Doantotnghiep Send

án t t nghi p Nghiên c u l p ph Pb-Sn trên h p kim nhôm A09-2
L I NÓI U
Ma sát – hi n t ng r t ph bi n c a thiên nhiên. Trong m t s l nh v c nó em

l i cho con ng i r t nhi u l i ích: Các thi t b phanh hãm, các c c u c khí nh bánh
ma sát, cho phép ghi gi ng nói con ng i lên a, nghe âm thanh c a cây v c m, cho
phép xe có th ch y trên ng … và r t nhi u l i ích khác. Tuy nhiên trong m t s
tr ng h p nó l i là nhân t có h i: làm mài mòn h u h t các c c u chuy n ng. Ph n
l n các máy móc (85%-90%) không th ti p t c làm vi c c vì nguyên nhân hao mòn
các chi ti t. Chi phí s a ch a máy móc thi t b và các ph ng ti n v n t i Liên Xô
tr c ây là kho ng 40 t Rúp m t n m. Con s này hàng n m t ng thêm kho ng 1 t
Rúp n a. Trong khi ó chi phí M là 46,8 t USD m t n m. H i ngh v gi m mòn
trong k thu t t ch c M n m 1976 ã k t lu n r ng vi c ng d ng k thu t ma sát s!
ti t ki m cho n c M hàng n m 12 n 16 t USD. Báo cáo c a h i ma sát h c n c
Anh n m 1966 th"a nh n hàng n m hi u qu kinh t do ng d ng các thành t u c a k
thu t ma sát h c là 500 tri u B ng t ng ng v i 2% thu nh p c a n n kinh t qu c
dân. N n công nghi p # c c$ng ph i ch u nh ng t n th t l n do ma sát mòn trong máy.
T n th t trong n m 1974 lên t i 100 t Mác chi m trên 1% ngân sách.
%n c ta song song v i s l n m nh không ng"ng c a n n kinh t , ngành c khí-
m t trong nh ng ngành công nghi p ch l c ã có nh ng b c ti n m nh m! và v n
h n ch các nh c i m c a ma sát trong các máy móc tr lên r t quan tr ng và c n
thi t. R t c n ch t o ra nh ng chi ti t t" nh ng v t li u có kh n ng h n ch nm c
th p nh t có th tác h i c a ma sát. Vì v y b ng cách nào ó ph i ch t o ra nh ng lo i
v t li u có kh n ng ch ng ma sát và ch ng mài mòn t t nâng cao tu i th chi ti t
máy. Các lo i v t li u có kh n ng ch ng ma sát r t t t ã c ch t o và s d ng là:
Bacbit thi c, bacbit chì, bacbit chì – thi c, &ng thanh thi c, &ng thanh chì… Tuy nhiên
do chúng có kh i l ng riêng l n và 't ti n nên ch( c s d ng trong nh ng tr ng
h p quan tr ng và )c bi t. H p kim ch ng ma sát trên c s nhôm có u i m là nh*,
b n riêng l n và )c bi t là r+ ti n nh ng kh n ng ch ng x c dính kém gây mòn
V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

1
ngõng tr c m nh khi t i n)ng. Vì v y v n )t ra là ph i c i thi n kh n ng ch ng ma

sát c a nó và m t ph ng pháp r t t t có th s d ng là t o l p ph ít ma sát trên h p
kim nhôm. Tuy nhiên, nhôm là kim lo i l ,ng tính nên vi c t o l p ph trên nó không gì
t t h n là s d ng công ngh phun kim lo i. Trong & án này em trình bày m t s
nghiên c u c b n v l p ph chì – thi c (t o b ng công ngh phun h& quang i n) trên
m t trong nh ng h p kim nhôm ch ng ma sát i n hình là A09-2 d a trên m t s thi t
b hi n có Vi t Nam. Qua ó ph n nào nói lên c nh ng u i m, nh c i mc a
l p ph so v i n n v i mong mu n nó s! là m t trong nh ng ph ng pháp có th tri n
khai v i quy mô công nghi p n c ta.
M)c dù ã h t s c c g'ng nh ng v i trình và th i gian có h n nên ch'c ch'n
s! không tránh kh-i thi u xót. Em r t mong các th y cô và các b n giúp , và cho ý ki n
& án hoàn thi n h n.
Th c hi n & án này em ã nh n c s quan tâm, h ng d.n t n tình và y
trách nhi m c a PGS.TS Nguy n Kh c C ng – B môn V t li u h c, X lý nhi t và B
m t - Tr ng i H c Bách Khoa Hà N i và ThS B ch ông Phong – Vi n C khí
N ng l ng và M . Cách làm vi c khách quan khoa h c nh ng c$ng r t t n tình c a các
th y là ngu&n ng l c r t l n giúp em hoàn thành & án này. Em xin g i l i c m n
chân thành và sâu s'c nh t t i PGS.TS Nguy n Kh c C ng và ThS B ch ông Phong
vì t t c nh ng s quan tâm giúp , quý báu này.
Em c$ng mu n g i l i c m n t i các th y cô giáo B môn V t li u h c, X lý
nhi t và B m t, các th y cô công tác t i Phòng thí nghi m Kim lo i h c và Nhi t luy n
ã t o i u ki n t t nh t cho em có th th c hi n & án này.
Em c$ng mu n g i l i c m n t i các anh ch công tác t i Phòng thí nghi m v t
li u tính n ng k thu t cao - Vi n C khí N ng l ng và M ã t o i u ki n và giúp ,
c v th i gian và thi t b em hoàn thành & án.
Hà n i tháng 06/2006
Sinh viên th c hi n:
V/ NG0C QUÝ

2
PH N M T
C S LÝ THUY T
MA SÁT VÀ V T LI U CH NG MA SÁT
I. Các d ng ma sát th ng g p
Theo [9] trong th c t th ng g)p các d ng ma sát chính sau:
1. Ma sát không có ch t bôi tr n
X y ra các b phanh, b truy n ng ma sát trong các k t c u máy d t, máy
th c ph1m, máy hoá khi mà không dùng c ch t bôi tr n ho)c trong các máy làm vi c
nhi t cao khi mà b t kì ch t bôi tr n nào c$ng không thích h p. Ma sát không có
bôi tr n th ng kèm theo s tr t ki u b c nh y c a b m)t. G'n li n v i hi n t ng
này là s rung c a ôtô khi vào kh p, ti ng rít c a phanh, s gi t khi phanh, s rung ng
c a dao ti n khi c't …
2. Ma sát khi bôi tr n gi i h n
2.1. Bôi tr n gi i h n v i màng d u
Khi bôi tr n gi i h n, các b m)t ma sát b phân cách b i m t l p màng bôi
tr n r t m-ng (t" chi u dày m t phân t n 0,1µm). S t&n t i c a l p gi i h n gi m
l c ma sát so v i ma sát không có ch t bôi tr n t" 2-10 l n và gi m mòn c a các b
m)t l'p ghép hàng tr m l n. # b n c a màng ph thu c vào s có m)t c a các phân t
ho t ng, ch t l ng và s l ng c a chúng.
C ch ma sát trong bôi tr n gi i h n có th bi u di2n d ng sau: D i tác
d ng c a t i tr ng x y ra s bi n d ng àn h&i và d+o trên di n tích ti p xúc. Di n tích
ti p xúc ây là di n tích các ph n n m g n nhau nh t c a b m)t c ph m t
màng gi i h n c a ch t bôi tr n. Trên các di n tích ti p xúc có th x y ra s xâm nh p
c a các b m)t mà không phá hu màng bôi tr n. Trên các di n tích ti p xúc ch u bi n
d ng d+o l n nh t và trên các i m có nhi t cao có th x y ra hi n t ng phá hu
màng d u và bám dính b m)t, có th có c s xâm th c c a kim lo i. #i u này làm t ng
thêm s c c n chuy n ng.

3
2.2. Bôi tr n gi i h n v i ch t bôi tr n r n

Các ch t bôi tr n r'n th ng là các v t th có c u trúc m ng – l p, kim lo i
m m, màng m-ng, ch t d+o. Nh ng v t th có c u trúc m ng – l p và các tính ch t c n
thi t bôi tr n b m)t kim lo i là Graphit, MoS2, và Chì x p. Ví d iv i
graphit m i liên k t gi a các nguyên t trong các l p b n h n nhi u m i liên k t gi a
các l p. Vì v y graphit có b n nén vuông góc v i các l p cao nh ng b n c't song
song v i các l p nh- (#ây là lý do graphit có kh n ng bôi tr n t t). # c ng c a
graphit theo h ng vuông góc v i m)t ph3ng các l p g n t ng ng v i kim c ng
nên các ph n t nh h ng thích h p c a graphit có th xâm nh p vào b m)t c a kim
lo i mà không b phá hu . Vì v y trong t t c các tr ng h p bôi tr n c a graphit h u
nh không có s ti p xúc các b m)t kim lo i. H s ma sát c a các b m)t ph graphit
có th t tr s r t nh- (0,03-0,04).
# i v i ch t bôi tr n là kim lo i, yêu c u ph i có b n c't nh- trong
kho ng nhi t làm vi c thích h p, th ng dùng Chì, Thi c và Indi. C ch bôi tr n
nh sau: Màng kim lo i m-ng có b n nén t t gi cho các b m)t ma sát ti p xúc tr c
ti p và thâm nh p vào nhau. Khi có chuy n ng t ng i x y ra s c't trong kim lo i
m m. Vì s c c n c't không l n, di n tích ti p xúc th c t do n n c ng không l n, nên
l c ma sát c$ng không l n.
N u nh ph kim lo i bôi tr n lên n n là kim lo i m m thì n n kim lo i s! b
bi n d ng nhi u d i tác d ng c a t i tr ng và di n tích ti p xúc gi a các b m)t l'p
ghép l n d.n t i l c ma sát t ng.
Khi bôi tr n các k t c u máy b ng kim lo i nhi m v c a ch t bôi tr n
cácbuahy ro ã thay i: #ó là ph ng ti n v n chuy n kim lo i vào vùng ma sát, tham
gia vào các quá trình hoá lý trên b m)t ti p xúc khi t o thành màng kim lo i, làm ngu i
và b o v các k t c u ma sát kh-i b g(.

4
3. Ma sát khi bôi tr n t, n a t và bôi tr n nh t d o

Khi bôi tr n t b m)t ma sát phân chia b i l p bôi tr n l-ng. Áp su t c a
d u s! cân b ng v i ngo i l c. L p d u c g i là l p t i, l c ma sát ph thu c vào
nh t c a d u và b ng t ng l c c n tr t c a các l p d u theo chi u màng d u. Trong bôi
tr n t l c ma sát không ph thu c vào b n ch t c a b m)t l'p ghép. Ma sát t t&n
t i gi a các m)t tr t, khi l n ho)c l n có tr t gi a các m)t tr (Và nói chung là các
m)t cong, ch t l-ng bôi tr n c kéo vào khe h h*p d n t" phía i vào ti p xúc)
Các ch t bôi tr n d+o c$ng có th m b o ch ma sát, lo i tr" s ti p xúc
và xâm nh p vào nhau gi a các b m)t. Khác v i d u là ch t l-ng nh t, các ch t bôi tr n
d+o có tính nh t d+o b i v y dòng v t li u này có nh ng )c i m riêng.
Bôi tr n n a t x y ra khi &ng th i có bôi tr n t và bôi tr n gi i h n.
Trong tr ng h p này t i tr ng pháp tuy n s! c cân b ng b i thành ph n pháp tuy n
c al ct ng tác các b m)t trong khu v c ti p xúc và l c c a áp su t thu ng trong
màng d u. Tác d ng thu ng c a c a ch t l-ng có th xu t hi n trong hai tr ng h p:
Trong tr ng h p th nh t n u hình h c v mô c a các b m)t ti p xúc t o ra khe h thu
h*p d n và d u có th i vào ó v i nh ng thông s thích h p c a ch ma sát s! xu t
hi n dòng ch y và t o ra l c nâng nh ng không ti p nh n toàn b t i tr ng khi ma
sát n a t. Dòng ch y ch t l-ng s! ôm l y các ph n c các b m)t ti p xúc. Trong
tr ng h p th hai n u nh p nhô c a các khu v c ti p xúc t o ra nh ng ch4 thu h*p
và m r ng theo chi u cao và theo h ng chuy n ng t ng i, khi l ng d u l n
thì s thu h*p s! óng vai trò nh nh ng nêm vi mô thu ng. Tác ng c a d u trong
các nêm vi mô bi u hi n ngay c khi v n t c tr t khá nh-.
4. Các ch ma sát trong tr t
Ta hãy xét các i u ki n chuy n t" d ng ma sát này sang d ng ma sát khác
khi có ch t bôi tr n l-ng. N u s l ng d u h n ch nh ng t o l p h p th r t
m-ng (mono) và màng gi i h n thì khi ma sát l p u tiên trên (nh nh p nhô s! b mòn
r t nhanh và ma sát trong bôi tr n gi i h n chuy n m t ph n sang ma sát không có ch t
bôi tr n. Th t ra, nh s linh ng c a các phân t ho t ng có c c, l p h p th m-ng

5
c ph c h&i r t nhanh. Nh ng ph c h&i pha gi i h n do có s chuy n d u t" ch4

lõm s! t n khá nhi u th i gian. Sau khi ph c h&i màng gi i h n i u ki n ma sát c
c i thi n i u ó có th d.n n s dao ng c a h s ma sát.
K t qu là sau m t th i gian, t t c ch t bôi tr n u b tiêu hao. N u ngoài s
tiêu hao d u do vi c t o thành màng gi i h n v.n còn th"a d u, l ng d u th"a s! i n
y nh ng v t lõm c a nh p nhô và ph c h&i màng gi i h n ma sát khi bôi tr n gi i
h n trong tr ng h p này s! b n v ng. Khi l ng d u t ng t o ra hi u ng thu
ng thì ma sát v i bôi tr n gi i h n s! chuy n thành ma sát v i bôi tr n n a t. D ng
này không ph thu c vào v n t c tr t và nh t c a d u bôi tr n nên v n có m i c)p
ma sát khi có l ng ch t bôi tr n y .
Gi s t i tr ng, kích th c hình h c, khe h h ng kính c a tr t và nh t
c a ch t bôi tr n không i, ta thay it c quay c a tr c. Khi v n t c tr t c a các
b m)t nh-, hi u ng th y ng phân tích chúng hoàn toàn vì d u b ép ra t" khe. Ma sát
là n a t. Khi v n t c tr t t ng, l c th y ng t ng lên và t ng tác c a các b m)t
gi m i. Khi v n t c t m t giá tr nh t nh, các b m)t hoàn toàn phân cách v i nhau
và b't u ch ma sát v i bôi tr n t.
Hi n t ng t ng t c$ng x y ra khi thay i nh t c a ch t bôi tr n. Khi
nh t nh-, ch a có bôi tr n t. Nh ng khi h s ma sát t c c ti u, s t ng nh t c a
d u d.n n t ng l c ma sát.
Áp su t có nh h ng ng c l i. Khi áp su t lên l n khó th c hi n bôi tr n
t, t i tr ng gi m n m t giá tr nh t nh d.n n s n i lên c a ngõng tr c. N u t i
tr ng ti p t c gi m s! làm t ng chi u dày c a màng mang t i và l c ma sát. Vì v y ch
c a c xác nh b i v n t c vòng c a tr c η (v/ph) c g i là )c tính c a ch
ma sát c a . #i u ki n chuy n t" ch ma sát này sang ch ma sát khác c
th hi n trên bi u & Gecxa hình 1.4 (Bi u & Gecxa dùng phân tích các hi n t ng
trong ch)n và c)p ma sát có chuy n ông t nh ti n).

6
H1.1: Bi u & ch ma sát trong tr t

1-Ma sát không bôi tr n; 2-Ma sát khi bôi tr n gi i h n và n a t
3-Ma sát khi bôi tr n t
II. M t s lo i h p kim ch ng ma sát thông d ng
1. H p kim trên c s ng
Theo [4] h p kim ch ng ma sát c s &ng có hai lo i r t ph bi n là &ng
thanh thi c và &ng thanh chì.
1.1. #&ng thanh thi c
Nguyên t c b n h p kim hoá trong h p kim này là thi c. Hàm l ng
thi c kho ng 14%. Khi ó t ch c c a h p kim g&m hai pha: 5 là dung d ch r'n c a
thi c trong &ng, 6 là pha trên c s h p ch t i n t Cu31Sn8 c ng. Pha 6 nâng cao kh
n ng ch ng ma sát, ch ng hi n t ng mài dính, nâng cao tính ch ng mài mòn, gi m b t
h s ma sát khi làm vi c ghép ôi v i thép và gang. #&ng thanh thi c có tính mài kh p
không cao, kh'c ph c v n này ng i ta th ng ph lên b m)t nó m t l p ph
m-ng h p kim trên c s Chì – Thi c.
Ngoài thi c, trong &ng thanh thi c còn có m t s nguyên t khác: Chì a
vào trong &ng thanh thi c làm t ng kh n ng ch ng mài dính, t ng tính mài kh p.
Nh c i m c a chì là làm gi m d+o, ch u m-i và t ng xu h ng thiên tích. K!m
có tác d ng thay th m t ph n thi c 't ti n, nâng cao d+o, ch y l-ng làm c i thi n
tính úc. Ph t pho có tác d ng kh oxy, nâng cao c ng, kh n ng ch ng mài dính.

7
Niken có tác d ng c i thi n tính úc và làm h t nh-. S't là t p ch t có h i vì làm x u

tính gia công c't g t do t o ra nh ng ph n t r'n.
1.2. #&ng thanh chì
Chì h u nh không tan trong &ng c tr ng thái l-ng và )c, nó phân b
thành các ph n t riêng gi a các nhánh cây &ng k t tinh tr c. T ch c hai pha nh
v y có kh n ng ch u ma sát t t. Khi hàm l ng chì t ng lên tính ch u ma sát càng l n
nh ng tính ch ng m-i gi m i và tính công ngh c$ng kém. Thông th ng hàm l ng
chì trong các h p kim công nghi p vào kho ng 25 - 40%.
Trong các h p kim &ng, &ng thanh chì là m m và kém b n nh t. Nh ng so
v i bacbit chì và bacbit thi c &ng thanh chì có b n cao h n, b n nhi t l n h n và
kh n ng ch ng tróc m-i cao h n do v y nó c ng d ng khá nhi u trong ng c t
trong làm b c lót tr c khu u. Nh c i m c a &ng thanh chì so v i bacbit là kh n ng
mài kh p kém, kh n ng h p th các ph n t r'n kém và kh n ng ch ng n mòn trong
môi tr ng axit cao phân t kém do ó tu i th c a gi m i r t nhi u. Ngoài hai lo i
&ng thanh thi c và &ng thanh chì trong k thu t còn s d ng các lo i &ng thanh
không thi c ví d : #&ng thanh nhôm, &ng thanh silic mangan, &ng thanh berili, các
lo i &ng thau có thi c…
2. H p kim trên c s chì và thi c
2.1.M t vài nét v kim lo i chì và thi c
2.1.1. Chì
Theo [3] chì là kim lo i có s th t 82, thu c nhóm IV trong b ng tu n hoàn
Medeleev. C u hình i n t có d ng:
1s22s22p63s23p63d104s24p64d104f145s25p65d106s26p2
D i ây là m t s tính ch t v t lý c b n c a chì:
Nguyên t l ng 207.19
M ng tinh th L p ph ng tâm m)t
H ng s m ng, a(nm) 0.49389
Kh i l ng riêng, g/cm3 11.34

8
Nhi t ch y, oC 327
Nhi t sôi, oC 1734
# d.n nhi t 20oC, cal/cm.s.K 0.0827
Chì là kim lo i m m và r t d+o. Nhi t k t tinh l i c a chì th p h n 20oC,
do v y sau khi bi n d ng d+o chì không b bi n c ng ngay c nhi t th ng. Tính n
nh ch ng n mòn c a chì t t. Trong axit H2SO4 chì hoàn toàn n nh vì màng oxyt t o
ra gây th ng hoá và có tính b o v t t. C$ng do )c tính b o v c a màng oxyt, chì
hoàn toàn n nh trong khí quy n 1m. Tuy nhiên chì b n mòn khá m nh trong axit
HNO3. Trên hình 1.2 là ng chuy n bi n khi làm ngu i chì t" l-ng
( oC)
327
Hình 1.2: Chuy n bi n khi làm ngu i Chì t" l-ng [14]
2.1.2. Thi c
Theo [3] thi c là kim lo i có s th t 50, thu c nhóm IV trong b ng tu n
hoàn Medeleev. C u hình i n t có d ng: 1s22s22p63s23p63d104s24p64d105s25p2
D i ây là m t s tính ch t v t lý c b n c a thi c:
M ng tinh th Chính ph ng và kim c ng
Kh i l ng riêng, g/cm3 7.3
Nhi t ch y, oC 232
9
Nhi t sôi, oC 2270

# d.n nhi t 20oC, cal/cm.s.K 0.1528
H s giãn n nhi t 20 - 160oC, 5.10 6 l/K 20
Khi thay i nhi t , thi c b chuy n bi n thù hình theo ph n ng:
Sn 5 ⇔ Sn 7
Sn 7 t&n t i nhi t > 18oC, có m ng chính ph ng. Thông s m ng
a=0.58194nm, c=0.31753nm.
Sn α t&n t i nhi t < 18oC, có m ng kim c ng. Hi u ng thay i th
tích khi chuy n bi n thù hình theo ph n ng trên là r t l n. Do v y ng su t phát sinh
trong ph n ng là r t l n. D i tác d ng c a ng su t này thi c chuy n t" d ng th-i
sang b t. T c chuy n bi n thù hình ph thu c vào quá ngu i. Khi quá ngu i
nh-, t c chuy n bi n x y ra r t ch m. Nh ng v i quá ngu i l n, 8T = 40 o − 50 o t c
là nhi t h xu ng t i -30oC ÷ -40oC chuy n bi n thù hình trên x y ra khá nhanh.
Nhi t và t c chuy n bi n thù hình c a thi c còn ph thu c khá m nh vào t p ch t.
V im tl ng r t nh- Pb, Sb l.n vào, nhi t chuy n bi n thù hình h xu ng r t th p
và t c x y ra r t ch m. Khi t ng l ng t p ch t v t quá 0.5%, hi n t ng trên g n
nh b ng n ch)n hoàn toàn.
Thi c có kh n ng n nh ch ng n mòn khá t t. Nó h u nh tr trong khí
quy n 1m, n c sôi và m t s axit h u c khác. Tuy v y, d i tác d ng c a m t s axit
m nh thi c s! b n mòn. Chuy n bi n x y ra khi làm ngu i Thi c t" l-ng c th hi n
trên hình 1.3:

10
(oC)
232
Hình 1.3: Chuy n bi n khi làm ngu i Thi c t" tr ng thái l-ng [14]
Thành ph n và công d ng c a m t s lo i thi c c cho trong b ng 1.1
B ng 1.1: Thành ph n và công d ng c a m t s lo i thi c theo 9OCT [3]
Thi c T p ch t ( không l n h n ), %
Ký
(Không
T ng Công d ng
hi u nh As Fe Cu Pb Bi Sb S
h n) c ng
O1 99.90 0.015 0.009 0.01 0.04 0.01 0.015 0.01 0.10 M h p ng th c
ph!m
O2 99.56 0.02 0.02 0.03 0.25 0.05 0.05 0.02 0.44 Ch t o tr c và thu c
hàn
O3 98.35 0.10 0.05 0.10 0.10 0.30 0.30 0.04 1.65 Ch t o tr c và thu c
hàn
O4 96.25 0.10 0.05 0.15 0.30 0.30 0.30 0.05 3.75 Ch t o tr c và thu c
hàn
2.2. H p kim trên c s chì-thi c

C$ng theo [3] h p kim trên c s chì và thi c c g i chung là bacbit. Theo
thành ph n hoá h c ng i ta chia ra làm 3 lo i bacbit:
- Bacbit thi c: H p kim trên c s thi c, ví d :83, :89.
- Bacbit chì: H p kim trên c s chì, ví d :C, :K.
- Bacbit chì-thi c: H p kim trên c s chì và thi c,ví d :16, :H, :T, :6
Hình 1.4: Gi n & pha Pb-Sn [14]

11
o
!o # ! #
327
! $ # ( )*
232
!" # $ % &' ( )* !" # $ %

&' ( )*
183
!" # $ !" #
0% Sn 62% Sn 100% Sn
100% Pb 38% Pb 0% Pb
+) ,' - .
2.2.1. Bacbit thi c

Thành ph n c a các lo i bacbit thi c bao g&m thi c, antimon (chi m kho ng
d i 12%) và &ng (chi m kho ng d i 10%) trong ó thi c chi m ch y u. #&ng có
th hoà tan vào thi c v i m t l ng nh-, pha liên kim lo i gi a &ng và thi c Cu3Sn k t
tinh nhi t khá cao vì v y n u xét k t tinh vùng nhi t th p có th d a trên gi n
& pha Sn-Sb. Hình 1.5 th hi n gi n & pha Sn-Sb
8
:77
345
377
277 < <$

6 2
677
<$ $
4 2 4 7
477
4 <
62
77 0716
012 6 2512
9
077
07 7 47 67 27 37 :7 57 97 !;#
/012 + ) ,' .

12
5 là dung d ch r'n trên c s thi c, ây là pha m m và dai.

7 là dung d ch r'n trên c s pha SnSb t ng i c ng.
# i u ch(nh c ng ng i ta có th t ng kh i l ng pha 7 b ng cách t ng
hàm l ng Sb ho)c Cu (t ng ng là t ng hàm l ng pha SnSb và Cu3Sn). Tuy nhiên
vi c t ng Sb có u i m h n vì r+ ti n và làm gi m t tr ng h p kim. Trong khi úc pha
SnSb do có t tr ng nh- nên có xu h ng thiên tích m nh. #&ng có vai trò quan tr ng
trong vi c c n tr hi n t ng này. Nguyên nhân là do pha Cu3Sn k t tinh tr c t o thành
khung ng n c n SnSb thiên tích.
Các nguyên t Pb, Zn, Al, As, Fe, Bi là nh ng t p ch t có h i. Chì t o cùng
tinh nóng ch y 180oC, Bi t o cùng tinh ch y 138oC s! làm gi m kh n ng làm vi c
c a bacbit.
- Bacbit :83
Thành ph n hóa h c c a :83 c cho trong b ng 1.2

B ng 1.2: thành ph n hoá h c c a :83
Hàm l ng nguyên t (%) Hàm l ng t p ch t (không l n h n), %
Sn Sb Cu Pb Fe Bi As Zn T ng
Còn l i 10-12 5.5-6.5 0.35 0.10 0.05 0.10 0.03 0.63
T ch c c a h p kim g&m n n 5 là dung d ch r'n trên c s thi c có hòa tan
Cu và Sb. #ây là pha m m, dai, có b nt ng i cao. Pha Cu3Sn k t tinh tr ct o
thành khung m ng, trên t ch c t vi nó có d ng các tua sao. Pha SnSb k t tinh thành
các kh i nhi u m)t. T ch c c a :83 g&m n n 5 màu xám en, các tua sao màu sáng c a
Cu3Sn và các hình a c nh màu sáng c a pha SnSb.
- Bacbit :89
Thành ph n hóa h c c a :89 c cho trong b ng 1.3

B ng 1.3: thành ph n hoá h c c a :89
Hàm l ng nguyên t (%) Hàm l ng t p ch t (không l n h n), %
Sn Sb Cu Pb Fe Bi As Zn T ng
Còn l i 7.25-8.25 2.5-3.5 0.35 0.08 0.05 0.10 0.03 0.61

13
T ch c c a :89 hoàn toàn t ng t nh :83 nh ng có i u là kh i l ng

c a pha 7 và pha Cu3Sn ít h n do thành ph n Sb và Cu ít h n so v i :83. C tính c a
:83 và :89 c cho trong b ng 1.4:
B ng 1.4: C tính c a :83 và :89
Kho ng H s
Kh i l ng H s d.n H s # mài
Ký nhi t giãn n ;b, HB, 6, ak,
riêng, nhi t, ma sát mòn,
hi u k t tinh, nhi t, MPa kG/mm2 % kGm/cm2
g/cm3 o cal/cm.s. t mg/cm2.km
C 510-6l/
:83 7.3 370-240 23 0.09 90 30 6 0.6 0.005 0.10
:89 7.3 350-240 22.5 0.09 80 25 9 0.8 0.005 0.09
So sánh :83 và :89 th y r ng: :83 có c ng cao h n nh ng d+o và

dai va p nh- h n. Thí nghi m ch ng t- r ng khi ch u t i nén và va p tu i th c a
:89 g p 4 l n :83. Trong các h p kim tr c thì :83 và :89 thu c lo i có ch t l ng
cao nh t. Nh c i m c a bacbit thi c là gi i h n m-i và b n nóng không cao l'm.
Khi t ng nhi t t" 20oC n 150oC, b n c a các h p kim h này gi m xu ng
kho ng 2 l n.
2.2.2. Bacbit chì
Bacbit chì là h p kim c s chì có hàm l ng thi c r t nh- ho)c không có
thi c. Thành ph n nguyên t h p kim ch y u trong bacbit chì g&m Sb, Ca và Na
- Bacbit :C
H p kim :C ngoài Pb còn có Sb và Cu. Vai trò c a Cu trong bacbit chì
c$ng gi ng nh trong bacbit thi c. #&ng t o v i antimon h p ch t Cu2Sb k t tinh
nhi t cao t o thành khung m ng c n tr s thiên tích c a pha 7(Sb). Pha Cu2Sb &ng
th i c$ng là pha c ng. Trên hình 1.6 là gi n & pha Pb-Sb:

14
8
:77
34712
377
277 <
677
<$ <$
477 6:
77
$
077
- 07 7 47 67 27 37 :7 57 97 !;#
/013 + ) ,' - .
Theo gi n & ta th y cùng tinh (5+7) t o ra 13%Sb và 87%Pb. Pha 5 là
dung d ch r'n c a Cu, Sb trong Pb r t m m c ng kho ng 3HB. # c ng c a pha 7
kho ng 30HB. T ch c c a :C s! g&m n n 5 và các ph n t c ng là 7(Sb) và Cu2Sb.
- Bacbit :K
Bacbit :K trong thành ph n g&m có nh ng nguyên t chính là: Pb, Ca, Na.
Canxy h u nh không tan trong Pb và t o h p ch t Pb3Ca khá c ng. Natri có th hoà tan
trong Pb v i hoà tan gi m d n theo nhi t . % nhi t cùng tinh, hoà tan c a Na
trong 5 là 1.9% xu ng nhi t th ng ch( còn 0.4%. T ch c c a :K g&m 5 m m là
dung d ch r'n c a Ca, Na trong Pb, ph n t r'n là Pb3Ca. Trên b ng 1.5 là thành ph n
và c tính c a hai lo i bacbit :C và :K.
B ng 1.5: Thành ph n và c tính c a :C và :K [3]
H
Kh i Kho#ng H s
H s d%n s mài
Ký Thành ph n l ng nhi t giãn n &b, HB, ', ak ,
nhi t, ma mòn,
hi u hoá h"c, % riêng, k t nhi t, MPa kG/mm2 % kGm/cm2
cal/cm.s. sát mg/cm2.km
g/cm3 tinh, oC $10-6l/
t
1Ca;0.5Na;Pb
(K 10.5 440-320 36 0.05 100 32 8 1.2 0.004 0.15
còn l i
17Sb;1.5Cu;Pb
(C 10.1 410 26 - 42 - 0.5 - 0.007 -
còn l i
2.2.3. Bacbit chì – thi c

15
Thành ph n ch y u c a bacbit chì – thi c g&m nh ng nguyên t sau: Pb, Sn,

Sb, Cu ngoài ra trong m t s tr ng h p ng i ta còn a thêm vào Ni, Te, Cd, và As.
#&ng t&n t i trong bacbit chì – thi c d i hai d ng ch y u sau: Th nh t tan trong dung
d ch r'n 5, th hai t o pha liên kim lo i Cu3Sn và Cu2Sb. Các pha Cu3Sn và Cu2Sb k t
tinh tr c nhi t cao v"a có tác d ng ng n c n s thiên tích c a SnSb và Sb v"a
óng vai trò là pha c ng. Ni và Te ch y u t&n t i trong n n 5, Cd và As t o h p ch t
CdAs k t tinh nhi t t ng i cao (621oC).
- Bacbit :16:
T ch c c a :16 g&m n n m m là cùng tinh (5 + SnSb) và các ph n t c ng
là Cu2Sb và Cu3Sn. Pha SnSb b n và d+o h n pha Sb do ó ch t l ng h p kim :16 cao
h n h3n h p kim :C. Trong k thu t :16 c ng d ng thay th :83 trong vi c ch
t o các tr c quan tr ng làm vi c v i t i t nh.
- Bacbit :T:
H p kim này có hàm l ng Sb nhi u h n Sn. Khi k t thúc k t tinh h p kim
này s! có cùng tinh 3 pha (5 + Sb + SnSb). Pha m m là 5, pha c ng là SnSb ngoài ra còn
có m t l ng nh- pha Cu3Sn, Cu2Sb và Sb nh- m n n m trong cùng tinh. :T kém b n
h n :16 nh ng d+o và dai va p cao h n.
- Bacbit :H:
T ch c c a :H t ng t nh c a :T nh ng có pha CdAs k t tinh d ng h t
nh- làm tâm m m cho pha SnSb k t tinh sau. # b n, c ng c a :H x p x( :16 nh ng
d+o cao h n, kh n ng ch ng mài mòn t t h n.
- Bacbit :6:
T ch c c a :6 g&m n n 5 và các pha c ng là SnSb, Sb, Cu3Sn, Cu2Sb và
CdAs. :6 có tính ch t và công d ng t ng t nh :T và :H. Thành ph n và c tính c a
các lo i bacbit chì – thi c c trình bày trong b ng 1.6.

16
B ng 1.6: Thành ph n và c tính c a các lo i bacbit chì – thi c [3]
Kh i Kho#ng H s H s
Thành H s d%n mài
Ký l ng nhi t giãn n &b, HB, ', ak , ma
ph n hoá nhi t, mòn,
hi u riêng, k t tinh, nhi t, MPa kG/mm2 % kGm/cm2 sát
h"c, % cal/cm.s. mg/cm2.km
g/cm3 o
C $10-6l/ t
16Sn,
(16 16Sb, 2Cu, 9.29 410-240 23 0.06 78 30 0.2 0.14 0.006
Pb còn l i
10Sn,
14Sb,
(H 2Cu,1Ni,
9.55 400-240 26 0.055 70 29 1.0 0.03 0.006
1.5Cd,
0.7As, Pb
còn l i
10Sn,
15Sb,
0.9Cu,
(T 0.15Fe, 9.55 410-240 26 0.055 67 22 1.7 0.5 0.007
(0.05-
0.2Te), Pb
còn l i
6Sn, 15Sb,
(6 3Cu, 2Cd,
9.6 416-232 27 0.05 68 30 0.2 0.25 0.007
0.8As, Pb
còn l i
3. Nhôm và h p kim ch ng ma sát c s nhôm

3.1. Vài nét v kim lo i nhôm
Theo [3] nhôm là kim lo i có s th t 13 thu c nhóm III trong b ng h
th ng tu n hoàn Mendeleev. C u hình i n t có d ng: 1s22s22p63s23p1 .
D i ây là m t s tính ch t v t lý c b n c a nhôm:
M ng tinh th L p ph ng tâm m)t
Kh i l ng riêng 20oC, g/cm3 2.698
Nhi t ch y, oC 660.24
# ng kính nguyên t , nm 0.286
# d.n nhi t 20oC, W/m.K 221.5
Mô un àn h&i E,GPa 70.6
Mô un tr t, GPa 27
H s giãn n nhi t, 5.10-6l/K 23.3

17
Nhôm có nhi t nóng ch y th p, nhi t nóng ch y ph thu c vào s ch

c a nhôm. D.n nhi t và d.n i n t t nh ng ph thu c nhi u vào s l ng và lo i t p
ch t. # b n c a nhôm ph thu c vào l ng t p ch t và tr ng thái gia công bi n d ng.
Nhi t k t tinh l i c a nhôm t ng i th p và c$ng ph thu c vào s ch, sau khi
bi n d ng ngu i nhôm s ch 99.994% b't u k t tinh l i 150oC và k t thúc 270oC.
Nhôm là kim lo i có ho t tính hóa h c cao. % ngoài không khí nhôm b m t
v+ sáng lóng lánh là do t o màng oxyt. L p màng này không có r4 x p, sít ch)t cao
và liên k t r t b n v ng v i n n kim lo i. Nh có l p màng này mà nhôm có tính n
nh ch ng n mòn khá cao trong nhi u môi tr ng hóa h c. Kh n ng ch ng n mòn
c a nhôm ph thu c vào thành ph n t p ch t và )c tính c a môi tr ng. Ví d trong
môi tr ng axit h u c , khi t ng nhi t thì t c n mòn nhôm t ng lên.
3.2. H p kim ch ng ma sát trên c s nhôm
+ <u i m:
- Kh i l ng riêng nh-, b n riêng l n.
- # b n khá cao, ch ng n mòn trong môi tr ng bôi tr n t t.
- Mô un àn h&i th p nên có tính mài kh p t t và xu h ng quá t i nh-.
- D.n nhi t r t t t nên có th làm vi c v i v n t c l n.
- Ch t o và gia công d2.
- R+ ti n.
+ Nh c i m:
- Kh n ng ch ng mài dính kém.
- H s ma sát khá cao.
- Có th x c dính khi t i tr ng n)ng làm mòn ngõng tr c m nh.
+ =nh h ng c a m t s nguyên t n tính ch t c a h p kim nhôm
- =nh h ng c a s't:
Trên gi n & Al-Fe ta th y s't h u nh không tan trong nhôm và t o v i
nhôm h p ch t liên kim lo i Al3Fe. V i m t hàm l ng s't r t nh- ã xu t hi n cùng
tinh (5+ Al3Fe). H p ch t Al3Fe giòn, k t tinh d ng hình kim. Chính do )c i m này

18
s't làm gi m d+o c a nhôm. Ngoài ra s't còn gây nh h ng x u n tính ch ng n

mòn c a nhôm.
- =nh h ng c a Silic:
Gi a nhôm và silic không t o h p ch t hóa h c. # hòa tan c a silic trong
nhôm khá nh-, pha silic có c ng t ng i cao làm gi m d+o c a nhôm,
- =nh h ng c a thi c:
Thi c hòa tan vào nhôm l-ng t t, hòa tan có h n vào trong nhôm )c và t o
cùng tinh 228oC, thi c có tác d ng nâng cao kh n ng ch ng mài dính c a h p kim.
H p kim có hàm l ng 20-30% Sn có kh n ng ch ng mài dính t t nh t. Tuy nhiên
thi c l i làm gi m b n c a h p kim.
Trong các lo i h p kim tr t thì có l! A09-2 là lo i thông d ng và c
bi t n nhi u h n c vì các lý do sau:
• Có hàm l ng thi c khá l n nên kh n ng ch ng mài dính t t h n các
h p kim nhôm khác.
• # c h p kim hóa v i các nguyên t nh silic, &ng, niken làm t ng
khá nhi u b n, cho phép c i thi n kh n ng ch u t i
• Có th ch t o d i d ng các tr t kép nh m nâng cao kh n ng làm
vi c.
B ng 1.7: Thành ph n c a A09-2 [3]
Nguyên t Sn Ni Cu Si
Ph n tr m 9-10 0.8-1.2 2-2.5 0.3-0.7
Quan h gi a mài mòn và thành ph n thi c trong h p kim nhôm c th

hi n trên hình 1.7

19
7107
7175
"B ! #
710
7179
7175 7173
7107
717:
A
7176
7175
=> ?@
7173 717
7176 7
4 3 9 0 ;
717 12
H1.7: Gi n th hi n s thay i mài mòn ngõng tr c ph thu c vào hàm

l ng thi c và silic trong h p kim
D a vào gi n & hình 1.7 ta th y khi hàm l ng thi c l n h n 6% thì l ng
silic s! không còn nh h ng n mài mòn ngõng tr c, ng c l i n u hàm l ng
thi c nh- h n 6% thì n u t ng % Si thì t c mài mòn ngõng tr c s! r t l n (nguyên
nhân là do khi t ng Si s! làm t ng t l pha c ng làm mòn nhanh ngõng tr c nh ng n u
t l Sn l n, t c là t l pha m m l n s! làm cho các h t c ng d2 dàng chìm vào trong
n n m m, ít ti p xúc v i ngõng tr c). #i u này nói lên t m quan tr ng c a thi c iv i
vi c h n ch mài mòn ngõng tr c.
Trong h p kim A09-2 còn ch a c Ni và Cu. Ni có tác d ng làm t ng d+o
và b n c a h p kim. Cu t o v i Al pha CuAl2 v"a có tác d ng nh m t pha hóa b n
nh ng c$ng có ý ngh a t o thêm nh ng i m c ng c n thi t cho h p kim tr c.
Thành ph n, c tính c a m t s lo i h p kim nhôm ch ng ma sát c trình
bày trong b ng 1.8:

20
B ng 1.8: Thành ph n và c tính c a m t s h p kim ch ng ma sát c s nhôm [3]
Thành ph n nguyên t (%)

&b
H p kim HB ', %
Nguyên MPa
Pb Sn Sb Mg Ni Cu Si
t khác
ACC6-5 4-5 - 5-6 0.5-0.6 - - - - 31.4 81 13.9
A03-1 - 2-4 - - 0.3-0.6 0.8-1.2 1.7-2.1 - 40 110 2
A09-2 - 9-10 - - 0.8-1.2 2-2.5 0.3-0.7 - 50 155 10
A09-1 - 9-10 - - - 1 - - 28 80 18
RRAC9 - 5.5-7 - 0.7-1 1.5-1.8 0.6-0.9 0.2 - 55 100 10
750 - 6.5 - - 1 1 - - 40 155 12

0.7-1.4
Moren400 - - - - - - 1.5-4.8 45 118 24
Cd
Có th nói h p kim nhôm A09-2 là m t trong nh ng v t li u ch ng ma sát

khá ph bi n. Nh ng nh ã trình bày trên, do h s ma sát khá cao, kh n ng ch ng
mài dính kém và có th gây x c dính, mài mòn ngõng tr c m nh khi t i n)ng. Vì v y
r t khó ng d ng trong các tr t ch u t i l n, t c cao. Do ó vi c x lý b m)t
c i thi n các nh c i m trên c a nó là r t c n thi t vì r ng A09-2 có )c i m là nh*,
b n riêng l n và r+ ti n h n các lo i v t li u ch ng ma sát nh bacbit, h p kim c s
&ng… r t nhi u, h n n a nhôm chính là lo i v t li u k thu t r t quan tr ng trong
t ng lai. M t trong nh ng bi n pháp x lý b m)t có th áp d ng c i thi n kh n ng
ch ng ma sát c a h p kim A09-2 b ng cách t o l p ph chì – thi c lên trên h p kim.
Tuy nhiên vì nhôm là kim lo i l ,ng tính nên vi c áp d ng các công ngh x lý b m)t
i v i nhôm và h p kim c a nó nh m , nhúng là g n nh không th th c hi n c.
M t trong s ít các công ngh x lý b m)t nh m t o l p ph kim lo i có th áp d ng
i v i nhôm và h p kim c a nó là phun kim lo i. Ti p sau ây em xin trình bày m t s
)c i m c a công ngh phun kim lo i.

21
4. Gi i thi u v) công ngh phun kim lo i

4.1. Khái ni m
Theo [10] phun kim lo i là quá trình làm nóng ch y kim lo i l-ng sau ó
phân tán thành các gi t l-ng r&i b'n lên b m)t v t ã c chu1n b s ch t o thành
l p ph . Phun kim lo i có th ph c các kim lo i nguyên ch t ho)c các h p kim lên
kim lo i ho)c các v t c ng nh g4, v i, gi y…
Phun ph có th c ti n hành v i d ng nguyên li u ban u là dây ho)c
b t. # i v i công ngh phun dây kim lo i phun c ch t o d i d ng dây có ng
kính >1.8 n >2.5 tùy thu c vào lo i u phun. N u tr ng h p kim lo i không th
ch t o d ng dây thì có th s d ng công ngh phun b t. % ây kim lo i c nghi n
thành các h t có ng kính t" 10 n 20?m. Vi c ng d ng công ngh phun nào hoàn
toàn ph thu c vào v t li u phun và n n c$ng nh yêu c u công ngh .
4.2. <u i m c a phun kim lo i
- Có th ph c nhi u lo i v t li u
- Có th s d ng ph lên các k t c u l n
- L p ph t o ra có th d2 dàng gia công trên máy công c
- Tính c ng cao
- D2 c khí hóa và t ng hóa
4.3. Công d ng c a phun kim lo i
Phun kim lo i c s d ng vào các m c ích sau:
- Cho vi c ph c h&i các chi ti t máy b mòn.
- Cho vi c s a ch a các khuy t t t c a v t úc.
- Cho vi c s a ch a các khuy t t t xu t hi n khi gia công c khí.
- Cho vi c b o v ch ng n mòn trong các môi tr ng khác nhau.
- Cho m c ích trang trí.
- C i thi n kh n ng làm vi c trong i u ki n ch u ma sát c a chi ti t máy.

22
Trong các công d ng trên thì vi c ng d ng phun ph vào vi c ch t o các

l p ph ch u ma sát ã và ang là m t trong nh ng bi n pháp h u hi u c a công ngh
x lý b m)t nh m nâng cao tu i th c$ng nh ph m vi ng d ng c a chi ti t máy.
4.4. S hình thành l p ph
Quá trình hình thành l p ph bao g&m các giai o n sau: S ch y c a kim
lo i phun, (n u v t li u phun d ng dây thì ti p theo là s tách các gi t kim lo i ra kh-i
u dây). Ti p n là quá trình bay và va p các h t kim lo i trên b m)t ã c chu1n
b và cu i cùng là s hình thành l p ph b ng m i liên k t c a kim lo i v i b m)t c
s . S ch y c a kim lo i x y ra d i tác d ng c a tác nhân nhi t ( c t o ra b ng
h& quang ho)c ng n l a). Trong quá trình ch y c$ng x y ra s t cháy m t s thành
ph n hóa h c trong kim lo i l-ng. Khi kim lo i ã ch y l-ng, d i tác d ng c a dòng
khí nén kim lo i bay trong không khí v i th i gian r t ng'n (kho ng 0.002-0.008s),
trong giai o n này có th x y ra s oxy hóa kim lo i. Các gi t kim lo i có th bay
d ng l-ng ho)c s t.
4.5. S bám dính và các y u t nh h ng n s bám dính c a l p ph
4.5.1. S bám dính c a l p ph
Theo [7] thì s bám dính c a l p ph lên chi ti t có th nh ng d ng sau:
- Bám dính hóa h c: X y ra khi l p ph có ái l c hóa h c m nh v i v t li u
n n khi ó s! t o thành các h p ch t hóa h c. Liên k t gi a l p ph và n n c t o ra
b i chính nh ng h p ch t này và thông th ng liên k t này r t b n v ng, l p ph có
bám dính r t t t. Ví d khi ph Mo lên thép, do Mo có ái l c hóa h c l n v i Fe nên
chúng s! ph n ng v i nhau t o thành các h p ch t liên kim nh FeMo, Fe2Mo. Các
ph n ng này t-a nhi t làm nóng l p v t li u phía d i làm cho các ph n ng x y ra
càng m nh. Gi a Niken và nhôm c$ng hay x y ra hi n t ng này. Tuy b n v ng nh ng
nh ng m i liên k t ki u này th ng hay b giòn.
- Bám dính nh liên k t gi a các nguyên t , phân t v i nhau: L c liên k t
c hình thành do quá trình khuy ch tán t o ra các h p kim ho)c h4n h p, có b n

23
nh t nh. Quá trình khuy ch tán ch( có th x y ra áng k khi nhi t b m)t chi ti t
cao.
- Bám dính c h c: #ây là c ch bám dính r t quan tr ng và nó có m)t
trong t t c các l p ph th c hi n b ng công ngh phun. B n ch t c a nó là t o ra các
nh p nhô b m)t là n i móc n i c h c c a l p ph lên b m)t chi ti t. Nh p nhô c
t o ra b ng nhi u cách khác nhau (phun cát, bi, l n ren…). Tr ng h p phun cát khi kéo
dài th i gian phun t ng nh p nhô thì &ng th i c$ng làm t ng s l ng t p ch t SiO2
bám trên b m)t ng n cách làm cho bám dính c a l p ph lên b m)t gi m. T t nh t
nên ti n hành phun ph ngay sau khi phun cát và th i s ch c$ng nh c n t1y s ch b m)t
tr c khi phun cát. Nói chung l p ph s! có bám dính c h c càng t t khi khi s sai
khác v h s giãn n nhi t c a nó v i v t li u n n càng ít.
# i v i l p ph chì - thi c lên h p kim nhôm thì bám dính c h c chính là
y u t c c k@ quan tr ng quy t nh n b n c$ng nh kh n ng làm vi c c a l p
ph . Vì v y khâu chu1n b b m)t là r t c n thi t và không th thi u.
4.5.2. Các y u t nh h ng n bám dính
Theo [10] các y u t chính nh h ng n bám dính c a l p ph là:
+ L c co rút kim lo i:
L c co rút kim lo i nh h ng áng k n bám dính c a l p ph . Nh ng
ph n t kim lo i sau khi va p lên b m)t chi ti t sau m t th i gian s! t ngu i d n và
trong l p ph s! xu t hi n ng su t do s co rút c a kim lo i. Ang su t xu t hi n do s
co rút có th làm t ng dính c a liên k t c a l p ph v i n n ho)c ng c l i. # i v i
nh ng v t có b ngoài hình tr thì nh h ng c a l c co rút là không áng k vì các l c
h u nh tri t tiêu l.n nhau. # h n ch tác h i c a l c co rút có th th c hi n các bi n
pháp nh : Nung nóng s b chi ti t, làm ngu i l p ph t" t" ho)c ph thành các l p r t
m-ng 0.05 - 0.1mm và ng v i m4i l p ph i làm ngu i t" t".
+ Tr ng thái b m)t c s :
# c )c tr ng b i ho t tính c a b m)t c s . Ho t tính này có nh h ng
r tl n n bám dính. Trên b m)t có nh ng vùng có n ng l ng khác nhau và n ng

24
l ng này quy t nh kh n ng c gi l i hay là tách ra kh-i b m)t chi ti t c a

nguyên t hay l p ph . Tuy nhiên y u t này s! không nh h ng nhi u n tính ch t
c a l p ph n u nh liên k t gi a l p ph v i n n n thu n ch( là móc n i c h c.
+ =nh h ng c a chu1n b b m)t:
Chu1n b b m)t là nhân t quy t nh nh h ng n ch t l ng c a l p ph
kim lo i. Chu1n b b m)t tr c khi phun ph ch y u là làm s ch d u m, và t o nh p
nhô b m)t. L p ph càng s ch d u m, và có m t nh p nhô càng l n thì có bám
dính càng cao và ng c l i.
+ =nh h ng c a s hình thành l p ph :
Trong quá trình hình thành l p ph các h t kim lo i va p vào chi ti t v i
nh ng góc r t khác nhau ( i u này th hi n r t rõ nh ng chi ti t cong) i u này khi n
cho l p ph có bám dính không &ng u: L p ph v trí gi a chùm tia s! bi u th
các thông s có l i nh t, khu v c biên c t o thành b i các phân t có ng n ng nh-
nên không có bi n d ng, có nhi u l p oxyt và t o nhi u l4 x p. Theo Pasin l p phun kim
lo i c t o thành t trung tâm có bám cao g p 6 l n so v i bám c a các ph n t
biên.
4.6. Ang su t trong l p ph
Theo [7] có hai lo i ng su t trong l p ph : Ang su t vi mô và ng su t v
mô. Ang su t vi mô hình thành do các t m nh- co l i khi làm ngu i (vì l p ph có c u
trúc l p, m4i l p do các t m ghép l i). Thông th ng ng su t kéo c a các t m nh- t
tri t tiêu khi xu t hi n các v t n t. Các vi ng su t này có th sinh ra và cân b ng trên
m)t phân cách gi a l p ph và chi ti t vì v y có th nh h ng n h s giãn n nhi t
gi a l p ph và n n c$ng có th ành h ng n bi n d ng chi ti t. Ang su t v mô xu t
hi n và cân b ng trong toàn b l p ph nguyên nhân là do h s co khi làm ngu i c a
n n và l p ph khi làm ngu i là khác nhau. Ang su t v mô có th làm bong ho)c gây ra
các v t n t trên l p ph .
4.7. Tính ch t c a l p ph
4.7.1. C u trúc c a l p ph

25
Do c làm ngu i quá nhanh t" tr ng thái l-ng sang tr ng thái )c, các h t
v t li u có th tr ng thái không n nh ho)c vô nh hình. # i v i tr ng h p phun
thép thì quá trình phun g n t ng t v i vi c n u ch y - ông )c - tôi vì v y l p ph
th ng có t ch c Mactenxit ho)c Bainit. T c làm ngu i l p ph các v trí khác
nhau là khác nhau do ó c u trúc c a l p ph c$ng không &ng nh t. Ví d ph Al2O3
lên ng thép c d.n n c l u thông làm ngu i, c u trúc l p ph vùng ti p giáp v i chi
ti t là vô nh hình, trên b m)t là h t 5 v i h t tinh th thô to, vùng trung gian có c u
trúc B nh- m n.
N u xét c u trúc thô i thì l p ph bao g&m nh ng t m kim lo i v i kích
th c t" 0.1 - 0.2mm và chi u dày t" 0.005-0.01mm. Các ph n t này có bi n d ng
khác nhau và b phân cách v i nhau b ng m t l p oxyt m-ng v i chi u dày 0.001mm.
L p oxyt này c hình thành ch y u là do kim lo i b oxy hóa khi bay trong không
khí. Do kim lo i bám lên b m)t c n phun m t cách ng.u nhiên không có tr t t h n và
không có hình d ng c nh do ó trong l p ph bao gi c$ng có m t t l l4 x p nh t
nh. #ây chính là )c i m r t quan tr ng i v i l p ph ng d ng trong tr t. T l
l4 x p thay i theo kim lo i phun và i u ki n phun tuy nhiên t l này th ng n m
trong kho ng t" 3 n 20% [10].
4.7.2. C tính
C tính th ng c )c tr ng b ng b n (kéo, nén, u n) và mô un àn
h&i. S c b n kéo c a l p ph b ng phun ph thu c r t nhi u vào s c b n liên k t các
ph n t kim lo i. Nói chung s c b n kéo c a l p ph nh- h n r t nhi u so v i kim lo i
úc. # b n nén c a l p ph nói chung l n h n kho ng 40-70% so v i b n kéo,
b n nén ph thu c nhi u vào ch phun. # i v i l p ph thép b n nén n m trong
kho ng 800-1200 N/mm2, c a nhôm là kho ng 200 N/mm2 và c a k!m là 130 N/mm2.
# c ng c a l p ph b ng kim lo i khác v t li u ban u t i 75%, v i thép có th còn
cao h n. S d nh v y là do: X y ra quá trình t ng t nh tôi khi phun, các h t b va
p sinh ra bi n d ng, bi n c ng. B ng 1.7 và 1.8 trình bày nh ng thông s v b n
kéo và c ng c a l p ph so v i kim lo i ban u [10]

26
B ng 1.7: Gi i h n b n kéo c a l p ph và v t li u ban u
V t li u Gi i h n b n kéo.108 N/m2
V t li u ban u L p ph
Thép ít cacbon 5.1 1.27-1.96
#&ng M1 1.76 0.57-1.08
Nhôm A2 1.18 0.29-0.49
K!m 1.01 0.34
#&ng thau 3.1 0.25
B ng 1.8: # c ng c a l p ph và v t li u ban u
# c ng (HB) # c ng (HB)
V t li u V t li u
Ban u L p ph Ban u L p ph
Nhôm 21 26-40 Thép 0.17% C 104 179-192
#&ng thanh - 83 Thép 0.18% C 230 318-395
#&ng thau 58 58-103
K!m 24 17-23
#&ng - 50 62-98
4.7.3. Tính ch ng mài mòn

Kh n ng ch ng mài mòn ph thu c ch y u vào tr ng thái ma sát. Trong
i u ki n ma sát khô l p ph b ng kim lo i có mài mòn b ng kho ng 2.5 l n so v i
kim lo i úc. Nguyên nhân là do các ph n t kim lo i có bám dính t ng i th p
nên d2 b tróc ra. Ng c l i trong i u ki n ma sát t thì các tr t v i l p ph b ng
kim lo i s! có nhi u u i m h n so v i kim lo i úc. Lý do là các l4 x p trong l p ph
b ng kim lo i c ng m d u n 15% và t o ra nh ng túi nh- ng d u d tr . Tr ng
h p màng d u bôi tr n b phá h y, các l4 nh- s! c khuy ch tán và t o ra các fil d u
làm t t h n i u ki n ma sát c a . Khi làm vi c trong i u ki n ma sát t c a các
tr t c ph kim lo i t i tr ng làm vi c có th t ng t" 3 - 4 l n (17.7-19.2 N/mm2 thay
cho 4.5-5.2 N/mm2). Nh ng v i các làm vi c trong i u ki n va p m nh ho)c t c
vòng qua nh- mà t i tr ng l i quá l n thì l p ph không cho phép ch u ng [10]
4.8. M t s ph ng pháp t o nh p nhô b m)t tr c khi phun
Theo [10] m t s ph ng pháp chu1n b b m)t ph bi n là:

27
4.8.1. Phun cát

Áp d ng i v i các chi ti t có ng kính ho)c chi u dày n 15mm, các
chi ti t có b n c h c th p hay gi i h n m-i th p k c các chi ti t có hình d ng ph c
t p. Phun cát c ti n hành trong các t phun ho)c trong các phòng phun cát b ng các
thi t b phun cát.
Các thông s c a quá trình phun:
- Không khí nén: Áp l c không khí nén càng t ng thì chi ti t càng s ch,
nh p nhô càng t ng, nh ng n u áp l c t ng quá thì nh p nhô không t ng
lên t ng ng i u này s! làm tiêu hao nhi u cát và không khí nén. #i u
ch(nh áp l c khí nén tùy thu c vào b n ch t c a v t li u n n. Ví d khi phun
b m)t thép áp l c khí t" 4-5kg/cm2 nh ng khi phun gang là t" 3-4kg/cm2 .
- Kho ng cách t" vòi phun n b m)t chi ti t: Khi kho ng cách qua ng'n các
h t cát ch a t c có n ng l ng cao do ó gi m nh p nhô trên b
m)t chi ti t. Ng c l i khi kho ng cách này quá xa n ng l ng c$ng b gi m
do ó h n ch m c s n sùi. Ví d i v i thép kho ng cách phun t t nh t
là 75-100mm.
- Ch t l ng c a h t cát: H t càng l n kh i l ng c a h t càng t ng do ó khi
b'n vào b m)t chi ti t càng làm t ng s n sùi. Song n u h t quá to s!
không n ng l ng &ng th i không có kh n ng làm s ch nh ng nh p nhô
trên b m)t. Vi c l a ch n kích th c h t hoàn toàn ph thu c vào chi u dày
l p ph .
4.8.2. C't ren ph3ng
#ây là ph ng pháp ph bi n nh t t o ra nhám b m)t chi ti t có d ng
tròn xoay nh u i m n gi n và r+ ti n. Ph ng pháp này cho bám gi a l p ph
và b m)t là cao nh t, v i ph ng pháp này chi ti t tr c khi ph ph i c ti n hành
ti n kh ôvan và elip… Dùng dao ti n ren và t o ra b m)t nhám u dao ph i
gá th p h n tâm chi ti t. Khi l ,i c't th p h n b m)t chi ti t s! d.n n s rung ng
c a dao l n và d.n ns p v n kim lo i trên b m)t chi ti t và d.n n nhám l n.

28
Bên c nh ph ng pháp t o nhám b ng c't ren thông th ng th c t còn s

d ng ph ng pháp ti n ren s n sùi. Ph ng pháp này c$ng t ng t nh ph ng pháp
ti n ren thông th ng song i u ki n k thu t là làm sao t o ra c nh ng ng ren
s n sùi t o i u ki n làm t ng l p ph v i chi ti t. # ti n c ren s n sùi ph i dùng
dao ti n có góc c't B nh-, góc c't càng nh- càng t o i u ki n cho các ng ren s n
sùi. Thông th ng giá tr c a góc c't B < 0.
4.8.3. Phun bi (phun h t kim lo i)
Nguyên lý c a ph ng pháp g n gi ng nh nh phun cát nh ng ây s
d ng các h t kim lo i (viên bi). Gia công b ng phun bi th ng làm thay i tính ch t v t
lý c a l p b m)t: T o ra l p bi n d ng và hóa b n sâu kho ng 0.2-0.4mm do s va p
v it c r t m nh c a các viên bi có tác d ng nh nh ng u búa nh-. Do có s bi n
d ng nên làm t ng c ng và b n c a l p b m)t. L p b m)t c a chi ti t b bi n
d ng t o ra s phân b ng su t r t t t theo ti t di n c a chi ti t và làm t ng áng k s c
b n m-i c a nó. # ti n hành phun có th s d ng các h t b ng gang tr'ng và thép có
ng kính d = 0.4 - 2mm. Gia công b ng phun bi có th áp d ng i v i các chi ti t có
hình d ng ph c t p, b m)t có c ng cao. Trên hình 1.8 là s & công ngh quy trình
phun ph kim lo i [10]
Ki m tra thông s v t li u
(V t li u phun, v t li u c s )
Chu1n b b m)t Chu1n b v t li u ph
Phun ph
Gia công c khí
Ki m tra ch t l ng l p
ph và s n ph1m
Hình 1.8: S công ngh c a quy trình phun ph kim lo i.

29
PH N HAI
TH*C NGHI M
Quy trình công ngh ch t o l p ph+ Chì – Thi c
Có nhi u ph ng pháp phun kim lo i khác nhau: Phun khí axetilen, phun n ,
phun h& quang, phun plasma… nh ng m t trong nh ng ph ng pháp phun kim lo i r t
ph bi n và có nhi u ng d ng n c ta ó là ph ng pháp phun b ng h& quang i n.
Trong & án này t t c các m.u u c t o l p ph b ng ph ng pháp phun h& quang
i n.
1. Thi t b :
Trong dây truy n phun kim lo i c a Vi n c khí N ng l ng & M- g&m có:
- Máy nén khí UIB 5, công su t 40kW, l u l ng 5m3/phút, áp su t 8atm.
- # u phunCDM – 14M (h& quang i n).
- Bi n th t ch t o m t chi u và xoay chi u, i n áp vô c p t" 20 – 100V,
dòng i n vô c p t" 100 – 1000A, công su t 100kW.
- Máy phun cát t ch t o theo nguyên lý h4n h p cát – khí.
- Máy kéo dây t ch t o.
2. Gi i thi u v u phun DM – 14M
Theo [1] u phun DM – 14M là thi t b phun ph kim lo i h& quang i n
c m tay có tin c y cao. Thi t b dùng phun ph kim lo i nh m m c ích phun 'p
ph c h&i, phun b o v kim lo i, phun trang trí ho)c t o các l p b m)t có tính ch t )c
bi t so v i n n. # i v i lo i u phun h& quang thì v t li u ph nh t thi t ph i có kh
n ng d.n i n, có th là thép, niken, molip en, nhôm, k!m, chì, thi c…và các kim lo i
khác có nhi t nóng ch y th p h n 3273K (3000oC). % ây s d ng kim lo i ph d ng
dây.
#)c tính k thu t c a u phun:
-# ng kính dây phun: 1 – 2.5mm.
- V n t c kéo dây: 2 – 12m/phút.
- Áp su t làm vi c c a khí nén: 5 – 6atm.
30
-L ul ng c a khí nén: 1.5 – 2m3/phút.

- Dòng i n làm vi c: 300A.
- #i n áp làm vi c: 17 – 44V.
- Công su t: 50 – 60kW.
- N ng su t: 8 – 50kg/h.
- Ti ng &n:
+ Ngoài tr i: 117 – 125dB
+ Trong bu&ng tiêu âm: 85dB
- Các k t c u chính c a u phun bao g&m: Tu c bin khí, h p gi m t c tr c
vít ba c p, c c u kéo dây, u phun và các lo i van, công t'c.
# u phun làm vi c c c n ph i có các thi t b ph c v sau:
+ Thi t b cung c p khí nén.
+ Thi t b cung c p i n t o h& quang.
+ Thi t b thông gió.
+ Thi t b cung c p nguyên li u (tang ra dây).
+ Thi t b c gi i hóa quá trình (Khi c n c khí hóa quá trình phun).
+ #& gá c nh sung.
Khí nén do máy nén khí cung c p ph i c làm s ch kh-i d u và n c nh
h th ng các bình l c d i áp su t khí nén 5 – 6atm. L u l ng khí nén c c i qua u
phun kh ng ch giá tr 1.5 – 2m3/phút, có áp k ngay u van ti t l u. Ngu&n i n
t t nh t là ngu&n m t chi u và i u ch(nh mi n Vôn – Ampe. H th ng thông gió và an
toàn lao ng ph i c ki m tra th ng xuyên.
3. Quy trình phun ph và các thông s công ngh
3.1. Chu1n b tr c khi phun
H p kim nhôm A09-2 tr c khi ph ph i ct o nh p nhô và làm s ch
b m)t. Có khá nhi u ph ng pháp chu1n b b m)t nh ng ây s d ng ph ng pháp
t o nh p nhô t ng i ph bi n là phun cát. Sau khi phun cát m.u c làm s ch
b1n và d u m,, ch t làm s ch là Axeton.

31
Hình 2.1 trình bày s & công ngh phun chì – thi c:
V t phun T o nguyên li u
(HK nhôm AO9-2) (Dây Pb – Sn)
Phun cát, t1y r a Làm s ch
Khí nén, h& quang i n Phun ph
Gia công c't g t Gia công sau khi phun
Hình 2.1: Quy trình công ngh phun h p kim chì – thi c
3.2. Các thông s công ngh c a quá trình phun:

-# ng kính dây phun: 1.8 – 2 mm.
- V n t c kéo dây: 12 – 15 m/phút.
- Áp su t làm vi c c a khí nén: 4.5 – 5 atm.
-L ul ng c a khí nén: 1.5 – 2 m3/phút.
- Dòng i n làm vi c: 120 – 200 A.
- #i n áp làm vi c: 18 – 24 V.
- Làm s ch b ng phun cát c p h t < 1.5mm.

32
PH N BA
CÁC K T QU, NGHIÊN C-U VÀ NH N XÉT
Trong khuôn kh c a m t & án t t nghi p em xin trình bày m t s nh ng
k t qu nghiên c u c b n v tính ch t c a l p ph chì – thi c trên h p kim nhôm A09-
2. #ó là các k t qu nh n c t" các thí nghi m d a trên các máy móc hi n có t i Vi t
Nam và hoàn toàn là các s li u th c nghi m. Qua ó so sánh các tính ch t c a l p ph
v i v t li u n n t" ó có th nêu ra cm ts u i m ho)c nh c i m (n u có).
#ây c$ng là m c tiêu chính c a & án này.
Các thí nghi m c th c hi n trong & án này bao g&m:
+ Quan sát t ch c t vi.
+ #o c ng t vi.
+ #o chi u dày l p ph .
+ Quan sát chuy n bi n pha c a l p ph khi t ng nhi t .
+ Phân tích nhi2u x R nghen.
+ #o bám dính c a l p ph .
+ #o h s ma sát và mài mòn.
M.u nghiên c u c chu1n b và phân lo i theo thành ph n c a chì và thi c
trong l p ph . Theo ó chia làm 7 m.u v i thành ph n chì – thi c nh sau:
- M.u 1: 80%Pb + 20%Sn
- M.u 2: 70%Pb + 30%Sn
- M.u 3: 60%Pb + 40%Sn
- M.u 4: 50%Pb + 50%Sn
- M.u 5: 30%Pb + 70%Sn
- M.u 6: 25%Pb + 75%Sn
- M.u 7: 20%Pb + 80%Sn
1. T ch.c t vi
- Thi t b thí nghi m: Axio Plan2 c a hãng Carlzeiss
-N c s n xu t: CHLB # c
33
Hình3.1: Kính hi n vi quang h c Axio Plan2

- M.u: kích th c 10x10x10mm
- k t qu thí nghi m:
+M.u 1:
Hình 3.2: T ch c t vi c a l p ph Pb-Sn (80%Pb+20%Sn) x200

+M.u 2:

34
+M.u 3:

+M.u 4:

+M.u 5:

35

+M.u 6:

+M.u 7:

T" nh t ch c t vi có th th y r ng trong l p ph bao g&m các h t chì thi c
nh- m n phân b xen k! khá &ng u, liên k t gi a l p ph và n n là r t t t, h u nh
không có khe h gi a l p ph và n n. Các m.u có thành ph n thi c l n h n thành ph n
cùng tinh (thành ph n cùng tinh ng v i h p kim có 62%Sn + 38%Pb [14]) có hi n
t ng xu t hi n vùng giàu thi c và giàu chì. C th ngay sát kim lo i n n là vùng giàu
thi c màu tr'ng và ngay g n ó phía ngoài là vùng giàu chì màu en. #i u này có th
gi i thích là do các m.u này có thành ph n thi c l n h n thành ph n cùng tinh nên ngoài
h4n h p cùng tinh chì - thi c còn có thi c d ng nguyên ch t. Do thi c nh* h n chì nên

36
nó s! p vào b m)t n n nhôm tr c tr c chì, mà thi c có kh n ng th m t lên

nhôm t t h n chì nên nó d2 dàng phân b vào g n n n nhôm. Chính vì v y mà vùng g n
ó s! tr lên giàu chì (màu en). K t qu phân tích hi n vi i n t quét kh3ng nh rõ
i u này. Khi ti n hành phân tích R nghen vùng en c$ng th y ây c ng nhi2u x
c a thi c r t y u trong khi ó c a chì v.n r t m nh.
• K t qu phân tích hi n vi i n t quét m.u Pb25Sn75
2. c.ng t vi
- Thi t b thí nghi m: Micro Vickers Hardness Tester Digital 401 MDV.c a hãng
Wilson Wolpert
-N c s n xu t: M
- Các thông s k thu t:
Ngu&n i n: 110V/220V t n s 50/60Hz
Ngu&n sáng: #èn Halogen

37
D i o: 200µm
C p chính xác: 0.01µm
# phóng i: x100; x400
Hình 3.18: Máy o c ng t vi

- M.u: Kích th c 10x10x10mm
- T i tr ng: 10g
- K t qu thí nghi m:
L n o M%u 1 M%u 2 M%u 3 M%u 4 M%u 5 M%u 6 M%u 7 N)n
L n1(Hv) 2.9 4.5 4.2 5.1 4.7 4.3 4.2 47.6
L n2(Hv) 3.3 4.9 4.8 5.7 4.9 4.0 3.8 50.7

Trung
3.1 4.7 4.5 5.4 4.8 4.15 4.0 49.1
bình(Hv)
Hình 3.19: M t s hình nh o c ng t vi

38
M.u Pb70Sn30 (x200) M.u Pb60Sn40 (x200)
M.u Pb50Sn50 (x200) M.u Pb30Sn70 (x200)
M.u Pb25Sn75 (x200) M.u Pb20Sn80 (x200)

39
T" k t qu o c ng t vi có th th y r ng. L p ph khá m m, c ng

n m trong kho ng 3-5HV, i u này cho th y kh n ng ch u t i r t kém n u nh ch( có
riêng l p ph . Tuy nhiên khi c ph lên h p kim nhôm có b n khá cao ( c ng
kho ng 49HV, gi i h n b n kho ng 155MPa [3]) thì kh n ng ch u t i s! t ng it t
b i vì b n thân l p ph r t m-ng, vùng ch u t i tr ng chính v.n là n n. # i v i các
tr t khi c ph lên m t l p h p kim m m s! h p th r t t t các ph n t r'n (n u có)
l.n trong d u và không gây mài mòn ngõng tr c.
Theo [12] thì c ng c a h p kim chì-thi c lo i 70%Sn + 30%Pb là 12HV,
lo i 63%Sn + 37%Pb là 14HV, lo i 60%Sn + 40%Pb là 16HV. Nh v y c ng c a
l p ph là khá nh- so v i h p kim úc. #i u này c$ng d2 hi u b i c tính c a l p ph
không th cao b ng h p kim úc, h n n a trong l p ph bao gi c$ng có m t t l các l4
x p nh t nh vì v y c ng l p ph o c s! nh- h n so v i h p kim úc.
3. Chi)u dày l p ph+
- Thi t b thí nghi m: Micro Vickers Hardness Tester Digital 401 MDV.
C a hãng Wilson Wolpert
-N c s n xu t: M
L n o M.u 1 M.u 2 M.u 3 M.u 4 M.u 5 M.u 6 M.u 7
L n1(?m) 150 220 170 160 185 182 190
L n2(?m) 149 222 175 162 190 176 192
L n3(?m) 153 195 170 160 187 180 188
Trung
150.7 212.3 171.6 160.7 187.3 179.3 190
bình (?m)
Có th th y r ng chi u dày l p ph n m trong kho ng 150 - 212µm nh v y

là bi n thiên trong m t kho ng khá nh- và có th nói chi u dày l p ph c, tr m µm.

40
Theo [1] và [12] chi u dày l p ph n u n m trong kho ng < 0.2mm (t c là kho ng <200
µm) thì l p ph s! t bám dính v i n n t t nh t n u nh b dày l p ph > 0.2mm
kh n ng bám dính c a l p ph v i n n s! gi m xu ng (% ây ch( xét tr ng h p chi u
dày l p ph t c khi phun m t l n b i vì t t c các m.u nghiên c u u ct o
l p ph sau m t l n phun) . C th tr ng h p phun Al n u chi u dày l p ph < 0.2mm
bám dính c a l p ph có th t t i trên 150kg/cm2, nh ng khi chi u dày >0.2mm
bám dính c a l p ph ch( còn < 50kg/cm2 [12]. H n n a chi u dày l p ph là không quá
l n c$ng không quá nh- b i n u chi u dày l n quá do b n thân l p ph r t m m nên kh
n ng ch u t i r t kém, l p ph s! b lún xu ng khi làm vi c. M)t khác n u nh l p ph
m-ng quá thì nó s! r t nhanh b m t i do mài mòn. Chính vì v y l p ph có chi u dày
nh trên s! có kh n ng liên k t và làm vi c r t t t.
4. Chuy/n bi n pha khi t0ng nhi t
- Thi t b thí nghi m: Setsys Evolution 24 c a hãng SETARAM
-N c s n xu t: Pháp
- Thông s k thu t:
Ngu&n i n 230V/16A/50-60Hz
Áp l c khí t i a: 3bar
N c làm mát: áp l c < 3bar, l u l ng t i thi u 2 lít/phút
Hình 3.10: Máy phân tích chuy n bi n pha theo nhi t

- M.u: B t

41
+M.u 1:
Figure: Experiment:Mau Sn20Pb80 Crucible:Al2O3 100 µl Carrier gas:Ar - Coeff. : 1.4
10-01-2006 Procedure: Analysis TG - DTA (Zone 1)
SETSYS Evolution - 2400 Mass (mg): 57.8
HeatFlow/µV
3.5
Exo
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
Tg : 274.432 °C
0.0 Cp Delta : -1.128 µV
-0.5
-1.0
-1.5
-2.0
-2.5
Tg : 182.792 °C
-3.0 Cp Delta : 0.178 µV
50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 Sample temperature/°C
Hình3.11: Gi n & chuy n bi n pha theo nhi t (M.u Pb80Sn20)
+M.u 2:
HeatFlow/µV
2.0 Exo
1.5
1.0
0.5
0.0
-0.5 Tg : 247.739 °C
Cp Delta : -0.234 µV
-1.0
-1.5
Tg : 184.611 °C
Cp Delta : 1.002 µV
-2.0
-2.5
-3.0
-3.5

42
+M.u 3:
Figure: Experiment:Mau Sn40Pb60 Crucible:Al2O3 100 µl Carrier gas: Ar - Coeff. : 1.4
HeatFlow/µV
2.0
Exo
1.5
1.0
0.5
0.0
-0.5
Tg : 239.772 °C
-1.0 Cp Delta : 0.151 µV
-1.5
-2.0
-2.5
-3.0
-3.5
-4.0
Tg : 185.588 °C
-4.5
+M.u 4:
HeatFlow/µV
3.0
Exo
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
Tg : 259.203 °C
0.0 Cp Delta : -1.321 µV
-0.5
-1.0
-1.5
-2.0
-2.5
-3.0 Tg : 185.648 °C
-3.5

43
+M.u 5:
HeatFlow/µV
Exo
-2
-4
-6
Tg : 190.085 °C
+M.u 6:
HeatFlow/µV
Exo
-2
-4
Tg : 191.466 °C
-6 Cp Delta : 2.967 µV

44
+M.u 7:
Figure: Experiment:Mau Sn8020Pb Crucible:Al2O3 100 µl Carrier gas:Ar - Coeff. : 1.4
HeatFlow/µV
4 Exo
-1
-2
-3
-4
-5 Tg : 189.632 °C
% ây có th th y r ng các m.u có thành ph n 20%Sn, 30%Sn, 50%Sn u

có hai i m chuy n bi n pha: m t kho ng trên 180oC và m t kho ng 240-260oC,
Các m.u 70%Sn, 75%Sn, 80%Sn ch( có m t chuy n bi n pha kho ng trên 180oC (
trên gi n & s bi n i n ng l ng khi chuy n bi n pha x y ra c máy chuy n i
thành s bi n i c a hi u i n th ), m.u 80% Sn còn có m t chuy n bi n kho ng
200oC. #i u này có th gi i thích nh sau: Theo gi n & pha Pb-Sn [14], i v i các h p
kim chì thi c có thành ph n tr c cùng tinh (thành ph n cùng tinh c a h p kim chì-thi c
ng v i thành ph n 32%Pb + 68%Sn) thì khi nung nóng bao gi c$ng có 2 chuy n bi n
pha: M t là chuy n bi n cùng tinh kho ng 183oC và chuy n bi n th 2 là c a Chì sang
l-ng kho ng 250oC. #i u này r t gi ng v i k t qu phân tích. # i v i các h p kim có
thành ph n thi c sau cùng tinh c$ng s! có hai chuy n bi n khi nung nóng: Chuy n bi n
th nh t là chuy n bi n cùng tinh và chuy n bi n th hai là chuy n bi n c a Thi c sang
l-ng. Các m.u sau cùng tinh nghiên c u ây có thành ph n thi c l n l t là 70%;
75%; 80%. Hai m.u u có thành ph n thi c r t g n v i thành ph n cùng tinh, k t qu

45
phân tích ch( có m t chuy n bi n i u này có th là do thành ph n thi c d so v i cùng

tinh không nhi u nên k t qu c a hai chuy n bi n này g n nh cùng m t nhi t và ta
có c m giác ch( th y m t chuy n bi n (% ây c$ng c n l u ý r ng các m.u sau cùng tinh
u có m t l p thi c bám vào n n nhôm). % m.u 80% Sn khi l ng thi c d nhi u ta
th y m t pic chuy n bi n sau chuy n bi n cùng tinh kho ng 2000C. #ây chính là
chuy n bi n c a thi c sang l-ng c th hi n rõ. Nh v y t t c các k t qu phân tích
hoàn toàn phù h p v i lý thuy t. K t qu phân tích trên c$ng cho th y m t i u r ng:
Trong l p ph ch( b't u xu t hi n pha l-ng trên 180oC, kho ng nhi t d i
300oC trong l p ph không h có b t kì m t chuy n bi n nào khác ngoài các chuy n
bi n nêu trên, Nh v y có ngh a là l p ph hoàn toàn làm vi c n nh trong kho ng
nhi t này. Th c t nhi t làm vi c thông th ng c a các lo i tr t là d i 100oC
do ó vi c ng d ng l p ph này vào các tr t là hoàn toàn có th c.
5. Phân tích nhi1u x r nghen
- Thi t b thí nghi m: D8 Advance c a hãng BRUKER
- N c s n xu t: # c
- Thông s k thu t:
B c x Cu K5 có b c sóng E = 1.5406A
Ngu&n i n: 230V/16A/50-60Hz
Hình 3.22: Máy nhi2u x r nghen


46
án t t nghi p
500
+ M.u 1:
400
L#
300
! 8
47
<
200

100
5 10 20 30 40 50 60 70 80 90
. C . C
= 7 57- . "C 8 D 41701 773 04D74D0: . *'CD H 8 MCF . " D 21777 N . O FD 971777 N . C'D 71767 N . C' ?CD 713 L . C?'1D 7 N . . C D 21777 N . C D 1277 N . <0D 012673 . K'C" 8"D P C 8M 8 Q =8
K'C" 8 LD G?'8"
77.770.79: !I# . <C F . - . . 6194937 . 6194937 . 6194937 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . J C. C C"CF . J?.4? ! 2#
74.732.:32: ! # . . . C " 8 . 2154057 . 2154057 . 4105097 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . E8F*. C C"CF . G60H ?F !060#
Nghiên c u l p ph Pb-Sn trên h p kim nhôm A09-2
400
án t t nghi p
+ M.u 2:
300
L#
! 8
200
48
<

100
5 10 20 30 40 50 60 70 80 90
. C . C
= 47 :7- . "C 8 D 41701 773 07D49D67 . *'CD H 8 MCF . " D 21777 N . O FD 971777 N . C'D 71767 N . C' ?CD 713 L . C?'1D 09 N . . C D 21777 N . C D 1277 N . <0D 012673 . K'C" 8"D P C 8M 8 Q =8
K'C" 8 LD G?'8"
74.732.:32: ! # . . . C " 8 . 2154057 . 2154057 . 4105097 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . E8F*. C C"CF . G60H ?F !060#
77.770.79: !I# . <C F . - . . 6194937 . 6194937 . 6194937 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . J C. C C"CF . J?.4? ! 2#
án t t nghi p
+ M.u 3:
400
300
L#
! 8
49
<
200

100
5 10 20 30 40 50 60 70 80 90
. C . C
= 67 37- . "C 8 D 41701 773 04D :D09 . *'CD H 8 MCF . " D 21777 N . O FD 971777 N . C'D 71767 N . C' ?CD 713 L . C?'1D 7 N . . C D 21777 N . C D 1277 N . <0D 012673 . K'C" 8"D P C 8M 8 Q =8
K'C" 8 LD G?'8"
74.732.:32: ! # . . . C " 8 . 2154057 . 2154057 . 4105097 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . E8F*. C C"CF . G60H ?F !060#
77.770.79: !I# . <C F . - . . 6194937 . 6194937 . 6194937 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . J C. C C"CF . J?.4? ! 2#
300
290
280
án t t nghi p
270
+ M.u 4:
260
250
240
230
220
210
200
190
180
L#
170
160
150
! 8
50
140
<
130
120
110

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
5 10 20 30 40 50 60 70 80 90
. C . C
= 27 27- . "C 8 D 41701 773 00D07D 4 . *'CD H 8 MCF . " D 21777 N . O FD 971777 N . C'D 71767 N . C' ?CD 713 L . C?'1D 09 N . . C D 21777 N . C D 1277 N . <0D 012673 . K'C" 8"D P C 8M 8 Q =8
K'C" 8 LD G?'8"
74.732.:32: ! # . . . C " 8 . 2154057 . 2154057 . 4105097 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . E8F*. C C"CF . G60H ?F !060#
77.770.79: !I# . <C F . - . . 6194937 . 6194937 . 6194937 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . J C. C C"CF . J?.4? ! 2#
360
350
340
án t t nghi p
330
320
+ M.u 5:
310
300
290
280
270
260
250
240
230
220
L#
210
200
190
180
! 8
170
51
160
<
150
140
130

120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
5 10 20 30 40 50 60 70 80 90
. C . C
= :7 47- . "C 8 D 41701 773 07D0 D70 . *'CD H 8 MCF . " D 21777 N . O FD 971777 N . C'D 71767 N . C' ?CD 713 L . C?'1D 09 N . . C D 21777 N . C D 1277 N . <0D 012673 . K'C" 8"D P C 8M 8 Q =8
K'C" 8 LD G?'8"
74.732.:32: ! # . . . C " 8 . 2154057 . 2154057 . 4105097 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . E8F*. C C"CF . G60H ?F !060#
77.770.79: !I# . <C F . - . . 6194937 . 6194937 . 6194937 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . J C. C C"CF . J?.4? ! 2#
án t t nghi p
+ M.u 6:
300
L#
200
! 8
52
<

100
5 10 20 30 40 50 60 70 80 90
. C . C
= :2 2- . "C 8 D 41701 773 06D22D67 . *'CD H 8 MCF . " D 21777 N . O FD 971777 N . C'D 71767 N . C' ?CD 713 L . C?'1D 7 N . . C D 21777 N . C D 1277 N . <0D 012673 . K'C" 8"D P C 8M 8 Q =8
K'C" 8 LD G?'8"
74.732.:32: ! # . . . C " 8 . 2154057 . 2154057 . 4105097 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . E8F*. C C"CF . G60H ?F !060#
77.770.79: !I# . <C F . - . . 6194937 . 6194937 . 6194937 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . J C. C C"CF . J?.4? ! 2#
350
340
330
án t t nghi p
320
310
+ M.u 7:
300
290
280
270
260
250
240
230
220
210
L#
200
190
180
! 8
170
53
160
<
150
140
130

120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
5 10 20 30 40 50 60 70 80 90
. C . C
= 57 7- . "C 8 D 41701 773 02D 2D07 . *'CD H 8 MCF . " D 21777 N . O FD 971777 N . C'D 71767 N . C' ?CD 713 L . C?'1D 0 N . . C D 21777 N . C D 1277 N . <0D 012673 . K'C" 8"D P C 8M 8 Q =8
K'C" 8 LD G?'8"
74.732.:32: ! # . . . C " 8 . 2154057 . 2154057 . 4105097 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . E8F*. C C"CF . G60H ?F !060#
77.770.79: !I# . <C F . - . . 6194937 . 6194937 . 6194937 . ' 971777 . C 971777 . ?? 971777 . <D 012673 . J C. C C"CF . J?.4? ! 2#
+ M.u 7 (Ph n l p ph sát n n nhôm):

54
=nh phân tích nhi2u x R nghen cho th y trong l p ph ch( xu t hi n pích

nhi2u x c a chì và thi c nguyên ch t mà không th y xu t hi n h p ch t nào. #i u ó
kh3ng nh trong l p ph ch( có các h t chì và thi c hòa tan vào nhau.% m t s gi n &
nhi2u x có hi n t ng không t ng ng v c ng gi a pích th c t o c và pích
chu1n. #i u này có th gi i thích là do s nh h ng c a các h t sau khi phun ph , theo
ó s! có s u tiên c a các h t theo m t ph ng nào ó d.n t i s t ng c ng c ng
nhi2u x do ó gây lên s không t l gi a pích chu1n và pích o c trong k t qu
phân tích. Ti n hành phân tích m.u 80%Sn + 20%Pb sau khi ã gia công l p ph t i
vùng en thì th y hi n t ng: V trí các pích nhi2u x không thay i so v i tr c và
không th y xu t hi n pích c a nguyên t m i ch ng t- l p ph v.n ch( n thu n bao
g&m chì và thi c. M)t khác c ng nhi2u x c a thi c gi m i r t nh u vùng này
trong khi ó cu ng c a chì là không thay i. (K t qu phân tích SEM m.u
Pb25Sn75 cho th y r t rõ v n này) Nh v y úng theo d oán vùng này r t giàu chì
và nó có màu en nh trong nh t ch c t vi.
6. bám dính
- Thi t b : Positest
-N c s n xu t: M
- M.u: T m ph3ng
# u kéo b ng h p kim nhôm ng kính 2cm c g'n lên b m)t m.u
b ng keo (th i gian óng dính là 72h trong t s y 40oC)
Hình 3.20. Thi t b o bám dính

55
Giá tr bám dính
M.u (MPa) Trung bình T c gia l c
L n1 L n2 (MPa) (MPa/s)
Pb80Sn20 5.06 4.60 4.83 0.2

Pb70Sn30 4.77 5.21 4.99 0.35
Pb60Sn40 8.3 7.2 7.75 0.125
Pb50Sn50 7.94 8.51 8.225 0.25
Pb30Sn70 11.02 12.48 11.75 0.125
Pb25Sn75 5.30 6.32 5.81 0.2
Pb20Sn80 9.76 7.66 8.86 0.2
T t c các m.u em th bám dính ây trong quá trình kéo ch( làm t
liên k t gi a các ph n t c a l p ph mà không phá h y c m i liên k t gi a l p ph
và n n. Nh v y liên k t gi a các ph n t c a l p ph nh- h n liên k t gi a l p ph v i
n n. Vì v y có th kh3ng nh là liên k t gi a l p ph và n n là r t t t. % ây t t c các
m.u thí nghi m u c kéo sau khi phun mà không qua x lý nhi t (vì kho ng
180oC trong l p ph ã xu t hi n pha l-ng do ó n u mu n x lý nhi t thì s! ph i ti n
hành nhi t r t th p. #i u này là không th c t vì nhi t th p t c khuy ch tán
là không áng k do ó s! không c i thi n c nhi u bám dính). Vì th liên k t gi a
l p ph và n n ch( n thu n là bám dính c h c. V i các giá tr bám dính thu c
kh3ng nh l p ph hoàn toàn có th làm vi c t t, và có th ng d ng trong tr t vì
r ng trong tr t l p ph ch y u ch u l c nén và tr t do ó nó s! b nén vào nhi u
h n là kéo ra.
7. Ma sát và mài mòn
- Thi t b thí nghi m: TE97 Friction and Wear Demonstrator c a hãng Phoenix
Tribology
-N c s n xu t: Anh

56
Hình 3.21: Thi t b ki m tra ma sát và mài mòn

- M.u thí nghi m: Hình tr F4x15mm
T c quay c a má tr t: 50vòng/phút
T i tr ng: 4N
Quãng ng th : 300m
#i u ki n ki m tra: Bôi tr n trong d u
M.u M.u 1 M.u 2 M.u 3 M.u 4 M.u 5 M.u 6 M.u 7 N n

nhôm
H s ms 0.087 0.100 0.121 0.090 0.090 0.140 0.125 0.501
Mài mòn
0.24 0.48 0.716 0.24 0.24 0.716 0.716 0.716
(mg/cm2.km)
T" k t qu thí nghi m có th th y r ng so v i n n nhôm thì trong cùng m t i u ki n ma

sát h s ma sát c a l p ph th p h n so v i n n nhôm t" 3.58 – 5.75 l n, t ng ng
mài mòn c$ng gi m i r t nhi u t" 1 – 3 l n. % ây trong phép th ti n hành o h s ma
sát và m c mòn c a các m.u trong cùng m t n v th i gian và cùng m t i u ki n
thí nghi m, giá tr c a các thông s có vai trò hoàn toàn nh nhau và ây ch( là giá tr
t ng i. (% ây có m t i m c n l u ý là kh i l ng riêng c a nhôm ~ 3g/cm3 trong
khi ó c a l p ph c, 8g/cm3 vì v y n u v i cùng m t kh i l ng mài mòn thì th tích

57
kim lo i l p ph b m t i ít h n n n kho ng 2.6 l n). Nh v y có th th y v i vi c có

l p ph ã c i thi n c r t nhi u kh n ng ch ng ma sát và ch ng mài mòn so v i v t
li u ban u.
8. Các k t lu2n và ki n ngh3
Vi c ch t o c l p ph chì – thi c lên h p kim nhôm AO9-2 b ng công ngh

phun h& quang là hoàn toàn có th th c hi n c.
L p ph c t o lên b i các h t kim lo i chì - thi c phân b xen k! nhau và
khá &ng u. Qua phân tích R nghen cho th y l p ph ch( bao g&m hai pha là chì và
thi c và không có các pha ho)c h p ch t hóa h c nào khác.
# c ng t vi kho ng t" 3 – 6HV (t c là t ng i th p) vì trong l p ph bao
gi c$ng có m t t l l4 x p nh t nh. Nh ng l4 x p này s! t o i u ki n gi m ma sát
r t t t khi có d u bôi tr n.
# dày c a l p ph n m trong kho ng t" 150 – 220 µm t c là n m trong gi i
h n cho phép t c bám dính t t nh t.
Liên k t c a l p ph v i n n khá b n v ng, i u này th hi n vi c khi ti n
hành kéo l p ph ta không phá h y c liên k t gi a l p ph và n n mà ch( phá h y
c liên k t gi a các ph n t c a l p ph t c là ch( làm bong c n l p chì – thi c
g n sát v i n n.
H s ma sát c a l p ph nh-, so sánh v i h s ma sát c a n n nhôm nó th
hi n rõ tính u vi t (h s ma sát khi có l p ph gi m kho ng 3.58– 5.75 l n, t ng ng
mài mòn gi m 1 – 3 l n so v i h p kim nhôm khi ch a có l p ph ) i u này cho th y
l p ph c i thi n c r t t t kh n ng ch ng ma sát trên b m)t c a h p kim nhôm
A09-2 và vi c s d ng l p ph c i thi n kh n ng làm vi c c a h p kim nhôm AO9-2
(V n c$ng là m t lo i v t li u c s nhôm i n hình dùng ch t o tr t) là hoàn
toàn có c s . Th c t l p ph chì thi c ã c vi n c khí n ng l ng và m- ng d ng
ch t o các lo i b c biên cho ng c Diezen công su t l n nhà máy i n Ch Quán

58
thu c Công ty i n l c 2 và nó ã làm vi c r t t t và n nh. Các lo i b c s d ng l p

ph này ã c ch t o hàng lo t thay th các lo i b c c ch t o t" v t li u c s
&ng mà tr c ây v.n ph i nh p t" n c ngoài r t 't ti n. H n n a l p ph c th c
hi n trên n n h p kim nhôm có b n riêng cao và r+ ti n so v i các h p kim tr tc
s &ng khác nên vi c t o l p ph chì – thi c lên h p kim nhôm h a h*n s! ngày càng
phát tri n và c ng d ng r ng rãi.
Trong các m.u nghiên c u trên thì có th th y r ng m.u Sn70Pb30 có các ch(
tiêu v c tính và tính ch t cao h n h3n so v i các m.u khác. H s ma sát và mài
mòn c$ng th p nh t so v i các m.u, Vì v y có th rút ra k t lu n r ng thành ph n h p
kim chì – thi c có giá tr nh trên s! cho ta các tính ch t t ng h p cao nh t, thích h p
dùng ch t o l p ph cho tr t.
Qua th i gian làm & án t t nghi p, c ti p c n v i các thi t b nghiên c u
hi n i c a Vi n C khí N ng l ng và M- em ã có c h i ng d ng các ki n th c ã
h c ti n hành nghiên c u m t v n c th m t cách bài b n, khoa h c và có h
th ng, làm c s r t t t cho công tác chuyên môn sau này. M t l n n a cho phép em g i
l i c m n chân thành và sâu s'c nh t t i các th y cô giáo, )c bi t là PGS.TS Nguy2n
Kh'c C ng và ThS B ch #ông Phong ã giúp , và h ng d.n em trong su t quá trình
th c hi n & án này.

59
TÀI LIGU THAM KH=O
1. B ch #ông Phong, Nghiên c u l p ph Pb-Sn trong ch t o b c nhôm - thi c

ng c Diezen công su t l n, 1999
2. Báo cáo t ng k t tài kh o sát kh n ng làm vi c c a l p ph chì-thi c trên
n n nhôm trong i u ki n ma sát, mài mòn c a chi ti t máy, Vi n c khí, N ng
l ng và M- - B công nghi p
3. Nguy2n Kh'c X ng, V t li u kim lo i màu, Nxb KHKT, 2003
4. Kim lo i và h p kim màu, b môn kim lo i h c và nhi t luy n, Nxb #HBK,
1970
5. #4 Minh Nghi p, Bài gi ng tia R nghen, Nxb #HBK, 1973
6. Lê Công D ,ng, V t li u h c, Nxb KHKT, 1997
7. Nguy2n V n T , X lý b m)t, Nxb #HBK, 1999
8. Các ph ng pháp nghiên c u kim lo i và h p kim, Khoa úc – nhi t luy n,
Nxb #HBK, 1990
9. Nguy2n Anh Tu n, Nguy2n V n Thêm, K thu t ma sát và bi n pháp nâng cao
tu i th thi t b , Nxb KHKT, 1990
10. Hoàng Tùng, Ph c h&i và b o v b m)t kim lo i b ng phun ph , Nxb KHKT,
1994
11. Henry H. Hausner, Kempton H. Roll, Peter K. Johnson, Friction and
Antifriction Materials, Plenum press – New york London, 1970
12. 6th International metal spraying conference, 1970
13. Joseph B. Long, Tin and its Alloys, Tin reseach Institute, Inc
14. Web site: http://www.chemguide.co.uk/physical/phaseeqia/snpb.html

60
PHH LHC
MIT SJ HÌNH =NH THÍ NGHIGM VÀ ANG DHNG CKA
LLP PHK CHÌ – THIMC.
1. =nh thí nghi m:
2. =nh tr t làm b ng h p kim nhôm ph chì – thi c:
3. =nh tr t b ng h p kim &ng do M ch t o làm b c biên cho máy phát i n t i

nhà máy i n Ch Quán:

61
MHC LHC
LNI NÓI #OU……………………………………………………………………………1
PHON MIT: CP S% LÝ THUYMT……………………………………………………..3
I. MA SÁT VÀ VQT LIGU CHJNG MA SÁT……….……………………………..3
1.Ma sát không có ch t bôi tr n…………………………………………………….3
2.Ma sát khi bôi tr n gi i h n………………………………………………….........3
2.1.Bôi tr n gi i h n v i màng d u……………………………………………...3
2.2.Bôi tr n gi i h n v i ch t bôi tr n r'n………………………………………4
3.Ma sát khi bôi tr n t, n a t và bôi tr n nh t d+o……………………………4
4Các ch ma sát trong tr t……………………………………………………5
II. MIT SJ LORI HSP KIM CHJNG MA SÁT THÔNG DHNG….……………...7
1.H p kim trên c s &ng………………………………………………………….7
1.1. #&ng thanh thi c…………………………………………………………….7
1.2. #&ng thanh chì……………………………………………………………...8
2.H p kim trên c s chì và thi c………………………………………...................8
2.1.M t vài nét v kim lo i chì và thi c…………………………………………8
2.1.1.Chì……………………………………………………………………….8
2.1.2. Thi c…………………………………………………………………….9
2.2.H p kim trên c s chì-thi c…………………………………….................11
2.2.1.Bacbit thi c……………………………………………………………..12
2.2.2. Bacbit chì………………………………………………………………14
2.2.3. Bacbit chì – thi c………………………………………………………15
3.Nhôm và h p kim ch ng ma sát c s nhôm……………………………………17
3.1.Vài nét v kim lo i nhôm………..…………………………………………17
3.2.H p kim ch ng ma sát trên c s nhôm……………………………………18
4. Gi i thi u v công ngh phun kim lo i………………………………………... 22
4.1.Khái ni m…………………………………………………………………..22
4.2. <u i m c a phun kim lo i………………………………………………..22

62
4.3.Công d ng c a phun kim lo i………………………………………………22

4.4.S hình thành l p ph ……………………………………………………...23
4.5.S bám dính và các y u t nh h ng n s bám dính c a l p ph ……...23
4.5.1.S bám dính c a l p ph ……………………………………………….23
4.5.2.Các y u t nh h ng n bám dính………………………………..24
4.6.Ang su t trong l p ph ……………………………………………..............25
4.7.Tính ch t c a l p ph ………………………………………………………25
4.7.1.C u trúc c a l p ph ……………………………………………………25
4.7.2.C tính………………………………………………………………….26
4.7.3.Tính ch ng mài mòn……………………………………………………27
4.8.M t s ph ng pháp t o nh p nhô b m)t tr c khi phun…………………28
4.8.1.Phun cát…………………………………………………………............28
4.8.2.C't ren ph3ng…………………………………………………………...28
4.8.3.Phun bi………………………………………………………………….29
PHON HAI: THTC NGHIGM…………………………………………….........30
1. Thi t b ………………………………………………………………………….30
2. Gi i thi u v u phun DM – 14M……………………………………………..30
3. Quy trình phun ph và các thông s công ngh ………………………………...31
3.1. Chu1n b tr c khi phun…………………………………………………...31
3.2. Các thông s công ngh c a quá trình phun……………………………….32
PHON BA: CÁC KMT QU= NGHIÊN CAU VÀ NHQN XÉT………………………..33
1. T ch c t vi…………………………………………………………………….33
2. # c ng t vi……………………………………………………………………37
3. Chi u dày l p ph ……………………………………………………………….40
4. Chuy n bi n pha khi t ng nhi t ……………………………………………...41
5. Phân tích nhi2u x r nghen……………………………………………………..46
6. # bám dính…………………………………………………………………….55
7. Ma sát và mài mòn………………………………………………………………56

63
8. Các k t lu n và ki n ngh ……………………………………………………….58

TÀI LIGU THAM KH=O………………………………………………………………60
PHH LHC……………………………………………………………………………….61
MHC LHC………………………………………………………………………………62

64

Doantotnghiep Send

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doantotnghiep Send

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

án t t nghi p Nghiên c u l p ph Pb-Sn trên h p kim nhôm A09-2

Ma sát – hi n t ng r t ph bi n c a thiên nhiên. Trong m t s l nh v c nó em

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

ngõng tr c m nh khi t i n)ng. Vì v y v n )t ra là ph i c i thi n kh n ng ch ng ma

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

2.2. Bôi tr n gi i h n v i ch t bôi tr n r n

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

3. Ma sát khi bôi tr n t, n a t và bôi tr n nh t d o

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

c ph c h&i r t nhanh. Nh ng ph c h&i pha gi i h n do có s chuy n d u t" ch4

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

H1.1: Bi u & ch ma sát trong tr t

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

Niken có tác d ng c i thi n tính úc và làm h t nh-. S't là t p ch t có h i vì làm x u

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

Nhi t sôi, oC 2270

Sn 7 t&n t i nhi t > 18oC, có m ng chính ph ng. Thông s m ng

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

2.2. H p kim trên c s chì-thi c

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

!" # $ % &' ( )* !" # $ %

2.2.1. Bacbit thi c

277 < <$

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

5 là dung d ch r'n trên c s thi c, ây là pha m m và dai.

Thành ph n hóa h c c a :83 c cho trong b ng 1.2

Thành ph n hóa h c c a :89 c cho trong b ng 1.3

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

T ch c c a :89 hoàn toàn t ng t nh :83 nh ng có i u là kh i l ng

:89 7.3 350-240 22.5 0.09 80 25 9 0.8 0.005 0.09

So sánh :83 và :89 th y r ng: :83 có c ng cao h n nh ng d+o và

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

2.2.3. Bacbit chì – thi c

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

Thành ph n ch y u c a bacbit chì – thi c g&m nh ng nguyên t sau: Pb, Sn,

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

B ng 1.6: Thành ph n và c tính c a các lo i bacbit chì – thi c [3]

3. Nhôm và h p kim ch ng ma sát c s nhôm

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

Nhôm có nhi t nóng ch y th p, nhi t nóng ch y ph thu c vào s ch

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

s't làm gi m d+o c a nhôm. Ngoài ra s't còn gây nh h ng x u n tính ch ng n

Quan h gi a mài mòn và thành ph n thi c trong h p kim nhôm c th

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

H1.7: Gi n th hi n s thay i mài mòn ngõng tr c ph thu c vào hàm

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

B ng 1.8: Thành ph n và c tính c a m t s h p kim ch ng ma sát c s nhôm [3]

Thành ph n nguyên t (%)

A03-1 - 2-4 - - 0.3-0.6 0.8-1.2 1.7-2.1 - 40 110 2

A09-2 - 9-10 - - 0.8-1.2 2-2.5 0.3-0.7 - 50 155 10

RRAC9 - 5.5-7 - 0.7-1 1.5-1.8 0.6-0.9 0.2 - 55 100 10

750 - 6.5 - - 1 1 - - 40 155 12

Có th nói h p kim nhôm A09-2 là m t trong nh ng v t li u ch ng ma sát

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

4. Gi i thi u v) công ngh phun kim lo i

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

Trong các công d ng trên thì vi c ng d ng phun ph vào vi c ch t o các

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

l ng này quy t nh kh n ng c gi l i hay là tách ra kh-i b m)t chi ti t c a

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46

V Ng c Quý _ L p V t li u h c & Nhi t luy n – k46