Przewodnik

CENTRUM SZTUKI WSPCZESNEJ ZNAKI CZASU ul. Way gen Sikorskiego 13 87 - 100 Toru

Wystawa Nw w toruskim CSW jest indywidualn prezentacj prac Angeliki Markul. Przestrze Centrum zostaa zaprojektowana jako gigantyczna instalacja, na ktr skadaj si starsze prace wideo, obiekty, rzeby, obrazy oraz prace site specific - umieszczone w cakowicie biaej, neutralnej architekturze. Nw jest jedn z faz planety (np. Ksiyca, Wenus). W nowiu planeta jest niewidoczna, poniewa zwrcona jest do obserwatora nieowietlon stron. Tytu wystawy Nw, nawizuje bezporednio do fazy ksiyca. W ujciu astrologicznym nw stanowi pocztek nowego cyklu miesicznego, ktrego kulminacj jest penia, a punktami zwrotnymi pierwsza i trzecia kwadra. Okres ten opisywany jest we wszystkich kulturach jako wyjtkowo szczliwy to czas oczyszczenia, rwnowagi, przemiany oraz czas zasiewu ziarna. Noc, gdy ksiyc znajduje si w nowiu, jest ciemna, ale paradoksalnie jednym z najwaniejszych elementw sztuki Markul jest wiato o zrnicowanej temperaturze, ktre drani, pulsuje, nadaje kolor i form przestrzeni. Artystka nazywa ten sposb operowania wiatem szczeglnym rodzajem malowania.

Angelika Markul urodzia si w Szczecinie. Mieszka i pracuje w Paryu. W 2003 roku

otrzymaa dyplom Ecole Nationale Superieure des Beaux Arts w Paryu w pracowni multimedialnej Christiana Boltanskiego - jednego z najwybitniejszych artystw wspczesnych. Markul jest jedn z najciekawszych artystek modego pokolenia, ktra debiutowaa w Polsce wystaw Sen Muchy w Galerii Foksal (2006). W Toruniu, z okazji otwarcia CSW (2008), prezentowaa Iceberg spektakularn rzeb z piany. Angelika Markul korzysta z niezwykle charakterystycznego repertuaru form: czy obrazy wideo z instalacjami, do budowy ktrych uywa szka, drewna, czarnej folii, lamp o dranicym oczy wietle, czy przemysowych wentylatorw. Poszczeglne elementy, tworzc nowe konfiguracje, wci powracaj w jej pracach, na odmiennych zasadach organizujc przestrze.

Site specific typ pracy artystycznej stworzonej dla wybranego miejsca i do niego si odnoszcy. Jeli praca zostanie z danej przestrzeni usunita moe straci swoje specyficzne znaczenie. W szczeglnoci termin ten odnosi si do instalacji. Dziaania tego typu czsto s ingerencj w naturalny pejza, (sztuka ziemi) lub architektur. Instalacje Angeliki Markul rwnie s przykadem dziaa site specific, np. Iceberg, czyli ogromna forma z piany, ktr artystka wypenia przestrze niecki performance w toruskim CSW.

ROZMOWA Z ANGELIK MARKUL:

Jak trafia do szkoy artystycznej? Kiedy postanowia, e zostaniesz artystk? Artystk ju si chyba urodziam (miech). To zawsze byo silniejsze ode mnie. Jestem jedynaczk. Rodzice opowiadali mi, e byam bardzo spokojnym dzieckiem, pno zaczam mwi i yam w swoim wasnym wiecie - potrafiam nawet kilka godzin bawi si jedn zabawk. W wieku 7 lat moj ulubion zabaw byo krcenie filmw. To troch dziwne, poniewa wwczas nikt w mojej rodzinie nie mia kamery. Bawiam si wic starym aparatem fotograficznym mojego taty, wymylajc filmy i scenariusze. Wydaje mi si, e artyst mona si tylko urodzi, to nie tylko talent, ale te przeznaczenie. Robia dyplom w pracowni Christiana Boltanskiego, nadal pracujesz jako jego asystentka, przyjanicie si. Jaki wpyw mia na Ciebie i na Twoj obecn twrczo Boltanski? Od czasu do czasu pracujemy razem, poznaam go ju w czasach studiw. Boltanskiego interesuje wideo, chocia sam nie pracuje w tym medium, wic waciwie to by przypadek, e do niego trafiam. Nie lubi malowa, nie umiem te rysowa, a w szkole nie byo pracowni stricte multimedialnej. Najpierw wybraam Annette Messager, ale przestraszyam si i uciekam, tak trafiam do Boltanskiego, ktry mia zupenie inne, bardziej mi bliskie podejcie do sztuki. U niego zrobiam dyplom. Wystawa Nw w toruskim CSW to Twoja pierwsza tak szeroka prezentacja indywidualna, jakie masz oczekiwania w stosunku do tej wystawy? Czy jest to podsumowanie jakiego etapu? Wydaje mi si, e miaam wielkie szczcie, e zainteresowano si moj prac. Pocztkowo byam wystraszona du i wymagajc przestrzeni. To mj pierwszy tego typu pokaz w Polsce, Joanna Zieliska kuratorka wybraa tylko 6 starszych instalacji wideo oraz kilka obiektw, ktre uzupenione zostay o nowe prace stworzone specjalnie dla CSW w Toruniu. W najwikszej sali powstaa wielka instalacja Nw i taki tytu nosi caa wystawa. To bardzo ciekawe, e jako artystka widz pierwszy raz swoj wasn prac w takiej skali. Moliwo zrobienia tej wystawy stanowi dla mnie krok naprzd, pomaga pozna mi moj wasn twrczo, pozwala mi artystycznie dorosn. Do tej pory pokazywaam jedn, najwyej dwie instalacje na raz.

PIERWSZE PITRO

1,9,12 ) Bez tytuu, 2009

obiekty

2 ) Mowa owadw , 2006

instalacja wideo wideo

3 ) Moja natura, 2005 4 ) Entre deux, 2009

tryptyk obiekt obiekt

5 ) Porte du nant, 2007 6 ) Bez tytuu, 2008 7 ) Bez tytuu, 2005

rzeba

8 ) Widziane, 2005

instalacja wideo Film przeznaczony dla widzw powyej 13 lat

10 ) Oddech, 2008
instalacja rzeba

11 ) Bez tytuu, 2007 13 ) Casela, 2006

instalacja

14 ) Lokator, 2004
instalacja wideo

15 ) Nw, 2009
instalacja

1) BEZ TYTUU, 2009 OBIEKT

Obiekt otwierajcy wystaw przypomina nieco uchylon w gecie zaproszenia bram. Zbudowany jest z drewna, wietlwek i przezroczystej folii. Jaskrawe zielone wiato wypenia bia przestrze korytarza, przypominajc obraz malowany wiatem.

2) MOWA OWADW, 2006 INSTALACJA WIDEO

Wideo Mowa owadw rozpoczyna si jak klasyczny film drogi podr przez onieony krajobraz Japonii. Jest to oniryczna wdrwka przerywana spektakularnymi mini-katastrofami i dramatyczn mierci owadw. Realnie istniejcy krajobraz poczony zosta przez artystk ze scenami z makiety, wyprodukowanej na potrzeby filmu. Projekcja wyeksponowana zostaa w szczeglny sposb - zamyka korytarz i tym samym narzuca kierunek zwiedzania. Transparentny ekran umoliwia te ogldanie filmu z dwch miejsc na wystawie.

3) MOJA NATURA, 2005 WIDEO

Film przedstawia egzotyczny krajobraz w caoci zaaranowany przez artystk. W Mojej naturze tylko uwane oko zaobserwuje ulotny moment wzrostu egzotycznej roliny wrd tropikalnego lasu. Tytuy Twoich prac bywaj dwuznaczne, jak np. tytu filmu Moja natura z jednej strony odnosi si do przyrody, z drugiej - do ludzkiego charakteru. Podobnie jest z Nowiem - wystawa moe niepokoi widza, tymczasem nw to faza ksiyca, ktra ma bardzo korzystny wpyw na ludzi. Bywa, e wybieram takie dziwne, dwuznaczne tytuy. Moja na-

Mwisz o sobie, e jeste artystk wideo, ale bardzo wane jest dla Ciebie wiato i uywasz go w specyficzny sposb, ktry dziaa jak malarstwo. Moje ostatnie prace to wielkie ekrany z transparentnej folii. Traktuj je jako rodzaj malarstwa, ktre wci zmienia si pod wpywem wiata i obecnoci widzw rzucajcych na nie cienie. Powstaje ciekawy efekt rozmycia - taki nieostry obraz czsto widzimy w wodzie, lub podczas snu. Podobnie dzieje si, gdy uywam neonw i wietlwek to s moje rodki artystyczne, z ktrych tworz bardzo minimalistyczne w formie prace.

Instalacja wideo to metoda sztuki wspczesnej czca tech- tura to z jednej strony natura rozumiana jako przyroda ptaki
nologi wideo z instalacj.

Sztuka wideo (wideo-art, video-art) dyscyplina sztuki

wykorzystujca ruchome obrazy i dwiki przekazywane za pomoc techniki telewizyjnej. Po raz pierwszy zastosowa j Nam June Paik w 1963 roku.

i zwierzta, ale tytu mona te rozumie jako nawizanie do mojej wasnej natury. Czasem wyobraam sobie siebie jako rosiczk, czyli straszny kwiat, ktry jest bohaterem mojego filmu.

4) ENTRE DEUX, 2009 TRYPTYK

To najnowsza praca Markul, ktrej tytu oznacza w wolnym tumaczeniu pomidzy dwoma. Artystka uywa tu typowych dla siebie rodkw wyrazu takich jak czarna folia, ktra w jej rkach szlachetnieje - udrapowana i zamknita w ramy przypomina drogocenny kamie lub wgiel. Bardzo wan rol odgrywa tutaj wiato, ktre nadaje pracy specyficzn aur. Refleksy na cianie tworz dziwne, niemal ksiycowe powidoki. Tym samym Markul odwouje si do zjawisk natury.

5) PORTE DU NANT, 2007 OBIEKT

To obiekt na ktry skada si podobny jak w poprzedniej pracy zestaw rodkw. Ekrany s w tym przypadku wykonane z metalowej siatki. Markul dziki zabiegom artystycznym uszlachetnia czy nawet nobilituje pospolite materiay.

6) BEZ TYTUU, 2005 RZEBA

Surrealistyczny obiekt wykonany ze skry, ktra jest kolejnym typowym dla Markul tworzywem. W Twoich pracach czsto pojawiaj si zwierzta, owady, insekty. Czy traktujesz je jak pewnego rodzaju metafory? Zwierzta w moich pracach w pewnym sensie to my sami. Zachowania zwierzt przypominaj nam skd pochodzimy, jacy jestemy. Czsto nie widzimy tego, co si dzieje wok, przechodzimy obojtnie obok wiata, ktry moe nas wiele nauczy. Wydaje mi si, e widz wicej ni inni ludzie, interesuje mnie kady szczeg.

W Twoich pracach wana jest efemeryczno, ktr wida byo m.in. w rzebie Iceberg, ale take zudzenie, zacieranie granic pomidzy realnym, racjonalnym i podwiadomym. Bardzo duo przestrzeni zostawiasz te publicznoci. Na ekspozycji brak opisw prac, czsto nie nadajesz tytuw obiektom, albo uywasz wieloznacznych zwrotw. Moje prace skadaj si z tego, co widz na co dzie. To moe by zaledwie moment, ktry potem staje si tematem przewodnim dla rzeby albo filmu. Do niektrych prac wideo przygotowuj scenariusz albo specjaln makiet, ale takie obrazy jak Widziane skadaj si z fragmentw tego, co dzieje si wok mnie. Czsto robi moje filmy przez wiele miesicy. Gdy artysta wykona swoj prac, wwczas przestaje ona by jego wasnoci, oddaje j we wadanie publicznoci. Ujam w medium to, co chciaam przekaza, ale nie narzucam interpretacji. Kada z moich prac w momencie wystawienia przestaje by ode mnie zalena nie jest ju moja. Ale artysta musi te odebra komunikat zwrotny, ktry oczywicie moe go urazi lub odepchn.

8) WIDZIANE, 2005 INSTALACJA WIDEO

(Film jest przeznaczony dla widzw powyej 13 lat) Ekran projekcyjny ustawiony zosta pod ktem w stosunku do wejcia. Widz wchodzc do ciemnej sali nie staje od razu en face do pracy. Dopiero po chwili ukazuje mu si projekcja wywietlana na specjalnym ekranie z plexi. Dziki niemu moliwe jest ogldanie filmu z obu stron. Praca jest rodzajem kolau zoonego z kilku obrazw filmowych. Markul filmuje wiat zasiedlony przez zwierzta, podglda go i utrwala. Zebrane historie mog by odczytane te jako metafora ludzkiego losu, prostych instynktw i podwiadomych lkw.

9) BEZ TYTUU, 2009 OBIEKTY

Jeden z ekranw otwiera wystaw, kolejne znajduj si w dalszej czci ekspozycji. Przezroczyste parawany z jednej strony stanowi sposb na dzielenie przestrzeni wystawienniczej, z drugiej s szczeglnym rodzajem obrazw. Ogromne, transparentne powierzchnie, przypominajce ptna to pomys Markul na efemeryczne malarstwo, ktrego podmiotem staje si rwnie publiczno.

10) ODDECH, 2008 INSTALACJA

Praca skada si z lakierowanych, minimalistycznych, czarnych obrazw oraz filmu przedstawiajcego klaustrofobiczn przestrze, wymoszczon czarn foli, powoli wypenian dymem. W kolejnej sekwencji dym zostaje z niej odessany. Czarna folia zyskuje tutaj niemal organiczny charakter. Tytu budzi skojarzenia z procesami biologicznymi.

11) BEZ TYTUU, 2007 RZEBA

Dua, drewniana skrzynka owinita czarn foli, w ktrej umieszczone zostay znane z poprzednich instalacji ekrany i wietlwki. Jej drapiena forma moe kojarzy si z ogromn puapk na owady.

13) CASELA, 2006 INSTALACJA WIDEO OBIEKT

Dwukanaowa projekcja Casela pokazuje okaleczone zwierz, pasce si na ce. Film zosta zrealizowany w Afryce w przytuku dla zwierzt. Kamera jednak nigdy nie obejmuje caoci obrazu, pokazujc zwierz tylko fragmentarycznie. Proste zabiegi formalne, jak przeskalowanie czy zwolnienie obrazu i dwiku, nadaj pracy surrealn aur. Projekcji towarzyszy obiekt wykonany ze zwierzcej skry, drewna i wietlwki. Markul ponownie korzysta z charakterystycznego dla siebie repertuaru form. Pltanina kabli zasilajcych instalacj przypomina yy.

Instalacja to wieloelementowa realizacja artystyczna w konkretnej, przestrzeni. Instalacje wykorzystuj wszelkie materiay i media. Ze wzgldu na operowanie przestrzeni instalacja wywodzi si z dowiadczenia rzeby. Ewolucja tej formy wynika z praktyk takich jak: tworzenie environment - autorskich przestrzeni, asamblay - zestawienia przedmiotw gotowych, tworzenie kolekcji przedmiotw, aranacji rzebiarskiej zwracajcej uwag na relacje pomidzy obiektami. Historycznie, pierwsze tego typu realizacje wykorzystyway miejsca ubogie: opuszczone budynki, przestrzenie poprzemysowe, miejsca nie zwizane powszechnie ze sztuk.1

Cyt. za: Wikipedia

czenie odpychaj znaczeniem. Genezy powstania tych prac mona upatrywa w traumie, ktrej artystka dowiadczya w dziecistwie. Jako maa dziewczynka, spdzajc lato na wsi u dziadkw bya straszona dziwn czarn form, ktra uosabia miaa mier.

Twoje prace s troch jak sny. Po przebudzeniu czsto nie pamitamy, co nam si nio, pozostaje jednak pewien rodzaj odczucia, wspomnienia, nastroju... Z Twoimi pracami jest podobnie, co nam przypominaj, ale jest to odczucie niejasne, ambiwalentne. Skrzynie w instalacji Nw s jak trumny, folia przypomina t, w ktr pakuje si zwoki a zimne wiato - kostnic... Chciaabym stworzy wasn mitologi, jak np. Joseph Beuys. Mj jzyk artystyczny nie jest jzykiem jednoznacznym. Inspiruj mnie momenty, ktre mnie przeraaj i bezporednio dotykaj. Sztuka to jest, co co jest ju przetrawione. Artysta nie moe pracowa tak samo przez cae ycie, bo pewne przeycia wpywaj na twrczo. Tworzy stale inspirujc si tym, co go dotknie; ma swoje obsesje. Nw to wystawa, na ktrej spotykaj si prace stare i nowe - jzyk jest podobny, ale mona przeledzi zmiany w mojej twrczoci. W swoich pracach czsto odwoujesz si do dziecicej wyobrani. Czy masz jakie wspomnienia z dziecistwa, ktre w jaki sposb przywoujesz? Mwia te, e od dziecistwa jeste wyczulona na form, co to znaczy? Wszystkie wakacje spdzaam u babci, ktra opowiadaa mi o mierci, jako czarnej formie, ktra stoi nade mn. W mojej sztuce przywouj motyw czarnej, plastikowej folii, ale wspomnienie to odkryam niedawno, opowiadajc komu o mojej pracy.

14) LOKATOR, 2004 INSTALACJA WIDEO

Wideo oglda si przez niewielki, jakby nadgryziony otwr, dodatkowo wymoszczony przez mikk, bia tkanin. Film przedstawia dziwnego gryzonia penetrujcego nieny korytarz. Sposb prezentacji wideo sugeruje symboliczne przejcie do innego, bajkowego wiata.

15) NW, 2009 INSTALACJA

Instalacja w najwikszej sali skada si z dwch czci - obiektw oraz obrazw zawieszonych na jednej ze cian. Monumentalne obiekty wykonane zostay z czarnej, poyskujcej folii, rozpitej na drewnianych stelaach. Niektre ze struktur zostay uwizione w akwariach z plexi i desek. Druga cz ekspozycji to srebrne ekrany owietlane pulsujcym wiatem. Instalacja site specific stanowi punkt kulminacyjny wystawy. Do budowy obiektw artystka ponownie uya charakterystycznych dla jej sztuki materiaw. Powtarzajcy si repertuar srodkw pozwala na sformuowanie charakterystycznego jzyka jakim posuguje si Markul - z jednej strony pochodzcego z codziennoci a z drugiej strony bardzo symbolicznego - niemale baniowego, gboko osadzonego w dziecicych fantasmagoriach. Czarna folia pitrzy si zowrogo, a po sufit, kbi si na pododze, wyrasta z drewnianych sarkofagw. Uycie tego materiau moe by odczytane symbolicznie czarnej folii uywa si bowiem do pakowania martwego ciaa, owijania odpadw, pakowania ziemi. Wanym elementem jest tutaj rwnie wiato. Zgromadzone obiekty kusz piknem i jedno-

W KINIE CENTRUM W CZWARTKI I PITKI W OKRESIE TRWANIA WYSTAWY, OD 14:00 DO 16:00 WYWIETLANE S KRTKOMETRAOWE FILMY Interesuje mnie moliwo zrealizowania rzeczy pozornie niemoliwych, na przykad instalacja Iceberg na pocztku wyda- ANGELIKI MARKUL:
Powiedziaa kiedy, e w sztuce wszystko jest moliwe. Co to waciwie znaczy? waa mi si konceptem bardzo utopijnym.

nia rzeb i instalacji, ktrych dzi uywam autonomicznie a nie jako filmowych rekwizytw. Filmy te znacznie rni si nastrojem i tematyk od instalacji wideo. Czym s dla Ciebie? Ostatni film krciam 2 lata temu w Nowym Jorku, nie jest jeszcze skoczony. Gram w nim czarn kobiet, ktra sprzta w hotelach. Dziej si tam rne straszne rzeczy Robienie filmw daje mi wielk przyjemno i uspokaja mnie, jest jak czytanie ksiki. Jeden z Twoich filmw nosi tytu Pokj na miesic. Takie pokoje s w Paryu wynajmowane m.in. przez prostytutki, emigrantw. Skd pojawi si ten motyw u Ciebie? Na wystawie Fiac (kuratorka: Jeanne Truong) pokazywaam wideo pod tym tytuem. Obraz przedstawia czarne karaluchy, ktre znikaj po wyjciu z dziury. Film powsta na podstawie moich wspomnie. Pokoje na miesic s wynajmowane przez emigrantw, osoby bez mieszkania i papierw, ktre w czekaj na pozwolenie na stay pobyt, pacc miesiczny czynsz. Tego typu hotele w Paryu s bardzo nieprzyjemne, a ja mieszkaam w takim bardzo dugo trzy albo cztery lata. Musiaam spa przy wietle, gdy w nocy pojawiay si w moim ku olbrzymie karaluchy, takie jak najedzone winie, ktre po mnie chodziy Uywasz rnych mediw, tworzysz filmy, instalacje, rzeby, wielkoformatowe rysunki. Co jeszcze Ci interesuje? Film Kobieta w, w ktrym sama grasz, przypomina nieco zapis performance. Moje krtkie metrae s w pewnym stopniu performance. Sama gram w wikszoci z nich, robi to z wewntrznej potrzeby, czsto s one bardzo osobiste. Daj mi ogromn satysfakcj. Chciaabym te kiedy zrobi film dugometraowy i by reyserem. Pisz scenariusz ju od 8-9 lat.

Czerwony Pokj/ Chambre Rouge, Paris 2003 Megalit/ The Megalith, 2000 Eter/ Ether, 2000 Moli, 2003 Kpiel/ Le Bain, 2004 Les toc aux legumes, Paris 2004 Kobieta w/ Femme Tortue, 2005 Hudson, 2005
Wystawie towarzyszy pokaz filmw, ktre pokazuj, jak ksztatowa si jzyk artystyczny Markul. W filmach tych widoczna jest fascynacja artystki jzykiem kina, m.in. filmami Davida Lyncha czy pracami wideo Matthew Barneya. To, co jest dla nich charakterystyczne, to przerysowane, groteskowe sytuacje, oraz fascynacja abject (kategoria wprowadzona przez Juli Kristev jako okrelenie na wstrt poczony z fascynacj). Filmy te niewtpliwie naprowadzaj na psychoanalityczne interpretacje sztuki Angeliki Markul. Wystawie towarzyszy prezentacja Twoich filmw krtkometraowych - do tej pory nie pokazywaa ich w Polsce, natomiast we Francji kojarzona jeste gwnie jako autorka filmw. Czerwony pokj to moja praca dyplomowa. W Paryu daam si pozna dziki filmowi Moli, za Hudson dostaam nagrod. Nie miaam do tej pory okazji, eby pokaza je w Polsce, a wydaj mi si istotne. Dziki tym filmom wida skd pochodz i gdzie jestem dzisiaj. Bdzie mona zobaczy filmy nawet sprzed 8 lat, wtedy dopiero uczyam si jak operowa wiatem i materiaem. To byy te dla mnie pocztki tworze-

10

W filmie Hudson wydajesz z siebie niepokojce dwiki. Wyprodukowaa pudeka-pozytywki z nagraniem Ciebie jak szczekasz i miauczysz. Skd pomys, eby naladowa zwierzta? Nauczyam si naladowa gosy zwierzt w dziecistwie, z nudw, przebywajc na wsi w Polsce. Uczyam si dwikw, jakie wydaj winie, koty, psy itd. Nie mog si opanowa, strasz wszystkich. To nag, jak obgryzanie paznokci (miech). Twoje filmy przypominaj obrazy Davida Lyncha, Davida Cronenberga, Matthew Barneya Uwielbiam tych reyserw! A take Kielowskiego i wielu innych twrcw. Barney jest dla mnie geniuszem. Moje pierwsze filmy byy nimi mocno inspirowane. Dzisiaj prowadz kamer inaczej, po swojemu, mam swj styl. Zawdziczam im jednak pocztek mojej twrczoci, pokazali mi wiat bardzo podobny do mojego. Banie pomagaj zaprowadzi porzdek wrd wasnych popdw. Twoje filmy przypominaj troch banie, czy przy ich pomocy rozprawiasz si z czym, przepracowujesz traum? W moich pracach miesza si duo wtkw rzeczy bardzo osobiste, momenty z dziecistwa i modoci, wspomnienia i marzenia, na przykad dotyczce tego, kim kiedy chciaam by, a nigdy nie bd... Uwielbiam brzydkie rzeczy, na przykad kocham hieny, chciaabym mie jedn dla siebie. Miaam kiedy kota Romana, ktry by dziwny i brzydki, ale dla mnie by najpikniejszy...

Joseph

Beuys (1921-1986) niemiecki artysta, teoretyk sztuki, pedagog, dziaacz i reformator spoeczny i polityczny. W swojej twrczoci zajmowa si gwnie rzeb, rozszerzajc formu tego medium a po dziaania w czasie i procesy spoeczne. Jego zdaniem zatrute spoeczestwo konsumpcyjne uniemoliwiao rozwj wyobrani, inteligencji i twrczoci. Wzywa do aktywizmu, potpia bierno i przerzucanie odpowiedzialnoci na innych. Uwaa, e sztuka nowoczesna moe, a co wicej powinna by czynnikiem zmian spoecznych. Postulowa tzw. trzeci drog, na ktrej kocu widzia wyzwolone z przymusw spoeczestwo zorganizowane przez wolnych i wiadomych twrcw, co mona byo osign poprzez rewolucj poj. Mwic o plastyce spoecznej Beuys mia na myli ksztatowanie rzeczywistoci spoecznej przez ludzi w zgodzie z ich osobistymi wyobraeniami, gdzie twrc moe by kady, kto uwiadomi sobie, e aktywne ksztatowanie otaczajcej go rzeczywistoci jest jego prawem i powinnoci.

Abject

to pojcie wprowadzone w 1980 roku przez Juli Kristev w ksice Potga obrzydzenia. Esej o wstrcie (tyt. org. Pouvoirs de lhorreur. Essai sur labjection). Abject skada si z elementw, ktre przekraczaj nasze rozumienie czystoci i przyzwoitoci. Jest tym co odrzucone, nieokrelone, niejasne, kleiste i nieuporzdkowane, co pomija si w publicznym dyskursie. Julia Kristeva podkrela, e pokalanego nie da si cakowicie unicestwi czy bezpiecznie odczy od siebie. Jest ono zawsze tylko odsunite w otcha, od ktrej podmiot odwraca si w nieustannym zmaganiu. Podmiot zawsze stoi nad otchani narodzin i mierci, pocztku i koca, zbawienia i potpienie, abject za czy go z tym wszystkim, czego ratio nie pojmuje i czego si wystrzega, czyli z rozpadem, przypadkowoci i mierci; abject zaciera wic jasne granice midzy waciwym i niewaciwym, czystym i pokalanym. Abject jest silnie zwizane z feminizmem, wedug ktrego kobieca cielesno jest odrzucana przez patriarchalny porzdek spoeczny.

Abject art, czyli sztuka wstrtu, przedstawia wzbudzajce wstrt

obrazy i wydarzenia, ktre zostay wyparte przez dominujc kultur. Wstrt przez ni projektowany narusza zarwno system jak i produkowan przez niego wzorcow tosamo, przerywa granice i reguy, dociera do tego, co zwizane z popdami.

11

CISZA NIE MA SKRZYDE

haiku nie jest bogat myl zredukowan do krtkiej formy, lecz krtkim zdarzeniem, ktre byskawicznie odnajduje waciw sobie form.2

Haiku jest zwizane z filozofi zen, ktra w sztuce zakada Haiku nie wyraa idei, lecz przedstawia obrazy odzwiercieoperowanie paradoksem, subtelno, estetyczny minimalizm i wyzbycie si wasnego ja. Najlepsze haiku czsto wiadomie nie pozwalaj na jakkolwiek konkretn interpretacj, a jednak pozostawiaj w odbiorcy ulotne, refleksyjne odczucie, ktre chcia przekaza poeta.3 Haiku: wiersz opisujcy istot ywo odczutej chwili, w ktrej natura czy si z natur ludzk. Zwykle haiku po angielsku napisane jest w trzech nierymowanych wersach, w siedemnastu lub mniej sylabach.4 dlajce intuicj.5

Haiku jest zapisem pojedynczego dowiadczenia, chwili haiku, nazywanej te chwil aha!, w ktrej odkrywamy ukryte lub niespodziewane znaczenie rzeczy wok nas. Wedug Yasudy chwila haiku jest pewnego rodzaju estetycznym momentem, w ktrym sowa oddajce przeycie i samo przeycie staj si jednym. Chwila haiku moe mie miejsce wszdzie i o kadej porze. Piszcy czsto usiuj znale si w miejscach lub sytuacjach, w ktrych wystpienie chwil haiku jest bardziej prawdopodobne, np. podczas spacerw lub wycieczek te mae objawienia zwykle nastpuj bardzo nieoczekiwanie.6

Haiku to japoska forma poetycka reprezentatywna dla okresu Edo (1603-1868). Haiku skada si z 17 sylab podzielonych na 3 czci znaczeniowe po 5, 7 i 5 sylab. Poeci piszcy w innych ni japoski jzykach, ze wzgldu na ich odmienn budow, czsto nie stosuj japoskiego metrum, zachowujc jednak ducha tej sztuki. Na przykad Czesaw Miosz przeoy (na podstawie dosownego tumaczenia z japoskiego) na polski jzyk poezji wybrane utwory klasycznego haiku, w ktrych zachowa tylko podzia na trzy wersy.

Chorujc w podry Nad suchym wrzosowiskiem Wdruj sny.

Basho (tum. Czesaw Miosz)

Wanymi elementami klasycznego haiku s:

Wypoyczyem mj dom Od owadw I zasnem.

Issa (tum. Czesaw Miosz)

kigo (sowo na temat pory roku) odniesienie do pory roku

lub dnia

kire (cicie) podzia wiersza na dwie w pewnym stopniu

niezalene czci (w jzykach innych ni japoski zaznaczane mylnikiem, wykrzyknikiem, etc.)

Za towarzysza podry Wybrabym pewnie Motyla.

Shiki (tum. Czesaw Miosz)

Spokojnie drzemicy Pod zegarem bez wskazwek Wony w muzeum.

Eric Amman
5 3 2 Roland Barthes, Imperium znakw, Warszawa, 2004, s. 144. 4 Cyt. za: Wikipedia Cyt za: Amerykaskie Stowarzyszenie Haiku 6 Cyt. za: Mistrz D.T. Suzuki, Z rozdziau Haiku - The Poetry of the SeCyt. za: Z rozdziau The Art of Haiku, strony 33-35, rdo: Lee Gurga,

asons, strony 1-3 Haiku: A Poets Guide (Modern Haiku Press 2003) tum. P.R

12

ZADANIE:
............................................................................

Wybierz jedn z prac Angeliki Markul, ktrej nastrj lub charakter zainteresowa Ci najbardziej. Wr do niej i wedug przepisu na haiku napisz swj wasny wiersz.
Instrukcja pisania haiku7:
Wybierz jedn chwil. Zasugeruj por roku/ dnia. Podaj jedynie to, co istotne. Mw to, co masz na myli. Zaangauj zmysy. Przedstaw wyrane, konkretne obrazy. Pozbd si zbdnych sw. Czy powiedziae jedynie tyle, ile potrzeba? Wsuchaj si w dwik. Czy jako dwiku wspgra z nastrojem, ktry pragniesz przekaza? Gdy czytasz swj wiersz, to czy brzmi on gadko i naturalnie? Unikaj niepotrzebnej interpunkcji. Oszczdnie stosuj jzyk porwnawczy. Czy twoje haiku zawiera porwnanie lub metafor? W jakim celu? Niech twoje haiku bdzie lekkie. Czy moesz je rozwietli odrobin humoru? Czy jest ono zbyt powane lub ponure?

POMC W PISANIU MOG CI POJCIA TAKIE JAK:

Alegoria w literaturze i sztukach plastycznych oznacza podstawienie poj oderwanych pod obraz o znaczeniu przenonym, symboliczny motyw, jednoznacznie okrelony i ustalony konwencjonalnie. Tre alegoryczna utworu nadaje si do jednoznacznego odczytania. Na alegorii opieraj si czsto bajki. Alegoria zwizana jest z obiegowymi konwencjami i stereotypami mylowymi oraz powszechn wiedz o zjawiskach (np. lis w potocznym odczuciu kojarzy si ze sprytem). Alegoria rni si od symbolu swoj jednoznacznoci.8

............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................

Metafora

inaczej przenonia jzykowy rodek stylistyczny, w ktrym obce znaczeniowo wyrazy s ze sob skadniowo zestawione, tworzc zwizek frazeologiczny o innym znaczeniu ni dosowny sens wyrazw np. od ust sobie odejm, lub podziel si z wami wiadomoci.9

Wybr z rozdziau Writing and Revising Haiku, strony 113-116, r-

............................................................................ ............................................................................. 8 9 Cyt. za: Wikipedia Cyt. za: Wikipedia

do: Lee Gurga, Haiku: A Poets Guide (Modern Haiku Press 2003) tum. Pawe Rewucki (http://poezja-haiku.webpark.pl/)

13

Przewodnik wydany przy okazji wystawy Angeliki Markul NW / NEW MOON tekst: Agnieszka Pindera, Joanna Zieliska wsppraca: kolektyw CoCA w skadzie: Katarzyna Drewnowska Toczko, Katarzyna Radomska, Daniel Muzyczuk identyfikacja graficzna wystawy: Janek Bersz projekt i skad przewodnika: Rafa Jara ilustracje: Rafa Jara Przewodnik udostpniamy na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach 2,5 Polska

informacje: sztukacieszuka@csw.torun.pl

CENTRUM SZTUKI WSPCZESNEJ ZNAKI CZASU ul. Way gen Sikorskiego 13 87 - 100 Toru www.csw.torun.pl