа гvйду у
ц єєт эйб а йг аадг омд охши гчс а нагда а д,т vvн ий гт оли ныє мнєг а
р
н vvр э эа р ч ижба йхз уу р тн ь :
- Би д ни йа мг а ла нс айх а на мь да рчя в с анца гг энэ тин г э эдд уусч их вал
яа на ?г эжб иа су усанх а р амс с анх оёр ыно р ондх эл ээдYз мэ э г
ий нца рай
єє дх а рт а лт эрми ни йє є д єєсх ар аад
- Юу... юуг э жс унжр уу л ана су у в
- Юуг э нэ э ?г эжYз мэ эл авл а на сууга адн а др у уой рто в. Ягинг эж
ас уу х д ааца ра йньх увьс а жд ууньз є є лр єє дир л ээ.
- Бин эгюма ндя вахб ол л оо . Yз мээми нь . Энэб ола лс ыннэ ги ха юу лын
амь сг а аюмд аа. Бидх эдэ нх он о гс а
р аарюму у , vvр дчу у л з ахг vйб о лчи
х
ти йма юу лг э нэ тг арчб о ло хца гл... Ха р и нэ нэу да ау р тт vр ий тэйг утал,
х єд єєє мс дє гх у вцас ну у дыгмин ьг а
р гаа да ль,г э в.
Yз мэ эг айх са ня н зтайна др у уши ртэ эдб а йх аарн ьб ица г а ах а раад
“Ал и вт vр гэл ээч ,амжма арб о лн эгх о олчх ий гээ дє гв є лз vг ээрба йна”
гэ лээ .
-Чи... Са н да гаач их ай ч ихг э эдб айна аг э жYз мэ эа с
у у г аа дб айши нгийн
б ул ан дб айг а ахо рту таа н ыб агр ууг э нэ тэ р гэ жх а рав.
-З аб ич а мдо ро йя римз . Хо о ллша ла в ха нх ий гэ эдє гє є чг э жб иг уйсан
ма аньб а р агша а рдса нюмшигб о лчих ло о .
-Чиа л сх о лг азарюма н дя ва хг э жба йга аюмб ишб из ? чин ада дvнэ нээ
х эллдэ э . Хи ч нэ энчну у цюмба йсанб их а д гал аа дя вжч а д нашvv г эж
Yз мэ эз єє л єнд ул аанд уу гаа рхэ ллээ.
- Ха а на асд аа !г эжб ит а йв анин ээмс эг лэ в
- Чио ро йл авир нэб и зг э жл а вг эд э
гvг ий гг оцл о на су ув .
- Ла в ,л авг эжна ма йгб а т ланхэ лэхэдт э р,т эвт о ва лха лс а а рг а лт огооны
єр єєр vv х анцу йша мл ано рл о о.
На ма йгн vvрг а раау га ажх у в ц са асо л ьжє мс єє дг а лто го о н ыє р єєнд
о ро хо дх о олма аньбу ца л жэ х лэ эдб а йв . Yз мэ эг ар ааэ лг э нд ээз єрvvл ж
то л го йг о от онг ойс хий гэ э дт о го о тойх оо лр у уг аамэ лэ р тэ лши рт чих с
эн
зо гсо жб а й в. Нvдр vv н ьх ар ах а дн ул имсчг а р санши г
- Яа в а ач и ? Ца р айч иньх ачи нб олчих со нб айхчи нь ,г эжмє рєнд ээрнь
га ра ат ав ь жа су угаад
- - Чиб ит ги йи нг эжя л ь гvйюмн аасу ур л а жт vг шижє є р ий г єєз о в
о оч
б ай га а ч. Ту у ла йб ишд э эг эжб ии нээ мс эг л эв.
- Чих ааша ая ва хаах эл,т эгв э лг эжт э рн адр ууно йтона л а гнvд ээр ээ
х ар жд ор о йх о ни нэ эмс э глэ в .
Бит vvн ий гє рє вд єнч у х амх а аша аяв ахг эжб а йг аа гаах э л ч их д эгюм
б ил vv г эжн эгб одс оно ос этг э лньжа алт vг ши жюмбо д о г , бид ни й
амь дра л де рньюучт о хио лдох ыгя а
жмэ дэхэвгэжс а на гд аад,
-Чиз о в олт г
vйгэрээб айжб ай.Биор ойх vрээдир нэг эжх элээдг э р
э э
с э
э
гарл аа.
Yд эшньvдэ шчг эждэ эб а рагшє нєб олжб айх адбиб уц а жи р ээд
ирг энийх амга
алалтынх ээ ри
йнс у
ргу ульх ийсн э
эYз мээ дя рьт ал,
-Yг vйт э г
ээдюу нчс vр тэйюмб эдээ? Єв ч
т э
йюмшиг ,х vна й лга чихюм.
Нэ эрэнму уюмб одлооб а й на. Яв ла
аб ар илаачг эхшиг ,х олына юу лч
гэхши г. Ша лєвчтэйюм.
Yзмэ эинг эжуурл а
адх увцс а
ат vргэхэнт айлжу ура
н да ашир vvнши рvvн
шид лэв .
Эмэ г
тэ йх vнгэдэгхааша ачс э тгэлтэ
йба йдагюмб эдэ э. Хэ ди йгэ эр
шє нє,о р ойболсончх э зээчг vйг ээдг арахадб элэнх ув ца ст а
й г а
ас ууж
бай санб а
йхюм. Юуб одо жс у угаабо л? Хуурчи хлааг эжн ада дчихл
уур лажб айхшигб оло лто й.Гэ сэнчэ нэу урбо лєнєєхд є чи нт єгр єгийн
уур ыгб о дволдараан ьа ма рханэ в
лэрчб олоха рай«є єрна йрл агат ай»
гэмэ эру у
рб айс
анюмд аа .
ЖАГДАЛЫН ЛХАГВАА
Зохио лчЖ.Лх аг
ваа1942 ондДо р но
гов ьа ймгийнХє всгєлсумынну т
а г
т
тєржэ э
. 1966 ондЗХУ-дКи евхот ынпо лит е
хни к
ий ндээдс у
ргуулийг
тєг
с чээ.
1968 оно осур а
нбvт э
элсони рхоно ролдо ж“ Сааралда а
га”,“Хула
нг и
йн
тоос”,“ Сарнышо р
оо”,“То лгод
ынца анаин гэб уйлна”номхэ в
лvvлж,
“Анх ных а
йр ынд у
уль”,“То йрохх у
у д
а с”к инозохи о
лби чсэннь
дэлгэцн ээгарчvзэгчдийнх vртэ
э лболжэ э.
САРНЫ Ш ОРОО
Даланжарг
алангийннамжа атолг
од,цаг
аа ндэрстхє
ндийєвл
ийнц аса
нд
дvмбийнхаананьєндєр,хаананьхонхорг а
зарбайга
аньдаса
агvй
нvдэ
ндт є
дийлс айнялгарчvзэгд
эхгvйбє г
єєдсайнажва
лцасныс vvд
эр
цэнх
эрєнгєтэйтулхонхорг а
зарягаа
нцэ нхэрєнгє
єргэр
лэнши й
то гло жн vди л
б эднэ .
Ха ан эгтэ эє вє
л жє єн ийб у у цх а рла нэ нэихт ал ына мьа мь сгаабол ох
б єгєє дя ра г ланх эв т э хо ло нх он ин о осє г л єєнжа ва рту у рса всанб айхн ь
жиг нvvр т эйб уу зшигх о л о осvз эг д эв . Хє рз єнгє єрд улаала нд отор ло со
н
то хи л огч ул у у
нх а ша а гх а ра хб vрийн vд эндvз эгд эхч у луугvйэ нэу хаа
гvв ээ ,д эр стх єн ди йнх а ана асн ьи ймихч ул ууг ар аади рэвг эсэнбо д ол
б айнба йнт єрсє є рх а мтя в аах vмvvс э э са с уува лна дтайцу гя всан
н утг и йнх о ё рх vн :
-“ Дvг эр ий нч ул у у ” ,“ Дvг э рийнч у л уу ”х э мээна мб ула алданх ар иул лаа.
“Ихг а зрынч у
л уу ” ,“ Ба гаг азр ынч ул у у ” ,“ Сvнт э йБу д арынчу лу у”,
“Оц о лСа нс арынч у л уу ”з э рэга лда рт а йч ул уун ыну тг ийгб агагvй
д уул с анб о л овчДvг э ри йнч улу уг э жд у у л аагvйт у лэн эн ута г
тт ий м
н эгэнг а зарб айд агб ай жэ эхэ мэ энб одо ж:
-Энд э эсх олу уг эжа суу в
Ха мтя в санх о
ё рх vнє єдє єд єєсєєнэ гх а р снаан адр ууг айх анэ ргэж
- Таюуа су у га
а дб айна ? ...
- Яаг аав э“ Дvг эр и й нч у лу у”г э дэгч ин ь
- Аа ...? гэс нэ эма ньх оё рда х иадлб иеб иер vvг ээха рж, юуг эжх элэ хэ
э
мэ дэ х гvйюмши гч и мэ э гvй хэня в а хньмэ дэхг эс э нми ни йх vслий г
ул амг ижиг дэж, б и :
- Дvг эр ий нч ул у уч иньха аба йгааюмб э ?г эжб ар агза ндр ахша х ам
ас уу д агба й гаа.
Ий мя нз ына суу л та с уу н аг э жо гтб о до о г vйя вс анма л ынэ мчз ал уух и
й
лт ул гамд анч имэ э г vйя вс а нб єг є
є дна д аа сх эда хб оло лто йс умын
о рло г чми ни йо гц омши рvvнд у у
ндд у р гvйц эву уя а
в:
- Дvг эр ий нч ул у уюу ? ... Ха ша аных ааё р о олдб айд агюма аг ээд
жу ума лза в.
Гэ тэ лма л ынэ мчз а л уус а н ааз ово вбо л о л той,б ари лга чинх vнха на
єр єх д єєх о ё рч у лу у н ыа мд ару улахэ в тэ йх энх а втг айч улу уэ ржб а
йг аа
юмшигvг э эцэ гнэ нб од о л хийл ж:
- Дvг эр ий нч ул у улг эжб идя риадс ур ч их санюм... г адн ых vнду ч рыгн ь
га рга жх э лэ хгvйбо ля а жо йлго хв эд э э ... Ма на йэ ндДvг эрг эжнэ гє вг
єн
б ий. Эн эх а вийнб vхх а ша ан ыч ул у у гт э рлє вгєнб элт гэсэн, т
эгэ эдч
Дvг э рг уа йнг ар г ас а нч у лу уб усадх vн ийг арг асныгб о дво лба рил гад
и лvv т охи р о мжт ойб айд агб ол охо о рн ь“ Дvг э рийнч улу у”гэ же рнь
са йнчу лу у гаалх э л э хюмши вдэ э . Єє р и йгньба сЧу л ууныДvг э рг эдэг
юм.
- Мє єн, мє но до от э рДvг э рг уа йх а анаб а йгаав э?
- Угн ьс у мынт євд э э р,т у сл ахб риг ад а дч улу ух ий дэгюм. Од оот эн дээ
х ийха жил с аадб айхюмг vй. Єв гє
ня ма рз vгээ рс у ужч адахб и
ш. Ая гvй
б олб ид н ийо чихс уу рьд э эрчб а йжмэ днэ .
- Тэ ндюух ий жба йхв э
?
- Хо й дт эжэ э лийнц э гий на хл аг чн эгє вгєнд vv ньюм, т э д ни йхэ эажил д
ту сл ах аа ри рс энб ай жчмэ днэ .
- Дvг э рг у а йчи ньх э ди йна ста йх vнб а йн ад а а.
- Эн эжи лд алант авт ай
- Тэ тгэ в э р тг арда ггvйэ э?
- Тэ ря рих гvйэ э,т этг эвэ ртг а р н аг эдг ийгс ана д агчvг vйх vнб айхшvv.
Ий ня ри л цс аарт эжэ эл ийнцэ гд ээрх vр эл ц эно чво лх эдх э дэ нх vнг эр ээс
га рчб ид н ий гу гтлаа . Гэ р ээсу ра гшх є рзє нх о ро ос э лбэ жба й санн эгэн
то мє вг є нэ р гэжх ар аадб идни йгч иг лэ на лха хньма н айну т агтба йда г
Мє нх и йнхvрэ нцо хиоа мьо р ч и хоо дна д та йз о лго х оора йс уймэ т
са на гда в . Эн эл авДvг э рг у аймє нг э жс эт гэ лдшив нэс энми ни йз єн
х уур са нг vй.
-З аДvг э рг уайс айну у ?х эмэ э нма л ынэ мч ий гмэ нд лэ хэ дб ичб асх э зээ
яз аан ыт а н илюмши гнэ ра л др ыгньд уу да нз о лго л оо. Дvг э рг уай
б айл да а н ых vрзшигт о ма л гаад эл гэнмэ ндэ л жб а р уунх аца рдэ эрми нь
vн сс эн ээ :
“Ин гэ хэ де рньх энийб а гач уулб айн а а?г э с эня нз т айс vр хийх аржу л а а
н
ц ацт айг а рт аамх єєр єгг а р гант а мх ил аа дх vнт а ни хааб ол иоюуд аа
х эмэ энє є рий гєєз эмл эхмэ тч имэ эг vйх энд агал да жя в ав.
Би д ни йгх аша ап vнзэ р гэ нvз э жба й хх о ор о н дДvг э рг уайнє гєєл
х оро о нд ээ р ээбу цажо чо ода я г ан ыши рэ эншигд єрв єлжинд єрвєлжин
х єрзє нт э в р энє ргє жа жл ааvр гэ л жл vvл эв. Бит э
жэ э лий нцэ г ийн
ажил т айт а н илц ажду у саа дДvг эрг уа йта йоч ижя рил цл а а. Ажи л да
а
х алу уц а ж, х є лсд аав ар ла са нб у янта йх vр энца р айньу нд р а ма дил
гя лтг ан а ха г аадца г
ий нс а алта ндн омх ро оньvг vйбо рнvд , мо нх ор
х ама р ,ц а хл ай нд альшигца гаа нс ах алт э нх л vvнб и е
ий нс vрх vч ийг
и лтг эн э.
- Хє р зєнб олх vр здээ да в ч иха ма рэ дюмда а. Эндчч улу уо лног э
дэг
ама р гvйб и зх эмэ энна ма йгvлє дєх єдДvг э рг у ай.
- Га зард э л хий нх иши гх ааму нд а хв э? Хvv мин ь
- Гэ хд ээл... у хаанньэ ндг эхэ дно хо йч у л у у да хч улу уа л г ашvv д э
э...
Шо р о об а й с анг азарч у л ууб айд агюма а.
- Би дни йс а яынvз дэ гха ша аныч улу угт ах а ана асг ар гав?
- Ой р х но о со о,х vv мин ь. Тэ рvvх эну р даа су х са нюмг э жг а рньз авгvй
ту лэ р vvг ээ рээз аав.
- Ус н ышин жэ эч идх уд агг арга хг аза ро л до гшиг , чу лу уг а р ахг а з
рыг
б асшин жижо лн об и з.
-Тэ гэл г vйя ахав. Тэг э хдэ эз vг ээ рнэ гч ул ууи хт эйг азр ыгэ ржо л охбиш,
га ргажб ол охч улу ух ааб а йн аг эдгий гмэ дэ хх э рэг тэй.
- Га рахч ул у у,га р ах г vйч у л ууг эд гийгя ажмэ д эхв э?
- Яр ьжлмэ д нэд э э. Чу л у ундч иньб асє єрий нх э лг эжб а йд агюм.
- Тач улуу ных элс а йнмэ д э хvv?
- Яа хв э,ойл голц о о длб ай д агюм.
- Тач улуу тайюуя р и л цд а гв э?
- Ал и важил да ргаэ во л о хыгч у л уун аасс у рсанг эжб иб о дд ог . Чу лу у
гэ мээн ьз о до жн vдэ хэ дд у р гvй, э вшир х эг ийгн ьо лб олх э д эрх vн ээ сч
ама р хан. Ча д алт э н х э эс айт ай, зал ууз а нд анvе дб а г
а жз эв с ги йнс айн а
а р
ч улу уг аргажб айл аа . То мх о нц а ри лд а аха аргvйб о лс онэ н эна са нд
б агажши лэх ээб о ль ж, т амх иат атажб а й гаадлє д ри йна р в анг vvб
х ийч ихд эгюмд аа . Yvн ий гб ич у луу тайх э ла ма ва лц да гб о лсныхг эж
са над агшvv.
- Та мх ит ата хба сч у л уух ий хэдх эр эгб о лно о ?
- Хvнз ал ууда аа жл ыгч адл а арх ий нэ ,н а сжа ади рэхл ээ рэ эб од ло ор
(у хаан аарчг э хюму уд аа )х ийн э.За лу ух vнс у у гаадб ос о х дооч адал
сэ лбэ дэгб олн аст а йх vнт амх иат ата хб vру хаа нс элб энэ . Єє рє є рх эл бэл
“Яа жхи йхв э?”г э жбо д о хб vрт а мх иаа саа дагюмшvv д э э. Єв єгцvvл ийг
х араа длб а й гаара й.
- Дий лэхгvйч улу уг э жба йху у. Дvг эрг уа й?
- Хvнб о дно . Чул у уб о д охг vй. Гу чаа джи лч улу ух ий хдэ эб иа въ яг эс эн
ч улу угааа вчля вл аа . Ха р инно д ни нДэ л гэ рцо гт ыншо вхг э дэ гг азар
гэ рий нб уйр н ыд а й т а йн эгч улу уа ва хг э эдб ол ох гvйбо л о х о орнь
х оро ндоод эн дий л жб айг аа дд ор оо сньу хч их са н. Мє нчо л о нт эр эг
ч улу уа всанд аа. Тэ рч у лу у г аая ажа ва хыгб од ожє вєлжи нт амх ит ат лаа.
Од оон оослнэ гс а н а а ндб аг тажб айна . Ир эхз у на в над аа . Тэ гэ э дчб ил
ч улу учинх vнб ил ээг эжг аз арг азаро нг ич оо дша рхс орв ишигюм
vл дэ эжя ва хд ургvй . Уу лбvх эн,д о вб vх энє єр ий ннvvрца р айт ай, бие р
н ьн ас а
нд ааг анцчт о лг ойннvvрэ ндс о р виvл дэ эгэ эгvйг э жб о д дог...
Ху дагд ээра жи лг а р а адДvг эрг у айя в ахб ол со нт у лб ид н ийя р иа
и йн хvv тас ар чб ил ээ .
Ха дц охи оши гэнэт э нх лvvнє в гєнл ужирт о мб и енд ээо г тт vvр тсэн
юмг vйа л хса арх у дг и йнз vго до хо дб их ойн оосньха р анх ар са а р
зо гсох доо:“ Го вий нт о л го дэ рд эни йнч ул ууг аа рд vvр эн, о р онг азарvнэ
х аялца нн а йма ал цд а гма н а,г а рт аама арх vvх эдт огло жно хо йч улу уда ж
б айх ыга лий гт эрг э х эв . Га з рынє нгє тч у лу унvдб ула ахньvг vйбо л о вч
эхд элхий нс vрх vч и йгх адг ал ахт у лэ н гий нб єг єєда у гааих ,я ма рч
зо риу лалта ндб эл э нба й д аг . Дvг эрг уаймє нт и ймнэ г энх vнюмда а”
х эмэ энбо д ожб ил э э .
Ий нх vv б идх эзээнийт а ни лх vмvvсб айлаа . Нvдньх ар
аагvйб ол ж
сvр х и йт у р сн аасбишя н заар а аа жэ э. Тvрvvнэ эсхой шб ид нийх а жууд
ч имэ э гvй х э нз огссоорба йса нб vл тгэру лаа нх vvгс аяла н хаарч:
- Дvг э рг у а й, энэт анайх vv юv?
- Єєт и йм. Ма найа чу ха ант айюм. Нvдб ол жля вааюмда ач уха мг э
эд
тэ мт р эно л жт олгойгньи лэв .
Га л тт эр гэ эри рсэнх vмvvст у ст у с
ыну н
а ан дс ууг
а адб ууд л
ынт алба
й
д ээрб идг ур авлvл дсэнба й ла а. Угта хгэсэ нх vнма ньи рээгvйчг эсэн
ав чир сану на аг
аар ааєв гєний гх vргэег эжши йд э
эд:
- Ал ьо р ц го охв э?б их vр гээ дє гьег эвэлє вг єнхvvгий нхээханцу йнаас
ч анг а аж“ч илх эл”гэхмэ ту р д
а ага ргаад:
- Юуби л э э,х vv миньг э хэдх vv
- Yз э с гэ л э нг эжт о вчхонх ар иу лаадн адр уух арл
аа.
- Яма рvз э сгэ лэнг эжна ма й гг ай хаха дєвгєн
- Нє г є є... с а рнышо р ооvз vvл жба йгааг а
з рыгч иньо д ооюуг эдэгв э
Хvv х ажу у гаасн ь
-З є вл єл тий ншин жл эху х аан ,т е хник ийнvз эсгэлэ
нг эжн адаа су рьта
н
х ари у ла в . Бидг уравт эрг эндо ржс уу га
адvз э
сгэлэнг ийнз vгх єдє л
лєє.
Ма ши нх є дл єнгvvтбиа мнэ э ж:
- Дvг э рг у а йхо тоду даху у?
- Уд ах г vйэ э,энэх vvхэ дх ич э элтэй, бичг эс энхэвт эртбай г
а ахvншvv
д ээ. Амжв алє дєртєєбу ца хс а наатай.
- Тах о ёрч иньт эгээдт эрг азр аасзє вхєнлvз эсгэ
лэнvз эхгэжир сэ
ну л с
уу ? ...
ДЭНДЭВЖАНЦАНГИЙН ЛХААСАМБУУ
ЗохиолчД.Лх аа
самбуу1944 о н
дАр хангайаймг ийнБаянУлаа
нсуманд
малчныг эрбvлдтєржээ. Баганасна ассур г
уу л
ьс оёл
ынмє рх
єєж
Зоотехникийнмэ р
гэжилэ з
эмшжэ э.
1963 о
но о
су ранзохиолс онирхоно р
о лд
о ж“ Мин ийтаама
гла
л
буруутжээ”,“Магсарэмч ”,“Та
вуу л а
ат аных ”зэ рэгдра
мынжvжиг,
“Мєнгєне мбvv”туужє г
vvл лэг
ий нно мб ичжээ.
ХОЁРДОХЫНШУУДАН
Эл сца сх о шу ура ншу у рчх о тго рг vд г эр ий гт эгшл э
э дз єв хє нб ут ны
то лгойс є є вий жх а раг д а на . Да нд гаажо л о о чд анд уг уйт айГАЗ -63
ма шин а аэ ргэжша ра вт а лму шг ижт э вшинд э эрхх э дэ нб о гц т о йх эв лэл
о йжб уу жя вааньк аб инд а х ьх vн дд у ул д а на . Єнд єрт эвши йгх о л бо сон
тє мєрг и нжша ржи гн анх о ё рт а л ынб анз а нс у удалча хар на . Энэє гл єє
ц орынг анцх vнт э
йг а рс аншу уда нгий нжо л о очс э тг элт у нд у нд у ур
б vрсг эрца райл жх ажу у да хх vнр vvг э эчх ял а мх и йс эн гvйє ч нє єнг а з
ар
д авхи жэ э . Тvvни йх а жу уда х ьн ьг эв э лпє єд и йс єнз у в ца адэ э л т эйэ р
vv
ама ат о мо роо лтоо рб о о жжо ло о чс а в хинма л гайд у хду ул са ний мн эгэн
х vнб єг єєджо лоочт ээрх о й нот vvн ийхо ё рнvд и йгнэ гэну д а ах а ль т
х аржэ э . Эр эгт э
йэ мэ гтэ йньчмэ дэгд с энг vй . Мэ дэ хи йгчх vс сэ нг vй.
Да нд га ажо лоочх єг жил тэйс амб а ата йг а а р аах эд энс у ма нда л да р ши жа х
д vv бол о х оо сар айна ах ну у рт а н ил цс а ну л сб ишг vйд ээ. Ав г а й ,х vvх нээ
б олго чихдє хсєнз ал у уб vс гvйчз аримс у ма ндб и йг элцэ нэ .
Гэ вчх є єр х ийДа нд га аэ нэу д ааюубо лс н ыгб vv мэ д,ду уга ах у р а аж
х ємс єгз ан гиджэ э. «Жа р га л » нэ г д лийнт є вх а раг даха д,х ажу у г ий нvл
д ууга ра г чх vнг эн этши нг э нд у уг аар ,
- Ах аах vр ээдир эхньэ н эvv? г эх эдДа н д га ац оч иж, т оо ро мз о он эгнэ г
гишг эс н ээ
- Аа ,аат ий мэ э
.х эмэ энт ас ал да нг ид у уг а а рх ариу ла аджол о о г оо
му шг и т а лма шинд о н со лж, х vч т эйс у гса р ал т адк а би ныо ро й гхо ё у л
мє ргє в. Мє р гєєдэ рг эжс у у да лд а аб у у хvе дн є гєєхvни йд у х д у ул ж
та вьсанма лгайньо й чижДа н дг аа нх єлд о о гу урє нх рєв. Да нд г аас о лгой
га раара аа в чэ з
энє єдс а р ва й гаа дг ай х ажб ант ахда а,
- Yг vйе рд єєг э
ч их эв.
Ха ши р,э нэу даат унг э нэ д жэ э.
Ца р айл агньа рг
а гvй, з а л уу х а но х иннvд э э рэ эдо о г
т ойх они нэ эмс э глэж
б айв. Хо л бо оныс ал бар ынvvд эн дт о р о йл д о нз огс ожбу йх э д э нх vн
жо л ооч ий гт эрхvv о хин т ойца а шньюмя р ихб ол ол цо о гvйб ол го в.
Жо ло очд эми йл
- Ин гэх эдд vv охинх эд ий дб уц ахб ил ээ .... гэ э дбу ру ух а ра в .
- Хо ёрд о х оо р
Хэ д энб ог ц ооб ушу ус у л тг аа ра й ,я ва хмин ьг эжа г
д чи нб а й г а аДа нд гаа
г,
х олб оо н ых vvх эншо ол ж
-З аюуб ол чи хн ьэ нэв э, То гто жх а йр ла ,т о о лжа внаг айг vй ...
- Юу нычи ньт оо ло х,бит э р vvг э эря а хюмб э .б ит г
и йг а йху у л а адба й
гэ эдд у у га ає н дєрб ол го хо о рньс анда рчт э в д сэни йньvн эмши в.
Да нд га а гг арчя в талэ вл элий нvvр гий нд ар г аРэ гзэнт аар ал д а ж, х у учин
та нил ынх у вьда ма рмэ нд э эсэ х лэ эдх эд энvгс олихг этэ лба счя а р ч
га раасн ьх єтл єна лх а в.
-З ана йз уу х ай. Бит ана й днэ гх є єр хєна мь т ана вч ир сан. Хє є рхє єн,
х єєр х єн
- Юув э,т э рч и ньу санг ах а йюму у,т уул айюму ума лэ мнэ лг ээсє г
vvл э
э
юу ?
- Ог тт аа са нг vй. Ба сло всго о гvйа мь танюм. Чиvз ээдг а йх над аа ,хох о
гэ жинэ э гээ дх а алгао н гой л г от о люучб ай санг vй . Рэ гзэнг а йх аж
- Су уд лынч и ньа рааро рч и х со нюмб ишб из ?г э сэ нч и нь
- Бо л ьжд о р омжил ,тана рна ма йгд э нд vvл дэ гшvv г ээду у рл ал аа.
- Юув э? Чиз vг ээря р ьлд а а ,я а г аадб а йга аюмб э ?г э хэ дДа ндг аа
- Хvр г ээдє г ьег эжб айх адч инь ... цар айл агх vvх н vvдз ал ьта йшvv, я авл
гэ ждэ эх э мэ энг унис анд у у гаа ра манд а аг vв т нэ х эдРэ г зэнс а яу ч рыг
о йл го одна йз ыг аая вжт ай т га ру у л аха р гао л со нг vй.
Да нд га ачу х ас хи йжма ши нд ээ р э эг арчу у тт айс о н ин гп идпа дх и йтэл
ч улу у да жб айв .Р эгзэнк о нт орє є дєєа лх ав . Энэvе да ймг ааси р сэнТу лга
х vvх энс умынз оч идб у удл ыннэ г энє рє єндз амынт оос оог vв ж,
vй л ч лэг чХа жидд ууа л дан ,
- Пэ ээ нэх vйт эндя ажя вна а ? Ох и нмин ьо р ой нх о олюуз ахи ал ахв э?
жа а лд ул а ац , на ашир ,э ндс у уг э жнє гєєє р єєнє єсх ашг ир аня р ьж, н эр
х энб и лэ э?г э эдмє нз а вч є л є єндньшин эт ани л ыг ааб vх нэ эст vрvvн
мэ дэ жа ва хыгх ич э
эн э.
- Га нт у лгау у ?з vг э
эрТу лгау у?г эжб vри л vv vг э н дд у р ла нэ р гvvл ж
ас уу х адц а ад ахн ьт vс х ий тэ ли нэ эда лд ав .З ат э гээ дх э нийс у ур ь
тх эд
х он о хг энэ э? ма на йэ ндч иньэ мэ гтэйх vн, мин иймэ д эхлс vvл ий н
ар ва аджилир ээгvй. Ер єєсє єэ мэ г тэйх vн ий гэ н эхо лг аза ря вуу лд аг
юму уг эжг а йх ахб аяр л ахн ьvлмэ дэгд энэ . Ор ил о от э мэ э ни йд уу
д уу лда а гvйб о лХа жи да вга йн э гє рєєнє єснє гє єє р єєндду ул дт алча н га
яр ьс аа рлб а йхба йлаа .
Га д на асо р жи рс энхvни йб а ра а га арТу лгад ууа л д анс vйдма йдб олоход
Ха жи дз уу р с анг урил а ас а л г ал г vйг vйнг ар чи рэ эд
- Хэ дvй дэ эт ач ин ь,э нэо х ин то йт анил ц аа т хав . Энэх э нийvрс адв э?
о до о ных vvх эд ,тє рлєєт ани хб и шг э жа суу хадТу лг а,є вг єнє єсє р с
єж:
- Биэ дн ийх vvх дэ э
сн ья лга лг vй...
- Ах аймє єн
- Та на йз э рг эл дэ эсу ма ндно д ни нх ав аржс а н
- Yг vйе рд є єба с,є дийб аг аа с ааин г
э жх эвл vv т єр хс уу чихг эжх э мээн
шо гшр о в.
Ту л г ыгхо оли дэ эдб а й хз уу рХа жидч у хамє єр ий нх єєх vс сэ нб ол г
он оо
и рсэ нє вгє н є єсс э тгэлдvvр э нмэ д эжа в лаа . Ма р га ашньvvрэ эрша хуу
су мынт єв и йнх эд э
нб а йши нг а а сцэ нхэ ру т аао лг о йд оно р ойб о сд ог
за римнэ га йля н данг аат о нт о нх єєл жб айх адХа жи дє гл є є
ни йжа варт
х ац р
а ах айр уула нх айру уланца нх vvр эгт атуул саа
рР эгз энг ийн дх vрч
о чи в.
- Эв л э л ийнvvр гий нд арга а,нада дн эгий мс ана лтєрлєє. Ту лгаг эд э г
х єєрх є нб vс гvйи р сээнх эмэ энду уа лд с анааа вг айрууньх яла мхий ж
х єєрх є нчг э жя а х авд ээз алууханлх vvх эн. Тэро хина рв анх у руут эгш
тє рсє нх vнг энэ... Ма лэ мч ил дэг, vй ло ёд ог,ду уд у
у л
да г,х о о
лх ийд эг,
vг vйя д ахда адээ ст омч ихда гюмг эн э. Ба су санбу дгаарз у рагз урж
ч ад д
а гг энэ. Номынмє рх єє сєну л сч ин ьно моод элгэвэлу ншч ихд а г
б ол ох оо сти йм, а а рса а
рг эрз уур ынч и мх лvvра жлыге рх и йдэ гг
vйюм
б ил э
э . Био л о о
нх vни йгмэ д нэч у хамг эжба рда мяриадэ нэт єв ийн
за луух vvхэ нх ар ч уудыгц углуул жvл г эрду уриа лавахуу лма арб а
й на.
Ар галт vvдэ гн ьн омо омэ дэхгvй , но му н шд агн ьаргала ат а н
их г
vйий м
лб ол ч ихг ээ дба й хад ,иймб агаа т лаач а мба й,х эрс
vv ух аант ай
х vмvvс тэйу у л
за жу ч ирчб айв алюумэ д эжс онс охсонб ил ээг эв эл.
-З амэ дл ээ
. Ха жи дг уайг эжРэ гзэ нгс а ян эга мнэ эхэ
дХа жидс ана ань
амр аа дг арчо дов . Тэнд ээсб агас у ргу у льр у уч иглэналха жє єр єєсє є
за йта йя всанх vн ий гЦэ дэнз а
хир ла аг э жд у уданд аллажз ог с
о огоо д
х ємс є гс ормо сооц ант т
аля р ьжз о гсо в.
- Эгчээ
- Єєв
- Танайну тгийн ханч ин ьшо очюму уд аа?
- Yгvйч иш, х энт эг
жб айг а
аюмб э
?
- Би
- Хаанаасд аао хи нмин ь ,захз а йду
уг азартт э рболгонч амшигх vн
зо рьжи р
э хгvйюма а . Ир дэгнэ гньс а
н друуя а рууцайа мсаадх э дг у рва н
vгс олиодє нг єрч ихюм... ма на йхчи ньч ама й
гба йгааши г,иймг э
р
д vvрчбай санньт унх ово ро о, малынб э л
ч ээ
рд агаа
дх о ё ул
хн аалн vvнэ .
Хє гшинх vн тэ йч ин ье рн ьюуя рихвэд ээ.
- Биб олха мг ийнихд урт ай
-З атэгээдн у тгий нб агач уу
лч ин ьцагаанс араарлн эгг арз єрvvл н э.
Хє єрхиймин ьє є рснє єчз авгvйюм. Ма найдя марбvсгvйх vvх э дба й хыг
vз сэ
нчюмшиг . Шо х оорх о
жб айгаагэдэгчи ньжигт э
йх энгэ эд
и нээмсэглэв. Ту лгынн vvру ла й ж
- Хvнр vv дэнд vv и хг єлрєєд,э в шээлгэнэв шээлгэнсуу х ыгнья а наг э
э.
Ма л
гайгааа в аха ачмэ ддэггvйюму уд аа,х єлс є
єханц уйг ааршу д
а рч
уу рсавссанх алу унц айгх амр ын ха
аvз vvр ийгши рт
эжб айг
а адо очих ыг
н ьяанагэ жн эрий гньг аргахгvйг ээрнэ гза луугийнт уха йяр ив.
- Хэлээдє гєхх vнб айхб иш. Ох инми ньч иб у сда
дньс о нирх ож
д урлас
ныньз аажє гч ихєєд,т эрх vvглг ад уур хажгэнэ.
- Ир сэну л сц ємє єрє єя в аадє г єхєд ,т эрг анц а а
р а ат амх ит ата нvл дд эг
шvv д ээ. Yгя рих ыго гтду ул д аггvйюмши гг єл ий г єєдг у тлын х а а
т vр ийгб айнб айни лэ эд,х а а ша ая н з ынз уршил т айюмб эд э э .
- Цэ рэгтя в аагvйюмч ин ьх иршvv дэ э . Эн эх оё рд о хыншу у да нг аа р
а йма го ржма лчн ыс у ргуу л ь дс уу хюмг энэл ээ. Тэ гв эля д ажх vн тэ й
я рь жз vг ши р нэб ийх єє рх ий. Хэ зээчч ин ийд айт а йца гаа ши р нада а,н ас
б асг у чд єх сєнд єєг э хэдТу л гах нг э эдб и тvvх энс а на аа лда в .
Эн эа йл дТу л г
ыгир нээ сх о й шч ами нт а вил агнэ мэ г
д сэнб ай л аа .
Бє є рєн хийз уув аня нзб vр ий нх эл бэ р тэ йшилс ав ,г ялт гарє н г є тэ й,
б уу зныжиг нvvршигмє рт єєд ээр ээс энжт э йс ав ,х єєр хєнжижи гт у н
т уу хай ну у дэ лдэ вvн эрт эйэ мт ангн эгх ара хадс умынэ мнэ л э гши г
с ана гда на . Ту лгае рз vг ээрс у ух гvй . Хоё рх єгшн ийс э тгэлийгз о во о ж
- Тан а рмин ьлна ма йгб а йх ада мр аа да влда аг эжх э лдэ га жэ э.
Гэ рньз а йо рчих сончюмшиг .З эл vvдг аза р,ц о мх о нс ур чих с а нэ нэ
х єгшч vvл ий нс у рс анз а нгэ в дэж, є д єр тт оот ойд уу гар дагх а а л гаvvдн ь
х vр тэло ло нх єлб ос год аву у л жб а й лаа . Ту лгынэ д ни йдир сэ нс у ра г,
ц уу гс умынб ууд лынХа жида вгайс айнт а раажа мжжэ э. Ан хн у т гий н
х ар чуу лг а нцн э гээрцу вра ни ржшо хоо рхо жх ар аа дб уц на. Тэ гс нэ э
х vvх энх ар чуу лцу ва рчир ээ д,я ахг эжя вааз ор ил г ооє єрсдє єэ смэ дэ ж,
д эми йТу л гыгг ар ва лг ар аа д ,о рволо ро о дба йх а дньа йл ына в г а йа м
н ээ жну т ги йнз а лу уч уу дыгнэ гёс ныб а гшт айб о л гожє гч ээ.
Ту лгахэ мэ эхх а ах о ла ймг ийнн эгб vс г vйэ нэа й л ыги нг эжц є єх єн
х он оги йнд от орт євх нvvл эв.
...Шу уд ани рлээба г ша аг э жх эдэнх vvх эдб иеб ие нэ э сээє рс є жх эл э х
г эжс ан дар чб ай ха дЦэ д энз а хира л ,Р эг зэнд арг ару ун ьх элє г vvл э в.
Аа н айх аннє г єєДа н дга ажо л оочи йгд а вхини р эх эдх ол боон ыс а лб ар ын
vvд эндб аа х анб агач у улх vvх эдз ог с ожб айх ынб ар аан аасба я рл ав . Энд
Да нд гаа гаа сх vн дт эйх vнб айс анг vй.
-Айх єєДа н дгаа
- Да ндг аах амп а ан аа
- Да ндг ааа хаах эмэ э на вг ай л анду у ду у лж, т ає нжє єдя внаб изд ээ
г эцг ээв. Энэvги хэмс эгз анг ийньх єдє лгєж,
- Шу у да нс аата жб ол охг vйэ эг ээдх аал гат а вхи йт элх аагаа дну р уу
vvр энма ад гара лх ав. Цу гл ас а нх vмvvс ийнд от ор
- Яа г
а адир дэ ггvйюмб э?
- Єн єєдє рлб уц наг эжд у ул с анд а аг элц энб ит vv vгх элэ лцэ нэ . Да нд гаа
я ар алгvйг э э ршу у да нга ат у ша ачи ха а дх vмvvсд у нду у рз vсэ нг а р ч,
є єр ийгн ьvд э хг эжб айг ааюмши гэ эрс э тгэж, к аб ин да ао рс о нх о й но
г ар аара ад алл анах эмэ э нс ан а адха а л га аон г ойл го то лма нар с а ну та а н
д ун дн э гб ул иаэ рс у ужб а йв . Тэржо ло о чий нэ в гvйдбу згайз аг н ас на а
юмч инэ эбодохгvйгэ д
г эрб айгаадн ьДа ндгааныдургvйх vрч,
- Чама йгх э
нс уугэсэнюмбэх єхэмэ э нширvvхэндууга рвааснє г
єє
этгээдо глоvс рэнсандарч ,
- Сумынз ахиргаагээдєв рє єст омт vри йвчгарг
ажи рэ
в . Шу уда нг
ийн
ма шина а жимх єдєллєє
. То йрсонх vмvvсх а
мтхє дє
лцгє єж,
-З аашг vйэ нvvгээрлла вя всангvй. Од ообvтэндолоох о
но ггэ цг
ээнг
эр
гэрий нхээзvгб аярхєєртэйа л хацг
а ав.
ДYГЭРЖАВЫНМААМ
ЄНДЄРСYХЭЭГУАЙ
Хо ёржилно цол дожє ч иг д єрх єнт уша ас анэ нэба й шинба гачб о л ов
д утууб ай наг эдгий гх vл ээхб о лс онми ньн ада дэ в гvйс эт гэгд эл
тє рvvлэв. Сая ханхє є рчо рги лжба йса нд э врvvнб од о
лу ур ши хмэ т
замх рано дожб илэ э.
Нє гєєху р тишт эйх анг ин уу ра ас аад ут у угvйх а йр ладагно го о ни л г
э н
уу тааСvх ээгу айба р ь чих саня ва агб ио д оола жи гл а
л аа. Уу т аами ний
х єлийндэ ргэдт ави х а да мньд оо ш ша л ьч ий нс у уж, дот орн ьх ий с
э н
тє мєришт э
йо р оса л х , на рий нг а рынх ар уул , ба сжижигл аа з тайца га
ан
б удаг,баг цvз эгдэв . Ха р инх ан гин уу рньх эз ээ нийс олг ойт эрє в г єний
зvvнг арто нги ох vр т элца йв ал зан, уртх ал тариши нд ээё нх ойжх ар аг
дах
н ьvнэ нийгх элэх эдми ни йэ г дvvцс энс э тгэл и йгя ггvйх атгав .
- Тач иньо доон эгэн тх vл ээлг ээ дєг чих сєнє г єхє г єхдєєОн ц с айндvн тэй
єгс єнб а
й шин гза дал жа жи лу да хгэ жя в аах vнvv? Ха р уу лх є рєєн ий
зас вархи йх ээрир э эюуд аа ?г эжб ин э гмэ дэ х нэ эё озгvй хэн
д уугарчи хсанб айл аа . Мин ийх арцє вг є ни йнvvр энд ээрнэ гт у сч,
гя лталзанц а
й вал з
а хс vх ни йо нг инд ээ рн э гт у с чб айв. Мин ийэ гд vv
уца арСvх ээг уай гаа сс vх эндн ьил vv т єр жб а й санюм. Yvн ий г
мэ др э
х дээб иг айх аа г vйб ил э э. Сvх ээг у айгє єдт атд агюмт эрс vх
б айсаныд ээрСvх э эг уа й гх аая ах эв тэ рто рт олньа жил лу ул жу р у у
та тдагюмба слт эрс vхб ай санб олой .. “Нэ э р ээт о глоомб и шн эг энт
єн дєрлєсє на жл ыгд а х инз ада л жх ангин у ур ынд у ух ада ахн ьд эмий
х эрэг”гэжб иб а тн о тб о дно . Ба сб у да ачб уд а ачг эхээрс а хла аб уд ав
гэг чээрюу ндли нг эжя вд агюмб олд о о ”, “До л оо нх єлз ов ло гооч
амр а а
д а
гб олоо сой”г эжє вгєни йгє рєв дє нє. Гэ вчб их а йр аадо тро о
х адгалж, ма ньэ ри йгз эмл энгvйши ртс э эрд ов жо оных ашл ага нд э эрээс
яа ралгvйх энб ос лоо . Тэ гээд
- Ал ивна а дсvх ий гч иньvз э эдор хи ёг э жо гцо мх эл э
эдг ара аэ рмэ г
то сволє вгєн:
- Та ,т а... яахньв э?г э жх о о л ойг ооз ангир у у ланх элэ э дх анг ин у ур а а
ар да аб а р ив.
- Яа х ав,з vгэ эрлба р ьжvз ье
- Та ных а рцс vр тэйба й на ... Энэб идх о ё ро д ооа ливи д э ро р ч ло нги йн
га рына я ыгд а ахыгбо л ьжэ э . Чу л ууд ажо рх ив оло нг иньбу тя в нашvv
д ээ. Тє мр ий гя ма рб о о жб аг л ажб о ло хб и ш. Бия да р са нму жа анх vн,
га рна а смин ьд утах г vйг арб о лс о нс vх нэ эсэ эсалч их в а ля ана .
Єрмин ьни мг э рэхши гб о л жб иє вг єндба я р ланинэ э мс э глэ в. Му ус ана а
са на жс vх ий гньvн э хэ эра в а а дч улу удч и х ь ягэ жбо д с о нх vнчба с
и нэ эмс э гл эхб айсанб у йз а а . Сvх э эг у ай“ Енх ороо ”є мнє єг а р гажир л ээ.
На ма йгvлит гэхх а р ца аршир тс э нх э вээ рх а нгину у ра ах оё рг ара ар
зу ур ч,э л гэн д ээа ва ач ижт эв рэ в
. Тэ г ээд:
- Да р гами ньvг vйд э э ,т иймс vйд тэ йз ас в арх ий хг эжб а йга аюмб иш.
Yр тэсз о рго до сб ар а гг а ра х г vй. Ба г аз эр э гг ар
на ,б иє є р є є
ц эвэ рл эч и хнэ э. Сэт г элнэ глд ун ду урб о л оо дхvр ээдир л э
э .
- Та ныс э тгэл ийгб ио йл го жб айн а. Тэ гэ х дэ эх vлэ элг э эдє гч их сєн
б айшиншvv д ээ,за р ч мынх у в ь
де р дєєчт а а рахгvй . Ил жи г , мо д о н
х уда рг ан д ааг эжvгби й. Таи нгэ жя вжб а йжя да рч их на . Хо ёрх о но г
ама рг эс э эрб айт ал... гэ эдбиvг э эт ас лав . Гэ нэтшє нєу на хына ди л
єв гєн ийх арц ар айдс vvд эрт ат аа д, ша рє єхх у
р санх єг ши нх є вх єр
н vд эндньvз эгд эжэ х эл с энс эт гэ лт э нvvнб а йдала лгаб о ло х о дб и
уху улг ааа рг агvйз о гс со нн ьт эр .
- Тан а ма йги лжи гг эж. Та н ычмин ийчх ай ртайб а ри л г ынх ааа жл ыг
мо до нх уда р гаг эжб а йг ааб и шб айхлда а...
- Yг vй , vг vйя а лааг эж, я а л а аг э ж, б ит аныга мр аас айг э сэн дэ элб у д лиж,
эв гvйз vйр лэ жо рхив . Ерт а н ыгг омдо охг э с энгvйб ил ээ .
- Биє т лє єдг омд омт х о й, б а сч их эртд ур т айбо лсо нма а ньvнэ нч ,т а нд
о гтг о мо рхс он гvй,х а р инчи л жи гтэ йнэ гз инд аандт а в иу лнаг эдэ га згэ ж
б од ожб айн а
Єв г єни йгх ар валт vvн ийvр чл ээ сб а тгах о ёр тба ригдс а но й нх а рх є р с
мэ тт осл о гх арнvvр э ндт о г л о жт оху ур х с а нб уюун а ма йгт а в ла ж
ц аашл у у лса ня нза л габа й в .
З єгий , шо рг оо лж, ил жи гг у р авх орв о оги йнх оворт э св эр т
э н , хо в ор
х єдє лмє р ча мь т адшvv г эжє вг єнх э лл ээ . Тvvн ийvгє є рт эйн ьа д ил х ан
эн ги йнvнэ н,г vдэ сц а га анб айв . Биду у г арс ангvй, б о д л о го шр о нз о г с
л о о.
Тэ дє єрє єр дс ийн хє єт є рєл дх о сг vйх vч т э нvvдб оло вчх о сгvйэ н х ч,
б vтэ эл ч, юуг эмэ эрюмб эдэ э ,д а йнчх ий р х vv бишг э мэ э ра мь т анюма а .
Тий мб а й гал ьт єрхб о лна нд инч ана ршvv, х vv ми нь ...
Сvх ээг у айна ма йгх vv мин ьг эс э нд ээб а а ха нэв г
vйб ол жму шил зав .
Да р аа хьх у ра мдт vvни йу р тб у у р алх ємс єгб осч ихс онэ р вэг н энх є д є л
ж
б айнау уд а аг эх э
э рсvр т эйх арагд а жб айл аа .
- Таvнэ нюмя р ьжб ай на ,э нэч иньг vну ха анб а йн а
- Yг vйлд ээ,д а р гами ньэ н эб олг vну хаанб и шба й х ,э нэб о лзvгээ рл
х арб о рога мь др а
л ынз а хынб яцх анvнэ нб о л о ву у?
Бии л жи гн ийт у хайя р и а го р хихс а на атай:
-З ахє є
рх ий ,ти ймб а
йд агба йж, ил жг э
эг эжс о ни на мь т а ншvv. Єє р
юу тайв , Сvх ээг уай, тат эгэ эдз ас ва р аах ийв э лх ийлд ээ .
- Со ни на мь таншvv г э н ээ ?г эжя р иа нд унд у у ро ржи р с энньє вгєн
мин ийvг нийс vvл и йго г тс он соогvйнт эмд эгб а йл а а. Ца а шх vvрнэ хнь :
- Ил жигя ага адчюмб э , му унэ р тэйб ол овчбит vvн ий гха йр ладаг. Ур т
ч их тэ йт єр сє нн ьт эра д г уу с ныб ур у уб ишлд э э . Yvр с эжя нц гааж
ч адд а г гvй ну чирт vvндг эмо н о
о жб а сб олох г vй. Ад г у у сб ол гонх vл э г
б айс а нб о лмо д о нх уда рг ан дюуд є рє євчлvvл эхв э. юу нньа чуулж
тэ гнvvл эхв э?о д оочя а х ав ,т е х
н ик ийнз уун . Ил жиг н ийз уу нг э
ж
б айга а гvйб а йхлд аа,г эхдэ эли л жи г нийvег эжб айс а нб айжт аа
р на .
Эн эб о лихт ар х сана мь т ан , биг анц ха нмо н г о лну тги йн х аах эмжэ э нд
яр иа гvйба йна ...
- Тий мэ э,б а гаАз и, Ой рб о л онДу нд атДо р но д , Ка вк аз , Энэ тхэг
, Хя тад
ерньг азарб о лг он дб айд а гб айха а... Сvх ээг у айу у чл а ар а й. Таны
амь др ал дэ нэа д гуу сн э глс а йнvйлг vйцэт гэ с эну чи р та йюма ада а?
гэ вэлСvх ээг уа йна др у уу х аа нтайх и йгээдг у н иг тайд єл г єєнб орн vд ээ
єр гєв . Тэ г ээду д аанха р а в. Тэ г с
нэ эх а данц а г а а ншиг тгэ с энд овжо о н
д ээрс уу ж, ё нх о рх анг и ну у р аає вєрд ээрээт а в иа д,х а рх а лта ришийн ь
х vvх д ийнз у лаймэ та я а рх а нил бэ в . Энэбо лу р тя р иа н ыэ хэ нб айж
б ил ээ .
- Мо нг олмо ри ных олынс а да нб айжчб оло хэ н эа мь т анн ама йгэ х
о ро ндми ньх vр г эжа в ч ир с а нюмд а а
- Yг vйэ э,я ала аг эн ээ? Тає єрг аза ро рондя в с а нюму у ?
- Тий мэ э,т эгс энюм. БиМа н жуу р ынт олго д , Хир о симынг удамжэ н э
э
тэ рээг ээдх о лынну та гх эр с энх vншvv...Мин ийнvдо р о йд ээрээ
га рсн ыгvз эж:
- Таг а йха жб айн ау у?з а вт айб олб их уучил ъ ялд ааг эв . Би :
-З а вт а й,г эв
Сvх ээг уайє гvvл эхн ь :
Бинэ г
энмя нг
ане с
єнзу у
на рва
нтав а
ноныт єл,одоожа рантавхvрлэ
э...
гуч
инх о ё
роныэ сэ
ргvvнийжи лговийнхойтзоо г
оорн ут
аглажб а
йсан
манайхных э
сэгайлму ухvмvvсий
нх оморг
о нда в
таж, є
сєхєє
сз а
яаса
н
нута
гу сааорхинДотоодМо нголруузулба
но чижс уурьшсанюм. Аав
миньб аширvгэндзалигу
улжч ада
гд с
ана
ау далгvйухаарч,тє
рсєнгаз
ар
шо р оо го ог ан сранмє рє є ддє гб о ло в. Ээ жидн эгу д аа :
- До лг о р о о ,ур ьдшє н єб иг а лб ынша р галг ов ий нх о оз эр эг л
ээ нду мба ж
то гло ж, т э гээду ус ажа л габ ол жб ай наг э
жз vvд эл л ээг эжя рь жб ил э э
- Яа да гб ил ээюу ныд о х иоюмб олг эжэ хд у уа л д а в
- Ха ринт ийм, с ай ханх э р нэ эс он инз vvдюм. Бибо д о х но оэ н эб о л
тє рєл хМо н голо р онд о од ар и ун vv г э сэнт эмд эгб а йхг эжбо дн о . Уна с а н
га з
а ршо ро он доошинг э жшир гэхши гжа р га лх а а наг э жа авх ар иу ла в.
- Чи ни ймин ьт аа л алмэ дэждэ эг э жэ эжд у у гарчс у у в .
Тэ гээ длшє нєд ун днvvг ээдх є д єл чих нєт э р. Нvvхюуб ай хавха мг ий н
х эрэгт эйг э сни йгэ элг а н цму ує нд єрша ра т анд ааа ча а лса нда а. Аа в
мо рь т о й ,э хб идх оёря в ган . Yvр ий нг озонг эгээт э йу р а лда жх ил и йн
д ээса л х анаг э с
энма ан ьб ай да ггvй, т є єрч и хд єгб а йн а. Хи йвэ лб и т гийа й,
ай валб и т гийх ийг эг чб ол жэ э . Шє нєх vл э эха ргаа лг а. Бу цахз амд
б уун ыг о х онд ээрда йс н ых уру ут ав иа ста йу ч иру хр а хг а зарг vйб ид эн д
эхо рно от эмцэ нша мда хг анц х анз а мvл дэ в. Нэ л э э дчдє х чих л єє .З у ны
н арт э н г эр ий нз ул ай дц ой л с онvе ,гэ нэ тб ит vv н vр гэ л с эни хч имэ э
га рсанньх ал ууна аб а гт аа жя д ажб айс анн ард э л б эр э хши гс ан а г да ж
б илээ . Ээ жх элэв:
- Оч и рч ия в. Мо нг о лну тгий нх а аг vнр vv о р жvз . Чи ни ймо р ьс а йн,
зу гтаа . Ха р жб айн ау у,г урв анмо рь то йх vншу ург а л а но р жи ржб айн а .
Оч и жэ хо рн оосо оу у ч л алтэ рв э лб идх оё р ыгчг э с энб уц а а
жа в н а ,г ов ь
шиг ээс эт гэ лн ьу у жи мэ хо ро нми нь . Оч ижс о ёмбо тт уга нда амє р гє
гэ лээ. Бих э зээчэ эжи йги ймvгхэ лнэг эжс а нааг vйюмс ан. Чиу р тvс т э й
чу р ту х аант а йх vншvv. Хvv би дх оё ра зт айу лсюма аг э жнэ гэ нт ээ
аа вынэ эжи дх элс энньмин ийс а на андо р жба йв .
- Ха рин э эДо л гормин ь . Yх эвчс э хэв чг ур ву ула ах а мтньд ээр гvйюу ?
Угн ьну т агмин ьс аа хал тынг а з арлг эжх эл тэлньа а в ынмин ьvг и йг
гvйц э э х г vйг эсэнши гд а хинбу унду ут ас х и йв. Эц э гэ мэ э лий нх э э
б vvр гэ нэ эсх альтшvvр э на т га а дх он гормо р ин ых о од э лэ ндэ в гvй
б єхийс є нньша рх адс анх э р эгб ай ла а.
- Амь с г ал аха дньх vн дб айн а. Нvдюучх а ра хгvйб о л о в. Амь др а л
тє г
с лє є ... Мо рий гмин ьт ашу у р да адє гєєч . Ну тг ий нх а ашо роогvз э ж...
гэ жа р айя да нх эл ээдб vvр гэ эа лд вала рха ндп ижи г н эхт у урайн
ч имэ э нэ эсцо ч иж, х ал иу нн ьо гл оvр с э
нда вх ил аа . Нvдн ийvз vvрт у сах
эст у са хг аз аро чо ода авмо рьх о ёрс а л
а в. Мо рьньб а р уу нхо йшг эл др э н
о дох о дт э нг эрг аз рынс а всл ага н аа сз э рэг
л ээ нт эн г и с и йнбє єнд о л гио н
х vрчир э эда авыгх ама на вчо д о хл а гу уа д ила л габ о л г ов ой. Га л б ын
ша р га лг ов ий нхо оз эр эг лэ эн да авмин ьу мб а нт о г л о ж, у ус анши нг эж
б айга аньэ нэvv д ээ, мє нчха т у ух о рв оое эг эжб ит є л жи жг vйц э эг vй
д эгдэ э х эйу хаанд ааб од л оо . Мо р инд э эрэ эс ээх а л и нт є рє лэ лсэ нд ээ
шин гэ жа рил с а наа в,хил ийнг ад над а йса ндб vс лэгд с
э ня вганх vv
н адда аа зтайхvнс ан агда на . Эхо рона авх оёр ыг оон эг энз эрэ гб vр мє сєн
ал дажб ай нау уд а
аг эжб ид от ро ох а рлу у л а нз о г
с он о.
Му ур чу на са нэ хца гийнд ар а ас эрг эх эдхи лий нг урва нц эрэгб ид н ий г
б уцаа жт у ул аа .
Ин гэсхий гээ дс уурь шс анб ол ж, ша рх он о гб о рє д рий гє нг єрє є жб а йг аад
тє рєлхг овийнмэ лмийн аа шх ар санє др и йго лжх є дєл б єрн ут а гт а а
х арьч их над ааг эжэ хя р ьда гб а йжб и лээ . Дvр эв с
э на й л уу дыни х э нхнь
б уцажа мжс ан . На да дэр ий ну х аанд ута ж, ч а
мдэ рэ мг ийб ярд ут а жби д
х оёрыгбє г сє єд аахг vйс уут а лх илб vр мє с є нх аа чихв и йг эжэ э жvг лэ дэг
б айв. Yнэ н д ээг эвэлюмюмн ыт охир оонэ глбvр д эхг vйг ээсг о лн ьб ид
х vмvvс и йнх ар а а
ндо рч их со но о сх єд лєха р гаг vйб айл а а. Ээ жий нт ух айд
гэ вэлт эрми ньми ни йнvд энд э эру л аму л амлє є
рх орв о об о л жб а йс ан
юм. З аримт ємє рг ол до р оо дша варб олжб у тард а гб айх а д ,за р имт ємє р
га нб о лжх ат у у рдагг эдэ г,э хми ньг а нб о л жх а тахт ємє рб ай жэ э .
Ха р амс алб о л о х одэ х и
йнб о л г оомжил со нн ьо но жМо нг о лр у уо рг о
х
гэ сэнє вєр лє гч и йнх эдэнг эр ийнх амтг омин да ныт vшмэ ли йн
ший дв эрээ рг у рванс арынд ар а ама на йхг э д эга йл ыгМа нжу у р ын
то лгодр уунvvл гэ
хб ол во о. Тэ рнvvдл и йна янгт э рч и г ээ рээз о вл о н гийн
д алайб айс анг эвэлх илс дэ х гvй . Гэх дэ элби дт у ула хлё с т ойг о о схо й ш
ту улс анд аа . Би дни йгз а агд с анг азра аз ор ь жн vvжя ва х адя по нцэ р эгб ас
тэ рга зрыгз о р ь жнvvжя вжэ э. Би дчМа нжу ур ынт олг од одх vр сэ н ,
Ма нжу у рынт о лгодчЯпо н дэ зл эгдс энд э э . Мэ дээ жий нэ нэб о лб идч
эз лэгд лээг эс э нvг . Ну у ра ма р гvй гээ сх о йшну гасюу н да ма рба й хб ил э
э .
Яр г уймишэ эж, х аргvйбо рл он то ж, та ванс а рыня вганз э рэ глэ эт а т сан
єд єрюмс ан.Са лхинз єєл єнз є єл єнvл ээнэ . Го в ийнми ньба янб vр д ий н
усши гт эрс ал х инб асби др э нт э жб а йхшигс ана гд ана . Ий мє д є рб идн эг
ая тайх анг эс энд овол жб у у га ад ,биму уов о ох ойг ооб о сг осо ншигб айв.
Ээ жми ньб о рца йга ає нд гє нт о гоонд ооча нажд уу сааюмб из .
- Хvv х vр чи р . Хо ёу лг ад ааца йл аяг э жд у уда х адн ьб их vр чи р эв . Хо ёр
х оёра яг аца йу ужа мжс а нма а ньлихюмб ол жб ил ээ. Су ргаат ана рт
о лонтс онс го с о н,од ооз vс э эх ар уул наг э сэ ншигя по нц э р гvvд
шу ург а
л аадир эхньт э
р . На рс ал хиэ з эгнэ с энх vлг ийнт о остмо н г о л
х vнийн vд эндя аха р га
г vйз э вх ийц а гаанц ара й тай,и жил х энн ог о о н
д ааву унє мдца мцє мс сє н, х ят ада лха анд а аша лма гя в д ал тайт ий м
х vмvvсб а йл аа ,япо нг эд эг. Тэ дмє нчо л о нх я тад, ма н жи йна ми а р
н аада жо л онт о сгоныньх яр ав са лсан даа . Би дх оёр тт vйв э хс э т гэ л
б айсн аас,т vй в ээлгэ хх єр єнг єб а йсанб иш. Ха ри нЭхо рно осмин ь
vл дсэ нг анцыгмэ дс энх э рэгб айл гvй, є ндє рша ра тыг ми ньа в с а нюм.
Мин ийнvд э ндну ли мсмэ лмэ рэ нга рчи р э х ий га тн ых а аа раасх а р ж
зо гсс онэ ха жи г л аж:
- Ун х иа тайб а й жvз . Хє гшинэ мна д аа сд о ру уч и. Яма рМо нг олэ х
о рн о ог э
с энс а н аа ги йч иньэ да вч их са нби ш. Ав ч и х ажч а д ахчб ишг э ж
х элэ э дд ээ лийми ньа рыгг айг vйх є є р гєжба йс анюмс ан. Эрх vн
х этэ р хи йэ лг ээда ржб vслэ хн ьх vvх энё о з,у нх иа г vй нт э мдэ гг эжэ х
б од д о гб айжэ э .
- Хvv ч иэ рб о л охг э жя а
р ч,я арсных аах ир ээрчэ рх vнб о л жб ай на.
Гэ х д ээчч ини йя сныа р аншин дб а йд а гюму у,о хинна мб аvз vvл э хч ин ь
и хюм. З аза ,я н ших ааб ол ь
ё . Яп о нб ид нэ эсюуа в н аг э жэ р г эжи рэ хв э
?
Нэ гс аму ур айа авынч и ньб ар у унг а ря вса нх а нг и ну у рыга вс на а,
тэ эр ша асанх э р эгб и зз vvнт и йшэ эч у лу уд ажо рх и ноб ил э э . То о с
ма н а р аадо йч и х ыгн ьбих а
р с ан, я в жа вч и рг эжэ эжт уша а в . Бичба с,
х арс а нб а йла а . Биба схэ л vvл элгvйо чо одла вч ихб а йл аа. Ха р и н
х анг и ну ура ав ынб а ру унг а
ря всн ыгэ хз ор иу дб у юут охио л д л оо р
са ну ул санн ьмин ийх у вьду х аанн ьг еол о гчи дЭр д энэ ти йгнэ эс э нши гл
х эрэ гб ол жб ил ээ. Хо ро огдс о нму жа ана ав аао р ло жб иг э д эгх vнч у х а м
му жа анлб о л о ху чи рт айюмба йнаг э жт эг эхэдлэ рг эжбу ца х
за мг vй гээро й л г ос онюм. Аа вынб ар уу нг аря в санс vхми ни йб ар уу нг ар
б ол н ог э
жб о д о хо дюуг эмэ э рюмб эд ээ... сайх анлб айса н да а . Ад аг л аж
ер тє н ци йнму жа ан ыт о оа ав аа рх о р о гд ох ыгб ол и хё с тойб а йв . Эн э
б од о лчн ама й гба яр л уу лл а
а . То о сх а даа нг vйс ээра ав ын х а ас vхэ нд ээ р
о чсо нюмс ан . Сэ в тс энчvг vй ,э мт эр сэ нчvг vйб а йг а адньс эт г элх єє р ч
о нги нд ээрн ьvнс эх дэ ээ эжх арчих с а нб а йхв ийг эждо тр о оихл
х улч ийжб ил э э . Ха р и нт эг жт ємє рvн ссэ ний гэ эо до очо х и на р ан ши н
гэ жбо д доггvйюм. Сvх ээа в а адэ р г э х дээг азр аа су рг ас а
нт эн г э р э эс
уна с а на л инбо л охыгб vv мэ дх ажу у х андмин ьнэ гму уил жигб э хци йн
зо гсо хыгvз эв . Ээ жи ди рээ дх э лбэ л :
- Са я ынму у с айнс аму урайн у удо р х ич их о жлд ээ . Дэ э рэмч инц эр э
гя д уу
х vн ийа лхс vхи йгд анс л ахаа сна аг у у рх у р аажб айх ад ,дээ р эмд vvл сэ н
б идт эрцэ рги йнб vх э лб vт эна дгу ус ыгх а р дагг vйба й нашvv. Эн эл а в
д айныу ха анг э д эгньб айл гvйд ээ ,о ч ижvз ьег э лэ э. Бидо ч и жvз э хээ р
яв ав .
- Хє є рх ийэ нэа мь тн ыт ур аалньг vй цэ жя с анхэ д р эгну ру у ,я н г ир ца г
сvvжх оёрлvл д эждэ э. Шо р о оньэ н до в о схи йг ээюмб из ... Yг vйэ э,э нэ
ч иньюу ни ху н жс анг э дэсб ил э
э?г э с нэээ хт э мт э рчvз э
э д :
- Хэ э лньт ул с а нх єє р хийб айн ашvv д ээ. Иймз ов ло го ндд а в х а рб ие
ач аа дэ нэа мь т а ня ажvхэ рб у уда а х а в. Ха р иу гvйу н аг алахньг эж
б од л о гошр о нх э лэ в. Тэ гээдт о лго й г о одэ э шє рг єжз о р имг о о р .
- Тє лх vлээжа в ах адб эл дэег эл ээ.
Эн эvе дма н айг адна асх єд єл с єня п о ну удха мг ий но йр мо г х о нба й са н
ма нжна рынс уу ри нр ууо чи жх я р ва сл аха жл аах ий жэ хл эв . Ца га а н
су ури нх vр э ну л а анг алб о л жх у в ира хньцу санд а ах утгал да на мьт а вь ж
б айхши гс ан агд а на . Уд ал гvйх арну ра мб ол ло о. Амьт а вьс а нн ьт эр ээ .
Yvн ий гх ар аадб иб о дов.“ Эдя по н у удэ в дл энс vй тгэжб ай х ад, э д н ээ с
д утуу гvйбvт ээнб ос гог чидб асб айхё сто й.З а ава лб айхё с то й . Тэ г э
хг vй
б олюуб о ло хв э ? ми ни йму жа а нб ол о ху чр ынт э нха гасньэ н дб а йн а.
Ин гэ жб ит vр vvч ий нх ээо л с онб о д л ыгг vйц ээ сэнюмс ан. Гэ вчму жа ан
б оло хо дму жа анб ол о хх vс эл ,х а нг и ну урс vх , ня л хб иет эйи л жи гг ур ав
и хд у та жб ай ла а. Тэ гэхдэ ээ цс ий нэ цэ стлэ нэг у р вын хаах vч ин д
мэ ргэ жи лдэ эх vр с эн. Хvр тл ээх а га сжилб о лсо он. Энэх оо р онд ,э н э
х оор он дг э дэ гма а нья поныэ зл энт vр эмг ий лл ийну урда р аг д т алг э сэ н
vг,а мьз уу хынт у лдз vг лээ гvйз vг,з vх vvл ээ гvйх а раал,х ий гээ г vйх а р
ажилvг vй, у да л гvйя по нуу дх vн дб айшинс а вхэ рэгтэйг э дг и йго йл г ож
о ромжо во йл гох ыгз євшє єр єхбо л со нюм. Ээ жи л жи гх оё рша в арз є єнє ,
сvхб идхо ёрмо до нд ээра жи лл а на . Хэ р э эсн ьх эт эрсэна жи лє г єє дє є
р єє
х эрдэ эт а ар сана жила вах адна д аасс vvл дя д ард аг тньб ии л жг э нд э э
б аярл а дагб айн а . На рна асн арх vр тэ ла жил л аадб у цахда аэ э жи йгб и
д агаад , ил жигна ма й гд аг аа ди лжи г ий гу на г аньд агаадя вд а гс а н.
Сvvл д ээц у вааныт э ргvvндбиг а рд а гб о л сонюм. Цэ ргийнх эл э эрб о л
п арадк ома н дл аг чн ьг эхvvд ээ. Бидд а йндс vй тгvvл сэнмє нчо ло н
б айшин ги йнс эг и йгз айлу у л ж, мє нчо ло нс уу ринс эргээн
б осго л цсо нд оо . Ажи лма а ньа мь др а лынма аньх эр эгцээб айс н а абу с д
ын
амь д ра хынх эр э гц ээбо лжх у вир чб ай наг эдгий гб ио йл го жб и л ээ .
Ну тг ийнма н жна рби дни йг“ энх и йнжа гс аа л”г эжх очил до г со н.
Би дни йгг эд эгма аньэ эжб идх о ё рт эг ээдх о ёрил жигшvv д ээ . Ба с
“б арил гач д ынб р иг а д”г эд эгчнэ рз vvв д ээ. Жил ий нд ар ааг ан цє р єє
б айшин та йбо л жб ичэ рий нцэ эн дх vр ч , ил жиг ни йу на гачил жигб о л ж
єсл єє. Эн эб о лэ рд эн этн у тг ий нх ааб о сг ыгд отог ша лха хынт у лнэ г
vзээ да лд ажбо л н ог эсэнvг . Гэ в чд а яа ро лно о рца гт єрvй мжХа л хын
гол ынд ар аах оё р ду г аард а йнша та а дз vvнз vг тчб айдалх у р ца дс а нн ь
зудб о о сонши глб о лж, б идн ийо р го хз у л ба хс ан а агбэр хэ э рх а шив .
Тэ снэт э сн эг эхэ дх э мжэ эб а йд а гюмби л ээ. Ээ жх оё уля р ил ца ж44 о ны
12-рс а рын22-ни йгт овло на в ла а. Ха мг и йну ртшє нийгс онг ос онн ьт э р .
Бэ лтг эл ий гчмє нчо лонх о но гна р ий нч амб айхи йсэнд ээ. Га зр ын
зур агр а хууюмхvр т элз эхс энюмс а н. Шє нє ,д ундх агасл анмор д о х оо р
б оло одэ эжийхє гшинил жг энд э эх є лх є нд и йл ж, биз алу уг и йнь
д єрєє вч ил н єг эжт ох и ролцо о дх эв тэ в.
- Хvv мин ьч их а нг и ну ура абэ л д сэнб изг эжэ эжг энэта су у л аа
- Яма рму жа анх ийхг эжя ва аб иш, а в аа гvйэ эг э жб ишо г чл о нха р иу ла в .
Ягэ нэvе дх аал ган vдд эгб а йн ашvv. Хи ч нэ энч анг аб ал ба са нг э ж
са на н а. Бичд а в х и йл ээ ,э эжчд ав хи йл э э. Да раа хьх ур ма н дх оёул а
а
зэ рэ го р ондэ эрэ эшо мб ой т олс уу чи хс анб айв. Яп о нч уу до ржи р эв.
Хя та дл ааныг э р э лдvvд эндз огсо хт эд н ийц а
р а йт є дийлс а йн
ял га р санг vй. Ха р инэ э жб идх оёрб ие н ээт унс а йнх ар жб а йнаб илэ э .
Ин г ээдлб ар иг джэ эг эжб о дсонб иэ э жий гс эжиг л э нха рва л ,ээжн а ма йг
и лvv х о ртой,х о р со лтой го о рс эжиг л энх а р жб а йв . Хо ёу ла хн аа
х уйв ал дчих а ад ,х о ёул х ан а ао рго х ынб о сг онд э эрб ар иг да хб ол дог.
На д адэ эжми ньЭр дэ нэ-у сба янб vр дэ эс ээо ло нд а хи нх я мдх а н
са на гда жб ил ээ . Тэ г тэля п о ну удыннэ гньдэ мийнэ гюма мнэ эж
н vгл ийнх vл э эст ай ла гд ахньт эр .
- Шє нєд ундт а ва лд уу л жя в аадаау учл ал тэ рье . Но ёнСvх ээт а ныг
Яп о ныХи ро с и мх от о дг ур в анжил и йнх у гацаа т айна ри йнмэ ргэжл ий н
су рг у ул ьдил гэ эх э эрший д сэн. Му ух анму жаанТал авлду ндз эргий н
б ол жи рнэг э сэ нvг . Жи лб ол гона мра л та арч и ньи р vvл нэ . Ихна р ан
ул сынэ зэнх аа ныє мє гтє л ми йдо йр хо но чихє н д є рз а вша анд ааТа
б аяр л ажб айн ау уг энэ . Биэ эжр vv х а рв а лэ эжт о л г ойд ох ижс у угаа . Би :
- Биб ая рлажб а йн аг эс энюмс ан. Єг лє єн ьэ хн ама йгмо р ду у лахдаа :
- Бу ут айг урв анц эрэг тчиб идх оё рє єря ма рvгх э лэхб и лэ эд ээг эс э н
юм.
Аа выгна сб а рс на асх ой шн ад адну ли мс а аб а
ра гvз vvл э эгvйэ эжг ар г аж
єг єх дє єу йлс а н . Ур ь дшє нєньхvй т энх ар цз є
р vvл снэ эс а на адчт эгж
уйл с анба йжбо л охюм. Yнэ хээрє нгє рс єншє ний нт эрнэ гэна гши нє мнє
х vл э эжб айга аХир о симынг урв анжил ээ счх арб а йла а . Биэ хи йн
то лг о йгил ж:
- ЭхТан ама й гх vл ээ жба й гаар ай . Эхо ро нми ньб и дх о ёрыгх vлэ э
ж
б айг а аг эжх э лс э н. Ан хт vр vv тєр сєнэ эждэ это мvгх эл жб айг аама а н ь
тэ р.
Хи р ос имд45 о н ы1 с а рын15-ндо чс онс а на г
д ан а . Ээ жт э йг ээя рилца ж
то хи ро лцс онё с о о ру лс ынх ааэ лч и нс ай д ыня амыгс э мс ур аг лахаар
То к и ох отор во о . Бvт э нх о но гтэнэ э дя ма рчvрдvнг vй . Тэ гээда р г
а
б ара х да ат є
вца г д аагий нг а зарньо чи жба р ивчл аг дах аа сна агуу рюм
б ол жб илэ э
. Го зг орца гаа нд аргана ма йгд о ромжн vдэ эршо гх а раа д :
- Од о ох ондо оХя та дма на йх о ёрынд у нд ынє мчб а йга а, мє ду д ахгvй
Хя та дт айгаах а мтИхна р ану лсын хб ол о хг анц х а нМо нг о л ынб имэ д н
э.
Єє рМо нголыгб имэ дэ хг vйг эжа гср ах адн ьб ис vv д о л о ос онг єлєгшиг
лг ар чо дсон .
Ха р инд от ро о:“ Тана рХа л хынг о л дх эн дму у га аvз эг д с энэ э,я аж
му у г ааvз э г
д с э н э эма р та аг vйб айма а рс ан ”г эжх ор сонз vхэ жя вл аа.
Гэ х д ээлэ нэб о лжа д ныvз vvр тзvр хэ э рэ эт у лжо ч со нто йа ди лг энэ н
х ийс энт ома лда аба йс а нюм... Биє єр ий г єєз эмл эс э эрХир о симдб у ца ж
и рэ в .
Ба й р ынх аа лг а а ро рв олт о гоо ча в г айг у д мандз огс ожу гтлаа. Тvvн ий
ур иа л га х ани нэ э мс эг лэлми нийс э тгэл и йгза сахг э сэнюмши гс ана г д ан а
.
Ну т гийнор ост э рэ мэ гт э йн а ма йгюуг эжя вс ныгмэ д эхгvйб ай ж, х эр э г
зо ригх э рхэ нб vт сэни йга суу с ан дб ит vvнду рамг vйх э нх ари ут ав ив.
- Биу д ал гvйХа б аров скб vрмє с є ня вна . Нада ду р ил г аир чи хс эн. Чи
Мо нг олр у уз ах и аил г
э эхб олна д а аря ву улчих . Мо с к вад амжа адл
х vр н эг э жмэ дэ э рэйг эв. Бит э гэх эднь :
- Ха р инэ э,г э жха риу ла в . Yнэ нд э эх эн дчз ах иая в уу л ахб ай лаад аа.
тэ гэ э дvс эгб и чг ээчмэ д э хгvйх vншvv д ээб ич инь .
- Чиюу ндх а р и нэ эг эжб айга аюмб э?н эгбо лз а,н эгб олvг vйлг ээ ч .
Биб о лэ хо р о н д о оя в лааг ээдля в жб айг ааюм.
Бишу уда мє г єх єєсб ул та хс а на а т а йГа л ягу айнцэ н х эрн vди йгз єєлє н
х ар ж:
-З а, vг vйх о ё рынх оо ро ндбvх э ле ртєнцб агтд агг эс энб айха аг эж
за ймр уул ба л:
- Тэ г э л гvйя а х а в ,энэх о ё рvг , vн э нх уд алх оёрши г, vх эла мь д ралх о ё р
шигvг с ий нх оё рт у йлюмч и нь . Эд нийх ооро ндч ини йэ ргэ лзэжба й га а
ч иньба гтан а . Чиє є рєєчб агт ана ... Яа ма йда ат огло со нюм. Инг эхэ дч и
о ро с о о рз а, vг vйг эдэ гх о ёрvг ий гмэ дэ хvv?
- Био р ос оо рг анцчvгмэ д э
х гvй
- Бvхvгэ нэлх о ёрынз ав сарб аг т а ху ч и рэ нэх о ё
р оо сэ хлээдх оё рз а х аа с
н ьх а ма адс ур ч их гvйюу . Ад а гл а жн ад та йта ни лцс ан ыду рс галб оло г
д оо .
-З ат эгь е,з а а га а дє г.
-З аг э хий г“ да ”г эдэ гюм. Yг vйг э хийн“ нет”г э дэгюм
- Дане т,д ан е т , дане т.. З ас у рл а аг эвэ лГа ляг у айт аст аси нэ эж:
- Од о омо нг о ло о рн а дадх элжа л ь . Чамт айт ани лцс а ныд урсг албо лог
гэ в. Бид ур т а йя ах элжє гл єє
. То к иоо р о о дми ни йх єр с єнс этгэло до о
д ул а а ца жб а йг а агб имэ д р эв. Га л я ггу а йл ахгvй“ ч и”г эжд уу дажба й на
гэ жший дл э э. Инг эхньмин ийт vvн дд о тносо нс этг эл ий гил эр хи йл эх
ёс то йб а йв .
На й ма нс арг а р а хд єх лє є . Биу гньэ э
жий гээ,э хн у тга ажа алжа ах ан
са на а длб а йс анюм. Гэ т э лнэ гшє н єзvvд элдэ гб айн а. Яма рз vvдба й с ан
гэ жс ана на . Ма на нх vд энчби ш, ма йу т аачби ше рньюуньvл
мэ дэ г дэ хн vг л ий нихб иее ртє нци йго р оо со
нб а йхюм. Гэ тэ лг энэ тг а л
мє нд є рх оё рз э р э гб у уда гб айн а. Га лд а ат эр,у сыгша таадагг а лб ай л а а.
Мє нд єр д єєт э ру сандэ э ру н
а а дг а лб о л д огмє нд єрба йлаа. Бvхг аза р
о ро нэ н эг а л а вюvл эх ий ну гта лчба йжмэ дэха юу лднэ рвэгд ээюуг э ж
б од т о лмин ийэ р эгд ээрн ьу н а са нг а
л б ынг о в ийнЭр д энэ-у сб аянбvр д
н vд эндду р ай нvз эгдэ в. Эр э гтн ьнэ гх vнз о г сожба й хюм. Са й нх ар в а л
э эжми нь . Ээ жба руу нмэ э мэ э рэ эн ама й гд а ллажб ай в . Yгх э л эх гvйюм
б ай хда аг этэ лvгх элл ээ . Са йнч агна вал : Ха нги ну ура аб ит гийма р т а а р ай.
г эжба йна .“ Хvv н ья ажо ч ихб ил ээ?”г ээ дх ашг и раад а х санч инь
д уу наа с аац о ч о одс эрч их с энюм. Дє н гєжнэ гц а гб ол жб айв . Тэ ршє нє
у нт сан г vй . Инг ээдлг эрт э эх а рихє др ий нб о долшє ни йнз о в ло нэ х л э х
н ьт эр . Єв ч инол охыгд є х лє є. Яа жи йжб айг аадч єлєєа вах аа рб о ло в .
Гэ т элмє нг єб а йд аггvйэ э. Га л ягс ура гла т алн ута гб у цч их санба йл а а.
Ор о йнца г аароч ижх арб о ра жилх ий жг а нцнэ г энз оо со лдо гб айс ан
н эгба я ныдг уя дажх vр э в э э. Уч р аах э лсэ нд :
- Чиб а р ь ц аа ндн ьюує г єхюмб э ?гэ лээ
- Ба рьца а ндє гє хюмт айб олюу ндинг эжя в а хв эг э
жх эл чих ээд
“ Ях ир л а д агбу рууб о ло в ”г э жд от роог э мшижс у ут
а л:
-З ардл ынмє нг єзvгэ эро л охг эс энб олз а ав а лна др у уир д эгч ин ьюув э
н оё нСvх э э? Чина ма йгб о л оо дє єрийг єєт ий мг э нэн дт оо цоо гvйб из ?
- Биз э эл э хлг э сэнюм
-З ээлэ хг э дэ гvгя по нх э л н ээ сх а сагд ажб а йг аашvv дэ э ,х он го рмин ь ,
Чи ни йг эр тч и нья ма рх є рє н гєб ийв ?
- Хє г
шинз а лу ух оёри л жиг ,г айг vйс айнг анцє р єєба й ши нб ий
- Чих э д vvлби л э
э?
- Ижийт э й гээх оёулс у у д а г
Тэ г вэлг а н цє рє єб айши н, х оё рил жиг н ийvн эни йт э нх ага са ардэ нч ин
т авь жт vрз ээ л дэхий гб из є в шє є рчб а йна . Тє рєлхн у тг а ас ана жvз сэ н
мин иймэ тх vнча мт айд айр ал дс анньа зб ол жэ э . Хо рв оод ээ ри тгэхг а нц
з vйлvл д с энюм. Эн эб о лч амдб айга льд vр э эр ээб а
й га аг э нэ нх о нг о р
з анб ил э э. Хvмvvсч ама йгд о ро йя ду уб о л го с ончэ в дэ жч ад с анг vй... з а
х оё рх у в ь дє р г єдєлг ар г а .З у рг аан аа гаа дг а р ынх ааvс г ийгз у р ч ихг э д э г
б ай на.
Биб ая рл а х да ає в
д єгд э э рэ эс ууч их са нюм. Тvvни йнэ мэ нх э лэ хнь :
- Ка пи та л из мг эдэгца рх vр э эє р гєн,ч иг жр vv vй лчил г э этэ йно х ойшvv.
Тэ рт у тма ая по нык апи т ал из мб vрнэ гч амб айх а нгэ жмэ д ээр эй. Ча ма йг
с арру уз у гт аа с анчц аа дг а йх а лч иньо л о одлб и дни йє рий г
ц айр уу лч и хна .
Бит ол го ймэ х ий в
...На ма йгг эр т э эхvр чо ч их одэ эжмэ гши ну йл жт осо в. Yсн ьб а ра г
ц ага анбо лсо нб а
йл аа. Тэ г ээ дна д а
аса йжб а йг ааюмшигу х а рчз о г со о д,
е рг алз у у р чи х с анб айн ау уг этэ лт омт о мх а р жх онг орэ хмин ь.
- Чими ньмє нvv, ч имин ь . Эс в элэ св элб у р ханна даарт о гло жб а йн ау у?
г ээднэ гх эсэ гз огсоо дб а й са ншvv.
- Бич и ньмє нба йна а,э э жмин ь. Сvх ээч и нь ,х vv ч и ньба й на . Аа в ын
б аруунг аря вс а нх а нг ин у у р а аа в аа дир сэ н, Таха ра аг ээ дє єррvv нь
х оёра лхт а лс а ян ад р у ут у л ж, х оёрха ц ард э э рмин ьvнс э жб ил ээ. Тэ гэ
эд
юуюу гvйэ нгэ рз аа мыгми ньт айч и жг ар а в .
- Мин ийч амдх ай р л а с анн эго нг онмэ н г эб а йхё ст ой. Ба й хлё с то й. Аан
эн эбай на , мє нб а йн а . Чимин ьчмє нб айн аг ээ дэ э жмин ьт эрмє нг ийг
ла втооа л да рт алvн с э жб ил э э . Тэ г э эднэ л э э дт а йв ши рч
- Тиймб ай на ,я аха р г аг vйч имин ь. На рт эрб а йн а. Эн эб о лшє нєб иш,
б изvvд л ээ гvйг эсэ нvг ,г э х эдньб их ар и у дн ь:
- Биа то мынбє мбє г єндvх ээ г vйэ эх vv нья в аади рс эн. Эхо ро нт ах оёр
миньна ма йгз vгэ эрн эгх vл э э жс уу га аг vй , на ма й гvх элдє гєлг vй
д аллаада в аади рс э ншvv д э эг э жх ар иу л а в . Эхми ни йvг и йгс онс о хгvй
б айлаа. Тvvни йб о до жб а йс н а ах эл эхн ь :
- Мин ийт ол гой то йvсюу нх а ма а,ц аг аа нлб ол о об издэ э ,х оё рх о но гт
vсца йч и х сан... Yvг ээ рч є л єє л єл тийно ро смо нг олц эрэгя всаа н. Би
о чоогvй. Яма рчг э мг vйх vvг ий нхньз а я а гт vшижч адал гvйа т о мын
б ємбєгє ндс vй тгvvл ч их э эдя ма рнvvр э эр э эу л с ын ха ат эрз эвсгий нэ лч
ид
б араалх ахб ил ээг э жб о д с он . Тэ г ээ до чо о гvйэ эг эжэ эжя р ив.
Єг лєєньби дх о ёрму уи л жг э эд є рє єв ч ил є єдб а р уу нз vгмо рдл о о. На р
б иднийа р аа сг арчб айв . Биэ х и йг ээт єд ий гvй , на рыгд аг у улаа дэ рд энэ
б олсонэ хо ро н, мо н г олт vмэ нд ээо ч ихг э жб ай г ааюмши га уга ас а йхан
б айжб и л ээ. До ло о нг vв ээд а в аа дб идх о ё ра мр а хаа рс аа т с анюм. Эх ийг
ас га
ныс vvд э р тт vрс у ул г ач их а адє єр єєх о мо ола рг алэ т рvvл эх ээр
б ааханз а йл жо до в . Гэ тэ лх аа н аа сг ар а адир сний гб vv мэ дн адд ээрх о
ёр
о росцэ р эгх vр чи р д эгба й на . Ихлс эжи г т эйнvд ээ рх а ра х адн ьб и
со лиото йюмши ги нэ эмс эг л э ншир тэ жб ай л аа . Нє гєєд vvлч инь
х оорон до об аа х аншу л га на лд с ана ає н дє рб vд vvнньн ама йгнэ гжиж
эх элдэгб айн ашvv. Тэ гс нэ эмин ийя по нс аа ралц амцн ына анг и на ас
н єгєє
хб а янх vндб ич сэнє р гє д ли йннэ гх ув ий гг ар гаа дир вээ. Дэ лг эж
х арснаана ма йгб у у ныбє гс єє рт vл х эж:
- Япо нск ийс о лда т ... г ээ дб а а х а нх ил э гн э с энньо рг осо ня по нц э рэ гл
гэжа н ду у рчб айг а аб ол о л т ой . Бид от р ооу ч ирн ьо лдо хб а йлг vй ,б ич
х аринд а ан чн э гя по нб и шдэ э . Хэ лмэ д э х г vйх vнг єлийжлб а йх аа сд аа
гэжбо д ожз о г сов . Тэ гтэ лн єг є є тєхч и ньг эдр эгб о л оода вт ома та а
мє рнєєс єєшvvрэ хн ьт эр . На дру уюуюу гvйг а л ла хн ьэ э . Ху р амл
ал двалб их ор в оо го оа л да хб а йл аа . Ээ жийг э эд а гуу лаа дэ хо ро нд о о
о чижя в аах vнvх э жбо л о ху уда а. Бинэ глмэ д э х нэ эба а х а нюм
х ашгир чба йса ншvv. Юуг эжс ана на ,о р о сх эл э э ршvv.
- Бин етя п онс ки й. Бид амо нг о ль ск ий. Мо с ква , Ор ос, Си т али нд а.
То кио, Бе р ли н, Ги т л е рне т. Ул аа нб аат ар , Чо йб а лс анд а. Ро мне тг эж
о рилжб а йл аа . Ор о сцэ р г ийнн vд энд эхх ил э нг ий но чн о мх орс о нб оловч,
тэрз э в сгэ эх ур аах гvйлз огсоно.
Бvх э лб ие ндньт э энэгэ лзсэнийшин жи л эр х ий.
“Дэ л х ий г, на р ыгт ахл аа сч єл
єєл сєно рос, цэ р гээрнvг элх ийлгэххэр э
г
vv”г э жб иб о до в. Тэ рб о долна май гдахи нг алз у
у руу лжэ э.
-Га л яд а ,с аму ура йне т. Ил жигд а,танкне т. Сvхд а,а томынб ємбєг
н ет....
Ор о сцэ р эгин ээмс эг лэна в томат а
амє рє
в ч л єх є
дб ис аялнэ гюмє єр и
йн
ух аа но р л оо . Цэ рг ийну руулдГа л
яг ийни нэ э мс э
глэлб а йхыгт аньж,
єєр є єх анг и ну у рс vх ээт эвэрчих сэ
нз о г
со жб айг аагаамэ дсэнюм. Бас
ээжми ньха жу у до рьд уут авьчи х
с ани ржя в аа
гх арл а а. Хо ё
ро росын
н эгнь :
- Эт ое стьна сто яща ямо нг ольс
к аяма ть– (Эн эё стойнэ гмо нголэх
б айнад аа?) г эжхэ лээ дэ хий гоч ижс у г
ад в алн єгєєхньми нийг араас
х анг и ну у р ыга вч:
Ст а р икт ыпр ав(Єв гє нми ньч из євх эллээ ) То по рд а. Ат омн аябомб а
н етг э х эдна рс ар,г азард элхий ,ээжх о
ёрил жигми ньх vрт э
лцє мєєртэр
vгий гда вт ахшигс анаг д а
жб айвшvv.
Яр иагааєнд є
рл є
снийтэмд э
гбол гожСvхээгуа
йин э
эмсэглэ
в. Ха р
инби
яагаадчюмбэ ,уйл
маарб айлаа
.
Ма й, гэ
хэдньнvдє рг
євєлт э
рна друухангин
уураасарва
йжх араг
дан а
.
- Мєнvv? г эс
эн д
- Мєнг эв. Эн
эс vхн
ээсхэзээнэг э
нцагтадисавнадаагэ
жб иб о
длоо.
На мр ынс алх
инми нийур тvснийх єв
сєл
зvvлэнхийсгэ
жб айв.
ДЭМБЭЭГИЙНМЯГМАР
БУУРШ ГYЙСЭТГЭЛИЙНИЛЧ
Бус
адо л
нооху
уранмэх
элбэл
Бvхэ
лнасаа
рсэтг
элэ
этамл
ах
«Сург
аалvг
»
Тvвдэ нє вг є нжа ранна с ных аао йгх и йс э нс vvл ий нх эдэ ншє нєе р
унтсан г vй . Унт ъяг э вчн ойрньvлх vр нэ . Єв гєни йс э тг элдб ая рх єєр,уу р
уцаарб а гт ажя дан, vе р лэ хдэээ р гээх а л ину ла анх о о рмо г оо рг vв элзэн
урсдагихмє рни йу сши гб ол жэ э. Сэ т гэ л ий нх ээт эрх у йл рано вол зож
байгааvе р ий гє єрєєс айнмэ д э жб айв . Тvв д эн ,х vнб о лжт єрєє д
єнєєдр ий гх vрт элин гэжа йх ав та рс эт г элньбу цл анб ул гил жб айс аннь
барагvг vй. Ха ринт ээржи лб а аз ынши л дэ га жи лч инг э гд эжё стойл
шижиг н эжя всани дз ал ууна са нд аан э гэ нз vй лдша н а лжя го д оог ийнх
шигх э д эншє нєн ой ргvйх он о со нн ьб и й. Тэ рт у ха йх о жимє г vvл сvгэй.
Хар и
на лб анг азарньба азынх аат улг ынч у лу угт ави лцс а на х ма д
ажилч ных а ао й гvн э хээ рхє лт э йт эмд э гл э жэ э. Тvvн ийг эр чг эсэ нши г
бvтэнт авх оно гvр г элжил сэнна й рн а а д а мба слшу в тр а хб ол оо гvй.
Зунышє нє . Хє вчиту у лына ма арз эрэ г ц э нб уу с анз ус ла нг и йн хнымє єг
шигца г аанг эрvvдз vvр мэ глэс энс vр э гх у нмэ та нирч имэ эгvйна мг vм
байгааньшє нєо ро йб ол сныгг эрч ил нэ . Уу лына мн ынє є лєгд аганх vй
хvйvл э э хvе лзvvрс ал хи ндмо дд ыно р о йvеvес эрч и гн э х ,х адч улуу н
дунду у рх а рги атану рс ахб яцх анг ор х и нышу уг ихэ дб vх ний гшу улттай
хаяага а р ааТvв д энч агна нч аг н анх эвт э жб айв . Єд є рол о нх vни йvймэ эн
бужиг н а ан дх анх ал жб айс ана рх ит а мх ин ыэ х vvнх у рцvнэ рцє м
шєни йнс ий рэга гаа ртцэ вэршэ эдо до оз єв хєна й ра гныи с гэ лэнvнэ рл
сэнгэнэ с энх эвээра жэ э. Єд рий на жил дс уль дс анх vvх дvvдб ол онз уны
халуу н дг о лт огоо то йз у урал д ажя да р са нх єгшинн ьн а мт айв а ну нтаж
байла а . Га г ц хvv Тvв дэнє вгєн и йно й ря а вчэ схvр нэ . Тэ р э эро г т
ядрааг vйх vнvv г эв эле рєєст и ймб иш. Ой гоот э мдэ глэ жна йрна адам
хийжб айг а ах vнб у сад тайа ди лс улч є лє є тэйба йнаг эжя авчvг vй.Яма р
зочинх э зэ эи р эхий гх э рх энмэ д эхб ил ээ . Хvнх vр э эдир э хэдг айбо лоод
байхгvйб а йв а лу рь санз очно ох vн дэ т гэ э гvйх э рэ гб о лно . Тэ гэх ээря а
я
гэхвэ , ид э эб у дааз а ссанши рэ эни йа р дб vт энт а вх о ногё ст ойа мь д
бурха нши гс у ужэ э. Эв д эрчх э мх эрсэ н, э лдэ вг э мт элс о го гс у ус ан
мотор т ойє дєршє нє г
vйно цо л до жо нжилє нг єрє х ий га нз аа ра лгvй
сурчи х с ана жи лса гє вгє ндин г эжє нг є рvvл сэнт а вх о но гн ьvнэ нд ээ
таванжилшигу ртс ана гдана . Тэ г ээдэ нэх эдх о но го орб vхз vйлт єгсдєг
болчб ася а хв э.гэт элэ нэма а ньа жил гvйс уу хынт є гсг єлб и ш, х аринэ х
ньб ол жб а й да ггэжс ана хаару урньа янд аах vр чс эт гэл дньа ймши г
тєрнє. Єр х ийгн ьх а гаст эгши л с энт о о но о рт у сс анс а р ныг эр ли йгд эмий
лши р т энхэ втт элюуюу гvйг э р ийнт о он од ал б ил занхє д л єхши г
с ана гда в.“ То лго йэ рг эжб айн аад аа ”г э жс а нааднvд ээа нил а а. Yнэ хээр
т ол г
о йньэ рг эжэ э . Ор о йт о жир сэ нз о ч ин то йт ул га аду уч их с анхэ дэ н
х унд а гаа р хи, vй мэ р чба йга ас эт гэ лт эйньний лэ эдє вгєни йгс о г то ож
б айв . Тэ гээда ажма арн vдэ эн э элэ э. То о н оо рша га йхс ар ныз эв х и й
ц аг а
а нт уя а,я гуу х а нз vvншил сээ рн vvрд э эрньт ус ав. Са р ныт у я а
т ус в
а лс аад ай рда гг э жх у учч у ул ыня р ь д ги йгс ан аа дх єнжл є єт о лг ой
д ээ г
vvр ээму х лайд а нн є мр є в. Гэ тэ лт ол гойдн ьє д рий но л она мь тн ы
т амх и ных ал уу ну т аа ,а рх иныэ хvvнvн э ршигэ лд эвб одо лма на ра н
б уц ал са арба й в.“ ...Тэ рvн энг эжvv? Тий мб олчз vг ээрє нг єр є є х гvйд ээ.
Шу удлс айд адє р гє дє лг о мд л ооб ич н э . Хэ рэвх vл ээ жа в ах гvйб о лб vvр
д ээ шньмэ д vvл нэ . Бих єгшир сєнб о л ох оо сб иш, х єдє л мє рий нч адв араа
а лд санб иш. Бит э д н ийа жи л дя ма рс аа дб о лоов э? Хэ рэвс аа дб о л сон
юмбо лми ни йд ут аг дл ыгу ла а нн vvр э нд ээ рми ньхэ лээ дшу у длх є
єчих
х эр эгт эйшvv д ээ. Ин гэ жа жилч ир э гд э лу ч руул ж, о ймо йх и йхя ма р
х эр эгб айн а. Ур ана рга а рх єєжб ай га ан ьэ нэvv? Єє дг vйз ал ьмэ х .
Ду таг дл ыгми ньх э л ээдх єєч их сє нб о лб ии нгэжс этг элэ эрша на л а хгvй
а ма рт айв анб айх с ан. Гэ т элт эгс эн гvй . Тэ г сэнгvйг ээ рб а рах г vйни йт
а жил ч дыгц у гл уу л ж, х у ра лцу гл а анх ий жна ма йгх о ос онма г та ж, ц ааса
н
ма лга йє мс г єжма яг л ажб ай ха дн ьб ия аг ааду хаа рс ан гvйв э . Тэ нэ г
а мь та н. Бvvрх vvх э дши гvнэ мшч их ээ ди нд эрдэ эр ээ сДа шд а р г ыг
и лт гэжб айх а дн ь“ Биин гэ жх vнд л vvл э хэ эрюуб vт ээч их сэ нх vн
б ил ээ ?”г эжс ана х а аснvд нийн у лимса янд ааг ар чб а йс аншvv. Тэ рб ол
б ая рынн ул имсба й л аа . Гэ тэлє нє є дє р....
Дэ рэнд э эрн ьд у с а лну лимсб айл аа. Энэт э гээдvн э нг эжvv? Ээ
мэ дэ х гvй. Хэ р эвvнэ нб олюу на а сб ол о в ? Да шх э ди йд ар габ о л с о нч
г эсэнмин ийс эт гэ л и йгмэ д эхлё с то й. Ерньма рг аашо ржу ч ра аду у
л б
ал
я асанюмбэ ?
...Ээд эми йб ай хаа ,н э гэ н тши йд ч их сэ нюмыгч и нь . Яа га админ ий
жа ра нн асн ыо йгх у у ра мч аарх и йжн а ма й га жл а асх ал ахбо л ов .
Уржиг да ро р о йз о ч д ынх єлт а та рс анх о йно ,ол онжи лх амта жил л асан
Лу вс анг анц а арvл д ээд ... ма га дгvй, н ад а дт vvни йгх э лэхг эжз о р иу д
vл д сэ нюмб и лvv? Энэт э рий гя р ихз у у рг эн этх ар амс санмэ ту р т а ар
с ана аа лда н“ На ма й гчг э сэнб аслх эдэ нжил ийнд ар аач а мшига жл аас
х ал ахба йхд аа”г э хэ днь“ Юу ?”г эжб иг а йх ана с у ув ал“ Ча ма йгс а й
нд а
а
чб иш, а жл а асха л а ха р гаэ ржо йгч ин ьх и йжб а йг ааюмг э нэ ”г э ж
а мь тныя рих ыгс о нс оо дз ор иу дд у ул га яг э жб о дс о нюм. Гэ тэ лт vл хvvр
б аг а
жа аз а лу устг а р д уу л жб а йх да ач ин ийн vднэ э сн ул имсб є мб єр ч
б ай хыгх ара а дб их ич нэ э нихє рє в дєвє є ”г э жх эл сэ нт эрvгя авчху дал
б ай хё сгvй. Тэ гэх э эрч у ха мя ма ру ч раа сна ма йги нг э хб о ло в ?г э ж
э ргэцvvл энб айт алэ г зэ гт эйз vйлс э тгэ л дз у рсхий но ржи р эв . Но д ни н
жилб а а
з ынх э мжэ эг э эрт єлєв лєг єє гєєз у унт ав и нх у вьд аву ула н
б ие лvvл эхvvр эга ва хт а л ааря риаг а ргах аднь“ бvт э х гvй ”г эжз єрс нєє
г энэтс а
н а в. Яа г аад... Яа г аадбиэ сэр гvvц сэ нюмб э ?т э де рньюуа мл а х
н ьн а дшигб о лс она мь та н дя ма рх а ма аб айн а?
...Yгvйэ э,х ама ат айб о ло о длз єр с єнб айжт аар на . Yйл д вэрб ол он
а жил ч дын ха ац аа днє х цє лб ол ол цо о гх а р ахгvй,х ийх о о с она мл ал т
а вахынх эр эгг эжч у х амюуб а йн аа ? Хэ р э ва жилт є р єлд єєг ар шс ан
а рваа дз ал уу сма аньцэ р э гтя в чих аа гvйс э нб ол ... б а сши л дэгт а ванз а л у у
ма аньг ад аа да дк урсс ур г уул ьдя вч их аа г vйб о лу ч и рб а йса н.Ба йс наа с
б арах гvйу у жу ух анб ие л vvл эхюмч и нь . Гэ тэлэ дб vх н э эб о дол цох гvй
д єнгє жс у р гуу л ьк омб и на тт є гсєє дир с энх эд энх vvх эд т эйг ээрт эг ж
х удл а аа мл ал та вчя а жб о ло хв э?
Эн эб олvнэ ндэ эє єр є єє є ри йг єєх уу рчба йг аах э рэ г . Тэ рб у лайя вда л...
Yн эни йгх эл эх эда жил чд ынх vчи йгє нгє р сєнжи лл у йв ар дсаншvv. Бvх
а жил ч дыгу ла анб ул а ндц уг лу ул жб айг а а дн ор мт є л євл єгєєби елэх гvй
б айнаг эжб аа ха ну нжру ус унжр у уюмя р ьж, э цэ с тнь“ Ил vv ц агаа р
а жил л ахыгэ сэ рг vvц э жба й гаах vнт ан а рынд о т орб айв алг а
р аає р г
є ”
г эсэн . Тэ ро ло на мь т н ыд унд“ Биа жил л ахд ур г vйба й на ”г эжмэ д ээжэ э р
х энг а рє рг єхв эдэ э. Цє мб ие н ээх ар жа л ма йра нг а йх ажб айхз уу рнь
Да шд аргаа мжу у лаа длт эгвэ лц є мз єв шє єрчб а йхшивд ээг э эдл
г vйц э хн ьт э р. Тэ гээ дэ цэ сти л vv ц а гаа рє дєршє нє г vйа жи л луу лжб ай ж
б ие лvvл эх чэ энбо лс о н. Эн эч и ньб ол до гх э рэгvv? З vйн ь“ ил vv ца гаа р
х эна жил л ахх vс э лтэ йб а йн а?г эхё сто йб ишvv? г э т элт эгээ гvйюм.
Єн гєр с є
нжи лт эг ээдх ич нэ эни хг омд олг ар ав . Эц с ий нэ цэ стт єлє влє г є є
н ор мт оо н ых у вь длб ие л жб а йв алч ана рч анса ачб vрх ама ага аал дс ан .
Эдша л гаг чидч , дар г ана рчт vvн ийт о о хо об а й са н . Инг э жб о лд огюму у
т амин ь. Эн эч иньн а а на да жє єр сд ий гє є,ц а ана д а жу лсэ хо рно ох у ур ч
мэ х эл жб а йг аах эр эг . Yvн да жил чидя ма рб ур у уб а йна . Яма рчб у руу
б айх г vй. Тэ гээ дх энб у р у утайб о лжт аар а хв э? Yнэ н ий гх эл эхэдд арг ал
э нэс у у дл ааа л да хгvйб а йв алб ус аднья а хв эг э жх а ра ми аб од сонхэ р э г.
Биvvн ий глх эл сэн.Гэ тэ лэ нэvгмин ийжа ранн а с н ыо йгє ргє н
т эмд э глэ хб ол го ч ихл о ог э жvv? Ха чи нюмд аа . Ха р инэ нэжилб ол
т єлєв л єгєє гє єз у унт а ви нх ув и ар,х ага сс арынє мнєб ие л vvл нэг эжvvр э г
а ваха дё ст ойб ол охжил . Яа га адг эв элг а д аада дя вс а нз а л уусмэ ргэ жл э э
у лама хиу л а ади р сэн . Єнг єр сє нжилvйл д вэри йнб о сгод єнг єжа лхаж
б айс а нх vvх д vvдчз о хи хт ур шл а га тайб о ллоо . Тэ ржилцэ рэг тя всан
з алуу сма ньба сэ ргэ э ди р сэ н. Гэ тэлє н гє рсєнжил и й нх ээє є дгvйя вдл а а с
д эми йа йч их а ада мл а лтvvр эга въяг э хээ рд ург vй цэ эдб айг ааюм. Ний т
а жил ч идд эмжэ э дба й ха дя ага адб ол ох гvйба й хв э . Эн эт ухайя рил аа
г эжлн ама й гэ вт эйх э нх а лаха ргао л сонньэ нэб а йжэ э . Ти ймб а йхаа
д аанч ,у ржиг да рє глє єДа ший гир э хэ д«Ой го ох ий с н ийд а р аат эр
за хиа лг атайа рва а дмо то рыгша ла вх анб оо гоо дг а р га чих ъя . Хоё р о ос
б усд ыгн ьэ э лжи йнб усбvл vvрс ол ио дло рх ив олшин эб о лл о ог э с энvг »
гэ хэд.
- «Эн эт ал аарс а н ааз ово хя вд ал гvй . Бидцє ми йгя ри лц са н.Ернь
єн єєд рє єсэ хл ээдт аа жилт єрє лг эжс этг э лт vгших гvйба й жб ол но . Сул
ц алин дг ар ахт ан ыб vхюмб э лэ нб о л со н. Эр хи йнд э вт ри йгма р га а ш
ав чир чє гнєб айх . Ца л ин гч и ньха р и нд ээ гvvрт огт о о соншvv» г э хэ днь
зvр хми ньпа лх ий г ээдя вчих а в. «Тана рэ нэт а ла аря агаадн а д тай
яр ьс анг vйв э ?» гэ хэ д«Та н ыгх а ри нчб а я рта йз є вшє єр є
нб а йхг эжб ид
и тгэс энюм” ,“ Хэ рэ вб ит э тгэ в
э р тг а ра х гvйг эв эля а хв э”,“ Яа жб о л дог
юмбэТvв дэнг уа й. Нэ гэнтший дч и хс энюмыгт ат э р тэйт э р гvйма най
х vншvv д ээ”г эжх эл сэнvгє вг єн ийчи х э ндг ант айт ємр и йгир гvй
х уур ай гаарvр эхмэ тч их ранс о нс огдс оо рб ай в. Тэ г ээ дє в гє н
“З ар гал дана а,с ай д адє ргєдє лг о мд л о об и чнэ ”г э жа ма нд а ада хинvг л
э в.
Са р ныт уяао рныт ол гойн оо сх эд ийньх о лдо нх ой мр ынэ р э эна в д арнаа
ту сса нб айв. Гэ тэ ла в дра нд э эрт авь са ну л аанх а вт а ст айт эт гэв ри йн
д эвтэ рс ар ныц о нх и го рца г
а ант у яандб vvд ий нха р аг дав . Єв гєни йд ото р
ул амб а чи мд ажг э ртх алу уца адчб а йхшигб ол о хо о рн ьд ээ лэ эн є мр єн,
гу тла ах ол хин д огу гл аа дг ада гшг ар ла а. Тvв д энє в г єн ийб ач имд а н
б ухи мд с анс э тгэл и йго рчи не рт єнцб а й ту гайг эр та ма рт а й в ану н та ж
б айг ааvрх vvх эдньча жигс эжи га в аа гvйюмч ин ь . Ха ри нз ун ы
шє ни йнц энг эга г аа рт vvн ийс э тг эли йгт vрб ол о вчт а йтг а ру у ла в.
Ай х та рши рvvна ад арб ор ооо р о хя нз т ай, т энг эр ий нх аяа ндб є єгнє р є
н
н vvд эл лэха сгах адмэ тд авх а р
л аса нх арvvл с ийнз а хс э
жvvр т
х алх лаг дса нд vг р эгс арт vvнэ э
сз у гт ахмэ тє нх р єнз vт гэс эна жэ э.
Тvв дэ нг аанс ных ааг ал ыгу нт ра анг а а“ Ал ьэс вэ лб иє є рєєу л со рных оо
шир vvх эна л хаа н ааса мь сгаа да нх оцо рч и хо одє єр и йн хєєа л ха а т
а й
б усд ыг аах єлн ий лvvл эхг эжму нг ина нз vт гээд,а жилт єрє лдньvн эхээр
са адб ол жб а йн ау у?З ор игз vр хб айл аач ,х vчт э нх ээ гvйб о л чих о оюу ?
На р ийнши рий нх ув иа рт оогх а рал гvйа л даах и йч и хв ийг эжлс э тг эл
зо во хюм. Биvvн ий гє єр єємэ д эл гvйб ус д ыга аз о в оо жба й га аюмб иш
б айг аа. Тэ гээдн а да дх эл эхн ьэ в гvйбо л ох оор ... на ма йгг о мд о о чи хб айх
гэ жс ана хд ааи нг эжо ймойт эмдэ гл эжх є лх є єрцє гб о лсо нюмб иш
б айг аа. Хэ рэ вт эг сэнб о лдэ э шньз ар гал д ах ынх эр э гб айн ау у ?З ая ахв э
vн эх ээрб их оцр о гд сонб олvнэ ни ймин ьх эл ээдлє г нєб из . Ха ри н
єр гєдє лг о мд ло ох энэ эрб ич vvл д эгюмб ил ээб а йз . Хvvх д vvд ээ рэ э
б ичvvл эхvv? Б ол ох гvйэ э.“ Аа выгма аньа жи л да ат энц эх гvйб ол ох оор
и нгэ сэнюмба йж”г эжо йл го во ля ана . Ти ймб у л айюмыгvрх vvх д vvд
миньб vv с о нсо г.
Ха р
и на жл ын ха аг азр ынз ал у усаарб ичvvл жб о л
о хюм. Гэ вчб о лт и ймч
са йнз vйлб иш. Тэ гэ х ээрх э нэ эрб ич vvл эхв э?т эг ээдчс а йдд ар гана р т
о йлгог дт олб ич и хё ст ойг эжб од ов. Тэ нгэ р ийнд о рх аяана асша рга л
гэ гэ
эт а тажэ хлэ в . Ха р ан хуйе ртєнцvvр ийнг эгээ гс vл эгд э
нц айх ын
са цуує вгєни йбу химд са нс этг э
лднэ г энб одо лг эр элг эгэ эмэ тз урс х и йн
о ржи р э в.“ Зє в,т э рз є вшvv. Но днинжи лмин ийт уха йб ич нэг эжн а д тай
уу лзса ннє гєєх vvго л охх эр эгтэй. Нэ рн ьх энс энб ил ээ? Аат ийм,
Ба др а
х . Хvндо йл го гдох оо рюмыг ,т э рх vv б ич чих эжд єнгєнєби йв ий.
Єв лий нт уха й нт у на дтайб ич сэнб а йс а ншvv. Нvд эндх ар агдма ар ...
Ерн ьє нє є дєрх о то р жт э рс у рвалжл а гч та йу у л зъяг эжх атууши йд э в.
Тэ гээдvvрца йжбу йт энг эри йнх а яаши рт энх э с
э гс у усна а“ Айла мь т ан
б осохvе дг анц а а рааг ада ас у ужб айхя ма ро л игб айвв э?а мь танх vнч
юуг эжх э лэхюмб и лээ”г эжб одоо дг эр тэ эо р лоо . Уд алг vйх євчо й д
х єхєєд о нг одо нз у сл анг и йнг адуу рг а л уут ах иах а шг ич инх vvх эд
б агачу у д ынд уу , ма ши нт эр эгнийч и мэ эн vрг эл энх єлх є дєлгєєни х эс л
ээ.
Тvв д энг у айт эрє др єєс у рва лжл аг чБа др ах тайу у лза хааря а ранх ото р ж
со нин ыг азр аасс ур аг лаадх є дєєа жл а аря в сан, ма р гаашнє гєє д
р єєс
х этрэх г vйир нэг э жжи жvvрньх эл жэ э.“ Ба др а хыги р эхээ рє гє
є рэй ”г э
ж
н эгэнз у рв асб ич и жб асг эр ийн хээх а яг ий гvл дэ эгэ эдз ус ланр уу га а
эр гэхг э снээ“ На д адх ойшо оя араха жиля ма рби йб иш, э ртб уц ажюу
х ийн э. Хо то ржи рс н ий ха жл ын ха аг азр ааро р о о
дг ар ъя”г эжб о до о д
б аазр у у гаая ара на л х алл аа. Тэ гээдх а ша а н ыvvд э ндир энгээг энэ т
зо гтус а в.“ Инг эжя в дагма а н ьмє нvv, е рн ьт э тгэв эр тг а
р чих аадд о л о о
х оно лг vйэ р гэжб у ц ажг vйг э эдя асант авь т а
р г vйє вгєнб э? Ажл ынх энэ э
ту сажз єнє чих с є на мь танюмг эхб айх . Бо л ьёз vг ээ р”г эжб од о
о дз у с л ан
р уугаая ар анб у ца в.
Су р
в ал жл агчБа д р ахх єд єєнє єсир сн ий х ээма рг а
а шн ьжи жи глэн
vл дээс э нб ич гий го лжvз эв.“ Ха ра ачх є єе,н є гє єТvв д энг уайма ан ь
тэ тгэвэ р тг ар чи х а ж, т эгээ дн адтайу у л захя ма рх эр эгб ол ооюмб о л ?
Уу л
з ахчя ахв э , Ха ринн эглэ вг
vйюмб о л охн ээд ээ. Но дни нжи л
н айр уу л алб ич нэг эжа мл а
жа мл ачи х аа дт э рма а
ньг ол ог доодс о ни нд
н ийт лэ г дээг vйє н г єрс єнлх ар амса лт а йб а йн а. Хvни йнvvрх а л
у ун. Од оо
уу лзах а ар ааюуг эжхэ лн ээ. Хэ рэвд у рс ва лvн э нээлх элэ хээсб и ш.
Ес дvгэ э рс ар ына р ва нг ур ав ныт эрнэ гэнє дєрна ма й гэ рх лэгчд уу д а ж
б илээ. Єрє єндн ьо р толс он ин дн ий т л эхз vйл с ийнт є лєвл єгєєгг арг а ж:
- Да ра а чийнд уг а ар та жи лч ныт ух айна йр у ул алб и чг эжvvр эгє гєх є дн ь
б их ич нэ эни хб а яр ла санг э жс анана . Энэжи лб олха рб а гаасаа
мє рєєдс єнмє рє є д ли йнми ньб иел эл ий но нби л ээ. Яа гаадг э вэл
сэ тгvvл чи йнмэ р г эжилэ зэмших сэ нг эжз vт гэ сэ э
рс у ргуу лиат єг сч их є є
д
б айгаами ньэ нэ . Эн эс арб о лх єдєл мє рг э гча уг а
аихvй л сэдми ни й
зvт гэ ха нх ныс а р. Энэє д є рб олс ур в ал жл а гадг а рчба й г аами ний
б аяр ынє д єрг эжб о до хо о сс э тгэлх єр с єєра нхын ха ана й ру у лл ын
б аат арт айу уз ла ха а р... д уг аарб аазынч иг л эна лх ал л аа. Тэ г э эд
ур иа л га ханз а нт ай,а х има гн асныд а рг ата йу улзажс ур в алжл ахаар
яв аа гаах э лсэ нд:
- Юу нс айх анх эр э гв э. Тэ ргvvни йх vнма на йдз єнд єєб ий . Чу хамя ма рл
б оля ма р.З ал ууа жил ч и ну у? Хє гжи нна с тайньх э р эгт эйюу ?гэдэ г
б айг а а. Бис а мг ар д ах д а а“ Ал ьньчя ахв э?”г эжх эл дг и йнд ав аа
нд ээ р
“На с та йн ьа мь др а лынт у р шл агаэ л бэг т эйб олох оо ра р айи л vv са йнюм
яр ихб айх ”г э жбо д он г о о:
- Уу лн ьна ст а йх vнб а йв а лз vг э
эрс энг э хэ д
- Тэ рб о лн оо . Ма на йб а а зыну у гана жил чи н,ол онз алу у сыгмо тор чин
б ол го со нТvв дэнг эжн э гє вгєнб ий . Тvvн тэйу у лзг эв.
- Тэ рє в гєнх а ан а... гэ тэ л
Мо т о рынц ех эдг эжх э л жд у усаагvйб а йта лу тасх а нги на нд уу г
а р ч
б ид ни йя р иа гт асл а в. Тэ гэ эдб имо т ор ынце хий гэржя в талд ээрvе ий н
зvст ани хДа шг уа й та йс ан амс аргvйт а а рал дав. Тэ р ээрна ма йгб аг а
б айх а дма на йа ймг ий нб аа задvйл д в эр чни йх ор оондэ э рб айжб ил э
э .
Би дэ нэт эри йгя р ил ца н,б ичз орь жя в аах эр гэ
эх эл жТvв д э нє вгє ни й
х ааба й дг ий гс у ра гл а са ндДа шг уайнн vдньо ро йдэ эр э эг а рч ихша х а н,
vр гэ с энт ор омши гбо лс но он ама йгс уг ада нб айшин гий нб у ланд
ав аа ч аади хла ми нч л а н:
-З ах vv ми нь ,чио чижо ч ижТvв дэнє в гєнгс урв ал жи л д агн ьюув э
?т э р
ч иньа мь та ну руут ат са нх ачиннє х є рба й гааюм. Ба сд у ра а ра аг
и йнь
яа на . Ерньт ий мэ т гэ эд и йгма ндуу л жб и чэ эдб айхюмб ол ... гэхэдн ь :
- Та на йд а ргалби чг э сэ ншvv д ээг э в.
- Да р гах эл эхя а хв э? Yйл двэр ийнд от оо да жл ыгя ма рн ар ий нмэ дэ х
б иш, х а ринб иб о лэ нд хий нб оловс о нх vч ни йх у вь дх vнб vр ийгн а ри йн
мэ дэ жб айн а.
Тат э гв элд ар гада ах э ллд ээ. Хо ёул аао чъёг э
сэ ндДа шг уа йз альт ай г а а р
и нэ эмс эгл эн
-З або л ьё,ч а ма йгх о жи мн ьх э лама ндо р о оцол дч и хв ийлг эсэнд ээ
са ну у лс анюм. На да дя ма рх ама аб ай хв э, бит э ртэ йт э р гvйх эдэнс а р ын
д ара аг ад аада дс у р гу у л ьк ур сэдя ва хг эжба йгааюмг э с нээ :
- Мо т ор ынц е хц а ан а ас ааг ур авд ахьх аал гаг эчи хэ эдя в аадє глєє.
Эн эя риамин ийб од л ыгб vрэ нvй мр vvл жо рхил оо . Тэ гэ эдг айхаш
та сар чх э сэгз ог сл о о.“ Ерньбо льдо гюму у? Бо ло х гvйэ э ,с онин ы
ма т ер иа лт ас а рна . Яма рчб айс а
нз а ав алу у лзахх э р эгт эй ”г эжши йд э н
мо т ор ынц е хг эсэ нє р є єндя ара нор л оо . Чу л уунца р смод о нша лши г
гя ла л з
т а лз vл гэжэ э. Ор о нг уутт оос ,б е нзин ыс о донvнэ рх а ма рц о рг ив .
Ха над аг а нба йр луу лсаншvvг ээни йнvдт омжи жи гт vл хvvрб а га ж,
х эмжихна рийнх эрэ г
с элцє мб vрэнбє гєє дє рєє н ийг о лыну ртб ан дан
д ээрньт а вз ур г аа нмо торз эрэ гцvvлэ нт а в ьса нх ар агд ана . Мо то р
б vри йнд эргэдх эдэнх є вг vvдо хидт о лго йє єдт а тал гvйа жил л ажб айл аа.
З аримн ьэ рэгб о ол тч анг а л ж, заримньбvс л vvрб vл vvр ий гн а рий в члан
х эмжин э . Биvvд эндт э энэ гэ лзэнз огс ов. Тэ д ни йх э нньчна ма й г
ан заа рс ан гvй.
Тэ ртэ эб у л анг ий ншир ээнд ээрс у угааднэ го хи ндюу гчюмо йт ой нднь
о ртолт ай л бар л а жс у угаа , нvд эндээз уза а нг эгч и йнши лзvvс эн, я нх ир
то мб ие т э й,ха л има ггvйму х арт олго йто й , ша на а ныя сё рд о йс он
ту ран х а йг эгч ий нє вгєни йгл авТvв д энг эг чмє нб и зг эжб одоо дмэ нд
ус аамэ дэ л цэн, и рсэ нх эр г ээшу удлх элжо рх ив . Єв гєнна дє є дс vр хи й
гэ гчн ьх а рсна а :
Ерн ьт оо с оншин жг vйнє гє єюма ата йл ба р ла жг ар ав. Су р в алжл у у лах
гэ жба й га ах єг шин,з алу ух энчб оло вн vдн ьс э р гээ д, ца ана алб а я рлаад
яв чих д а гб айхг эжми ни йб одс онт алаа рб о ло в. Ма гадг vй, э н эє вг єн
са йша а гдл ааг ээ дб аяр лажму у ша агдлааг ээдг о мд о хньє н гєрч их сєнч
то лго йюму у? Эс вэлма ньмэ тийна мь та ндша л га гд саа рба йга ад
то гтмо лх элдэ г,т оот ойх онхэ д энvг тэйчб ол чих со нх vнюмб ил vv, х эн
мэ дэ хв эг эжб о дтолс эрэ в г эрб уу ралх є мс гєєнэ г эн тээє р
г єн:
-З ат эг ээ дя ахх э
р эгбо л жб айн а
?г эл э
э
- Тана йце хна д а ду р ь
дє мн єб о д
о огvйс о ни нс а н аат єр vvл с эн.
Эмн э лг ээ рбо лх vни йз vр хэ ндмэ сз асалх ийд э
глє рєєг эсэ н. Тэ г эх ээ
р
те хник и йнз vр х эндмэ сз а са лх ийдэ гга за рг эжнэ рт эйб ол со нб из
гэ сэн д:
- Бо ло л гvйя ахв э,ёс т
о йvн э нг ээду р а
мшс анн ьил тму ши йт али нэ эж
б айв.
- Таа жи лт єрл єєн ад а
дс а йх аня риадє г єє р эйг э т эл:
- Ка ла па ныз о зо орх ара хнvд г
vй, х араншт ээ нийб о ол тч а
н г алах
тэ нхэ лг vйб ол ч их со нх vнч иньюу гаая р ь д агб ил ээг эд эгба йна .
Яг гvйя х и рє в гє нб а йхньэ эг эжб иб од л о о. Тэг э эдх энх энма ан ьду у г
аа
х ураа жх э сэгз о гсоцг оол о о . Ду угvйб айхг эгчэ нэа юу ла а
сму л т ра хын
ту лдvгє д єж:
- Тан о рмт єлє в л єгєє г
є єя а жби елvvл дэгв э,т vvнэ эс ээчя р ь жб о лношvv
д ээг ээ дт а вьч ихс анч и ньт э рє в гєнл авс vvл ийнд єч инжи ли нг э жин э эж
vз ээгvйб о лову уг эмэ эр...
- Но р мт є л євл єг є
єч у халб айл г vйя ахв э. Гэ х дэ эт ас аяма на йце хи йг
зvр хни ймэ сз ас лынє р єєг э жт уну рана а ро лжх эл с э
ншvv. Гэ т э л
зvр хэ ндмэ сз а с алх ий дэ гэ мчна рно рмт є лє влє г єєх є єжо р хив о лмє н
сvй дб о л но о. Бичз а л
у уд а ан ор мт єлєвл є гєє ни йх о йн о осу нта хно йр,
и дэхх оо ло ома р т анє дє ршє нє гvйз vт гэжг ял а лз ажя в с ану д аачб ий . Ер
н ьэ нэо рчл о нг э д эгюмыгя а хл аар а ат эгжз є р vvл жз о хио жч адн ав э?
Хvнг эдэ га мь т анд єнгєжу х аанс у у жэ х лэ хээ рх vчт э нх э эг vйб ол ч их дог.
Хvч тэ йч ад а лтайг ялалз а жя ва ха днє г є
єу хаа нс ан ааньх о вх о о сон
б айда г. Эн эх оёрхэ зээнэ гт ох ир д о гб айна а...
гээ дло в ооюмя ри хньу угэ тэлт а гчи гбо лжо р хи ло о.
Ин гэсэ эрб а йт ала жилт ара хх э дийн ьб ол жнє гє єз ал уу ст vл хvvр
б агажа ашvvг ээс а ванда ах ий г ээдн vvрг а раау га аж, дэ э лх увц с аас ол ьж
ємс єє дг ар а х да а:
- Багша а,т vл хvvр ээшир ээнд ээро р хи лооба я рта йг эцг ээг э эдя ваад
єгл єє. Бидх оё рх о ёулах н ааvл д эв . Биб vvрг а йх ашт а са рч :
- Таюуя рих аає н єєшє н єс айнб о д н оу уд аа. Бима рг аа шир ь
ег эхэд
- Хvv мин ь ,є нєєма ргаа шх о ёрыня л г а
аюуб а йн а. Ахньа рванжил
б одсо нчюмэ вл vvл жя р ьжс ур ах гvйх vнг эв .“ Яр ь жч а дд а гх vнх ийж
ч адда ггvй ,я рьжч а ддагг vйх vнхи йжч адд аг”г эжvн энба й хшvv. Од оо
б ия анаа а.
Хvv мин ь, бич амдя ажт у салъ яд аа . Уу лн ьб ич ихг эжб айг ааз vй лч инь
ч анарч анс аа та йюмб ол чихв ола шт а йюу ?г ээ дя глна дши гу р таар
са нааа лда в .
- Тало лиг то йхо ня риадє гвє лт vvнэ эсил vv т у сл а мжх а аб айхв э.тэр
ч анарч анс аачя ама йб о л жг э хэдми ньн а дє єда н хх ар са ншиг э э
х ємсг єєс эр в ийл гэ нє ргє ж
- Тэгэ эдн а а д ахчи ньх эз ээх эр эгт эйюмб э ?г э дэгб айна
- Нє гє єдєрє г лєєбэ лэнб олго чих с о нб айхё ст о й. Гэ тэлб иби чих
ма тер иа лаао лоо гvйя вжб айда г, мє нх эцvvе э .
- Хм, я а санчб ог ин охонх угаца ав э . Ха аг а
за ра ди лх анюмд аа . Ма на йд
чб асля лг а а гvй.Єн єє
д є рз асв артє г с єнмо то р ыгма рг а ашбэ лэ нб ол го
гэжз а римд а аша ар дахыгн ья ана . Ша а
р да жчб о лно . Бэ л энб о л гожч
б олнолд о о . Гэ х дэ эу чи рихб ий ... з аэ нэчя а хв э ,б има рг а ашє єрий г
ч иньа ваач и ж, нэ гб аазынмо то рч инз а
л уу гха ру ул наг эх эднь :
- Тvв д энг у а йт аюуя рин ав э? Єє рх vн ийт ух а йб иш, т а ныт уха й
н айру у лалб ич ихё стой . Ерньт а н айд арга та йя р ьжт о х ир о л цсо нюм
шvv г эх эд
-З ат э гвэля а хв э ,б ичихз vйл дч и ньлт усб о л охбо лову уг эсэнд ээ
х элсэ нюм. Тvvн ээсб ишє єрє єсєєб у л з
аар уул жб а йга ах эр э гби ш.
Тvvни йгх а р ахаа рз алууна сааб иє є р ийнэ рхг vйс а на да гюм. Тэ гээдл
яр ьжч а дах г vйб о лох оор ооз а луун а с аатє лєє л єєдх ар у ул а яг эжб айг а а
н ьт эрг эжн э лээ дг омдс о нб ай рт а йх элэв.
- Тvв д энг у а й.Та ных эл д эгт унз є в. Тэ рз а лу у гх ара х адлт аныз алу у
н асыгх ар с а нши гб олног эдэгх и ч нэ э нса йх а нб э ? Гэ тэ лт и ймз авн а дад
д аанча лг а. Га нцх анма р гаашлvл д л ээг э жу ч ир ланг у йс а нд :
- Хм. Тан а рд ан д а
алнэ гя а
р уут эв д vv.. Тvvх ийн о йт он ... г ээ длт олг ой
с эгсэрснэ э , ху вцс а
ас оль жє мс єє дт vл х vvр ээа ва нг а а:
- На дадє єр є єсч иньн эгх vсмэ эрюмб айн аг эл э э
- Юув э. Ча да хлюмб олду рт айз є вшє є р нєг эхэ дг а йх са нмэ тх эсэг
з огссоно о:
- Ух ааннь ,э р гэ нто йр она мь т анх vнг vйу уд амт ал дє влийнжин
х vйтэндо с го жvхэ ха юу лдо р сонжо л оо чх vн ийт ух айн vдэ н дх а рагд а
ж,
с этгэлдб у у та лб ич ээдє гє хг
vйюу ? На д а дма ши хх эр эгб а йн а . Уха а нн ь
ма ргаашир эх дэ эюму уг э хэ
днь :
- Тvvни йч ин ьз охио лчх vнлб ич их э эсб иш, на дши гнья а жча дахв э
г эжца ар га л л аа.
- Юуг эсэ нvгв э .хvнх vнд ээт усб ол охо осил vv с а й ха нюмг э же р
б айдаггvй. Чин ададт эгжлт у сб ол жvз . Ая г vйб олч а мд ... Чи ни йэ нэ
б ичихюма ндч и ньчх эр эгб о лжмэ д н эг эд эгб а йн а . На д а дюу нх эрэг
б олохб ил э э. Ба йс аарб vvрх vvх э дши гх у ур ахньшивг эжб о д сона в ч
я аягэхв э“ Тэ гье ”гэжа ма л
д чих лаа . Тvв дэнє вг єнма шихб а я рла ж:
- Ма ргаа шх vv мин ьх эдэ нца гтир эхв э . Биє г лє єгvvрэ р ти р д э гх vншvv
г эхчлэнх єє рб ол соорг э р ийнз vгя в л аа .
Бит эро р ойд а вжда в шг vйє р єндо рс о нх vнши гс эт гэ лг о нс г орб айл а а.
Су р валжл а гчб о лоо да н хныма аньби ч ихг эжб а йг а ан айр у ул а лий м
б vтэлму ут айба йха дя ажу ра мта йба й хб ил э э. Тэ рчб а йт у га й ,
н айру улл ынма а ньб аат арна д аасз о х ио лшигюмнэ х ээд ,б vvрэ х
а даггvйт ог ло омши гя в да лб о лл о о. Гэ л э эг э э дя ахв э, нэ г э нтла м
а лдсанаа сх ойш... є вг єнийз ах иа л га тз vйл ийгб ич и х ээ рц а а сх а ра нда а
а вчши рээни йх э эар дс у у лаа.
...Захх язга ар гvйц ас тца гаант алн vдн ийvз vvр тц ий л эл зэ н, ис гэрэ н
шу угихца с аншу ур гачи х нийvз vvр тшу н гин аж, о г то рг у й дт vг сэнvй
т vмэно д одб иежих vvц э мг я л алз аа д ,б у д ан тт эн гэ р тд у р а арх є вє х
д vгрэгс ар а н, я х ирз антэ мг эн ийн vдши гда вх а рл ас анца г и р агх vр э
э
т атуулаа д, з а мынх ажу у г ийну та снымо д одя ся нг и на мх о нг ин о од...
Бvхюмснvд э ндх ара гда вчца аса нд ээ рбу ужє гєх гvйс э т г элт а мл ана .
Хэ дд ах инх у у лжб ич лэ э. Ерб ол жє гд є г гvй . Гэ т элх ээ ри йнз а мд
х эмхэрс эн ,д vvр эна ч аат айма шинн vд э ндмин ьд а х инх а р а гд а ад,т эрч
б айтугайжо ло о чн ьма ши наа саан эгг а р чн э го рн о. Ма шин да ао ро од
с ууяг эвча рє вр єєсн ьб vх ээг нийх vй тэ нт ємє ржи нд vvл э нх айр ч ,бvvр
э цэстн ьду л аа ца хса наа т айц асд агт а ршинмє сб ол о нх є л дс є нз амд ээ р
д эвхцэнц о вх ч ижб ай гааньхvрт элс этг э л дн эв тх ар в а ж, д у л а а н
т асалгаандс у уга аби еми ньз арс хий хши гбо л н о. На ру у л ынца агу ур
шин гэхvе дт эрма ши н, о ройнх vйт энжа вра ара мь с га лс а нт а л ыня в
г а н
шу ур ганд у ндб vр тийнт оро йс оор ..
Эдбvх э нс э тг эл дб ич иг дэхэ э сб ишца асанд ээрб ууд аг гvй . Ха рин
сvvл дээбиє єр и йн хєєх ийб од ол до рооцол до в. Тэ г
ээ дх єє р х ийт эр
жо ло очий го до оя а хвэ ?г эдэ гх vнда суул тн ама йгда в ха рз овоожэ хлэ в
.
Yн эх ээрэ р гэнт ой ронх vна мь тана лгаага ада мь дх vн тэйд айрал д ахгvй
б олт эржо л оо чя а хв э?
Ээб vv мэ д. Эдб vх ний гэ рг эцvvл э нб одожх у ул анби чс ээ рс уута лх эдий
шє нєду ндє н г єр сєнб а йл аа. То л г
о йд ээшт атанс аяныб од л ооса р а й
яд ана нги жи р та лх ама гб иез арс хий нх алу ур ч,т олго йл агша варши г
х vндэрч ээ. Тэ гэ эдг эрл ээу нт раа жх эвтэв. Гэв чно йрх vр д э гюмб иш.
З vvнч и хнэ э“ Чия агаадс они ныма тери а
лт ас ла в”гэ сэнэ р х лэг
чи йнд у у ,
б аруунч их нэ эє дє рvз с энза сва рынг азрынс у у рьма ши ныт ємєрз орох
ч ихарса нч и мэ эс онс до од,х а вх ар а нхуйа т
а лт а салгаа ныма аньх а на
ц астт алб о лжх уви рах адё с то йлэ л сца са арб иш, vймс энб одлоо р
д vvрсэнс этг э лий нши р vvншу ург ау хаанб од ол дма н а лза а д, толг о й
гэ дэ
гх а лчи х а адб у тvс рэ хг эжб а
йг аамя н ганл ааныч и йд э нши г...
Ар гат ас рах да аг эр лээа с аа
жнє гєєб аа зру угаао ч л
о о. Тvв дэ нгуа йа ль
х эдийньи р чих с энб айв . Тэ гэ эдна д аасшу у дл:
-З ах vv ми нь , мин ийх vс сэн ий гюубо лг
овг эл э э
- Нэгюмб ич и хн ьчби чсэнг э жх э л ээд
- Тас онс он оу у?г э эдх а лаа сн аасааг аргажир сэ нд
- Эндх эрэг гvй . Хо ёу ла ама на йдо ч ъёг эв.
- Нээ рээз євшvv. Гэ ро р онд о оя ма р шу уа мь др а лтайба йд г ий гньvз ь
е.
Тэ нд ээ
счми ни йна йр у улалэ х лэхюмби л vv, х энмэ д эхв э ?
- Тvв дэнг у ай.Та ндба я рынб и чиго лонб ийюу ?г эсэн д
- Байл гvйя ахв э,ч амдн эга мь дб и ч игvз vvл нэ . Тэрб о лн а с а
нт ур ши д
миньз эмл э жд о нго дсо нн эгё с ныши йт г
э лб ай г ааюмг эв .
Yнэхэ эрх а
ч инєв гєн
. Бина йр уулалб ич ихг эжс а
йша а лынvнэ млэх
сура
г л ажбайд а
г. Гэтэлз э мл э
лдо н годлогынб ичигvз vvлнэг эжб айх .
Бидх о ёрявсаарє ндєрє н дє рб арил габvх ийши нэхэнх оро ол олдир л э э
.
Тэгэ
э дца хилгаанша таарє г сєже сєнда вхар тгарааднэ гха ал ганых о н х
дара
в . Урдаасми ньс айх а нз а
нта йт арг
а нша равгайу гтав. Тэ рбол
Тvвдэ нг уа
йнх єгши на жэ э. Цаадє р єє
ндньд єчэргэмн асн ых єдєєни й
байр
ынх vнсу у
жб айл аа. Тэ рх vни йгма найх удгэжт анил ц уул л
аа. Би д
Тvвдэ нг уа
йнс айша алынvн эмл эхvvдий гvз эхгэжс этгэля а ранб айт а л
ах
-З vv мин ь,нєгєєюма ао дооу нши на. Яма рб олсныгэ нэх vнх элээд
єг
нєг э жх удрууг аазаала а. Био нцг айхса нчvг vй,ур ьдшє нє жин
нойргvйс у
ужб и чсэнз vйл э эуншижг а
р лаа. Тэгэ
эду нши жд уусмагц
-Заяма рболжв э?г эжТvв дэнг уайга с
у уха д
- Яг гvйб и ч с энба йнаг э жнє гєєхvнх эл э в. Тvв д э
нг у айн а др уух ар с на а
Чи ни йна а джо лоочэ нэх vншvv д ээг эв . Бит э рх vн ий гс айт ара жиг л а н
х арталх о ёрс угат ая гтайа жэ э. Дот орп а л х и йг э эдя в ч иха в. Гэ тэлт э р ээ р
яр иан до р о лц о н
- Яглє є ри йнч иньб ичс эншигэ згvйх э э рт а лд ,є в ли йнжи нх vйт эн д
ма шинма аньэ вдэр чб их о ёрх єлєєх єл д єє сє нюм. Тэ гээдши нэх эн,
за свар а а сг а р сант эр эгнийюун ьэ вд эр сн ийгша лг анvз эх эдз а с
в ар
х айнг ах ий с нэ эсб о лжэ эг эсэнд vг нэл тг а рса нг эхэ дн ьТvв дэнг у ай
єл гєна в ч:
- Тий мэ э,т э рма ши ныгньб из асса нх vнг эв . Биб vvрг айх ажо рх ив .
Тэ гээд :
-Тана рч и ньу рагт є рлий нх олбоо тойу л сб а йж... г эх эдми нь
Yvн ду р агт єр єля ма рх ама аб айхв э. Уу лньи ймя вд алб о лсо нюм.
Ча мдбиз а л у ун асн ых аат ух айя рьжб айс анб а йх а а
. Нэ гє гл єєма с те р
ма ан ьмин ийз аса жб а
йс анмо т орыгх ой шт а виу ла ад“ Yvни йгма рг а а ш
єг лєєг э хэ дб э лэнб о лго. Хє дєєя вахма шин ыд от о р”г эжvvр эгє глє є .
Тэ гэх эдмин ийд а галда нгаа рДа шг эдэ гх vна жи лл ажб айс анюм. Да ш
гэ жо до ома на йдб о лов сонх vчинхи йжб айг аах vнб ий. Бидх оё р
єд єржинн о цо лдо ода ра йч vv д уусажб ил ээ. Тэ гэх э
дДа шша тах ууны
га йхн ынэ гд є рд уту ухи йс ний гбиз а са хг эжб айс на ама ртаа дмо то р оо
б ооч их с онба й х
г vйюу . Тэг эхэдна а да хч ин ьг эжс уг ат а ягтх vн ий г
за агаад :
- Ёс тойма шинб а рьжд авх ихх о рхойн єх цс є нн аса нд ээр ээя всанб а й х.
Мє нгєши гца га
а нмо тор ыгма ши нд а ат а в ьжу гсар чд уу с аадг ар ахда а
“Од оо чё с т ойжи йгvvл э эдб айд агхэ р эгэ э ”г эжхэ л
э хэ дньлнє г єєюмыг
за саагvйма р т са
на аг энэ тс ана ад“ Од о оя а на а”г эжб ачимд а нДа шид
х элэх эд ”“ Яа хв э ,хэ мхэ рдэ гюмб олх эмх э р н элби з . Хэ р эвvн э
нэ э
х элбэ лч иб идх оё рд ахи нз асахадх vр нэ . Ба сх а ри уцл ага гvйхи йс энг эж
д онгоа в на . Тэ гээдч инийнє гєєбу сд ыгма нл айл да гно рмт є лєвл єгє є
ч иньхо цр о хо дх vр н эшvv д ээ”г эхэдньбин эрс vр э эб одо одд увду у г
vй
єн гєрчб ил э э. Тэгсэ нх ир нэ эсэтгэлз о во о дз vvнч и хх анг ин а ад
б олд ог г vй. Ерн ьх vндс овинг эжб ай да гньvнэ нд эгшvv. Єв л ийн
х vйтэ ндмо то рн ьх эмх рээдх ээрс уу чихв и йг э жбо д о хо осх эдэ ншє нє
н ойр гvйх о но ж, с э
т гэлийнт амэ дэлжби л ээ .
Ха р инДа ш ма а
н ьюуб од ожба йсн ыгб vv мэ д , нэгмэ дэх нэ э
vй лд вэ р чн ийх ороо нд ар габ ол оодля ва а дє г сє нюмд а
г . Ээд ээс эт г э л
сэ втэйюмх ий жбу с дыгх уурн аг эдэ гvv г э х э дн ь:
- Тэ рvе дт ана рч иньб и еб ие нээт ань д аг гvйб а йса нх эрэ гvv?г эсэн д :
Яа л ааг э жт а ни хв э. Ха ринс аяханмин ийа чх vv э дни йо хин то йни йл ж
гэ рб vлбо л сн о осх о йш лб идч иньэ нэб vх нэ эмэ дэ лцс эну л сб айх г vй
юу . Тэгэ
х э
э рб айн ашvv, ч ими ни йтухайбич ихдэ этэнгэрттултал
б ит гийма гт а а
ра й. Магт
а а лчиньд о т
орсагу ула
х аасб иш, юм
б од у у
лдагг vйюмби лээ
. Ха рину ншс анхvн дюмб о д
у улаха
ар
...Ух аанньс аяныя вд
лыгб и
чижб олношvv д ээ. Энэч иньхэрэгт
эйюм.
Од о очг эс
э нт оон ыхойн о осхэтх єєцєлдєє
дч ана ргvйюмх ийхявд а
л
з єнд єєлб айн агэ жб илэ
э . Тэгэ
э дб идээрхя вд
ла арна йруулалбичэ э
д
о чс онч иньс онин дг ологд сонюмд аагэжб одоо дТvв д э
нє в
гєний
vл д ээсэнзу р васыгБа дра хд ахинг vйлгэжу нших даа“Яр г
айтына мны
б vvрэ хэ
нд ... За
мынба р
у у нталд ”гэжд а
в т
а нхэ лээдга д
агшг ар
ав.
YНЭГЭН ДЭЭЛ
Гов ий ннэ гэна ймг и йнт є в ийнд ун дс ур гуу льдт о офи зик и йнб агш
Дар а м, х э л
би ч игу тгаз ох и олынб а гшДэ р эмх оёрг эг чх оё улє нгєрсєн
жилх ото осир жэ э . Тэ дни йа лхааг и шг ээ,я риахє є рєє , би еб я лда рцє м
єєр...З vйр лэв эл ,х ич ээлно мыгт эрд о рн ьо йлг о дог гvйа вчнэ гух аарч
авба ле рма р т да ггvйл агсу х а
а нта йх vvх эдх аа яаб айд агда а. Да рамб о л
ягт ий мт єрх и йнх vн . Гэт элюмыгт эрд о рньг ял сх ий т элт о г т оогоо д
авчих дагмє р тє єма рг аашн ьб оло х одма р т чих да гн энс эрг эл эна тлаа
овил г огvйу х аа н та йх vvхэ дб а сб а йд аг. Дэ р эмб оля глт иймт є р
х ийн
хvн . Биеб ял д арн ьх vр тэлу х
а анб о дол тойг о оз о хи цс о нмэ т . Дэ рэ мбо л
ясх єн гє нтэй , ма хмя рааму утайб айх адДа рамб о лб о р ги лз у заан,х vд э
р
чийр э га жэ э. Тэ дх оо р ондо оий мэ р сє єрба й хчба ся а хв э. Ха ринз аадаг
хич э э лн ьт эрх о ёр ыгду у ри аса нмэ тб асє є рий гя ана . Ду ндс ур г
у ульд
хамг ий нх эцvv х ич ээлбо лт о
о ,х эл бич и гб айда г. То о ных ич э элдо воо
хvvх э дх э л
б ич иг тт аар уу. Хэ лб ич и гтс vр х ийх vvх эдт о ому уб айхн ь
элбэ г . Yvн ээ сб о ло одэ хн ийжилу л ир лынд vнг ар ахб vрДа р а
м, Дэ рэм
хоёр ынх оор о ндма рг ах,з vт г
э лцэ х ,т эрчб айт уга йх э р элд эхя в д
а лчvе
vег а р да гб айв . Од ооб олт эгжэ гма гх ий л цэ хи йно ро н дт о о ,
хэлб и чги йнх и чэ э л дх vvх д ий гя ажа дил ха нс а йнб о лг о хв эг э жу йг аг
vй
мах р а нз vт гэцг ээ хб ол жээ . Дэр эмб олб vт с энб vтэ эгvйх ама а г
vйа ль
дайр а лд сана мь т ан дт усб о л охыгх ич ээнэ . Да р амб олт иймх єнгєн
хєдл є хньvг vй.
Хэ р эвн э гзааг э вэ лё стойё ог
vйх vн. Гэ тэ лт эрх о ёр тб аст є с є єтэйюм
бий. Тэ рн ьюуг эв элх оёу лг эрб vл гvйз ал уу с. Тий мчу чра а сє є
д
єєдє є с єєха рс анг анцг анцє рєєнда мь др анс уу на. Ши нэжилб о лох
дєхє жа ймг ий нх н ых єлх є д єлгєєнхэ дийньих эссэ ни йх а жу у гаар
хоёр д уга ару л ир лындvнг а рахг э жб а г
шс ур аг чидб vрх єл тэ йба йл аа
.
Гэтэ лс vvл ий нх э дх оно гтДа р амя ма рнэ г энз vйл дс э т гэлз о в сонньил т,
толг о йг удайнг vнб од олдд ара гда н, vеvеу р та аршvvр са лд а нсэт гэл
б одо лньvе р л эсэнг о лыну сл уг ааа д илу ла а
нх о ор мо г оо рэ р гэлд эж
б айхыгДэ р э ма льх эдийн ьа жи глас анб о лов чс этг элс ана агньюу г
ур вуу л жх є рв vvл сни йгн а
да да я нд аах э
л нэб и зг эжє єрши гэ эбо дн о.
Нэ э рэ эє єр єєб о лс эт гэл дэ эюу гчх а дгалжч ад да г
г vй, х э н дчх ама агvй
х элээдт а вь ч и хда гх vн . Гэ тэ лДа рамт иймб ишэ эрб а р ах г vй , мин ий
б одо лс ан аагх энчмэ д ээ гvйг эжб а т тажит г
э жя вжэ э.
Нэ гэнє дє рДэ рэ мт э дни йдз о ри удо ржша л га лт ынд vн гий нт уха й
яр илца н, б асма рг ааша асэ хл эна рв анх эдх он огя в жа мр а хв эгэх ч лэн
яр иан ыс эжvvрг арг ажб айг а ад,с эт гэл э
эрнэ глд у н д у уря ва хб ол с ныг
н ьа су у жо рх ив. Да р амэ хл э эд“Яа г аачvг vй ,з vг ээ рб айд га араал
б айна ”г эжб у лза ару ул ах ыго ро лдс о нбо ловчДэ рэ ми йнх эла мны
х эцvvда в таву у,а льэ с в элт э рт эйт э ргvйму х а рд са нх э рэ гбо лохоо р
vн энэ эх эл ье . Ба счт усб олжюу ныма г
адг э
жг ор ь д ову у ? Яма рб ол овч
х эльег эжший дэ эд:
- Дэ рэ мминь ,ч ама асб июу гаану у хв э? Оюу та нб ай хvе дээн эгб vсг vйд
сэ тгэл тэ йб ол жх э дэнжи лх єєц єл дс єна вч“ Зачг эд эгг vй , vг vйч
гэд эгг vй.Ха й рс этгэ лг э дэгчи ньс ан ааныз ор г
о орши йд ч их дэгюм
б иш”г э чи х ээ дя всаа рб айг а адє дийх vр чих сэ нюм. Биэ нэз у на рг а
та сраа д“ Чимг ээми ньб о лжб vт эхгvйг эжб од ожба й г ааб олт vvн ий г ээ
зvг ээрх э л,х э нх энма а н ьз а ма аб од ъё”г эжх vр т элvз л э
э . Гэ тэлу рд аас
“Чит э гжб айг аабо ля а хв э. Ха р инб иэхэ лжи ймvгхэ лэ э гvйшvv”
гэх ээрн ьб асг орь дл огот ас р алг vйб ай с
аа рна аша аи р э эдх ич н э
э нч
зах иая в уул а вд аа. Тэ гс энч ин ьх эдх оног ийнє мн єн э гз а хиаир жэ э ”
гээ ди нэ эмэ э рб ол сн оох ийд эмийму р ч
ил зав .
-З ат э гээ дюуг э жб ич и жв эдэ эг э
жДэ рэмий га су у х адДа р ам:
Ха й рс э тг эли йнт ала арб олчя а хвэ . Нєгєєх э л дг ээб ар агх эл сэнб а йн а
б илээ . Ха р иннэ гя ггvйюмна да асх vс с
энб айхюм. Тэ рн ьт ий м
ама р х а нб ие л эхз vйлб ишэ э. Бих эдх оно гбо до одб од оо дб о дынший р
д єрєвг эг чий нvл г эрэ э
ро ро о дб айна аг эжцє х єр сєнньи л ту ртаарс ана а
ал дав .
- Yг vйэ э ,т эг ээдч ама а сюух vс ээв э? Чих эллд ээ . Дє нг єхюмб а йв ал
єв гєнч и ньб а ст у сла хыгб о дъё .
- Дэ рэ мминь ,тэ гвэлс а йнлб ай на. Ар в
анд єр вєнх о но г
и йнд ото рг у чин
шир хэ гvнэ гни йа рь со л жя ара л тайя вуул аачг эс энб а йхюм. Гэ т элт э р
х угаца а на асньг анц х анд о ло ох оно го д
о оvл д ээдба йна .
- Тэ ро л о нvн эгни йа рь с аарюух ийд эгхvvх энб айхньв э .т эгээдvл гэрт
га рдагши гх о но гх уг аца аз а а да гньчюуб ил э эдэ э . Од о од о л оо
х оно ги йнд от о рг уч инvн эга л аххэ рэ гбол жб айн ау у ?г э эдт олго й
сэ гсрэ нДэ рэ мий гин ээ хэ дньДа рамынз эвvv х vрс э нб ол овчб аси нэ эх
д урvз vvл эн:
- Тэ гэ хлб ол жб ай на . Уу лньvн энд э эчи хлх э р эгтэйюмб а йн алд а а.
Чи мг э эуд а л гvйг а д аад адя в ахб ол со нюмб айх . Тэ гээдvс и йгн ьг а да гш
х ару у л са
нvнэ г
э ндэ э лх ий л гэ жє мс єхг эжя а р чс анд арчба й га а
б ол ол т ойг э э дДа р а мт ол гойбє хий нс уув.
- Тэ гв э ло до оя ана ан ай заа ? Яд а хда ажил и йнх у гац аатайюмб олчб ас
уч ирб айхс а н. Инг э хэдч иа нг єрє єх ийд эгб ил vv? г эжДа рама аса су у в .
- Єв гє нч ин ьа нг є р єє ни йх у вь дё с той“ А”чvг vйа мьт анд аа . Уу лнь
х угаца ау р тс а нб о лvнэх айр л ахгvйх у дал д ажа в аа длє г
ч их мє єрб а й на .
Тэ гэ х ээрий мюмыге ря ав алдэ эрв э ?г эжДэ р эмэ эса суув
- Ёс то йб vv мэ дэ э . Yн э нд ээу ха анс ана андба гт а мгvйюмб а й на . Ерн ь
ав ааг vйб а йх да аа в гайс а йх ан, ал а агvйб ай ха дvн эгс айх анг эдг ий н
vл гэр ээрло ро хб о лол то йд оог эжх эл эхэднь :
- Уу лн ьа нх нын ьх vс эл тий гя ажий жб а й г аадб ие лvvл чихюмс ан . Гэ т э л
са на аба йв чс а чийх vр эх гvйг эдэглб оло о дб а йнад ааг э
жцє х єрс єннь
и лтх э лэв. Дэ р эмнє хр и йн хє єс этг э лээ ру на сныгх ар аадє рєв д є ж:
- На йзмин ь ,а р гыгньо ло хыгб од ъ ёлд о о . Эрх vн ийд ото рэ мэ э лт эй
мо рьб а г
тда гг эжэ ртни йvгба йда гб ол охо ора р гау хаанс vв эг чил ь е.
Хvч э эз ар ах а ару х а ана аз арг э же рн ьvнэ нvгшvv. Би да ргыгньо лж
ч ада х гvйб а йг аа гаа сб иш, а рг ан ьо л до хгvйюма мь дра лде рб айд а гг vй
гэ дэг . Тэгэ хэ эру р д аа рб од ъё . Ма рга ашб о лто лс а йнб одъёг эж
н єхр ий нхє єс этг эл ий гт vрб ол овчт ай тгар у у ла а дДэ рэ мт эдни йх ээ сг а р ч
гэ ртэ эо ров .
Єв л ий нє дє ря а хий хий нз у ур гvйду ус ажо ро йб ол сонба йла а . Дэ р эм
н єхє р тєєя а жт усбо лъёдо ог э жэ л дв и йгэ р эгц vvл энб о дов. Гэ тэлт эр
Чи мг э эгэ дэ гя ма р шу уя нз ынх vvх энб о
л ? Бо д в о лца вц а г
а а нц ар а йт а й ,
єн дє рт ура нх айх vvх энб а йг ааб а й х. Ая гvйб олvнэ гшигз ал ь т айа мь т а н
чб айжмэ днэ . Яма рчг э сэна а шил жчч а д д аг,а рг адажчч ад да га мь т а н
б айхг эжб о д соно ог анц а арт vс хи йт элин э э да лд аа д“ Зат эрх vvх э ня ма р
б айхньна да дюу ных ама аб а йн а. Га гцх vv нє х є р тєєт усб ол оха р га
ч арг аюуб айд агб и л ээ?”г ээ да н ч инг є р
є єч идт э йу улзану чир чэ нэт э р
эл дв ий гяр иу л анб а йс анб vх нэ ээ р гэ цvvл э нб о д ов ч,а нчд ына д ил
яв дл а аса в ах а арюме рб одо г
дс он гvй . Гэт э ля а г аа дчюмб э,є нг єр с єн
зу нТэ рэлжий на мр алт ан да ма рса нн ьг эн э тс а н а гдав. Бо дво лт энднэ г
сvр х и йз аг ас чз алу уб а йс ныгс ана нг у утчт эрб vх э нс этгэлдньу рг ан
и рсэ нб ай жмэ днэ . Энэб vх ни йгл ав шр уул анб о д ох одТу улыну ст уу з
мэ тцэ нхэ рт э ну р са ад, vvн ийх євє є гєєрн ар ланх эв тэжба йга а
х vvх н vvд ий нб у лб а ра йц ага анб и ецо гцо сх а р аг да хшигб ол ж, з у ны
х урцн арз у л а йдэ э рээ сэ эхши гбо лохн ьб vрчс э тгэлдт аал амжт ай
аг аадц аашг vнз гий рvvл энб о дохх vс л ийгу ла мо рги луул ав.
Амра лтандо ч со нэ рэ гтэ йх vнб vх ни йг анцд у р т айа жилг эв э лз ага с
жара аха йє дє р жи нэ р гvvл нэ . Хэ дэ нє в гє д єє сб усадньє глє єнє єсо р о й
болто лг о лынх єв є єє гс єжу ру у дажт э нэ н э.З аримє в гє чvvлх ий х
ажил гvйу йд а адэ х л эх э эрэ эє є р сдєєб а р ь жч ад ахгvйчг эсэ нб у сдын
бариха рг ыгс о нир х о ня в ахньб ий. Амра гчдынд у ндз а гасб ари хд а а
гоцнэ г энз ал у уб а йв . Го л ынх о ёрз ах аа рэ г нэнз ог сч их оо дз эр эглд э
г ээ,
гувчуу р аач ул у уд а жэ х лэх эдб усдын х а дньг анцчт э эглэ эгvйб а й х а д
нєгєєз ал у уги йн ха дз аа вало р с онб а й на . Тэ р б
э эру с на асд эгээ гээх о ос о н
гарганаг э жз ая ан ьvг vй . Єдє рта р а вх о рьх vргэнэ . Ат аархс анз ар и мнь
тvvний гз ага с ныэ р л эгг эн э. Ба хад са ннэ гньт vvн ий гз аг асныб ур х а н,
эвсэлз а гас ныт энг эр т эйх vнг энэ. Го л ынх євєєнийх а йр гаэ лс эндэ э р
хаягдса нз ага сх у р цн а рн аа сз айл жб у р г а сн ыс vvд э рто ро хыгх vс э хмэ т
холб иро нх єл б єр ч , но йтонс vvл ээр ээг а з арцо хил он, а нг ал занэ рг э ж
хєрвєс єєрт энх э эньа л да рчх у рцца г а анє е хийгээд э эшх аруу л ан
хєдєлг єєн гvйх эвт э хя гт э рvе дньу с а н дэ ргvvл жх и йнэ . Ха ри нб а р ь са н
загасааа лн аг эже рvг vй. Тэ гэ эдя а хг э жб ар ь
да гюмб э?г эх эд“ Яа хв э ,
сонинб а йд агюм. Эн эч и ньн эгё с ныб ие ий нт амиршvv д ээ ”г энэ .
Цаана або ля а жз а г асба рь дг ааб усд а дг айх у улахг э жт эг жх эл дэгб и зэ э.
Тэрчб а йт уг а й“ Энэз ага сыгб иє г лє є хє нб ариа дт ав ьч ихс анюм. Да хи а д
орчи хож”г эжба р д амн а хд ур та йб и л ээ . Єг лєєо рсо нз ага сыгя лга ж
танихг эд эгт и ймча ма ргvйб а йма ар ... г эт элт эрз ал у уа нд а
х гvйт а нь д аг
ньб асс о ни н“ Ойрх э в ий нз аг асжа ра ах айгх ашр аа жо рхи одбvvр
баригд аха або л ил о о ”г эжа нг ий нх о р х о й т ойх vмvvсил тд ур гvйц нэ .
Нэр ээлт э дг ээ рх vмvvс ээ сз у гт дага т л а анє гє
єз ал у удб а ригд аа д
байдгий нну у цыго ло хс а на ат айх э дэ нє д єрб из ор иу дд а гаж, г ол ын
хєвєєни йб ит vv бу рг а санд о то рс у уг а адс эма жиг л ад агб оло в. Усшил
тольшигт у нг а ла г ха нб о ло х оо рг vндньи йшт ийшх ошу ура нх єв є х
загасжа р аах а йи вил хэ н. Тэ рз алу уг и йнб ус д
а асо нц ло гньг э вэл
шид сэнд э гээ г ээт а та жа в ахн ьнэ ну р а н . Ха лб агат є мє рньэ рчл эн
мушг и рэ ргэ нх є вр є хн ьз аг асныб ай т л а ах vни йбо лов чс о ниу чз а нг
хєдєлг ємє є р... ха ра адб айх а дз а гасжа р а а хайн уудд э гэ энийа р аасє р сє н
дайрна . Нэ э рэ элс ая х анб а ри гд аадх а ан эгг азр аас э тт ат уул са нз а г а сч
хvртэлэ д ни йду ндя в жб айг а аб ол о ву у ?г э жб одо г дмо ор .За гасг э д эг
vнэхээ рс он иу ча мь т а н. Ха лб аг ат ємр и йнє н г
и йгс о л ио дшид э хэдб vvр
улайр анхє єцє л дє х ий гнья а на . Тэрз а л у у гийнц амцє мд є ндньг я л а л за ж
гялтган ас анч имэ гз vvл тд vvр энб о ло хо о рт эрна р н ыг эр элдт уяа р а н
усныvе л зэ ху р сга л дт у са адз аг асных о р хо йх єдєл гє дє го нц ло гто йч
байсанюмб и лvv, х э нмэ дэ хб и лээ. Яма рчг эсэнт vvнши гмэ ргэ жс эн
хvнх о во рб изэ э. Хэ рэ вvн э ги йгт э гжа ма рхана гн а да гх vнб а йва лч
гучина рь сг э д эгюу х анб а йхв эгэ жша лд эми йюмб од ожх эв тэв .
Тэгээду х аанс ана а нднэ гэ нтюмо ро х гvйб оло хооро д ооя а
яг эхв э ,
эртх эну нтажа мр аадє гл єєс э р гэ л энт ол го й го о рб о дв олэ ва рг ан ь
олд ожюу ныма гадг э жб о доо дг эр лээу нт р аажо р о нд ооо р ов.
Тий ,т ийя асанх vй тэ нюмб э... Та таадб ай . Ус ныг vе хн ий гд а гу ул а
ад
тат. Сє р гєєжт а тва лд э гэ энийу т аст аса р ч и хн ьшvv... З vйт эйг арга ад
голынэ рэгд ээрх аяч их . На ада хч ин ья а са нг о ёvс т эйvнэ гв э?г овийн
хал тарvн эггэд эгё ст о ймє нд є є . Ал ьв э , Да ра ма а , дэ эшэ эя в а адт эр
цvнх э э лр vv дэ гээгээн э гший д э э до рх и.Ая ар х ан .. нэ гт омvн э гчна а д
цvнх э э лдч иньб айн ад а а. Да а н чх аши рюм. Дэ гээ нд э эз аг асныс vvл
хийг ээ дх аяадо рхи. З єв ,з єв. Ур сгал ыгньд аг у ул а адт ат. Yс н ийс орч
гэжё с то йалта аа лт. Чиб идх оё рс ан ас ныгб о д в
оло в оошvv. Yд э э
с
ємнєэ нэг оло ост аванvнэ гб а р ь чи хлаа . Од ооу сн ьб улин г арт аадюуч
хар агд а хааб ол ил оо. Yд ээ сх о й шца адн уу р на а сч ин ьб ар ин ааг э
ж
хашг ир а нх э
л тэ лд уу н аа сньц о ч с онюмшигн єгє єх э дэнvн э гт алт ал
тийшэ эг одvс р энц асма на ру у л а нх ара йл г ажо до х о д“ Хvvея а даг
бил ээ”г эжму у ха йх а шг ир аадз vvдно й р но осДэ р э ма рай хий нс эр эв
.
Тэг ээдс аяныз vvд эээ р гэц vvл энх эсэгх эвт эв. Гэ т элн эг энс о ни нб одол
сэтг эл дньз урс хий но р жи р эхн ьт эр.“ Нэ э рээб ол охюмби шvv?
Зага сн ых арааньс айнб айд а гб о лvн эгн ийх ама рн ьс ай н...Ернь
дэгэ энд ээма хх єлдєє гє єдо ос р ыгн ьб єх єє х єнт ємє ру тс аарх и йгээ д
мэдэ гдэ лгvйгэ эрц аса ндб у лжо р хив оллбо ло хюмб ишvv. Yнэ гша рх
даах да аму уг эд эг.З ат эгэ эдvнэ гэндб о лх ичн ээнчд эгээх эрэ глэж
бол но . Yнэ гэ лб эгтэйг аза рб о лг учи нvнэ г ий гб ар ьжя д ахюу х анба й х
вэг эжб од оодг анца арин ээмс э г лэв.З vvдн ой рн о о со оу ргу ула ни йм
сон ина ргаух аа но лс о нд о об а я р лажг эр лэ эа с а ав. Тэ гээд“ Ерньэ нэ
арга ао до охонДа р амдх эл ье ”г э жб о до о дя ара нб о с ожх у вца с лав.
Ма р га ашє глєєн ьДа р ам, Дэ р эмх оёрє в л ий нх єєа рва нх э дх о н огий н
амр ал т ыга нг є рєєх ий жх є дєєє н гєрєєх єє рт ох и ро лцо оддэ лгvvр э эст ом
жижигя нзбvр ий нз у у ншир хэ гд эгэ эх у да лда на в ав.
Энэд э г ээньс а йн ,тэ рн ьму уг э жг о лжшил жма р гал дах ыгн ьх ар са
н
танилх у далда гчх vvх эн“ З ага сба рьд агу л с ыгх а
р а ха дд э гээгх алб аг
а
тємє р тэ йн ьлха мта в д агюмба й сан. Тах оё рч ин ьх є хєєє влий н
хvй тэндх алба гат ємє р гvйд эг ээ г ээр,т э гээ дб а сг о вьну тг аася марг эгч
загасб а рихньв эд ээ ”г э жт ог л оо мт ох у ух ий нт а ст а сх є хрєх ийгчт эр
хоё рюма нчи нэ эс ан ал гvйя а р анг эр тээха рив .
Тэг ээдДа рамд ул аанх у вц асху на р,х оо лх vнсб эл дэх ээрб ол ж, Дэ рэм
сур гуу л ийнма н аачє вг єни йх є є сх оёрно мх о нмо р ьг у йжи рэхб а
с
кал иб рб уус умо л охо о ря ара ня вав. Yдє н г єр чб а й ха дт эрх оё ра н д
явах адх эрэглэг дэхюмс аажи нт анб ол г оо дх а мгий но йр ынс у мнэ гд э
л
рvv ма р гаашє глєєэ р тхє дл є хє є рт о хир о лц ов . Тэг э эдма р гаашньс умын
тєвчо р сонгvй , шу удлс уу рьб р иг адына й луу д аа рб у уж, vн эх ярс
элбэг т эйн утги йгх єгшч vvл э эрз аа лга нг у ужа лга,у улх ад нынє мєр
нєєлє г ,х а ва ржа ана ма ржа а ныо й рх ав иа р ,х аа наг vй дэлмє рэ л бэгтэ й
газра арма хх єл д єє сєнд эгээ н vvд ий гн уу цл ант ави адєд єр жи ня в ж
тvvн ий гэ ээ ргэха жи лт айб о л о в. Эх н ийє д єрд єрв єнvн эг ,н эгх ярсб ар ив .
Загас н ыдэ г э
э гээ ри нг эжа ма р х анб ар иха рг ао лсно оДэ р эмб у сда д
сайрх аня р их ыгх vс сэна вчДа р амт vvн ий гэ рсх о ригло ж, ц ємий г
буу да жа л с анюмг эжх у далх э лэ в. Тэ гээ дє д єр тг уравд є рв єєсд оошг vй
антайи р д эгбо лс о нт у лну тг ийнх vмvvс“ Тє в єєсир сэнх о ёрб а гшє д єрт
арваа сд о о шг vйvнэа ла хюм. Тэ д ни йб уу д ахынц эцний гя ана . Yнэ г,
хярсн vд э ндньє р т вєла мь дг ар ахн омг vй ”г э сэнцу уvгд эг дэ ж, тэр
хоёр ыгба р агх ор в оо дхо во рх о на нч идг э жя рил ц ахбо ло в. Тэ гэ эдд о ло о
хон от о лн ээ рээчvнэ гх ярсу р ьдынхши гvз эгд эхньх ово р дс онт ул
зэрэг ц ээо р ши хє є рнэ гс умнэ г дл ийнн у т а г
то чинда хи нд ол оох он о г
гєрєє л єв . Тэ гтэлє в лий на мра л тду ус аж, ма н ьх оё рчг у чинvн э г,ар в а
н
нэгэнх яр с тайа ймг ий нт євдбу ца жир э в.
Нэ гє д єрДа рамыгд ол ду гаара нг идх ич э э лз а ажб айха дньх vни рэ
э д
уулзъ яг э жб айнаг эв. Тvvни йгя а ранг ар чо чих о днэ гэнз а лу ут осч
уулза нє є р ий гєєжо л оо чх vнг эжт анил цу ул аа дЧи мгээгий ннэ р ийг
дур да ж“ Та на асvн эгни йа рь са ва адир ээ р эй”г эсэнюм. Да р амт эр
жо ло о чз а л уута йх э дэнvгя а р анс ол ио д“ Тах и чээлз авса р ла талт vр
хvл ээ нэvv? Тэ гэ эдма на йдо ч ъё ,ц айх о о лх и йе”г э
с э
н дн єгє єжо ло о ч
“Бит у ня а рчя в на . Тат эрюма алє гєє до р хи”г эхэдн ья а га адчюмб э
Дар а мынс э т
г элд ор х но ох є рє єдя вч их ав . Тэ гээдхо ёршу у д айт эвхий т э л
чих сэ нvнэ гх ярс н ыа рь сыгт э ржо ло о чо о рє гvvл жнэ гёс н ыс эт гэл
амр ав . Тvvнэ эсх ойшх эд э
ну да аз а хи ая в уу лс анб о ловчх ар иуир сэ н г
vй.
Бод во лє д и йдг а да ад адя вчих с анб изг эжс ана адз ахиаб ич их э эб олив .
Єд єрх о но гэ э лжл э нє н гєрс єє рн эгмэ дэ х н ээх аварб ол ж, д ар ааньу дса н
чvг vйс у р г уул ийнз уныа мр ал тэ хлэ в. ЭнэжилДа рамх ото р ж
амр ах а аря в лаа. Тvvн ийя ар аня в д гийну чи рн ьн ий тэдт о до рх о йюм
чинь . Ха р инДэ рэмн у тгий нх аанэ гэнн эг дл ий на мр алт ада мра хб о
л ов .
Эн эз у ных увьдт э рбэ э рма шиха жил тайб айл аа. Су ргуул ьт ар сны
дараах аг а сс арша х уус ург уу л ийнб айши нб а рил гынз ас ва рта йб аа х а
н
ноцо лд о в . Да ра аньс у мд ынб а гас ур гу ул ийнх элб ичгий нб агшна рын
семи на ртх ичээ лз аажб vvрна ймду га арс арє нг єрс єнх ой ноа мр алта д
явав.
Бар аг ши нз ама асд ута хгvйт э гшх эн,г о вьну т гийнх айр гар ха гз амаа р
машинт о о ст ат уу л анда в хин а . Эн эб о л“ Ур агша а”нэ гдл ийна мр ал тад
амр ах а аря в аах vмvvсби лэ э. Тэ днэ гэнє в гєнє єсэ нэт эрий гша лгаан
асуун а. Амр алт адо ч ижб айг аах vмvvс та суу хюмюуэ сму нд а хв э
.
машин ык а бинн а л жс уу саннэ гэ р“ Таэ нэнэ гдэ лду да жб ай нау у?г э
ж
ас у усна ару уля ри аэ х элсэнб ил ээ. Тий мэ р х vv а лбаныма я
ги йня р иа
ма а нья в аня вс аар“ Та найа мра л т
ынх оо лу н дх ирв э?”,“Ойру улт о лгод
б ийюу ?” ,“ Гарб є мб єгт огл одо гу у ?”г эх чл энх vнбvхэ нє єрє є
р сд ий н
со н ир хожб айг ааз vй л ийга с уу жг а рав. Дэ р эмя ажд уу г
vйб а йгаадб айх
вэг эжб о до од:
- Єв гєнг у а
й. Та на йа мр а л
т ына йр а гх ирв эд ээ?г э
жа суужор хив.
Ня р авєв гєнє т гєнх архє мс г єєн эгэ нтэ эє р г єснє є:
- Ай рагз vг э эр. Гэ хдээе рн ьс а а льс vvн ийх у вьду рьджи лvvди йг
гvйц эхг vйб айг ааг эв.
- Яа гаадт эрб и л ээ? Энэжилх у рбо ро оэ л б э гтэй, с айханжилб ишvv?
гэцг ээхэ д
- Тий мн ьчт ийм. Гэ х дээбэ лч ээ рт аару у.. Yл и йнца га а
но гто н
о
эл бэ гшэ э дб элч ээрн у та
гс vй тг э эдх аяч их с ан
- Яа хлаа раат эгжо г
о т ногэнэ тэ лбэ гшэ э дб а йн аа?г э жх vмvvсд ахин
шу у гилда в.
- Яа хюуб а йхв э. Yн э гхярс ыгх яд а адд у ус ч их аара ргагvйшvv д ээ .
Єн гєр сєнє в єла й мги йнт є
вє єса йх тарх оёра н чинб агши рээдє дєр тл
ар а вх ор иорньа л аадб а
йн аг эжд уу лдс ан. Тэ рни йлг айг а
р чба йх г vй
юу . Энэє вє лчма найн эгдл ий нх энє є
рт ий шот орнvvд элх ий хгvйб ол
б ар ахгvйб а йх а аг эжх элээдд у у гvйб ол ов .
Го в ьну тгий нх а лу унс а
л х
иє мнє єсс э
в эл зэ нvл э энэ. Ма шину лам
х урд л ану ра гшл анд ав хина . Амр агч дынх э ннэ гньд ууэ хэлмэг цб у с
ад
н ьц ємх єгжил т эй гєєрт vрэна в чд у улцг а ав . Га гцх vv Дэ рэмлма ши ны
х ашл агана л анс ууга а дєнгє рс єнє в єлvvг ээ рvнэ гх яр схєєжя в
с на а,б ас
н єг єєДа рамыг... д ара аньЧи мг ээгэ ргэц vvл энб о дож, алсадмя ра л зах
зэр э глээгг є лр єнши рт эжя в ла а.
СУЛТАНЫ МАГАУЯА
ЗохиолчС.Ма гауя
а1925 он
ыБа ян-Єлг
и йаймг ийннут
агтмалч
н ыг э
р
бvлдтєржээ.
Улаанбаат
ар тнамынд ээ
дсургуу
льт єг
с жэ
э. 1955 оноо
су р
анзохи ол
сон
ир хонор олцо
ж“ Мамык”тууж, “Намынб а т
лах”
,“Чононбор”,
“Бє
є нбаяр”з э
рэгєгvvл
лэгнай
руул албичжээ .
Таргал
ахыгхониноо
сбусадн ьда
а даг
гvйгэдгийнvлг
эрэ
эрСалСе р
ик
энэхайрхишгийгда
аса
нгvй. Эрхvнбо л
ж, ух
аа нс
уухту
самхэдэн
за
л у
уд аг
уулжх о
лойрл
уут энэжод до
гб олжээ
. Эн
эхорв
ооєє
р єє
сн ь
х vч тэй ,єє рє єсньу ран ,є єрє єсн ьд у учх vн гvйюмши гбо до ж, єд є р
шє нє г vйх ээ нцэ ра мь д р алх єє с єєря в лаа. Тvvни йг оол игс а йх анб и е
ул аму л амх энх ий нх а нх айж, на рийх анг эд эсн ьб vд vvр чмє н гєнх онх
мэ тб айд а гна р ий ха нх о оло йньс єєн гєтє жэ рvvни йа рь су нжижэ х лэв .
Ца га гаа ро йр до оэ вдэ рчт энг э рийнє н гєбу л инг ар тай. Са лСе р ик
то лг ойл со нх ээнц э рг ан ганз ал у учуу днэ гу да аб а слн у тагх эсэня вах .
Тэ д ни йо ч сона йлб ол гон дя ма гтна йрна ада м, а йт ысб ол жз аримд ааэ нэ
н ьх эд энх о но гvр гэлжил д эг. Тэ рб а йт уга йу рь д аасньа йр агу нд а а
тэ гнэ нма ла лжє д рийнг азра асу гтда гя в да лчжир ийнх эрэ гб айв .
Тэ р хvv “ с алу уди ржя в на”г эд э гмэ д ээс о нс во лма лтайб ая на йл у у д
та вь санг vvг ээа хину яж, з ар имн эгэна л д арх є єцє лд єгч иду ла мих ээх э н
гvv у я ж“ Са лСе рикна рх эд ий дир э хв э?”г э жс у раг ланс уу дагб а й ла а .
З ари мн ь :
- Нэ гнэ гэ нд ээхэ лч имэ эє гье
- Ур ьда асньу гт ажа ва хгvйб о лэв гvйюмбо лов
- Хи чнэ энх vнюмб э?
- Са лс ерvvди р эхг vйя вба лши в ши гтэ йх эр эгб ол ног э жх ийд эми й
д алб ага на нд авх ицг аана .З ар и мх ара мчб аяч уу дс алу уд аддэ всэхз уза а н
х ив с,х оо лх ийхт о мт vмпэ на я гат ав агэ р жбу жиг на на .
З ари мб ая рху ух vмvvсс ал уу д адя ма рма лг ар гах ,я ма рбэ лэгс эл тє гч
б аяр лу ул а ха амэ дэ хгvйз ов но .
Ав г айх vvх д vvд“ с алу удыг ”vз нэг э жшу у гил д ан, я дууз vдvvх энн эгнь
“н эгу д а аца дахб айх ”б ушу ух а нс ал ууди р ээ сэйг эжби тvvх эн
х vл ээц гээ нэ.
“Бэ лб у ул ганаг эдэ гб у улга ха а саас о нин ”г эжя рь даг чл анс ар ынт у р
ш
мє р єєдс єнс а луу дт эгжт э гжн э ги рд эгба й гаа . Тэ дх амг ий нт vр vvн д
б уу сныгб эл эгшэ эжКо не кб айнх ота йлг а йг vйс ай нн а йрх ий лэ э.
Ай тас тя л санд у учин ,т vрvvл с энмо рь,б єх єдб у сдыгг а йху ул ма арша н
єг єхєє рб о л л о
о . Айт ыс тСа лСе рикя лав . Тvvни йс ан аас этг элээ су рса н
га рс ану р а ншvл эг,с айх ана я л гуух vмvvс и йгvнэ хэ эрб аяр лу улав .
Ха с агий нб а рил аандСа лСе р и кб асу рда ах vно ру улса нг vй. Yз эг ч ид:
- Аяд у у н ыа в
а р гаюм
- Ар сла нб ар с
ынх vч тэ йюм
- Са лу у дынс айнн ьг э сэнх vмvvслий млб а йд а гб ай хг эжшу угил дана
Ба ярн а ад мынэ зэня гэ нэє дє рг а
р ааа тга с анх а рамчх э в ээрэ эvл д с энг vй,
б уса дд ааа та а
р х сандо тр оот о о цо ото йчба йс анюм. Нvд ээа н ин“ з а
яа ха в”г э жши й дс энээ рээши йд эж, х осх vр энжо р оомо риоб айша ндн ь
єг єхєє рс vр г ээсб ар иул ана в чи р лээ. Єч vvх энюма ндх у ур тда гца й лга н
х vмvvс и йнн а
йрна ад амдо л зо мо го л жс ур са нс ал ууду ра лд уул ах
х урд анмо р ьдо оча вчя в дагб а йв. Ай л уу дб эл эг лэсэ нма лт уужя в даг
цовоосэр гэлэнз а
л у уч у уд ыгчд а г
у ул аночжэ э.
Ма ргаа
шн ьс ал ууда дз ор иу ла нх урд анмо рьу р ал дуулла а. Гэ в чт эдн ий
уясандєр вєнх у рда нх vл гэ э сн эгн ьчжо ло
оє р г vvл сэнгvй . Ай р а
гу уж
халамцуус уу санс а луу дт vvн ийгб иеб иеэсээб о ллоох эмэ э н
бухимдацг аав. Yгнэ эсvгс є р ж, гура вд ахьуд а а гий ну ра лд а а нд
горьдлогот аср аагvйСа лСе рикє єрий нх урда нх єхмо рийгньу яжя в са н
уяачинду хасх ий хэ дСе ри кр vv у я
а чз алуугий на хКvрт и кт а шу у
р
далайнн аадмынт є гсг єлз о д оо нб ол жх у
вир л а а . Гэн этта схи йнбу ус ан
ташу у
рыно рСе рик ий нцо х он дз урай жvл дэ в . Уу р
л ану ха сх и йс энСа л
Серикг анцт ав ихадКvр т икц усанда ах олил д о нvvд эншvдньц а
аша агаа
хэмхо рсонб а йлаа . Ол о нх vнс ал ууд ынз одо о ныга райх ий нз о гсоов.
Эсвэлнэ гн э
г ээа ла х аасб у ца х а
а ргvйб олжээ .
Кvр т
икЗ ал е
л ий нє є рт єєо йрд отноа в чявдага чд vv ньб айв . Тэ р
бээр
бусдадvлди йл дэнмо р дох о дс ал уудыних эн хн ьт vvни йгд а гано дло о.
Энэг энэ
т ийнз одоо нн у тг ий на рдуу дынд ото ра гши нзу урт арх а
ж, я нз
бvрээряр ьцгаа в.За ри мнэ гнь“ галз уус алууд ”г эвэл,зар имн ь“ зєрvvд
салууд”гэ жшог ло но .З ар имн эгмор ьу ралду у л с ант олгод ыг“ салууд
зодолдсонт ол год”г эл ц энэ .
Кенекбайє вгє нд эг дэ хша х амя вжСе р иктол г о й лсо нар авг а р у йзал уу г
арайхийна вчvл дээ дvvрца йтална йр луулав. Ма ргаашньє є ри йнхєєи х
гэртаваачинз очил ло о. Ахд vvт эйг ээз євлє
л дє жСе риктт ор г о нд э
эл
бусдадньд э
э лий нб єсд а ав у ує гчз амдньvд л э э . Салу у
да х инс эргэж
дуугаадуу лант огл оомн а рг иа нб олс оор,айл у у дхvн д э
т гэл
хvлээлгэ
с эндс э тг
э лг ар гажба ярлас аарт э
нд э э смо рд оцгоо л о о.
Ш. Жа
млий
хаао
рчу
ула
в.
ХУЛБАКИЙНМАХФУЗ
Зохил чХ.Махфуз1924 о ндБа я
н-Єлг
ийаймгийнЄлгийс умынну
т а
г т
малчн ыгэрбvлдтєржэ э.
Санх vvг
ийнтехникум, на мынд э
эдсург
уультєг
сжээ.
1960 оноосу
р анзо
хио лс о ни р
хоноролдож“Улаанху с
”,“
Ну р
бал
а ”
,
зэрэ
гт уужєгvvллэ
гийнно м, “
Хэ нн
ьб у
руутайвэ”жvжигб ич
жээ.
АЙЛАГУЛИЙНАРГА
Ажл а а
сдє нгєжт а раа дх а рь жя вса нАр ганб екша рт оса в чх ари ха ар
д элгvvрто рлоо . Ор о нг уу тх у дал да гчАйл агvл д
- Нэ гх ий лша рт о са въ яг эжмє н гє єє гтєлх є
мс г єєт а сза нгид сан
х удал да гч
- То сб айх гvйд у ус чи хс анг эжс оч мо гх элээдэ р гэв .
Ай лагvл ий нх амг аал аг чши гд эрг э дн ьх єдєлг єє нг vйцэ хз о гсожд адл аг
а
х ийжб а йгаао х ин ынvдньб vл тэл з эжАй л агvл , Ар г анб екх оёрыг
ээ лжл энх арна. Ар га нб ект эдн ий х э нтэ йа йла жэ э. Энэо х инх є рший нд є
є
га нцх ий лт осмє нг єєрньє гчч ада а гvйд эээ гдvv х vр энб ух имд аж, то рх
д vvр энт о сб айт а л,б айг аа гvг vйг эс энАй лагvл ий ня вда лду ур саншvд
зу ув.“Са яханг у рв анз уунх ий лт о сбу улАаг эс энби зд ээ. Нvди р мэх
зу урх эрх энд уу с чо рх ид о гба йна . Ху д алда а
н дг ар с анз vй лий нт э н
х агасыгє ндєгшигє рдо роод а ржа вда гэдн а ртя ма рч єтгє рньшvг л эсэ
н
юмбо л ”г эжд о т ро ог о мдс о нАр га н бекд эл г
vvр ийнн єгєєт а
лр у
у
эр гэлээ.
Да дл агыно хинэ э жд ээг омд с о нх vvх эдшигу ру ул а ац ор во й
л гон:
- Эг чмин ьтэрх vн дг а нцх ий лт о сє гчих гvйя ав да аг элэ э
- То сєг єх єєртэ рч и ни йюуюмб э ?
- Ма на йх єрш
- Ха анаа жил ла д агв э ?
- Бар ил гынт рес т эдму жа ан
- Хэ нг э дэгюмб э?
- Ар ган бе к
Ай лагvлн эгэнз vйл ийгг эн этс ана с анбо лолт ойа л г а арааа ма ат аг лан,
н vдэээ р г эл
дvvл энх э с эгб од ол хий л энз огсло о. Тэ д ни йхдє рвє нє рєє
б айшинб арьжб айга аюм. Айл агvл ийнн єх є
рДо лба й“ Ба р илгын
тр естэдАр ганбе кг эд э гмо д ыго л сшигз анги дд а гу р анх vнб ий. Ба с
ма на йо в гийн х. Тvvг ээ рб а йши нг ий нх аах аалгац онх ыгньх ийлгэ ж
ав ахаарбо ллоо ”г эдэгба й сан . Айл агvлт эр х
vv Ар г ан бекэ нэз алу у
х оёрыго йлгожт о сє гє єгvйд э эа ма аба р ин, а
ма ндо р со нюмыгх эл ээрэ э
тvл х лээг эжб о д о в. Тэ гээ дда д л а гыно хи нБа тима ага арАр г анб ек и йн
д уу дуу лан
- Дvv ми ньх vн ий гг омд оожг о л ыгньх а р л у ул ахг э жб иб о дд огг vйх vн .
Эн эх vмvvсг э д эгч и ньх эцvv. Yг vй голг э д эг. Єг єх гvйб олг омдд о г .
Ху дал дагчх vн дчх оо лх эрэгт эйшvv д э э. Бидє є рс дєєх у да лда ахи йж
б айс ана тл а а ,г а рх оо со нх ар ьд а гє дє рб ишг vйо ло он. Энэє єрт єєа в с ан
га нцх ий лт о с . Чи ни йс э тгэлий гб од оодє є ри йнэ рх гvйє гчб айн аг э э д
д ээл нийх о р мой нч ин э эд эри йс энз узаанбо рца а саа ржи нг ий нт а в г ий г
н ємє рс є
нє є ,д ээ рньн э гх эсэгт о с ыгх аяж, т у уха йньт э н цэвvv, vг vйюу
шvvр ча ванд у г т у й ла нб итvvл жАр ганб е кий нг ар та тгу улжо рхив .
- Эг чмин ьє є р т є єа в санюмб о лб vv зо во о р ой. Бу садд э лгvvр vvд э д
б айг ааб айхг э жАр ганб е кла н гу у нд э эгvvрє єрл vv н ьг у лгу ул ав.
- Єє ,гє єгийд vv мин ьч ин ийа в с анч ин ь, мин ийа в сна а сюу н ыя л г а а та й.
Тэ гжб ол ох гvй , му уа хч иньч ин ийн эрий га мн а аса аб у р хн ыу ншл а г а
шигс алг ана аг э жб а йх гvй. Ар га н бекб айх а дг эро р ондх эр эгтэ ймо д он
эд лэ лийгх энэ э счг уйх г vйг эдэ г. Yvн ээсх ой ш, х эр эгт э йз vйл э эз а х иж
д ур тайца гт а аа в чб айг аа райг эжАйл аг vлн є гєєт о сыгАр га нб екий нг а р т
х vч ээрб а риу л а в .
З узаа нца а с ан до р оо со на тганчи нэ эт ос ыга в чдэ лгvvр э эсг ар сан
Ар ганб ек, Айл а г vлэ х лэ эдб айх г vйг э жэ цэ стг у йхша х а мє г сни йу ч р ыг
о до оло лл о о .
Ай лагvл ий ннє хє рн элэ эдт омх о нб айг у ул ла гынд а рга . Тэ р
Ар ганб екий го йрт єр ли йнх vнх эмэ эн“ д vv мин ьэ нэб а рьжб айг а ас уу т
ух аа нтайюмныха а лгацо нх нымо дч ин ийх арт ол гойдг эд гий гмэ д э ж
ав аар ай. Ий мvе дт ус ла хгvйб о л ,х эд ийдт у сл ахюмб э ?”г эжт ог л о о м
шо гло омбо лг о нх эл дэ гб айл а а. Ар г анбе кч“ б ол ол гvй д ээ”г эжа мє гсє н
уда а тай. Ур ь дт а нь д аггvйб ол о х о орАй л а г vла нха нз аа р алгvйє нг є р чэ э.
“Тэ г эхээрн ий г ми йнх єр єнги йгє єрий нє мчшига минх у вий нх эр э г т
аши гл ажб у йньа р га гvйг эмтх э р эгб усу у ?”г эжАр ган бекб од ло о .
Ар ганб ек, Айл а г vл и йнт осб о о жє гсєнц а а ст о мт эгээ дба сз у заа н
б айг аагий ну ч р ыгчой лг олоо . Ца асньэ в х эх эдэ вх ав гvйа ду уныа д са га
ад илб ил ээ . На а нд а адт а винг р аммынжи нт эй. Тэ г эхэ эрз уу нх и йлт ос
за рва лт ава нх и йлт ос ыгх увь д ааз авшин а . Тэ рн ьжа ра нт єгр єгб о л но .
Тэ гэ хээрт vн т ий т лэ эт эрт арга л а хгvй ,х энт ар гал ахб ил ээ.З аба с
Ай лагvл ий нжи нг ий нх оёрт а лт э нцэ вvv, vг vйюут авь с анюма ашvvр э н
ав да гє вчи нб а сб ий . Тvvн ээсх ич нээ на шиго рд оги йгг а гцх vv “ э з э н
тэ нгэ р”мэ д э х г vйбо лх vнх ар а аца вч ихз у у рх эрх энмэ дэ хб ил ээ .
Ар ганб екд эл г vvр ээсг ар са
нт э рмє ч идх а н хал зсанє рг є нцэ эжт эй,
х айна гийн хши гх амр ынн vх тэ й, є вдг єєх vр тэлу нжс анг эд эс тэйнэ гэ р
о ржи р э
э д,
- Ай ла шми ньа рил жа ан а йма ає єдрє гб о лтуга йг э сээри нэ эда лдлаа
- Ер єєло р шт у га йЗ ээмин ь. Нє г є єзах ис анюма аа в ахаари рээюу ?г эж
Ай лагvлт ог т ожя дав
- Хvн ийд от о р х ийгх э л эл т гvйо йл г
о до гэ гчми нь ,ч амши гбу янтайх vн ,
х vнийх о рво о дє єрб а й да гб ол ову уг эжбvдvvнг э дэст эйб ул иаэ рма г
ма ги нэ э л ээ. Айл а
гvл :
-З ээмин ьх и чн ээнх ий лх эрэ гтэ йюмб э?г эжжи нг ий нт а в
га ндша рт о с
та вьжэ х л эв .
Тэ р,э нэу да аз узаанб о рца асн аа с а
ад эвс сэнгvй.Нє гєєэ р :
-З а,т ав ыгг э л ээ
- Ха йр т а йз э эми нь, vмх и йр чб а й гаат о сэ нда лг а . Иймб а йг а ад ээрнь
ар ивх анши га вча в др а нд аац о ожл ох гvйюуг э жАйл а гvли х эдд относо н
х эллэ э.
- Айс а йх ана ашт а
й, с а ру у лу х аа нта йэ г чмин ьт vvни йгб имэ дэлгvй
яа хав, нє г єєт о олдо гюмньду т а а дб айн ашvv д ээг эжх а л аас ааг євж
vз vvл эв .
Ай лагvла рв а нх ийлт о сыгб о ожэ втэйх э нгар тньб ар иу л а ад:
- Єч vvх э нюма ндє єд с єнч инэ эб о л
жз о вохг э ж. Та в
анх ий лт о сзээлє г ч
ч адах гvйб о лз ээгэ жча ма йгд уу даххэ р эгюу н. Тий мт є р є лт є рєгсєдг э ж
б айда гг vйюмг элээ. Тэ г э эдб а с,
На г
а ца хч и ньа жа х у й нюма нда ргад vй гvйгмэ д н эшvv д э
э.З ээми нь .
Ба йшинб ар и на ,байши нб ари наг э
д эг. Тvvндюух э
р эгтэ йо г тмэ дэхгvй.
Бу да гшу нх , ха д аас,э нэ эт эр ээюмна асє єрсу ра хб айх гvй. Бу рх а
нми нь
эн эб vг дч ин ийг артб а йг а ан ьб ид нийз а яалг эс э нvг . На г аца хч инь
ч амдли тгэд эгюмшvv д э эгэ жх эльег эсэнvг ни й хэ эз ахз ух аасньх эл ж
амжив .
Эг чми ньт э рт алаарб ит г ийз о в . Хэ р эгт эйц аг тн ьир жа в а ара й. Мин ий
ух аанх о д оо д онд ооба й д гий гт амэ д нэшvv дэ э . Амт та йх оол ,є єхтэй
ма хб а й в а лб ол л оог э жб vд vvнг эдэс тб аслт о г л о сонбо л жє є рийн хєє
б одл ог ыгх э л жо рхил о о.
Да дл аг ыно х и нАйл аг vл и йнд э р г эдб а йсанх оё рг у рванс а рынд отор
и ймюмыгє ч н єє нт єчн єє ну дааvз э
жс о нс чээ.
Тэ ра н х а н да аАйл аг vл и йнн уу жх у
д ал дд агийгмэ д э
л гvй , ну у жт авьсан
юмыгн ьх у д ал д ана ва гч да д“ ба й на”г э жх эл жо р хио дАйл аг vл ээсоло н
уда ас а ну ул г аа вч,за а ва рз євл єл гєєни йгс онс с о ну д
а ата й . Тэ гэхэ д
Ай лагvл ий ня рь дагюмньг эв эл :
- Ху да л д а гчх vно вс го о гvйя в ба лvх сэнэ эся л г а аг vй. Ма н а йк азахт
“То го оц у тг а д агх vнч и х ий гн ьх аа
на а сн ьг ар г а наг эвэлє є
р ий нду р”
гэ жvгб а йд а г. Тvvни йнэ гэна ди лг ар таао р жи р с энэ дб а р аагя аж
х удал д са нчх у д алда гч ий нє єр ий нэр х.. худал да аг э
д эгма а
н ь
ша вхаг да шг vйг азрынб а я ла га дил ,с аа га а дба йв а л, ив лээ дб айд агюм.
Эв ий гн ьо л ж, а тг ачи мхг эх гvйа рг а лжє є рий нх є єо л зо мг ийгчб о д ох
х эрэгт эй. З єв хє на р г
ыгньо лжч а д д а гб айхньч у х а л . Хvр чир сэ н
х vмvvс ийнт єр хб а йда лх энб о ло х ын, юух и йд ги йгт ав а
нх уру ушиг ээ
мэ дэ жб ай. Юмн ыил vv д ут уу гмэ дд эгг vйvл б эгэ рн о омо йа мь т ано рж
и рэх эда в наг э с энюмныньт энх а га сыгх и йг э эдє г сє нчмэ дд эггvй.
Тий мvе дб ар ь жир сэнс а вх vvди йт э йн ьх ий лэ лч их . Жин ги йнх оё р
та вант энцэ хи йгх vл ээжз о гсс он ых э рэ гг vй . Нэ гт а лн ьх єд лєвvv, г vй
юушvvр ча ва а дс а вру уньхє мє рч их вєлб о л ло ог э сэ нvг . Хvмvvс и йн
и хэнхньт ава р в анмє н г и йгт оо цо ол оо дба й да ггvйюм. Єє рє єг уй х г vй
юмбо л“ vvни йг ээа в”г э жб vv ша р в ал з. Шинэ эри рс энб ар аагх ама а гvй
д уус талн ьб vv х у далд ажб ай.Ха г ас ыгн ьа в чvл д . Тvvн ий гє є ртч ин ь
ту сх vр гэд эгх vмvvс тэйу ла мна йр с а н,о йрдо тн об айх ада шиг л ажс ур
д vv мин ь. Га р тньэ дх єр єнг є ,хо в о рн а нд инз vйлб айд агня р ав, ма шин
уна д агжо лоо ч ,т уша а лцо л то йд а р гад аа ма л тайх о л б оот ойб айн а .
Тэ днэ эсб ай д аглюмб о лб vv х ар а мл а.“ Єг в єла в д а г”г э
д эгшvv д э э .
н яра вб айв а лг у й сныгч и ньє г нє . Жо ло о чб а йв а лт vл ээт vл ш, эл дэ в
зvйл ийгч и ньо й рту ул жє гнє . Да рг ад аа ма лб о лг э мб уру у гч ин ьд а р ж
єч vvх эна лд р ыгч и ньт э н г эр тт ул т алє с гє нє . Нє гє єнэ гшvл сньг о о жин ,
х єлньг у йв ж, н vдньг єл ий жт о л г о йг о ог а нз га лжя в д а га рх ич ин гу у д ыг
мэ дн эшvv д ээ . Тэ дт ий мvе д ээг а нцши ла р хи ныт єл є єє мс єжя в аа
х увца с,з vvжя в аац агаат ай лжє г є хє є сб у ца х гvй. Ши ла р х иа в аадє г в
є л
х алаа сан да ах ич нээ нюмб а йн а,б vг ди йгн ьє гє єду ух а йт аса л габ о л но.
З ари мн ьз э элє г єєчг э жvх э нх ат а нг уйд а г. Ти ймvе дб а
а ха нц аарг а лж
б айга адг а нц х а ныгє гєєдх о ёр ыгб и ч их . Ба сс ур ва л жл а г
чму рва лжл агч
гэ жз vр хэ ндх vр мэ эрг ашу у ння с у унvг т э йа йхт арх vмvvсба йда г.
Тэ днэ эсх амг ий нихб ол г оо мжи л . То вч инч и нэ эюмыгт э мэ энчи нэ э
б олго жб и чд эгу лсшvv. Єд є рб vро л со нт ава рв анмє нгє єс айт а р
то оц ожх а ла ас а нд аах и йг ээ дб а й . То ол л о гоб о ло х ынє мнєх энир э хнь
вэ ?г эдг ийгу рь д чил анмэ д ээдг э рт ээу р ь . Хоо ло й дн ьт у лт алх оол ,
ух аана лд та лньа р хиє г .
Ий мvг эндньз а лха жг vй цс энБа т ий ма ан э гє дєр :
- Эг чмин ь, бит а ниа са р дт vмэ н дх э р хэ нх є нгє ншу у р хайvй лч лэх ий н
ар гау х аан ,б vр т гэлт о оц о огхэ рхэ нэ мхц эг цт э йх є тє л дєг ,эдб а ра а гя аж
х амг аал да га р г ау х аанс у рах аа ри р сэ нюм. Эл д эвб у л айму уха йа р г а ар
х эрх эна ши гх о нжо оо ло х ыгс ур а хг э жир ээ гvй . Биэ в лэл ийнг и шvvн
х vн. Ти ймз ама а ро р жч а д ах гvй.Эн эмє ч єєсэ х лэ э дт а ныд э ргэ дээ с
яв лаах эмэ э нбу с гахмэ тг ар чо д л оо .
Чи вч имэ эгvй, х ийг эс ни йгньхи йг э э дя в да лн о омо йо х
ин ыэ нэя в д ал
Айлаг
vлийгихэдт
эвд
vvллэ
э. Тvvн
ийнvд
нийє
мнєх
ийс
энюмньн
эг
нэ
ггvйдэсдар
аала
нхара
гдажэ хлэ
в.
ДОНРОВЫННАМДАГ
НЭГЭН ЭКИПАЖИДБОЛСОНЯВДАЛ
Хо в
д оосУл а
а нбаатар тэ ргэ хо н г
о цт энг эрий нму у х айдбvт энх оёрєдєр
саатаж, гуравд ахьшє нє єє нгєр vvл лээ. Эн эб олє дє рт у тамх эд э нмя нган
киломе т рнисэхvvр эг тэйб єгєє дт vvнг vйг ээрд эми йца гнє х цєє ж
чадахааб оль
с онэки па жий нха ндбє є
ну йт гар. Иймдт эдц агт у т амд
тэнгэри йнб а
йд лыгшир тэхз уу рааэ ргэ хз амынб уу д алб vр ээса гаарын
байдаля марб айг
а агра д иох ол боо гоор ооа суу нл а в лажб айл аа . Yvнд
хойтз амЗ авхана ймг ий нт євба з
аа лтайб ишб айхб ол ов чбу ух
бололц о от
ой. Урдз амынГо в
ь -Ал тайнт євх эр хэвчбу у хб оло мжг vй,
Хо йдз амынАр ханга йнт єв дт энгэ рту нга лага гаарт о гту унб айх аду рь
д
замынБа я
нхо нго
р ынт є вб азаа хгvйб о лов чб у ухбо ломжт ой. Гэ тэ
л
Ул а
а нба ат
арг эвэ
лу ри нд у у д
а хмэ тбvр энс айх ан. Ерньу рдє д рvvдэд
иймб а йсанб єгєє
до до очи ймла ж. Ха ринс а нас на асг у равда хьє дрийн
єглєєэ рхбишз асрахньу уг эмэ эрбо л жи рэв. Гэв чУл аанб аат ар аасца г
уурынмэ дэ
эз арлахда аХо в да ймг ий нну т агтє єр чл єл тгvйг эс энньх эн
бvхнийс этгэ
л дзову урт єрvvл с ээ
ра ж. Ий мдэ к ипа жи йн хант vрз уурын
сэгийсэ нд э
эрньэ ндээ сс уг ара на въяг эжх элцэ нт о хир олцо в. Гэ т
эла в
ч
явахх vмvvсх аа
нав э ?т vр vvч ий нх оёрє дєрон го цныб у удлынб яцхан
байшин дб аг
тажя д анч их цэ л
д ээдо рохг ар ахб vр д:“ Од о ояв ах
болоог vйюу ?”г эжа ма ма н даашу уг
ил даж, чих э ндч и йрб ол жб айсан
боло до ох э
нн ьча л га. Yн э ндэ этэ дцє хєр сєнб айв . Эк ипа жий нх анч
цєхр єнг єєб арсных ув ь д ,н єхє дмин ьб итг ийб у хи мд. Б идт эн г эрий н
байда лз ас а рма гцг айг vйт ана р тз ар лаяг э жа мл ант ар а ачи хс анба й в .
Ий мдо д ооя аранз арл а хх э рэгт эйб олжэ э . Аймг ийнт єв ий нр ади о
хол бо о ,у т а сшє рмє сє єрб усадх эл дэгх єд єл дє гб vх н ий гх єд єл гєл єє . Эн э
ньб а ра гб vт энцэ гvр г эл жил сэ нт у лт энгэ р ийнб а йд ал дт vрз у урын
єєрч лє л то р сныга ши г ла хг эсэнэ кип ажий нх а н дма шихх у га ца аши г
байл а а. Гэ в чх vмvvс ий нцу гларс а нньнэ г энз эр э г. Тэ рмє р тє єо нг о ц о нд
оро хд о од а р аалалб ар имт лах ыгма ртану х а анжо л оо гvйз vтг э нца г
алду у ла хньб асчх эц vv. Эцс ий нх vнг эвэ лн эгз ал у у х анэ мэ г тэй,
давх арб ие тэн. Энэх vvх энх ааная мара жил та йгх энмэ дл ээ. Ерньэ р
нєхр єєд аг а жир сэнг э ри йнс ах и улчб а йжмэ д нэ . Юуча т уга йт є р єх є є
ойр то хо дУл аанб аа тартб а йд ага а вэ эжд э эр ээо чи хг э жя вааюмб ай ж.
Ха ри нэ нэда шр амдт э мд эг лvvшт э йньх vvх ни йгх vр г эжир с энх оё р
залу уо н го цн ых аа лга нд ээрэ эсб уца хыно р ондз а ав а ло р уул жс у у да л
олго жє г нєг эжvйл чл эг чх vvх энГа ньдма а т айз єр єл дє нх эгё гvг
хаяс на асньvз эхэдд vр э мжу рмыгб ари мт л агч идб ишб оло хн ьил эр х ий.
Зор чи гс о дс уу дла аэ зэ лжо н гоц ных а
ал ган эгмє с єнх а агд ма г цх о ёр
мот орэ э лжд а рааг аар ааа с ажс энсньэ рг э л дэ н,х vнг энэ хду унь
vргэ лжл э в . Их эдх є рс єнмот орыгз охихх э мжэ э ндньх vр тэлх ал аа х а д
басх эд энми ну тынх у г а ца аша а рда гдана . Энэ х энз у у рт энгэ р ийн
аягvйц э лшир vvс чца сшо р оох о ёр ыгма на р уу л ах адх vр сэннь
экип а жий нх андмє нлт vг шvvр . Гэ вчГа н ь дма аз о р ч иг с до дт э нгэ р ийн
муу х ай гс а ну уланх vнбvрс у уд лынд аруу л габ vс ий гс а йта рб эхэ л ж
авах ыгс ан уул маг цо нг о цх єдл єну лма арх у рд ал ла а .
Ган ьд ма аз ор чигчд ынє мн єи рж, б иеч анг ал анз ог со ж“ Эр хэ мх vн дэ т
зорч иг ч до о, э нэу да ат абvх э нАН-24 о н го цо о рни сэ жб а йна . Онг оц ны
экип а жий нб vр элдэ хvvнда хла хни с э
гчШа ра вжа мц ,х о ёр ду га арни с г эгч
Дав аа жа в, ме хани кчБа т сvх , мє нх олбо оч инДэ мб эр эл, vйл ч л эгчн ьб и.
Мин ийнэ рГа н ьд маа . Бидо д ооЗ ав хан,Ар ха нг айгд айр ахх о йтз а ма а р
явжб а йн а. Ур дз а мг эв э лАл тай, Ба янх он го р, Єв єр х анг ай гда йр на . Энэ
бид ни йз а мх эдэ нз у у нк ило ме тр ээро й рб а йд а г. Нис л эг ийнх уга ца а4
цаг. Таб vхэ ндт авт айн ис ч,з ор ьсо нх эрг э эг vйц эт гэ хий гэк ип ажий н х аа
ємнє є сх vс эне рєє е”г эв . Эн эд а шр амдГа н ь дма адэ г цл энх ар сан
хvмvvс и йнд ун даа со нц л онха р агд санньда вх а рб ие тэйх vvх эн. Тэ р б ээр
нур ууг э дий л гэн, санд л ына рт vшл э г
тна а л ду у л ана мь с гаад а нс у у на .
Дар а аньн э гтол и горт у нг алагца р айтайа х има гна ст айа вгай.Тvvни й
хага са н г айс ана мныньб а ру унт алынс оё оа лт . Ємс с єнд ээлз у заа н
сэгсvvр г эндо то рто йа лт анс ааэ мжэ э
р тэйх vр э нт о р го . Тэ рб э эрх а ра а
дээгvvр , хи рба рги йнх vн ий гт о о мг vйши нжт эйб єгє єдо до ог о орт vvн д
хажу уд а ат эвэр сэнх оё рл итр ийнб агтаамжт айх ал у у нс авт айюмыгл
эн хрий лжб ай га ага асє єрюма лга. Да рааньн эгз алу уханх vvх э н.
Ца ра йг аа рб а заа хг vйб олов чз асажч имэ глэ сэ нньс vр хи й. Да рх ан
х отыннэ х и йд э эл ий нvйл д вэр ий нт эргvvнх ий цт эйн эх ийд ээлє мс сєн.
То лго й дооца г аа нша р галс ор тб ул ганма лг айгч их эн дээт у л ганд а рсан
н ьу гца р а йгн ьих эдд э эшт атжэ э. Гу т
а лн ьз уза ану л тайу р тт vр и йтэй,
х vрэнє нг и йнс а йх анс а вх и. Гэ вчт эрГа н ьдма аги йнх энб vх энд
ан хаа р уу л ах ыги хэ дх и чээ нг vйл эня рьсн ыгс онс о хыно ро ндг о ё
ц vнх н ээс э эб я цх ант ол ьг а р ганб ар агх амр ынх ааvз vvр тт ул ганб а риад
уру ул ын ха абу дг ий гс э лбэ нс э ргээ жб айс а
ндГа ньдма ас этг элг он сойн
го мдо х одх vр чба йл а а. Тэ г ээдх ажу уднья ма рх vнс у ужб уйг
со нир х ох одх vр сэнб єгє є
дт эрн ьо юу танб ол ову уг элтэ йх у учир санх а р
п альт о то йн эгз ал уу . Хvvхэ нт vvн де рца райє гє хгvйб айг аа гаа с
Га ньд ма аэ нэх о ёр ынх о ор о ндх ай рд урл алынх а рьца ая ав чб айх гvйг эж
б одов . Бу са дхvмvvсцє мжи рий н. Ал банх аа гч,а жил чин, ма лч и н
х увий нх эр гээ ря ва аэ нг ийн хэ нб о л охт у лГа нь дма адн э гэ нжи г д
х арагд сана асє єрюма л га.
Га ньд ма ат эн дэ э сээни сэг ч дий нк а биндо р
л о о. Эндх vмvvсц ар ай
д vнсг э рб о долбо л со нт єд и йг vйх о орз уу рааз єрє лдс єнбо лу уг э лтэ й
vз эгдэ нэ . Урь дє мнєэ нээ к ип ажи ймэ рх vv яв са ну да агvй . Ца гя ма гт
б аярб ая с га лан, я л анг у яаа х ла гчШа ра
в жа мц12 жила г
а а ртни с эхдэ э
х ємсє гз а н г ида жб айс а ну д ааг vй гэ эрээнэ рдг арс анх vнб а й л аа.
Га ньд ма аг ай ха нюуб о лсн ыга суу х адх о лбо о чинДэ мбэ р эл :
- СаяУл а ан ба ат ар тХо вдо осг а рча мжс ан аамэ д эгдэх эдх ар инби дни йг
Го вь-Ал т ай гаа рд айр ах ыгша а рда вг эжб ухимд уу ханх э лэ в . Yvн д
Га ньд ма аХо в доо сг арс аар100 г ар уйк и ломе тря всна ах а ру уса в
- Юу н дт эрв эг эжл ав л ана су у хад
- Гов ь -Ал т айдИхх у рл ынд епу т
атг энэvv. Ул с ынб аата рма лчинє вчтэ й
б айгааюмб айж. Тэ гээ дт vvни йгз аа ва
ла вч ирг эжша арда вг эж
Дэ мб э р элх ари у лав . Энэт у х ай дГа нь д
ма ан а адца адыгб о д о хыно рон д
шу удх vндє в ч тє ний гэ р хэ мл э н:
- Тэгв э ло д ооу р аг шэ р гэх эдлб ол о оби шvv? г э хэд
- Хо нг о рмин ьГов ь -Ал тайдб у ухб о ломжг vйб а йна
- Яаг аа дт э рв э ?
- Яаг аа дг э нэшvv! Энэт энг эр ! Хє н длєнг ийнс алх иных vч20-21-дх vрч
б айгааэ нэг эжДэ мбэ р элу ц аа р ланх ариу лав . Yн энд ээо нг о цб у ух ад
х єндл є нг ий нс а л хи ных vч ,с ек ундэ д18 ме т рэ эсд ээшб а йв а л,о н го цыг
х ажу ут ий шшид эх э дх vр дг ий гГа н ьдма ао л о нто йс он сжэ э.
Yvн ээ сц а ашб асх ар аа100ме т рээ сд ото гшба йв алб у ухг а за ро нг о ц
х vлээ на в да ггvйгмэ дэхт у л
- Ха ра ах э дб а йг ааб ол ?г э жа с уув алмэ дэ э
жэ эрГо в ь-Ал т айх оё рх vн
х оор он д оот є єрє хєєрлб айг а аб изг эв. Ах л агчШа р авжа мцvгд у угvй
яв сна а:
- Тэ рх а р аачя ах авол онт о йб у ус анг а зр ынб ар и мжа амэ д э гд дэгх эмэ эн
ама н да ає гvvл снэ э,а л ивч иГо в ь-Ал та йт а йа хи ня рилцг э л ээ. Дэ мб эрэ л
ч агну ур а ач их энд ээс у ул га ж, р ад и од о лг и оныз алгу ур у уд ыгх єд єлгєн:
“Ба йнау у,б а йн ау у , Го вь -Ал та й”г эжvр г элжл vvл энду у да в.
Ха р илца ня рил ца хньт эрд о рх но об vт сэнб є гє єдГо вь-Ал т айнс а л
х ины
х vча ра йз є єл єрчб ай г аа г
а а сг адн а,а ймг и йну ди рдахх vмvvсє вч тєн
х vнийт у ха йс анд рант энг эрши р тэх,о нг о цн эх эхх о ё
р о о сє єрюучvг vй
б айга агмэ д эгд эв. Энэд ару йШа р авжа мц :
-З а,д vvр с энх эр эгг эжший д эмг ийє гvvл э в. Эн эши йд в эр ий г
эс эргvvц эхх vна л га. Ту сб vр ий нс этгэ лдс ал хи. Са лхие рюуб ол г
о хб ол
гэ снийц а анає в чтє нс ан да рчб у йх vни йа мь ,є є рийнг аз р ына л дарн эр,
ами нх у в и йнvvр э гх а риу ц л аг аэ н эб vх энн эгэнз э
р эгб о до гд о но.
Он гоцных vчх оё рмо то рб ол ов чэ нэт уха йб од ол цо хмэ тд уунь
ч анга рчх єн дл єнг ийнс а лх ин дд а йв алз ав.
Га нь дма аэ нэу да ада рдс у ус а нз о рчи г сдо да нх а аралт а в и н, д о т
о р
ая гvйц в э лх эр эглэ дэ гца ас анд у гт уйну удыгт а р аажє г
є х є єро рл оо. Эн э
зу уро нг о цх яма р санvvл сбаvе л зvvрс алх индхэ дэргэтз ама арма шин
яв жб айг аамэ тс эгсч индо нс о лжх vмvvс ий нц а райша р ла н ги ,са наа
сэ тгэлша на ла лта йя ва аньн vд эндил х эн. Тэ рду нд ааст vр vvчи йнт о ль
б арину р уу ла аб у даг чг анг а нхvvхэ нха жу уг ийнз ал уу гт vшину на ж
тэ врvvл э эд,є г сєнду гту йга в а хч а далг vйх ажу у гийнз а л у у гаа ра в ахуул ж
б айга агvз э хэ дб vрчу на а дє гсє нб айв . Ха р инс анасна а ст у нг ала гца ра й
т
го ёа вг айе рд а вгvйх ал уу нс а вта йц айна а с ааа я гала ну у жб а йхбє гєєд
д угту йє гє хє да в ахаа ст ат гал з ант олго йс э гсэр чб айхньба х д алчюм
шигб о д ог до в. Энэд а шр а мдГо вь -Ал т айд айр а хч ух а
лх эрэ гб олсныг
д урд ах адх vмvvсэ сэ р гvvцэ лт а вих ыно ро ндт у сб vр нэ эс а н ала л дан
то лго йс эг ср эв. 5000 ме тр и йнє ндр є
єсо нг оцдо ошл о в. До ошх ар а
ха д
уу лт ол го дыно р ойvе лз энб у йх vч итца с а ншу ур гандх ох ил з он
х араг да на . До о шл охт у самг азр ынба р аат од ро х ыно ро ндб vд гэрэхн ь
ай мши г . Гэ в чШа р ав жа мцх у уч ино л о нтойбу у санг аза ртб а ри мжа а
б айда гг эс энё соо ро об у ус анбє гєє дэ с энмэ нд . Ул аанх эр ээ ст эмд эг т
эй
эмнэ лг и йнб итvv ма ши н, су у дл ынма шин ых амтма на р са ншу урган
д унд уу рх vр чир эх эдо нг о цных аа лгандша тт а в игдл аа . Эмн эл гийн
ма шин а а сд амн у ур га но ро нд ээ рб итvv х у ча ас тайх vндє в чтє ни йгх оёр
х vнд амн анг а рчша тє єда вир ах адГа нь д ма ах а алгаан э эв . Энэд аруй
х єндл єнг ий ншу у ргах vчт vр э но нг оцо н до ржх vнб vхни йнvvрє є
д
х vйтэ ну сц а ца хмэ тб ол жэ э. Су у дл ынма ши на аса ймг ий ну д ир дах
х vмvvсб уу га адо нго цо ндо р жб у йє в ч тєндэ рvvлмэ н
дб о л онэ рг эж
ирэ
хийге рєєхдашрамдаадамнагчхоёрхvндУла
а нбаатартх
vргэж
єг
єєдэмн элэ
гтхэвтvvлэнє
дє рбvрэргэ
ж, а
ймагруумэ дэг
дэжбайхыг
да
алгав. Гэтэлугєвчтєнха
ри уvгхэлэхи
йно р
ондшvдз уунянц
аглахаас
ца
ашгvйб а
йгаа
гvз эхэ
дvнэхээрсэтг
элзовомхvндба йга
аньилэрхий.
Эдгэ
эрэ эсгаднао н
гоцонддєр в
єнхvннэмэгдэ
нсуув.
Эн эу д а аюмб vх энма шя а р
у у.З о р ч и гчидчя ар а ня ва х ынмє рєєд єс .
Эк ипа жий нх а нчя ара нс уг а
р анг а ра х ынмє р єєдє с . Тэ рд унд а аГа н ь д маа
х vндє вч тєни йгх ур да нх vр гэхс энг э х дээх аалг аvvд ээя а рант vг жи ж
ав ав. Гэ тэлс ана снаа сэ нэхэ нз у ур тнvvрн vд гvйшу у рчб ай с аншу ур г
а
н амд а жх vчньн э лээдб уу рчба йжэ э . Он го ца ймши ггvй г ээрх є длє н
х урд а л жг азр аа ст аср андэ эшх єр л є є. Га зартг а рчб ол о ха юу лд ар уй
тэ нгэ р тг а рса нмэ т4000 ме трий нє нд єртг ар чт э р г vvнз эр гий нх у р д а ар
яв жб а йт ало нг оцг энэ ту у лмє рг єхмэ тд угт арс на ад о о шу н ал аа. Энэ
б ола га ар ынцє мр єл. Эн эт ух ай дцо ч о огvй, санд р а агvй, д ууа лда а гvй
х vнн э гчvг vй .
Га нь д ма аз ор иг чдыгvз эх ээрир эв . Ха мг ий нт vр vvнИхх ур л ынде пу т
ат
б аата рма л чныт є лєєс этгэ лз ов оха ж. Дэ ргэдньоч их о дч имэ эа л г а.
Єн гє р ч их єєг vйб а йга ад ааг эжб о д о на йд асх vр ч :
- Эн эх vня ажб айн ?г эх эдд эр гэд э хх vнн ь
- Мэ д э х гvй. Са яынши р vvнд онс о л го оно осх о йшч имэ эг vйлбо л с онг эв.
Yvн дГа нь д ма а гий нс эт гэлп а лх ий жху чл агыгньс эмс єхє жvз вэла шг vй
амь д . Нvvр эндньх а луу нх є
л сд а а ва р лажна мт ай в а ну нт а жб а йв . Да раа
н ьд а в харб и ет э йх vvх эн да нх аар а лт а вих ада мь с га ад э эр, нvvрмин ч гэр
и хэдт ами р да жя в аан ьил э рхи й. Гэ вчх ажу у дс уу с а на х има гна ст айнэ г
ма лч и нб а йр ынх vнт vшигт ул гуу рб о лжя ваадн ьс эт гэлт айв шр а н
амр а в . Да р ааньг а нганх vvх нийга жи ха дд эрг эд э хз ал у у гийн ха ає вє р
д эрт э г нэну на сант єди йгvйн э гг а ра а рньт э врvvл ж, нє гєєг ар тнь
д угту йдvvр т эло гиу лса нб о
х ирд л ооб ариу лса нб а йхт улГа нь дма а
тvvн ийн ьа в чшин эд у гту йє гєв. Энэз у урааГа нь д ма аэ нэх о ёрыг
єє рийнэ рх гvйх увьз аяан ьин г эжх о л божба й га аб айх нэ эг э жб од онн эг
та лаа ри нэ эдх vр ч,нє гє єт алаа рб а я рх vр гvvшт э йбо д огдо в. Гэ тэлг о ё
ав гайе ра жи гг vй.Ал танб єгжт эйс ай х анх уру уг а аэ рг vvл жт о йр у ул ан
х уру ух умс аацэ вэр лэжба йв. Бу са дх vмvvсз vсц ар аймэ дэ гдэ хvй ц
єє рчл є гд сє нб айхб о лов чцє мх єг жи л т эй.
Тvр vvч ий нд о нс о лго онда йсан,с а нд а рс анцо чс он о ои нэ э дэ мбо л т ол
х элэл ц э хт у лє єрий нэ рх гvйд аганб а я салца хадх vр эв . Га нь д ма ау рь д
ка би ндо ржз ор чиг сдынх о оа ма рмэ н дя ваагмэ дэ г д эв . Гэ лэ эч
Ша р ав жа мцх vн дє в чтєни йгУл аа нб а атар тя ара нх vр г э хий гэ рх эмл э н
Ба янх о нго р, Єв єр ханг айх оёр тбу у хг vйг ээмэ д эг д л ээ. Инг ээ дз vvнт и
йш
яв ахт ус амс ал х и ныэ р чэ р сб уу р
ан, vvлшин г эрчх ур цна рт у с ахбо л с о н
н ьюу тайс а йх а н . Гэ т э лб аса хинс анд рал .З ор ч иг чд ынн эг“ Хvvет а
миньх vvх э д,х vvхэ д”г эжс а ндр анор жи р лэ э .
- Юу нх vvх э дг э жг а й х ана с уух ад
- Эн дх vнт єр єхг э жб а й наг эхньт эр. Yvн дц є мс анд ар ла а .
Ул аа н ба ат арх vр тэ лх о ёрца гийнз айб айна . Тэ рб ол то лт э с вэ рл э эдб а йж
б ол до ггvйюмб о л о ву уг э жДа в а
а жа вх эл эв. Юу ныч ин ьт эс в эр л эх.
Тэ св э р лэ жб ол о х г vйюмт є р єхє длб айд агба й х. Ал ивГа нь д ма аца ад
х vмvvсд от о рч и ньэ р хби шэ хб арьжч а дахх vнб а йжмэ д н эг эж
Ша р а в жа мцхэ л эв .
Га н ьд ма аз ор ч иг с о дд э эри рл ээ . Хє єр хийд ав х арб и е тэ йх о ёрх vнэ эр
тvшvvл сн ий хэ эд у н дд у ут а винё о лжба й лаа .
- Хvvет амин ьг ар ахх vvх д ийгэ хб ар ьжа вчч ада хх vнб а йн ау уг эж
д ахи нда в т ана с у у х а дх vмvvсб и еб ие эх ара х а асє єря ма рчх а риуа л г а.
Га н ьд ма аг и йнс э тг эл дє н єє ха х и магн аста йг о ёмс о га вг айо р жт vvни йг
ля ав чч а да хб изг э жб од о г д ов. Тэ г ээдт vvни йгэ гц л энх а р а ха да вгайт э р
юу ха нб ай х авг э хмэ тд э эг vvрха ра ни нэ эмс э г лэжб а йг аа дб vvрчи т гэ н:
- Ал и ва вга ймин ьт алнэ гч ад а хб айжмэ днэг э жт у л ано ч ив . Гэ тэл
ав гайд э эгvvрх ар с а нин э эмс эгл э
лэ эо рх инб у ру ух ар ла а. Га н ьд ма аг и йн
сэ тгэ лг у та рс анн ьжи г тэйх эн. Ар габ уюуг э др э гэ р гэ жк а б индо рж
ч ада хх vна л г аб а й г аа гх эл э хэд :
- Тэ гв элч иє є рє єг э жт у ша а в
- Бу р х анми нь ,б ич а д а хба й туг а йvз э эчvг vй
- Тэ рюу ных ама аг э эдШа р а вжа мцДэ мбэ р эл дх анд ан
- Ал и вч иУл аа н б а а та р тайя рь. Дэ мб эрэлг а йх ан
- Юуг э жя р и хв э?г эх э дШа рав жа мц
p Хvvх эдя а жэ хб а р ьжа в д г ийга с уу. Га ньд ма ач ис ай нт о г тоо жа в
гэ лээ .
Эн эб о лт у нбэ р хт э йх эр эг . Гэ вчх vнє єр ийнэ рх гvйюма ндт у л га р а
х да а
мє нє є р ий нэ р х г vйх єд єл д є га ж. Ул аа нбаа тар ыни р гэн ийн ис э хо нго ц ны
р ади ох ол б о он ыг а за рэ хня лха сб а рихт ала арvн э х ээрт а са рх айт ул
тэ ндб асб є єнб у д л иа н .“ Ба й на ,б айн аУл а анб а а та рг э жх а р иує г с нєє -
Аа н, юуг э н ээ э ?... Хvнт є р є хє є ? Хvvх энюму у ?.. Од ооя а наа а... Yг vй
тэ гээ дя аг эж.. Эхб а риха а . Тvр гэнт у сламжд уу дг эжvv? Ду у л жб а й на ,
д уу лжб айн а. Бvv мэ д . Эндмэ д э хх vна лга... мэ дэ хг vй , мэ д эх гvйми ни й
са на а ндчч а д ахх vна л га... Аа н, з а? Юуг эн ээ ?... Хэ нээ сэ э? Хо шу уч
Он цо лг уайнэ х ,з є в . Тэ рз а ава р лажч а дна... од о ох о н,б их vня ву у лъ я
ма шин аа р... б айн ау у ,б а йн ау у . Хvня в сан. Ир э хт эйньз э р эгби
эн дэ э сэ эз а л ганя р ил цу у лъ я ”г э эдх о лбо от а с а рл аа . Ий мдо до ох vлэ э хл
х эрэ гт эйб о ло в . Гэ в чх vнб vр ийнс э тгэлх ошу учОнцо лындма шино ч их ,
о чс онх о й но оэ х эдн ьу ч ир л а х,у ч ирмэ дvvл сэнх о йн о ор ад иох о лб о он
д ээ ра вчи р эх, ир сэ нх о йно ох ол б о оз а лга ня рихэ нэб vх ни йгс ана х ад
б vх элб vт энжил и йнху г аца аб а йхшигс ана гдана . Гэ лэ эчх vл э эх
гэ сн ээр э эх vл ээх ээсє є
ря ма рча рг а гvйб о ло хньил э рх и й. Гэ тэ лб а а тар
ма лч ныгх vр гэжя в аах vн ийн эгнь :
- Хvvет амин ьт ан аря а чи х ва а. Тэ рх vvх энч иньюуюу гvйт єр єхд э эрээ
ту л ла аг э сээ рк а бин до ржир л ээ .
- Yг vйб идУл аа нб аа тара асэ хб а р ихз аав ара вахг э жх vл ээжба йнаг эх э
д
- Тэ рх э р эггvйэ э ,эндх vнбэ л энб ай на
- Хэ нб э ?
- Ма на йд епу та ту т асшє р мє с,х а й чх єв єн, марльо л жирг эжб а йн а . Эн э
чб а сх а ч ир х алта й. Ту нс аях а нvгх э лэхт энх элгvйб ай са нх vндє в ч т єн
гэ нэ тэ хб ар ихд ээрх vр сни йгх э нчит гэх эдбэ рх .
Гэ в чэ к и па жи йх ан дэ н
эт у ха йгб о д о хз ав далб айс а нг vй. Га н ьд ма а
о нг оц ондх э зээя ма гтбэ лэ нб ай д а га пт ек аашvvр э на в чз орч иг сд ын
ка б индvс рэ но р л оо. Де пу т атб а а т а рма лч инх єлд ээ р ээз огс ожба й х аар
б ар ах гvйх vvх н ийд э эли йгнє мг є л vvл э н, санд лынє нц єгт эврvvл эн
су у лга жх анц у йг ааша мл ажба йл а а . Га нь дма аапт е к аає г єхз уу р аа
эмнэ лги йнх vн ээ сс о нссо н оос а на н:
- Ба а тарг уай,с уу лга сана а сх эвт vvл бэ лд ээрб иш vv г эх э д
-З vг ээр, с у уга аньд ээрба йд а гюмг эжб аа тарма а ньший дэ мг ий
єг vvл э эд ,є л гий дє хюмо д оо х оно л жи рг эжт уша а в . Га нь д ма аэ р гэ н
vс э рл ээ.
Са на андньц онх ных є
ши гє єри йнньє рєє ндб айн габ айд агх єнжил
д эв сгэр , ца г аанд аа ву у
,д эрт э рб vх н ий гх у уланху мижа в чр ав.
Ин гэ снэ эрс этгэла мс х
и йжх vмvvс ий га жих адн ий т д эээ н эт єрє лтюу
б ол о хб о лг э жс э тгэлд ог дл о нх а мр ын х ааvз vvр ийгши р тэхэ эсца а шг vй
б ай ха дг о ёмс ога вга йх а нцу йг аа р ааа ма ат аг ла
ннvдбу р у уланц онх р уу
шир тэжб айг аан ьvнэ ргvйб а й га аюмыгvн эр л
эно йньг у таада р иу н
б ие ндмин ьб у зарб о хирvс рэ хв ийг эжба йжя да жба й га ан ьил эр х и й.
Га н га нх vvх энє нє єхз ал уу га ат э в р э нцэ эжи йньд э р лэ нн vда нис ныг
х ар ах адд эрг эдээюуб ол жб у йгмэ дэ хс єгє єгvйб а йг а аньи л эрх ий .
Гэ т элх є нг єр єхг э жб уйх vvх эна л ьб о лох о ораяа рд у уг а рах ыгх ич н ээн
шvдз уу нё о лжб а йс наат эс вэ рл э шг vй дх vр энд у уа л дажбvх
тэ н хээ гэ эр ээё о лжг а рла а. Эц эс тн ьг энэтх vvхд ий нд уу . Эхэ эсг ар у у т
аг аа ртц о хиг дона н хных ааа мь сг а л ыга вчб а йг
ааньт эрб айж. Эхба рих
б аа тарчс пир тээрг ар аацэ вэ р лэ на ма ама р лиарбо о жб а йс наау та жх айч
х оё рыгшvvр эна вчдо о шб є х ий в . Тэ гээ дд эмийс о ни рх о х ынvvд н э эс
єн г ийс ни йгvз эня д ахб ай дл а арз а нд ра нх о ригло в . Ха ринГа нь д ма а
б оо жа в а хг э жба й гаат у лэ хб ар их ыгбvр э нч є
л єє т э йх а р жб айл аа.
Гэ хд ээс этгэ лдньюмыгя а
жмэ д эхв э.х э р эво нго цо нда хиний мя вдал
га рва л... гэс эннэ гбо до лэ рг элдэ эдэцэ с тн ьб о лохлюмб айн аг э ж
сэ тгэлх ана нб ая рл алаа . Баа тарма л чин“ г vйц лэ э
,б vхюмз vйё со ор
б олс он ”г эжд э эшє нд ий сєнньх энб vх эн дб а ха р
ха л. Ял ангу яаэ н э
о нго цныэ ки па жий ха нд . Бус дынє мн є“ ма на йо нго цо ндх vнт єрс є н”
гэ э
дд а р а аньэ н эт у хай дэ хл ээдх ичнэ энс анд а рсан ... Гэ тэлх vн дє вчт э
й
яв санИхх у рл ынд епу т атг энэ тб осожэ хб арь санэ н эб vх ний гя р ихад
б асб о д о хо дчє є рцг vйя маг тб а я рба хар х а лб ол жб айх ыгс ан анс а нан
б аяр ла ха ж.
Ерн ьэ н дх vнт є р сєнт у х айдб а яр лахгvйб айг ааньг о ё мс ога в гай ,
х анцу й г аа ра аа ма ат а гл ана л ьт vр vvнц онхр уушир т сэ нч иг ээр ээ
су ус аарб айг ааньб а яса х ыно ро ндvз эня дс а арб айг аа гий нх . Хо ё р дахь
н ьг анг а нх vvх энє дийб олто лд э ргэдээюуб ол жб а й г аа го лжа нх аарах
ч ада лгvйя в аан ьт vvндх ара мс а лтайчб а йжмэ днэ . Он г оцУл а анб аатарт
о йрт ожа л гу урд оо ши л жэ хл эв . Эр гэнт ой р он дvvл гvй. До орг а за рт ов
то д. Уу лт ол год ынб ара а нє нг єт vvни йо р о йнб арзг а рс ар згарх а дч ул у
у
ал ганд э э рб а йга амэ тя лгар анх арагд ана . Yvндх vмvvс ий нс эт гэл
тэ нэг эр . Юмб vх эна мг а лант айв анб ол сныху в ьдх vндє в чтє нб а а трыг
ан ха ар а хца гбо л сона ж. Тvvни йгэ вэ р vvлх vн ийё со о рс а нда лд э эр
су ух адх vр гэжя в аахо ё рх vн“ Хvvет ах э в тэжvз ”г эжнэ гэнз эр эг
су гад ана вл аа.З vг ээрб ис уу зна яг эжб а а та рхэ лэв. Га нь д маад эр г эдн ь
н ялхх vvх д ий гэ нх р ийл энт э вэр чб айсна а:
- Нэ эр энт ах эв т . Од о оУл аан ба а таро рс о о рэ мнэ лэ гтх эвтэхх vнг эвэл
б аата рнэ эрэ нт и ймд э эх эмэ энбо сожб ие эч агна сна а:
- Yг vймин ийб иез vгэ эрх эмэ э нд оошс у ухг эт элнє г є єх оёрн ь“ Бид
и тгэх гvйб а йна ”х эмэ энэ мн э лг и йнд амну у рг ыгє мн єн ьт авил а а.
- Бичба сит гэхг vйлб а йн аг ээ дба атарма аньда мн у у рдэ эрх э вт э ж
єв чтє нх vни йма я гаа рху ч уул ав . Бу у
хц а гб о ло ходх vмvvс ий нб и е
х єнг єрє нн vдс эр г эсэнб є гєєдг а нганх vvх энчд э
э шє н ди йнз уур а лдс ан
за луу га а сб ие эс а лга жа в лаа. До т орньт у нб аза а
х гvйб айг а
аньи л т
мэ дэ гдэ мб айв чvсз vс ээя ара ня нз алж, у р у ул ынх ааб у д гийгс элб эн
сэ ргэ эх э дх vр эв . Он гоцз єєлн єє рг а з
ар да нз о гсо ходт vр гэ нт усл амжи йн
х оёрма шиня ар а лтайн ьа рга гvйир жя вл а а. Гэ лээчо нг оц онд ах ь
х vмvvст уст усын х ааг а рт ээ ши йгб ари нг а ра хг эжч их цэл дэхт у л
тvр г энт у сл амжий нх анє в чтєнє єх vмvvсг арчг vйцс э н ийд ар ааа в уушт ай
б олжэ э . Хvмvvсг ар ахд а аГа ньдма адб а яр т ай“ замз у у ртс ай ня вж
и рсни йгнє х є
дд є ємэ дэг д эжба я рх vргэ эр э й”г эжг а рс унг анб арь ж
б айх адя нтг ара в гай“ Ба ларс анх арюма н дс уу жч ух а ма р айг эжир эв
б айна ”г эжа ма нд ааvг л эс э
нбє гє єдvvн дньГа н ьдма ад у угар санг vй.
Ерн ьГа нь дма ат vvни йгх vн ийvн эрг vйх ара ми аб о догчг эжvз эж
бай сн ыха аху вь дд у уг ар ах гvйг арг ахюмшvv г э жб о дожб а йс а на ж.
Хvмvvс ийнэ ц э стх vvх ни йгч ад ахя да ха ара аа рч ил жя всанз ал уу
чемо даныньб а р инб ич ама йгх vр гэжє гнєшvv г эсэ нб айд лаа рс эт гэл
хан гал уунз о гс о жб айв . Гэ тэ лх vvх эн“ Ал ивч ими ни йч емо да ныг ”
хэмэ энг а раа сн ьшvvр эна в аадт vр vvл энг а р ав. Ар аа сн ьза лу уvг
дуу гvйда гал аа . Хvvх ни йго нг о цн ых аша а н аа сг арма гцт аксима шин а а
с
єнд єрз алу уэ ру гта на в ав . Хvvх э нт vvндче мо дана ає гєнб ие э
тэвр vvл ээдма ши ндс уу х да ає н є єхз ал уу гэ р г эжх ар с анчvг vй. Эцэ с
тн ь
єнєє хз алу у“ о д оомин ийя в аха в тобу сх аа н ав э?”г э сэнмэ тий шт ийш
хар анэ рг элд эв . Yvн ий гчГа нь д маамє но лжх арсных а
ах у вьдз амын
хан ь,з амз уу р аах vни йга шиг л ахб ах vн да ши гл агд ахг эжи нг э хи йг
хэл эхв ийг эжб о до х. Хvмvvс и йншу в та рга ндэ хн я лх сынэ мч ,
сувил агчийнх а мто нг о цо ндо р жи р лэ э. Тэ г ээ дт эдо н г
о цондэ сэнмэ н д
хvнт єр с
н ий гн vд э эрvз энг vvт э эх ич н э энихс они рх онб ахар хс аныгэ нд
єгvvл эхюу н. Єг vvл vvшт э йн ьэ мч ээ с“ э нэх vvх д ийгэ хб арь са нньх э
н
бэ?”г эхэдб а а та рма л ч ин“ Би”г эжх у чл ага ах у уланбо сож“ Тана р
сэтгэ лз овол тг vй. Бvхюмз vйё с оорб о л сон . Ха ринэ хн ьту нт амир ду у
бай гааб айх . Тана ро ч ин г у ут аашє ллє гчvз . Хо нин ыє єхгvй , да в с
сул тайшє лб а й да гюмшvv”г э жз аав ар ла в.
Баа тар ынэ н эvгб олмон г олх vни йvг . Мо нг о лх vнмо нголб ие ндэ э
хэд энмя нганжил и йнт у р шх эр эгл эсэ эрир с э на рга. Ерн ьо до оvз в э
л
баат арма лчинб и еб а др иу н , ца р айх vд эр ,га рх у рууньлу жир . Ий мх vн
эхб а рьсанб а йхг э жvv г эмэ э р. Гэ вчма лч инх vни йс а наас этгэ лх vнма л
хоё рынт єлє є. Иймэ эр ээчма л ч инба а тарАр д ынИхХу р лынд епут ат,
ахл агчШа ра вжа мц, т у сл а хДа в аажа в, ме х ани кБа тс vх,х олб оо чин
Дэ мб эр э
лн арт єр сєнх vvх э д,т є рvvл сэ нэ хх о ёртб а ярх vр гэнvд эж
гарга ха а
рир л ээ . Эт гэ эдт у ст уст усын ха ас ан аас этг элий гх эр х эн
илч ил сний гэ ндд ур да хюу н . Ду рду ушт а йньvрт єр vvл с э
нэ хг энэ та м
нээн“ Эр хэмх vн дэ та хн а р, vе и йнэ мэ гт эйГа нь дма ат абvхэ нна да д
сана ан дб агта шг vйс а йх ант у сл амжvз vvл сэ н, б ич инс этгэлээ с ээ
баяр ла жб айн а. Ерньб их vнх vн ээх vн д эт гэ нх ари л цанб и еб ие э
тvши лц э
хэ длх vнб ай д агг э жб одд огба йс н ых ааvнэ нз євий гт аб vх нэ э
с
олжх арлаа. Ий мдмин ийэ н эх vvх эдэ нэо нг о цо ндин г
э жт єрс нєєх эз
э э
мэдэ хб олсо нца га аса аэ хл энх vн, ё ст о йт ана ршигх vнб ол жя вна
гэдэг тб иб ати т гэжба й на ”г эжб элэнз э лэнє гvvл сэ нньг ай ха л тай ,
юу ндг эвэлэ нэх vvх э ну р дє мнєё оло х оо сє єрг анцчvгд уу гаа рааг vйн
хув ьдх э
нб ол о в чvvни йгб vр хэ гбvд vvл эгэ р хч єлєєэ длэхий но ро нд
очи жз овиу рл ах адд ар а гд с ана мь танг эжvз э жvлт о о мсо рлу ушт ай
бай санб о лдэ эр хvг ийгх э л снэ эр ээт ий мб и ш vет э нг ийх ний хэ эд у нд
д урмэ дэ на нг алз ах,а хзахх vмvvс ийнд э ргэдб иет оо нбар да
мна х
зэ ргээсга ду у рб а йд агжин хэнэмо нголэ мэ гтэ йнт євда руу гб аримт л
агч
б олохньи лэр сэнбє гєєдvvн дньчх ама гг оос айха нн ьну угд ажб айжээ.
Єє р
єєрх э л бэ лє нг єvз эмжи йнг о ос айх на асд а лдынг оос айха нб ол
мє нхи йнг о ос айханб айдгийгэ ндо нц ло нт эмдэ глэе . Эхня лх сынт vргэн
ту сламжэ хх vvх эдх оёрыга в чо дмог чд а раач и йнт vр гэ
нт усл амжи йн
х vмvvсз а лгана в чо ржир л ээ. Тэ дvнэ хээ рх vндє вчт є нийга ва хгэж
яв аадаама шя ар
у у. Эмчн ьор жир эн гvvт ээ:”Єн єєхх vндє вчт єнха ана
вэ ?”гэ жий шт ий шх аранэ рэ лх ий лэв. Ха риу дньх эн эг
гvй хэ
нз огсож
б уйб аата рма лчныг“ Биба йна ”г эжб иеэз а аха дэ мч :
- Таюуг э жи х ээрг ай ханх арл аа
- Тий мээ . Биу гньа нха ймгаа сг арах адт у
нба заахгvйб айс ан. Гэтэлзам
зу уря ага адыгмэ дэхгvйг энэтз vг ээрб о л чихо вг эжб а атарг у
а йє єрєє
га йханх э л эв.
Эмчvлvн эмши нх мг эжт олг ойс эгср энб аа тр ынц ара йгэ гцлэ нх арж
ажс ана а“ З ат иймб айд агбайж”г эжнэ гvеб о дс оноо“ Юуча т угайодоо
эмнэ лэ гто чижvз vvл сэнн ьд э эршvv д ээ ”
гэ в. Баа тарг уа
йч“ Єє
тэ гэлгvйя ах а в”г эжу риалгах на арх эл эв.
Ин гэ
эдх о йши дч ух амюубо л сныгт ов чх онд ур дахад
Ул аа
н баа та рын..д у гаарэмнэ лг ийнэ мчна рб аа т
а рма лчныб ие ийг
са йтарс у дл анши нжл ээдб єє
р єндб ийб о лсонч ул ууу гбайр на асаа
х єдлєнб є є рнийа жи лл аг
аагг э нэ тз огсоо сно осшир vvнє вч лє
є дд араань
су ужя вс а но нг о
цн ьа гаарынц ємр єл тєндо рс но осх vч т
эйд уг трал
га рахадє нє єхч ул уух уучинб а йр анда ао ро хо дб иеньз vгээрбо лжг эсэ
н
о ношт ог тоо жэ э
.
ДАШДОРЖИЙННАВААНСYРЭН
ТYМЭННАСТГУАЙ
Мо т орн ьх а л с анма шина аг чинма ц саарх а дагя н дар, є нг и йнд а аву у ны
єє дє сна ми рс а нмо дт ойч ул у уно в о оныд эр гэди р жз огс о в.
На ра нб ул аг и йнд а ва анд ээ рг а рчб ай г
а ан ьэ нэ . Єр т є єг ар а нє гсvvл д эг
эн эд а ва ан ыа д а гу ужи мц эл гэрбє гєєдт эндз ахньvлvз э гд э хта риа н
тэ нг исд о лг иол но . Амє гсє хт у тамн арийс а жх я р аах vр э хэ дма ши нз єрєх
за йг vйбо лн о . Да в аа ныа рє в єрши гээн vцг энби шб ит vv о ймо до ор
х учи г д жэ э. Эн дз а мынх ажу уга асэ хлэнх а нга йну тг и йнмо дб ут,є в с
ур га мл ынс о р ыгд ээ жл энцу гл уу лс анмэ т. Єнд є рє тг є н, э л б эгба ян
х ар агд ана . Ма шинх єрє хч єл єєнда н хх єлт авь жб айг ааэ нэг азар
н ут ги йнг о оvз э сгэ л энгс о н ир хо нн vдх ужир л ах аа рб у ув . Мє нхно г о он
н ар с,г ацу у р ,ц а гий на яс аа рт vмэ нна вчааша рг ал туу ла нб айг аах ус ,
ул иа с , vржи мсн ьу л айр анна вчмє чирн ьх vр ээс орт ата нб айга амо но с
,
н ох ойнх ушу у ,є рє л,д ол о ол гоно ,т эхийншэ эгн а мр ынт у н гал агє др ийн
н ар ных у р цг э р э лдє нгєх о сл она та рну тгий на н хил а м, ц э нг эга гаар ,є в с
н ог оо , жи мс ни йvнэ рг ой дс од онс энгэ нэнэ .З ама асг а ранх эда лх тал
ан исжимсши р дэ гши гу л а йр ана р ынша рт ємс н ийх о нхз айг vй
vз эг дэ нэ . Оймо до орх эр эгб ол го нб vтэнє дє рэ р х эдг а нцнэ гээсил vv
о лд до ггvйша рт ємсэ нди нг эжз айг vйу рга санб айхг э ж.. Энэб vхн ий г
со н ир хо нг арс а рв айх адлб эл энжимс нээсн эгх оё рыгт vvжа мтл ан
яв та лх а жу уха нт а л дє в єєг эсэнэ мэ г т
эйхvvхд и йнца нги на с анд у уг арав .
Мо дб у тн ыч єл є є
г єє рт эрз vгх ар в а лар ваа дна с ныо х и нс є х єрчс у уг а ад
н эгюмо р о л д о жба й гаає вгє ндэ эрг vйжо ч оодми ни йз vгз аа нюмх э лж
б ай на . Бо дв о лх vня вжб ай наг эжб айгааб о ло лт ой. Єв гєнмє нз vгє л ий н
х ар сн а аа жл а ах ий в . Жимсидбо л о всорчб айг ааца гб ол о хо оржи мс
тvvжя ваау лсба йнаг эжбо д онт э д э нд ээря вжо ч ив .
Ши нг э нца га анс а ха лтайг а вша в х и йсэнє в гєнда ав у ундэ эрд элгэ сэн
б уу рц агмэ та т л ааз vр хэнх э лб эрт э йжи жигх vр э нюмыгт о мжижг ээ рнь
и хлня мб айя л г ажс уун а. Ох иня глт ий мюма т гаа т гаа рт vvжи р ээд
ял га аг vйх эс э гдэ э рх ийжб а йна . Ама рмэ нд ээмэ д энх ажу у дн ьс уу х ад
єв гє нх ар иумэ нд э лс энб о ло одюма араао р олд о но . Тэ рн э глу цаар ,б ас
зо жи гюмшиг ...
-З або ль,б о л ьг э
жо х иныгз анд р а а дд элгэ жт ав ь са нюма ах аашя айш
б оо жи йшт ий шн ьши д эл жэ хл эв . Єв гєня а гаадин гэ жму у х айа ашил ж
б ай гаа гх э рх э нмэ дэ хб ил э э. Ох инчу ч рыгэ со лонг айх анз огсо но. Бид
х оё рыня р иан э глэ в то ржхє гжи жє гєхгvйнэ лэ эдб о л ов . Тэ рээрн vдн ий
б ул ан г аа рна ма й га жинб у шу уд а л до ро осойг э хмэ тб ай х а дн ьб иб vр
ту хл а нс у ужх амтя в аан єх дє єд у у д анма шин а а сс а вт а йа йр аг,замын
х vн сэ эа в чр у у ла в
. Єв гєнб а йжя да жб айн а .
- Эрх vнэ рэ э гvйньд ээр ,а йра гу у , юми дє вгєнг у айг ээда й рага яга лж
єг єх єдє в гє нду р амжх ана вча мс аа дт авив.
- Яа санс айх анvз э сгэлэ нтну т агв э. Энэша рт ємс ни йу рга с ныгха чи н
юм. Бих анг а йнх vнг эх дээша рт є мси нгэжн эгг аз а рб єє нє є рє є
ур гасн ыго гтvз ээ гvйюмба й на . Ба сэ н эа нь с, но х о й нх ушу у, мо й лыг
х араа. На ра нц э цэ гши гэ нэч и нья ма рг э эчу р га ма лв э? Еру р дvз ээгvй
ур гама лб айн а.З у нц эцэ глэ хий гн ьх а р ахюмс ан ,я ма рє нг ий нс а йха н
ц эцэгг ард агб ол . Ёс тойг айх а жб а р шг vй, vз эжх ан а шг vйс он инс айх ан
га зарб а йн ад аа. Да руйд ар ха л жх амг аа луу шт а йг а з рыннэ гб а йн аг эхэд
єв гєнэ н эе рн ьюух элэвг эхмэ тн у х ац т айх а рсн а а :
- Хэ лд эглvгг эжму ши л заа дб о ожб аг лажба йс анюма ах о йшт а в ьснаар
єв гєнб ид нийя риах єгжи жэ хл э в.
- Байг а льдэ л хий гх арнvд нийцє ц г и йшигх ай рл а жт vvни йт є л єєvг
со нсво лс эт гэлньс эргэ жма гн айньт э ний дэгх vна жэ э. Єв гєни й
д vнсгэ рц ар айб vр хэгт энг эрц эл мэ хмэ тб ол жда ла нvр чл э эс тн vvр э нд
н ьми шэ э лтт од ро ня риан ьнэ мэ г д эв. Єв гєни йгТvмэ нна стг э нэ .
Тvмэ нна стг у ай нхэ нэн ут ги йну н а гана йла жэ э. Эд ний хз у ндд а ваан ы
ту лахэ хэндэ хНа р анбу лагх э мэ эхт у нг ала гб у лг ийнд энжидз у с аж
амн ыд ундх ир до р шихХvvш х эмэ эхн амх ану у лынб эл дн а ма ржин
о доот а р иант ал б а йнз ахб о лс онНє мр є ггэд эгжи жигт о лго йнє в єрт
єв єлжс є єрє нєє гх vр чээ. Хvvшу у л ынб элдч а нд ма л санг у р в анц а гаа н
гэ рб айс анньэ дн ий хэнб айжэ э. Тvмэ нн астг у айє н єєє гл єєна рн аара ч
о хино од аг уу ланя вганг арчх аг асє р тє єг азара я ланэ нди р жа жил да а
д єнгєжо ржб ай са нюмба й на .
- Таэ н эс а йх анг а зарну таг ,т vvни йг о оvз эсгэ лэ н, на мт ард омг о ося рьж
єг нєvv г эх эдє в гє нюу н аасэ х л эхб ил э эг эсэнмэ тх эсэ гд уу гvйб айсна а
и йнє гvvл р vvн:
- Эн эг а зрынНа р а нбул агг э дэ г. Да в аа ,а рє вєрн ьмє нт иймнэ рт эй. Ур д
б олх о йшу р агшд а вахмо р инз амт а йб айс анюм. Од о оа рдньа т рын
са нгий на жа ху йб айгуу лжихз а мынг а зарб о л жэ э . Он цго йна мт ар
д омо гг э эдб айхюмба й хг vй, є нт э йє г єє жтэ йс а йх а нн у таг . Тан а рт
єє рийнмэ дэ хнэ глз vйл ий гц у х ася рь жє гье. Бит э рvе дэ н эо х иншигл
б айсанб айх . Ма на йє вє єна янт а в ных а ана йрх и йс э нн ама рлюмс ан.
Аа в
ыгнэ гу д а
аа ндя ва х адє дє ршє н єгvйх а ру ул да нч ихт а вь жб айг аад
и рэхэдн ьх vvх эдшигг vй жо ч и жмо рин оосб у уг аа г vйб айх адн ьч и
єн єєхий го л жи р э вvv г эжя ар ана су ув . Аа вг а йх са н ааб vс ни йх ээ
vз vvрий гт а йла нvр элши гх э дэ нх vрэ нюмг а рг ажэ нэмє нvv г эх эдє в
єє
тэ рюмыга лг андэ эрээт ави на жинх ар сна амє нмє н, г я лайл а ах vv мин ь.
З уун а сл аар айг ээ дх ада гтб о о жа в с анюм. Тэ гээ дма рга ашє гл єєнь
унт ааг аа рТvмэ н на ст
ааб о со оро й. Єв є є тэйгєєюма ндя вн аг эв . Ха а на
х vрчюух ий хийн ьмэ дс энг vйда г а адля в лаа. Яв са арб айг а адя гэ нэа рд
и рлээ. Тэ гс н ээг а за рши нжижя в а аб ол о лтойэ ндб о ля ахб о лг эжvг л э
н
я
всаа
рт эргорх
ин ыца адэрэ г
тарваа д,дээ
хнэталдна ананьар ваа
дэ нэ
д
ээдхонгортхэд,д ав ааныєв рийншир энгэ
нийзах адбасхэдийг
с
уулгаа
дб уцла
а. Ха ва рцасх анзармаг цнаашбайнб айни р
нэ. Нэгєдєр
б
идх оё
рц угиржн ама рvрс уулг
асанг азра
аочволс удгийнба руун
э
ргийнхсоёолжб айв . Євєє
,у ргахн ьу рг
ажб а
йна. Хангайдэлх и
йми нь
г
эжбє є
нюмбо лов. Ор ойбо лтолєв єємааньтvvни йгажигланя вж
є
гєхг
vй, а
райгэжа в чб у
цав.
НАНЗ
АДЫННАДМИД
ХЄВЧИЙНЗОЧИН
Ма а
м, Ма нда хх о ёрхэ нх э
нньх эдэ нжил ийнє мнєс умынс ургууль
тєг с
є єднэ гд эл дэ эир жа жи л
л асанз а луума лчидби лээ.
Тэ дс vvл и йнх эдэ нжи лн эгдлий нх ээс ув а
йх оньх ари у ла хб ол с
она га
ад
х ониот ар гат эвэ эра в
а ху улахынт ул дот рынб а йд лаарх ариу лжз аншжээ.
Эн эжи лчмє нлт эрза ншл а
ар ааэ нэз э
л vvдхє нд ий дс а я ха нн vvжир ээ
д
б айгааа жэ э. Гэ тэ ло й
р мо гнэ гдли йнз а
х ирг аана аса ймг и йнт євднэгдсэн
су урийна хл аг чн арынт vрс ургуул ьдМа ндах ыгг урва нс ар ын
х угацаа гаа ря вуу лжэ э.
Ид э
рх vv є дє рбvру ни нду я
сану лаа нда аву угн ьнэ гу н ьа хиулану яс
аар
н элээду джэ э. Нэ гє дєр , Ид эру лаанд аав уугаа, цэнх эрд аав уундтулгаж
уя чиха ад:
- Ээжэ э ,э эжэ эа а вма рг аа ши рэхб о л жг эжб ая рта йх ашг ир ав
. Маам
уни нду яс анд а
ав уугаах а ра
ади нэ эда лдаж,
- Хааб айс анюм. Да хиа дба рагс ард у т
у уб айх адч иа л га сча хиулаад
б айжvv д ээг ээду лаанд аав
у угн ьд а хиадvл дсэ нх оно ги йнт о ог
оор
ух раажу я жє г є
в . Ма ньэ рз аримд а ама р тчих аадн эгєдє рх оёру ньч
ах иулч ид агба йс анюму ух э
нмэ днэ . Яма рчг э сэна авньир ээгvйл
б айлаа. Хо ёрб уг ає дєрн ьхолынб эл чээртг ара ад, шє н єн ьх а
я анднь
и ржх о но со о р,тэ рх эду ламлижилда салб о лсо орб ай в . Нэ гдлийн
за хир г аабр и гада асньМа нд а хынн у та гб эл чэ эр , ма лынэ рvvлмэ нд
та ргат эв э эршл ийгvз э
х э эрх vмvvсз єнд єєли р нэ . Нэ гуда ама л ынэ мч
и рээ д :
- Чих єэ р т
э эрб у гаарх єл єглє єдд авх ижб айл ааг эжvv? г эхэдИд эр,
- Тэ гс э н, и хх урд анг э эч . Нис эхо нгоцшигу у ла нд э э
гvvрх а ма а г
vй
д авх и хюмб ил ээг э в.
- Чих єу на хчя ах ав. Аа в ыг ааи р т элс а йнх ар и ул жба йга
а рай . Битги й
ал дч и ха а райг эв.
Тэ рє д єрМа ам, х амг и йно йрн у та гл ажб айг а аа йл дхэ лх vрг ээ дгэр тээ
и рэх э до р ойб олжб айв . Тэ рхvv хэ лє г сєна йл ын ха нц ааша ас у урь
б риа г д ын хандхэ лє гчх vмvvсц у глу ул ж, эр эл дмо р дохоорт о хи р
ол цс он
аж. Ма амх о н иоэ ртх отл уул а ад, хvvг э эи ржя в нау угэжГэ зэ гт
х айр х а ныз vгн эгх ар ж, б риг а дынз vг э эсх vмvvси ржя внау уг эж
х ару у л да нх vл ээж, г эрт э эо ро нг ар анба йл аа . Yд эшх а
руйб vр ий
б оло х ынх ир дно хо йн ьихлх ол о осд авхис анб о л о лтойхэ лэ эу нжу улан
аа хил с аа рг vйни рж, э зний хээє вє рє єдцо рой л сно ог азарх єв р єнэр х л
эв.
Ма амн ох ойд ооци йд э
мх ий жє г єєд :
- Ха л т ар. Идэ ря аса н, Ид э рх а ан аб а йн аг эсэндно х ойньс vvл ээша р в
ан
гий на нг а с
а л снааз vvнхо йшх ар анх у цав. Тэ г тэ лу д с
ангvйз vvнх ойд ох
гvв ээ нд э эгvvрє нд єрн амх оё рх арюмб єрт єл зє нг арчир жя в аа
х ара г д ав .
- Ээ жэ эг эхИд эр ийнс э р гэ лэнд у ус о нс дох одМа амт э
ссэн гvйт осон
гvйв . Бу г ат а йвана л х анир жя вс на аМа амдо й рт онир мэгц“ энэ
то моо гvйх vvх дэ эа в,н а ма йгэ нэх vнда ча ана асс ал гаадєгєє ч ”г эс
э нмэ т
х эвтэ э дє гєв.
Мин ийх vv я ажт омо огvйт эжб а йгаан ьэ нэв э?г эжМа амб у г ынэ в р и
йг
єр гєнє нд и
йл гєжх vvг ээб у улг ана ва в. Тэд ни йгд є нг єжгэрт ээо ртол
ємнє є сх э дэнмо р ьт ойх vнд ав хил да ни рэ в. Тэ дг эр ийнvvд э ндир ж,
мо р ин оос ооб уул гvй , мэ нду сча суу л гvй,
-З аюуб ол с о нб э? Ха аша ая в ахв э?б у шу у лъ яг э лц эв
- Бих vр э эдир с
энлд ээг эжИд эрг эр э эсх а шг ир а в. Тэдмо ри но осоо
б уужг эрто р онна ст айх а ннь :
- То мо ог vйт архи, а жи лу да ж, э эжий г ээз ов о ого о дг эжзэмл э х эдзар им
н ь
- Сэ р г эл э нэ рбу г ынн ур у у нд ээрс у у хба й туг а й, Во стокх єл єгд э
эр
су уд а гца г
ааз євг э
жє єгшvvл ж
-З ат э г
ээ дч их аа гуу рд а вх ижд а в хижи рэ в?г эцг ээв
Ма на йд а р
г айс аа ралн ама йгу ну ула адГэ зэ гтх а йр х аныд ээг vvрни с э
ж
н исэ жа рр ууньбу у гаадмо дных ая а н до ч оо дх э вт ээдє г
с єн. Бибу у х
гэ сэн . На ма йгг эр э
эо лох г vйт єєр єхб айхг эсэ нюму у,тvрvvл ээ дявг ан
х арьч ихб а йхг э с энюму уна ма йгэ в рээ рэ эд ар аадбу улга сан г vй. Тэ г э э
д
б угаг а за рх эвт ээ дб ит vvн ийд ээрс ууг аа длб а йл аа . Тэ г
т элма на й
х алтарн ама йгэ р гэ жо чсо н. Ха лт арма а ньб и дх о ёр ынт о й рчн эгнэ г
vн эрл эч их ээдб у га т а йх о шу угаани йл vvл энхэ втэ эдлба й сан . Ор о й
б олох ынх ир дх а лт а рма аньг эрийнз vгя вс н ааэ рг э жх ара адд оро ос у уж
“х арьцг а ая ”г эсэ нмэ тх аух а уг эжх уц са на аб ид ни йгя вах гvйб ол о х о ор
б уцажи р жт о йр онх у цаа дда х иннэ гий нз vгг vйж, б ид ний гх vл ээнэ р г
эн
х аржз о гс о одб айс а н. Тэ гснэ эда рга йс а ара лма аньг энэ тб ос о одн а а ш
яв сан. Ир э хдээчг а зард ээг vvря вжи р сэ эн. Аймє нчх ур да на мь т а н
юма а. Са н ср ынх єл єглт э г жх урдал да гб а йха аг эв .
Нэ гє д єрб р игад ынд арг ааст анайху да х гvйнvvж, на маржа ар ууд є х єж
б уунашvv, б эл т гэл тэ йб айг а арайг э жх э лир жэ э. Эн эмэ д ээИдэ р и йн
сэ тгэл ийги х эдт vг шэ эсэнб о лов ч,н vvхб ол т о ла ави рнэби з . Ул а ан
ц энхэ рх о ё рд аа в ууни йл эх эдх о ёрг ур ав ха ну ньvл дэ эдб а йнаг эж
б одонт а йв шир ч ээ . Од оона ма рб ол лоо . Аа влбу шу уи рэ эс эй . Бу гая ма р
єв си ддэ гб ол ? Аа вб идх оё рб уганд аад ур та йє вс ий гньт у сг айл ан
х адажб э л тгэнэ . Єв є л жє єни йх єєх аша ан ыд э рг э дт у с гайп инб арин а.
Хо йто нх а варс о го оньх є єр хєнт у г
а лг а рг ана . Сvvгньс а ажу у на.
Хє євє рз о г дрыгн ьа вчх ор шо ондт у ша ан а. Мє нчиха жилб а йнада а
гэжИд эрб одно . Гэ тэ лн эгє гл є
єх оёрчи рг vvлч ир с э нб ел ору сьт ра к тор
п ажи гна ни р эв. Су у рий на х лагч, жо ло о чх оё рэ эжт э йньх амжинг э р ээ
б уулг аня а хи йх ийнз уур дг vйа ч аал ав. Хо ёрбу ганьт рак то р о осvр гэ н
зvvнд энжд ээрг а ра н,э дя а хг э
жб айг а аюмб о лг э с э нмэ тт э дн ийз vг
х аранз ог с он о. Ээ жньа чаах єсєг тэйгэ эя в ж, Ид эрх алт а
рно х о йх о ё р
х ониот у у хб о лжэ э . Идэ рх о ёрб у гаах он ьт о йг ооцу гт у ухг э ж
х єєцєл д с єнбо лов чу гааст у у жс у раагvйа мь та нб о л о хооря в жє гсє нг vй.
Ид э
рх о ни ох ар иу л г аа рньт уу хз уурэ рг эжх а р са аря в ав. Хо ёрбу ган ь
замд а аэ р г эжчх а р с анг vйє всє нт ол гойчшvvр элг vйшу у дя в са а
рГэ зэг
т
х айрх аныгд а ва адя в чи хав .
Тэ дни йх о йн оо сн vдэ эч ил т элх ар уулд а ня вс а нИдэ рг vнс ана аа л д а н
ма найхб vхэ лн vvдл и йнг а з ар ,ба рагх а га сє р т єєг а з а рн vvжбу уна .
Тэ гэх ээрэ дма на йх ыго л жо ч ихгvй. Яга ав ыгир эхб олох о орх оёрб у гаа
о рхич их д о гмє нх а йр нааг э жх арамс а ня ва в.
Ид э
р и йго чих о дэ э жньшинэну тагд э эрг эрэ эб ар инт євх нєч их сє н
б айла а. Ид эртц а йу нду ухчхvс элб ай с анг vй .
- Хо ёрб у г ама аньма н айх ыго лжи р эхг vй. Од о оя а на аг эх эдэ эжнь :
- Бид ни ймє рє єрх є є гє єдир эхб айлг vйд э эг э жх vvг э эт а
й в шр у ула х ыг
о ролд о в.
Ид э
рх о т ных о ох о й д охг vд гэрд э эрг ар чб ар уу на мн а аст оо ст ату у л а н
и рэху на а , ма шин ,з vvнх о й д оху ртх єн д ийу р ууд а нир эхх оё рб у га а
х аруулда нзогссо о рх а ранх уйб олгов. Шє нєн ьал ьнэ гньир жма га
дгvй
тэ г
вэлно хойма а ньз аа валб иднээсу р ьдаармэ дэжч и мээ
р хэнх уцнагэж
ч аг
н анх эвтсэнб о ло вчн охойньг анцчг анг эс
эн гvй. Ашг vйх євч
ийн
зо ч
инє нєєх оёрньт о лго йна рханшилд ээрх эзэ
э нийг э
рий нма лшиг
та й
в анх эвтэжб а йв . Ид эрба я рл
ах даа:
- Ээжэ э,є нє
єх оё рб угач иньо лоодир сэнб айнаг эжх ашгир с аа
ргэрийн
зvгг vйв. Гэртээо р жир ээдх vv нь
- Од ооа авлир эххэ рэг тэйб айна. Аавя аг
аа дирэ хг vйб айна . Таюуг э
ж
б одожб а йна?гэв . Ир эхх угаца а
на асаад єрєвт ав
ьх о ногєнгє рєєд
б айгаадг айхажб айс анМа ам:
- Хар инлд ээ
.х єв чх эцэ дт єржи дээшс энад гу
усх vндд асажа йлхvн
б араадажб а
йх ад ,х а на тг эртт єрс
є нхvн, х ань,ижилvрх vvх д ээ
мє рєєдєни р
эхгvйя ахб илэ эгэжс этгэл ээтайвшр уу л ан
- Ир нээи рнэгэв .
Хvv д ахи адлг ада аг арчт э ртээхєн д
ий дног оонт о р гондээгvvр хша р
ут с
а нх аваасши гє лх алз а
нз амру ушир тэнз ог
со в. Гэвчт эрз vгт
б vдvvхэншу вуучни сэ жя в ааvзэгдэх гvйб айлаа.
САМБУУГИЙН НАДМИД
ТYМЭНЦАГААНХОНЬ
Говьдзуныу ртє д
р ийнтому лаанн а
р а
на ажуух анжа рга
лаа. Энэ
нутг
и йнхаруйб vрийХа нгайг а
з рынvд ший нх арч ийгшигэ ц эс
тє
гсгєлгvйхээрт а
л ынэлгэнб иенэ эалгуурзєєл єну н
ахуй,умр аас
зу
рвасз урва
сс а
л хинvл э
эв. Са лхии дши д ийнх vчээриржба йнауу
гэ
мээрб єгєє
дс э
т г
э лсэргэ
мэ нэх vv с
а йха
нс алх ийгхаатэртээор ших
хєг
лєг є
ри ххєвчта йга
,умр ынс vрл э
гу улсзєвх є
на яных ол
да лжаан
яда
рс аннєхрєєсэвэ нсэ
рvvц vvл ьех эмээну р
тн арийханхоол ойгоо
рзам
тос
уу ланvлээжб айхшигт а атайха нс а
нагдана.
Би дс ал х инє єдт аша ат у ланз о гс ож, б яцх ана мс хий гээдц аа шх єдє л лє є.
Єд єржи ну сн ьб у цл аа дх ал гайид сэнх єг шина тшигу раг ша х и хгvй
б айс анн эг длий нГАЗ -69 чх vйт э нб у лагу у с а нт айл агт ав рахмэ тд эрс
со нд уу лд ээгvvрд э гд энд эг дэ нда вхихб о ло в . Энэс ацууНа ч ин даг в а
д арг ынно зоор со нно й р мо гнvда гшна ас эр г эж, “ Нє гєєхє єц аа шнья р и х
ууд аа ”г э сэнх ар ц аарна др ууэ р гэнх арл аа . Чин г ээд“ тэгэ эч”г эх ий н
х оо ро ндд аргаха ал гар уун у р уу гаах а ру у ла нх ажу улда сх ийнс уу д а л
за саади йнє гvvл сэннь :
- Тэ рч а в г анцч ин ьг а нцби ех vнб айс анюм. Мє ндє рши гол онс ай х ан
ц ага анх о нь той. ХvмvvсЯн жинг уа йнхг эх э эс ээ“ Ол онх он ьтг анц
ч авг анц ын х”г эц гээд эгс эн.
Эр эгтэйх vнши гє рг єнмє р т эй,є нд єря нхи рэ мг энб айжб ил ээ . Єр г є
н
мє р єнд єєт ааруу л санг эмэ эрх энх vн ий хэ эст о ма р гаvvр э эд,а р га лт vvж
х он иох а р иул на. Уч ир гvйб vд vvни шт эй, т о мс аварб арь дага с ан. Ар г ал
го лног э жжи г тэйх э н. Да нд ааvх р ийнх а тса нх єха р галт vvжт vл нэ .
Тvvни йа ргааvvр ээда р галт vvж, э нэХє шє є т ий нт алдх о ни ох а ри у лж
яв аан ьо д оочх а ра гд ахши гб о лжб айн а. Ян жи нг у аймє нчс а йх ан
амт тайа а р уулт а вьж, т о сх о льд о гсон. Ерт э д ни йх ээсил vv ихт оса вда г
ай лт э рvе дб ай га агvйб айх . Ха р амс ал тайн ьну тг ийнх vмvvс ,б ид ни й
х vvх эдшу ухадє вєлх ав рынт а рч игца гаа рц аг аанбvг ээнюма мс а хг эж
лЯнжи нг уай нх ааро р д огба й сна асб иш, х є єр х ийз а йлуу лг ан цб иеюм,
ту сл аяг э жша га ад агг vйб айжэ э. Тэг ээдчт э рюмс ану у,а йла мь т ант ай
о йрб ай хд ургvй . Хє шє єту гньг о вьто й, х ээ р тэ йс айх анну таг .
Хє шє єт и йнх уда гу нд ар гата й, т аг найт аши мх vйт эну ста й. Ну тгий х ан
эн элх а в и йгт vvндє мч лє єдє гч их сєнюмши го й ртожчб у уда г гvйс э
н .
Эмг эни йг анц аар д ма лз ожи гд ууба й сн ыгма н айн утгийн ха нэ т гээ д
гэ мэ эря х ирз а нт айн ьх ол бо о тойг эцг ээд эгб а йв. Од ооб од охно оэ т гээ д
ях ирньюуб айхв э,є є рий нг э сэнб одо лт ой ,б аа ханх ату ух vтvv я р и а
х єєр єєт эйлх vнб айж. Эн эз а нч анарньни йт ээ рн эгд э
л жи хvе ду ла м
то до рх ойб олс онг эд эгюм. Бичб асз а хз у х аа сньмэ дн ээ. Тэ рvе дб и
ч иньэ нэ“ Го вий нна р”н эгд л ий нх vни йб а гаэ мчнэ ртэй,а йла мьт на ар
о ржх vнб vртэ йу улз ажя в да г,х о нхо рт оола л б аныс vрх ийа мь танб айв
шvv д ээ.
Су мынз ах иргаа н ыд аа лга вр аа р,нэ г дэл дэ л сэ х ,эсэхт ух айс ана лыгн ь
ав ах аарЯн жинг уайн до чсо но ос ана жб а йна . Янжи нг уайна ма йгмо р ио
ту ша а дг э рто ро но рт олха р жз о гссо но о:
- Го мб ынд ундх vv юуд э эг эжби лээ. Хvvх д ий гб айт у
га й, єєр є єсє єд vv
х vн ий гнэ рээрньд у у дд аггvй ,т эдн ийт эр ,э дн ийэ н эгэжя р ьда гх vн
б айс ан.
- Тий мэ э . Ду ндх vv ньб айн аг э жх элэ эдбиа ма рмэ нди йгньмэ дэ н
и рсэну чр а ашу л уух а нх эл э х э эрши йд эн :
- Таныгн э гд э лдо ро хб о л ову у ?Юубо до жб айг а а гт аньмэ дэ хс энлг эж
яв над ааг э в. Ян жи нг у а йнэ гдэ л дэ лсэ хий на чт у с ыге рн ад а асд о ргvй
мэ дэ жб а йхши гб а
й л аа . Тэ г ээдчт эрюмс а ну у
- Эл сэл гvйя а хавх vv мин ьг эжу риа лг аха нх э л эв .
Бии хб ая р л а л аа. Хич нэ э на йл ыгн эгд эл дэ л сvvл с нэ эрс умынт єлєєлє г
ч
ажл а ад vг нvvл дэ гб а йс а нюм. Янжинг у а й гх vмvvс“ яхи ря н хи р”
гэ цгээ дэг .
З vгээрлх vншvv д э эг э жбо до х о дс этгэ лс айх анб айв . Тэ гт элб айн ашvv,
юуг ээ чб о л со нг эжб од но .
- Ор со нд э эрб айл г
vйя а ха в . Га нцби еє нд єрн а ст а йх vнда я тайб айху у.
эн эо л онх он ий гт аг анц аа ра ая а жма лл ахб ил э э. Яа жу нг асvс ,с vv
са алий гньа в ахб ил ээ. Нэ г д э лдэ л ссэнд а р уйч иньт ан ыма л ыгє єра й лд
єг нє.З євхє нє єртvл дэ эх ээла вчх о цор но . Ёст о йх єнгє р єєдя вчи хнад а
а
гэ сэнч иньэ мг эни йнvдг у р в алжил ж, ту р а нха йша на анын ьа рь с
х эдэн тээт ат в ага нахмэ тб о л оо д :
-Хvv ми ньч июух эл эв . Тэ гв элбит э рнэ г дэ лмэ г д элдчи ньз ая ань
эл сэхг vй . Амь дмэ ндс а жил жя в аац агтб у янтс vр гээх vн ийг ард э эр
єг єхгvйг э жшу у дх эл дэ гб а йн а.
До т
о рп а л хий гээ дя в ч ихл а а . Янжинг уайя р ьса а рб айв
-Энэхэ дэ нх о ний гч ин ьб инэ гна ста йня л хvс тэ йг ээс ээма лл ас аар
б айгааюм. Унг а сн о ос,с vv с аал и йгн ьа в саарб а йг ааюм. Хvни йца рай
х арахбо л о ог vйб айна . Яа х а в ,эмэ эгэ энvда н има г цб vг ди йгн ьт уугаа д
яв аара й. Нэ г д эл дэ л сэ хг vй... vг vйшvv х vv мин ь ...
Биюучх э л жч адс анг vй. Тэ ро р о й гоод а в х инир жз ах ир гаа ндб vг дий г
та йла гна в . Сvvл ч ий нvгли л vvд эхши гбо лло о. Тvvни йгюу ндх элэв
х эмээ нбо д со н оох vр т элт о о чл о о . Тэг тэлн амынvvр и йнд ар га:“ зvгээ р
ээ ,зvг ээрх vv ми нь .З ов охх э рэг гvй ”г эсэ нши гт а й ванх ара а д
-З є
вшvv д ээ . Yнэ нийгля р и хх э р эгтэй. Хэ ни йгб о ло вчvг э эрх уу рч
б оло хгvй. Яа х авд ээ. Янжинг уа йя вжлб айг. Ха ржб а йя . Ха р инн эгд э
л д
эл ссэнэ л с ээ гvйт vvндт у са л нашvv г эжб ил ээ.
На чинд аг в аий нх vv я ри а дг а з рынб ар имжа аа в чб у йб ол о лто йг а
д агш
то нго лзо нх а р ав. Ор чи нт о йр ныгт vн эрх а ранх у йн ємє р ч ээ. Ма ши ну рт
х осг эр лэ э рэ ээ нэ хvv т vн эрх ара нх у йнд о рн о йр с о хих э рюмшиг
н амх анд о вт о лго дыгт э мт ч ин ,з vгч иг ээо лжх ур д алс аа ря в н а. Ду г
у й
д оржи жиг х э нх а йрг ач у л у уша жи гна нvс ч ихэ э сє єрч имэ эгvй .
- Би дн э гх э сэ гтэ эЯн жи нг у айн до ч сонг vй. Би тvvх энлх аржба й
с ан
х эрэг. Эмг энчя а хав ,х о ни ох эн э эсд уту у г vйс а йх а нма л л аса арб а йв.
Єв є
лн ьх а ту у ха н ,ха ва рн ьшир vvх энє нг єр сєнб о лов чт эдни йхнэ гчэ х ,
тє лх ор оо г о о гvйюмс ан. Ма ли дт єл лєхvе эрбит э дний хэ эро ч с он
-З аЯн жи нг уаймин ьєв лийгя ажшvv є нг єрєє вдє є. Яд р а
ву уг эжс у у в.
Тэ г эхэ дЯн жинг уа й
- Яд рахг vйя ажма лма ллахб ил э эг эжх эг жvvх э нх а р иул аад“ та в ла ж
б ай нау ух є ”г эсэ ня нзта й
,є єд є єсн vдд а л ьда р та лх а р санн ьс ана а на асе р
га рда г гvй. Ээ , мє нс vрхийх є гшиншvv. Ха вий нх vмvvс ийня ри л ца х ыг
со н сво лЯн жинг у а йт эрє вє лх а рсаарб айт а лг у рв ант омг vз ээт о со о
х он ин д о ох у ваагаа дє гчихжэ э . Ма лч ид :
- Би д эндша гайнч и нэ эгча мс у у лаагvй. Му ух а йа мь танг эц г ээжб а й в.
Ян жинг уайнма лдvн энго ло о со ох айр т ай гмэ дс э нюм.
Нэ гдл и йне р єнхийх о роо,н амынvvр и йнд ар г ынд аа л г
а враа рб ид н ий
х эсэ гз а лу у сЯн жинг у а
йдт ус л а х,х они нын ьу рт ынно о с
ыга в чє г є х є єр
о чл о о
.З а лу у чуу дб ол сонх о йно ,я аха вд э эшир vvнг ара арvз ээб и з .
Тэ г сэнч ин ьэ мгэ н:
- Ха йр а нс а йх ана мь тдынма а ньб єєрз vр х ийгу н а га ч ихд єх л єє. Яа с а нч
и хvр гэ эжц очоо до г ,яасанчшир vvну н агада гvх э эр vvдв э ?з єєлє нба р ь ,
ая та йх а нх о лбо,х vз vv толго йгн ьт ас ла ч их лааг эх чл энх анг и нажг а р а в.
Чи нг эт элб vрх эр эгб ишд эж, ма на йхнын э гн ьнэ гт є л нийн имг эн
ц ав ьныд ээ хэнт а лдэ сгэчи хжэ э. Янжи нг уайт vvни йгvз vvтжи гт эй
му ух ай га арз vхэ в
- Ал ивх є є,є мд єєт а йлжб ай. Бич ини йца ви йгх а йч л а адо рх и ё! хэ мэ эн
са йхьз ал уу гб а химт омг ар аар а аб арьжа в лаа . Хич нэ эни хс а нда рг а са н
гэ жс ана н а. Бидг ар а ацэ врvvт тэ лх оньх ярг ав . Яд ар ч ,єл сєжб айг а ач
гэ жха ч ин. Нє гєєца виах айч л у ул ахд єх д єгз ал уу г ийнд у ргvйи хх vр ч
б ай гааб о ло лтойх vз vv с э
рв ээ гэ эх єдє л г єн:
- Хє єе, Янжи нг уайг эжд у уда а д
- Тач ин ьи ймо лонс айханх онь т ойба й ж, г ан цо х инт єлєгчг ар г ад а гг vй
х vнvv? ё ст ойє мдма аньє єр єєшу втар л ааг эжх э л эв . Баслб у ру у дс а на а с
за йл са нг vй. Эмг энх ємс єгє рг єн , нvдб о сго ж:
- Юуг энэ э,а мь тныа мьх о ро о ёг э вvv? Эмэ эч иньє д и йб ол т олх а л у у н
зу на арс э всг арга жvз сэ
н гvй. Чич иньи нг эхэ дх эни йх vvх эдг ээчи в .
Ма на йэ нэх он хор тий мжу д аг гvйму ух а йа мт а й, т ал х гvйх vvх эд
б ай ма а рг vйс энб ил ээг эхчлэ нvнэ нго ло осх ил эг нэ ну урсав . Тэ гэ эд
Ян жинг уайт омс а а хууд vvр э нт а раг,т vvх и йс vvни йбя слаг ,х а т аа с ан
д ар гарша рє рєм, б а змала ар у у лт э ргvvт ни йга в чи рчє гєхз у у раа :
- Ха лу у нз у ну лаанма ххэ р эгг vй,х vvх дvvдмин ь . Єв єл,зу н гvйма х
и дв элх э рх э хв э? Ёс тойа мь да а ра ає мх и йр ч,т э эр чvхэ хб айг а ада а.
Тэ г ээдчэ мэ эч иньэ нэс а
й хана мь тд ыгє сгє жє дийх vр гэснэ э сб и ш,
х ор о о
ёг эжя ваагvйюмшvv г э снэ эби д ни йгб а с хvv э хх vнийє рє вч
сэ тг элэ эрэ нх р ийл э хмэ тх ара ад
- Та ра г ,а ар у улид . Yvнши гс айх анх оо лх аа н аб а йн ах эмэ э нб уц аа ж
га ргаталша х ажб и л ээ.
Хо ё ржилє нгєрлє є. Ха вийнханб vгднэ гдэл дэлсэхэдЯн жинг уайл
га нца а
раах о цров. Ма л чидд ургvйб а й лаа. Бидчг эсэ н“яхиря н х
ир
х єг
шинс у мо рнын эри йггу т
аахнь . Ма лчи дзуу нху вьнэ г
дэл дэлслэ
э
гэ с
э нмэ дэ эvvнэ э слб о лоодсониндг ар а
х гvйб айна. Яаяд а
а ,энэзєн
єг
тє г
цє гч ав ганцыг”х эмэ энбухимд а
хб о лов .Заримньб vри лэрхийгээ
р:
- Ху вийнє мч ийнша лб аагтшиг дсэнэ н эму учавган
ца а
рн эгд э
л
д утах г
vй . Ганца р ага р галыннэ мэр гvйий ма мьтаднvда нижх єг
жлийн
ма ан ьзамыгц эвэр л эжб айвалта ар
н а . Ян жи нгаасул садх оньн ь
х эрэгтэй. Тэ рс а
йх анца гаанхоньхэ з э эни йг э
мо лных о
оихс vрэгт
н ийл эхбо лх эмээня ри лцдагб о
л лоо .
Чи нг эт
элэ нэмэ той во рго ня риана мынб а йгу улл агынс о но р тх vрсэ н
б ол о лт
ой . На ма ро р ойх онн амынvvр и йнд аргаба а х анха риу цл агатныг
ц уг луула ад :
-З а ,тан а рЯнжи нэ мг эний до ч . Ца ад ахч ин ьх єл дє жvх э хд єхє жб а й гаа
.
Нэ гдл э
эсх о ёрх о нин ыма х, нэгб орэ сг ий, х эдэнс а вё ото н, шу у дай
гу рил ,ба сн э
гн ог оонц айа ва ач ижє г. Гэр ий гн ьХє шє єти йнб а руун
єв єл жєєн дб уу л гаадб орэ сгийг э эр ээд улаа л аарайг эжх эл эв . Эн эvг ий г
со н содня гт ла нб о до гчх vvх эн, их эдд у ргvйл хсэня нз тай:
- Тэ рч иньн эгд л ий нг ишvvнб ишшvv д э э. юуб ол л оог эжЯнжин
ч авг анцыгнэ гд элт этг эж, т эжэ эхб ил э эгэв . Да ргаму у хани нэ э вхий л эх
шигб олс но о:
- Таб идч ин ьЯн жи нг уайнх он ин ыб vхн о о сыгму лтажа ва аб изд ээ .
Ня гт ла
нт ах а ринт vvн ийх є лси йго до об о л толюу н дб одо ж, є гєє г
vй
б ай нав э? нэ гд элб о лл уйв р ынг азарб ишшvv х єєг эжс vр тэ йх эл эв
.
Yз т элд ар гынз є вб айс анб о л овчби дб ааха нма рг ажб илэ э. Ма рг а
хчюу
б ай хв эса на л аах элцг ээв .
- Ер є єс
єєЯнжи нг уайгн э гд л ий нг и шvvнэ э рб vрт гээ давч их ъ я. Тvvни й
са на лтай, с а на л гvйя ма рпа дб а йн а. Тэ ртэйт э ргvйн эгдэлх он ин ыньvс
н оо сыгньа вч ,х є лсх vч и йгньє гчб айн ашvv д ээг э жшу у г ил д санд
д ар гатай в н аа р:
- Yг vйээ ,б о л ох гvй. Хэ дийє ндє рн аст айчц аа д
а хч иньх vншvv д э
э .
Ян жинг у айдб у р ууб а йх г vй . Yн эндэ эца ад ахч иньх увий нє мч ий н
vз эл дав та ж, х о ц ро гдс онд о очб иш, ма лд аач инх vv х айрт аймо н гол
х vн ийз анг а а
рх он ино о со ос а лжз vр хл эхгvйб айгааюм. Хо ньб vхэннь
тvvн дх арн ял ха а сн ьє гсє жє нд ий л гєс єнvрх vvх эдшигс ан а гда жб а йгаа .
Хvvх дээх э нх vндє рг vvл ч их дэгх vнх о ворб изд э э. Таб vх э нЯн жин
х єгшин дэ лд э вму уюмя р ьжо г тбо ло хгvй. Со нс вол“ хоцр о гдс о н
ч авг анц”г эд э гб о ло лто й. Тvvн ий гнэ гдэ лдэ л сэ
э гvйг ээрма н а йу л
сын
х єгжилх о йшб о ло х гvй . Ха р инт ан ар ынб а л а
йя р иах о жи мз асч
б ол ох г vйму уюмбо лжмэ д н эшvv г э жх а т у уха нс ану ул ав . Ма най
н амынvvр ий нд ар гаНа с а нжа рг а лг уа ймє нчу ужи мд эл гэ ру хаан тай
х vнб а й с а нюмд аа . На да а сє є д тэ й хэ нхvнб олихюмс ур ахб а
йс ан
б айх...
Ма ши нх урд а лс а арб айл а а. Нэ гх ар а хна аг о вийнх ил энх а рт э
нгэр тто о
то ймг vйо ло нт vмэ но дт vг ж, с ул ав та рц а г аа нт у яага а р аамє нєєхєнх а в
х арт э нг эри йгя г уу х анс vл э нб а й ха жэ э.
Тэ гээ дца ашн ь.. хэ мэ эня риа нд а ах а лса на нч и ншигн а ма й гє ндєл зєх єд
д арга :
Ян жинг уайннэ гдэ лдо рс он, о р о о гvйх а ма аа л га ,хо ньн ьни йгмий нє мч
гэ дгий гби дмэ д эж, т алт а л а а сн ьх а ру ул д а жб айс анюм. Го лн ьч оно
н ох ойдид vvл чи хв ийг э жи ха йжб айс а н . Хє єрх и йх єг ши нна сныэ рх ээр
х vчт э нх ээму уд санб айв .
Тэ рз у на йх ав та рб о ро о со г, vеvеши рvvна ада ра с га да гб а й ж. Нэг
уда аг и йнх vй т энбо роо н дЯнжинг у ай нх о ньу ру уда ж, ба р а гт алнь
та сарчн элээ нх о ла йл ынх о н ин дни йл жэ э . Эмг энх а гасє р т єєша ха м
га зард а га ж, vл д сэни йгн ьг э р т ээт уу жа в ч и рчэ э.з а,я гэ нэя вдлаасб ид
н эгму у х а йх э рэ гх и йс э нюмд а а. Yг vй, му у хайчг эжб оло х гvйюма а .
Би да й л ынс vр э гтни йл с э ннє гє єх о н ий гЯн жинг у айг аасн у ухаар
ший дэ в .
Тэ нгэ рх айр ха нЯнжинч а в г а н цынх о ни н оо сх оёрз у унд а л а нтавыг
н эгдл и йнс vр э гтни йл vvл жэ э . Да х иа дх а х и рх ат ууэ мг э ни йг артт vvни йг
х ийх э эб о ль ё. Энэч ин ьт эр тэ э ,т э р гvйни йг мий нє мчб айг а аюмг эж
яр илца а дє єр тн ьб о лох оо р ...
- Хо н ий гч иньби дэ р жб а йг а а ,т э рха ах о л д охв э? Ха вь дч о ноно х ой
и дс э
нюмд у у лд а хг vйба й на . Нэ глмэ д э х э дма на йх а нт уу г а ади рнэд э э
х эмээ на мнэ гдэ ня рьжба й л а а . Эмг эн“ н э э р ээх элжб айг а аб изх єє”
гэ сэнб а й рт айх vн дз ов х и оє р гє н , ихлс э жи гтэйх ар на .
Су рагс о н св олну т ги йнмэ р э г чє в гє д єєрз о о сг vй лгэ н, д алт авиул ж
б айса нб ил э э. Мэ р эг чє в г є дг э д эгма а ньма най х анбо лох о оря алааг эж
vга лд ахв э?
Хо ньч ин ьэ ндэ эсх о л,б у я н т а йх vн ийх о т о ндб айн а . Га нцынчг арзал га
.
Эр элч идт єє рє єдб а йг ааюмб а йн аг э хчл э нз алд агб а йжэ э. Эмг эний
са наас а яа ма р ч
-З ат э гв эля ама й. Yх эжх ор о гд о о г vйб о лб о ло хн ьт э р. Тє р ийнми нь
сvл дє ршє єг э эдмє ндє рши гц аг а анх онь д о от о лг ойд а ра ал анзvс лэн
х аржб айхя н з та йэ лгээд а р жэ в ий л ж, с а на аа л дд агб айжэ э .
Чу ха мх о ни оа л д аж, с эт г э лт ав гvйд с энэ эсб олс онюму у. Янжинг уайн
б иег э нэ тму у дл аа. Эмч ий нх у в аа р ьб иб а й нб а йно ч н о.Он цын
єв чин гvйа т алб иеньу л амд ор о йт с оорб а йв . Гэ х дэ э“ бия ана ”г эже р
х элэх г
vй, и ймт ий мб ор лоншvд лэ нб и й. Тэ рма анья ма рба й на . Хvv
миньс айнх ар а а ди рэ эчг эжг у йн а. Тэг сн э э“ н єг єєх эд энмє н дє рми нь
х аанаб а йг а аб о л ?”г э жvг лэс нэ э
Хє єрхийгт єр ий нми ньс vл дє р шє є гг э
жз а л б ир на . Тєрз а са гта ах а й рт а
й ,
тvв шинс а йх а н, ма лчэ мэ эб а йс а нюмшvv г э э дд а ргах єнг єнб vр х
ма л г
а йгааа вчє р гє нма г найг ааи лб ээд:
Ээд ээ,у ха ан гvйя вда лу тг агvйvгб vхэ нб а л айб а йд аг. На мынх а а
д аргыгх эл жс ан уу лаагvйб олб ид“ хув ий нє мч ий нму нха гvз э лт э н,
х оц рогдс о нз єн є гча вга нц ”г эс энх атуух vт vv vг ий гтvvни йч их эн д
д уу л
г аж, г о мд о о хб айса нб и зг э жбо до хо о со до оа йд агюм. Хэ р э вт и йм
vгх элчи хс э нб о лх єєрх ийх єгшин т эйх амтэ нэvго доочХє шє єт ий н
х он хортх э вт эжб ай ху ч ирт ай. Yгvх дэ ггvйюм. Ян жинг уайгнэ г дэ л
Хє шєєт єдо р шу у л санюмб а йх гvйюуд э э...
На чинд агв аий нх vv єгvvл ээдс ана аа лд ажб а йнау уг элтэ йбо л ж,
о ворл огб ие ээ гц л энс уу в. Бима ши ныц о нх о оро г то ргуй нх а я а ныо л он
о дыгх арл а а. Од одЯнжинх э мэ э хб уян та йб у ур а лэ мгэ нийу л с
н ий гэмд ээvл дэ э сэ но ло нц а гаа нх о ньт ал аа рд э л х энб элч ижя ва амэ т
са нагда на . Эн эс ацу уЯнжи нт айт є сєєт эйє є рнэ гэ мг эни йт ух а й
Ємн єго вьдя вжб айхд аас о нинб аримто л с ныгнэ г дл ийнд ар га дя р има ар
са нагда жб ил ээ .
З амд ,тэрт ус ма ашє ни йнз амдя рь жя в ахvн э хэ эрс айх ан. Б ия ма ра за ар
vн энз vр хн ийя р иах є єрєєт эйий мх vнт эйнvvру ч р ав? На ч ин да г в аг э гч
эн эх vнт о мнэ гд лий нда р га. Мэ д ээ жэ нэх vндэ хз ахгvйи ха жилба й гаа
б ол овчс ур ва лжл агчий нз о вл он ,с у р ва
л жу у л ах ынха ри уцл аг ыгмэ д дэ г
ух аан тайх vн ийз анга арн а ма йгє єр єєд аг у у л ан , ма лчд ынб р иг ад ,
су ури арє д є ржи нд авхижэ цэ стт єво ро хоо рб уца жя вааньэ нэб ил ээ.
Єє р ийн хєєт у х айх эрз эрэгс он ир хо лто йх у у чил да гб о л? Хvн ийб а г аэ мч
б айгаа дна мынд ээ дс ур г
у у льдс ур чт єг сгє нт єр є л хну тагт ааи р ж
н эгдл ийнд ар габ олсо нэ н эт ов ч х онн амт р ынц а ан аи хюмб и йдэ э .
Юу т
а йчма лч и нт vмэ нд ээма шидха йр та йх vнюмг эх чл энб о д о о да л ь
б ол охоо ря ри ає дєєхи йгх ич ээн :
- Биб асн э гс он инэ мгэ ни йт уха ймэ дн эг э в э лда р га“ Уу х айс , vг ни й
ээ лжб айд а гс анд аа”г эс э
ншигб ие эо г цо мэ ргvvл энх ажу у лда с хи йв .
- Тэ рэ мгэ нт э мэ эчи нб о ло хо осб иш, Ян жи нг у а йт айма ша ди л х а н
гэ мээрюм. Ол о нс а йханх vр энт эмэ этэ йх vнба й ж. Хvмvvс ийна мт vvн д
б аслс айнг vй. Та гш шигжи жи г х энб орг э р т эй. Гэ р тээг ан цх а р
ав дар тай. З ад га йг алт vл дэ гб о л ох о орх ама гюмн ьх єєт о рто г . Єє р єє рч
гэ сэнх vрэ нха рца р айта й,а ти йс анб орэ мг э нба йжлд ээ. Хvмvvс :
Ху вьтч ав г анц ынюмб vх энх а р. Гэ рши гэ эд о то рс этг элньхvр т э лх а р
.
Хэ н тэй, юучх э лэл цэх гvй , му ус ан аа тайг э цгэ эд эгба йжэ э. Тэ рч
б айтуг а йа ав ,ээ жн ьvрх vvх э дд ээ :
- Ху вьт ынх аа сх о ля ва арай. Ха рг э р ээсн ьа мь т нымо рьvр г э ж, э знэ э
vн сэндэ эрньб ух а жх ая адх ул чино д сонюмг эн эл э эшvv г эжз а хид а г
б айвг энэ эх эмэ э сэндда р га
- Биб а сд у у лс анюмб ай на . Мє нлн эгдэл жи хх єд єл г єєн ийvе э рг ээб и з
д ээг э
в .
-Ти ймэ э, Ян жи нг уа йшигг анца ар аан эгд э лдэ лс эл г vйvл дс э нх vнюм
б айж. Гэ в чнэ гд элт vvндба яр лама а рс айха нт у с ал са нг эд эгюм. Бє єн
б єєнєєр єєо ч иж, б vхт эмэ энийн ьн оо сыга вна . Эмнэ гд о гшинт ор ом,
та йлгий гэ дэ лгэ эндс урга на .З єв х єнХу в ьтг уа йнт эмэ эни йб у й лийг
зо рж, б у ра нт гийгт омо хб р иг адг а р га жба й санюмг эдэ г. Тэ рэ мг эний
тэ мээн д ээх а йр та йб айс анб а
р имтб ий. Ха н гайну т гий нн эгжо ло оч
та ргант э мэ э нийма х тайб у ца хг эжт э дний хээрз о риу доч жэ э .
- Нэ гдэ л дэ лс ээгvйх увьд аао ло нт э мэ этэйг анца йл . Ху в ьдч а в ганц ынд
ло чгэ жх э нн эгньх элсэ нюмб айх . Жо л о очэ мг энэ эснэ гб айт у гай
х эдэна тс ал га наг э жб одо жба й с н а асз айл а хгvй. Гэ т элха л га а с анг vй .
- Таныг у т алму уб айн а
. Са йх анэ с г ийг ут алхэ ди йглб олє г ь е . То хо ш
х ийх ээрх ив сє г ье. Yг vйб о лмон го лг уталє гье . Му ух арг эр и йгч и нь
б vрэхэ сг ийє гьег э эдчб vт сэнг vй.
- Юу нычи ньа л ахид эх. Ти ймн vг э лт эйюмб vv х элг э эдх ал г а а гааг vй
б айжэ э.
Ху вьдг уа йнн эгд элдэ лссэ нг олша л тгаанн ьб о лд э эр хмэ ти д э шэ р с эн
жо л оочн ара асб о л сонюмг э
д эг. Нvда ни х даах є гши н:
- Мин ийт э мэ эгэ эржи нт ээ гээр эй. Ха ринх анг ай нжо лоо чн а р тлє г ч
б оло хгvйшvv г э сэнюмг энэл э э. Хє є рхийэ мг э ни йгє єдб о л сно осх ойш
н эгдли йн хэ н“ Хє єшигх архvнб и ш, х аринчца вца гаанд от о р т ойх vн
б айжэ э”г эжя р ил ц дагб о лс онб айн а. Янжи нг у айя гий мх vнба й жэ э
гэ сэндд а р га
Тэ рц аг а асх о йшх ор инжилє нг є рч ээг ээднэ гч у ха люмс а на вб о ло лт ой
- Ма рг а ашт аныгЯн жи нг и йнс у у р и аро ру у лнаг э в. Тэ гсн ээ :
Ян жин г и йн хг эн эшvv. Уу чла ар ай . Ул сынх о шо йа в аргама л ч ин
До р жи йнс у ур иа ро р уул на . Ма на йх ант эд ни йшил мэ лх о нин ыс уур ий г
Ян жинэ мг э ни йс уур ьг эцг э э
д эгюм. Тэ рчб ай т уга йХє шє єт ий нх уу ч ин
х удгийгЯнжин ги йнх уд агг эхб ол жэ эг эв.
Тэ гэхэ э рт эрДо ржий ншил мэ лс уу рьг эд эгч ин ьу гт а аЯнжинэ мг эни й
х онин о о сvvс элт эйб айхньу у?
- Тэг э
л г vйя ах ав. Бидэ мг э ни йгє єдбо л сонд ар у йб vхх о ний гньДо р ж
гэ гчса йнма л чи ндт уша а са нюм. Ажа адб айх а да ра йлє єрх о ньба й ж
б илээ. Хvйт эн дг ай хал тайт эс вэр т э й, мах ,н оо с ,с vv э лбэ г. Су р агл аа д
б айв алЯнжинг уа йнт алий гаа чнє хє рб vрд ээ
рvе да й ма га л гас аня вж
єє ро мг и йнх урганх уцо лжир сэнб а й лаа . Сайнх о нь то йб ол охг э жлт э
р.
Од ооб о до х одамь тнаа сзо жи гб айсныу ч и рньх о ниоэ л д э
вюмт а й
эв цэ лдvvл эхгvйг э жбо дсо н ыхба йс а нюмби лvv д ээ. Хо жимб идт євєєс
мэ рг эжл и йнх vмvvсу р ьж, шин жи лг ээх и йл гээдvз сэ нч инь“ Ар д ын
ав ъя асаа рша лгар ало л соншин эо мг ий нс vрэгб айн а . Энэх о ни йгт ус
ад
н ьє сгєхх эрэ гтэй”г э сэнюм. Эд vгээнэ гд л ийнх он инс vр гээ са в да гбvх
ашг ийнх о рьил vv ху вийгэ н эх они н о осо л жб а йга агб о длд о о. Янжин
гу айнца га анх оньо д оон э гт vмдх vр э эдб айна . Хє гшни йгб иеб арма гц
х оний гньа й л,ай лдт ар ааг аадє г ч
их с єнб о лэд vг эээ н эх оньу ст са нбайх
ас анб из ...
Ма ши ня л имг vйє гс єхшигб ол снооо гцо мт онг ойх одт эн г
эр ийнз аад
ал
мэ тс у
на са ннэ гдл ийнт єви йнг эрэлє мн єє сг я
л а лзану гт л а
а.
Тий нх vv б ид нийэ нэvд ши йня риаа рг аб уюуз а сварл ас а нбє гєєд
ма р гаашє глєєньНа чин д агв ад арг ана ма йгт vмэ нц а гаа нх о н ин ыс уурь
р ууа в
чя в санюм. З амда амин ийх и ч э энг уйсн а арХє шє єтий нэ нг э
рээр
д айр ав. Бє ртий хчvvл гvйцэ лмэ гц э нх эрэ нэє д рий нт энг э
рши гн алг
ар
са йха нэ н г эр ийгХє шє єтг э дэ гажэ э . Да р газ амч ил саа рнэ гэнх є шє є
ч улу ундэ э рир эв. Тvр эги йнvе ийнб у лшб олол той. Ая нда й ныз а мд
н єхє цсє нб а атарэ рб у юу ,х эннэ гэнх эрг эмт эня згу ур т ныша ри лт vvн
д орб айг аан ьл ав тай. Гэв чх єшє єч у л уу на аvл д сэнб ич и гс э лтvг vй,
б айс анн ьилб ол ов ч,о нц а гий ну рс г а лдо ргvйа рил жэ э . Дар г ахє шє є
ч улу угх ар жб одл ого шр онз о гссон о о:
- Yvг э
э ря вахб vр тэ нэт омо цо ншу в у уа ргааvvр э эда р г алаат vvг э
эд
яв жб айг а аЯн жи нэ мгэ нши гха раг д д агюм.. Янжи нг у а йэнэ эх энх авьд
зо гсо одс а враає р гєнт ээрэ нг эртг ар с анс о ниных о ох о й ноосэ ршvvд
са йха нх о о лойго ор“ Ча аи йг”х эмэ эну я нг а лу
у л анх а шг ирда гса н.
Тэ гэ хэдх о нь дньх у шу ур анна ашэ р г энэ . Ха чиншvv, т э рца г аасх ойш
х ори нжи лє нгєр сєнг эх эдб vхюмилт о дб айд агг эжх э л ээд“ Зах є
длєх
vv д э э
”г э сэ нх арца арн адр у ух арл а а.
До ржи йнс уурьэ н дээсх о л гvйа жэ э . 1979 о н
ШАГДАРЖАВЫН НАЦАГДОРЖ
Зохио лчШ.На ц
аг д
орж1918 о н
дт э
рvе и
йнАмг ала
нбаат
архотн
оо
тєржээ. Ба
га,дундс ур
гууль, Улсыни хсур
гуультє
гсє
жЗ ХУ-дэрдмий
н
зэрэгха мг
аалжээ.
1940-єєдоноосур а
нбvтээ
л эээхэлж“ Сори
л т
”,“Су
вдэрдэн
э
хоёр”,”Сугаа
вадий норон”,“Ма ндхайцэцэнхат
ан”зэ
рэгєг
vvллэг
,
т
уужийнном, “
Зал
ууvе
”,“
Ичээнднь
”жvжиг,к
инонызо
хиолби ч
жээ
.
Ш.Наца
гдо
ржБНМАУ-ынт єр
ий ншаг
нал
тан
,акаде
мичхvнюм.
YYЛЭНЧЄЛЄЄНИЙ НАР
Тэрх о ёрх vнт vрг энт у сламжд у уд ах а арюмб о л жнэ гнья в ааду да лг vй
ирж: «о до о хонт vр гэ нт усл амжи р нэ . Тvрх vл э э »г э в. Тэ гсэнт єдх є н
тvргэнт ус ламжий нма шинд о вт ло ни р жх оё рца га анн є мр є гтэйх vvх эн
намайгт vшиж, ма ши ндо р уул анс уу л г ажэ мнэ л эгд ээ ра вчи рэ в. Хvл ээн
авахє рєє ндна ма йгд амжл а но р у у лжх эвтvvл эв . Са н ч иг и йнvснь
буура лтса н, нvдн ийшил тэ йн э гэ нх ижэ элэ мчо р жир жна май гн эл ээд
чагнажт о гшижvз э эд , дэ рг эдэ хс у ви л а гчд аа : «Ажил ба рб э лтгэ »г э в. Би
доторпа л хийжэ мч ээ с : «яма рє в чинб э?т ан а рн ама й го до ох ага л а хг э
ж
байнау у?» г эжа с у ух а дэ мчи нэ э мс эг л эн: «Ера йхз vйлба й хгvй. Гэ д эс
зангир ааб олову у . Тах ари на з та йх vр чи ржэ э . Жа аха нх о жи мд с о нб ол
хэрэгб ишб о лно »г э в. Тэ гэ эдх а рма а н аас аат а мх иг ар г ажт ат ахг эт э л
шvдэ нзб айс анг vй . Бvхх ар ма а гааг а р а арт э мт ч и жна ма йго руу лжир сэн
хоёрс ув ил аг чаас«г а лб айнау у ?»г э жа с уу х адт эрх о ё рб иеб ие эх а рж
жу у
ма л за ни нэ эжvг vйг эв. Эмчт а мх ит а тахг э жт у нх vс э жб айг а а
болол той . Да хиа длх о ё рга ра а ра ах ама гх арма а га ат э мт чи жэ х лэ в . Би
єврєєсєєє н є
є ха с аа гу у р ааг ар га жт vvн дє гєв . Эмчми ни йє гсєн
асаагуу ра арт амх иаа са а г
аа дх ач ини хс они р хс о нб а й да лт айх арж:
«таныэ нэч ин ья ас ант аата йэ дв э?х а а наа са вс а нюмбэ ?»г эхэд«б и
хойно осх vна вч ир чє г с єнюм» г эв . Эмчд а хинн эгэ ргvvл жт о йр у у л ж
vзээдн ада дє гєх єдб иэ мч и д«т ао до о х ондо ог а л гvйб о лх эрэг лэж
байгаа дна дс vvл дє г є є рэй» г э в. Ух аа нн ьд о т р о оэ мч и да ят алз а с а ж
байгаах эр эгюмд а а.
Затэг ээдн ама й гт vрд э гт эр гэнд э э рх э втvvл жнэ гг эр элг эг ээб ол с он
томг эгч и йнє р єє ндо р у улжи р л ээ . Єд и йт є дийца г аанн ємр єгтэй
хvvхн vvдб айв. Эмчє в чvvнэ эс ээн э гэ нб орх ул да асд vvжи лжх оё р
гартаар е зинб ээ ли йх ий г
ээ да ма ама р лиа рб ит vvл э ну я санб айн а . Yг vй
ерсvр тэ йчюмши га й ма арчюмшиг . Тэ гээ дна ма йгт омт ол инд о о р
єндєрши р ээнд э эрх эв т vvл ээднэ гс у в ил аг чvvн и йгvнэ ртг эжнэ гюм
хамар то йр т
у ул ах адс а йнг эдэ гньvн э ртэ эда в л а а. Тэ гэ э дюучбо л сн ыг
мэдсэ нгvй. Сэ рс энч ин ьэ мчр езинб ээ л ийг ээт а йл жб айн а. Нvvрд vvр эн
хєлсб ур за йжэ э. Та мх иг ар гажми ни йє гсє на с а аг уу ра а рс у рамг а йг эд э
г
ньаса ага адх арма анд а ах и йжб а йн а.З ат эг ээ дн ама йгнэ гє р єєнд
оруул жх э втvvл э в. Хо ё рх vнх эв тэ жб айн а. На ма й гор уу лжб айха днэ г
ньсэр жх є дл є
нха н иа жб айн а. Єв г єжє єрх vнб ол ол т ой . На да дє в д є х,
хавда хюмг vй. Би ех а чинс а йх ана ма р санб айн а. Тэг ээдт а гу нтжэ э. Нэ г
мэдэ хэ дє глє єбо л со на жэ э. Ма на йє р єєни йх о ёр ынн ас тайв тарн ьа ль
хэди йнб осч их со нн vvрг ар аажа лма й т алу га а чих санб айн а. Нє гєєн ь
унтс аар ,н а ст айв т арх vн: «ми ни йб ие и йгя ма рб а йна ?»г эжх ала мжт а й
гэгча су ужб а й на .Єв гє нб э тэга вах уул а аду да х гvйг а рахг эжб а йга аг э нэ .
Унт ажба йга аз а л уур ууд ох ижvvн ийгБа тг э д эгюм. Ба ри л гынх vн, х э д
хоно ги йнє мн єб а ри лгад э э рээсу н аадг ар а аг э мт э э
г ээдх эв тэжб а й гаа
юмг эв . Су в ил аг чх ал уунvз эхээ ро р жир э в. Бид н ийя рил ц ах адс эр сэн
Бат: «Ма на йЦэ ц эгма аашг vйх vр ээдир сэ нvv? З vvнє р єє нийСа мд а н
Цэ цэгма аи рэ хг vйн ьс ана а дvх эхн ьг э жс vйдб о лоо дб ай наб ил ээ . Чи
орсо ну у ?» гэ в. Цэ цэ гмаа : vг vйе рна ма йгс ана да гх vно ло нг а
р ахнь
шивд э эг эсн ээє в гєнр vv ха рж«На с ан цо г тг уа йма на йБо л дэ мчс vй д
болс оншvv. Ур ьдшє нєжижvvрх и йжб а йх а дн ьх у лгайо р о одха ма г
юмыгн ьт он оо дя вч их ажг э нэ. Ав г айньа мра лта ндя в
с анюмг энэ ».....
гэхэдми нийд от о рс эр тхий ж«З аб ишб о л ло о . Єч иг дри йнб идн ийо рд о г
айлб айхнь . Биэ мч и йнг э р ийгу х аж, э мчмин ийг эдс ийгу у дал санх эр эг
болжб а йхшивд ээ»г эжб о до ж, з ад vvр чэ эг эжс этгэлшу л уу даа д
хэвтэ жб айт алг эн этэ нэс а я ныЦэ цэ гма аг э д эгч инья аса нс огооши г
хєєр хєна мь та нбэ ?д ахи адо р оо ди р эхбо л о ву у?т эрСа мда нс ана ад
vхэхг ээ дба й да гн ьа рг а
г vйз євб айх . Биг ан цх анх арчих аа дх эц vv б ол ж
байнаг эжс а на в. Тэ г жб айт алца йо ржир эв . Бия марюмид эжб ол о х
биш. Нє гєєх о ёрма аньу у жи дэ в. Ба т: «На с а нцо гтг уайт ана й
хуул ий нх анэ нэму у са йнх у лгайчна р тайя а г аа до лигто йт эмц эж
чадд агг vйюмб э?я ага адт э дни йгс айнз ал ха ажб олд оггvйюмб э ?
мин ийс ана х адма н айх уу лийнб о дл ог од энд vv з єєл єнб а йхши г.
Эн эрэнг vйчб айхлё ст о
йюмб изд ээ. Тэ г эх дэ эх улг айчи йгэ н
э рчб ол о х
уу?т эдч ин ьэ нэ рэ хт у самэ лэгє ши гл є ху лсб а йг ааюм. Ерньху лг ай
нарыгх vмvvжvvл эхг ээдя ад агюм. Хэ зээчз а ср ахгvйу л с. Эс вэля с
цоожи л жvг vйб о ле рд єєлца ашх ару ула а дб а йв алт аар на » На с анц о г
т
сvv бо л с онц айгт аа ламжт а йо о чи лжшир в ээх арс ах лааи мэ рчс у у хда а
«ма найх уу лий нб о дл огоб о лх vни йгз аса жх vмvvжvvл эхий гу рь д ал
болг осо нюм. Ху л гайч тайх атуут эмц эхх э р эг тэйг эдэ гч иньз єв. Ха рин
хулг айчз аср ах гvйг эдэгч и ньб ур уу. Хvнэ х ээ ст єрєх дєєх ул гайч
тєрд єгг vй. Ху л га й нз анб о лт эрх vни йс vvл до лжа в санму уд ада л
занши лб айга аюм. Ху лгайчб ай гаа дс vvл дэ эа риу нц а
г аа нхє дєл мє рєє р
амьд ра хб ол с онх vна лий гт эрг эх эв »г эв. Ба тт о мг э гчий нт а л
х анд ээр
тосз уза анг э гчн ьт vр хээдца хи урц а га аншvдэ эр ээё ото нт а сха за ж,
талх наа с ааvмх э л жс уухд а ат ол го йго ос эг сэ рч :э эд э эНа са нц огтг у ай
хулг айчх vнз ас ра хг эдэгё ст ойє д рий но дшигцє єхє нб а йда гбайх . Тэ р
жилма на йну тг ий ннэ гсvр хийх ул гай ча ра вша х амжи лшо р онд
сууга аду л с ынб ая р аарє р шє єлvз эжс у лл аг да адмє нт э рє д р єєх улгай
хийг ээдшо рон д ооб уц а жо ч со нг энэб ил ээ. Єч игд єрБо л дг у а йнг эрийг
ухда гт эрх у лга йча ягvйб о лши нэх у л га йб иш. Ха ри нх эдд ах ин
хулга йнх э ргээ ршо ро н до р с о нє єдє л шг vйа мь танд є нг єжг ар а адг арн ь
загатна жд а хинх у л гайг аах ий с э нба й жма гад гvйлб а йхб ий .
БиБа тынх эл эх ий гс о н соо д, г а й г vйдэ эч а ма йгс vvл дн эгд ай р а лд ва
л
гэждо тр ооз ана жб айв . Гэ т э лБо л дэ мчо ржир э
в . Ми ни йд от о р
палх ий ж: З ао д о оя а да гб ил э эг э жб о д ов . Эмчмин ийд эр г эдир ж
сууга адха л уун ыт э мд э глэ л ий гх а рж: с айнба йна,х ал у уна л га . Биеч инь
хєнгє нб а йг ааб изд ээ. Єв д є хюмба й нау у?г эх э
дБит ол го йг о од охиж,
«зvгэ эр,с айх анб а йн а »г эв . Эмчин э э мс э глэ нх а
р ма а на ас а аа са ал т
уур
гаргаж: т а на йэ нэт у на ята й х анэ дб а йн а . На д адя гvvн ийн эга д ил
байс анюм. З аи хб ая рл ал а а . Ма йа са а лт у ура аа вг ээдє гє х єдб ия а
ран:
«vгvй, vг vйт ана а да ха аб vра в . На да дх эр эгг vй »г эв.
Бо л
дна ма йгн э гс vр хи йх а р аадюучх эл с энг vйт о лго йг оод о х иж
инээ мс эгл энНа с а нц ог тБа тх о ё р т ойя рьжб а йг а
а дг а р ав. Ба тг ад уурявж
байга адир жх э л эхнь«Єн є є ху р жи гд рынБо л дг у айнг эрий гу хс ан
хулга йч ий нх о ёрн ьт эрд о р о оба р иг д са нг энэ . Юмн ьчз vс ээ р э эб а
йна
гэнэ. Ха ринг ур а в да хьху л г а йч и йго л оо г vйюмб а й х» г эх э дб ид отроо
«гура вда хьньэ н дб айн ад а а .з ад vvр с энх эр эгба р ив а лб а рь д а гюм
байга аб из . Бар иг д ажvз ээг vйт о л гойб иш. Би еийми ньз vг ээ рбо лгож
байга ада в а адя вд а гюмба й г ааб из»г эжбо до жб а йв .З ат э гээ д2-3
хоно в. На с анц ог т , Ба тх оёрчна ма йгя ма рх vнб о ло х ыге рз vvд л ээг
vй
боло лт ой. Бо лдэ мч ийна ашз а нчх у у ч иня нз аара а,э мн эл ги йну лсчер
мэдс энши нжг vй. Цэ цэ гма ах vvх э нт э йб ис vр хийт о г л о омна ад а мхийж
байда гб о л лоо . Тэ гээдт огл о омна адма а рче рз огс ох г vйх ар и ннэ лэ
эд
учир тайя р иая р ихб ол л оо .
Бин э гє дє рд о о дд авх ар тя в жб а йл аа . Эр гэл тий нє дє рюмс ан. Ха луун
савб ар ьса нмин ийvе и йнн э гз а л у ун а ма йгэ э жд э эц а йо ру у л жє г є
єд
биеий гн ьа суу га а дирг эжг уйв . Тэ рє дєрЦэ цэ г
ма ажи жvvр т э йб а
йсан
юм. Эр гэл тий нх vну чи рг vйо л о н. Цэ цэ гма аг а н
ца ар а аг vй гэ э дг vйгээ
д
бард аггvй . БиЦэ цэ гма а дт у сбо лохг э жт эрз ал уу ги йнца й га в чд э
эд
давх артг а р ч5-рт ас агто ру у л жє г єв. Цо н х ных ажу уд ахьо ро нд ээр
зовиу рл анхэ вт э жб ай са на в гайд«т а н а йхvv г аднаир э э дб ие ий гч инь
асуужб а йна »г э жх элэ вvv vг vйюунvvрдvvр энб ая рб ая сга л а нт одрон:
«мин ийх vv ир ээюу ? Ха анаб а й на ?»г эжд ууа лд анє нд и йх и йгvз ээд
гэнэтэ эжми ньс э рх ийт элцэ эжин до р оо ди р эхн ьт э р . Биэ эжт э йгээ
уулза агvйо лонс а рб о л жба й га аюмс а н. Ээ жминьна ма йгз а с андб айхад
доло ох о но гб vрэ ргэ ж, о ч ихб о л г он д оое эвэ на вч и рчє гд є гсє н . Би
еэвэнду чи ргvйд у р тай. Нэ га миа р2-3 ыгид ч ихдэ гб и л ээ.
Гэвчсvvлдээээжий нэ рг
эжир эхтоо л
о нде э
вэнгийнт оох ор
ог дсо
ор
хариннэгир э
хд ээга нцче эвэнгvй, хэдэнч и
х э
рб оо жир э
хэдб иуурлан
«ээ
жт ая д
ажн ада дг а нцеэ в
э навчр ахг
vйя авд аа
. Еэ вэнбайха аболи
о
юу?» гэ
хэдэ э
жмин ьб уруухэ рэгхийсэ нюмши гин ээмсэгл
эн«э эжид
ньтунмє нгєбайсан гvй. Да рааир э
х дээз а
авалхvvд ээавчирна »гэ
ж
байсанньса н
агдаа дб иээжэ эбо дожє рєвдєнєєрийнэ рхгvйх амар
шархиранх алуунну л и мсх а
ца рдээ рбє мбєрчбайв .
Айлынх vvхдийгх ар ж, аравт авант єг
р єголдоггэжя р
ь жбайс анюмсан.
Одооя ажбайгааб ол . Єнєєа йлдаах эвээрб о
л о
ву уг эжб одо
в.
ЧИМИДДОРЖИЙН НАЦАГДОРЖ
ХАРИУХYСЭЭГYЙЗАХИДАЛ
Биэ нэз ахид л ынх а ри угир э эсэйг эжх vс эхгvйб айн а. Тэг эхт усма а
ажл ынт ух айч а майгд ах инб vv дурсааса йг эжгу йя. Ма га дг vйч иэ нэ
захиагх vл ээжа ваадна да асу учл а
лг уйх аарс анаг д
а хчюмб ил vv.
Ма гадгvйч амдб иу х аант ай, эсхvлб vрт э
нэ гчюмшигб о до г
д ожб о л
но.
Яма рчб айл ааг эсэнч ини йа мна а
ст эрт ух айдах инс о нсо хыглб и
хvсэхгvйб ай на . Чамдэ н эб vх энми ньт у на рчаагvйб єгєєдб vсг vйх vний
аргааба рс анг у й лтюму у ,эс хvлє єрийг єєэ рхэмл энє мг єєл єхг эс э
на рга
саамшиглс а на гда жб ол но . Ямр аа
рчс а нагдлааг эсэнна ма йгу учл ах
хэрэггvй. Бvс г vйх vнг эх эдми ни йэнэб ичи жб айгааб vхэ нх атуух ариг
болжт аа ша алэ нх р ийл ли йнvн эрамта л дсанб айжб олно . Эр хэмнє хєр
миньvvни йх ээт єлєєч ама асб ишг эрги йгээсч ин ьу уч лалг у йх адб и
бэлэнб ай хса н.
«Нэ гvйл дв эрий не рє нхи йин же нербо лног эдэ
гч ини йа мь д рал дя ага
ад
муу га
арнє лє єл єхюмб э. Ча мдс айнс айх ана мьд аръ я,ажил л аяг э
с эн
хvсэлт эмvvл эл ,а вьяа сч ада лб vхюмб ий . Гэтэлч ит э рзо р ил гоос
мэдс э
эрб айжу х рахг эжvv».
Чама асб иий мvгд уу лнаг э жд аанчс ана сангvй. На ма йгмє нчих
єрєвдєждэ э. Ча майгб иє рєвчз єєлєнс этгэл тэ
йгмэ дэ хбо л ов ча жил
тєрл и йнх у вь
дий мя л д амб о долс ана ат айб о лс н ыгч иньмэ дээ г vйя вжэ э.
Мэ д с энсэ нб олэ н эт у ха йюуг эжд ур са хв э. Чи ни йб ич сэни йгє єрх vн
vзлэ эг эхэдна ма й г, vг н ийє єэ рсэнюу нчихно мч и р ху уа мь та нб эл
гэнэ . Энэча рг а г
vй . Ал ьн эгс авт айюмыгт э мт эр чvз ч их ээдт а ажх эл эх
ама р гvйлб айд агс а н.
«Дэ л гэ рма а ,ч ия ага адэ нэа жи ла аст а тга лзса ныха ау ч рыгна дт од орх о й
бєгєє дя ар а лта йб ич ээ р эй. Биой лг оо г vйба й жчб ол о хюм». Хэ рэв
чама йги нг эжб ич ээ гvй сэ нб о лб иэ нэз ахиа гб ич и хг vйб айс ан.
«Яа р ал тай »г э жо нцл онб ич сэнч иньна д адт ий мча я тайх анс о н сдох гvй
байна . Ми ни йт є
л єєи нг эт лээд о нс ол с о нс этг элч и ньт иймчи хх а луу н
дотн ос ана гдс а нгvй. Нэ г энтб ит эра жл ааст а тга лз санб ол ох оо рч ини й
энэша нал а лч ин ьт а ла а рб ол жлvл дэ хн ьд ээ. Од ооя аяг э хв э . Ха рин
чи«т одо рх ой»г эс энг а нцvг э ндч ин ьлх ари уб ич ижб айг аа гмин ьч и
ойл г оо рой .
Ер єнх ийин же нермє д х єнс ол игд оно . Эн эх vнх эни йє мнєчх у д лаая рь ж,
хэний гх у у р а
нмэ хл эх э эсб уца хааб айжэ э. Чи, т vр vvч ий нз ахи а наа сэ нэ
мєр ий гминьу нша а ди ймх vни йгт и йму д ир да хє н д єрт у ша а лд
ажил л уул жб а йд а гя ач их с анд арган а рв эг эжб ара гт эрє дє ржин гєє
бух и мд анз овс о нб а йжчма г адгvй. Нэ гє дєрч ама йг аат эгжз ов о ход
чиньбvт энжилз о в со нг эдгэ эб ину у х г vй. Yvн ий гу нша адч иvх ээн ц
дор о йа р ча агvйа мь та нг эжо д оона ма йгх эл бэлч и ньб има рга х гvйэ э .
Хvна ми аб одо о ди р эх ий нvе дх є єрх ий л єлтэ йб ол до г ийгби е эр э э
,б vр
зvрхс этгэ л ээр ээг ашу у на армэ дэ рс энминьнэ гх vндх эрэгб о л жмэ дн э .
Биз а л хуу р а л
г vй, г э мшижу х аар сн ых а ах vч ээрэ н эт у хайб ич и ж, ч ин ий
сэтгэ л ийгб агачг эс энт айт гар уул ахг э с энюм.
Бид э эдс у рг уу л ьд є нг є жт єгс vvт эээ нэvйл д вэр тир с энг эд ги йгч и
анда хгvй. Юух ийжэ х эл лэ э,ц ахи лг а аныз асва рч ин. Чиvvн ий гс айн
мэдн э. Га йх ажчб айс а н, д ээдс ург уу л ьт єг ссєнин же не рий н
мэр г эжи л тэ й, т эгэ эдбvс г vйх vний гэ нэvйл дв эрин гэ жчха т уу х ан
гара а рх vл э эжа вахг э жд э эг эжч их а л агла жб айс а ну да аби й.На дч
гэсэнз аримд а ат э гжс ана гдд агба й ла а . Хэ рэ вг ан цх а нн а ма й гинг эж
хvл э эжа вс анб олч иб и д ни йз євб айх с ан. Ха р инАд ъ яалц а хил гаан ы
инже не рэ эршу удт о мил огдс о нн ьми ни йх у вь ди чг vvр тэймэ тб айл а а.
Ха мтс ург у ульт єг сє єд ,х а мтнэ гvй лдв э рий ннэ гц ехэ дх ув аар ил а гдс ан
хэрн ээт vvн ийз ахир амжи ндий нх vv г энэ то р со нд о ох эдх о но гс этгэл
тавгvйб а йл аа . Эх нийvе да жил лажб ол мо ор гvйши гс анаг да адє єр
vйл д вэ ртцэ вэ р лэ гччх ий сэня ах авг э жбо д ожб айв . Тэ рvе дб и, э нэ
туха й гаач а мде ря р иа г vй. Яр ихча рг а гvйб айл аа. Од оочг эсэ нх элэх э д
ухаа н гvйх эрэ гмэ тб о л ов чб а гачг эс энюмн ыу ч рыго ло хынт у лд
vнэни йгя р ил ц а хаасє єрз ама лгаг эдг ий гч их vл ээ нз є вшє є рн єб изээ.
Ад ъяад ээ дс у р гу ули ах у тганыи рэнд э эрт єг сс
єни йгб имэ д н э. Ди пл о м
хамга ал ахvе д э эца х ил гаа ныз ад гайх эл хэ энийз ура гд ээрг vйд ли йг
бурууз а ажб а й са нх vнє нє єдєрvй л дв эр и йнц ахил га аныи нже не р,т эгэ э
д
бvру дир д ахх vнб ол ч их со ндлб иг айх шир чб айл а
а . Ма гад гvйт эвд эж
сандар с анд а ат эгжб а йс анб айжб олно . Гэ лээч …
Хэр эвч ини йб иему у дс аныго лжс он с оо гvйс энб олмин ийд ипл ом
хvмvvс и йнх vс дэ гтэ рє нг єтэйб айжчб ол охюм. Гэ вчб ис айнт єг с
с єн.
Ганцу д аана ма йгу у чл ах ыгх vс эжб а й на . Чии нг эжб ич сэн ий гмин ьэ нэ
удаау у жимс а й нс эт гэ лээ рц аг аа т
ганб о до жvз ээрэ йд ээ. Эн эб о лх у вь
заяаных а аэ н д л ий гє єр єєс єєз айл уул а хг э сэнх эрэго гтб ишэ э. Ха ри нч
бит эрнэ гша л г алтандт аар уудvнє гч их с єни йгєєч а мду л амих э эр
ойрто жб айг аа га армэ дэ рч ,сэт гэлдээч ама йгх ич нэ эни хэ эрvг vй лж
байсн аао д о он эх энб од ох о дамь драл ынмин ьх амг и йнс а йх анvе ий ннэ г
шигс а на г да жба йна . Ча ма йгэ нэт у ха йс о нсо хыгх vс вэлда р аач амд
ярьжє гє хєє с є єчт атг ал зах гvй.
Хар ино д ооАд ъя аб и дх о ёрюубо лсо нн ьч а мдс они нб ай лг vйд э э
.
Авт ома тт ох ир уу лаг чб vх ийо ло нма ши нт айэ нэvй лдв эртАд ъ я ашиг
мэдл эгт эйх vна мь др а ха дб эрхб олох ыгбис айнмэ дэ жб айл а а. Тэ г
э х
тусма ан адчг э с энэ н да жи ллах адт vvнэ эсх vндб о
л охыгбиби тvvд ээ
ойлго жб айл аа . Yнэ н ий гх элэхэ да дб иа та ар хсангvй ,засв ар чи н
болсо нд оолг у тр аагvйюм. Ца х илга ан ыз асв арчина р ваадх vнба йл аа.
Тэдни йх амг ий на хма дньБа л да нг эжжа рг а санн эгє вгєн. Ха мг ий н
залуун ьна д аа сг ура вд vv н эгн амх анх а р хvv, бу са
дн ьх ижэ элн а с
н ы
хvмvvс . Тэ дши нэин же не р тэйб олсо нд ооб ая р
л ажба йгааг э ж
жиг тэйх эн.
Зао хинми нь ,ч иин же не рб ол ч ихньэ н эvv. Ал ьн у тгийн хв эд ээг э ж
Балда нг у айа нху да ана дта йа мнэ эсэ нюм. Чу ха м«о хинмин ь »г э
с эн
энэх vн ийє е гд о тно о рє г vvл сэнvг эндлб иб а р
иг да жх эдх о но о гvйб о л
єєрvйл д вэр тс ана ла ає гєє дя вч ихба й в.З аримн ьа жил даад ара гд сан
шин жт э йт эв д э жб ух имд сан, зар имд а аа лгу у рна азга ймэ тэ вшэ э лгэж
суниа са н, эс х vлvгчс о ли хз авг vйз ас ва рт аау л
а йрс анэ н эх vмvvс и
йн
дундн э гмэ дэ х эдг у р ва нс а рб о лчих жэ э. Са н асанб vх энє єр єєрэ р г
э сни й
учрыго ло хо дб э рхюм. Би дх о ёрчэ нэх vмvvс ий нду ндн эрнvvр ээб а рж
хєгєєт а рин аг э жб од о о дт vр гэншигє є рт ийшэ эши л жи хньз є вг эж
бодожб а йв . Мэ дэ э
жх э рэ г,элд в ээрбу р ууша ард лаг ат авьжду ргvйг
миньх vр гэнэ . Ин гээ длма ргаа нг арч , мэ д эхмэ дэ х
г vй дээх vр э хи йнvе д
бидг эд э га жи л чд ынд у ндя марх vнб о л жт аа рахв э. Гу равх он о хынч
аргаа лг аг э жб од сонч ин ьд аа нчб оги нд жэ э. Ад ъяа гий ннэ гу д аал
эвгvйvгх эл с ни йгт о о цо х гvйбо лб ид нийд ун дч анг ая р илца хчх эрэ г
гарсанг vй. Ад ъ я азас в ар чд аасз а йдуу х а ня в жт єв єгт эйхэнг эмт элг а рва л
намайгvз эх
ийгг уйна. Бичду ртайvзнэ. Тэгэ
эдн э
гєдєрАд ъяа
за
с ва
р чдынд ундир ээд:
Ма найДэ лг
эр маачц ах илгаа ных а
ах ув
ь дна даасхавьгvйдээр. Бия аха
в
га
н цх оёртомь ё
олил vv бодо жмэ дн
эг эжшу удханх элч
ихэв. «То мьёо
илvv мэднэгэнээ э
»г эжб одо гдсонбо л
о в чмэргэжл и
йнх увьдvнэ нэ
э
хэлсэндн ьбаярлахдаа
Над а
дАд ъя
ага а
сил vv юмб а йхгvйшvv. Тэ рчб айтугайнадБа л д
а н
гу
а йгаасасуухюмг арчб айнаг эжя а
р а
нх эллэ
э. Биднийяриа
за
с ва
р чдаддот н
ос анагджэ э.
Ийми нженерvvдтэйу лсч ин ьзvтгэ
эдб айх аа
сє єряахб илэ
эг эжт эд
ний
нэгньх элэхэдАдъ яа«б а
ярл алаа
»г э
эдт о лг
ойд о х
ионмэ хэсхийв.
Энэя риа на асх о йшт єди йчу дсанг vй. Ад ъяаг эжх энбо л о хньна д
мэдэгдл э э
. Ме х ани кц е
х ий нх эну лирлына жл ынг vй цэтгэ ли йгд vг нэ с
э н
товчvгх эл лээ . Ол о нvгну р ша аг vйб ол овчх элсэнб vх э
нн ьх у далг э э
ч .
Юуб олохньэ нэв э . Yvни йгт э рvе дна д аасє єрх энчмэ д э эгvйд ээ. Хэ н
нэгньн ама й гс айна жиг ла са нб олмин ийу л а йсанн vvрий гх арааду лан
цаймх э нэг гvйя рьжб уйАд ъя а гий нvг эндэ р гэлз эхлб ай са н. Хєєр х ий,
хэнчт vvни йга нза а рс а
нг vй. Yг э ндн ьит гэжб итvvд ээта л арх сан
хvмvvс и йглб их ар жс уу лаа . Эн эvе дб игэг чх энг э дг
ээvз vvл жт vvн ий г
суума г
цлб о со жн и йн уу гvйх эл мээ рсанаг д ана. Гэ вчч ад санг vй. Ай
нєхєрмин ь ,х vнг э д эгн эрт єр дя ма ри хд у
р т айа мь т анбэ . То оцо ого ор
vзэхэдц а хил га а нх э мн эл ттэ йн ьт од орхойб ай вчvнэ ндээх э мн ээгvй
учрыгх элч их э дт уна мар ха н.Це хvvд ийнд о то рхих vчи х т эйх эдх эд э
н
сэнснийхє дє л гvvрд араад а р аа гаарэ вдр эхэдб идз асварынце хэд
аваачижє гс єнюм. Гэ тэлз ас а хс э л
бэ гб айга агvйу ч ирар г ат асрах да а
бэлэнб а йгаажи жигх єдє лгvvр vvд и йго рондньа вч ирчт а виа дт ур шиж
vзсэнх эр эглд ээ. Хє дєлг vvр vvдх vчб а г
а т
а йчг э сэнс энс нvvдх эвий н
ажил лага андо р жт э гээдлц а хил г аанб агах э рэгл эсэ нньт эр. Гэтэл
Ад ъяаэ нэс о рил тыг ,х эмнэ х и йнт ул дшин эс ана ач ил г
аг а рга санг ээ д
машин у у дынца хил г аанб агт аа мжий нз айнх уваа ри йгши нэч илс энг э
ж
ярьсанюм. Нэ г энтий нх vv х э лчих сэ нб олох оо рх эрг ийгз ада лжо р х иво л
засварчд ыну р а мн ьх уга рча жл а аvнэ лжvз с энгvй дт оо
цо жб асчна ма йг
атаархса нд аанэ гни йх ээму у гvз лээг эжс а
на хчх vнг арчма г адгvйб ай в .
Ин г
э эдлб иа миабо до одvл д ч ихньт эрдэ э. Ад ъя ачши нэс ана ачил г
а
гаргаж, ажил дшу ур х айх анд са ннэ ро л оодс арчх vр ээгvйб а йталє єр
цехий нд ар габ о лжу дсанчvг vйvйл двэрий не рєнх ийин же не р
болчи хсо нюмд аа. Би д
ни йг олн эгду тагдалма ан ьх энчг эсэ нхи йх
ёстойгоох и йл г vйз а ншч и хса н длб айн ашvv. Са нд алу на ч их санх э втэж
байхадб ос гоодт авь ч ихс анх vншин эсан аас эдэ ж, а жилх ий с эннэ ра вч
б айна . Бидчт э р,а жи л чидчт э ря л га аа лга. На йзми нь ,х а р амс ахюм
гэв э лэ нэлб о ло одб айн а.
На ма йгч иб vс гvйх vнб ол о х оо ро до олх ама гюма адэ л г
э жби е
б иени йх ээнvг элх ил энцэ эу у д л ахн ьг эжб ит гийб од о о ро й. Ча ма йг
са на жмє рєє дє ж, с эт гэ лдэ эх ийх о о со нх vсэ нх vл ээ ж, т vvг э эр ээ
єє ри йн хє єз vр х ий гт э жэ энб ая р л а ж, є єртєєг о мд ож, б асд ах инс э тг эл
тэ ний жя всн ааб ину ухыгх vс э хг vй. Од о оч амдvvни йг ээх эл эхэ р хтэй
гэжбиб од ожб айн а .
Тэ гэ э дя ал аа. Аат и йм. Адъ яаб идх о ёрз эрэ гша ху уд э в ши ждэ э. Би
тvvн ийо рон дц а хил г ааныи нже не рб о лчи хло о. Ажили х . Ха анаа с а
а
га ра а дб айг ааэ хн ьvлмэ дэ гд э нэ . Бу химд ах, шир vvнvгх элэ хб и шг vй
га рна . Адъ яая ага адт э г
жэ вдvй г и йньо лоо дба йса нюмбо л. Нэ гє дєр
гvйц эт г эхц ех ий нда р гана ддэ э рир лээ.
- Да мжл агаб vр энб и шб айд аг ,я ав а лд ээрв эДэ л гэ рма а,у гньт ана рт ай
х ол б о о то йн эга жилчд ар агд а а дба ра гх агасжи лб олжб а йн аг эжми ний
янз ыгvз эхг э сэ нмэ тт эрх vнvг э эз є єнб айжх эл эв.
- ТаАд ъ яа гба йх адх элсэнvv?
- Хэ л с ээ н
- Яа ра л гvйб а тта йс а йнб о д ожvз ь е. Од о охо нд ооб инэ гз vйлvйл д в
эр тээ
н эвт р vvл эхс ан аат айо рол до о д ... г эс эн.
Yн э нд э эт эрАд ъ яа до ро л дсо нюмо гтб айг аагvйлдэ э . Би дз о гсс о н
д амжл а гыгша лг ажvз вэлг а да а д а а сс э лбэгэ эа вдагма шинб а йл аа .
Ма ши ныд ул аа нт о х и руу ла гчн ьша тжэ э
. Сэ лбэ гньАн гл иа си рс э н
б ол о в чх vч д элн ьт ох ир ох гvйб а й ж. Тэ г э
э длу гт о хир у ул агча гу у лахын
б ул а н дх э дэнс а рт о о сондб у л а ас т а йх э
в тчих сэ нб а йв . Yз в элх vч дэ ли йг
н ьт ох ир у улжб о ло хба й л аа. Хи йцн ьна рийнб оло в чб ид ниймэ д э х
жир и йнлюм. Эн эт о х иру ул а г ча а сбо лжб ит эру да аvх тл ээич ижб ил ээ.
Чу ха мд ааvvн ээ сх о йшАд ъ я аг а а сб о лжшvv. Хvч д элб уу р уу ла х
тр ан с фо рма т орх ий хг э
жб vт э нд о л о ох он огбо лло о. Ша т с ан
тр ан с фо рма т ор ынг о ло лжо р о о мг ий гт оо цоо ло но ро о го о дх эдх э д
ша л га сн ыд ара ат ох ир уул аг ччх э вэ нд э
эа жи лл ажэ х эл лэ э. Гэ тэлнэ г
єд єре р єнх ийин же не рб и д ни йгцу г л уул жце хни йн хни йє мн єн ама йг
ма гт ажг а рла а. Ба ра гт ехни кий нши нэнэ элтх ийс э нюмшигя р и х адн ь
б ин vvрх и йхг а зра ао лжя д а хд аа :
- Нє х є д єє. Ад ъ я ан ама йгс а йнт а нь д агб о
л ох оорна да арз vг ээрлт огло ж
б айна . Энэт ра н сфо р мат о рыч и ньБа лда нг уа йб идх о ё рх ийс энюмшvv.
Yн э нд э эБа лд анг уа йлх ий с э нюмг эжх элэ хэд:
- Тэ г жя р и хгvй . Бидшин эс а на ач ил г ынк оми сстил тг энэ . Чичє р г є
дл єє
б ич . Ша гна лыньо л г оноу уг э жби ч их ээма рта вгэ жа л ба р ху уг а
а р
х элэ э дг а раа дя вчих д агба й на .
Мин ийу урх vр сэнг э ж. Да а н ч,х vнэ эрин гэ жт огл о хг э жб а й ху у.
Ин же не рийнх увь дх ий хё ст ойюма ах и йжб айх ади нг э жз ор иу д
д эвэр гэ с
энньн ама йгд оро мжи лс онх эрэ гб а йл аа. Гэ в чт vvни йий нхvv
сvрб ад руу ланя рь с анньє єр ийн х єєу р д ахг эмий гбу л ахг э сэ на р г а
б айс ныгб их о жи мньмэ д с энюм.
Ад ъя агх ар ах а дну р у уч аца р хаг ,зvсца р айт эгш, и нэ э хньа я ла н гуй,е р
тvvн ээсє єл єхюмvг vй,хэ нчх арс анн vд эндду ла ах анз алу у . Гэ вч
тvvн ийа лх ахг ишг э хб vрньи л бэ дэ хмэ тху ур магб айг а агмэ дэхт уса м
ажилх ийхс о ни рх о лминьу л амб аг ас га хши гб ол но . Иймх vн ий г
д эвшvvл жб ай д агд ар г ан а р ыгб о до х оо слт э дб vг д ээр ээАд ъ я ат айа д ил
х vмvvсши гб о дог д о жюу ндчэ ндир л ээд ээг эжс а на г да хvечг а рна.
Хэ р эвма на йБа лд анг у айша гн уу ла а гvйбо л ,г vйц этг э хц ех ий ннэ г
ма шинэ вд р ээ г vйбо лб иэ нэvйл дв эр ээ ся вч их санб айжмэ д э хюм.
На ма йга мр а л т ааря в аа дир т элє нг є рс єнс а р ынvй л дв э р ийнт є лє влєгє є
10 ша х амх ув иа рда вс а нс а йх анмэ д ээvvдэ н дх ад аа ст а йх а ра гда ж,
ма н айце хий нх энчс а йша а лма г таа лынvгс он сожз ар имньчб vр
ша гна ла вс анб айл аа . Ца х ил гаанч д а асБа лд а нг уа йма ан ьша г на л
х vрт сэнд у у лд л аа. Биэ нэх vн ий гх ай р л аж«а » vсэ гчу н шижмэ дэ хгvй
мє рт л єєца х ил г аанч ныэ нэмэ р гэжл и йгг ай х а мшиг тайэ зэмшс эни йнь
уч рыгол охг э э дч ад а а гvйюмд а а. Гэ мт л ийгз у рг аарх а раа де рмэ дэх гvй.
З vгээ рлт ээс т р ээ«ца х ил гаа нх эмжиг чб ага »б ариа дг ар а ха ар аан а д
а ас
тvр г энол ч их н о.Яа р чс ан да р санvе дБа лда нг уа йла мин до р н о.
Тэ вд эх ээрэ эх а мрынн ьх єл сб ур зай на . Тэ рvе дньюуча с у уг аад
н эмэ р гvйд уу л ахчvг vй ,д у у лл ааг э х эдх ар и ух эл эх гvй . Нє г єєг э мт лэ э
о лохг ээдо лс о нб о лз а сахг э эдх эдэ нца гаа рчс уу жмэ дн э. Гэ мн ь
жа а ха нг єжvvд. Са на анд а ат аара аг vйюма ндх уру у гаачх є д єл гє хд ур гvй.
Ха р и нэ нэу да анэ глх ач инюмб о л жэ э . Ба л да нгу айгша г ну у л сн ыг
мэ дэ эдб аярх vрг э хг э жз ор иу ду ул з санмин ьс ана анд гvйюмт ай
ту лга рч ихл аа .
- Ба лд анг у ай, т андб а я рх vр гэе. Талма на й ха асша гну у лса нб ай наг э эд
га рб а рихг этэ л
- Yг vйх vvх э э .. Дэ л гэ р ма а... Аа нб ичша гну у лсанд аа .. г эсн ээг а раа
д урт айд ур гvйє гл є є. Биэ хл э э
дг айх са на ат эрд ор оолх єгшн ийн ь
б иеий га с
у у чих лаа . Ба лда нг уа йч
- Ма на йх єгши нс а й ншvv. Ха р ину р жиг да ро ро йх ал уу нс ав а а
х агал чи хса н. Тэ гээ д... г ээдт vгд эрс х ий с нэ э... хvvх ээч а мт а йб инэ г
уу лз ъяг эв.
Ба лд анг уайх у вц ас н ышvvг э энэ эсэ эц аа сандб о од ол т о йз vйла в аад
єр єєн дми ньо р жи р ээ дх оё у лха на аб ай с анди хла мин чл ан
-З аин же не рмин ьб ичб у ру уюмх ий г ээ длша гну ул ч ихшигб о л лоо
д оог ээ дб оо д о л т о йго оз адл а хадх алуу нс ав,н эгз ур а г
тн омынх амт
б айв . Биг айхс ан да а
- Юу... г э снэ эя ама йда ах а л уунс аваарша г
на аюу . Тах агалч ихс анг ээ
б из . Од о оvvни йг ээа в аа ча адє гч ихг эв .
- Ха р инд э эх vvх э э. Биє чиг д єра в аачихг ээдлба слб ол жє гє х гvй
о ргио д
- Яа г а а д
- Ер є нх и йин же не рма ан ьх о ёрма ши ныа втома тс а л гуул аадца х илг ааны
н ьма ши нт айшу у дх ол б у у лчи х с а ншvv д ээ. Од оочх єєр хийд vн гэнэ эд
лб а йн а. Эн эз є вюмб олчму уБа лд а
нг уа йньэ н эх алу у нсав а аг эр тэ
э
ав аа ч н а а. Хvvх ээ , Чилхэ л жє г,б ич ама й гх vл ээг ээ длс уужб айн а.
Эн дэ эг э х эднэ глб ур у уюмши гс анагда хюм.
- Тат э рх о лб о с н ыт єл єєша г нала агэжб о доо дб айг ааюмбо л ,т аныгб и
тvvн ийб у ру у гмэ дс эни йч ин ьт є л єєэн эз vйл э эрч ин ьша гнач иха ж
б ол н об изд ээ .
Эн эя р иа н ыда р ааб ишу у де рєнх ийин же не рий нє р єєр vv гvй хээ рээ
о чл о о . Ор охг э т эля гє мнє є смин ьАд ъя аг ар чир с нэ эна ма йгх араад
со н ир х со нши нжт эйvгчду у гар а хгvйз огсч их ов.
- Тач ин ья ажб а йн а а
- Аа ,я ажб айн а? Та н ыгх а р а хадб из ог с ожб а йгааб из
- Тий мб ай на . Тvрз о гс чи х оо д,т о гтонг иу сшигя лз арч..
- Хн .. є рє єн до рлд оо, т а
- Тах э дх э дэнма ши ныа в т ома т..
- Аат э рvv. Тэ ря а хв э .а в т ома т ынз а
р имна р и йнс э л бэга лг
а . Тvvни й
ч иньхvл э эвэ лт єл єв лє гє є..
- Мэ д э жба й на . Энэс а рдт е х ник и й нбvр эна ши гл ал тааст єл
є в лєг є
є
б ие л л э эг эжт ая р иаб изд э э.
- Бит а ныгб vс гvйх vни йч ин ьх у вьдх vн дэ лжvз э э
дэ нэя лыгч иє єр тєє
ав ъя .
- Ма шинэ в дэ р в э лт ає єр є єма ши нб оло ху у?
- Бит о л го йг о о р о ох ар иу цн а
- Та ндх а ри уцл аг а ндд энч и нт ав ихюмб ийг э жvv?
Ин г э жх э лч их э эдце х ийнма ши ну удыгша лга нvз ээ дшу удхо лбо лт ыг
та са л жз о г соо г оо дх эз ээчс э лбэ гир сэнца гтма шин ыгё соорн ь
ажил л уу л ма арс а на гд ав . Гэ в чб ит асал жч адс ангvй . Шу удх о л болт ыг
та сд а ха ду т асб ишє єр ий г є єлэ н эма ши на ас,э нэvй лдв э рээ
с,э нэ
х vмvvс ээ ст а с т анх а яч ихг эжб айг ааюмши гб од ог д оод ,хэрэ вт аст лаа
гэ хэ дэ нэа жи л ч ин ,э нэх vмvvс ий нб о до лс ан аагмє нлт астаж, а жи л л
аж
х єд є л жт vvн дэ эх vс элб о д л о оєг с єнхvмvvс и йнэ с р эгг ан цаар а аз огс о
ж,
тэ дн ий гх vн д э тг энvз э эг vйюмши гса на гдаа ди рэ х ий нvе дєє р ийг єєх ий
зэ мл ээ д,э р хн ьб айд а г санбо лб vху ди р дл аг ыгс олио дБа л да нг у айгаар
д аргат ав ь ч ихма арчбо до лс ана ау р гани рн э. Жа аха нюмб а лгад
х аламц аа дир эх и
йнvе д ээ:
Ин же не р ээ ,б ич иньх о рьша ха мжи лэ н эvй лдв эрий нс у д
с ыгб ар илаав
шvv. Эн эvй лдв э
рчми ни йх ийгб ар ил аа . Хэ нх энд ээє лзийг єєє гє єдб и
д
х оёрч ин ьнэ гс уда ст айб о лчих л оошvv д ээ ,х vvх э
эг эжБа лда нг уайvе
vея ри на . «Нэ гс уда ст а й» г эд эгэ нэvг ий год оолб иэ р гэцvvл э нб од о
ж
су ун а. Ажил чи нх vнма шинт ех н ик т эйг ээн эгс удастайбо ло хгvйб ол
ажл ынт у х айя р иадчх эрэ г
г vйюма а. Ий мс у ута лзасв арынц е хи йнн эг
ажил ч ино р жи рvvт ээ :
- Тан э гма ши нvз э эч . Ер є нх и йин же нер и йгя в жб ай хаа рньvз vvл тэлби
ц ахил гаа ныхб иша вт о техн ик ий нин же не рг ээ дх авьту улс анг vй ,х ач
ин
юмда аг э жх э
л чих ээ дг ар аа дя в ч и хл аа.
Ад ъяая а га ади ймvгх э лд эгб айна . Мэ д эх гvй д ээба нта ада мьн ь
тэ нцэ х дэ эий мvгх эл с э нньмин ийх у вь дилба й са
нюм. Гэ х дэээ нэч инь
н ама йг ,э н эvй л д
в эри йнб vха жил ч дыгшу у дб асамжл ант ох уур хсан
х эрэгюм. Ца хилга анг vйг э эра в т от ех ни к ий нт ух айя ри наг эдэ г
и нэ эдэ мт э й ,тэг э
эдчб vри чг vvрс о нжу у р ааа л дажу лаа нца ймд а а
га рсн ых . Ий мче рєнх и йин же не рба йхг эж. Энэчи ньvс г
э эмэ д эхгvй
б айжу нши наг эсэнхэ р эг. Эс х vлу су уса арб а йгаадц а нг а
жvх лээлг э с
эн
vгюм.
Эн эх э рэгна дг энэ тнэ гэнбо до лт єр vvл сэ ну чи рб их эн тэ
йчз євл єлгvй
шу удvй л дв эрий нд ар г ад ээро р жАд ъя а ги йнт ух а
ймэ д дэгбvх нэ э
ур сга жг а р ла а
. «Адъ я ая ма рчбу р у уб айх гvй ,б идб vро нц о лб олб и
гэ дэгх vнэ н эх vнийх а ма га лда а гмэ д сэ эрб айс а нхэ рнэ эх эл жз асалгvй
б айс аа ри ймб айда лдх vр г э
ч их л э э. Тvvндб ур уу г
ийн ьх эл ээ гvйма ань
амь др ала а , vйл двэр ээа жил чд аах у у ранмэ хл эхэ дхvр гэ жб ай на. Би
б ур ууб од о жб а й
жэ э. Биа лд жэ э. На длх а ма гб у рууб а йна ».
Ма рга аш ньvй лдв эр ч н ийх о ро о ныд ар г ан ама йгд у удл аа. Тэ рт у нза л
уу,
гэ лээча жил сагч амба йх vнд ээ.
Ад ъя
а гийнт у хайдуу л
лаа
. Чиа сууд лыгтунзоригтойшу д аргатавь с
ан
байнаг эжн амайгтал а
рханхэл э
х эдна днэгэ
нб одолзур схийно рж
ирлээ.
Yн э
нюмыгvнэ н
ээрн ьхэ
л эхэ
дз ор игтойхvнбол чих
до гн ьаймшиг тай
байлаа . Сэтгэ лднэгэняруунай рагчий ншvлэгэргэлдэж, vнэнээя рихын
тулдих ээхэ нз ор
игз vрхг
а рг
ажб айс а
ня ма
рчя нзынх vмvvсба йжв э
дээгэжх ойчvема аньгайхахб а
й хд аагэсэ
нс а
н ааньбу ужи р л
ээ. Би
vvний гх э
л мэ эрбайталтэ
рх vнє єрє єчтэрзуураабодоо до лчихши г
санаг
дс ану ч иро ло
нюмя рьсангvй.
Хо жимх э дэ нс ар ынд а ра ана ма йгд у уд са нх vнн амынvvр и йнд а р га
б айл аа . Жир ийнюмя р ь жэ хэ лл э э. Гэ ро р он, ахд vv, т ань д агнє х єд .
Тэ гжб а йс на а:
- Єє ри йгч ин ьб иде рє н х ийи нже не р ээ ра жи л лу ул а хб од о л т ойб а йг а
а
юм. Yvни йгюуг эжvз э жб ай наг эл ээ. Бит ул гамд с а н да ашу у дха р и улж
амжил г vй ,а мь с га аа в а а д :
- Бии хб а яр ла жб айн а . На ма йгх ар и уцл агата йа жил дит г э жа жи лл у ула х
гэ сэн д. Гэ хд эээ н эи т г э лз євх є нг ан цт аныхчб айс а нб иэ нэа жл ыгх ийж
д ийл эх гvйг э в . Би дб иеб ие эvеvех а ржх эс эгз уу рд у у гvйс уу т ал :
- Тий мэ э, ит гэ л ... За р и мх vмvvсо лныэ нэит гэл ийгг анц х а нє є рт єєл
зо риу л а хг эжо р о л д д огюм. Бидз ал у уст ана р ти тг э дэ г. Ит гэх г vйб о
л
эн эvй л д в эр,у л со р онма а н ьчд э вжижд э эшл эх гvй. Таб идх о ё рчэ нэ
ту ха йэ н эє р єє н дин г э эдя ри адс у у жба й хгvйшvv дэ э. Ад ъ я аб о лт а
б ид ни йит г эли йгт vр и йв ч инд ээх ий ч их сэ нб айн а. Тvvн ийх эл с эн
б vх эндб и дит г эжб ай с а а н. Эн дх я на л тша л гал тс ул арс а нт алб ий
б ол овчб а су ч и рб ий . Иймх vмvvсб айдг ий гб и дб а смэ д н э . Гэ х дэ эб и
и тгэ сээ рлб а й хб о л н ог э жна мынvvр ий нда ргах эл э эд«є є р тэ йч ин ь
д ахи ну у л зана »г эл ээ .
Ит гэл. Эн эvго г ц омб о ги нос онс д о одз vр хни ймин ьц о х ил тт о йх э мнэ г
б олс э т гэ лий нг vнда я н гамэ тни жи гнэ нб айг ааго д ооб имэ дэ р чб айна .
Бич ама й гх vс э нх vл э э д эгб ай са нб о ло вчи тгэд эгг vйб айжд ээ . Чичба с
н ади тг эс энг vй . Ча мдб и«х айр та й» г эжх эзээдчх э л ээ гvй . Чит э рvг ийг
х элэ эдб а й сныгб имэ д нэ . Гэ в чч ина ди тгэсэ нб о лг а нцлх а р цна а сми нь
эн эvг ий го лжб о л о хб а й с ан. Ма га д гvйб иэ нэvг ий гх эл жч ад аа гvй
б айжчб о ло хюм.
Эр хэмна й змин ь . Ча мдэ н эз ах ид л ыгя арал тайя ву ул ахг э т элб и дэ н д
х vн дз о в л онт о х и ол до жс а атс анб о л ох ыгх эл мэ эрб а йн а . Ба лд а нг уай
ма аньб а р агг э нэ тлби д ни йго рх и но дл оо.
- Дэ лг э рма а,х vvх ээч и .. е рєнх ийин же не рб о лчих в олму уБа л да н
гу айг аама ртч и хб а йхд а аг э жг о мд он гуйа тла ає рє в д ємс у л ха на ар
єг vvл эв . Яр иа нд ааб о л о о дт а ми р д а жба йг аагийн ьб имэ д э э д:
- Бие р є нх ийин же н ерб о л о хг vй . Тэ гэ хээ рт ан ыгма рт ах гvйд э э. Тэ гээд
чх vнма рт чих д а гх vни йгд эв шvvл жб о лд огюму уг э сн ээо р нынь
ур ду уру нжс а нх є г жл ий нvз vvр и йгє ргє жз ас уу таа . Тахэ в тв э л
зvг ээр г vйюуг эл э э .
Ба л данг у айя да р с а нньи л тб а йл аа . Ду х андньх є лсч ий г т э йд а ав а р л
аж,
б иеб ар ь сн аа сз vvнг а р ынх ур у у ну у дньvл мэ д эгч ич и р х ий л ж, с а нч игны
су да сн ьх vч тэ йт vр гэ нэ э рл у г ши нг vр вэл зэжб ай га а гх ар а х адя ма рнэ г
амь тана мьньт э мц э нцо в хч ижб айхмэ т. Єв гєнч и ч ир х и йл жб а й г аа
зvvнг а ра аб ар ь жб а з л а н:
- Бичб vрз єнє ч их є єюv д ээ. Яа ла агэ жч ин ама йгма ртахв э,т э
рvнэ н
шvv г эс нээх о
о ло й го оз ас аа
дя ма рд а рг а
та йб а йх а
аб идч ин ьмэ д нэшvv
х vvх ээ. Му уБа л д анг а йньдо рх а яадле р єнхи йин же нерээря ма р
х vн ий гто х о о нт омил о х о омэ д эхлх vндэ эг ээ дя ль гvйин ээвх и
йл э
х
тє ди йб ол ов .
Гэ р тнья рил ц
с анэ н эя р иаб ид нийх а мг ийнс vvл чи йн хб айса нюм.
Гэ х дэээ нэх vнна ма йгт охоо нт о ми лсн ыгб ис айнмэ д эжб айн а
. На мын
vvр ийнд ар г а тайд а хи ну улзах дааб иvvн ий гд у рса ня рила а
.
- Тий мэ э,б идбvг д ий нс аналб од олб айгааюмг эжт эрх vнх элжб илээ
.
Тэ г эхэдн ь
- Хэ р эвми ни йс а на лыга с уува лб ии хз асв арынма ст ерПэ рэ нлэйг уайг
лэ нэа жил дт омил нод о ог э
э дх а ринАд ъя ама а ньх а анаа жи лла хюм
б олг эжа с у у чих л а а
- Эн дэ э
- Ду р гvйцэ хбо ло ву у?
- Ду р тайд у р г
vйчз аав а лэ нда жил лу ул на.Зан ги йньмэ дэхэ эрээб идтэ р
х vн ий гх аржб а йна . Єє рг аза ро чч их волб асл ..
- Тий мд э э..
Хэ дх оно ги й нд ар аае р єнх ийин же не рээрт vрт о ми лог дсонх vннь
Пэ рэн лэйг у а йб а йл а а. Эн эх vнд ээдс у ргу улий нд ип лом, тэмд эгтэй
б ол овча мь д ра л ыни хс у ргуу льт єгссєнб ид нийб а
г шх vнюма а
. Мин ий
са на лыгда г а а
г vйн ьмэ дээжб ол ов чх а мто лных ообо долто йр тон
о чс онд ооб ид отр о об а я р лажб айн а. Ин г
ээ дб ие рє н хийи нже нер
б ол оогvйюмд аа.
З ах идл ын х а ат є гс гєл дч и нийх vс эжх vл ээжб а йс ант э рvгий го до олб и
ч амдх эл жч а да хб айна . «Ча мдб их айр тайт ий мэ э
,х а йртай». Эн э
б ич сэни йгми ньх аньижи лдээу нши жє гєєрэй . Тэ рх vнна ма йгт аних г
vй
чг эсэнэ нэvгэ мэ гтэйх vн, н айзн єхр єєх vн дэт гэнх а йрлас а
нжир ийн
са йха нс э тг э ли йна р иу нvгг эдг ий гой л гон об и зэ э.
Ха ри уз ахи ах vсэ х гvйб айг аамин ьэ нэз ах идл ынх а риуб о л
жб а йгаагч и
б ит гийма р т а ар ай.
Дэ
лгэ
рма
а1974 о
н
БАТЫН НЯМАА
Зохиол чБ.Ня
ма а1928 о
ндХэ нт
ийаймгийнБат
ши р
ээтс у
мыннутагт
тєржээ.
1942 о
но осуранзохиолсонирхоноро
лдож“Гомпил”,“Хама
ата
н
садан”,“Анхныжи л”т у
уж, “
Араар
аамодтойБиндэ
рь я
а”“Бидгур
ав”,
“Ар андалынхан”р
оман, “
Тєє рс
єєртєрєлдєє”кин
о,“Нэ
ртєр
”,“Нvд
”
зэрэгдра мыгжvжигб
ич жээ.
Б. Нямааши лдэгб
vтэ
эл ээ
рээД.На ц
аг д
ор жийннэрэ
мжитшагн
ал
хvр т
жээ.
ТЄРИЙНХУУЛЬ
Єв гєнБа лба рх а шинз э эрд эээмэ э лл эжх у учи нг арб ор ц оог анз гал а
а д
«Айх єє р
х ий. Да нх а рт олго йт,д ала йн є хє єстнэ рми ньб идг у равчх єг
н ьє нгєр чд ээг эжт о л г ойс эгср энє г vvл э в . Эмг э нньд айз т айс ума вч и рч
єг є
х дє є
:
- Яа санчх э рээмэ дд э ггvйє вгє нб эд э эч и . Ха рг єрє єсн а мна наг эж
га нца араах є вчз vгл э снэ эсОн о нг ийнэ ргэ эрму уд э гээг ээч ир э э
д
гэ л
д эрчя вба ла шт айюуг эжэ э. Єв г є ннь :
- Тvйх а р
а лма р. Эрх vн ийя вда л дб и тг и йо рол цг э
жэ сх эл л vv ч амд.
Хє вч идба ав г
а йо лшир ч,х андг а йб у гаид э жб а йг аа гс он с о одб из vгэ эр
су ухх э
р эгvv
- Да лх vр сэнч илх а рг єрєєсц є є рvvл дэ гн ьб о ло оюмб и зд ээ. Гайб о л ж
мо рин оосо оо йч волчя ахюмб ил э э . Ємхя сч и ньх уура ймє ч ирєє с
ама р ханх у гарнашvv д ээ
- Анг єр є
єн дмо рд охг э жб айха дб ил э гг vйюмб vv д о нг о с. Хє в чєєр
тэ нэхз а в
та йх vнна д аа сєє рх энб а йг ааюмб э. Тvйх а ра лма р. Гэрий н
му ха рс ахи ж, ца йг vз э элсэ эрба йг аа дх ама гб иеми ньу лц г арх є
х
зо вло гоб ол жг vй цл э э. Ан чБа л ба рє т єл л є єчг э сэнvх сэ нма хб ишэ э .
Хэ эрг арчх и ймо ри ос э ргээхё с т ойг эв . Єв гєнч уха ммо р д охvе дээму у
х єг
шнє єа р айчд энд vvл эвvv дэ эг э жб од о одс э тгэл и йгньз ас анз єєл єн
vгх элэх ээрший дэв .
Гэ сэнчт и ймvго ло л гvйг ай ха шт ас ра нз о гссо но о:
- Хє гшє єнх vрэг чvн ээ ни йч ин ьд эл э нх ав дсанг э лvv. Бич амда а
Ба авга йнс а вара вч и р у у ж. Чима ажи жд о мн оо р ойг эжа льб о лохо ор
ая т
а йз є є
лє нх эл жэ э .
Ба лб арг уайз алуу ги йнца гтб у уvvр ээдг а рахд аа«х єг шє єнч ит ог оог о
о
та в
ь жб айг аарай. Бин э ггу рvvр чир э хмин ь»г э дэг сэн . Ба л ба ршиг
и нгэжхэ лс энд ээх vр дэ гбо лчба р да ма ми лvvдэ хгvйшvv г э жма н а
й
н утги йн ханя р ьцгаа д а гб айл аа. Аг л а гз э л vvдг а зарх vр чир э хд э
э
єв г
є нийх иймо рьvн э х ээрс э ргэ жэ э.
Айх єєр х
и й, мєн хн о го онх а нга й, мє н г єнца га анс а рь д гу у дмин ьг э
ж
з
алу
уда
асонсо
жба йс
анбє
єгийндууд
лаг
аасши в
гэн
ээдч
ини
йхэ
эрє
вєр
с
уга
ндоряд
ажа рв
анжилгєр
є є
лєхюмса
нгэв.
Гэр э
э сээдагуу лжг арсанх эр мэнц оот г
оргэдэ гн охойньч а нда гах є
єгєєд
явчих санvе дє вгєн,овг орх арб утанд э
эри хэ мс эгхэ вт
эжб айг аатом
гэгчий нб а
а вгайо лжvз э в.
Мє нчл утэ дюм. Жи нх эн эша рма а х
а йгэдэгч и ньэ нэд э
э. Тэ гээдх ори
н
дєрєвд єхми ньб о л
н ошvv. Тий мээ,хо риндє рє в дєхг эжєгvvл энмо рио
бур г
а снымє чир єєсу яж, бо й то
гг утлаат айлжх ая а
дс vлжмэ лн оосон
оймс тойх єлєєз єєлєнг эгчз єєжт ависаардєх є
в . Буунд уугаа рша р
маа хайу хасхий нб осож, г а зард оргитолх ашг ир снаах арэр чэ эрээдайрч
ирэв. Бу у
,х оёрда хинт а сх и йсэнб оло в
чб аав га йо йч со
нгvй. Ха р ин
агшинз уурє вгєнийгvс лэгт омс ав раараада рав . Балб а
рг уай, амь сга
л
давчи дахзу урс оёон ья рз а йсана ймши г
тт ома мна асэвгvйму ухайvнэр
ханха лжб айхыгмэ дэр чээ . Энэх vндмє чидц уу та нчныу ха анс а мбааг
vзvvл ж, хутгаасу г
а лахыго ро лдтолб аавга
йо гцо мх vчтэйч а рлаа д
євгєний гор хижэ ргэв. Бал б арг у
ай ,єндийжх ар валхэ рмэнцо отг о
рнь
хvч ирхэга раатныу у
ца нд э эрх ачигмэ тна а
л дч их аа
дч адлынх ир э
эр
хазаж, ша рхтсанб аавга й,т оосма на рууланэ рг э лдэжб айлаа . Энэvе эр
vнх э
л цэгн ьха гарахша хса нз э
э рдмо рь,бур гас нымє чрєєсцу лбу ура
а
сугат атаадх арбо рцоод ал багануу ландавхи жо дов. Євгєн, б уур уугаа
ухасх ийхг эсэнч иньх єлн ьх єндvvр лээдхєд є
л жб ол со
нгvй. Хэ р мэн
цоо т
г ор,баавгайнн уруу на асvс эрчбу унгуут ааб уруу л
анз уг адаж,
эзэндэ этулгарс анаюу л ыгх олд у
у лжч адлаа.
Ан ч
инє вгєнх эрмэ нцо отгор оох єтлєєдт аягт у лжо йтайг аарх э дэ нєдєр
мацл аа. Хvй тэ нб улгий нусна а
сг эдсээц vд ий тэлз алг
ила ад,т vра мсхийх
зуураа«Бие рн ьб vхн асанда аинг эжє лсс єнб олу у»гэжб од о в . Аат ийм.
Ар х
а нге лийнт а тл
а гандоч оо ди ймэрхvvг ээ рє л сс
єнюмб айн а . Yvн ээс
єєро гтvг vйг эжши вэгн э
нэ . Хэр мэнц оотго р,я ма рнэгэ
на на й с у йг
ажиг лас анбол олто йчи хээх є д
єл гє
жє ндєлз єв. Балбаргуа й, ц о о тг ор
ын
толгойгх ормо йгоо роох учаа дбу угааб э
л тгэт элу нангимє ч ирх уг а
гишг эсэ эрнэг энгайх амши г тамь танє мнєньх vр чирлээ. Са йх а нх ангал
буга,н ого онн vдээг ялалзуу ланс униа га
а дс єє гб ург
асга мх айр гvй
мєргєжэ х лэ
в .
Цу с
а нэ вэ рчин ьза га
тн ажб а йгаабизд э
э. Гэ нэ хэнхонгормин ь
долоо во рх уру угаахє дєлгєхт єдийгєєрд орч ин ьх эв
тvvл ээд ,т а с тан
огтчини дч ихт иймх vч тэ
ни йє мнєб айгаага амэ дэжбайн ау у . Чин ий
орондму уул а андай, ядажє мхийх vр энчб айс а нболгэжє гvvл т эл
х
эрмэ
нцо
отго
рньх
уца
нар
хир
аадцо
чсо
нбу
га,х
ажу
угийнт
єгє
лрvv
ц
ойло
вха
райв
.
Тамирньб а р а
г дсанє вгєн ,сvvл чи йнг анцс у ма аг унигт а й
га арши ртэнэ .
Хичнэ энчшу ву у,б оргє рєєсєндт у ргивд аа. Тэгэ эдша л бал жчч адаагvй
шvv. До ро й т олг эд эгмєнчб эр хюма агэ жх оолойч ичр vvл э нvг л э
в. Цо г
шигу л айс аннvд эээргэл дvvл эн, омг ол то жх ат
сану руул а
ах єдєл гєж
vхьеvv, а мь д р
а яу уг эжб одсо нооа мь др а хё стой. Яа лааг эжvх эхб и лээ ,
гэ
эдх а шг и р анб осохг эсэнньс ох орно ми нг ийншо рооvмх ээдо йч жэ э.
Тамир гvйг а р аар аагазарт у лжд ахи нє нд ийг єєдх єє рхийн о хойг о о
улангас санн vдэ эрши ртэжх ир чиг нэ нє г vvл рvvн :
Бис этгэл тх vну чр а
а самь дvл дэхё стой . Ав рагчмин ьч и, д ахиа да вар.
Мэд эвvv. Да хиадн ама й
га вар. Тэ гэх дээа мьна саа р ааав арг элээ.
Хєєрх ийцо о тгорэ з
н эээгцшир тэ эда лжа а нг уйгаа рэ вшэ эв. Энэє вгєнд
vнэнз vр хн э эсээз євшє єр ч«З а»г э хшигс ана гджэ э.
Бич иньс эт г элт, жар галтх vну чраа сли нг эхё сто й .Зач ими ньц ааша а
хараачд ээ. На др ууб vv ши ртээч ,у хаал а гнvдч ин ьх ич н ээ
нє рє в д
єл тэй
байгааго й л г оочг э жбу втна адн охо йго од ах инши р ттэлє мн єньг урван
цоотго рбvр тэл зэж, газард элх ийн ог оонє нг єєрт у я арав.
Анчин ,э цс и йнх vч ээгар гаж, ши р энг этг аца ар ууз аагаад«т уу,т уу»г э ж
шивг энэ лээ . Яд арчт у йлдс анцо отго рына нча вьяа сс эрг эж, э з
н ий хээ
за
аса нз vгр vv э р гэжх уцт албу ут асх ийжэ э.
Амь сгаа
да нуухилса
нмо ридынха мар,то
лгойд ээрньпа ржи гнаж
х vчирх
эгх эдэнга
рє в г
єнийгх ий дє ргєнава
в. Балба
рг уайнvд э
эалгу
ур
н ээ
ж, т
ол гойсэг
срэн:
- Танаря лимгvйхожимд ожд ээ. Даанчялимг vйгэхэ
днь
Мо рьч иньс а
яочсоншvv д ээ. Тэ гээдлбидхожимдч ихл оо. Гэс
энч
та н
ыг а
аа мьдмэндэдч иньол со нд ообидбаярт а
йб а
йна. Хэ рэвбуундуу
со нсо
огvйболо лохгvйє нг
є р
ччмэ дэ
хба йс
а нгэжц аадуулньха риулав
.
Ба лба
рє вг
єна рв аа
дх оногх эв
тээдтэ
нх эрчб илээ. Туржvх эхийнт у
йлд
х vрчихэ
эдб а
йжх а
жу удааи р
сэнхандгайб уцаанаг э
дэгч иньмє нч
га й
халтайхэр э
г. Yхэхн ьба й
нашvv дээ. Сэ
в сэнд ээрч иньу йл а
хvр
ач г
vйсэнболб асчя аягэхэвгэжэмгэнньх а ту
уз э млэжэ э
. Єв гє
н,
н удар
гаши гт оммо до нгаансаа
раадохижз а нг
анс vрдvvлээд:
- Тvйхаралма р
. Тєрий нхуульгэдэгчиньБа лбар ына мьт а
йч ацууюму у.
Биє лсвєлзєрцєнєг эжт эрхуулийгчиньб атлаагvй. Дахиади нгэжбvv
д ууг
аргэжээ.
ЧОЙЖАМЦЫН ОЙДОВ/1917-1963/
ДАВХАРМАЙХАНД
Євєлц агб ил ээ. Тэнгэрб vрхэг,х ачи нс vvмг эрє д єрб и... сумынт євє є
с8
дугаарба гх vрэ хээрєрт єєнийт эмэ э гээрмо р дов.8д уга арб агбо лту с
сумынх амг ийно йрхонбє гєєдс аадг vйя вба лна р та йб а йх адхvр чих
газа
рюм. Ондт а рг
ано ржб айгаас а й хану ла ант а йл аг,з огсолтгvй
зогдорхє дєл гє
жб а
й в
. Шир ээхоё рб єхн ийн ьхоо ро ндб ичт а в
т айг э
гч
ньсуу ж, даарса нн vvрх ацра асах ла гно остойб єх єндньх аая
ах ааяа
хvргэнжи гнэхэ дс айханг э
д эгньа р га г
vйб айл а
а .
Мин ийх vр эхг а зар
,цэ лмэгє дєро й р хонх а ра г
дд а го л онжи жиг хэнх єх
уулс,єнє єдєрб а раатуру ун ьча лга . Ганц ха нт эрч иг тч ийг э
ж
тааварланх о ёри хнуруу гтус г
аар ла с анє ргєнх єнд ий гт уулжя вла а
.
Єтгєнц асх ая лжэ х
л э
эдс алх иных vчих дэв. Нэгэ нжиг дз єєл
єна ята й
тэшижя ваат эмэ энд ээра н
х анда аа я тайх анс анаг дажя в санма аньз амын
уртадс этгэлнэ глу йтгарлаа дирл ээ . Тэг э
эду рьдх э зээха ачт э
г жд уулж
vзээ
гvй ээvз ьег э сэ
нмэ тх оо лойных о об vхч адла ар ,с є
рє хсалхин ы
сэнгэнэхтэйу ра лдандуу лжя вав. Ми нийх о олойт ий мчму уб иш шиг
санагдаад,у ламг арганд уульяг этэлг э
н этпа ггэ т элз о гс оход,эзгvйхэ э
р
ганца ар ааи нэ э да л д а жб ил ээ. Мин ийя в дали нэ эдб ишх ани а дб о л оод
байжэ э . Єр гє нх єнд и йгт у у лсныд а раад а йр а лд валз о хи хх у у р айс а ар
ийг
яасанх о лб олч о овг э жб одо жя вса нюм. Гэ т элх уу р айс аар ьб ишт vvний
эхб ол о х, vер ий ну са н дид эгдс энє н дєрэ рэг тэ йг а н гад а йра л д ахад
хазайжб у ру ут ийшэ эя вчих сана амэ дэ в. Биба р агц аа лба лч игз ама а
саа
15кмх а за йжэ э . На рн э лээ до ро йб олжб а йв . Са л хиу л амшир vvс ээ д
шу ург ат авьжэ х лэ в. Таб vх энг ов ьн у т ги йгмэ д нэшvv дэ э . Ий мє дє р
явуул ынх vнб а йт у г а й , ну т гийнх vнчт є єрдє г. Инг эх ээ рна д8 д уг а ар
багх vр э хт єл єв л єгє є г є єшу удо рх и одх а ат о лг ойх о р годо жх о нохб илээ
гэдгий гбо до жо л о ха минч у халя в далт о хи о лд ов.
Говьну та гта й лэ р эхб аслх эц vv, vр гэ лжи л с энс ар хи ау ул с ына л ь
аман дньб ийг э жмэ д э хв э. Ну тги йнх vмvvсб олма л ынмє рх аа на а саа
хааша ао дсо н,хэ ни йххэ д и йдх аану т агл ада гз э рги йнс айнмэ ддэ гэ эс
гаднау т ааныvн эр , но х ой нду уга н дда гг vй, с о но рс о р го гоо р о оо лд ог
юмби л ээ. На дт ий мда д ла габ айс а нгvйт ула й ло л н ог эдэги т гэлчба г
а
байв. Гэ вчя в аа дб а й л а а. Хи чнэ эня вс ныгб vv мэ д , Бvршє нєб ол чих оод,
унажя в а ат эмэ эни йт ол го йх ара гда х
г vйбо л ов. Са й х ану ла ант айл аг
маан ьх амг ий гб vр хс э нх ар ан хуйгх ага л ахмэ тмин ийз алс а нз vг тл
яваадб а йл аа. Гэ т элх амр ынс оно р тнэ гюмvнэ ртэ хши гб о л о в. Та ни л
сайха нчvнэ ршиг ,у та ан ыvнэ рий мб ай да гб о лову уг ээ дт э мэ эг ээ
зогсоо г оо д,д ах инд а х инvн эртэх эдс vvл д ээт эрvнэ ро гтб а йх г
vй
болч ихши гб о л ов. Га з рынб ари мжа агб их э ди йн э эа лд жэ э. Ха а ша ач
явсанх а ма агvймэ тс а на гд а адюуб ол о вчс ал х ин ыє є джа ах аня ваа д
vзэхюмби шvv г эс э нб од о лт єр жт ийшньт эмэ эгэ эз vг лvvл б элд у ртай
гэгчн ьэ р гэв. Тэ гэх э эрньн аднэ гс ох о рг ор ьдо лт єр жби лэ э .
Ан ханд ааг азрынє єдя ва адб ай хши гба й в. Ца сн vvрн vдг vйл авши н
ша вахт у ла р га гvйнэ рх ээ ра нив ал зано ни лз оня вл аа . Ерньє нє єшє нийн
харан ху йдх аржя в са н, а нь жя всанх о ёра д и лх анба й с анюм. Нэ гх эсэг
явсныд а раас ал хи ных vчэ рсб а гада адт огт у унбо л о х однvд н ийvз vvрт
галынг эр элс vvмэ л з э хшигб о лов . Бая рл ах, vлит г эхх оёрз э р эг цэн
дахинс ай тарх а рва лvн эх ээ рг алд vрэ л зэ нн оцо жб айхньт vvд э гг а л
шигс ана гдажби лэ э .
Ой рто но ч оодх арв а лт vvд э гг алби ш, ма йх ныа ма ару лал зс а нт ул г ыг
галыгб ит э гжх аржэ э . Ур ду урх ой г у
у рбо р го нх уца хно хо йго л ж
харах ыгх ич ээв чо г тх а раг д ахгvй,шид тэ йа л б инмэ та льх а за йс ан
зvгээсх о рго ож, т эмэ э гмин ьvр гээ л э
э . Ма йх ныз а д га йа ма а рньт vг сэн
гэрэл,о рч инт о й рныгд эн ги йнг эр элмэ тс у л ха ну л аа нг э рл ээ р
сvvмэ л зvvл жба йл а а .
Ма йх ныvvд эндх э дэ нт э мэ эга ч аа наа сн ьу я жх эв т vvл сэнн ьх э зээ
хэрэгцэ этца гта аб э л э нх э рэ глэд эгб эл тг элэ э сээє лх о олз ал гу ул ан ,
т
айванхивжбайв
. Бинох
ойныхоргоо
нх уцахыгvлх а
йхр
ан,т
эмээ
гээ
х
эвтvvл
ээдбуужба й
хадмай
хныт о
ма мыгхалхлангарчи
ржб а
йга
алут
э
рийгажигла
адяагаадчюмб эа
йхсэтгэ
лт є
ржба йв
.
ЭРДЭНЭБАТЫН ОЮУН
Монг о
лыня вг
а нцэ р
ги йнн
эгангийнурагшлахдавшилтыгбоожб ай
сан
Жээ- хээхэви
йнн у рсанто
сгонынэгму убайшингаа
спулемётынд у
у
тас
алдахгvйша хамб айжбосчдавшилтандорохгэс
эноролдлогохийх
бvрд,боссо
нх vнбvри йгалда
хгvйхярга
жб айгаа
гхараа
дх ол
б оозал
гах
даа
лг а
варавчт vvнийгээбие
лvvлчихээ
дэ рг
эхзамдааяв
жб айсан
Ан тоно в ,э нэму уб айшинр уус эмо чи жг рана тх ая жд айс ныт э р
п улемё тыгд уугvйб о лго с ондма на й х а н,хэнг ра на тшид сэнюуб о л сныг
мэ лг а йх анб айт алАнт о новб vра юу л гvйбо лс онэ сэхий гша л гахг э ж
єн дий ж, б а йши нт ий шя ва хг этэлда й сныа мь дvл дс эннэ гцэ рэг т
ц ээжэ эр ээб ууду у л жо йч со нбо л о вчмо нголыня вг анцэ р г
ий нт э ра нгид
д авшил т ынз амнэ эжє гс є нб ил ээ . Тэ ра нгийнд ар гаАнт оно выгбу у дсан
д айсн ыцэ ргий гба р ив чл у у лж, Ба л д а н, Ан т
оно в ыга вчя всанн ьт эр
юмс анж. Тvvнэ эсх ойшэ нэх оёру ул зажд а
йр ал даачvг vй, х арин
Ан тоно вх э эрийнэ мн эл г ээ ст є вий нэ мнэ л э
гто ч их оо со оу рдо в оо
б олсо нх ой но о«с ес траЖа в занг а а сна ма йгтэ рх о ло осvvр ча вчи р с ан
х vнх энг э дэ гха ана хынх vнб эч их э л ээдє г
»г э хэдньЖа взант у ж
и нээс ээрба йгаадюучх эл дэ ггvйз єв х єнлБа лд анг эдэ гюмд аа, Ба л дан
гэ дэгюмг э эдлин э эдэг . Яа г аа ди нг э жинэ эгээдб айс а нюмб эг эв э л
Жа вза н, Ба лда нх оё рДо р но до дд є нг є жт анил ца ад,х айрс эт гэлий нх ээ
ту хайб а рагюучя р иаг vйб айт алБа л д анфр онт о дя вч их сан. Жа в за н
се страб о ло одя вс а н, Са л с на ас аах о й шд єрєв,г ура вх о но г
ий нда р а а
уу лза жба й гааньт э рб а йж. Са на мс а р гvйа жл аах и йжб айта лгэ нэ т
са нит арх и йжб айс анЖа нц а н:
- Ча ма йгт эндх vну улзь яг э жб айн а . Ёс тойнэ гл ужи рб и етэйо р осэ рийг
ав чир чд ээ ,бит э ро ро сыгньн эгд vг ээра сартхэ втvvл ч их сэн,Са мб у у
эмчна ма й гт ари ах ийг э жба й наби л э эг э
х э
дньЖа вза ндо р хно ох и йж
б айса нюма ад уус г аадг а рс анч и ньшо роот оосо ндд ар агдса ннэ гх ар
амь та нх ал уунт ог оо ныд э рг эд эхг анцх оёрз агба йсныгд эр лээду нт аж
о рхи ж,
- Хvvшч июу нх vнб э?б о соо чг э жд э ргэдн ьо ч ижд у гт арталБа лд а н
сэ ргэжэ ргэ нха рв а лЖа в за нд ууа л д а ж,
- Бал да нмин ьч июv? Юуб о л оо в ? Ша рхд а
аюу ?г эхэд
- Юу нычи ньша р х да х.З vвз vг ээр . Ха ринб инэ гц энх эрнvд тэйс ай хан
ахvvр ча в ч ирлаа . Од ооб о до жб айх а де рнья ажа шг vйэ ндх vрг эж
д єнгє вє є. Лу тт омэ рэ э . Жа в занс ес тр агду у
дг эх ээрн ьч ама йгэ нд
б айга аюмб ишб а йга ад ааг эжт э рц эр гээрду уд уу лсанюм. Яа ма й . Сайн.
Жа вза на а ,б ия вл ааб ие эмэ дэ эр э й. Мє дуулза мзг ээда нгир уунь
о йрто жо ч ихма шин дс у у гаа дя в с ан. Жа вза
на раа снь :
- Бал да нмин ьэ э. Са йня ваа р айг ээ ду д аанзог сожа р аасми ньх ар а ач
vг vйца а шя всныгб одв о лє нє єа в ч ир санз євлєл тий нцэ р гийга ср ах
х эрэгт эйбо лсонб а йхг э жБа лд анб о д ожб а
йс на аг энэ то доот овт о дхон
са нал аа.
Тэ гээ дда йна асх о й ш Жа вз ант ай г аас у учихсанх о йн ооАн тоно выгх эн
н ама йга вч ир санб эг эх э дн ьна ма йга мь дмэ ндя ваа гх а рсанд аа,б а сий м
эр ийгvvр чир эхт энх ээя ажх vр ээюмб олгэжб аяр ланб одо хдо оин ээд
н ьх vр э эдБа л данг э дэгюм. Ба лд анг эхэ эсє єрюучхэ лжч ад аа гvйг эс э н
н ьччи х эндд у ул да хши гб о ло одАнт оно в ыгд а хинс айнх аржт э рша рх
н ьх vн дб айс ан, мэ д рэл ийнс у д сыгньг эмт ээсэ нба й са н,тэгэ э дд о роо
Мо скв ар у уга ая всныгньд у ул санб ай лаа.
Тvvнэ эсх ойшюуб ол сныгvн э хэ эра суу га ачvг vй, мэ дээчvг vйб а йта л
х ари нх о ро оных оос у ргагчб а йса нКу др яв це выгМо с кв аг
и йно й р олцо о
ма шин ыvйл д вэрд э эра жил ла жба й гааг эжэ мн э лэ гтха мтх э в т эж
б айс анн эгх vн ээсд у улжх а яг ийгн ьа ва адя вах ын ха ау р д
ыну р дє дєри л
за хид л ынх уу дася в у ула адмє нлб о лу у лзъ яб ишб оло н д
о ох vн тэ й
уу лз а
наби зг ээдх vл э э
жу ул зса нн ьэ нэб а йжэ э.
Нvдму у тАн тоно в, Бал дангши л ни йх ээца анаа сс айнх а р
н а. Ча н га
тэ врэнэ . Yн с энэ. Энэvе эрКу др я вц ев
- Ну ру уя ахв э,с этг элг э эч. Та лн у тг ийнмо н го лх vн ийу ужимх vнч
сэ тгэлна ма й га ва рс анюм. Ту хайл б алч ин ийє мн єз ог сожба й г аа
Ба лд анг ий нс э тгэлшvv д ээ. Ант о но вб а йнба йнБа лд ан гтэ вэр чvнс эн ,
- Мин иймо нг ол ынх vv. Био д о ох vр тэлмо нг олну тгий гс ана д а г. 1945
о ныт э рд ай на ма рб ишб айс ан. Та н айну т гийнз vvнх язгаар ,х э цvv
га зрааб иду нду сгvй, э л сэншу ур га ндз vдэ рчя в жба й санчб идх а мта а р
ял ал т
а аб а йгу ул сан. Тэ гэ эдо до ох vр тэлб имо н го лоос ана даг . Хэ эрийн
эмнэ л ги йнЖа нц а н г,се стр аЖа вз анг ,э мчСа мб ууб vг дий гньб и
ма р таа гvй , мин ийб о долз ур агшигт оро йжб айд аг. Тэ нх э
э тмо нг о лэ нэ
х vндБа л да нч амдт эв рvvл жvvр vvл жб иэ нэс а й хане р тєнцє дх о ёр до хо о
мэ нд э лс энюмд а аг э хэдн ьКу д ря в це в
- Тэ нх ээх а ма агvйг эжхэ лээ дб ай ха дс айх анс э т гэлБа л дандб а й га агvй
б олч а ма йгvvр э хт э нхэ эчг ар а хгvйб ай санюмшvv д ээгэжя р их а арнь
Ба лд анэ вгvй цэ ж:
- Бит ан а ра арин гэжх ийх оо со нма гтуу ла хг эжу у лзъ яг ээгvй .
Ан тоно в ыгт ант айх амтб айн аг э жб ис ана аг vй. Yvр сэнд vvр с э нг э э
д
б айхюм. Ант оно выно ро ндб иша р хдаа дх эв т
э жб айс анб о лт ах о ёрын
н эгньт о хи ол доо дб аслvvр эхб айс аншvv д ээ. Энэг авь я
аб иш. Гэ т
э л
н vдму у тАнт оно вца вца гаа на лч уу р ааг ар гаж, н vдши лх о ёр о о
ээ лжл эна рч иж,
- Од оос ан ах нааньс естраЖа вза нг аа сна ма йга вч ир са нхvн ийн эру сыг
х элэ э
д эхг э хэдБа лд анг эд эгюм. Тэ рх vнvvр г
э элби елvvл сэ н.
З євл є
л тий нцэ р эгчмо нг о ло о, мон г олньчЗ євл єл тийн хни йгvvр ч
ав чир чб айд ага л ий гт эрг эх эв. Да йн ых vндца г ийнжир ийнля в д алг э ж
б илэ э. Єчи г дєрэ нэКу др яв ц евма на йдо ржи рж«ч ин ийд у ла ал га т
ц эцэ рл э гээсх амг ийнс а йх анх о ёрц э цгийн ьа в на »г э хээрн ьб и
«с ангий нюмшvv» г э с
э нч ин ь«с а нг ийнг э дэгч ин ьЗ євл є
л ту л с ынюм»,
эв дэрчт аса ршг vй, а ми нг о ло ор оона йр амд санмо нг о лынн эгна йз д аа
З євл єл т ий нэ нэцэ цэ гє гєхюучб иш. Гэ в чб ид эл бээ тцэ цэ гvз э эгvй
уч ирvн э х э эрга й ханб аярл ас а нд а аКу др яв це вийгч анг ат эв рэв .
Ха жу у г а а ря в с
а нх vмvvс ,э р эгтэ й чvvдб иеб ие дээц э цэ гб а рь ж
тэ вр эл д э нба й хыгх а раадг а йх анє нг єрч,за р имн ьт эд ни йдэ р гэ до чи ж
уч рыгньмэ дэх тэй гэ эз эрэгт эрх vмvvс ий нз аримн ьб имо нго л дб айс ан
са йха нчну та г
,с айнчх vмvvс тэйшvv. Са й нша н дынц эр гий на нг ий н
Цо од о л , Єв єр хан гайнн исэ хбу удл ынЗ а на а, Хєв сгєл ий но нг о цн ы
Цэ г мэ д , До рно д ынма хкомб ин ат ынДо жо ог эхз эр эго ло нх vни йга с у
уж,
Ба л да нгмэ дэхг vйюма аг эх э эр«а рг агvйэ э ,а рга гvй,т эру уда мн у тг ий н
тэ ро ло нх vни йа л ий гн ьэ нэх vнт ани хв э. На йрамд а лтмо нг о ло р он д
мэ ндх vр гэ эрэй, би дvvр да хдvvсшvv» г эхз эрэгvг нvvдду ул дс аа р
уда х гvйц у глаанчб ол охньу уг э мэ эрбо ло в. Тэгэ эдчме тр онд от ор
о ло нх vн ийз амынг азарт э эгб о л о нз огс охньэ вгvйб о ло х о орт эрг у рав
З євл єл т ий но ло нх vни йс айнс а н аа ныvг сс он ссоо рг а даг шг ар а ншу уд
га лтт эр э гн ийз ог со о лт ий шя в ав . Хvмvvсз а римнь«б а я рт ай», «с ай н
б айнау у ?», «Жа мба л упр и в е т», «Ув сну рс к омуа гро но муДэ жидп р ивет
п ере д ав а йт е»г эжо л онvгх э лс ээ рз vгз vг тэ эя вцг аав . Ма ньг у р а в,
гу рв уу л х н ааvл дэ жмє нн эл э эдя рь ма арюмб айв чБа л да н г ийня в а хц аг
ту но й р т с онба й лаа . Ку дря в це в
Ча ма йгб и дх оё рг эр т ээа ваа чижх эдх о нуу л аадя вуу л на . Би дб ил е тий г
ч иньа вчє гнєг эх эд,
- Яа жбо л о хв э? би дэ ндэ мч лvvл ээдс ай нб о лжб асн эмжо ло нна йз т а
й
б ол оо дя в жб ай на. Анн адмэ н дх vр г ээ
дvvни йгє гє єр эй. Ан тоно вт а нд
эн э. Бит а нт айу у лза наг эжvнэ х э эрс ан аса нг vй,Гэ вчЖа в зани хя рь даг
юм. Таа в гайда аvvн ий гє гєє рэ йг эжт уст у с адн ьнэ г ,н эгт эмэ э ни й
н оо со нг о ёб э э
л и йб эл эглэв .
Ба л да нг ий нх оё рна йз,я ахн ьв э , юv г эсэ нvгв э?г эх эдБа л да н,
- Бит ан а рыгб айн г ад vvрэ на мь д ра лтайб а йгг эжд э эшх а р сана мт а й
б ээл ийє г лєєшvv д э э. Жа вз а нє є рєєн эхс э
нюмг эл ээ. Ан т он ов ,
- Мин ийБа лд анмє нб олЖа вза н гий нд урт а йцэ цг ий гє г чя ву у л н аг эж
б иvvн ий га в
чг арс а нюм. На ма й гє г чб айн аг эжє г єєр эй . На ма й г
ма р та аг vйб айга а? Бин vдюмх а рах гvйша х амб олс о ндvх мэ э р
б од ог дс о нє дєро лонба йса нб ол о вчЖа вза нг ийнє вг єна а в ,ха р а а
му у та йчг эсэнх эр эг тэйюмх и йс ээря в аагс анаа дцэ ц эгу р гуу л д агх vн
б ол со н. Ми ни йэ нэцэ ц эгс а й ха нб а йнау у. Ба лдана а ,гэ хэ дБа л да н,
- Ёс т ойд ээ дс ай ханцэ цэг. Ха ру у таабиб vрг айх са ншvv д ээ. Эн ийг ээ
яа сх ий жа я тайа вчя вжЖа в з анд а аа ваач ин ад ааг эжб од о жб а йн аг э сэ
нд
Ан то но в ,
- Од оов а гондо оо ро нг уутши л тэ йу сан дх и й. Жа взандэ нэцэ ц э гх vр в
эл
ма шс айн сан. Ар иу нс этгэлэ эшин гэ эсэнх єд єлмє рєє рми ньу рг ас ан
ц эцэ гг эхз эр эгэ н эг ура вх и чн ээ нчя р ив аля рих ,д у рс ажби еб и е дээ
х элэхз vй лт уни хб айс анчюмб vх энэ хлэ л,тєгс гєл т
э й, цагг э д э г
х эмжэ эт э йб ол о х оо ря ахи йх и йнз ав да лгvйх онхцо хи жБа лд а н
ва гонд о оо ро х о осє єра р гагvйбо л ло о . Гэт элБа лда нг энэтКу д р яв цев
д ээрг vй нир ж,
- Чи ни йх vv мо нго лдб ийг эжд у у лса н. Ха аб айд гийгньб имэ дь ег эс эн
юмшvv д э э. Бvрма рт ч и хажг э хэ дАнт оно вт эсчя да нб аяр лаж,
-З ат э ршvv. Би дн ийн є хє рл єл, на йр амд а лх эзээчт ас аршг vйх эл хээ т эй
юма а. Ёс т о йг о ёб айг а аб изд ээг э жу йл анин ээнэ. Ку д рявце в,
- Нэ эр энч ио ч и жу у лз в алс айх анлс а н агд анана ад ха дч ин ь,н ис гэгчх vн
шvv д э э. Эх нэ р ,о хинг ур ву ула ат а на йт эн дб ий. Гэ нэ ту улзса н да а
тэ вдэжма р т аа дб айн а . Ба л данКу д ря в це вийгд ахинт эв эрчмє рр vv нь
ал гад аад ,
- Тий мюмма рт ажя а жб о лд огюмб э?
- Хvvгми ньт эн дб айг аа гч иб асх энэ э со л оодмэ дч их эв?
- Ер тєнцд эл х ийя риас ур гаа рд vvр эгба йд агг эжт а на й ханх э л д э гб и з
д ээ? Эмн э л э гтх амтб а йс а нх vнх элс энюм.
- Тэрх vнч и ньх энг э дэ гюмб э?
- Ос ип о в , Як овСе ме но в ичч ама йг.. гэ хэдКу дряв це в:
- Тий мт и йммэ днэ э, мэ дн э. Тэ рvvн тэ йб иу улзажч ад на.З ач иДа лха а,
Цэ в
э эн, Сvр энжа вэ н эт эр дцє мдньмэ ндх vргэжх а я
г ий гмин ьє гчє є р єє
чз а
х иаб ич нэшvv г э в. Ку др яв це вий нд эргэ дзо гссо нАнт о нов , - Бал д а н
аа ,чих vvх д ээб асэ нэКу др явце вийндэ ргэ дз огссо нАн т онов ,
- Бал да на а ,ч их vvх д э эба сэ нэКу д ря в це вий нх vvх эд тэй
та нил ц уу л а ар а й.Айхє єр хи й, да йнт у л аан дчх амтя в ж, э нхц а гтчха мт
амь д ар ч,а жил л ажу л а мс айх а нц агий го йрт уулах ынт єл єєзvт г эц гээ ж
яв над ааб и д,
- Тэг эх гvйя а хв э.н адт а йх амтх э втэ жб айс анх vн ийх vv ньма на й
До рно дынма х к о мб ин ат ынб а рил г
ад э э ра жи лла жду у с гаадод о о
д ула аныц ах ил га анс т а нц ынб ар ил гад ээра жи лл ажб ай гааюмб айн а .
На йра мда лг э д эгvгжир ийнс о нс ог до хмє р тлєєх vч тэ йvгюм, э нэvг э эр
жиг vvрх и йс э нх vмvvсд анд ааа р иу нмє ртэ йг эжБа лд ан гх элэ х э д
Ку дряв це вн а й знє хр єєх а ржх а на хгvйб а йгааюмшигб аяр тайши рт э н
зо гссо но о ,
- Бал да нч имин ьна й р амдл ынц у гл аанд ээрvгх эл жба й гааюмши г
б айхч иньв э?г эхэ дБа л д аня вахц а гн ьб о лсонд оот эв дэ нх оё рс ай нх vн
эн эн айзн а рт а ач у хамя ма рс ай ха нvгх элэхб ил ээг э
х эдхэ лэхvг
о лдо хгvйба йв .
Ку дряв це вх ал а а снаа с аат эмд э глэ ли йнд эвт э
рг а рга жца асу ржа в ан,
Мо нг ол да жи л л а жб айг аах vvг ийн х ээх аягий гб ич ижє гє хєдБа л да н
сэ
т г
эл дээvнэ нгол о
ос ооба я
р лажКу дряв
ц е
вий нхvvтэ й, а
ч та
йнь
бэртэйн ьо чижу улза а
дКу др явцевб ичнэгэжба ярланг а л
тт эрэ
гт ун
явчихг ээдб олохгvйт улхо ёрнє хрєєсайнтэв э
рчvнс ээ два г
онр уугаа
оржц о нхо ндээрочсо нб о
л овч,залууца гийнна й
зна р тайгаатvрчг эсэн
уулзаж, залуугийнхаах эцvv бэрхмє р т
лєєцогз олбоотойа мьдралааэх
орных оот єлєєтэмц э
ж, ажи ллажб а
й санцагаабvгдий гньи лтодса н
а ж
баярынн улимснvд ийгньб vрхс э
ну ч и
рц аадуулыгаах ар жчч адсангvй
га
р а
ада лласаарявав.
Ихна й рамдл а
ара ханд vvсб олсонх vмvvсх эзэ
эчб иеб иеэма ртдагг
vй
юмба й на. Амьдрал,х єдєлмєр,т э
мц элгэдэглх vмvvсий гт анилцуулж
мєнхийннє хєдб олгодогюмб айн агэжБа лданчб одс он, Мос кв
агийн
тє
мє рз амынб уудалд ээрvлд э
жх оцорсонКу дрявцев, Ан тоновхоёрч
басбо дсонюм.
ЖАМБЫН ПYРЭВ
СЭТГЭЛДХОНОГШСОН НАМАР
Алимынцэ
цэрлэ
гт
Бо
рцт
ойшє
л
На й
мд уг аарс ар ына агимх ал у унє дєрб айл аа
. До рн о дынн vда л дам
талыгз vссэ нда р данз а му ла
йс тл аах а л
санмэ т.З амынх а жу уг аар
ургасанс ах ла гн о гоонт э руу дамт алыгх а мбах ил э н г ээ
рб и тvv х у
ч с
ан
мэтх алиу ранх ара гдажб айв. Ат аро нгонну т
гийнн о гоо ныа нх ила м
vнэрюу тайт ан са гвэ. Ка гр
ама новт э рэ
гни йхээс а лх ив чшил ийгнэ эн,
бvхээгни йх ээир мэ гд э эрт ох о й
л д оод, жо лоого оч а н г аба ринха ц а
ри л эх
зєєлєнс алхис єрж, х ааз аагишг э н«ши дэж» ба йла а.
Тэрээрмо нг олну тагто чсонд ор о оХэ р
л энгийнт vрз о г
со ол оо сХа л х
голдх vрг э
хг а лтх эрэгс эла ча ад,а ч ааных эдэ
нт эрэ г ни йд у ндцу ва ага а
р
явжб айг ааньэ н эа жэ э. ~Ача ас а ат уулжб олох г
vй. Тэ ндб айл д ажя ваа
цэргvvдс ума а рду тажма гадг vй. За мд а
аа юу ла асбо л го
о мжи л жя в.
Дайс ныо нг о цныд айр а лттайт ох ио лдволт э
рэг нvvдс алжт ар ан,
цаашл ахз амд аац уваа нд аан ий л эхх эрэгтэйгэ сэнт у ша а ла вс наат э рээр
санажя в лаа. Хvч э эав са нЗИСт э рэ гниймо торынх vнг энэ хд у унжо ло оч
цэргийнд авх и ху рмыгс эргээ хн ьб асзу г
а атайа жэ э .
Каграма но вх ажу удаас уу л
га с а
нх vнг vй,у рдаая в аат эрэгн ийт оос
шо рооно осз а йл сх ийнз ай г
ааа лс хана в
аа джиг дхэнх урда лжб айв.
Хо лынз амдий нх vv ганц аара ая ва ах vнийс этг э
л дб о до гдо хюмюу тай
олонб ай хв э. Тэ р ээрц э рэгтт атаг данмо рдохо осх э д х энс ар ынє мн є
хайрс этгэл ээил э рхийл сэнз а хидл аарх ари л
ца н,а мь д рала ан э гтгэ
х э
эр
тохиро лцсо нх о нго рб vс гvйг ээюуюу н
а астvр vvнс а наж:
~Чимин ьнэ э лт т эйц онх о ороомин ийя в санз vг ий гшир тээ дз о гс о ж
байг ааб о л ову у . Энд ээсз у рга а нц аг ийнз єрє єт эйб ол о хо орма на йт эндч
оро йнс эрvvно р оо д,ох идхє в гvvдни мг энх є нг є нх ув цс аад эр вvvл эн
цэцэ рл эгд ун дз у гаацаня вааби й. Тэ дх єгжил т э йб айг аад а ах э мэ э н
ганца ар ааши вэ гн эняр ь ж, а лт а нша р галvс тэй , цэ нхэ рн vд э нб vс г vй
юу гаамє р є єд єнс ана жя в лаа. Ба сх а р ,х орчб о д о гдол гvйя а ха в. Тэ дний
цэцэ рл эгий нх аша ар уут эрэгч н ийх vv Се р г
е йо ч ихд у рт айб а йс анда а
»
гэхши гюмс а на ан дн ьvеvех ар вано ржи ржб а йлаа .
Каг рамо новн э эл ттэйс а л хив ч а ар аацэ эжэ эг ар га нду уа я лж, и с гэр эн
явав. На рб ар уу на аг уда йнт эр эг нийс vvд эрvл э мжт о мо р чи рэ в. Та л
нутг ийнз а ха дх vр эхя га ачvг vймэ т ,тэ нгэ р
и йнх аяат эрт ээа л сад
цэлий нх ар агд ан а. Цув аа ныд а р гынший дв э
р ээ рб vхт э рэ гно гоо нт ал
дээрб єєгнє рє нз огс ожа мр а ад , ша тах уу на асэ л б энс а ва ад vvр г эжа ваад
хєдл єв. Ха ра мс а лта йньг алт о го оных э рэгсэл г vйдх а в чиг да нэ н д
бєєн єєр єєб айжх оо ллохб оло мжг ар са нгvй.
Занє х єдмин ьб идс аад гvйд а в х и адб ай валє гл є єни йна рт айу р ал д а а
д
ангид ээр э эх vр чо чно. Тэ ндс а йх ана мт та йх о о лб ий. Би тг и йх оц р оо р
о й.
Тэр эгшє нєс аа тв алг эрл э эг ур а вда х ина сааж, у н траа нд о хиоє гє х
хэрэ гтэй. З аб у шу ух єдл є ег эжц ува аныд аргах эл ээ
дма шин да ас у улаа.
Ан аалх яз гаа р гvйцэ ли йхн ог о о нт а лд унд уурхvн гэн э нд ав х ижэ хэллэ э
.
На рт эр тээт энг эрий нб ар у унх ая андд є хєжо чс о нха р аг дав . Тэ р эг
саадг vйх vнг энс ээру ра гшз о г со л тгvйд овт о
л го жб а
йл аа. Гэ нэ ту р дя ваа
тэрэгни йжо л оо чу лаанд арца гє р гєнх о йшд амжу улжт vг шvvрз а р лаад
«бу шу ут ар ал тх ий »гэ сэ нд ох иоє гл єє. Ка грама новя а ра нб асд ар ц аг
єргєжу гд о хи о гх ойшньд амжу у ла нг ааб айд л ыга жиг ла ва лз vvну рд а
а с
дайс ныг у р ва но нг оца га а рзvс э нг а рчи ржvз э г дсэнд ор ооюуюу н
туха ндг vйд э эрньт ула адо ржи р эв. Цэ р эгжо л о очх а ма гх vч э эр
жо лоо го оба р у унг арр уу гааз а л а адз а ма ао рхижд айс ныо нг о цыгс є
р є
н
хурд ал лаа . Ол ныгб одо хз авч є лє єт vvн дб айс а нг vй. Ур днья в сан
тэрэгни йт усг аз арб ємбє гд эл б эр чс он согд ов. Ха аюучбо л ж, цу в а а
н ы
хэдэ нт эр э гнэ эса льн ьд а йсныб ємб є гєн дє ртє нс vйр чб айг а аг
Каг рама но ва жи жмэ дэ хс єхєє гvйлз амбу ру ул а нд ав хи са арб а йв .
Ага ар тн оё л жба й гааЯпо н ыд у г уйн а рант э
мд э гтэйо нг оц нын э гн ь
тvvн ий гда га жх єєн,у рдньт vр vvл жг ар ааза мдн ьб є мб єгх ая жб а йгааг
тэрээ рх ар с анд о р ооба сжо л о о го оэ р гvvл энз а л жз ай л схи йн
довт ол гол о о. Дэ лб эрсэнб ємб є г ийнх ару т аат э р эгни йх а жу ух он шо о р
дорх ара нх у йл а нма нар ч , жиг тэ йи хн vр гэлсэнд у уч и х ий гнь
дvл ийр тvvл э в. Ба р ьжя в а ат эр э гн ьх а азг ишг э с энх vчэ э рх у рд алж
байг аагт э р ээрмэ д эрчб а йл аа . Онг о цх ойн о, ур дньг а р чя р да гх эд гэнэ
адилэ эр энд а гаа дд ээ
р ээ сньбу уд ажэ х лэвб о л о лтойб а йнб айнт а сняс
хийнс умис гэ рэ хньба сс онсог до в. Кагр а
ма н о вжо л оо гооб а р уу н, з
vvн
гарр у у гаао гцо мэ ргvvл э ндаржз а мму руйл ганд а йс ныс умна а сз айл ж
давхи в . Он г
о цд э эг vvрньэ эрчё рынму уха йд у уга ра нд а га
жб у уд саа р
билээ .
Цэ рэгжо лооч и д«Биvх эхба йгаа. Яа д а
гби л ээ?» г э жб од охз ав гvй ,т а
л
талтийшэ эза ймч инс э лжд а вхихд а а«Дэ э
ра ч а атайя ва ас ум, г р ана т
дэлбэ р вэлг ал ыншу га ма нд ээрб а йг ааєєрий нцэ рэг та ваа ч
ижє гє х
юмг vйб олно . Яа жи йжб а й
г а
ада ч аагаад эл бэ л vvл жор хихг vйюмс ан»
гэдэгг ан цбо д олх ама го юу нс ана агньюу т айчх у в аалца лгvй гэ эр
эзэгнэ с энб айл аа . Он г о цэ эрэнд ага жб уу дса ар ,б vрх ажу уха вир г анднь
шо роома нас х ийл гэнт а сн ясбу ул га саарби лээ . Ка гр ама новх ааша ая аж
єєрєєя в жба й гаа , нє х є дньюуб ол жб айг а
а га жижмэ дэхс эх э эа вч
чадах г vй,му р ил зу ул а нэ ргэж, ташижс элэнд ав хис аа ря вав. Yл эмжх о л
зайдда йсныс у мн аа сб ул та
нд а вхи жэ эт эр.З а мдг а нг ажа л
г а ,э рэгг у у
тохио л д охгvй, з а са жт эгши л сэнмэ тт алхє н д ий дд а вхи жб а й га ан ь
тvvний гс vй рл ээ са ва р чба йсанн ьмэ дээж.
Ка г
ра ма ново нго цныд ууна мжи ха арс эхээа ва а дб а йд лыга жв алн эгэн т
vдэшб о лжо р чин дб а р а анс vvд эрс vvми йнт ул жи р э эда лсынб ар аа
тасарс анб айл аа . Тэ р э э рт эрэгний хэ эх ур д
ыгжа аха нх асано гт ор гуйг
шин жв э ля поныно го о нс аа
р ало нг о цтэнг эр тх арцэ гад илт є д ий
бараат айб ол жг о н гино ну л
и саарє єрєєсньс ал жца аша га а
р ыну у дамд
алгаб ол жз амх ар л аа.
Жо ло о чх vv с аяц ээжд vvр эна мьс га лаадт о рмо сг и шг э нт эрг ээз о гсо он
дорооя аранб уу жа ча аг аато йрчг vй нажив . Ха ягд анг ээгдсэ нз vйл гvй ,
харинт атлаганьн элэ энс уларч ,за римх айр ца г тайюмныбу л а нз а дарч
сумс у ла сгар санб айл аа. Тэрэгни йньє рєєс єнша в рынх аалтц оо
бууду ул ан,гэ рл ий ннэ гт омшилх агарчэ э
. На мг vнч имэ эгvй ндо тор
тэрб vх нээя н зал жз ас а ха жи лдКа гр амано во ро одб ие эа жв а лх ама г
хувца сн ьх єл сєнд є єнэ вт рэ
нз vс эрб ороо ндцо хи ул с ана д и
лб о лжэ э.
Тэрээ рт атлаг аач а нга л аадт амх иа саанг vнс о р жс э тг элээжа ах ан
амраа г аадс эх ээа в чх є д лєхб ол ов. Са ндр а
нд ав хи са нд ааб ол о одз vгэ э
алдаж, х ааша ач иг лэня в ахаат єсєє лжмэ дэха р г агvйб о лжэ э.
Тэрэг н ий хээт оо л бо рыгх арвалє д єра ма рчз огс соно о соох о й шнэ гзу у
гаруйк мя вса нб а йн а .
Шє нийннэ всг
эрх а
ранх уйнємрє
но р
жир ээдалсынб араахар
агд
ахаар
бvрб ай
лаа. Нєхдє
єх ааяваа
гмэ дэ
хбаримжа аалг
а. Гэ рэ
ласааждохио
є
г ьегэхэ
дд айсандойро чсо
нб олаюулдо р
охб олно. Тэнгэ
рийнодыг
хараадтэрээрбаруун,зvvнэ
эо лжмэдлээ
. Гэ лэ
эчч у хамх а
ашааявж
з
а мааолохыгмэ дэхба р
имжа адаа
нчалга.
Кагр а ма но ву у ла р х агну т аг тт є ржє сс єнб ол о х о оро омэ лийс энт а лдо р ж
ирээдб аа ханда в х ижо рхис он ,б а сшє ни йнх а р анх у йгх элэхvv, у рь дн ь
огтя в жvз ээгvйну тагтх аа ша ая в наг эхв э. Ший д эжх єдл єхєдт у нч
хэцvv б о лло о. Тэ р э э
рт эр эгн ий х э эх а жу у дз о г соо ддэ мийт алт ал
тийшэ эх ар жг айх анб аах ана жл а а.З vгб vх нэ э са юу мшиг тх аранх уй д
хучи г д санх автг айт а лну та гс vvмий жх а ра гд ах аасє єрт орой хюмда анч
алгаа . Шу му у лх є г жи мд є хє єсє єря ма рчч имэ эа ни рс онсо г
до хг vйба йв.
Гайх а х даат эрээ рт эрэ гни йх э эг эр л ийгг у р а ва са ану н тр аа
ж, д vvр сэ н
хэрэгг эсэнши гх ийх а шг и рс на а:
~ Эн эчбо лдо ггvйх эр эгдэ э. Нє г єєс а му ур а йньг эн этн ємр єєдо рж
ирвэ лб иг анц аар а ая в жчч а да хгvй ,с а йнд а ах оёрг урв аня по нс vл б э ж
алаадлба р игд ахх эрэгб ол охб ай гаа . Тий мдэ эрх vр в элчvз элцэ хл
болн од о ог эжКа гр ама но вг анц а а раая рь жт э р эгнийб vхээгтб ай га а
винт о в ооа в чс умл ан, дай ндб эл э нб о л г
о о дх а жу уд аат ав ь
с анд о ро о ,
машин а аа сааг аадб ара гца ал анбо д ожб айг ааз vгр vvг ээхє дє лєє. Нvд энд
торо хюмд аан ча л гаа.
Яма риху уда мх а ч инн ут а гв э,э нэ . Эндхо тс у уринт а риан ыг аз арог т
алга. Ха ма гх vна мь та нньд а йнда жных є л єє сз угт аагааднvvжо р хи со н
юму у ? Тэ гсэнб о лх оо сончг э с э
но ро нба й р, бу урьс уу рьньб айма а р
юмда ахэ мэ энт эрэ эрб асг ан ца ар а ая рьжя в а в. Тэ рээ рнэ лээ нза йт а й
газа
рг ан ца ара ад ав хижэ э. Са х ла гно гооу р га с ант унчє єг
vйт эгшг а зар
урдньх ар агда нд э эгvvрньц а рд ма лз ама а рб ємб є рчба йгааа дил
дvнг э нvvл сээрб а йл аа. Ка г рама но вн ого ог о орб ит vv х учиг дсант эр
газрынх єрс єнд э э рюуб а й гаа гна р ий на жижя в ахб ол омжг vйб а йв .
Тэрэ г ний х ээх у рд ыгжа алнэ мэ н,х от оосма яг ий нх онх ордууг аз раа р
давх и жя вта лг эн э тт эр эгн ийн ьд уг у йгх vч т э йч анг аану сша лп алх и йн
дууга рч ,урд ахшил энд ээрньша ва рvс э р чэ э . Ма ньэ рт оормо со о
гишг э с энчvг vйу р а
г ша ажа ах анд є х тєлт э рэ гньша в артши гдэнс у у лаа.
Эр г
э нг а рахс а на а тайх эдх о лх иу л талд у гу йд о роох ийэ ргэну сша в а р
цаца л жпи жи гнэ нт эрэ г
ни йг о лд алдо рто лши г дэхн ьт эрээ. Яахча р га
алга. Ка грама но вт эрэ гнэ эс ээб уу нх а рай га адє вдг єєрх атсанша лба а г
дундvс р энб у унг уу таас аяс ах ла гн ог оог о о рх у чиг дса нн ама гто р ж
шиг д с энэ эмэ д эв . Тэ рэ эрб аах анно ц о лдс о н оот эрэ гнийд угу йд орх ий х
мод, ч ул ууэ ржна а шца аша аг vй л ээ. Нvдэ н дт о рж, г артньба риг да хюм
огтд а йр а лдса нг vй .
Ад а
г л а адх а дч у л у уньх vр тэлд а йжа ада л г аб ол до ггvйб айма арг эж
жо л
о о чг аса лсна аэ ргэ жт э ргэ эт о йр о на жи х а дг ан цх vня ажч
ноцо л д оо дт vvни йгша вр аасг ар г ахнє хц є ла л г аа.~З аб айзя ахв э?
Єглє є нийн арна а сє мн єн а ма гна а сг ар ахг vйб олнє г єєя поныо нг оци рж
саламб є мб єгдє єдх авт г
а йл жо рх и хб айг аа . Тэ гээдб ия ахв э?гэжт э р ээр
єє рє єсєєа су ув алд о т о рн ьх ийц у халда н ,аймши г т айо л онюмб о догдож
эх эл лэ э. Хо р годо жг а р санс а рн ыс vvнца г
а анг э г ээс а яе ртєн цийг
гий г vvл ж, о й р ынюмн ыба р а ах ар агд ах тайб ол о в . Гэ вчнvд энднь
то ро йхх vна мь та н, ма люмн ыб а раад аа нча лг а. Ка гр ама новє вд єг
ту лс анша в арду нд у урт ава р г ажт эр гэ нд ээо р о одв ин т овбу у гаа,д айзта й
су мт ай г аах а мта в аа д :
~З vг ээрз огс оо дчя ах а вдэ э , юмэ рьег э жа ма н да аг vв н энша л
б а агу с
ны
эхє єдс є р єхма яг аарб а руунг ар ааб ар иа да л ха лл аа. Чимэ эа нир г vй,
н vдэ ндт о ро йхчюмг vйх э вэ эр. Эр г ээ дх ара ха дт эр эгни йньб ара а
х ара гд ах а аб а йл а а.З эг сэнх о ля вжэ э. Ур дньу х а ат ол го йма я г
ий нг аз
а р
д айр ал д а в. Тvvнє єда в и р
с аа ря вааддэ эрн ьг ар а вб о ло л той. Тvрс аат
аж
та мх иа с аа н~ Ха йч д а гюмб ил ээ? Эр гээ дя в ба лт э ргэ эо лохо об о льдог
х эрэ га р а йб ол ох г vйб а йг
а а?г э с энюмб одо гдо жб айв . Ка г
ра ман ов
га йх ашб ар агд ах д аає нд єрду уг аарх э дх ашг ир аа дх а риуч имэ эч агнав.
Тэ рт ээб ар уу нг ар тн ьно хо йх у ца хши гб ол ло о.
Ба йз ,с ана ад ага ву у ? Yнэ хээ рн о хойх у цаву у ?г э жт эр ээ рга нца араа
яр иа днє гє єч имэ эг а р с анз vгє є дя ара на лх алл а а . Нэ гг от осг атл а нбас
н эгг vв э э нд ээрг а ра адма ньэ рд ахи нх о ёрх ашг и р чч имэ эєг лєє.
Yн эх ээрн о хо йх у ца жх ариус он согд о в. Тэрз vгр vv я ар ана л хахз амдаа
«Заб ай з ? Биюу нд э эря ваа до ч ижо р хихг эжб а й г ааб ол ? Да йсанэ нд
ар айчб а йх гvйб айх аа . Дар г ама аньє д єря р их д аан эгз уу нна я
адк м
яв аа дфр о нт ыншу га мдо йрт ожо чног э жб а йв . Тvvн э эсх ойшб из уу н
км-э эси л vv х оля в аа г vй» х э мэ э нжо л о очэ рб о д о ня ма рчб о лсон
ц эрг ийнх vнб э лэ нб а йхё с то йгс ан ажб ууга ас умл ажб ар иуду ра гша а
зо римг о о ра лх ла а. Но х ойху ца хч и мэ эчо йр то нц аа наньмэ д э
хг vй
х элэ эрх vня р ил ц ажс о нсог д о в.
З анэ гу ч иру р гал а а. Яп онлл авб ишб а йх. Да йс а нба й г ааб олинг эж
яр ьжб ай х ын ха ао ро ндна ма йгб vсэл жа ваадб а р и хг э жо ролд охё стой
гэ жт эр э эра ма нд аая р ис а
а рд єх єжо чв о лу р да асн ьг у р ва нн о х
о й
б оор л онх ар ва жо ржир лээ. Ар аа сн ьмо нго лх vнн о хо йг о од ууд а н
х ори х оо рб асу гта в. Са р н
ыца г аа нг эр эл дт эдб иеб ие эх аржх эн
б оло х оот ан ил ц авб о л о лт
ой . Ка гр ама н овша ва рша вх айт айх утг а лдаад
х vна йма а рх ач инюмб олсо нб айл аа. Гэ вчу гт а жу чи р са нмон го лх vн
тvvн ээ са йжс эжи г лэ с э ня нз г vйба йв . Тэ рээрмо н г олу л сынх ил и йга нх
д авжо р жи рэх дэ эн є хд єє
р єєз а ал гаса н«Са йнб ай нау у ?, Ул аанцэ рэг
»
гэ дэгх о ё рх онvгмо нг о лоорх эл жмэ д эхби л ээ. Гэ л ээчг эсэннэ г энт
х аньижл ээт ань с анх о йн оя а га адчя р ьжб ол ног э жма ньэ рб о
д о жб ай в.
- Са йнб а йн ау у ? я/би /у лаа нц эр эг
- Єє , СССРг э жКа г
ра ма н
о ва нх ныу у л зс а
нмо нг олх vн т эйгээя р и лцаж
уч ра в. Дэ э лє мс с є нє в г єжє єрна снымо нг олэ рц э рэ гжо ло очий г
эе л д эгл эну гт а адг эр т ээо ру у лл аа. Эндг у рв анг эра й лма р гаа шнvvх ээр
юма аб элт гэнц єє втє рvх э р,х он иох ото нд оох у рааса нб а йжэ э.
Мэ дэ эжи йнт э дд айных єлvймэ энэ эсз а й лана рт ий шэ эн vvжя ва ань
и л т. Ба сс эр гэ мжт э
й , шє нєо ройб о л сончг эсэну нта агvйб айжэ э.
Ка гр ама но вг э рто ро нг уу тааб а сл :
- Са йнб айн ау у ? Яу л а анц э рэгг эжбє хий нмэ ндл ээдя ар анша на гаавч
х ув ин т айу сн а асх утг аа ду у хг э тэлг эр и йнэ зэгтэйа вгайу х ас х ийн
ша н аг ыгшvvрэ на вч :
- Ха ру сааря а хн ьв э? му уё сг э жх элээ дмо нго лчу удх о о ронд о ох эдэн
vгя рил ц сан ааг а лла жца йч ана жэ х элл э э. Тэ днийюуя р ьжб айг а аг
ул а а нцэ рэгюу га амэ дэ хби л ээ. Гэ х дээ«На д адэ дн арму ус а н аал ж
б ай г аагvйньл ав тай »х эмэ э нб о д ожб а йв . Хо та йл ынх ааэ нэг э рт
б єє гнє р єнКа гр ама н о в ыгс о н ир хо жх о о ро нд ооя рил ца н:
- Эн эг анца ар а ая ажя ва ах vнюмб о л? Нє х дєєсєєт є єрсє нюму у?
Ор г од оллл а вб и шэ эя нзн ь. Ма на й хаарх ааяаи рдэ гСССРцэ р гий н
и жи ллб ай на .
- Амньлиха на жца н г ас анб ол ол т о й.Гу т алх у вца сньша ва рша в хай
б о лс ныгх а ра ха дихя ар ч ,на ма й гша лба а гд унд уу рх ама агvйг vй сэ нэр
юм.
- Хє єр хи йдэ э ,а л ьг аз р ынх vни йvри нг эжма н ий гаає мг є єлє на вр ахг эж
ша в арша вха й тайх ут га лд анх ар анх уйшє нє єрг анц аар ааг vй жя в а абол
х эмэ эно ржи р сэ нэ мг э дх єгшд ий ня рь жб айга агКа грама ново гт
о й лг ох гvй ,х эс эгз уу ра н г а
йжа мь т н ыа мх а ржс уусна ама ши нша в ар
т
су у с ан, япо нб ємб є
г дє жх єєсє нг э д г ээмо нго лчу уда до йл гу ул а хг эж
ама а ра ад vнг э нэ но н г оц, ма шинб о лжг а ра арааэ л дэвл энз ааг а ад
д о хи ог ооря р ь жэ хэ лл э э. Хvмvvст vvни йгг а йха нх аржя нзя нз аа р
та а ва рл ажя р ь жэ хл эв . Ца йб о лл оо . Єр є мх євvvл с энс айх анша рц а йтом
мє нг єна ягандх ий гээ дз о чин до об а рив .
- Юу та йс а йх а на мт та йв э?г эрд эхх vмvvсу лаанцэ рги йня р иа го йл г
ож
яд а н:
- Ма шин ыжо ло о чх vнг эжэ нэт ан ьє є р ийг єєз ааг аадб а йн а. Тэ рэ гнь
эв д эр сэ нюму у, ша в а ру с андс у ужор хи сно осз айл ахг vйг эс эня р иаг э
рт
б о лжб айл аа.
Ка гр ама но вц а йу ужт эн х э
эо ро о д,г эр и йнэ зни йгн а дта йх амтя в ж
тэ р гээг арг ал ц ажє гє є чг эжг у йг аад,в ин т овб у угааа в чя в ахыгз а ав ал
эзэ г тэйс ууг эжя р ь
жс а ат уул ан, у д ажт є дє лгvйа я гао во о лонб уд а ата
й
х ал у уншє лх ий жє г л є є. Яма рс айх а на мт тайя асанс онинvн эр тэйх оол
вэ . Ул аанц эр э гма а ньє нг єрс єншє нє єсхо йшх о оли д ээг vйб о л ох оор
тэ рб о рцт ойшє ло рч л о нд ээ рн э нх ово рт ох ио лдо хх амг ий нс ай х ан
амт т айз о огб а йл а а
.
Яа са нс а й ха нхо олв э ,э н эюу ныма хв э?г эжу лаанц э ргийга с уу хад
о йлг о жх а р иує гєхх vна л га . Гэ рийнэ зэнс айнг эжлт олгойд ох инэ рхий
х уру у га аг озойл гон о. Тэ рб о р цт ойшє л ийгКа грама но ву уж, б уд аа
и дээ дх а ма гб иен ьт ав иг д ана мар ч,у сандо рс онад илх єлсє
нд єєнэ втрэ
н
ц ээжэ эя р анс эвэх д э
э«Эн эя а санс о нинх о олв э?х уур айма ха а рий млут
амт т айч а на рлагхо о
лх ий дэ гг аза рмо нгол оо сєєро р онб айд а гг vй
б айх а а. Яа жэ нэс а йха нх о о л ыгий мх у рда нх ийжч адд агюмб о л?»
х эмэ энг а йх шра нб од жэ э.
Ул аа нц э р эгг эрий нэ зэг тэ й дх анд ажб аяр ласна аи лэр хийлэнмэ хи йн
ёс ло од ,я в ах ыгя ар анг эр э эсг ара нгуу та йл ынг а
да аб айг а
аvх э рр vv
заа жх о ё рху руу гааг о зо йл го од ,дээ са вчцэ эжин дээу г
л ан,чир ч
ур агша аз vт гэ
хб а йда лvз vvл ж, ама а раат э рэгб олжд ууг а
рав . Хvмvvс
га йх ан:
- Юуг э э дб айгааюмб ол ?г эжх ооро нд ооб а аханя рил ца жба йс н аа
ул аа нцэ р г ий нд ох ио ныvг ийгс а яой л гон:
- Тами нь . На адх vv т аньма шинт эрг ээтэрт ээ хБєє рєлжvvт и йнша в а
рт
су ул га жо рх иодvх рэ эрт а та жє гєєчг ээ дб айхшигб айн а
-З а,з ао йл гол оо.Нэ э рэ эт ий мба йнашvv. Цэ ргийнх эрэ г
сэла чс ант эрэ
г
б айхд а а . Хо ёрша р а
а рт а тв а лд ий лд эгбо л ову у?э рэг т
э йчvvдха мт
яв ах аасб ишг ор ьгvйг эс э ня р иах о та йл ынх vмvvс ий нд оторб о ло ход
Ка гр а ма но вт эрбvхна ри йня в дл ыгой лго огvйб оловч«Эдн а да д
ту сл ах аа рши йд эвб о ло лт о й» х эмээ нт аама гл аадvл эмжба яс а н:
- Да , да , Хо рошо ,г эжх ар и ує гvvл эн ,б а
я сгал антайга арин ээв .
Чи гээол сонн ь
Yvр ийнг эг
э э нэ эрvх эрх єт
єлжо л
ст ат лага, шил э
вч,б у
улгавчбарьсан
х эдэ
нх vнша ва ртна лч ийтлаасуусан, дvvр эна чаа
тайт эр
гэнд э
эри рлээ.
- Тэгнээт эр. Ла вин гэ жя дарсана
мь та на рга абараа
дя вжба йга
ах эр
эг
б айн
- Энэнє х є
рг а нца а
р аая ахгэжvvгээрд ав хи аюмб ол
- Газармэ дэ х гvйт єє рє єбайлгvйдээ
- Энэа чаата й, н огоо нмо донхайрцагт айюмн ьюуб а й
гаабол? Дайнд
х эрэ
глэхлз vй лб из ээ.
- Тэрх араач , ха раач. Ха нзарсанх
а йрц агныб уланга
а рбууныс ум
го о
жс онб айна .
- Аргагvйч у хагз vй ла вчявааэрюма а.Заб ушу у
лжлvз ь
е
- Му усайня п онцэ р гий нт олгойруубу улга хполиосонмє ндєравчяваа
н єхє
рб а йнашvv, э нэт ань
- Энэму уга л зу урсанд ээрэмчинсаму ур айна р
ынх овдогх о
мх ой
х оншо орыгт асц охин ,наримб уу
л гаадє гєхц а
го доохолгvйб о
л о
об ий.
Эн эд айч ина хн а рх vр ээди рч их с энб ол о хоо р«Ихна р ану л сын »ц э
р э г
о од роо дюуша ливг э жд э эгэс эня ри амо нгол ч у удынд у н дб ол жб а йв .
Ка г рама но вх vр зб ар инша ва
ру ха ж, мо н голчу у дчу лу ух о р мо йл он
гvйжт э ргээдэ эшг ар га ха жил до р жэ э. Ма нанб vр хс энт эн гэ ри йн
х аяана а сєг лєєнийт о му лаанн ару р ганг а рчир э хньт алн у т агто й р хо н
х ара гдд агу чиря гд эр гэдэ эсн ьг а ра адир эхшигКа г ра ма но в тс а н а гда н
го цс они нб ай лаа .
- Та найну тагна р т а йа йлб ай
да гюма а ?г э жт эрэ эрх о ши г но одт э р г эн дээ
о ржс уу гаада са
а л аа.
- Хє ж, г эжмо нг о л ч уу дх а шги ра н ,тэ рэгт атах а арх єл л єс єнvх рэ эг у яд а в
.
Ач аата йма шинх а ма гни йл сэнх vч ин дт атагд анс эвсхи йнна мг а асг а р ч
и рээ дд vн гэнэ тэла сс аарб айла а. Цэ р эгжо лоо чб аярл а с ан да а
тэ рэгнэ э с
э эб уунх ар айжи рэ
э дд эр гэд ээб айгаамо нг о лн є хд єєт эв рэ н
ав чт ал арха лил э р хийл э н
:
- Од о обих ааша ая вб алз а мдн ий л эхб э?г эжг а ра араау ма рд ,є мн є д,
д ор ныгз аана суу в . Мо нго лчу удт vvни йа су уса нз vй л ий го йл го жя дан
га йх шр а хадКа гр а ма но вт олго йг оох уру угаа ра аз аа жг ар аад у гу йл ан
х ийэ р гvvл эн гээ:
- На адх vнч иньт є є рс єнюмб а йн а .З ама аа сууг аадб а йг а аб ол ол то йг эж
х эдэ нмо нго лэ рх оор он д
о оя р ьжб а йс на анэ гє в гєжє є рн ас н ыэ рн ь
эе лд эгх эни нэ эг
э эд:
- Бит ант айх а мтя в жз а мчл ахг vйбо лу ла анцэ р эгихх о лб а йга а. Та
н ама йгд арааньг э ртх vрг эжє гнєшvv г э жх оёрб и еэз а ажд ох ио г о о
р
яр ил аа. Ка грама но в«Бих амтя вжз а мз а а жє гь е »г эд э гvг и йгт аа ма гл а н
о йл гож:
- Оч еньх ор ошог э жх эл э
э дхо ёулб vх ээг т ээо р жс уу х д ааvл д сэн
х vмvvс тт ала рха лил э рх ийл э
э дз vvнз vгий гб ар инд vн гэ нvvл жэ хл эв.
Ка г рама но вто ло нс о ни нз vйлб о д огд ожб айл аа . «Бия а са нс он ин
уч ра лаа рмо нголх vнт эйа нху даа гаау ул з а
ва а . Яа са нихт у сч,я ма ри х
со нинц агаанс э
т гэ лт эй ,хvндит гэ мт ги йа рдт vмэ нб э . Мо нг олх vня гл
эн эх яз гаар г
vйт а лну тагшиг э эу у дамс а р уулс э тгэл тэ йюмба й на .
Ха ранх у йшє нєна ма йгх э нгэ жб о до нс vvт эйц а йч а на ж, х о о лх ий ж
єг євє є. Хо олнья а санс ай хана мт та йв э.х онин ых а та а санма хюу т а
йч
зvйр лэмг vйс айх а нюм. Тэ рц а йх оо лн ама й гл у ти хт энх р vvл л ээшvv.
Эн эми ни йд эр г
э дс у ужя ваає вгєнма ан ьб аслт эрихт у с чс айх а н
са на ата ндн єхдий ннэ гт є лєєл єгчб ай на . Био д о оэ нэх vн ий гхэ эр
яв гал ано р хижбо л ох гvй. Яа са нчбо лох г vй» гэ х ч лэнз vй л ий гцэ р э г
жо лоо чб о донд а в хижб а
йл аа.
Єв г єнх ааяаи нэ э мс эг лэсэ ннvдэ эру ла анцэ рги йнн vvрє є дх ар аа д ,
га раар аач игз аанэ ел дэ глэ жэ л дв ийгя рих ыгх ич ээн э. Тэ рх оё ртя р их
зvйлмє ни хб айс а нб о л ов чда ан чх элмэ дэл цэ хг vйн ьх я сажб айв . Гэ л ээ
ча мд уугvйя вс а нгvй. Эн эє в гєни йб ай д алКа г ра ма но вта ав ынн ь
тє рхи йгс ана гд у у лжб айв .
- Са му райя п о ных а лд аа ди рс э нц эр ий гт vрг эну с тгахё с той . Бу сдын
н утагту сандшу на жи рс энт эд нийд ээ р ми йнvй лх эрэ гс єнє хт а вил ан т ай
гэ жє в гєний гх э лэ хэджо л о о чэ рэ н эх vня по ныэ зл эгчди йгз ан ажб ай на
х эмээ но йл г о н:
- Мо нг олцэ рэ г ,у ла анц эр эгх оё рни йл э э
дя по ныдо втло но р жи рс эн
д айчдыгу ст га нах эмэ энг а рз а нг ид анз а нгаж, о мо гс vр ээб а д раа хмэ т
яв ахньє вгє ни йс этг эл дЗ є в лє лту л аанцэ рэгчvн э хээря лаг д а шг vй
х vч т
э йд ээ. Япо ныд ал айну са а ря в дагц эрэгчма на йэ н эх у у рай, т а л
н утагти рээдс а йн а аvз эхг vйньл авб из . Ха р инх э рз эрэгу да ан
х угаца андт vй в эр гэд э гюмб ол ? Ул аанцэ р эги нг эжб уун ых а ас у м
х эрэгс лийгн а ашньт ат ажб айг аагб одо хо дмє ду д ахгvйт эрс аму р айн
то лгойнд э эрмє нд єрб уул га жх ая хньг арца аг vйб о лооб ий. Бо лж,
му у са й
нно в шну у дыгбу шу ух анлт они лго на мь тныга ма рз а яаг ийнь
vз vvл ээсэйб ил ээ. Тэ рб ар а мну у дха ва р жин ,з ун жи нэ лдэ вму уха йя в д ал
д эгдээ жт vй вэ р гэ эдну тагу счшил vvл э ня в уу ла х ааб айл аа . Са ваа г vй ,
шу нах айд ааз vг э эрб а йжч а дд аг гvйб а р амну уд ыгда хиа дна а ша а
са наар хаху ха анг vйб ол толньна рми йл гаадб у ца аг аасайб ил э э»г э сэн
б од олт єрvvл жб ил ээ.
Тэ дє д єржи нх о ё ул аад а вх ил а а. Ка гр а ма но вб є мб єгдvvл э эд ,з ам
б ур уу л
а нд а в хи х да ая вжб а йс анз ама а с ааб ар а гб у цажз vvну раг ша а
ч иглэ нд ов т ол г ос оо рмэ дэ х гvйх vня а жчя ва адо л охгvйг э эрх ол дс о н
б айжэ э
.З амчє в гєнцэ рэ гжол о о чи йнэ нэбvхб айд лыгд о хи оя р иа ны
эц эстб vр эно йл го жа вл аа . Ор ой нна рхэ лби йхvе дт алн у тг ий нз vс эн
д ор ныгз о рь с онд ар да нз а мдт э до р о в. На а шца ашх олхил д о нд а вх иж
яв аама шин , ихбу у, цэ р эга чс ант эр эг н ийц ув аачт эрз а ма а рт оос
ма н ар г
анvр гэ л жл энд ав хи саа рб ай на . Бvхх vн, ма ши н, х ама гюмн ы
то лгойз vvнз vгр vv ч иг лэ жэ э. Тэ рб vх ни йгши р тэнх аржя в а аг аза р ч
єв гєнма аньг ай х шр ант ол го йс эгср ээд :
- Пэ э,я асано ло нц э рэ г, ма ши нбу уя в жб а йнав э .э нэб vг дц ємє єр є є
яп он тойб айл да хг ээ дд авх ижя ва ах эр э гб ий . Ма н айму уд о вто лжи р с эн
д айса нчэ нэихх vч ни йє є дє єся ажчб а йлда хюмб ил ээ. Юучvл д э хг vй
б ол т
л оох иа рцо х иу ла хньг арц аа гvйб о ло оши вх э мээна ма нд ааvг лэ н
яр ьжя вл аа.З амынх ажу удг ар аадэ гн э нз о гсо жб а йгааа чаа ныа р в аад
ма шин ыгКа гра ма но вх ар с анд о р оои нэ эда лд ан , нvд ээт о мб ол го од :
- Эн эма най х а нба йнахэ мэ энду уа лда н, т эрэ гн ий х ээжо лоо гт эрз vгр vv
за лав.
Ка г рама но вс айнма л ч ныт у сла мжт а й г а а
рц у ва аг ааг vйцэ жи ржэ э .
Жо ло о чб айлда г чцу в ааныд арг адо рчижё с ло нэ с э нмэ ндир снэ э
и лтгэ ж, б у садн є хєдн ьт vvни йгна йрс а
га ару г тант э врэна в чхє гжи лдє ж
б айхыгз а мчє в г єнт эрэг нийбvх э э гд отр оосх араад«Эдн арх о о р онд оо
н эга а вынх vvх э дшигя ма ри хэ л э гсэгд о тноюмб э . Эн эжо л оо чх vvг
н єхєдн ьvг vй лэ э дс vр хийс а на жмє рєєдє жб а йжшvv» хэ мэ энб о до ж
б айв.
Ка гра ма но вгvй жир э эдт эрг энд э эо ржс уунг у у таац у ваа ных амта ялла а
ц аашvр г элжл vvл эн, замч инн єхє р т є
єх а нд аж:
- Таё ст о йс айннє х єрба йна . Од о о х онб идцэ р гийна нгид ээро ч иж
ач ааг ааб уу лгажє гєє дб ит ант айх амтб уца жт аныгг эр тньх vр г ээд,
єє рєєб а са чааз є єнє. Єч и г дє ря по ныо нг оцн ыб ємб єг дєл тєндма на йх а
а с
н эгма шинд айра гда нжо л оо чцэ рэ гн ьша р хд ажд э э. Бу са дн ьз vг ээр
гэ жя ри х а дє вгє н«Эн эн єхєрма а ньн а д
а дму уюмя асанчх эл э х гvйн ь
ла вта й »х э мээ нб о до н,д эргэ дэхн є хрий нх єєя р иагб vр эно й л го жб айга а
янз аа ри нэ эгээд :
-З vй т эйс айнб а й наг э в.
Тэ гтэ лу р днья в аат эр эгу ла анд ар цагєр гєн, т vгшvvрз а рла жб а с
ц уваа ндт а рал тх ий хт эмд эгє гл єє . Ка грама но вэ нэу даа до г тх о н
са нда р са нг vй, з а ма асз айл сх ий нт э рэгни йх ээх у
р д ыгн э мл э э. Ба йд лыг
ажиг л ав а ла ан айл«з vгий нму у »з vvну рда аснья по ныт эмд эг т эй
гу рва но нг оца г а арца лг и луу ланг а рчи р жба й г а
ах ар агд ав. Ур дх ойно
н ья ва ау л аанцэ р гийнбу садц у ва а нааа н г
иу д аасд а йс ныо нг оц ыгу гта н
га лнэ эжп у лемё тна жиг нан, т омбу учпинхи йнс о н сог дл оо . Яп о ны
о нгоцц у в ааныд ээра райи ржз ав д а лгvйб а йт а лт эрз эвхийо н го цн ы
н эгнэ эсх ару т аама на ра нз амт ат у у лсаарму у хайд уу гар ану на жэ х элл ээ.
Нє гєєх о ёрн ьэ ндт эндбє мбє гму л тланх аяж, д элб э рэ лти йнд у у
н vргэ л энб єєнб є єнх ару т ааб аагиу л
а адэ ргэнз угт а жх ар агд а в.
Ка гра ма но вт эр г ээт оо ро мс о гл онз огсоо гоо д:
Тэ р,т э рх араач ! Єч иг дєрб ид ни йгэ лэгб ар иадг ай ху улжб айс ан
ч єтгєр ий нму уз а я атанг у у дє нє єд є рс єнє хч иньэ нэд ээ. Мє дт ан а р
б vгдэ э рэ эє е хий г єєн ара ндэ эхб ийг э эд,ту нт а й
в анба й дл аарин э эн,
га зарту н ант э рт э эддэ лб эр энша т а жб ай гаая по ныо нго цыгх а р жб айв .
З амчє в г єнб асс э тгэлт а йваня нз а а ра гаарши ртэн :
Ху вха йс vvл ээх а вча адз угта жб а йг аачо ношигс аму райнэ нэо нг оцнэ г
мо рь т ойх vнд ав хижя в с анчх єє жб ууда адб а йд агму уха йз о л игг энэ
б илээ . Тана ра асчу хаанг vйа й нз у гтажб айхшив . Ул аа нц эр эгму нд аг
б айнашvv г эжх элээ дКа г ра ма но в ын х а
аг арыгшvvр эна в чч анг а
ат гажэ э.
Би дГу б а гийнн о гоо нцэ цэр л эгду нд у уру да аня в жз угаа лах д аа
Ка гра ма но вг уа й ня р иагч аг нанХа лхг ол ынт у л
а лда аныт ал б ар тб айга а
юмшигс э тгэлхє дє л сєнб айв.
Биз амч инє вгє ни йг є єг э
ртньх vр гэжє гєхд ал има арХэ рлэ нг ээсда хиж
нэга чааа ваад ,да ра аньфр онт ыншу г
аманд от ора нг иу дынх ооро ндюм
зєєдєгбо лл оо. Єд єр тх эдх эд
э ну да аяпоныо н го цныд а йр ал ттай
учирд агб олох о орс vvл дээага ар ынд о
втол г оо но осо гтх о нчэ мээх ээ
байж, ха ринт э днийу рьдаасма н айо нгоцх єє рчт э нг эр тт ул а лдах ыгл
шо хоорх о нх а рахд у ртайб оло в. Да аниху д санчvг vймо нг олу лс ын
газарн ут агд ээ рцє мр єно ржи рс эня поныцэ р гий нт эрб vх элб vтэ на рми
дээрма на йханё ст о йла янгабу у лгажор хи сонд о о.Би дя по н ыг
алагдсанцэ ргий нх э эил жи рс
э нх vр ийнх ал уу нна р на арэ лс энд о тр оос
ма л
тажа в аадца ашньз єєжх є гєєт ар ь
жя в а хыгу д ах гvйха рс ан. Тэ рбо л
тунз эвvvн ,гут амшиг тайх эрэ гб ил ээгэжКа гр ама но вя риа дб аах ан
бодол хийл жя всна а :
~ Тэрц аг аа сх ойшг учг аруйжилє нг є
рлєє . Ха л хг о лдє н гєр vvл сэн
намарми ни йс э тгэл дх он ог
шс онюм. Нэ ни хз о чл омт гойс айх а
нс этгэлд
нєгєємо нг ола йл да йл чинё с
о оро чи хгэжбибо д до г. Од о оу дах гvй
тэтгэвэрт ээг ар аадз авт а
йб ол н о. Ми нийх vр тэжба й хс улца л ингх оёр
удаад ай ндо ро лц со ныгх арг
а л занихдэ эгvvрт ог то огдс о н. Бит эр
мєнги йгб арьжи дэ х гvй, хvvхд vvдмин ьбvг дэ эрэ эб иеэд аа са нз эгсэн
амьдр алт айб о л сон.Бих єгшнє єд агуулаадХа лхг о л до чижши нэ
алимныа мтvз н ээ. Ми нийнэ гн а й
з ынша р илт эндб ий . Бит vvндб а
с
цэцэгє рг єн єгэ жє в г єнжо лоо чма аньх элээ дя ри ага ат є гсгє в.
Аз е
рба йжи нну тг ийнє тгєнх а рх ємс єгтэ
й, ц э цэ рл эгчб vс гvйч vvдз амд
тохиол до н, гар тб а гт амгvйша ха мт омя гаа на лимб ид э нда вчир жє гє
є д
:
-З о
о гло!З оог ло! Би дэ нэжилу л с
а дтуша а ху санvз мий нт є л євлєг є
є г
єє
хоринмя нг ант он но ор,алима ат vvн ээ
сх олд а ву ухэ мжэ эг ээрил vv
гаргант у ша ажб а йн аг эжб аха рх алб олгоня р ьж, х є гжє єнтд у угаар ааая
цэнгэцг ээ жб а йл аа.
Эдбvх энжин х энэа хд vv хvмvvс ийнч инс этг элий ну гаасу нд ра нг арсан
хvсэлт эмvvл л ий нvрд vн дбол с онvйлх эрг vvдб айл аа.
САНЖИЙНПYРЭВ
ЗохиолчС.Пvр эвГо в
ь-Алтайа ймгий нДа рв
ис умынну т
а гт1941 онд
малчина рд
ынг эрб vлдтєржээ. 1976 ондУБДС, 1980 он
дМо ск
ва
хотн
ооМ.Го рькийнн э
рэмжи ту тгазох ио
лынд ээдсургуули йгтустус
тє
гсжэ э.
Уранз ох иолына жл ыг1963 оно осэхэл ж«Уулынц у
уриа», «Уулын
намар», «Оно оил vvдэхгvй
»з эр эгтуужий нном, «Эхгаз
рынч улуу»
р
оманб и
чижх
эвл
vvл
снийд
ээр«Су
вар
ганц
энх
эру
улс
»киноз
охи
ол
б
ичжээ
.
АЗ
ЫНЦЭНХЭРУУЛ
Цо гтб а
ярмє нлДа рвийнну р ууныа рболохций лэ нцэ н
х э
рг о в ьдоох а рц
б элчээнГэ рэлмаа
гаає нєєдєрб идэмийлз овоождэ э. Тэгээ
длэ нэма ань
и нгэ
т лээбо до
лу йтг
а рбол со нб а
йхх эмээнєє
р ийг єєз эмлэнэ . Тэ рт ээ
д оршо вхо ргилдээгvvрт vр vvнээсхой шэргэ
л дсэ нх оёрт ура гшу в уу,
б аас
а ндца йрсанхананх ада нд ээ
рз эрэг
цэнсуу жэ лг энби еэна ра
н дээ нэ.
- Яваху у? ХэмээнЦо гтбая рыга суухадГэрэлмаа:
- Явъ ялд аагэжзvрх эн
до йр хонхэ л
ээдЦо г
тба яртг ара аєглє є.
Гэ рэлмаах ормойнца га
а нє всийгг євс
єєрморьру угаао ч л
оо . Цо г
т баяр
тvvн ийга жинма гна
йг аагу ни гта
йгаарvрчийлгэнх ємх ийх аз ал на.
Га зр
ынн амдб ууса
нхо йн ооГэ рэлмааайжц очирс онд ууга
а р
- Аа вюуг эхб ол ?х э мээнг э н эта су ув
- Бидюучх ий гэ эгvйшvv д э э
- Тэг сэ нчг э сэ нд ээ
Тэ рх о ёрда в а ан ыа р дна ла й хх он ьр у у га ая вл аа . Тэ дни йгх арсанЭр дэнэ
х оол о йз ас ан ,ємнє хх унда г а тайг а аба лг а ад
- Хvvх д vvди ржа мных ааца нг ааг арг а х гvйюмбо л ову у?г эжАв ир аас
ас уухя н зтайду у гар а в
- Ая га ныа мс арз уул галгvйя аха в. Ма лда г асанму у с
а йнх vvх дvvд
б уянын ьvз нэ эг эсэ эрАв и рс уу дл аас аабо счхє лсшо роо н дпа дх ар
б олсо нх уу ч инбvрхма л гайг аар аад а л л ав . Гэ рэ л ма а
- Оч оо дя ахюмб эг эжЦо гт б ая р ыгхо риг л он о
- Оч ьёд о о,є є рх ааша аяв ахв э
Гэ рэл ма аЦо гтба ярыгд ага нг эл дэр лэ э . Од оот vvн дэ нэх vнши гнє мєр
н єєлєгб а йхг vйс ана г да
на . Эрхvнг эс эн д э эз vр х т э йба йхн ьг эжб асч
сэ тгэл дэ эу р амшив . Тэ рх о ё р ыгир эх э дэ цэ гэ хн ьс а
на сныгб о дох одюу
чх э
л с э нг vй ,х ар инчх олынз о чидшигх vн дл эн
~Ми ни йх vvх дvvдц а йуу .х є єр хи йсд є є, ма лд а г а с а арба й г аадя вд алд
х аршч их аж. Тэ г жя в саарб а й гаа днэ гюмб ол но о . Эн эа зынц э нх эр
уу лан дч иньа жи лта й, уха ант а й, ахдvvд э ээ л эг т э йх vна мь д арда гюм
х эмээ на авынс у р гаа лыгх vvд ээх элэ э дАв ир, Цо г т бая рыгэ рбо лжд ээ
гэ сэнх ар цаа ра жив . Эрдэ н э :
Ал ивх єАв ир аа,ч иЦог оо дши мий нюмна аса ах ий гээ чг э жх элэ хэ днь
Цо г
т б а ярэ ц гээс эээ мэ энц а р айу ла йл га в . Аа вньа р хих у н д агала н
х vvд ээё ст єр тэйба р илаа. Цо гт ба яр, vг vймє нх ач инюма а . Аа вн адад
ар хиє гчб айд аг. Уу чи х
в аля ада гб ол ? Хэ мэ энг ай х саа рГэ рэ лма а гс э
м
х арва лт vр vvх энз vр хньх а г ар ч ихг э э дб а йса нх vнха ри нє рєє сєннvд ээ
и рмэ нд оо гл о ха я ста йс уув .
Да ва андэ э рг арс анэ рх vнб а йн ад аа , ба л гач ихг э жЭр дэни й гє гvvл бээ с
Цо г
т б а ярн vдэ эа ни жба й га а дх vр т эжо рх ил оо . Ха ма ра ма а рс энг энэн,
н ули мсци йл элз эжє рг олз у ра адя вч и в . Ар айх и йна мь сга аа ваадэ цэгэ х
х оёро ох арв а асб vрдг а
йх а жх о цо рс о ну л с ууда ма аа нг айхн ьх ол гvй
су уна .
- Од ообо л но ог э жЦог тба я рх ах ажца ц анх эл эв
-З ахє дє лц гє єе. Бидх оёрт vр vvл жо ч о о дг эри йнб у урьха р жб айя . Хан д
тах о ё рз vт гvvл ээ дх vрчvзх эмэ энЭр д эн ээ хн э рт э эх э лэв .
- Мин ийх vvх дvvдх о нинд о оя вг э жАв ирх vvх д vvд дэ эх э л э эдє вс єн
д ээрд э эшх а руу л анх аясанх уу чинб vр х э эє мс л єє . Хvvх дvvдма л даа
яв ж, т у ул ай нз ооши гура нд энжд ээг vvрАв ир , Эр дэн эх о ё ршо гшу у
ла н
д авав. Ха нд , Чу л уунх оёрг о лынvг ээя р ь жя вл а а .
- Хє єр хи йд э эбиму уАв и рыг аао р олд с о о рб а йг а а ду у р ын ьб арч их са
н
юм. Эрх vнvе р х эн эг эд эгх а раа да таар х ма арюмд а а. Ма найн ур у унд
эн эх оёршигс ал жх а гац аха аб а й са нньх о в оршvv. Ма лх vр тэл
и жи лд д
э гх о й нох vнча рг агvйюмба йх а ад аа.
- Ёс тойх арня л х аа са аvе рх сэнх о ё рд оо . Чиб идх о ёрча зт а
йшvv х є .
Эн эн утагтх о во р хо нлэ р чvvд ий нг алт vл жя вна . Yvн э эсил vv я а х ав
х эмээ ня рьжя в л аа.
Ма йх ныг олу сб у л агн ьх а ргил ан , цэц эгньа л аг л ажба йла а. Тvр vvл ж
б уу с
а найл у у д ынма лх у нхх от о о сб ол го нын ьэ з лэ нн а л а
й ж, х vнма л
шу угилда на . Гэ р э лма а, Цо г тба я рх оёрг эр э эба р ьжб а й хади р лээ.
Ач лагаасс у л ар са нт эмэ эдг олу ру у дана а гз оо га лха л н а. Цог тбая р
жо лоот атанмо р ин ыа л хаас аа р у у лж:
- Гэ рэлма а,д а хиа ду ул заху у?г эжа ргад а нг уйду уг аа ра суув
- Уу лзъяа а .З у р га анмє н гєнми чиддэ э ру у лзъя . Бит э ндт ан ыгх vл ээ ж
б айнаг эс ээрГэ р эл ма ах о рмо йг оо р ооє в д гє єо ро о нэ мэ элд э эрээ
ц эмц ийв
- Yн энээх э ллдэ эГэ рэл ма а
- Yн энээх э л лэ э. Тэ н дна дт айу у л з аара й
Тэ ро р ойн vvд э л дя д ар сна асчт эрvv у рт аа сур тб vр г эрvдэ шб ол ов.
Гэ р и
йнд от о рэ дх о г ши л ,ав да рс ав аан а а шц аашньз є є жб айр лу у ла н
сvv с аальг э сэ эро дт vг сэнх ой ноу нта цг а ал аа. Гэ р э лма ао рд эвсг э рэ э
тэ врэнг ада ау нт анаг эсэ эрг ара в. Цо гт б ая рмє нлх єнжл ий нца га а н
д ааву уг
а ах є гл єр vvл сээрг ар ча л габ ол ло о .
Иху у лыншє нєс эр vv т ат ан ,ха ршvvд э рбу ужч и йгд а а н а
. Ха анэ гтэ э
мо нг олынб у хс vрб а дру ул ану р а мд а
ж, г о л ыну сшо р жиг н ону рс а хнь
х vр т
э лойр х о нс о нс о гд оно . Шє ни йнз є єл є нс алх ичи х нэ энэ г ийгшив нэх
ажэ э
. Гэр элма аба р агнvvр э нд э эру на са нз урга а нмє нг єнмич дийг
шир тэж, Да р в ийнн у р ууг э дэгд аа н чє н дє рюмд аа . Од о дд ундх о ньн ь
х отло хоорг аз ар . Ин г ээдз у с лан да аир д эгб айжэ эх эмэ э нб од ожн ойр
х улжа анб а йл а а. Цо г т бая рэ лг э нд ээрээг а ра аз є р vvл э нг vнх аранх уй
тэ нгэрє єдши рт э ж, мє нє єхз ург аа нми ч д ий гн vд э эрт о ол оня ахча р г vй
зу ргаанло дюмд аа . Са йх анчо дюм. Гэ р э лма ах а ч и нх vvхэ дшvv г э ж
са насн аагэ нэ тс э хэ эа вчл авг а д а ау нтс анб айх . Тэ г ээ длх эмэ энб осч
н ойто нє всє н до й мс о он о рго со о рмя ра йжо чив . Гэ р эл ма агий нт о л го й
ту сга зарч и мэ эг vй х э нс уу жа мг а л анга аса мг ала нца р айгньх э
с эга жл а
а.
Гэ р э
л мааз єє л хє на мь сг алжб єхг эг чийнно йрс о нб ай в .
- Гэ рэлма аб иб а йн а . Гэ рэл ма а !
Гэ р э
л маанvд э эа нь с анх эвэ эр:
- Биб олзоо нд оооч ч ихо оди р сэ ншvv д ээ
- Чиу нтааг vйб а йс анюму у?
- Яа жу нт ахюм? Юмбо д ожб а йн а
- Юубо д ожб айн а?
- Аа вт ол ьавч ир чє гє
х є єрнvvр ээхаржг о ё одтэг ээдб ол зоондд а
х ин
о чихг vйюv!
Цо г
т б аяртvvн ийгх айр л анх а
рсаарб а йла а. Гэрэл маат э р vvхэндээ
и нээмс эглэ
сн ээ,г энэтг vнбо долнvvр эндэ эт одр ууланс vvрса лдав.
Ин гээ для вжб айяд аа . Энэх vнє є
р єємэ д нэби з. Цагньб олохоорэ нэ
ай лына ч аа
гб их єтєлж, ца стца гаану у л
ынх аада в а
аб vх ний гдавахчюм
б илvv х эмээнб о джээ. Гэ рэлмааЦо г
т бая р ынг арыгх алу уна лгаа
р аа
ат ган:
Яв жу нтд а
а, ма ргаашч инийх ониныэ э
л ж, явжу нтгэв .
Yvрх аяар а
ну ул сынд ээ г
vvрша ргалт уяах я р
ха гл а
на. Цэ вц элмэгнэ г
эн
са йха нє дрийнз ур агшигг а
нцшу нха ну л аа нvvлГvни йо вооных ад
ч улуу на асхага цажя да нз ууралдаха жэ э.
ШYХЭРЧБУНИА
Эжийньэ в лэгз єє л
є нг араар ааа рн ур уу гийньи л жб айхши гбо л ж,
Буниаг э нэ тнvд ээнэ э жvз вэл, х а магб иех єшиж, ну рууз о от эсг элгvй
хор сонє вдє ж, нэ гмэ д эхнэ эб а руу нг ар аад эрл ээд ,з vvнг ар ааб иед агу у
сунг аж, «Хэ втэ жб айг ааа рсл анг ий нма я гаа р»х у у чинму ужу ра мдэ эр э э
эзгvйх ээру ула ндх э втэ жб а йс нааг а йх анмэ джэ э.
Тэрн уру уг ийньз є
є лє нг ара ар ааи лжб ай са нн ьэ жи йньби шс аг сгар
vстэ йн ох ойдо л оожб айс наа, жа а лб анд ий нх єдл є схийхэ д, н vvр ий н
туша аир ж, н эгд оло о чих о одоц о йнс уу жс vvл ээр ээг аза рп адпа д
цох ил ж, Бу ни агий нца р айгц э цэнн vдэ э рээши рт эж, б ос ожє нд ий жvз
гэсэнюмшигх ар жэ э.
Буниат э рн о хойг ,єд єрб vря сма хх аяжє гд єгзо л бинх а лта рг э жт аниа д,
хєдє лжб ос охг э тэ л,б vхб иех єшин ,у ру улх ата ж, а мт эс гэ лгvйца нг ан ,
толг ойз а адсаа ра аз ад р ахг эжб ай гаамэ тма шидє в джээ . Ха ма гб иех э мх
задб у уса нюмшигн vдэ рээл жл э нз ов х иоа ньсх ийжнэ г энх эс эгх э втэ э д
дахи ннэ эжу рь дньх а раг дажб а йг а
аг а зр ыгг айх а нха рт алЗ у уг ий нл а м
нарыня ст ав ьда гг аза рмє нб о ло л той.Тэ н гэ рба ах а нvvл тэй, х э эр ийн
сэрvvнс а лх ис энг э
н энжа алх vvг ийнха лу ура нє в дє жб а йг ааб ие ий г
дэвvvр ээ рд эвэхмэ тс э рvvц vvл эха жэ э.
Буниа гийну ха анс ана ао роо лд онз анги р чжу уша а ну тасмэ тх єв рєнэ х
захгvйб о лжюу н дэ н дя ст авь дагг азарх vр чи р ээдх эвтэ жб айг а аби л ээ ?
Хэд ийнт аньд агэ нэг а зард э лх ийх єхт э нг эря ага а джи г т эйша р лаж,
сонинє н гєт эйт ани г да шг vйх а чинvз эгд эхб о лов ? Биэ ндх ич нэ эн
хэвт эвг эжб од то лг э нэ ту хаано рс онюмшигс эт г элдн ьх а ма гюмт ов
тодх онс ана гдл аа.
Улиа с тай на мб а нс а йдя всных ой шє глє є, на рб и тvvг ээрЗ у у гий нг ол
сvми йно ройд ээр ээсда хинни сэхг эжшvх рээvvр чг ара адт ат ла га
хол боо гийн ьх о ёрс уг анд оро об эхлэ эддо о шо оvс рэнт а тл агыньэ эл ж
ээлжэ эрт атажз а л с
а ару рь ду р ьдє гл єєни йх єєсєєн эл ээ
дх о лб у у санда а
бахд ажшvх рээя р а
нэ в хэжд а хинс vмє єдс эмх энх єлн vцг энг vйх д ээ,
анхл ойл ин до р хи мжо одэ л гэнни сэжя вс анл амн а рынб яцх ан
бари мл ыгvз сэ нэ эсээс ана аа в чх у лгайг аа рз амынх эрэгс эл , но мын
бари мт гий нх у у чинд аав уус эмз vvжб а гший нх аах у уч
и ншvх рий н
vлгэ рээрх ийг ээ дх аша а нд ээр ээс ээvvри йншє нє є рvс эр чшvх ри йн хээ
голдн ьс ал хид ээ шэ эг арахн vх тэйбо л гожт эрх э мжэ э
гийн ьих
бол госо орд авх ари лvv б айшин г ий нд ээ рэ эсз vр хл энvс э рчс ург у ульн ь
хийжшvх р ээх vну н т санх ойн ох улг айг аа рз асажс элбэс ээрЗ уу г ийн
б агашигд у га нд ээр ээсvvр и йншє н єєрvс р энх ал ьжэ ц эсс vvл дээє ндєр
сvмэ нд ээр ээ сvс эр чшvх р ээз ал жу л аму ла ма х иула нн ис эжб а
йс наа
са на жн vдэ эа ни ада мб аня вс ных о йтє г лєєбо лсо ня в д лааб од охо дсайн
н ис сэн ду л аму рамшижд ах ижс vмэ нд ээрэ эса ви ра нн ист элдо ошо он эг
х арс андх эдэ нчи й рэ нду ганчн арс vми йнд о вжо оных а йсн ыц аан абvг ж
б айс на ає нди йнх а ра хн ьvз э гдэ жо до олхэ р эгб ишб ол лоог эж, а гаарт
шvл с эн д ээа са нни сэ жя ва аа ал зшигг ар ааа рва гану у ла нс а лх иныа я сыг
д ага жх эрэ вд ав аадб ууд агб о лу х аа н та йюмс анг э жбо дто лнь, с vми йн
д овжо о нд э эр ээсг ут ални жиг нэ хч имэ эг ар чб и лэ э
.
Од оолн ама й гб ар и хн ь, тэ нгэ рми нь, с ал хими ньт у сал жэ нэхэ рэм
д ээгvvрс а а дгvйда в уу лааса йг э тэлх єл є єсньн э гюмшvvр ээ да вахшиг
б ол ж,ба рьб а рь!г э жх ашх ир алд ан, є є р ий нэ рх гvйд о ошо от атагдан
о йч сонб ил э э.
- Чиму уя ажб айг а ач иньэ нэв э?г э ж, г vйжа мь сгаа д с анб vд vvнц оохор
д уга нч, Бу н иа гт аст эвэрчх э дэ нд у ган чн а ршvх р ийньму лтт а таж
ав аа дихг э сг vйдх vр гэсэнньс а наа н до р ов.
- Го р ьг vйюмб олл о о!гэжБу ниа гий нз vр хт vгшинх о ёрт а ла асаач ий рэг
д уга нчн ар тша х уул ан, эхг эсг vйдх vрт элэ рту нтаж, о ройб о сдог
гэ сгvйл амх эд и йнб о сожє рг єє нд єєх vр дэээ рг vvл эн х э нх о ймо р тоо
су ужб айс на а,
-З а дар санх а рт арх и ,чия а жб айг аан ьэ н эв э? Ор онх ий дэ эдт vмэ н
тvв э гт атаж, з ар лиг ий на мба нс айд адё с онб уся вдл а амэ дэ гдсэ нч амайг
за дт ор ло гд ож, о ло нша вьн ар тцэ э р лэ лvз vvл н эг эжн vvрн vд г
vй
за гна жЗ уу ги йнл а мдму ун о хо йё с о нб у сх эрэ г слий нх амтб арь сныг
ай лт гаг эжша вьна ра азар жу д алгvйЗ уу гийнл амынша в ьн ьи ржб а гш,
Бу ниа гя ажн ис с э
ни йгvз э хг эжб айн а . Сvми йнт энда в аач ин ау уг эж
и ржэ э.
Шvх рэ эт ат ла га арн ьх оёрс уга нд аат о рг оодн ис д эгт эрс vми йнт энд
х ийд и йнмя н да гта нц ємн эг энз эрэ гз а рл аса нмэ тх эд ийнц уг лаж, зvр х
тvг шина й жэ мэ эсэ нБу ниат эрихб агшл амн а рынє мн єс є гд єн
ас уу лг а ад, З у угийнихл ам,
-З а ,чиб ид нийє мн єн эгни с ээдvз . Яма рб у гшу ламч амдий ма ргаз ааж
єг сєнюмб ол !гэ хэдг эсгvйдз анд ру у лс анБу ниа, б vхби еч и ч рэн, айн
эмэ э жд ах инт эрс vмэ нд ээрг ар аадшvх рээт ат лаг аарньх оё рс уганд аа
то рг ох до оа йс анд ааб олжу х ааннэ го р жнэ гг а рчб а й хши гб о лжє н
д єр
сvми йно р о йд ээ рээ су лаанша рх ув ц а ста йих э сл амна рыгх ара хадб ор
шу ву ушигжи жи г хэ нх ара гда адихг эс гvйгг а раа ра аз анг ажvс э рг э
ж
д ох ихо дми ни йэ нэшvх эрмин ьх анг а р дий нда ла вчши гб о л жэ ндэ эс
н ама йгд ол о ону улынц аан аб у ул гад агчб о л оо сойг э жа ма ндо тро о
ээ жийми нь!г эжши в нээдvс эр сэ нн ьс ана андо ржэ э .
Шvх эрньп адх и йт элдэ лгэжБу ниа гхо ёрс уг ан аасн ьє ргєжо ло ну даа
vсрэнн ис э жб иен эгс он ихо нбо л оо дир д эгб айд алн ьмэ дэгд эжvvр ийн
зєєлєнс ал хи ныа я сааршvх рээт ат алгаа рн ьз а лжд орн о гоонз vл гэн
дээрс у ужба йс ани хэсл амн ар ынд э эгvvрни с энє нг є рєхдєєз у угийн
ламна рынг у ули нша на гашигх vр э нх а лзант о л гойн ьт овт одх они в
илхэ нvз э
г д сэнн ьБу ниа гий нс ана андо рж, г а й х анцо ч ицгоо сонл ам
нар, г арх уру у гаа р ааз а аждvн гэрд vнг эрд у у гар ал ца жба йса нн ь
дуул да жо ло нс у в р агатх э рмийнё р оо лдбу уч их а адє є дєєсньл а мн арын
зvгэ мэ энх ар жб а йс анн ьс анаан до ржи рлээ.
Тэгээ дт эрє дє ро л онл а мх у враги йнє мн єи хг э с гvйбэ рээгээрб агана
цохинц ог домл о жВин а йнё со ндху в рагх vнийз арч имдvлн ий лэл цэ х
явдалvз vvл сэнб а ндиБу ни агшvх р ийн ьша та ажз уут орлог дг эжя л
оноо со н, ч ий р эгд уг ан чн арзо ондэ эрньт ор ло гдожэ хэлсэнн ьс а наанд
оржэ э.
Зинд аа нын єхє дн ьа йнс анд арсаннvд э эрх а р ж, т орл огн уру унд ээрн ь
буухньт э схи йна р гагvйє вчтэйи жи йижийг эжб арх ир чб ай с
а на р ав
арванн э г
,а рва нт ав ,ар в анз ур гааг эжт орл огт о олжб ай санд уг анч ийн
дууд уу лда жб айс н ааюучмэ д эхээб ол ь сон, о до оз у у гийнл а мна р ыня с
тавьд агг а зарх эв т эжб а йгаа г
а аб одв ол , нама й гvх сэнг эж, энэр vv
авчра нх а
я жэ эг эжб од о о дто лгойє нд и йхг эт эла рну р уугаарнь
хутга л ахшигє вд єєдшил энх vзvvг э эрх атгуу л ахши гб олжё ол сонд
золбинх ал тарс vvл ээх а вчинб осо ж,Бу ни агий но мг о лд сону ру улыг
доло ожэ э
.
Єнд ий жб о со хг э т элз аднvд vvл сэнб ие эт эсг эл г vйє вд сєндБу ни ат vр
ухаана л д
а ж, дахи нмэ д ээо ро ходє нєєхз о лби нх алт арчб айх гvйу л ам
ганца а рдса ншигб ол жнvд нэ эсээну лимсц ув ру уланц урхир талу йл ах
гэтэлз оду улжб а р хир с аарс єєс єнх о оло йно осшу ух и на хчи мээг ара хаас
бишду уг а рчє гс є нгvй , ижи йи жийг эжшив нэ н ,о мг о лт с
ону ру ула а
доло ож, ца нга жх атс ана ма адэ мийла н галзл а а.
Торл ог дсо нну ру уз о оньу л айсгас ант є мр є єрх а йр чб айгааюмши г
євдєж, жа а лх vvг ий нб vхб иех алу ур чт о лгой гт ємє рб оолтоо рша х аж
боос онюмшиг ,х о ёрча ма рх айдньл угл у г, л vгл vгг эжл ант у угаа р
цохижб айха дил ,б агад аацо о рхо йх арг эртээи жий н хэ эдэрг эдхэ втэж
байхши гх vvг ээд эми йчл амб олг ову уд ааг э жт эржилх эл ж
байс ан тай гааа дил ,и жи йньг а салж, н у р ууги йньи л жба йхши гзє єл є
н
хуру уг аар аах є лє є сньє єдньи лэхб vрє вдє хн ьб ара гда нб иет у нс о нин
хєнгє х єнб о лжб а йхшигшvх эртэ эє лгє г дєна гаа р тх є вжн ис эжб ай х
шиг ,с анаг дс аа р, ижийи жий!г эжшив нэ сээрБу ни амэ д э
эа л даж
vхэтг эхий нє мнє ,
-Хvv ми нэ э, х аа ша аирч иха анаб айн а ?г эжа л ьх эд ий нна сб а рса н
э
жийньхолоосд
у уда
хши гч
ихэ
ндньдуу
л да
ж, э
эбиэндбайна
а!г
эх
г
ээд
,хо
олойньхэ р
чигнэ
жн э
гюмдууг
арахши гбол
оодхє
лєєжийнбvх
б
иеньтав
игджээ
.
ДЭЛГЭРИЙНРАВДАН
Зохио
л чД.Ра в
да н1932 о
ндЄвєрх ангайаймг
ийнну таг
тмалч ныгэр
бvлдтєржэ э
.Багадундс ург
уул
ь, 1957 ондБа
гший нд ээдсург у
уль
тєг
сжээ.1956 о
но осуранзохио
лс он и
рх онор
олд ож, “
Уч ра
л”,
“Цуцашг vйжи г
vvр т
эн”є г
vvлл
эг,т уужийнном, Орх о
нышу у гиан
“романби чжээ.
ЕРЄЄЛТЭЙХYМYYС
На да
дс а йнх аньд а йрал дсанюмшvv г эжс этгэлє егшихvеДо ржид
олонт ох иолдд ога жээ.Тvvн ийг эр г ийНя мынх ий сэнд ээ лх увцас ны
энгэрза х,эмжэ эрто вчи йгх а ра хгvйє нг єр єхх vнб ара гб айх г
vй.Єг лєє
нєхрєєрє єєр хнийо осорт а туу л а
х ыгт эршив ши ггэжvз нэ .Ба сх оолунд
тєхєєрєхх ув цасх унару гаах адн єх р ийг єєх vр гэхн энд ур гvй .Yvнднь
До ржб ая р
л аадз огсохг vй, хvни нг э жб айх адбия ажз vгэ эрс у ухб илээ
гэжбо до хту ло ройа жл аасаат аржи рээ дт vл ээмо дх єрє єд єжх агалахаа
с
эхлэнэ мэ г
тэ йх vндх vнд эдмэ э ря ма ра жилба йна,т э
рб vх н ий гунт а
н
унтатлаау йг агvйб є є
ций лдєга жэ э.
Ий мээсДо ржи йнг э р
тг адааха жилца гя ма гтжи нт анб ай хб єгєєдхавь
ойрынн астай чуулх а
ая аvра чн ар а аз эмл эжvг лэхдэ э~ ЧиДо рж, Ня м
хоёрына жт єр жб айгаа гх арг энэ. Гэ т
элДо р ж, Ня мх оё рин гэ ж
хэлvvлэ хд ургvйб ил ээ.Бя мбаг а
р игб айв . Ня ма ймг ийнс о ёлыно рдонд
шин эжvжигvз эхэ эряв с а
нт улДор жх оёрх vvх дээха рж, о ро йнх оо
хоолыгх ийжба йв.Та ванх ана тайг э рийнд оторс аруу лха нцэ лгэра га
ар
салхио ро хс иймх ий г
vймэ тп vнх ий нэ .Цэ цэ рлэгтээя ваадир сэно хин
хvv хоёрн ьх ама гх увцс аат а йч аадг эри йнх о ймордэ в с
с энт о мх ивсэн
дээрэлд эвя нзынэ рээнмя р аа нт ог л оомо о рна ад ан,энэт эр ий гэв
найртайшу л ганалда на.
Галдэ эп орп орб уцалжб у йс онги нос а рмис тайх оолныс айх анvн эр
хамраарс энх ийжа раан ышvл сас г аруу лн а. Чагнав а
а са лс адца хилгаа
н
моторынд у унэ гэнжиг дл vгл vгх и йж, ца хил гаанх єрєєvеvед э ргэ
дюм
шигх анх ийнц уура йтса наас а лхин ыу р сгалмэ тал гуурх на ара лсхан
замхарна .Юмб vг дс ару улха н, чєл є єтэй, б асу рану яха ня ма рчс айха
н
хор во овэд ээх эмэ энДо р жс э тг э лу ужр анбо дт олх а вр ыно ро ймэ т
урих а нб єгєє дх а рз ыну смэ тт у нг а ла гх ар цт ай, а аша в иршу л уун,
гишг эхн ьша лма гба гына мр аг , vнэ н чг эр гийн ьє єр ий нэ рх г vй
vгvйл эг
дэ ж, т vvн ийбу лба р айх а лу унг ар ыга т гама а р ,с эвлэ гз єєл єн
vсийгньил б эмэ эрс а на гд ана.
Ав гайг аао до ох о но ро о дир нэг э жб о до хо осДо ржх єл ий нч имэ эб айн
байнча гна на . Гэв чг эр ги йньи р э хгvйлб ай в. Хо ол ооид эцг э элээ. Хо ёр
хvvх д ээу нт уу ллаа .Ба слир сэ нг vй.
До ржо ро нд э эрэ эб vх л ээрх э вт э э дНя ма ат айэ хэ лжт а н ил цс ан а
ад у рс
ан
бод ожэ хл эв. Сэ тгэ лс ан аат а ва л д санvе дч у ха мvvн ий глб од воля марч
бэрх шэ эл ийгд ав ант у у лахз о ригс эт гэ ла янд а ат є рд єга жэ э. Жа р аа доны
сvvл ээрб ил ээ. Ма лс vр гий гх аша ажу у ла хиха жи ло ро нд ая арє рнє ж
байв .Эн эvе э рЄв єр х а нга йа йма г тх а ша а жу у ла ха жл ыгу ди р даха ар
Зєвл єлтий нмэ ргэжи л тэнОр л овг эд эгх vнха мг ий нт vр vvндир жэ э. Yс
ша р,н vдц энх эрКу р ч ато вши гз адг айх а лима гт ай, го л ду ух є вєн тэй
цамц, с ара вч тайма л гайє мс єжя в да гт эри нже н ерє гл є єх амг и йн
тvрvvн дvй лдв эрд ээ рир ж, ор о йх амг ий нс vvл дг эрл vvг ээя в ахб є гєєд
хаая всанг а зра а«Тє мє рмэ тс ах ил г аб а т,н эгх vншигнэ гдмэ л
ажил лагаа» г эжа ма нд ааб ув тн а хньол онт ойvз эгдэ н э .
Басх ийжб айг аах а ша а ныма те р иа л ыго рнэ гб о лго хбу юуца гмин ут
тасал жvрэ гд vvл эха ху лор осмо нг ола жи л чдынх эн ий гчх энг эхг vй
улаа ннvvрэ ндэ эрньу ла лзта лх э лн э. Гэ вчт эра жил ч д ынх ий ха жл ыг
мэр гэжи лч ад вар тн ьт ох ир уу ла нє дє рт у тамма шна р ий нт о до рхо й
хува ар илажє гєєдх vнб vр тн э гб vр чл э нт ус алжг vй цэ т г эли йгє єри йн
бие эрнэ гб vр чл энша лга жvз эх ий ндэ эра лба на жилдэ э рээб vхнэ э с
илvv х єл сг ар гажб vх нэ эси лvv я д рахт у лт vvн ий гя ма рчз а л хуух vн
эсэр гvvц эжvлч адна . Га нцvvн э э сша л тга алаа гvйчг э с энЄв єрх ан гай
дахьх аша а жу у лаха жилшу ур х а йє р нє жб ай в.
Ши нэжи л ий нба яр а асє мнє х єнОр ло вт е хни кт ус ла лц а аныт рестэ эс
шин эт эрэгт е х никб ар ил гынма т е риа ла вч рахд алимдэ элжи йн хэ э
амр ал тав аадМо ск вая ва хг эжб а йга аэ х нэ рх vvх дэ эУл аанб аата рт
хvр гэжє гєхє єрГАЗ -69 ма шин а а рАр в айхэ эрэ эсг ар ах а дх аша ан ы
ангий нд арг аДо ржи йгт vvни йма шин дс у ул га жє гчэ э.
До ржт євий нvйл дв э р тша ар д ла г а таймэ ргэ жил т энб о л о вчн эгу да аа рхи
уужа жилт аса лсану ч ирз эрэгб у у рчх ээ рий нб р иг ад ада жи лл ахб олсон
юм.
Ар ва йхээр ээсг араа дх оёрца гг а р уйя всн ыд ар а аОр л о вжо л оо чий н
урду у рб єхий жха р са нч игэ эрэ э ,
-Тэрх эни йгд алл аа дба йнаг э в.
Цэ лз алу ужо л оо чн ь
-Бид н ий гб изг эв.
-Тэ гвэло ч ьё.
-Бе нз инх vр эх гvй .э нэч ин ьир эхо ч их ынл ава рваадк ил о ме т
рба й на
шvv д ээ.
-З vгээрб ен зи но л дожб о л но .
-Таол охюму у?
-Тэ гнэ э
.
-Тэ гвэля в ъялд аа, жо л оо чма шин ааз vvнг арт ийшн ьэ р гvvл эхэ д
До ржу р дц онх оо рт э рз vг ий гх арв алvн э хэ эрт авз у рг аанк ило ме три йн
тэ ртээу у л ынэ нгэ ртнэ гх vнт омх арюма ард аллант онг о лзожба йв.
Ма ши ну у лынб элє єдо во л зт о лт онг очу у лса арх оро мх онз уу
рт vvнд ээр
х vрчо чв олнэ гг ар таашу у да й, нє гєєг ар тааши лбvvрб а
р ьсанна с тай
ав гайб а й хб є гєє дОр ло вДо р жх оё рыгма ши наасг а рма г
ц
- Ач танмин ьа хд vv на рмин ьг ээдх о ёрг ара аа лдла ну хас хий снэ э
єє рийнэ рх г
vйба х ард ану на в .
Ор ловынц ар айб а рсх ий ж, э мг эни йт охо йн оо ссу гадажб ос гоо д
-Юуб ол о овэ мэ э. Тат vр гэ ня рь, бидт у сал ъяг эсэндє нєєх є
г ши нэ нэ
о росх vни йий нх vv мо нго л оо рс айх а ня рь са ндг айх с
анб ол олт ой ,
тvvн ийн vд рvv ши ртэ ж, а ма аа нг айс на а,
-Хvv ми нь, х vv ми нь.Бидг э д эгч иньс vй дб оло одба й наг ээдх vн
х vнр vv х ар жа мь с гаа дн а.
Тэ гснэ э, Ор л о вр у уда х инх а р ж,
-Єв гє нма аньу ржиг да ршє ний ншу у р гана арх э
д энх он иоэ р э
э д
га рсан.Од о ох vр тэ лс у ра гб айд а ггvй .Гэ т э ло х инми нь , Ганцо хи нмин ь
гэ эдца а шньvг э эг vйцэ эжч а д алгvймэ гшину йлав.
Ор ловынт о мцэ н х эрн vдо ро йд ээр ээг а р ч,
-Су ус уу. Та на йхх аа наб а йн аг ээ дэ мг э ни йгу рдт а лынс у уда лдб ар аг
єр гєхша ха мс уул г ав.
Ма ши нэ мг эни йз ааса нз ама а ржи рэ лз энд ов тлохз у урОр л ов,
-Тэ гээд, т эгээ дя ас анбээ мэ эг эвэла вг ай ,
Яа с
ныгб vv мэ дх vv ми нь . Гэ вг энэ тму шг ил дажо й г
о о дб у рха нми нь,
яглт єрє хг эжб а й гаах vнши го рьд у ут а вьжба йгааг э д эгжи г тэй хэн . Ээ
б урх анми ньг ээдн vдэ эа ни в .
Ма ши нх у рд ал саа рихб у уцн ых єлдг а нца арт ор ойхц а г аанг эр ий нг а даа
о чижз ог со од ,х vмvvсб vг дма ши на асб у у ва л,эмэ гт эйх vн ийя ра г лан
д агжихду уг э рээст од х онс о н сд ожб айв .
До рж, Ор ло в ынх ойно осд аг а лд ано р в олг яла лзсанх арнvдц о нх и йс он
ц агаанца райт айз алу уэ мэ г тэ йз vvнт а лынор ондэ э рна ашца аша а
х єлбє рєнё ол жб а йс на ао р жи р эгсд ий го л жх арма гцд у угаах у ра а гаа д
ц ээжэ эилг ар та лд ээшньшу у жт ат са нт о рг онп алаажных а ах ормо й г
чич ир хи йл сэну ртца га анг ара а раач а
д аня да нд о ошньб о лг ожб айв.
Ор л овэ ц гий нх ар цаа рб vс гvй р vv х а р
ж, х у вцс ыгє вдє гнє єсньє н гєрт єл
тата ждо ошл уу лаа д
,
-Яа жб айн ах vv мин ьюуч ин ьє вдєжб айн аг этэ лз алу уэ мэ гт эй
Ор л овыгэ мчг эжб одо жб айга аб о ло лт о йэ нг эр и йн хэ эт о в чий гт айл ах
гэсн ээг энэ та мьньт э мц э вб ол ол тойц ара йньvн смэ тх єх рє нз э в ийж,
нvд ээт а са ниа д,д оо ду ру у лаах эгзх аз ажн у ру у га а
ра ану мл а нє н ди йв .
Хэ дт эгс ни йда раац а ра йн ьvлмэ дэ гз асра х ад,
-Ну р уут ас арч ихг ээдлба йнаг эжvг ээз єєжшив эгнэ в.Yvн ээсх о йш
бvс гvйх эдх э дэну да аин г эжа мьт эмцс энб о ло вчо г
тд у у гар ах гvй
байв .До р жт vvни йгс vр хийх ат у ужи л
т айэ мэ гт эйюмг э жб о дно .
Ор л овб vс гvй нб а йдл ыга жи г ла жба й
с наа,
Эн эх у рцму х аро л г
о йб ай жма гад гvйт vрг эня в ахх э рэг тэ й.Од о от vрг э н
хув ца сла.Ал и вТа няч ит у слаа р айг э э
дб ос ох одОр ло в ына вг айб vс гvйн
дэр гэдо чижс у угаадх у вца саає мс єх є
дн ьт усл а в.Орл овжо л оо ч д о о
хан да ж,
-Ва няч иэ нэо хин ыгя а ра лт айАр вай хэ эртх vр гэ жє гг эснэ эа в га йр уу г аа
хар ж
-Чих амтя вс анн ьд э э рб ай хг э в.Yн э г
э нз ах тайпа льт оє мс с
є нє нд єр
авга йТа ня
-Тэг ьелд э э
.Ха ринх vvх д vvд ээя ахби л ээг эс эн дОр л ов
-Хо ё улан гэндvл д э
э н э. Ахн ьд vvгэ эх ар аадб а йжб а йг ,энээ мэ эт эйх а мт
гэсэ ндэ мг эн,
-Ээб урх анмин ьу йл а хб ай гаад ааг э в.
-Зvг ээру йл ах адvх эх гvй . Ха р и нх vйт э нюмби тг ийє гєє рэй.
-Заз аэ мэ эн ьх ич ээ
л г vйя ахав .
Тэг тэлТа тья наВл а
д имир о вн аг а
й хс анх ар ц аарнє хєр лvvг э
эх а р ж,
-До р жт ах оёрмє нэ ндvл дэ хvv г эв.
-Тэг нээг ээ дОр ло вДо р жр ууб аясга ла н тайх ар ж,
-Бидх оё рэ дни йє вгє ний гэ рнэг эв.
Ин гэ эдОр ло в, Вл ади мир овнах оёрз ал у уэ мэ гт эйгс у га данг ар ч,
ма шин дс у улга адВик т ор, Ив а но вичх о ёрх vvх д ээд а гу ул жг э рто ров .
Ма ши нх єдєл лєє. До р жи йнд о т орє є ри йнэ р хгvйу йт гарт є рнє . Энэ
залу уэ мэ гтэйз амд ааз vг ээрх vр э
хбо л ову у. Му х аро лг оймє нvv!
Зуу рт аац аса ндс у уч их в аля анаг эжб о дох оо сс ана аз ов но .
Ца са ншу у рганыду нду та ах ая л анх ол д ожб у йма ши ных о й но о с
шир тэнз огссо нооДо р жт vvн ийгд а лдо рмо г цг vншvvр са лд аа дг эрт
оро в.Ор л овэ н ээ мээ ги йнvг нэ э сгара л гvйду ла анг эр тт огт во р то йс уу ж
бай хыгх vvх д vvд дээз а хи адОр ловынх ойн о осг а рав.Ца саншу ург а
ма на лзаж, х vч тэйн є єл єгх уу хич саарлб айв . До рж, Ор ло вх оё рэ мгэ ни й
заа с
анз vгий гба р иня ва в.З єв х єни йшт ий шэ эх а рж, а нирч имэ эч аг на н
н элээдд ууг vйя всн ыд а рааДо р ж,
-Ви кт о рИв а но вича а,т ат vр vvн дмо нг олмор ьс а йну нажс у р
с анг эж
яр ьсан ,х а ая а жс у рс а нюмб э? Тvvн ий г э
эт ая ри х гvйюуг этэлОр лов ,
- Тий мт иймб ич а мдя р ин аг э жб о дожба й с анюмг ээдз ахн ых а
ац ас ыг
гєв с
нє єий нх vv яр ьжэ хл эв .
- 1941 о ныє вєлц а гГи т лер и йнфа ши стуудМо с к ва дт улжир ээдба й с а н
тэ рхvндvе дюмс ан . Ма на ймо р инх ор оофа ши ст ий нх vчтэй
ц ємрє л тєндє єрий нэ рх гvйша ха гда жг э дрэгу ха р с аа рб айса нюм.Га рз
х охир л ыгб о лдэ нд vv и ха мс са н. Чиб одлд о об vх элб vт э
нх ороо ноо с
га нцт а са гх vр эхг vйц эр эгvл дэ жб айс анюмшvv д э э. Гэвчб и
дЗ євл єл т
эхо рно оя л наг эдэ гтє чvvх э нчэ р гэлз эжб айг а аг vй . Бид ний гт э
рvе да вч
яв санг олх vчб олэ нэит г
э ллб а йс анюм. Ха ри нє є р ий нх у
в ьдг эвэл
амь дг ар наг эдэ г
тб илх ув ь да ат эрб vри т гэжб ай га агvй.Эх л э
эднэ гий г
ус тг
а в алс ол ио ,хо ёр ыгу ст г а ва лх о жо олг э жб о д о жя всанд а
аvнэ ни йг
х элэх эдг ээдОр ло вт айв аншvvр са лд анинэ э мс э гл эс н э
э,яр иагаа
vр гэлжл vvл ж,
-Ягэ н эvе э рмо нг о л оо сир с э нб элг ийнмо рь дыгт vг ээ хэдна даднэ г
х єєрх єнз ээр дт аар л а а. Бэл э гт vvг э эрт огтс о нг vйб асн эгз а
х иаб ай в.Эх
б ичги йна р до рчу у л жб ич с э н ий гн ьу ншв але р дє єа р ванна йма нн ас т а й
н эгма лч инэ мэ гтэ йг э эсб и ч сэ нба йхб єгєє дх а мг ий нэ цэ с
тб ич сэн
ер єєли йнvг и йгу н ша а дє єр ий нэ р хгvйн vд нэ э сн у лимсг ар
чб илэ эг ээ д
Ор л
о вд ах иншvvр са л д ав. Нэ гт амх иа саа гаа дт э рца а шнья рихд аа,
-Тэ ндюуг э жб ичс э нб а йса нб эг эв эл ,Зєвл єл то р о ндх э
зээдя лах ына д ил
зєв лєл ти йнн эгц эр э гт ах э з э эда мь дбу цажир нэ . Тэ рvе ийгб ит эс эж
яд анх vл ээнэг эсэ нба й сан . Хvни йс эт гэлг эдэ гх а ч иншvv. Тvvн э эс
х ойшб иє єрий г є
єа мь дvл д эжюу ныма гадх эмэ э нбо до хбо лжби лэ э.
Тэ гтэлчу да лгvйМо ск вагий нд эр гэдфа ши с ти йнб vхх vчий га нху д а а
б утни рг эжма найа р мий нд ав ши лтэ х эллэ э. Ма на йх о роочб vр энб vт э
н
б олжс э лб эгд лээ.Тvvнэ эсх о йшма на йа рмиз ог сол т гvйд авшс аард є р в єн
жил и йнд ар ааБе рл ин гчє л є єл ж, З євл єлто р о ня л ал тын хааи хб аяр ыг
тэ мдэ гл эхэ джи рий ннэ гцэ рэ гб иа мь дмэ н дг ар а ха арб арахгvйх ошу уч
ц олто йб ол ч их ооду ла ант а л ба йнпа раада нда л ха жя в ахадмє нчс айх ан
б айса нд аа. Тэ рмо нг о лэ мэ г тэй нбэ лэ гтэйс ай х анvгє єрийнэ рхгvй
са наан до ржб айс ан . Ха ринх єє рхи йз ээрдмо рьмин ьэ нэял алтын
б аярт айз ол го жч а да а гvйт э ря л ал тыгд єхvvл э лц э жя ваадлДу на йн
х єндий дvр э гдсэнюмс а нг э э дОр ло вг vншvvр са лд а жд ахи нн эгт амх и
ас аа
в . До рж, Вик то рИв ан о в ичх о ёрх vнт єр єл хт ни йгфа ши змынх а р
ша в
ра а са в ра хи хvй лх э рэ г то р ол цо жя ваадvр эг д сэ нт эрмо нгол
мо рин ыд ур с галыгх vнд эт г эхмэ тд уушу у га ах ур а аг аадл а
г алтса нц ас ан
д
ундуурхєлєєд ээрдээрє р
гєнзvтг
эжя вт
алгэ н
этх vнх аниахч имэ э
г
арах
адт э
рз vгх арва
лvн эгэнмалг
айх у
лгавчилсаннэ гмо рьтойхvн
х
амардээрз огс
о жб а
йв. До рж, Ор
ловхоёрзєвхє нб иеб иерvvгээ
х
араа
до йртожо чволц аа наасньолонхоньямаацу х уйв. Мо рьто
й
х
vнтэйуулзажа мармэ н дээмэ д
элцэ
эд,хэрэ
гз оригооа су улцвалєнє є
а
йлынєвгєнмє нб айлаа. Хэнх э
нньб є
єнб а
ярб олцг оожт э
гс н
ээа ймаг
р
ууявсанэдн ийо хинза лууэ мэ
гтэ
йгярилцанс э
т гэ
лз овцгоожб аахан
т
амхитатацгааснаагурв уулаазэрэ
гцэнхониотуу ж, айлынз vгявцгаав.
Ба рагх аранху йб ол охынvе дє н єєа й л ынз vvнх ама рдээ рга рчир в э л
ай магя всанма ши нир чи х сэнб ай в. До рж, Ор л овє вгє
нг уравх они о
са ндмэ н дбуу цн ых аяан до ру улаадг эрто рцг о о в
о лОр ло вына в гай
Вл ад ими ровнаб vх нээст vр vvл жа мнэ э ж,
-Єв чил сєнэмэ гтэйс а
йнхvрс эн. Єнє єшє нєб а гт ажмэ сз асалх ий нэ
гэ сэ
н . Мэ сза сл ыгэ мчна рє єрнэ гх vн дмэ сз ас алх ийгээдз авгvйба й
сан
ту лб идэ мчил г ээни йvрд vнгд уу лжч адс анг vйа ргаб уюун а а
ша а
эр гэ
л э эг эс
ний гВи кторИв анов ичо рчу ула в. Эмн элэгий нг азар
х vргэх э эсил vv я ах авд ээ. Од оое рб оло хньт эр ,ачт а
нмин ьг эсэ н
б олов чє вгєнэ мгэ ний хээн эгэна дилvл э мжс ан ааз овжб а
йг аань
тvvн ийх оё
рс амс айньша ргалт ахб а ргарца р ай наасил эр хийх ар аг д аж
б айла а . Євгєни йца р а
йга жиг ланюмб о дожс уу санОр лов,
- Тао х индэ э рэ эо чмо орба йнау уг э сэн дх оё рн vда р
ванна ймт ыхши г
зо лбо о т ойэрв эсх ийж,
- Тэгмэ эрбай наг эв
-Тат эг в элби дни йма шин дс уу гаадя в. Ба янє н дєро р. Тэнд ээс
Ар в
а й х ээрор о хз амынма ши нб ишг vйо лдо н о.
-Нэ эр энт эгдэгх эрэ гбайн ашvv г э
э дє вг єнх увцс аас олих оо рбvс ээ
та йчижэ хлэ
в . Тэг тэлВик т орИв ан о вичг эри йнэ зэг т
эйэ мг эндх анд а
ж,
- Таэ н эо лонх онь то йга нца арааб а й гаа дб айжч адахууг эвэ лэмг эн
д ухна а с ааэхл энб уу ралтса ншин гэ нvс ээи лбэ э д,
- Амь дх vнб а йн а.Эр vvлс ару улб а йг ааюмб ай наб олохб айгааг эв .
-Ёс тойлvн энд ээ. Гэ вч..гэ с
н ээОр л о вДо ржр у уха рж
-Гэ вчб одитб а йд алє єрб а йна.Ий мэ эсч иэ ндvл дэнэб айг ааяма рч
гэ сэ
нє в гєн
ий гэ ргэжи ртэ лэ мээ дх а ньб ар ааб о лжба йса нн ьдэ эр.
Биэ рг э жи ржб айга адх аша аныа нг ий нд а рга та йя рилца на.З євшє є рєх
vv гэ в.
До ржд отрооч ух амх vv инг эхюмс а нх эмэ энх vс эжб айс ант улє єри йн
эр хгvй,
-З єв
шє є рєлг
vйя аха вгэжд ууа лдав .
Ин г
э эдОр ловн арУл аа
нб аатарл ууг ар чДо р жє вгєнийдvл джэ э.Тэ г ээд
мар гаа шє г л єє н єєсньэ х лэнє дє рб vрх он ьх а риу лж, єглєєо р ойн ы
цага арх отх ор оо ныца сма лта нє вст эжэ элбэ лт г
эхб о лов. Ба ст ох илог
дул аанс а ра в чг vйт у лт эн гэрму уха йрс аншє нєба рагно й рг vйх он о
но .
Бай нб а й нг а рчх ай санх аша аныа мыгvз н э.Ерн ьунт санчч имэ э
чагн аса арvvрц ай л гахшигс а на гд ана.
Ажл ынб айд а лт ийн хvv а ма рб ишб о ло вчДу ламхэ мэ эхнэ рт эйг эрий н
эзэна в га йб а йн гаг а лє рд єжг э рд ото ря ма г тд улаанб айхб є гєєдша р
цага ант ос ,т а р ганх о нин ыс vvл ,с vv т осб ол сонца йз эрэга льд є мєг
сайнча н а рынх оолє гєхт улэ нэжи л ий нз у нц эргээсх алагд са нх о р
и н
гурв анна ста йз алу уэ рДо ржий нс этгэ ля ма гтє егя вна.Ял ан гу я ат энгэ р
цэлмэ гд у ла а в та рvд эшхо ниох а шижє р хєєт эгши лснийд ар ааГэ ндэ н
хэмэ эхн э рт э йг эрий нэ з энє вг є ни йа вдр ынё р оолду даанх ад гал снаасvл
мэдэ гх є гцв амvн э рт сэнт єєх ир и йнс ахл агvс тэй,бо рцу вца анє мр єєд
нэрий гньНя ма аг э хє нє єз алу уэ мэ гтэ йнс айх анvн эра нх и лс ано ро н
дээрх эв тс энх о йн ос э тгэлт у нчх анг ал уунс айха нб олдога жэ э . Хар ин
заримд аат э рНя ма амє д хєнэ р vvлс а руу лб олчих оодя рал зт алин ээсээ р
оржи р нэ .Ху р цх а тга лга асбо л оо дин ээжч а да хгvйб айсанб о ло х оосб иш
мєнчс айх анб vсгvйб ил ээд ээ .Ну ру ут у рууг эжё стойлх анг ай нс огоо
гэсэнvг .Тvvнт эйу чр ант а нил ца хыне рєє лчб айд аггvйба й х да а.Ба рагл
vгvйб из дэ э . Ий мз ал уус а йх ано хинюу н дн єхєргvйб айхв эз ая ахавб и
яма рн vд энд ээх ар агдс анцэ цэ гб vр ий гvн эрл эжя вахё сто йма лб иш,
хамг ий нг о лн ьз уныэ х энс ар ынз у лза ганн ого оши гт эрз а лу ух vvх энл
тvрг энэ р vvлс аруу лб ол оо дэ р гэ жир э эсэй.Тэ г
в элха магх э рэ гг vйц эхн ь
тэр. Тэ рх эн ий гх ай рл аж, х энт э йс уул аачг эсэнэ рvvлэ нх, э сэнмэ нд
явба люушигс айх анб ил ээг э жб о до одд ул аандэ э
л эндээшу рг а хадб ие
сэтгэ лньё с т ойжа ргал ынд ээ дэ ду мб а адє є рий нэ рхгvйз vvр мэ г лэж
эхэл дэгб ил э э.
Гэтэ лх э дх о н о гий нд ара аГэ н д эна ймг аа си р ж, охинНя ммэ сз а сал
хийл гэ эдб иеньо д о от унс айнб ол жб айгааг эжя рих адДо р ж, Ду ла м
эмгэ ни йнэ га д илз vр хн ээсг эр эл тэнц ара йн ьг эрэлтэнб айв .Yvн ийг
хара адГэ ндэ нє в гєн,
-Ха луу нх а рэ л эг тэйя лга агvй, х ааг а з
р ыну лса ва дил хан,э эд ээмє нч
сайха нх о рв о оюмд а ах єєр хи йг эжну лимс ааа р чсанааДо р жидха ндаж,
-Хvvг ий нх э эа жл ыгб аа ханvр ч их лэ эдэ э. Тэ гээдо доох vv мин ья ахав ,
буц аху у. Эн дэ эх о но ху уг эв.
До ржНя ма а та йя ма р чг эс эннэ гу ул за наг э жб о дохб олов ч, а лб ан
ажл ыго л о нх о но го ора л гуу рл а жб ол ох гvй. Ажил т
айб а йжа мь д ралтай
байна . Амь др а лтайб а йжа вг ай т айб ол ног э жб одохт ул
-Од ооя ва лг vйд ээ. Уна аол дв о лє нє єдєрчх а маагvйг эсэн дє вгє н,
-Зат эгв элб имо ри орх vрг эжє г ьег э сн эээ мг энд ээха ндажх vvдид эж
уухюмб эл тгэ. Ба со чо одх эд энє д єра ман даах ий хюмбо ожє гг эв .
До ржи йно чихх э эр ийнб р и г адэ нд ээсє рт є
єша хамз айтайб є гєє ди х
замыня гмє ртт у л,
-Мо рьма лаарюух ийхв э , Гэ н д энг у айб иу р дз амд ээро ч оодз а мын
ма шин дс уу чих н аг эвэлэ мг э нДу л ам,
-Хє лдє жvх эл гvйя а дагюмбэг эх эдДо ржин ээж,
-Зvг ээрз vгэ эр, х эр в ээма шино лд ох г
vйд аар ма арб о лволб иб уца а д
и р
нэг эх э дГэ нд эн,
-Тэг вэля д ахда аз амх vр гэ жє гьедэ эг эв.Тэг ээдц а йх о олид эжу ус н ы
д а
р ааДо ржч а на са нма х, ша рц ага ант осз эрэгу у тд vvр энх о олх vнс ний
зvйлг анз а гала адя га авшигньт ос лога гаадг ан дма лс э
т гэлдд у л аа х ан
vнэ ра н хил санх vд э рє вгє нГэ нд э нт эйз эрэгц энє ргє нт алынд ун ду у р
шу гамт атс анмэ тз ура йхг олз а мыгч иг лэнг ар ав.Эндт эндг а нцн э г э
эр
тор ойхма л ,тэ нг эр ий нх а я аз э рг ийгх аржа ма нд отр ооvг лэня в сна а
Гэн дэн,
-Бие рньо р осх vнт эйvн эх ээ ре р єєлтэ йх vнюмг эв.Ня мыгэ р г
э ж
и р
э хээря ажий гээдн эгу у л за хюмс а нх эмээ нб од ожя вса нДо рж
євгє нийюух эл сни йгт єд ийлс айно йл гоо г
vйб о лов ч
-Аа нг эв э лГэ нд эня р иага ац а ашvр гэл жл vvл ж~ т эржилПе т рг эжнэ г
ц э
р эгмин ийа ми ндо рсонб о лОр л овмэ ргэжи лтэ нс аяо х инымин ь
ами ндо р л оог э в. Ха р инvvн ий гн ьт од орх ойо йл гос онт у лДо рж
- Амє нт ао р осэ мч ээрэ мч лvvл жб айс анюму уг эхэ дГэ н дэн,
-Yг vйvг vй, є єрюмг ээда л сз vvнэ эца йва лзахх є хт энгэр ийнх а яаг
шир тэжх єнгє хє ншvvр са лд с ан аа,
Тэржил1939 о ндб иХа лхг о лдЯп ончу уд тайб айлд ажя всанх vнлд ээ..
Тэг ээдма на йд ив изЯпо н чу у д адс vр хи йб є
мб єгдvvл с эннэ гє дє рб и
х а
й ртмо ри но ос оох а гаца ж, т vру ха рса ннє хдєє сєєх о цро ода ла г
шо р гоо лжшиги ржя ваада йс ныє мн єя ажчч ада хгvй, ну увчна а саа
шо в олзожб айт алнэ гмо р ь то йх vнлт о лгойд ээ гvvрх ара йхшигб о лсон
ч и
ньна ма йгє в сшигшvvр ча в аадлп ижиг н эхн ьт э р.Эр г э
жх ар ва л
о р
о сх vнб айхб є гє єдна ма йгжа а ханх vvхэдшигє мнє єд vvр ч э
э .Тэ г т
эл
тєдс єнг vймо рьми ньvс р э эдя вч их лаа.Бидх оёрд ав х раар аах ар у у
л да ж
уна ад, д єн гєжє нд и йт єлх о йн о о сх єє с
є нг урв анмо р ь тойя п
ону л аа н
тул аади р эхн ьт э р. Ор оснє х є рма аньн эгий гнь, б их оёрда х и
йнь
б у
у дажє нх рvvл л ээ. Гэ т
э лг у р авд ах ьньо ро снє хр ийгми ньб уу д чих лаа.
Бичд орн ьє нє єя п о ныгу на г ал ааг ээду улvй ля вда лс аяб олжб ай г а
а
юмшигГэ нд энє вг єни йа мь с гааньд ав хцаж, нvдньх ур цаар
гяла лза в.Тэ гснэ э ,у р ту рта а рт ас ал дуул анг vншvvр са лдаадє вгє н,
-Инг эжми ни йа мий га ва рс анюмд аах єє
р хиймин ь . Бич игб а римт ыгнь
vзвэ лПе т рг эд эгх vнба й с ан . Ми ни йvрхvvхэ дб о лё стойма р та шг vй
х vнд ээ . Бих эз ээх ой ноу х аа р аа дг эро р о нэ цэг,э х,х аньн є х рий гн ь
о ло хг э жс ура гт а вьса нб ол о в чо л жч ад аагvйюм.
Мин ийму нха г аасб о ло одо л д о хчб оло мжг vйб о л с онба й х ,т vvни й
б ич игб а римт ыгз євл єлт ийня ма ра нгис албар ынх э нг э
г чх vндє гсє нє є
мэ дд э г
г vй,
Ос ол до х гvйо р осда р га длє гс н єєс анад агюм.. х эмэ эня р ь жя вта л
б ар уунт ал а аснэ гма шинда в х ижир эв.
До ржмо р ин оо со оя а ра нб уу г а а дг ара ає ргєвєлт эрма ши нз о гс лоо .
Ин гээ дДо ржБа я нє ндє рд ах ьх ээ рий нб риг адру уг арч, Гэ нд энє в г є н
гэ рл vvг э эб уца в . До р жб о до нбо дсо орб айжхэ дх о ногий нд ар ааз а мын
ма шин дс у у жє вг є ний ди р вэ лНя мг эрт ээи рчих сэ нб айв . Тvvни йнvvр
ц ар ай,б иеб ял да рн ьа нхvз с э нэ э сша лє єрб олс она лиммэ тє нг єлє г
б ул бар а йб олс онб ай хб єг єєдДо р жи де рб усынд от нох а н д а жб айхши г
са на гда н а . Тэрэ э жэ э сээт vр vvл э нца йх о олт єхєєрч ,зоч ныгд а йла в .
Тэ г снээз у ргий на ль бо м, ма р к и йнц угл уулгаз эр эгна рийнн а нд инюма а
ч емо д ана а сааг ар г ажvз vvл н э . Инг эжб айталГэ нд э нтэд ни йя р иан д
о ро лц ож,
- Од оон ых vvх эдт ан а рмэ дэ хн ьи хб о ловчvз сэ нн ьб агаб о ло хоо р
гэ нд эхя в да лг арг ахг ээ дб айхюмг эснэ эДо ржр уух арж
- Чиэ р т ээ рна ма йгэ р гэхг эжя в ах дааОр ловгу ай гт vлшт vл ээ ,а я
г а
ша н агаа в чя в ь яг эхээ рд у ргvй цэ жvз сэ нг элvv гэв .
До ржин ээ мс э глэ ж
- Тэ гсэншvv г этэ лГэ ндэ ня р иа г ааvр гэ лжл vvл ж,
- Тэ рч и ньт унб у р уух vv ми нь . Бия гОр ло вгу айнх элдэ гши гз vйл ий г
тэ гэх эда в чя в сан . Чу ха мт vvни йх ээх vч ээрх оёрг у равхо но га мьдя вс
а н
х эр эгшvv д э
э . Хэ рэвт иймюма вчя ваа гvйб олэ нэє вгєнч ин ьє дий д
гэ хэ дн ьэ мг эннь
- Нvг элх э мэ энд у уа л да в.
Гэ н дэнб а я сгал ант айин ээ мс э г л эж
- Юу н ынvг э
лб а й хв э!я ма рт эг жх элл э эг ээдт эрё соорб о лч и хб у с
гэ сн ээ,є тг єнс аар алх ємс г єєэ р вэ схийт элє р гєнНя м, До р жх оё рыг
х ар аад,
- Ха ринб о л ох гvй, б о лг оо мжл о х гvйлба йва ло сол д ожб о л но . Ин гэ х э
эр
б уу хг а зр а ах а ржн ис нэг э гч и йнvл гэрэ эру чрахт о хиолд л ыгб vг дий г
б од ожт унг аажб а йж, хvнч иньюма ндя в далб айн ашvv д э э.
Ял анг уя аос олэ нд элт эйvе д... х э мэ эня рьжб а йталн э
гх є нг є нт эрэ г
су р хийнх а яан дн ьир ээдз ог с о в . Гэрт э хх vмvvс ий нз ари мн ьг а рч
амжа агvйба йт а лмо нго ло р о схо ёрх vно ржир сэнньмє нє єх
мэ р гэжи лт энОр л ов,х а ша ан ыа нг ий нма стерх оё рб айв. Бvх нэ эс
тvр vvл жг а рса нНя м, До р жх о ё рг адааvл дээдх є нг єнт эр э гн ийц аан аэ нэ
тэ рийгя рилц анз огс
о но . Ня мхє єрхєнал а гнvдээт ормо лзуул
ан
- Таэ нэма ши наарява ху уг эвэлДо рж
- Уу лньс ай ха нунааюм. Яглма найб риг адо р
нодо ог эсэ
нб олов
ч
б vсгvйє єрийгн ьяваха дду р а
мжх а
нюмши гб айхаарнь
- Єн єєшє нє, vгvйє н
є єдє рє нжє є
дя вбаля ма рвэє єрєєюуг э
жб одно
х эмээнз vрха лданхэл бэ л,
Бvс гvйнца р айа ажуух на арг э
рэ лтээ
д, доо шо оха рса
нб о лов
чз у
ргар
х оёрх ємсєг, шє мбєгєрх єє рхєну руулаара аинээ мсэглэн,
Єє рєєлмэ дг ээдма ши ныд уг
уйє шиг лєв.
Ан хДо ржНя маатайгааи йн хvv танилцс ана жээ. Тэрvе ийнтэрєдрийн
эн эга й
х амши гтучрал аа са асал жяданз vvр мэглэ жб а
йт алэхнэрНямнь
vн эхээрт ана нц аг
ааншvд ,у л
ааб утарсанх ацраас а
агэр элтуяа
ц ацру у
л саа
рг эртээор жир жэ э
.
ТЄРДАШ ИЙНРИНЦЭН
ЗохиолчТ.Ринцэн1923 ондБаян-Єлг
ийа ймгийнАл танц є
гцс у
мын
нута
гтма лчныгэрбvл дт
єржэ
э.
Улаанбаа
т а
рх ото
дн а мындээ
дс ург
уульт є
гсжээ. 1957 оноосуран
зо
хиолс онирхонорол дож“Єлгийодод”,“Ши нэда ваан”зэрэгєгvvл
лэг
туу
жий нно мбичжээ.
КОМИНТЕРНИЙТЄЛЄЄЛЄГЧИЙН ТУСЛАХ
«БЄ-87-88» г эс
энх єнгєнтэрэ г н ийз єєлєнсандална л
ан50 гаруйнасны
ма хл агб иетэ йдундх ирийнн у р уу та
йнэ гэнхvнб арьсансонинооихл
х ичээ нгvйл эну ншижс ууна. Тэ рх vндэнэхэнvе дуншижб уйсониноос
н ьи лvv а нхааралт ат
ахг оцє єрз vйле рvгvйб ололто
й. Сvvлдээтэв
чээр
ал дажс э мх эндэргэдн ьочоо д :
- Уу чл аа рай, Булгамбайгуай . Та на а
сб инэгэнзvйлл авлажа с
уумаар
б айнаг э х эдБу лгамбайг уа
йс о ни нооэ в
х э
л г
vйн адрууду рамжхан
х арсн аа,
-З аз а,а с ууа суугэв
- Таныгк омин тернийтєлєєл єг чи йнжин хэнэтуслахнья всангэж
ма на йха ня р илцахыгс онсов. Энэvнэ нvv? Бу л
гамб а
йг уайа т
ираа
то г
т со нх vрэнб орцар а
йньт у я а рангэрэлтэжи нээмсэглэ
ха ядса
наа
ц арай гаат євб олгонбаруунх а л ааснаасаах а
йрцагтайтамх иагар
ган
о роо нгу у таа
- Та ра р айлх этр vvл жб айхшивд ээ .ко ми нтер ни йт єлє єлєгч и йн
жин хэнэт у с
л агчньчюуюмб э,з vг ээрлг арх єл ,хэ ла мн ьб о лжя вс а н
та лба й жб оло хюмг ээ дма шин ыу р дг э г э эвчээра лс тца йв ал з анх ан
х арагд а хц астс ар ьдги йно р о йгшир тэнт а мхиас о рсо нн ьми ни й
х єнд сєна с ууд лыгн эх энс ана жх а ри ує чи хб эл тгэ лб о лохмэ т .
Эр эгнээ с ээх ал инд а ва лга ал сано мо г тХо вдг ол ыну ст атр аннvvд лий н
шу вуу дну тгийнми ньт эн гэ рээрз элт ат а нє мнєз vгий гч игл эж, г а
нга р
гу нгард уу гара нє нгє рчба й с ан1930 о нын а
мр ыннэ гт аатайє дє рсєн.
Хо шу ут амг ама аньа рдынэ р хтт є рєєрс ол иг дож, а н хныс умын
за хир га ан ых э дэнца га анг э р vvдб о сов . Тvvни йб а руу нт алддє р вєн
зу угаадме трий нз ай дн эг э
но мб о г орб о рг эрб а р ьжэ э. Гэт элт эрг эри йн
га дуу рх эд энє дє рєн гє рєх є де рх vнх ар а г д а
х гvйн эглэ лху л ьо р г
ин о .
Нэ гэнє глє єн єгєєо мб ого рб о рг э р ий нvvд эндд у ндх ир ийнну ру у
тай
ур дньэ нэн у тгааро гтvз эг дэ эг
vйх а чи нма яги йнху вца стайх оё рхvн
х арагд а хб єгєєдмє нг э рээ сба са р авэ р г эмна сных vv б айнб а йно рж
га рахньо л ныа нх аар л ыга а нд аат а тахб о лдо гюмба й на. Тэдс у мын
тє вєєра жи ла л батайу лсб о л олто йба йс на атєд хє ннє гєєх о ёрх vнс умын
д оо хонт а лдх о лгvйба йса нБу лга мба йг у айнг э рэ эрха аяао р жа автайн ь
эл дэвюмя рил цд агб о лжэ э. Эдх а ан ахынюу ну л сб ол ох ыга р ав
га руйх а нна ста йа гса нБу л
г а мб айя ах анмэ дэхб ил ээ. Тэрн амрын
ц элмэ гнэ гєд єрСо го гий нг о лыгу ру уд анх эдэня ма аг аах ар иу ланг эр
р vvгээз vг л э
жя в талнє гєєх о ёрх vн ийн эгньх vvх дэ эд агу ула н
Бу л гамба й нз амыга мд ани р ээдд у уд жэ э .
Бу л гамба йу рдньт а ни хб о лс онб ол охо о ршу у дя ваадо чжэ э.
Ни мгэ н дvv ц а рай тайт унг ал агз є є лє нх ар цтайт эрх vнх vvх эд д ээн эгvг
х элэхши гб ол сно оБу лга мб айгх ар жх а л а аснаа са ах оё рч их эрг арг
аж
єг єєдт о л го йгн ьи лж, с айр т ажэ ндт энд ээ с ээцу снэ вч сэнх єл и йгнь
єр євдє нг vйх ар ж:
- Би да а в дч иньх эль е. Чима най дб ай! Ма найх vvт эйх оё улх а мт
то глоно . Го ёс айх анх увца сє мс є жно мс у р чс ур гу уль до ро хб о лног э х
н ьт эр
- Ин гээ дб иа а вынх а аз єв шє єрсн є є рт эд ни йє ргє мє лх vv н ьши гб айх
б ол лоо . Су ргу ул ьба йг уу лнаг эжх оё рг у р ванг эрб ар ьс анб ол ов чэхни й
vе днэ гчх vvх эдир с энг vй. Нє гє єх о ёрх vн ийц а ра й,с эдсэ на жи лнь
б vтэмжму утайб айг ааб о л
о хоо рнэ глба р гаро р гио дvеvес а н ааа лда н
гvнб одо л до рд огб ай л аа.
Бит эд н ийя ма рз орил гоо рэ ндир сний гя р иан аасн ьб оло на ав аасаа
мэ дс энб о лох оорт эдэ ндт у сл ахс а нг эжх и чээхб о лов чюу гаа р аатусл а х
чб илэ эя ва а
д ,ха ачх vр эхб илээ .
Дэ э рє гvvл сэно мбо го рб о рг эрти р сэнэ нэх оёрх vни йнэ гн ьЧа рип
От епо в , нєгє єн ьАб айКа сымо вг эд эгб а йв . Эда рдынх у вь сгал ына нх а
н
vе дх а с г ийна рдт vмни йд от орна м, эв л эл ий нб айгуу ллаг а,а р
д ын
су рг уу л ьб а йгу улах адт у с л алца хз ор ил г оо рма на йн а мынт у с
г ай
ур ил га а рз єв лєл ту лс ааси р сэнк о мин те рн ийт є лєєлє гчидба йжэ э.
Тэ д ни йз о рьсо на жилньт vмэ но л ныд эмжл эгээрт уу шт айб vтэ жб а йс а
н
ав ч,с у рг у ульб айгу у лаха жилт у йл ыну р а гш му утайб айв . Энэvе д
н єгє єх о ё рх vни йгх а сги йнмо л д а/л ам/ б ая дфе ода лу уднvдvз vvр л эн
х яла йж, у ла ано рос ынэ л ч,му с ул ма нша шныд айсано л жу стга но рг vй
то нил г о хх эрэг тэй. Эд н ийvг эндор ж, vрх vvх д ээс ург уул ьдо р у ул ж
х эрх эв чб ол ох гvй. Тэ рс у р гуу ль до рс онх vvх эдэ ргээ дэ цэ гэ хээа ла х
н омс у р д агюмг эсэ на йх т а рх орт ойц у ут а ра ас анн ьа йл а аса йл дх vнэ эс
х vн дх у йс ал хиши га гшинз уу рт арх а нд эг д эжб айв .
Нэ го р о йб иб айс ана йл ынх аах vvх эдКа р л та йг эрий нг ад аат о гл о ж
б айт алАб ай, Ча рипх о ёрн ама йгд уу д а нг э р то руул ж:
- Чиэ н эг ут ал, мал га йх у в цсыгц ємий гньє мс ,ч амду лса асvнэ
тє лб єр г vйє гчб айг ааюм. Єн єєо р ойг э р тээх ар иадма р гаашо р ой
х авий нх ааа йл ынх vvх д vvд тэйх а мтт о гл о ! Ху вцасч ин ьму ухай
б ол чи х ног эжб итг и йз о в . Да хи а дх у вц а сє гнє . Хvvх дvvдча ма йг
со нир х о жэ н эх увцс ыгч ин ьх энє гєв ? Аа вч иньє гєвvv? Гэ жа су у ж
ша лн а . Тэ гвэлмин ийо р с о нс у р г уу ли а сє г л єє,т эндбих у вца с
т айб о л о од
зо гсо х г vй ,г уч аадх анх о н о гий нд оторн о мс о нину н шд агб о лло ог э эд
эн эс о н ин ыгх а лаас наа сг аргаа д«х vнб vх энт э гшэ рх тэй ,х vvх эдб vх э н
су ра хё с той» г эсэнэ нэг а р чги йгу н шижє гє єрэ й,х ув ца сх у нар ынх аа
ту ха йчvнэ нмє н єєрн ья р ьжє г . Бо лжє гв єля ма рчх а
ма а гvйх эд э н
х vvх эдд агу улжир эх ийгб одг э в .
Биб аг ший нх аад аал гавр ыгх эл сэ нё со о рн ьт у нс айнб ие л vvл ж, х оё р
х он оги йнд ар аає єр ий нз и нд аа ныт ар чи га мь др алтайма н ай хтай
о йр ол ц ооб айс анх эд эна й лынс а й нт а н ихХє гс єгєєн, Му ли гса н,
Кvл эн дэ эз эрэгт ав анх vvх эдд аг у ул ано ч ижа н хных ичээ лэ эза а лга ж
б ил ээ.
Тэ рн а мр ынн эго р ойб иба йса на йлын ха амо р ьу наа дг эр тэ эо чи х ода ав
миньг э рий нг а дна асн а ма йгихлз о во н гу йу г
т ажшив нэ нгvйд у у га ар :
- Чиб у шу уха нб уц ! Мо р иос ай нг уяд ! Єн є єшє нєб ая нх а сг ууда р дын
за сгий нб одл ог оосу рва нт эр сэл жАл т а йшин жа анр у уо р го нз айл ахг эж
б айна . Тэ гэхмє р тєєна мэ влэл ий нз ар имх vмvvс ийга мь да арб а рив ч ил ж,
ч ини йб айс анз євлє лти йнх оёрб а гший гх vvх дий нхньх амта л ахг э нэ .
Бич амдх элх vр гэху нааол ол гvйму нг ин а жб а йс анма аньэ нэ.З а
б ушу у л аар айг эхньт эр .
Ха ранх у йчб о лл оо. Бичмо до нд ун ду у рг а рса нжимз ама а рмо р ин ы
ч ада лмэ дэ нд а вхис аарт э дэ нд э э рх vр чо р о н г
у у таау чиря вд лыг
то вч хо нє гvvл ээ д,т э д ни йх ама гну у ца лб анх э р ги йга ва лца нб и дг э р э эс
га ра адд є нгєжмо д ныз ах ааро ржа мжихvе дмо р и нт є вє ргєє нт ачиг на н,
х vмvvсх а шг и ра лд а нма найг эрий гмодши йд э м, б о ро о хойб ар ьсан
х vмvvсб vс лэ на вчх ав и р га
нс ар н ыс vvмг эрг э рэл дс эг энд э эра мь т ан
шига р зга нажх ар аг д ав . Аав ынми ньх эл сэнvгз єр є єгvйя гт а гт аар ч ,
ур в агч идс умынз ах ир г аас ург уу льба йгуу лла гу уд ыгб у с
н иу л ж
то л гойг чд ыгньб а рив ч л ана ва ач и в.
Су мынт єв дя йжий са нх эдэнг эр ,с а нда рчг vйл дс э нх vмvvсх а рагда х а ас
єє рюмг vй. Ас а йЧа ри пх оёрн ур ахша х сано мб о г орб о ргэ ртэ эд ах и н
и ржд vнг эрд vнг э ря р ил цажб айс на ана ма йгд ууд а ж:
- Чиэ рх vнб а йна . Эхо р она р дт vмни йх ээт є
л єєнэ гч ух а
лvvр эг
гvйц эт гэ! Ча мдб идт у йл аасит гэ жб а йнаг э хэдн ьби
-З аг эв
- Чин аад ахб vхх у в ц са ат ай лжэ нэму ун ав сай санх ув ца сну уда а
ша ла вх анє мс ! Би дє г сє нэ нэх оё рб ич гий гт ємє ру тасжи нг ий нз ам,
Хо вдг ол ыго гт ло нг а рс ант э
рг а з ар/о доо гий на ймг ий нт єв/г о лын
х євє єндбя р ва азд ээ рб а й га
анэ го ро нх vн дх vр г эжє гєє рэй!З а ма аря в ж
б ол ох гvйг оло од а га ! Хvна мь та нб а р агд айр а л дах г vйб айх . Хэ рэвч а мд
/энэб ичиг т/я ма рн эг э нх vнс а адх ий х ий го ро л дво лт у лалд ах аасб и т г ий
б уц !г ээдд ол ооvс эр д э гг арбу уга р в анд єрв єнс умт айє вєр тл vvл ээд
н єгє єх оё рб ич г ийгб vс э ндми ньт айл агд аха а
р гvйч анг ао ро онз анг ид а ад
ар дну руумин ьшу р гу у ла в
.
Би чги йнг аднат ал д,да в хиня в аамо р иныт у ур ай, я а ра нни с сэ н
шу ву у ныз ура гб а й га ан ьма шя а рал т айг эдг ийн ьил эр хийл жб айл аа .
Биша л а
в ханг а рчг о лу рууд лаа . Тэ г эх эда р ванд є р вє нн а
с та йб айв .
Мин ийоч ихг аз аро д о ос анаха дт ойр ууз ама а р60 ша х амк мз айтай
уч иря вганх vн дт и ймчо йр хонз амб ишньт о дор хо й. Биг о лд уу
д ав аан аасб у садг аза рн ох ойшо г шо о гооршо г шижя в ла а
.З а мдс аа д
то х ио лдс онг vй . Аймшиг тайньг э вэ ло р ойд ээ рми ньо й рхо нма хчин
шу ву у дэ ргэл дэ нэ . Ха л у унг эжжи г тэ йх эн. Яд арс ана мц ан гас ныг
єг vvл э эдб ар шг vй . Ха ма гб иех а рхє л снэ вчиж, з а римг азарх ор сожб айв .
Хє ли йну лх а лу уо р г ижх єнд vvр л энл у гшина .
Ма нд а хн ар та йу ра л д ажг ар ааджа р гахн арныє мн є хєнб яр ваа зныо р о с
А.И.Жд ан овынт э ндх vр чб vс ээт айл а хадх арх єлсцу т гасанну рууна а с
миньнє гє єб ич и гх ов х о р ону на в . Тэ д ни йхна ма йгт у хт айа мр а агаа д
ма рга ашньмо р ьу ну у л анб у
ц аа жб ил ээг эх э
дн ь:
- Так о ми нт ер нийт є л єє лєгч ийна р га гvйлт усл а гчб єг єєда р дын
х ув ьсг алыно ло лт ыгб эх жvvл эх э дба ся а хына рга гvйо рол цо ж, ху в ь
н эмэ рє гсєна ри у нvйл с тэна х ма дх vмvvс и йннэ гб айн ашvv г э хэд
Бу лгамба йг у айма гма гин э эж:
- Тиймн ьчт иймб айжб оло хлюм. Yvн э
э сєєрна да
ду лсн ийгэмдээ
б vтээ
ч их сэ
нга в ьта
йз vйлюу х
анб айхби лэ эгэв.
1932 о ндМо нго лтранс ынх арьяамо н голт ээхийнжол оочна рынт vр
ку рсийгт єгсс
єнБа ян -Єлгийа ймгийнАр дынДе путату
у дынХу рлын
Гvй цэт гэхЗахир гааныжо ло очКаки в айнх vv намынг ишvvнБу лгамба
й
гу а
йт у саймги йна нх ныт ээ в
эрчдийнн эг
. Ганх є лг
ийнжо лоонд ээр
та с
р а
л тгvй40 ша хамжи лс уусан30 ша хамжил дньа ймг ийнг vйцэтгэ
х
за х
ир гааныда р г
ынт э рэгба рь
жжи лб vрол онз у у
нт єг
р єги
йнхэ мнэ лт
га рг
ада гб а
йна .
Бу лгамба йгуайа рдынна м, за
сагтєр и
й нхєєvй лх э
ргийнт єлєєєди й
х vртэлх vчинз vт гэ
жя ваагаагарыньг анзганад,х єлийн ьдє р
єєнд
х vргэ
с энЗ євл
є л тХо л боотУл сынир гэнЧа рипОт е
пов, АбайКа сымо в
н арына чгавъя ахэмэ энд урсаня в
на .
З
ага
райнСа
нда
гаа
З
охиолчЗ.Са ндага
а1927 о
ндТє ва ймгийнн ут
агтмалч
ныг э
рб vлд
т
єржэ
э. Бага,дунд,офицерийнсур г
ууль, Ул с
ыни хсург
ууль, Москва
д
у
тгаз
ох иолынд э
эдкурстєгсжэ
э. 1947 о
но о
су ра
нбvтээл
эээ хэлж
“
Хамта ва
х уулсанзураг
”єгvvллэгvvд,“Хvни йг а
нц”,“
Эрб о
рх арца
га”
р
оманб ичжээ. МАХН-ынг ишvvн д1951 о ндэлсжээ
.
З
УРААЧБYЖИГЧИНХОЁР
Урл а
гий нбр игадынх а н, н аадамт а р ма гца ймг и йнт євр vv х єдлє в. Бу са
д
наадамч дына дилмо рь ,б єхийнт у ха йа мх амх илгvйя рил ца жя ва в .
Тэднийя р иа
ндо ролцо х г vйя вааЦэ е нгий ннvд э ндх анил жя ваадх а ясан
сахалтз а
л уу
, дєнгєжу у л заадн ис с энх алза нз у р а
а чхо ёр,э э л
жл эн
vзэгд
э хмэ тб олж«Эрх vнэ лд эвт э й. Гэ х дээмо н г
о лынбvхэ рчvvд ий н
чанарыгт эрс ониу ч
х анэ т г
ээд ий на ра нши нг аа рх эмжижб олох гvй .
Тэгвэлн асант уршд ааг онг анца а ря в ахбо л но . Юу тайчя ар анит гэ ж
болохгvй. Yгvйб ич и ньє є
рєєс єєнэ л ээда хх а л за
нх vндс этгэлтэ й
болчло огэжvv? Яма рчг э
сэнт vvни йгс ан ага лз а
хбо лжэ э. Хєєр х ий
миньз vрхньт эгт
л ээюу ндц ох ил со нюмб ол ? Бич иньцо х илсонз vр х
бvхний гтайтгаруу лах«э м» бишд ээ . Одо от эрАл тайнн у р ууныдэ эгvvр
нисэжб а
йг а
л ийнг оос а йх андс эт гэлн ьд ий л дэ ж, урлах ыно нго дн ьо рж
намайга льх эдvйнма р т а адир ээд vй ну р анб vт ээли йнхээт у х
ай
санааши рсааря вааби з .
Бидх оёрт энцвэргvйх о сюмд аа . Гэ т элє нєє дє рт эрмин ийс этгэл э э сер
гарахгvйюм. Мє нчс они нюмд а а ». Ма ши ныд он солгоо ндс эг
с р эг дэн
явахдааЦэ ений млюмб одоха жэ э. Ай мг ийнт євдир жб а йрл ахє р єєгєє
заалг
ажа ваадг а
рн vvрэ эу гаажх о ол ондо рт о л
«Яач дагюмб ол ?» «Нис г э гчньс vр х и йч адма гх vнг эн э» «Тэ рх ав ьд аа
мананих тэ йб айс а нюмб айх » «Єд и йх vр т элс у раг гvй гб од ох о дє нг єрєє
биз» «Тє є р чє є
рз vгр vv я вчаа гvйб ай га ад а а»г э жх vмvvсх оо р онд оо
битvv х vт vv юмя р илца в .
Цэ е
нг айх а ж
— Юуб ол оо в?г эжх ажу уд ахьх vнэ э сээа с уу вал
— Ба ах анх vнс у у л гажя в сано н гоцх vр э хг азр аац аг тааб у ус ан гvйг энэ э .
Су р
а г,ч имэ эта с арч ээ. Ла влх о ёрз у р аа чг у йса арба й гаа дд а йг д аж
явсанг э нэ . Бо дв о лЛо д о нлб а й х.Эн дя в жб айн аг э жс о нс огд со ншvv
гэхэдЦэ ен«Юу ?» г эжд у уа л да адх а лба г аат ав гандэ э рэ эа лд а жч ив
чимэ эгvйг є лрєнє . «Yнэ нлб а йг аад а ат а ми нь »г эжшив нэ нє г vvл ээд
нимг эну ру ул а
ах а з ла
нт у нг ал агх арн vдн ьну ли мсб vр х энб vр э лзэж,
суужб уйс анд алн ьд ай в а л з
а н,є мнє хши рэ эн ьх ара гда х ааба й ж, ха жу у
дахьх vн ээvз эхэ эб о л
и в . До то рньд а в чд анvсг эзгэ эз у лга ажх ув цса а
уржт а стма а рс а на г д а
в . «Ал дар тх vни йн эри йгб ар ь ж, х уд алма ягла ж
байнаг э жу л самь т анх эл эхв ий »г эжс а на вчт э счvлч а да нх оо ло ох аяж
гарчє рє єнд єєг vйнор ж«Ло до н! Ло до н ! Чимин ьх а анаб а йна ? Амь д
явнау у ? Хэ р эвч ио сло о сму л та р санб о лб ич ин ий х. Био д оолу хаа рл а
а .
Yн э
нд э эч а мдб ит vvх э нд аса жя в жэ эг эжт vр vvл гэ эх ара но й ч иж
цурхир а ну йл а
в . «З аяаба йгаа да мь дмэ н ду у лзв ал!..» Хvvх н ийб о дл ыг
дагалд ану ха ала гс э ргэл э ннvдт эй,є нд єрг оол игэ рх а ра гд ахшиг
санагда на . Тvvни йх ал за нт ол го йє рг єнн vvр э ндньо нцг о йз о х исонмэ т
бодог до но . «Со го об ор »г эжт а н айх а нч ама йго л жє хєє рд жэ э »г эжнэ гэн
удаах эл жб а йса нньх vр т эливи лх энс а наг дана . Са яу ул зах да а«vнэ н
байвалс он с оходэ в гvйб и ш юмс анж» г эжх эл эхг э эдvг э эо л со нг vй.
Удаа нх у га ц а а
га а рц э
э жи нд ээх ад гал жя в санз vй лээу у дл анил чл ээд
тодор хо йх а риуд у у лал гvйя ва х да аюv г эжб о до об о л? Ха г аца ня дан
намайгэ р г энэ р г э нх ар жо нго цз vг лэ хдэ эа мь да ху йн х аах ама г
найдл ага ан а дадо р хио дя в санх эр эгvv? Хэ мэ энну л имс ааа р чих а а
р
єврєєс у йл т алэ в х э э ст
э йд єр вєл жи нца асг а ртньб ар иг да в. Тvvнд э
э р
Цэ е
н дг эжб ичс э нн ьзу р а й нvз эгд эв .З ад ал бал«Ну у л гvйvн эни йг
хэлэхэ дб иэ р э
л ч инх vн . Ур а нбvт ээл и йнх ай гу улынз эр эг цээн э гл
хvний гэ р э ня вжэ э . Тэг сэ э рб ит vvни йг ээо л жvз л ээ. Мин ийх а йс аар
явсанэ мэ г тэйма а ньчиб а йжэ э . Ча ма йга нхх а рс ант эрн эгє др єєсх о йш
минийз vр хб аяр аа рб я л х а ж, ба сс э тг элми ньг уни гмє р єєдл є єрд vvр чээ.
Бийр ,б уд а гба р и нз огс ох дооа л ив ааз vй лийнно дгыго л ох оо ро ро лд ож
цєхрєнг єєб ар ахб у юуа л жа аня дра хvе сч ин ийд vрс э тгэ лдмин ьб уу ж
урамз о ри г и йгб адр аа
на . Бvх ний гч ин ийт є лєєх ийжб у ймэ тна да д
санагда на . Нэ г
э нтэ хэ
л с э нюма ад уу сг ах ынт у лд«Yvни йг
гvйцээ лгvйг ээр«Со гооб ор то йу ул за жя ах инб о лно »г эжє єр тє є
туша ад агби лээ. Хэ р эвз ура гмин ьб а рагт а йб о лбо л»ч ин ийх а йн гу утаас
бол ж«Со гообо р » ич нэшvv» г э жу ранб vт ээлдэ эт ав и хша а рд л агаа
чамт а йх о лб ожс э т гэ лээз ог оод о гб и лээ. Ийн хvv ч ими ни йє д рий н
бод ол , шє ний нз vvдб ол соорих э ду дл аа. Биэ нэх э дэ нvг и йгч амдх э лэх
гэжх ич нэ энз о вб о о . Чими ни йхб ай г ааса йг эжvн э нг о ло осо ох vсн э
.
Хvс элмин ьб ие лб элбиэ нэе р тє н цд ээрх а мг ийна зта йх vнт єдий г vй
єдийх vр т эло р ол д с о нз у рг
ий нє нг єб уда гу ла мт о дор ч ,х vна р д аду л ам
чо йл г омжт ойб ол ног эжг vни т гэ нэ . Ча ма йгє єр ийн х єєэ х нэ рг э жх э лэ
х
эрхо л жа вбалми ни йу р анбvт э эл дvлц у ца хжиг vvру рг ана . Хэ рэвч и
нама йгvнэ нс э тгэ л э э сээх айр ла х гvй, х о ро мх онз у уру яр анє р єв дєх
аваа су йд а хынц а гтч иньт о гто о хх vчн ада дба йхг vй. Хэ тэрх ийну рши в
бол ол т ой . Хэл эхvгмин ьэн эд э э.
Тана йб риг а дыгэ ндя внаг э жс у р агс он со одэ нэз а хи далмэ т ийгб ич иж
хор омх о нз уурс а ат а хыгни с гэг чэ эсг уйс а нюм. «Со г ооб орми нь»а ян
замд а ас а й ня ва ар а й . Хэ рэвт ана ра й магд ээрх оёрх о ногс аа тв ала хин
уулз ажюума га дг э жг о рилно ! Ча ма йгя ма г
тх vсэ гчЛо до нvнэ н» г эжээ.
Цэ енг ий нб ариа ст айз у рвасна а сг ала вал ца хмэ тг арньх а лу уо р г
ив .
«Ну л имс ныд ус ал дн эв трэнх ал та рдс ана мц аа сзу ра ач ий на ри у н
хайр ыгт є лєєл єнх о цр охньэ нэ , vv?» г эжбо до одбvжиг чинх vvх эн
баха рд а жмє нєє хз у р ва сыгє рз vр хэ нд ээши нг ээхг эсэ нюмшиг
цээжи нд э эна ал ду у л а нх о ё
рг ар ын х ааа л г аард арл аа.
Yvдт о г шив чх vнvлх а риул ах адб р игад ына хл агчг а й хана мь сг аад а рж
чагн ав а лмэ гши ну йл ахч имэ эс о н с дов. Тэ вдэ нс ан дра хда ах аал гыгу гз
татв алт vг жэ эгvй , цо во оц ол гинз ант а йЦэ енну ли мс т айг аах у тг а
л да н
уйтг ар тд а рагда нс у уга ах ара гдл а а.
— Юуб о л охн ьэ нэв э?х эмэ энд эр гэ дн ьо чижс у унмє рєнд ээрн ьг а
раа
тавин, «Цэ еня а га а в?» г э жа яа р ха на суу в.
Хvvх э нн у лимс а аа р ч иж, ур таа рс vvр са л д ан
— Биє нє є дєрт о г ло жч ад а
х гvйшvv ! г ээдг єл рєв.
— Тэ рчя анаг э хв э . Яа сна ан а д адх э лээч .
— Су р а гб айн ау у ?
— Юу нс у раг?г э жа суу снааг э нэ тс а нааа в ч«Єєх єєр х ийн а да дя риа д
байдг а ах э лээда мжи жлд ээ»г эжб о до нхэ лэхvг э эо л жя дах да а
толг ойг оос эгср эв . Бр иг адыга х ал жя вааЦэ р энЛо до нхо ёру р ла гийн
сург уу л ьднэ гжи ло р ж, д о
т нот а ни лца жижил дэнvе р хсэ эри л эн
дала нг vйб олс онх о ё рюм.
«Та на й«Со гооб о р »х ирх vvх э нб э? Єдє рх он огє н гєр єхт ут амт vvни йг
мєр єєдє хб олл оо »г эхз эргээрЦэ рэ нт эйу у лза хб vр дэ эЛо д о нЦэ енги йн
туха йя р ихб ол жэ э. Ул сынн аад мынд араад айр алд ах д аа«Сэ тг элэ э
зово ожя в ахыно р о н дvг ээх эл д эгчюму у ?г эжб од ов чнэ глз vр хл эх г
vй
юмда а»г эжу ртаа рс анааа лдахадн ьнэ гчvгд уу г
ара лгvйд эмий
инээжэ э.
Тvvнэ эсх ойшу ул залдаагvй. Цэрэн гээрда мжу ул анмэ ндх vрг эсэнажээ.
Цэ р
э нх э с эгд у угvйс ууснаа
— Бие эб а рьжу ужу уханб одохх эрэ гтэй. Юмз аа валму уг
а а
рэ ргэ
х
ёстойб иш. Та ванх анатайг эрийнб у урий нч инээг азарб уучих с а
н
нисгэгччб ай д аг
. Онг оц ооэ вдрэхэдо с олгvйг аз
а р
дд аг,бензин ээ
дуусах а
а рг ул гуул жс уу лгадаггэхз эрг ээра льса наандб агтамг vй
тохиол дл ыгт о очижб ара хвэ? Тэгээдэ нэСа мданг эдэгч и
ньэ ндхийн
газрыгт а в а
нх у ру ушиг ээмэ д дэ
г, жижи го нгоцо орн исэха лбаа
гvйцээгэ э да лс ынт ээврий нонг о
цо ндши лжихг э жя ваама шч адамгай
эрду улд а наг э жЦэ е
нгт айвшр уул ахыго ролдов.
«Гура вх о нога гаа рму уда адшу уданх ури мтлагд ажа чаан ьх vндэрсэн
юмг эхшив ». «Ар ванх эдэнхvн тэйюмг энэшvv д ээ» «Єл гийт эй
хvvхэд тэ йх vvх э
н , наянх эдтэйєвг єнх vр тэлс у
ужя всанюмг энэ»
«Тусл ахни сг эгчээо рхис онсу ра
гт ай». Иймэ рхvv я риах vн,х vнийа м
дамжин а .
Лодо нгий нби ен э глх єн гєн, о нгоц о ндс у уга адби шє єрє єжи гvvр лэ н
нисэжя в а
амэ тба ясалт єрнє . Ал тайнн уру унымє нхца с
ту у л ыгц о нх оор
ажигл ах адмє н гєнд уулга т
а йvл гэр ий нб а ата рмэ тс ана г
д ана .
Онго цныд ал ав чд айва лзанч имэ эшу угиа ну ламих сэнэ.
«Ботго нх оо лой» х э
мэ эхх а в ц алг аз рынц авшигх арагд ана . Ца аш
жааха ня вталvр г элжл эху у лынд ээг vvрма н ант атажх ар ан х у й лжэ э .
Онго цэ р г
эл ээ. Да хиадэ р гэ л ээ. Уул ынх оор ондд авчууу чирий нх vv
єндєра в дага жэ э. Нис лэгvр г э лжл энон го цу ламд а йвалз аж, на рны
малга йшигца г аанvvл сийгшvр гэна лдана . Ах иул ана жи х а дмє сє н
тэрг
vvндэ эгvvрн ьцасшу у р аху улх ангалц ага а
на з
а ргад э л э эх ийс гэ
н
салхис є рєнд о втл охмэ тх а р а гда на. «Аг аар тз огсо жб о л
д о гс о нб о лэ н
э
сvртvз эг длийгз ур ахсан!» Ло до ний нх vv тэ рлз vгшир тэн э .
Гэнэта я нгани ргэ хмэ тс vртд у унг а рчд о то рб иед ээшэ эо гшо одир эх
шигб олжс анд ла асаас алано й нб уца жс у ух даа«Ээ жээя ана а !» гэ ж
бvсгvйх vнч ар ла хыгс о нсо в.
«Єєра р гаал га»г эжх э нн эгх vнх эл э хши гб ол ов. Тvр ,н ярх ий хч и мээ
сонсд ов. Юучvлvз эгдэн э. «Сог ооб ормин ь»г э
жх ашг и рс на ачЛо дон
єєрєємэ дсэнгvй . «Инг ээдлє н гєрчд ээ». Ийнб одо хынч ацу уа ни р
чимэээ сс онс о гдо но.Тэ ра ймши г
тх ормо оса рваадмє чє нг є р ч ээ. Энэ
зав
са ря ма ру ч ралх э
р хэнт ох ио лдс оныгЛо д оня ах а
нмэ дэхб ил ээ...
Нэгмэ дэ х
нэ эо н гоцх єд лєх гvйб айхшиг . Нvдэ ндн ьюучvлvз эгдэ хэд
орило хыгз а вдт алд ууг арчє г сєнгvй.
«Ин гээ дх э л гvй, н vд гvйб оло хми ньэ нэvv? х эмэ э нб од ожб ие э
тэмт рэх э э ро ро лд в о лг а раасньюмт а таа дб айх ад«б а сюуд ар ч д а г
билэ э? Ху г а раа гvйб ол олто йб у с адма ан ьцє мє єр є єvр эгд ээдб и
ганца ар а аэ рэмд эгб о лжvл дэ эюу ? Эсб єгє є
сч и хми ньба сдvл и йр ч
алив аагс о н со хо ос о оє нг єрчих є вvv?» Ло донгх э с эгз у у ри ймб о д ол
эзлэв. Нэ л э эду дс ан ыда ра ан vдн ьо нг о йнма на н ,у та аа л ьнь
мэдэ гдэ хг vйюмс уу наг лано р чи нт ойр о ндх араг д а хб а рааа л га .
Энэе рньо нго цша т ажт аарв аад аа?! Хэ з ээд э
л б эр д эгбо л? Тvр vvн
цааша ах а р ч их с анб ола шт айюу ? Хо ё рд ахинvх эхvй лтэ йб а йжд ээ
.
Энэму ух а л зант о лг ойюу ! Єд ийбо лт ло ог анца а ря в са на талvх л ийнх э э
ємнєх vни йб vс гvйvр ий нс этгэл и йгюу ндх єнд в єє . Ло д онvvни йгб од о н
цуха лд ах д а а«Со г ооб ор оо!» гэжха шг ир анх эло р ов .
Хvнт ач иг на та ли нэ э жс онс до в. «З аб ис ол и
о рчб а йн ау уд аа? Ий мvе д
хэни нэ э хб ил ээ »х э мэ энб одтол :
— Тана рминьцє ммэ н дши вдэ э!г эжх элээдни с гэг чє мнєньз ог сож
харагд ав .
— Мэ н д , мэ ндг эжэ ндт э
нд э эсє гvvл эхс о нсдов .
— Нис гэ г чэ ээ нэюу ну т аав э? Он г оцша та а
гvйб изг эв эл
— Бvv с а нд а р! Биб vг д ийгх ий сэ но до оо нгоцн ыа юу ло г тба йх гvй.
Хар инт анvд ээа р чг э
х эднь
— Ми ни йг ар ыгюмда рча адб а йн аг эвэ лСа мда н ,з ур а ачий ннvд и йг
арчи жг а рр у уньз а а в. Ло донс анд л аасз уурс а
на жэ э.
— Онг о цн ыс vvл э эрн ьг ор хин ыэ рэг тша а жт ээг л vvл э нз огсо о ч их с
о н.
Усньи хг vнз г ийюм. Ма шб о лг о омжл о хх э
р эгтэ й . Хо л боо чинб идх оё р
лу рьта жг а ръ я.
Нама йгд у у д аха арцу вар чб уу гаа рай. Тэ рт эйт эр г vйя в гарсану л ся а
р аа д
яахв э?г э в.
Самд а нЛо д онгє р єє сєнг ар аасн ьт ата нб уулгаж
— Хvvх э д т эйх vvх ни йгу р ьд аарб уул га. Да рааньє вг єни йгг а рг аг эж
захир анг у йє гvvл э в .
— Хvмvvсу ва нц у в а нб иеб ие эд эмжс ээ ро нгоцн о о сг а рцгаа в. Ло дон
хvvх нийд э ргэдо ч ижа гд аггvйб архир а нб уйх vvх дий ндэ эрэ эсє нги йн
— Мэ э мэ эн ьє г єє дvзд vv мин ь ! Гэ х эдбvс г
vйг э нэ тс а нааа в анх є хєє
гаргана ма н дн ьх ий хэдт эрн ял ха мь та ну мар,у ма рх ий нэ хий нс vvг
залгижт а йв шр а в.
Самд а нни с гэг чи хби е нээсб уса дн ьс а ла мэ вдэ р с эно нго цных о ос эг ий г
хараадшvvр са лд а ж
— Бидб vг д э эрэ э«у су ухх ув ьта йу л сб а йжд ээ»г э жє гvvл эв.
Асг ах ад а ард vvр э ня вц уух авца лд ун дс алхин дцо х иу л ана гаа р ын
цємр єл тє ндо р соно нг оцз ор игс а мб аатни сгэгчий нг а р аарз ал у у л ан
дэгдэ жд а
л авч ,с энс ээцу вуу л
а нг э эс
э э
рэ ндир энзогсжэ э.
Самд ант амхи аг ар гажа саа га
ад
— Ло донг уайн эгцэ цэгз урахг э
э дя ваах vнюма адаа ?г эв.
Лод оних эдг айх ан
— Яа жб айн а?х эмэ энн vдэ этомб олгона су ув.
— Та«с ого об о рмин ь!» гээду х а
а налдс а н. Сэ хэхдээб асл«с о
гообор
минь !» гэ
жх ашг ир саншvv д ээ.
Зура а чн э
р элхэ хий нэ рхэндд уу гvйс уув.
— Со гооб орыгч ин ьша рх андс а
йнг эдэгб а йх аа!гэ
жх ол бо очин
єг
vvл э в.Заб vv мэ д! Ма найЛо д о
нг ийншvт ээнчюмб ил vv х энмэдлээ
дээ.
— Хvvх ээч ис о го об ора вчя вааб олн ад а дє гєє ч
! Ми ни йму умо йног
хуру уша лб арч иж. Ба ри адб ооч ихюмс ан.
— Энда л
г ад аає в єємин ь!г э
жх а риу л
ав .
«Мин ийс огооб ор » надда ацэ цэ г
, шvт ээнд ээ! Ха ри
нз vрх н ийша р х
ыг
эдгэ эх, сэ
д рvvл э хийгя а хант аахб илэ э
.З ахи дл ыгми ньу нша аб олуу?
Од о ох аахн аюух и йжя в ааб ол»х эмэ э
нб од оод«Со го об о р !» г
эжх ад
цуу ра йтталх ашг ир ма арс анагда в.
РЭНЖИНГИЙН САЙЖАА
Зохиол чР .Сайжаа1930 о
ндЗ авха
на ймгийнЭр дэ нэх
ай р
х анс у
манд
тєржээ. 1963 ондХуульц аазныд ундсу рг
уу л
ьт є гсжээ.
1954 оно ос«Са ха
лтчєтгєр», «Нэрг
vйз ахидал», «,Сэвлэ г», « Далд
ын
хард э
э л»з эрэгєг
vvлэг,т
уу жи йнном, «Багадар га»р ома нб ичжээ.
ЄЄХЄНЧУЛУУ
Шє нєжинорсоншив рээбор
оон а рх є
єрєхvе дт атарчгазарсуу с
анявган
буданнарныг э
рэлдєнгєт
эйеэца гааранх єв
си йнє.Б огдынг о
лын
билчиртзуса
жба йгаамєнгє
на я гах ємєрсєнади лх арагдахцагаангэр
ээс
сай
хьэ хСайнсанаагарчирээ
дд є рвєнзvгн а
йма нз о вхис
тх а
ра а
сунгаха
дя да
рчт у
йлд с
анхорго ло нб орнvдэндн у лимсци йлэгнэнхурж,
зов
х иньцэврvvтэ
нцэ лхи
йжэ э. Тэр ээ
рн улимс ааа рчижн vдхvр э
х
бvхнийггvйлгэ
нх арва
асєєхєнчу луутх эмээхг э
р ийнч инээтолгой
нvднээтусах
адх ори
нжи лийнт эрт э
эт э
ндб ал ына мтыга мталсан
«зє
гий» болс
ноос а
на с
анСайнс а наагийнvр гэлжх а
р шилдагтаван
махбодьамсхийхшигб олоходэ в гvйхэнх є
дєл бєлvе эрнахисхийдэг
цэгцшу л уунхє л є єа яарх а нз єєжг ишг э э дя ма рнэ гэна нира в с анс огоо
шигз о гт усанз о г с о жє є
х є нч ул у утт олг о йгшир тэни нг эжб о д ов.
Бих о р и нна с т айб а йжэ э. Эрх vн ийє єдє є сэ гцх аржч ада х гvй ,
харчу у л ыгс э этэ нх аяхаа рх а магб иеа гз а схий жд ургvйх vр д э гба йсн ыг
яа
на . Хvн ийе р єє лт ав ила нг эжх ачиншvv! Єє хєнч ул уу ныє в рий н
булгий ну с на асу са вчб а й т алДvг эржа вг эжз vст анихз а лу уху л
морь т ойд авх и нир жб ил э э . Дvг э ржа вє т гєнх архє мс єгт эйт ур а нх айх єх
царай т ай, vгя риаг э жт у нц эцэ нц элмэ г . Тvvни йт а ст асх єхрє хнь
хичнэ энх а йрх vр г э сэнг э э . Тэ рб ээрх ав ч игх уви нтайу сыгмин ьє ргєж
єг
є хдє є:
— Yг vйэ н эч и нья аса нх vн дюмб э?г эв .
—З vг ээ рз vг э эр .
— Бид є рєєв ч л єє ддє х vvл жє гье .
— Яа хюмб э ? Биvvр ээдлх ар ьч ихд агюмчи ньг эжна ма йгх элэх эд
Дvг эр жа вvгчх э л сэ нгvйх ув инт а йу сыгмо риных ооб ур у ут а лр у у
давуу л жо оср ыгз євт алынд єрє є ндд єрє є вч илжмо рд ов.
— Хvна мь та нх а р в алму ух элн эб айг ааг эжб иду рг vйц э хмє р тєє
дотро од ур та й ,с а й х а
нс ан а гда в. Ээ жийх он ин д,аавх ор шо ондн о ос
ту
ша а хг ээ дя в чи х с анб о л о х оо рху вин та йу сааг эртээх vр гvvл с энч
ичижз о в охюмг vйнvvрб а р дамба йла а. Гэ сэнчб иб айс хи йгэ эд«Хvvе
ээ
, од о об иvvр ээ дх а
р ьч и х ъ я»г э хэдДvг эржа вт оосо ншин жг vйт аст а
с
хєхєр ч«Ха ринч имо риндэ э рмо рд. Бия вга няв ъя»г эжх элэ хн ьс а йхан
са
на гду у лжх ай рх vр г энэ . Ха рх vv г а даах увинт айу сбу у лга жє гєєд
явахд а а:
— Са й нс анаа ! Чима рг а
а шу са в аху у ? Гэ в
.
— Ав а л гvйя а ха в .
— Хэ д vйда в а хв э ?
— Yд э эсу р аг ш.
— Бич а мд ээ ро ч ношvv.
—З ая р шигд а а. Ул сму ух э лнэ ,х эрэг гvй.
— Оч их ооо ч ин ог эжДvг э р жа вх элээдБо гдынг олч игл энда в хиж
билээ . Тэ ршє нєми нийно й рчх vр э
э гvй. Дvг эржа вынт а ст асх є
х рєх
дуунч их нэ эс о нс о г дожс а й ха нин ээмс э г л эд э
гца р
айнvд нэ эvз эгд эхши г
хоно жб ил э э.
Нама йгх увин гаад vvр гээ г vйб ай хадДvг эржа ви рж, б идх о ёрт ол г
ой н
єв
р ий нє єх єнч ул у у ныё р о о л доч ижс уу с ан. Хай ртми ньт о лг о йно ройн
єє
х єнч у лу угшир тэ нб ай с на ан а др у унэ гихс айханинэ эмс эг лэжмин ий
царай гє єхєнч у л у уг эжє х є єрд єжб ил ээ . Тvvнэ эсх ойшх о ринжилб ид
хоёрына мин ыя р и а ндє є х є нчу л у угэ сэнvгз vр хнийжиг vvр ,с этг э
л ийн
чимэ гб о лс онюм. Дvг эржа в тайг а асу ус а нжи лол дсо нб анд ими ньэ н э
жилх о р ьх vр чх vн ийб аг аэ мчб ол ов.
Хvvг э эє ч иг дє рс уу хс умр уу гаая вах адvн сэ х эдма нц у йн да аб ай х ынн ь
vнэ ря гх э вэ эр ээба йнал ээ. Ти ймня л ха мь т ано ло ндо т очбо лжч а дд а г
юмба йхд а а! Яд а жс умд а ас уу лг
а яг э хэ эра авньс ург асанг азарн ь
ажил л ахг аз рыгз аа жє г дє гё стойг э эдх є дл єхг vйшvv! Би ему уба йна .
Мин ийх vv э мчб ол с онюмб о лээ жи йг эээ мч л эгг эх ээрч ама йгэ мч л эх
аав ынх vv, э эжи йно хино ло нб ийшvv д ээг эхюм. Ма н айДvг эр жа вг эж
энэн э гд л и йнх эд эна дуу та йх є єцєл дєжб а йв а лг ан цб о лд огх vн ... Yг vй
ээ! Ба ст и ймб иш. Ажила мь др алааа л ьа л ин ий гн ьб о ддо гх vн. Yvр ээ р
бос о жна д а дх о олца йх ийжє гєєдя вна . Ба со р ойир жх оо лца йх ий ж
єгнє . Yс ий гмин ьх vр т
элс амна жє г нєшvv! Хvн ийх аньг эдэ гюу тайч
зvйр лэшг vй. Яма рс айнд а ачэ рэ мх оё рнэ гни йг э энэ гб и ег эжнэ р л эх
вэ? Єв гє нмин ьу лс ына ва рг аа дууч ин, б иа ймг ий на ва ргас ааль ч и нцо л
хvр т лээ . Ємс є хху в ца с
, ид эхх оолэ лб эг ,н эрб vтэ на йл ынз эр эг
т э йя ва х
шигжа р г алх о р в оое ртєн цє дя ажб ай хв э ? Эхх vн дт єр vvл сэ нvршигнь
хай р тайюмха аба йхв э ? Гэ сэнчмо н х о рх а ма рта йх арнvд энб а нд и ас аа
илvv х о р ч го рх є хє в гєнд єєх айр т
а йг э эч ! Эмбvрий мба й да гб ол о в
уу?!... Яа жб иед а агд ахгvйб айх а
дє вг єн ий гє єи р эхч и мээ нэ эрг а р ч
хар аа дн э гх эс эг тээя сандя н гина жб а йс анє вч инэ дгэр эхмэ тбо л н о.
Єв гє нє ємо р иошо н г оосу яадг эрр vv я в ах а дц а ра йгн ьх а р аадт э р
єдр и йна жи лт є рє лх эрхэна мжс ан, ми ни йб иему уб айг аа дс этг эл
тvгшижэ мт а нх vр т эло л оо ди рсн ий гмэ д нэ . Эрэ мх оёрг эдэгч и нь
нvд ни йх а р ц, н vvр ий нх є дє лгєєнє єрб о дожс э тг эжб айг ааг аамэ дд э
г
тєд ийг vйvлvз эгдэ ху тсаа рх олбо гдсо нх о ёрз vр хб иеби е эмэ д
э л ц д эг
юм. Єв гє нби дх о ёрх э
л гvй, д vл ийб о л ч их сончд у тажг ут ахгvй. Хvнюу
сур чмэ д с эн ,я ма ра жилэ р хэл дэгб ай нат vvнэ эма гт аж, тvvнд ээ
дур л ад аг . Ма л ч и нх vни йа жилє дєршє нє г vйvр гэлжил дэ гмє ртє єба с
єдє ршє нє гvйvр гэл жл эна ма р дагн ьс айх а н. Єв гє нми ньх арvvрэ эр
аду у нда ая в са н. Од о оир э хб ол жба йма а рюма а. Биг эж... Да ваа ныа р а а
с
єдє ржинє вг єнт эй гєєнэ рст vvжvд ши йнб vр ийб оло хоо рма йх ан да а
хав чигх у в и н, х у винжи мс т эйир с эн. Єв гє нг а д ааг ал лаж, х о олца йх и йх
мєч идг а л ынг эр э лдэ р
г энт ойр ондб а йс анмо дб араант анд а нха йх ад
мин ийа йд асх vр чє в гєний х єєє вєрд ээ рс у ухша х амб айжх оолца йг аа
дут у ух а г а сид эжу у санб о ло одх эв тэжб ил ээ . Ша ршу в ууду у г
а р ч, о й
тарня рг э эдлб иа йхд аає вгє нийх єєэ лг эн д ,т ол гойг оон а а лду у
л аа д
хэв тч их с э н.
— Са йнс а на а ! Чиюу наа са й гаадб айн а ?г э жє в гєни йга су уха дби :
— Єє рєєх а р анх уйшє нємо до нд от орг алт vл жх vна йл г
а ч ихаадг эж
хор и нжи л ий нт э рт ээє єх єнч улуу нт о л го й нє в єр тху шу уу нжу у л а н
айл га жт уни рх са нт ай г
ааа дилб ол жб и л ээ . Тэ гэх эдє вг єнмин ийц ээ жэ э
р
чангат э в эрчт а гх эвтэ в. Биз vvрмэ глэ жб айсна ан аму нт сан .
— Чє тг є рг ээдб осонх а р а
й жир снээу уцну р уу гаад аранё ол жу на с
а н
гэдэг. На май гх эдэнмє ч ий нх о йн оу х аано рох одvvрца йжб айс ан.
Мин ийу у цну р уул э нтий тэлх авда жє в ч инг э жя сандаая нгин ажя ад аг
аргааба р ав. Єв г єнна ма йгд vvр сэ эра мн ыа дг ий нЖа вындо ч сон. Жа в
гуайг айз овло нб ол ног э жб о дс онюму у ?! Ааэ схvvлт э рн э г энжи л
багийнд а ргаба йх да ама на йдс огтууи ржє вгєн ий га лг
а даж, є вг єнх оёул
мууда лц ажс умынз ах ир г аах vр сэнх о ёр . Тэ рхэ ргээсб ол жЖа вб агий н
дарга асму лтар с анг эжну т гийна хд vvся рьд аг. Энэvнэ нчюмб илvv!
Худ ла ачб айжб оло хюм. Бvv мэ дэ э, юучг э сэнэ нэуд ааЖа вын
цулцг арх vрэнца райб а р аа нта нб а райж, а ра ан даанэ ги
йгз у у санн ь
илэрх ий .
— Тан а ро д оот vрг эня в цгаа. Ми ни йх vvг ий нхня лхн ойт о нх vvх э
д тэ
й...
гэжхє є жб илээ . Ха р инЖа в ынг эзэгт эй«мо гой »х атгажг ээ дз ус аг
хонин ыс vvг ээру гаа ж, на д адс vv у у лга с ан. Ор ойн ьє вгєнби дх о ёр
vлгэнс а л г а
нг э р тээх арив . Єв гє нма а ньц агаа нц айл ганюубо д со но о
хэлжб а йжс ана аа ма р да гх vнбо л охо о рб айс хий гэ э
дшvvр са лда ж
толго йс эгср эн:
— До ту у рт ами рт а
й, х а рб у ру ус ана ат айх vнх о ртмо г
о йх о ё ра ди л. Жав ,
гэз
эгт эй г ээмо г о йх а тга жэ эг эх эд«Yг vй , vгvйшу му у л
...» гэ эд
хvргэ эг vй. Эх нэ р ээс vv э нэт эр ээрэ мч лэ хг эх эдх о рьж, vvндэ мнэ лэ г
мэмл э гий нх эрэ гчб айх г vйг эжб vд vvнт о мо от ойн аанац аа н ыг
мэддэ гэ эрэ эб ид ний гт а й вшр у ула нб а йж, э мнvvл ээдэ мнэ л э га в ах а
а ргvй
болго жх vvх ний гмин ьа лс анх vнг эжє вг єнийх элдэгvнэ н. Ми ни йб ие
vнэхэ эрє є д
л єхє єб а йл аа .
Дотуу рт ами рта й ,ха рб у ру ус а наа т
а йх vнх ортмо г
о йх оёра дилг эж
євгєнийх э лдэгг эжб о до хс ацу уСа й нс ана агий нн vдн э
эЖа в ынз ана л т
харб а р а анца ра йа ймшиг та йяаvз эгдс энэ э,х арэ рэ энмо гойб ол он
хувир ах а дс аах ьэ хий ну ха анб аларт ажс ал хин дц охиул санз ула дил
болжэ э.
ЛУВСАНДАШИЙНСОДОВ