Itohg San

ITOHG-SAN-1/0
INSTRUCINS TCNICAS
PARA OBRAS HIDRULICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
SISTEMAS DE SANEAMENTO
(SAN-1/0)
Data de elaboracin Novembro de 2009
Revisin vixente Novembro de 2009

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS DE SANEAMENTO ITOHG-SAN-1/0

SISTEMAS DE SANEAMENTO (SAN-1/0)

Data 23 de Novembro de 2009
Autores Jos Anta lvarez (GEAMA-UdC), Roberto Arias Snchez (Augas de Galicia- Xunta
de Galicia), Jean-Pierre Blanco Menndez (EPOSH-Xunta de Galicia), David
Hernez Oubia (EPOSH-Xunta de Galicia), Noela Mourio Seijas (GEAMA-UdC),
Jernimo Puertas Agudo (GEAMA-UdC), Joaqun Surez Lpez (GEAMA-UdC).
Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:

Obxecto da modificacin:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 1 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA

EMPRESA PBLICA DE OBRAS E
SERVICIOS HIDRULICOS

NDICE

1.- OBXECTO
2.- DEFINICINS
2.1.- Compoentes
2.2.- Termos relativos s redes de saneamento
2.3.- Sistemas de saneamento e drenaxe
3.- DESEO AMBIENTAL DOS SISTEMAS DE SANEAMENTO
3.1.- Introducin: Sistemas integrais e integrados de saneamento
3.2.- Caudais e contaminacin nos sistemas de saneamento: tempo seco e tempo de chuvia
3.3.- Referencias legais e normativa sobre sistemas de saneamento e drenaxe en tempo de chuvia
3.4.- O uso de Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible (TDUS) nos sistemas de saneamento e drenaxe
3.5.- Tipoloxa das Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible
4.- DIAMTROS DAS TUBAXES
5.- CRITERIOS XERAIS
6.- PRINCIPIOS E CRITERIOS DE DESEO AMBIENTAL DOS SISTEMAS DE SANEAMENTO E DRENAXE
6.1.- Criterios xerais de deseo das TDUS na superficie da cunca e en sistemas de drenaxe de pluviais
6.2.1.- Anlise da problemtica e da necesidade de usar TDUS para o control das escorrentas urbanas
6.2.2.- Criterios xerais adoptados
6.2.- Criterios xerais de deseo das TDUS nos sistemas unitarios

ANEXO 1

BIBLIOGRAFA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 2 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto deste documento definir os criterios bsicos recomendados que deben terse en conta no deseo
dunha rede de saneamento e drenaxe.

2.- DEFINICINS

2.1.- Compoentes

Acometida: conxunto de elementos interconectados (arqueta de arranque, albaal e entroncamento)
que unen a rede de saneamento coa instalacin interior dunha vivenda ou edificio.

Aliviadoiro: dispositivo destinado a derivar dun colector, un depsito ou calquera outro tipo de
infraestrutura de regulacin ou tratamento, un exceso de caudal cara a unha canle prxima.

Conducin: compoente destinada ao transporte de augas residuais urbanas e que en sentido
lonxitudinal habitualmente recto. Atendendo sa xeometra, poden clasificarse en tubos (de seccin
circular), ovoides, seccins elpticas ou galeras. En funcin da sa localizacin dentro da rede de
saneamento poden clasificarse en albaais, sumidoiros ou colectores.

Galera: conducin de seccin transversal interior uniforme, de forma distinta circular, ovoide ou
elptica, habitualmente visitable, e que en sentido lonxitudinal predominantemente rectilnea. As mis
usuais son as de xeometra abovedada e os marcos rectangulares.

Rexistros: obras de fbrica para o mantemento e a explotacin da rede de saneamento, poden ser de
dous tipos:

Arqueta: rexistro que non permite o acceso ao seu interior polas sas reducidas dimensins.

Pozos: rexistro visitable.

Pozo de rexistro: obra de fbrica que permite o acceso rede de saneamento para o seu mantemento e
explotacin. Disponse nas singularidades da rede (cambios de aliacin, pendente e ata espaciados
cada certas distancias), podendo ser, ademais, de varios tipos especficos, entre outros os seguintes:

Pozo de resalto: pozo de rexistro destinado a absorber unha diferenza de nivel entre dous condutos
contiguos.

Pozo de acometida: pozo de rexistro utilizado na unin das acometidas rede de saneamento.

Pozo areeiro: o pozo destinado retencin de slidos que circulan pola rede de saneamento,
habitualmente mediante un fondo adicional situado mis baixo cs condutos que lle chegan.

Pozo de limpeza: pozo de rexistro que, situado sobre a clave da galera visitable, non est destinado
ao aceso do persoal senn limpeza e extraccin de residuos.

Embornal: elemento que recolle as augas pluviais de escorrenta e introdceas na rede de saneamento.
Para designar a este compoente frecuente utilizar diferentes termos, tais como embornal, sumidoiro
ou absorbedoiro,e por entender que o mis habitual, vai empregarse a denominacin de "embornal".

Depsito de augas pluviais: estrutura hidrulica destinada, fundamentalmente, a regular caudais nos
perodos de choiva e posteriormente evacualos de forma controlada, con dous posibles obxectivos:
reducir as verteduras ao medio, ou evitar inundacins augas abaixo.

Elemento complementario da rede: calquera estrutura que, intercalada na rede de saneamento, permite
e facilita a sa explotacin. Os elementos complementarios mis habituais son os seguintes:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 3 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Areeiro: elemento destinado a reter arrstrelos slidos de maior tamao que poidan levar as augas
e facilitar a sa extraccin posterior.

Accesorio: elemento distinto aos tubos, pezas especiais, vlvulas, unins ou elementos
complementarios da rede, pero que forman tamn parte da tubaxe, por exemplo contra-bridas,
parafusos e xuntas para unins acerroxadas, dispositivos para toma en carga, etc. Aos efectos deste
documento, as ventosas sern consideradas como accesorios.

Cmara de descarga: depsito de auga cun dispositivo que produce unha descarga de auga limpa
para arrastrar os slidos e sedimentos depositados nun conduto de caudal escaso, como ocorre nas
cabeceiras da rede.

Comporta: elemento de dimensins maiores s dunha vlvula, de xeometra xeralmente
rectangular e accionamento mediante fuso ou mediante cilindros hidrulicos, que se instala en
colectores visitables ou en depsitos de retencin para controlar o paso da auga.

Elemento de ventilacin: instalacin que ten por obxecto garantir o mantemento das condicins
aerobias das augas que circulan pola rede e evitar a acumulacin de gases.

Rpido: tramo de sumidoiro ou colector de elevada pendente e pouca lonxitude, disposto para
salvar grandes desniveis.

Sifn: instalacin que permite, mediante a conducin a presin dun tramo da rede de saneamento,
cruzar con escasa perda de carga outras instalacins ou accidentes do terreo que interfiran coa lia
piezomtrica por gravidade da conducin de saneamento.

Vlvula: elemento hidromecnico que, instalado entre os tubos, permite controlar o paso da auga,
evitar o seu retroceso, reducir a sa presin, dar seguridade rede, etc. Instlase case
exclusivamente en condutos circulares (tubos) de pequenas dimensins.

Estacin de elevacin: construcin, estrutura e equipamento utilizado para transferir augas residuais ou
pluviais desde un determinado nivel a unha cota superior. O transporte dunha cota a outra pode
realizarse ien por canles abertas (por exemplo, parafusos de Arqumedes) ben por condutos pechados e
a presin. Cando a elevacin se realiza a travs de conducins a presin flase normalmente de
estacins de bombeo.

Elementos de disipacin: calquera estrutura da rede de saneamento que reduza a enerxa da auga
transportada pola mesma. Os elementos de disipacin mis habituais son os seguintes:

Vrtex: elemento no que se consegue unha gran disipacin de enerxa mediante a entrada
tanxencial da auga no mesmo e o seu descenso helicoidal.
Pozo de resalto: pozo de rexistro destinado a absorber unha diferenza de nivel entre dous
condutos contiguos .
Rpidas escalonadas: galera escalonada na que se consegue salvar unha gran diferencia de nivel
que se aplica cando os dimetros das conducins son grandes.
Cmara de rotura: elemento que inserto na final dunha rede a presin consegue una disipacin da
enerxa da auga.

Peza especial. Elemento que, intercalado entre os tubos, permite cambios de direccin ou de dimetro,
derivacins, empalmes, obturacins, etc.

2.2.- Termos relativos s redes de saneamento

Augas residuais. Augas conducidas polos albaais, sumidoiros, colectores e emisarios. En funcin da sa
orixe, poden clasificarse do seguinte xeito:

Augas residuais domsticas: augas residuais procedentes de zonas de vivenda e de servizos xeradas
principalmente polo metabolismo humano e as actividades domsticas.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 4 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Augas residuais industriais: son as producidas polas instalacins e actividades comerciais ou
industriais, que non sexan augas residuais domsticas nin de escorrenta pluvial.

Augas de infiltracin: son aquelas que proceden do subsolo e penetran na rede de sumidoiros a
travs das xuntas e tubaxes defectuosas, conexins e paredes de pozos de rexistro. Tamn teen a sa
orixe en incorporacins de mananciais, fontes e achiques de sotos rede de sumidoiros.

Augas de choiva ou pluviais: son as que recollen os embornais ou a rede de drenaxe durante os
fenmenos de choiva ou logo destes, debidas precipitacin pluvial.

Augas residuais agrcolas: son as producidas polas instalacins e actividades agrcolas, que non
sexan augas residuais domsticas nin de escorrenta pluvial.

Outras augas de escorregamento: son as producidas por regas e baldeos viarios.

Augas residuais urbanas: son aquelas compostas por achegas de tipo domstico, comercial, dotacional,
e industria integrada nos cascos urbanos.

albaal
acometida
embornal
sumidoiro
sumidoiro
colector

Figura 1. Compoentes dunha rede de saneamento unitaria.

Albaal: conducin subterrnea que permite evacuar as augas residuais procedentes das acometidas
dunha finca, edificio, industria ou instalacin dotacional aos sumidoiros.

Sumidoiro: conducin que transporta a un colector as augas procedentes das acometidas e dos
embornais.

Colector: conducin que conduce ata o colector principal as augas dun conxunto de sumidoiros.

Colector principal: conducin que transporta ata o colector interceptor ou infraestrutura de control as
augas procedentes dun conxunto de colectores de una subcunca.

Colector interceptor: conduto que transporta as augas procedentes de varias subcuncas de saneamento
ata a estacin depuradora ou ata o punto final de vertedura.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 5 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


SUBCUNCAS CON
REDE DE SUMIDOIROS
UNITARIA
COLECTOR INTERCEPTOR
COLECTOR
PRINCIPAL
REDE DE
COLECTORES
E.D.A.R.
MEDIO RECEPTOR
EMISARIO
SUBMARINO

Figura 2. Compoentes dunha rede de saneamento.

Emisario submarino. Segundo a Instruccin para el proyecto de conducciones de vertidos de tierra al
mar (Orde do 13 de Xulio de 1993) defnese como Conducin cerrada que transporta as augas
residuais dende a estacin de tratamento ata unha zona de inxeccin no mar, de modo que se cumpran
as das condicins seguintes:

Que a distancia entre a lia de costa en baixamar mxima viva equinoccial e a boquilla de
descarga mis prxima a esta, sexa maior de 500 m.

Que a dilucin inicial calculada segundo os procedementos que se indican na instrucin
para a hipteses de mximo caudal previsto e ausencia de estratificacin, sexa maior de
100:1.

Conducin de desaguamento: segundo a Instruccin para el proyecto de conducciones de vertidos de
tierra al mar (Orde do 13 de Xulio de 1993) defnese como conducin aberta ou cerrada que
transporta as augas residuais dende a estacin de tratamento ata o mar, vertendo en superficie ou
mediante descarga submarina, sen que cumpra as condicins do emisario submarino.

Rede de saneamento ou drenaxe: conxunto de sumidoiros e colectores (xunto cos necesarios pozos de
rexistro, aliviadoiros, depsitos de retencin, estacins de bombeo e demais elementos
complementarios) que recollen e conducen as augas residuais e pluviais dunha poboacin, dende as
acometidas ata a estacin depuradora, ao punto de vertedura ou o emisario.

Vertedura rede de sumidoiros: accin e efecto de verter lquidos, slidos ou gases rede de rede de
sumidoiros. En particular denomnase vertedura prexudicial a aquel que produce dano ou entraa risco
de producilo sobre o sistema de saneamento e drenaxe urbana.

Aglomeracin urbana: zona cunha poboacin e/ou actividades econmicas que presentan a
concentracin suficiente para a recollida e conducin das augas residuais urbanas a unha instalacin de
tratamento de ditas augas ou a un punto de vertido final.

2.3.- Sistemas de saneamento e drenaxe

Atendendo natureza da auga residual a evacuar, as redes de sumidoiros podern ser basicamente dos dous
tipos seguintes:

Redes unitarias: a rede consta dunha soa canalizacin pola que en tempo seco circulan augas residuais
urbanas e en tempo de chuvia asume tamn a funcin de drenar as augas pluviais, provocndose unha
mestura de ambos tipos de augas.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 6 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Redes separativas: a rede consta de das canalizacins independentes: unha delas transporta as augas
residuais de orixe domstica, comercial ou industrial ata a estacin depuradora, e a outra conduce as
augas pluviais ata o medio receptor, ou ata un posible sistema de tratamento previo ao vertido.

En canto ao funcionamento hidrulico da rede poden distinguirse as posibilidades seguintes:

Por gravidade. As augas discorren ao longo da rede por causa da propia pendente das conducins, en
rxime hidrulico de lmina libre.

Baixo presin hidrulica interior (ou redes a presin). As augas discorren ao longo da rede sometidas a
unha certa presin hidrulica interior distnguense os seguintes tipos:

Por bombeo: o fluxo discorre polos condutos baixo presin hidrulica interior formada por un
grupo de elementos motobomba situados augas arriba.

Por baleiro: o fluxo ( trtase dun fluxo bifsico formado por auga e mis aire) discorre pola rede de
tubaxes por efecto dunha presin negativa dada por un conxunto de compresores existentes
nunha central de baleiro.

En calquera caso os saneamentos a presin deben minimizarse. As redes de baleiro deben cumprir a UNE-EN
1.091 Sistemas de redes de sumidoiros por baleiro en exterior dos edificios.

Atendendo a outros criterios as redes de saneamento e drenaxe poden clasificarse doutras maneiras como:

Atendendo s posibilidades de aceso ao interior: redes visitables e non visitables.

Atendendo xeometra da seccin transversal: circulares, abovedadas, ovoides, rectangulares,
multicelulares, etc.

3.- DESEO AMBIENTAL DOS SISTEMAS DE SANEAMENTO

3.1.- Introducin: Sistemas integrais e integrados de saneamento

Os sistemas de saneamento e drenaxe foron evolucionando ao longo da historia, representando un compromiso
entre as necesidades hixinicas, o benestar humano, as necesidades e coecementos tcnicos e os recursos
dispoibles. Con todo, as tcnicas e as demandas sociais foron cambiando, con mis intensidade nos ltimos 20
anos, e algunha das antigas prcticas xa non son aceptadas. Os actuais deseos en enxeera do saneamento e
drenaxe urbana estn motivados, fundamentalmente, polo novo conxunto de obxectivos de proteccin e
mantemento da calidade dos sistemas acuticos. O sistema de saneamento, desde o sumidoiro e as conducins
ata a planta de depuracin e as ltimas consecuencias sobre a calidade dos ecosistemas acuticos, debe ser
analizado na sa integridade. A xestin sostible dos sistemas de saneamento e drenaxe require unha
aproximacin integrada que considere a interrelacin e dependencia entre todos os elementos do sistema, entre
os que hai que considerar o sistema acutico receptor. A visin actual mis global e permite falar de sistemas
integrais e integrados de saneamento.

Os obxectivos xerais destas Instrucins Tcnicas respecto aos sistemas de saneamento e drenaxe basanse nos
seguintes principios:

- Garanta da proteccin sanitaria.
- Control de inundacins en zonas urbanizadas.
- Desenvolvemento sostible.

Estes principios materialzanse nos seguintes vectores:

- Garanta do mellor servizo aos usuarios.
- Proteccin dos medios receptores.
- Implementacin de Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible orientadas ao correcto deseo e explotacin
das estacins depuradoras.
- Reducin de caudais de escorrenta.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 7 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


- Reducin da contaminacin da auga de escorrenta.
- Minimizacin de vertidos en tempo de chuvia desde os sistemas unitarios.
- Valorizacin das augas pluviais.
- Promocin da reutilizacin das augas.

3.2.- Caudais e contaminacin nos sistemas de saneamento: tempo seco e tempo de
chuvia

A concentracin da poboacin nos ncleos urbanos e nas cidades leva asociado un aumento da urbanizacin de
solos e, xa que logo, da sa impermeabilidade. A impermeabilizacin das cuncas implica un aumento nos
volumes de escorrenta e un aumento das velocidades dos fluxos naturais, reducindo os tempos de
concentracin das bacas orixinais; tamn supn un incremento da temperatura da auga, caudais basais mis
baixos durante a poca de estiaxe e niveis de contaminacin mis elevados. As redes naturais son substitudas
polas redes de sumidoiros e de drenaxe, que cada vez deben xestionar volumes e caudais mximos maiores.

Ademais, a concentracin de actividades humanas xera deposicins de po, sucidade, areas, materia orgnica,
nutrientes, metais pesados, txicos e contaminacin bacteriolxica sobre as superficies. Estes materiais son
lavados e arrastrados pola escorrenta superficial e, ao final, acaban nas masas de auga receptoras, onde poden
xerar impactos significativos.

Un compromiso sostible entre os recursos hdricos e as demandas da sociedade debe considerar todos os tipos
de contaminacin. A xestin das augas de escorrenta e residuais debe ser vista na sa totalidade. As, mentres a
eliminacin das fontes puntuais de contaminacin pdese solucionar mediante a construcin das infraestruturas
e o uso de tecnoloxas existentes, a consideracin da contaminacin difusa (como a producida nas zonas
urbanas en tempo de choiva) e a sa eliminacin, un problema moito mis difcil de resolver. imperativo que a
solucin do problema de degradacin dos sistemas acuticos, pase por establecer estratexias que incorporen o
control da totalidade das fontes.

Evidentemente, coma consecuencia das diferentes actividades e usos que se realizan nelas, unha cunca natural,
unha cunca rural, unha cunca urbana ou unha cunca industrial, tern augas de escorrenta con moi diferentes
tipos e cargas de contaminacin, polo que as estratexias de xestin desas augas (tcnicas de regulacin,
tratamento, medio final receptor, etc.) tamn debern ser diferentes.

Nos sistemas unitarios as interaccins entre os principais compoentes do sistema son mis complexas que nos
sistemas separativos. En tempo de choiva as redes unitarias deben transportar, ademais das augas residuais de
tempo seco, as augas pluviais. A rede de saneamento dimensionouse tradicionalmente para transportar cara a un
determinado punto (xeralmente cara a unha EDAR) o caudal de auga residual e o caudal de choiva
correspondente a unha precipitacin cun determinado perodo de retorno. Cando a choiva xera un caudal de
auga que a rede non pode transportar, a prctica convencional consiste en vertelo ao medio receptor mediante
aliviadoiros. O conxunto destes aliviadoiros, algns situados augas arriba e outros na propia EDAR, determina as
cargas hidrulicas e de contaminacin que deber procesar a depuradora e, tamn, as presins sobre o medio
receptor.

O clculo do caudal mximo de deseo da rede de sumidoiros dunha subcunca unitaria en tempo de choiva
fixado en base a criterios de drenaxe, co fin de evitar inundacins pero, con todo, o deseo dos caudais mximos
dos colectores interceptores principais, que recollen augas de diferentes subcuncas, dbese basear en criterios
que permitan acadar determinados obxectivos ambientais no sistema acutico receptor. A posible existencia de
infraestruturas especficas para xestionar as augas pluviais e os problemas de contaminacin a elas asociados,
permitir limitar e regular os fluxos cara EDAR e as verteduras cara ao medio receptor.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 8 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Deseo hidrulico
Deseo ambiental
SUBCUNCACONREDE DE
SUMIDOIROS
UNITARIA
SUBCUNCACONREDE DE
SUMIDOIROS
UNITARIA
COLECTORINTERCEPTOR
E.D.A.R.
MEDIO RECEPTOR

Figura 3. Criterios de dimensionamento de colectores en funcin da situacin dentro do sistema de saneamento.

O criterio de deseo dos aliviadoiros, como solucin a un problema de saneamento, baseouse, historicamente, na
dilucin. A hiptese bsica deste mtodo que as augas de choiva procedentes da cunca estn limpas (augas
brancas). No momento en que se inicia a derramo polo aliviadoiro, tanto o caudal vertido como o que contina
polos colectores cara EDAR presentan a mesma dilucin, que a de deseo. Dependendo da bibliografa que se
consulte, o valor da dilucin de deseo vara notablemente. As cifras habituais oscilan entre 3 e 6, anda que
posible atopar valores de 9 e de 10 (algunhas normas establecen a dilucin sobre o caudal medio mentres que
outras o fan sobre o caudal horario punta de tempo seco). Este criterio de dilucins ata se chegou a aplicar aos
caudais a admitir nas diferentes etapas dunha EDAR.

Hoxe en da sabido que as chamadas augas brancas non son augas limpas xa que a contaminacin mobilizada
nas mesmas pode tomar valores moi altos. Isto implica que as descargas dos sistemas unitarios (DSU) ,en tempo
de choiva ao medio receptor, poden acadar concentracins e cargas de contaminacin moi importantes.

Cando se estuda a problemtica de presins ou impactos dun sistema de saneamento ou drenaxe sobre un
medio acutico hai que diferenciar tres tipos de fenmenos de contaminacin asociados coas augas pluviais:

- O primeiro o xerado polas augas de escorrenta contaminada que chega de forma directa, ou a travs
de redes de rede de sumidoiros separativas, redes de drenaxe urbana de pluviais, s masas de auga
receptoras. Son augas que lavaron as ras, os tellados, etc., e que transportan contaminantes de todo
tipo.

- O segundo tipo de fenmeno de contaminacin o xerado polas descargas dos sistemas unitarios,
DSUs (CSO na literatura anglosaxona), con augas que son mestura de augas pluviais contaminadas e
augas residuais urbanas de tempos seco. Nestas ltimas redes hai que ter moi en conta o fenmeno de
resuspensin dos depsitos de sedimentos e biopelculas existentes na rede, resultado da
sedimentacin de partculas e contaminacin permitida polo rxime hidrulico existente durante o
perodo seco.

- O terceiro problema de contaminacin asociado s augas pluviais o xerado nas depuradoras. A punta
de caudal e as fortes oscilacins de concentracins que asume a rede unitaria acaban chegando
depuradora e, se supera a sa capacidade de tratamento, tamn se produce unha vertedura en tal
punto. Ademais, os procesos biolxicos de depuracin poden quedar fortemente alterados, provocando
unha baixada de rendementos, que pode durar semanas, e afecta finalmente calidade das augas no
medio receptor.

Os tres tipos de verteduras citadas diferncianse nos volumes vertidos, nas concentracins de contaminantes
(medias e mximas), e nas fases e perodos de descarga.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 9 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


As caractersticas da contaminacin das descargas dos sistemas unitarios (DSU), ou derramos de redes de
sumidoiros unitarias (RAU), est determinada polo deseo as coma o mantemento da rede. Os factores que van
ter unha forte influencia na contaminacin son: as propiedades das augas residuais urbanas de tempo seco, os
usos que se realizan na superficie das concas urbanas que logo van ser lavadas polas augas de escorrenta, e o
arrastre de materiais e lodos depositados nas conducins durante perodos secos. Os impactos das DSU poden
ser moi negativos xa que determinan unha perda moi importante da eficacia do sistema, e este ten por finalidade
a proteccin do medio acutico receptor fronte a todos os tipos de contaminacin.

Unha visin integral da xestin do sistema que minimice os impactos e permita acadar os obxectivos de calidade
dos sistemas acuticos fixados, obriga a desenvolver unha estratexia de control total da contaminacin. A
contaminacin que se permita entrar rede de saneamento desde a cunca (por escorrentas ou por augas
residuais urbanas), as transformacins que dita contaminacin sufra na rede, a capacidade de transporte da rede
e as dilucins que se permitan nos derramos, os sistemas de control e tratamento que se implanten ao longo da
rede, determinarn que tipo de augas residuais, caudais e cargas recibir a EDAR, os cales condicionarn o seu
deseo e as sas estratexias de explotacin. Precisar, para rematar, que a xestin das augas pluviais difcil, a
propia natureza estocstica das choivas xa un factor complexo, e unha proteccin absoluta do medio receptor
pode ser socialmente inasumible.

Co fin de evitar todos os problemas de contaminacin asociados s augas pluviais desenvolvronse durante as
ltimas dcadas, e xa son de uso comn en moitos pases, as Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible (TDUS). A
incorporacin de TDUS determina unha nova relacin entre as fontes de contaminacin, os caudais, os sistemas
de transporte, as depuradoras e o medio receptor.

As Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible (TDUS) poden consistir ben na construcin de novas infraestruturas (por
exemplo, os coecidos depsitos de tormenta), na modificacin de prcticas de deseo tradicionais, ou no
cambio de hbitos (por exemplo os de limpeza viaria dunha conca). Na literatura anglosaxona as TDUS son
denominadas Best Management Practices (BMP) e o seu uso est amplamente estendido. En Europa, cando
estas tcnicas estn orientadas xestin das augas de escorrenta na superficie da conca adoptouse o nome de
Sustainable Drainage Systems (SUDS).

As TDUS poden ser utilizadas, polo tanto, en calquera mbito do sistema de saneamento e drenaxe, tal como se
mostra na figura seguinte.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 10 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Precipitacins
SUMIDOIROS, EMBORNAIS
BAIXANTES DOS EDIFICIOS
Fontes de
Contaminacin
Evapotranspiracin
E.D.A.R.
SUPERFICIE DA CUNCA
REDE DE SUMIDOIROS UNITARIA
AUGAS RESIDUAIS E
AUGAS DE ESCORRENTA URBANA
AUGAS DE ESCORRENTA URBANA
SISTEMA ACUTICO RECEPTOR
Fontes de
contaminacin
Augas de
abastecemento
AUGAS RESIDUAIS URBANAS
S
U
B
S
O
L
O
infiltracin
exfiltracin
infiltracin
TDUS
TDUS
TDUS TDUS
TDUS
TDUS
TDUS
TDUS
TDUS
TDUS
TDUS TDUS

Figura 4. Compoentes dun sistema de saneamento que incorpora Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible.

3.3.- Referencias legais e normativa sobre sistemas de saneamento e drenaxe en tempo de
chuvia

Ao ser a xestin das augas pluviais unha das novidades mis importantes desta Instrucin considerase de interese
realizar unha revisin das referencias legais e normativas existentes e que versan sobre este tema.

A Directiva 91/271, sobre tratamento de augas residuais, pouco explcita en relacin coas verteduras en tempo
de choiva desde os sistemas de saneamento unitario. No texto comntase, de forma xenrica, que as augas
residuais urbanas que entren nos sistemas de colectores sern obxecto, antes de verterse, dos correspondentes
tratamentos, aspecto que nunha rede unitaria non se cumpre cando hai vertidos a travs dos aliviadoiros en
tempo de choiva. Si que trata, de forma explcita, a necesidade de minimizar as verteduras das augas de
tormenta. No seu Anexo I, apartado A, relativo aos sistemas de colectores, ctase que o deseo, construcin e
mantemento dos mesmos deber realizarse de acordo cos mellores coecementos tcnicos que non redunden
en custos excesivos, en especial para previr os escapes, e para restrinxir a contaminacin das augas receptoras
polo desbordamento das augas de tormenta. Asmese que, dado que na prctica non posible construr os
sistemas colectores e as instalacins de depuracin de maneira que se poidan someter a tratamento a totalidade
das augas residuais en circunstancias tales como choivas torrenciais inusuais, os Estados membros deben decidir
medidas para limitar a contaminacin por desbordamento de augas de tormenta. Comntase, as mesmo, que
estas medidas poderan basearse en coeficientes de dilucin, capacidade en relacin co caudal en poca seca, ou
na especificacin dun nmero aceptable de desbordamentos ao ano.

A Directiva foi trasposta a Espaa mediante o RDL 11/1995 polo que se establecen as Normas Aplicables al
Tratamiento de las Aguas Residuales Urbanas, que foi desenvolvido posteriormente polo RD 509/1996. No Artigo
2 deste RD, dedicado s condicins tcnicas dos sistemas de colectores dise que o proxecto, construcin e
mantemento dos sistemas de colectores [...] deber realizarse tendo presente o volume e caractersticas das
augas residuais urbanas e utilizando tcnicas adecuadas que garantan a estanquidade dos sistemas e impidan a
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 11 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


contaminacin das augas receptoras polo desbordamento das augas procedentes da choiva... Se se compara
este texto co especificado na Directiva 91/271 ponse en evidencia a incompleta e imprecisa transposicin da
mesma: mentres que esta fala de non incorrer en custos excesivos, e recoece a imposibilidade de construr
sistemas de colectores e instalacins de tratamento para eliminar calquera desbordamento suxerindo varios
camios para limitar a contaminacin, o RD fai imperativo que o proxecto, construcin e mantemento dos
sistemas de colectores garanta, nada menos que a estanquidade e impida a contaminacin das augas receptoras
polo desbordamento de augas de choiva. Esta mala transposicin implicou graves problemas legais a xestores de
saneamentos.

En Espaa nunca se estableceu unha normativa que limite a contaminacin vertida polas DSUs sobre medios
acuticos (xa fose en masa, en concentracin, ou en nmero de verteduras desde os aliviadoiros). A nica
referencia que contempla e establece uns lmites s verteduras en tempo de choiva desde sistemas de
saneamento unitario a Instrucin para el proyecto de conducciones de vertidos desde tierra al mar, Orde do
13 de xullo de 1993. Esta Orde establece que nos sistemas colectores de tipo unitario, se a capacidade destes
superior do emisario, poder existir un aliviadoiro que, a travs dunha conducin de desaugadoiro, evace ao
mar o exceso de caudal. Para que este tipo de vertedura sexa autorizado dbense cumprir catro condicins, entre
as cales est que a capacidade do emisario debe ser suficiente para que con caudais de choiva correspondentes
ao perodo de retorno de dez anos, o aliviadoiro funcione menos de catrocentas cincuenta horas ao ano, no caso
xeral, e menos do 3 por 100 da horas da tempada de baos, cando o aliviadoiro estea situado nunha zona de
bao e o efluente contea contaminantes regulados para este tipo de zonas.

A normativa UNE-EN 752: Sistemas de desages y de alcantarillado exteriores a edificios tamn fai unha
aproximacin problemtica dos sistemas de saneamento en tempo de chuvia. A norma europea xestouse ao
longo dos anos 90, e os seus sucesivos apartados foron aparecendo dende o ano 1995 ata o ano 1998. As
diferentes normativas vixentes en distintos pases europeos e, por riba doutras, as inglesas e alems, que calaron
fortemente noutros pases, teen o seu reflexo nesta norma, que tende a unificar por inclusin, dicir, admite
dun modo mis ou menos explcito as distintas formas de facer dos distintos pases, baixando s moi
esporadicamente cuantificacin. A norma cita, entre os requisitos bsicos de comportamento aos que deben
axustarse os sistemas de desaugadoiro e de redes de sumidoiros, que a frecuencia de derramo estar limitada aos
valores establecidos, e que o medio receptor deber protexerse da contaminacin dentro dos lmites prescritos.
Convn resaltar o apartado dedicado aos depsitos de augas pluviais; apntanse como factores a considerar para
o deseo dos aliviadoiros os caudais, o volume, duracin e frecuencia das descargas, as concentracins de
contaminantes e as cargas contaminantes, e a presin hidrobiolxica.

A nova Directiva de augas de bao, Directiva 2006/7/CE, de 15 de febreiro de 2006, relativa xestin da
calidade das augas de bao, tamn sensible s alteracins transitorias da calidade das augas por algn tipo de
vertedura ocasional, normalmente por augas de choiva. Define contaminacin de curta duracin
contaminacin microbiana cuxas causas sexan claramente identificables, que normalmente se prevexa non afecte
calidade das augas por un perodo superior a unhas 72 horas a partir do primeiro momento en que se viu
afectada a calidade das augas de bao, e para a cal a autoridade competente estableza procedementos de
predicin e xestin de acordo co establecido na propia Directiva.

A Directiva Marco da auga contn algns pargrafos que poderan dar cabida posibilidade de que as descargas
dos sistemas de saneamento e drenaxe en tempo de choiva puidesen ser tratados de forma singular. A DMA
consciente de que existen condicins e necesidades diversas na Comunidade que requiren solucins especficas.
Esta diversidade debe terse en conta na planificacin e execucin das medidas destinadas a garantir a proteccin
e o uso sostible da auga no marco da cunca hidrogrfica. Considrase que as decisins deben tomarse ao nivel
mis prximo posible aos lugares onde a auga usada ou se acha degradada. Darase prioridade s medidas que
son responsabilidade dos Estados membros, elaborando programas que se axusten s condicins rexionais e
locais. Reafrmase o modelo adoptado na planificacin hidrolxica espaola ao decidila en dous niveis e atribur a
responsabilidade prioritaria das decisins locais planificacin de conca, considerando as singularidades propias
de cada territorio. As mesmo, a territorializacin descende do mbito comunitario ao estatal, deste ao
autonmico, e deste ao municipal, mediante o principio de subsidiariedade. A problemtica das descargas en
tempo de choiva desde sistemas de saneamento deben ser obxecto de programas de medidas especficas
locais, relacionados, en principio, co rxime de choivas, o tipo de sistema acutico e os obxectivos de calidade
fixados.

Unha das etapas de implantacin da DMA foi a identificacin de presins e impactos sobre as masas de auga. A
Unin Europea elaborou a gua Common Implemntation Strategy for the Water Framework Directive
(2000/60/ec). Guidance Document n 3. Analysis of Pressures and Impact, que foi trasladada, en parte, ao
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 12 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


contexto espaol mediante o documento Manual para a anlise de presins e impactos relacionados coa
contaminacin das masas de auga superficiais, no ano 2004. No documento orixinal cita como presins
significativas de fontes puntuais as relacionadas coas verteduras en tempo de choiva (Storm water and
emergency overflows) e en presins significativas de fontes difusas identifica as xeradas polo urban drainage
(including runoff), que incluira: industrial/commercial estates, urban areas (including sewer networks), airports,
trunk roads, railway tracks and facilities e harbours.

Na DMA aparece tamn o concepto de obxectivos ambientais menos rigorosos xunto coa idea de custo
desproporcionado. A apreciacin actual que conseguir vertedura cero en tempo de choiva en sistemas de
saneamento unitario implica un custo desproporcionado.

No Anexo 1 deste documento presntanse de forma mis detallada e extensa os textos legais e normativas
citados nos pargrafos anteriores.

3.4.- O uso de Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible (TDUS) nos sistemas de saneamento e
drenaxe

As Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible , TDUS, son procedementos destinados a que o sistema global de
saneamento e drenaxe mellore a sa eficacia na recollida, transporte e depuracin das augas pluviais, ou a sa
mestura coas augas residuais de tempo seco. Os beneficios obtidos ao empregar TDUS poden ser de dous tipos: o
control da cantidade de auga e o control da contaminacin.

As TDUS poden clasificarse desde numerosos puntos de vista. Na literatura aparecen distintas divisins segundo
os autores, con terminoloxa anda non consensuada. Das das clasificacins mis coherentes son as que se
presentan a continuacin (Temprano et al., 1996):

Segundo o grao de intervencin da estrutura na rede:

- Medidas non estruturais: son aquelas que non precisan unha actuacin na estrutura da rede e,
polo tanto, non requiren inversins elevadas (pavimentos porosos, almacenamento nas cubertas,
limpeza viaria, almacenamento nas propias conducins existentes, etc.).
As tcnicas non estruturais cntranse na optimizacin do funcionamiento do sistema de
saneamento e drenaxe existente ou de nova execucin, no control regulamentario de vertidos ou
na modificacin das actividades da conca. Poden ser un elemento importante no plan de reducin
de descargas de sistemas unitarios e a minimizacin da contaminacin asociada escorrenta
urbana, anda que se ha de ter en conta que en reas altamente urbanizadas puideran non ser
alcanzables os obxectivos desexados.

- Medidas estruturais: son aquelas nas que preciso operar na estrutura da rede ou na depuradora.

Segundo o lugar do sistema de saneamento onde se apliquen:

- Control na orixe: son aquelas medidas que se aplican a elementos do sistema de drenaxe
previamente sa incorporacin rede de saneamento.
- Control augas abaixo: son aquelas medidas que se aplican na rede de saneamento ou na EDAR.

A continuacin explcanse brevemente ambas estratexias.

Control na orixe:

Son medidas que se implantan normalmente na superficie da conca. As tcnicas de control en orixe pdense
subdividir sa vez en das categoras:

- Tcnicas que reducen o caudal ou volume total da escorrenta que entra no sistema da rede de sumidoiros.

As tcnicas que buscan reducir o caudal e volume consisten, normalmente, na construcin de depsitos
pequenos que se sitan preto da fonte, co cal permtese unha mis eficiente utilizacin do sistema de
conducin augas abaixo. Outra forma de actuar en orixe infiltrar a auga no chan de forma que non se xere
nin almacenamento nin fluxos superficiais.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 13 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Se se controla unha porcentaxe das augas de escorrenta antes de que penetre na rede de rede de
sumidoiros mellrase a efectividade do sistema. Este control pdese facer ben desviando parte das augas
cara sistemas que permitan ou faciliten a infiltracin no chan (gabias drenantes, depsitos de retencin, etc.),
ben facendo que o fluxo atravese medios porosos (pavimentos porosos, depsitos de filtracin en leito de
area, etc.) que atrasan e aplanan o hidrograma que logo pode ser introducido rede. O control tamn pode
consistir en acumular auga en ras, aparcadoiros ou tellados.

As instalacins in situ desanse para controlar as choivas curtas e intensas que xeran as puntas de caudal
mis elevadas. O volume total de escorrenta de tales choivas bastante pequeno, e o tempo de detencin
relativamente curto.

Estas medidas permiten evitar os efectos da impermeabilizacin das concas, tanto en caudais e volumes de
auga como en contaminacin. Son, xa que logo, tcnicas preventivas. Reducen ou reteen volumes de auga
contaminada, reducen as verteduras ao medio receptor, e tamn, en moitos casos, realizan algn tratamento
sinxelo das augas antes da vertedura ao medio. A problemtica que presenta unha rede unitaria moi
diferente que se presenta nunha rede separativa, pero en ambos son aplicables estas tcnicas, xa que se
implantan na conca de achega.

- Tcnicas de prevencin da contaminacin que reducen a cantidade de contaminantes que entran no sistema e
acaba chegando ao medio receptor.

As tcnicas de control en orixe aditanse aproveitar para realizar, s augas de escorrenta, algn tipo de
tratamento sinxelo baseado en fenmenos fsicos ou biolxicos. Poderase falar de tratamentos brandos (por
utilizar unha terminoloxa similar utilizada en depuracin de augas residuais urbanas) ou naturais.

Dentro das tcnicas de control en orixe que se basean na prevencin cabe mencionar as seguintes:

- Limpeza das ras.
- Programas de educacin pblica.
- Programas de xestin de residuos.
- Control de fertilizantes e pesticidas en xardinera.
- Control da erosin do solo (solares, parcelas en construcin, etc.).
- Control da escorrenta de zonas comerciais e industriais.
- Limpeza de sumidoiros.

O control na orixe presenta as seguintes vantaxes:

- Proporciona gran flexibilidade para elixir o lugar para a instalacin.
- Se pdese normalizar o deseo das unidades de almacenamento ou infiltracin.
- Pdese incrementar a eficiencia do sistema de conducin augas abaixo existente.
- O control do caudal en tempo real pode incrementar a capacidade do sistema.

E os seguintes inconvenientes:

- O mantemento e a regulacin son difciles e custosos, xa que hai que inspeccionar un gran nmero de
unidades que proporcionan o mesmo nivel de proteccin cs controles augas abaixo, que son menores
en nmero pero superiores en tamao.
- Non son normalmente efectivos para controlar as inundacins en zonas situadas moi augas abaixo.

Control augas abaixo:

O control augas abaixo ten lugar ao final dunha gran cunca, nunha subcunca de saneamento ou drenaxe, ou
nunha estacin depuradora de augas residuais. Co control augas abaixo o volume de almacenamento
concntrase nuns poucos emprazamentos. Estas instalacins implican dispor de infraestruturas con mis
capacidade de almacenamento que as de control en orixe. Adoitan ser tcnicas paliativas, e soen utilizarse cando
se decide non intervir no interior das subcuncas.

Nalgunhas ocasins, as tcnicas augas abaixo incorporan procesos de tratamento que a acostuman ser
modificacins ou adaptacins de procesos convencionais. Pdense citar a utilizacin de procesos fsico-qumicos;
a flotacin; o uso de equipos de pretratamento, que normalmente precisan enerxa elctrica; chegando ata ao
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 14 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


uso de sistemas biolxicos como os biofiltros ou a sistemas de desinfeccin como os raios ultravioleta.

O control augas abaixo presenta as seguintes vantaxes:

- Ten un custo de construcin reducido comparado cun gran nmero de unidades que precisa o control
en orixe.
- Ten un reducido custo de funcionamento e mantemento.
- mis fcil de administrar a sa construcin e mantemento.

E os seguintes inconvenientes:

- Dificultade de localizacin.
- Elevados custos de adquisicin de terreo.
- En sistemas de redes de sumidoiros unitarias encaixar un almacenamento no sistema pode ser difcil.
- Pode ter maiores impactos ambientais que as tcnicas de control en orixe.

As medidas non estruturais coinciden, en xeral, co control en orixe; pola sa banda, as medidas estruturais
fano co control augas abaixo. Ademais, s tcnicas de control en orixe poderaselles denominar tcnicas
preventivas; a filosofa das tcnicas de control augas abaixo adoita ser curativa ou paliativa.

Nas TDUS aditase diferenciar entre sistemas con retencin e sistemas con detencin da auga. A detencin
refrese ao almacenamento temporal da escorrenta co obxecto de reducir as descargas punta (aplanan e
expanden o hidrograma de entrada), tras este curto perodo de tempo a auga conducida cara a cursos de auga
naturais ou artificiais (redes de sumidoiros) para que contine o ciclo hidrolxico. Estas instalacins desanse
para baleirarse completamente logo da choiva. A retencin engloba os procedementos nos que a auga de
escorrenta se almacena durante un perodo de tempo superior; e a sa incorporacin, de novo, ao ciclo
hidrolxico realzase por infiltracin, percolacin ou evapotraspiracin e non de forma directa aos cursos de auga.
En ocasins, nos sistemas de retencin, a auga reenviada a unha canle ou conduto augas abaixo por un
desaugadoiro controlado. Un exemplo de instalacin de detencin son os depsitos de regulacin dunha rede de
rede de sumidoiros mentres que exemplos de instalacins de retencin seran as gabias ou depsitos de
infiltracin.

De forma xeral pdese dicir que nas tcnicas de control en orixe intntase conseguir retencin, mentres nos
sistemas augas abaixo aditase utilizar detencin.

Cando se implantan TDUS nunha cunca os normal que se deban pr en prctica tanto tcnicas de control en
orixe como de control auga baixo.

Unha xestin efectiva das augas pluviais debe ser planificada (por exemplo mediante plans directores) e
xestionada nun marco xeogrfico de actuacin de tamao medio ou grande , no que poidan xurdir sinerxas e
economas de escala, e os custos poidan ser socialmente asumibles.

3.5.- Tipoloxa das Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible

Como se viu no apartado anterior, non hai unha fronteira clara entre qu constite o control en orixe e o control
augas abaixo. Hai instalacins de almacenamento que, falando estritamente, poden clasificarse como calquera
dos dous tipos.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 15 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


CONTROL E TRATAMENTO
EN ORIXE
AUGAS ABAIXO
control e
tratamento local
detencin ou
retencin
no lugar
control
entrada
REDES SEPARATIVAS
detencin ou
retencin
en lia
detencin
fora
de lia
detencin ou
retencin
en lia
detencin
fora
de lia
xestin
en
EDAR
REDES UNITARIAS

Figura 5. Clasificacin de las TDUS (Adaptada de Sthare y Urbonas, 1990).

4.- DIAMTROS DAS TUBAXES

Cando se trate de tubaxes circulares empregarase a seguinte terminoloxa:

Dimetro exterior (OD): dimetro exterior medio da cana do tubo nunha seccin calquera.

Dimetro interior (ID): dimetro interior medio da cana do tubo nunha seccin calquera.

Dimetro nominal (DN): valor tomado dunha serie de nmeros convencionais que se adopta para
caracterizar dimensionalmente aos dimetros, e que coincide aproximadamente, en xeral, co seu valor
real en milmetros.

Pdese referir tanto aos dimetros interiores (dimetro nominal interior, DN/ID), como aos exteriores (dimetro
exterior nominal, DN/OD). Cando non se especifique a cal deles referir (e flese, en consecuencia, simplemente de
dimetro nominal, DN) debe terse en conta que nuns tubos refrese ao interior (DN=DN/ID; fundicin, formign,
gres e PRFV) mentres que noutros ao exterior (DN=DN/OD; materiais termoplsticos de parede compacta),
conforme ao indicado en cada un dos apartados deste documento. Os tubos de materiais termoplsticos de
parede estruturada responden a unha casustica particular, segundo a cal o termo dimetro nominal DN nunhas
ocasins refrese ao interior e noutras ao exterior.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 16 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Na norma UNE-EN 476, as series de nmeros convencionais que determinan os posibles valores normalizados dos
DN son as seguintes, segundo DN se refira a OD o a ID:

DN/ID: 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100, 125, 150, 200, 225, 250, 300, 400, 500, 600, 800, 1.000, 1.200,
1.400, 1.600, 1.800, 2.000, 2.200, 2.500, 2.800, 3.000, 3.500, 4.000

DN/OD: 32, 40, 50, 63, 75, 90, 100, 110, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, ' 630, 800, 1.000, 1.200, 1.400,
1.600, 1.800, 2.000

Complementariamente as conducins circulares habitual empregar nas redes de saneamento outros tipos de
seccins. Entre estas, as mis empregadas son as tubaxes de formign con seccin ovoide.

Os ovoides estn normalizados nas normas UNE-EN 1.916 e UNE 127.916. Xeometricamente, nestes tubos de
aplicacin a seguinte definicin:

Ancho / Alto nominal (WN/HN). Refrese aos mximos anchos e/ou alturas interiores da seccin
transversal.

A xeometra dos ovoides est normalizada na UNE 127.916 (ver Fig. 5), salvo no ancho da base, onde os valores
habituais son os recollidos na Tboa 1.

Figura 6. Xeometra dun ovoide segundo a UNE 127.916.

Tboa 1. Relacins normalizadas Anchura Nominal(WN)/Altura Nominal (HN) B para os ovoides segundo a UNE 127.916.

WN/HN (mm) B(mm)
600/900 375
700/1.050 430
800/1.200 490
900/1.350 545
1.000/1.500 600
1.200/1.800 720
1.400/2.100 860

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 17 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


5.- CRITERIOS XERAIS

Na concepcin das redes de saneamento deben terse en conta os seguintes criterios xerais:

a) mbito de actuacin

O primeiro factor a contemplar no deseo dos sistemas de saneamento o mbito de actuacin do proxecto. As,
diferenciarase entre sistemas planificados, proxectados ou executados en mbito rural ou en mbito urbano.

No mbito rural o sistema ser preferentemente de tipo separativo, non permitndose a conexin de augas
pluviais s canos de augas fecais.

No mbito urbano, as redes de saneamento podern ser de tipo separativo ou unitario.

b) Capacidade de evacuacin de augas pluviais da rede

As redes debern ter a suficiente capacidade para a evacuacin da totalidade das augas residuais xeradas na zona
atendida e das augas de choiva xeradas na sa conca tributaria asociada ao perodo de retorno de deseo
recollido na Tboa 1, adaptada da norma UNE-EN 752.

Tboa 2. Perodo de retorno asociado a unha choiva de deseo.

Perodo de retorno (anos)
Sen sobrecargar
a rede (75%
enchido)
Poendo a
rede en carga
sen inundar
reas rurais 2 10
reas residenciais, urbanas, comercias ou industriais 5 25
T
i
p
o

d
e

z
o
n
a

Pasos inferiores 10 50

Nesta tboa reflctense os perodos de retorno en funcin do tipo de zona a drenar, e en funcin do tipo de
comprobacin de deseo a realizar. Na primeira columna recllense os valores de deseo para situacins onde se
calcule a rede de saneamento para que esta non entre en carga. Este mtodo de clculo compatible coa
metodoloxas simple e completa, segundo se detalla nas instrucins ITOHG-SAN-1/1 e ITOHG-SAN-1/3.

Na segunda columna os perodos de retorno estn establecidos para escenarios de deseo que permiten calcular
tubos en carga. Esta metodoloxa se corresponde con el mtodos completos recollidos nas instrucins ITOHG-
SAN-1/1 e ITOHG-SAN-1/3 (apartados 3.2 e 5 respectivamente), permtese que a rede entre en carga, pero non se
permite a inundacin.

c) Proteccin contra a contaminacin

En xeral, o deseo do sistema de saneamento e drenaxe no seu conxunto (redes de sumidoiros, TDUS,
depuradoras, etc.) deber ser tal que tea en conta a capacidade de admisin do medio receptor, de xeito que a
calidade, cantidade e frecuencia de calquera descarga aos medio receptores cumpran cos requisitos establecidos
pola lexislacin vixente de control de emisins e se cumpran os obxectivos establecidos de calidade dos sistemas
acuticos.

As posibles verteduras ao medio receptor son:

- A contaminacin das verteduras dos aliviadoiros.
- A contaminacin residual das augas de procedencia urbana tratadas nas depuradoras.
- A contaminacin residual das augas de procedencia industrial tratadas en orixe ata o lmite establecido pola
lexislacin.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 18 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


- A contaminacin asociada s augas de choiva, xa sexa vertida desde as redes unitarias (DSUs) ou da parte
pluvial das redes separativas.

Neste documento queda fixada a estratexia de deseo para que os sistemas de saneamento e drenaxe optimicen
a sa funcin de proteccin dos medios naturais fronte contaminacin.

d) Trazado

O trazado da rede deber ser conforme ao especificado na ITOHG- SAN-1/2.

e) Deseo hidrulico das conducins que integran a rede

As redes de rede de sumidoiros podern ser unitarias ou separativas, conforme ao especificado no apartado 3.

En canto ao funcionamento hidrulico da rede, na medida do posible deber ser por gravidade, reducindo ao
mximo as impulsins e as estacins de bombeo.

Con todo, o dimensionamento hidrulico dos colectores que compoan unha rede de rede de saneamento debe
ser realizado conforme ao especificado na ITOHG-SAN-1/3.

f) Deseo mecnico das conducins que integran a rede

O clculo mecnico realizarase conforme ao establecido na ITOHG-SAN-1/4.

6.- PRINCIPIOS E CRITERIOS DE DESEO AMBIENTAL DOS SISTEMAS DE SANEAMENTO
E DRENAXE

6.1.- Criterios xerais de deseo das TDUS na superficie da cunca e en sistemas de drenaxe
de pluviais

Como se comentou anteriormente, como consecuencia da urbanizacin das cuncas naturais prodcense cambios
na hidroloxa das mesmas. Estes cambios poden resumirse nun incremento dos caudais mximos de escorrenta e
nunha reducin do tempo de concentracin das cuncas.

Un principio da xestin sostible das augas de escorrenta consiste en non modificar substancialmente a hidroloxa
natural das cuncas. Para iso, na planificacin e construcin de novos espacios nos ncleos de poboacin debern
incorporarse as TDUS necesarias para que non se incrementen os caudais mximos e os volumes de augas
pluviais existentes antes da urbanizacin dos mesmos. Ademis, as actuacins realizadas sobre os cursos de auga
naturais (como pequenos regatos), deben respectar a morfoloxa orixinal dos mesmos a travs da execucin de
obras brandas e da rexeneracin ou renaturalizacin das zonas degradadas, cando as condicins o permitan.

As augas de escorrenta ( dicir, antes de entrar no sistema de saneamento), e as augas que circulan pola rede de
pluviais en sistemas separativos teen en comn o non estar mesturadas coa auga residual urbana. Este feito
certo ten varias consecuencias:

un auga cun nivel de contaminacin moi variable, case nulo en medios rurais, sen contaminacin
difusa apreciable, e moi alto en medios urbanos moi consolidados (ver apartado 6.1.1).

A vertedura directa desas augas aos medios receptores pode non ser adecuada, xa que depende das
fontes de contaminacin que converxan en cada conca a drenar (por exemplo a existencia de trfico
intenso ou a presenza de industria con emisins gasosas importantes), polo que deber comprobarse e
xustificarse esta posibilidade en todos os proxectos.

Dado que o tipo de contaminacin non o propio dun auga residual urbana, o tipo de tratamento
adecuado tampouco o mesmo, polo que se deben considerar tratamentos especficos para estas
augas (mis simples, polo xeral).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 19 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tras un tratamento adecuado, ou de modo directo se a auga est pouco contaminada, a auga pluvial
debe ser considerada un recurso, e procede o seu almacenamento e utilizacin para usos compatibles
coa sa calidade (non para consumo urbano, en xeral). A vertedura de augas de boa calidade s canles
fluviais ou masas de auga subterrnea un uso compatible con este principio.

Polo tanto, a concepcin das TDUS atende a dous grandes obxectivos. En primeiro lugar, este tipo de
infraestruturas poden empregarse para reducir as augas de escorrenta que poden entrar nas redes de
alcantarillado unitario ou nas redes de drenaxe separativo. Ademais, tamn se poden empregar como medida
para a reduccin da contaminacin mobilizada cara os medios acuticos receptores.

Nos apartados seguintes se amplan e xustifican estes principios, e esbzanse os mtodos de tratamento, que
sern detallados na ITOHG-SAN-1/4

6.1.1.- Anlise da problemtica e da necesidade de usar TDUS para o control das escorrentas urbanas

A contaminacin difusa urbana caracterzase por:

Acceder ao medio receptor a travs de verteduras intermitentes que estn ligadas a un fenmeno de
natureza aleatoria: a choiva.
Ser contaminacin procedente de zonas moi extensas, anda que se supoa a existencia de lugares de
almacenamento como as cunetas ou a mesma rede de drenaxe.
Son verteduras cunha alta variabilidade en concentracins tanto no tempo, durante un mesmo suceso,
como dun suceso a outro.
moi difcil de tomar mostras en orixe.
As materias en suspensin transportadas polas augas pluviais son de natureza esencialmente mineral (a
sa fraccin orgnica da orde do 30%).

Son moi diversas as causas da contaminacin da escorrenta superficial urbana. A choiva e a neve atrapan
contaminantes presentes na atmosfera na sa cada; unha primeira fraccin da mesma emprgase en mollar as
superficies, outra evaprase e outra queda atrapada en ocos e depresins do terreo. Se segue chovendo, a auga
mobilzase cara aos puntos de recollida, drenando as superficies e, sa vez, limpando e transportando, en
disolucin ou en suspensin, os contaminantes acumulados nas mesmas.

Son fontes normais de contaminacin na superficie da conca as seguintes: residuos animais, lixos e residuos
asimilables a urbanos que se depositan nas ras, o trfico rodado, o desgaste de fachadas e a corrosin de
cubertas e tellados, a erosin dos pavimentos, posibles actividades agrcolas e de xardinera, uso de sal para o
desxeo da neve, superficies non protexidas (solares, terreos rurais na contorna das zonas urbanizadas), terreos
con obras, etc.

Co fin de evitar a xeracin de fluxos rpidos de augas pluviais cara aos medios acuticos e de minimizar os
impactos pola contaminacin difusa recomendable utilizar as Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible (TDUS) (ver
ITOHG-SAN-1/4). Controlar a cantidade de augas de escorrenta urbana pode proporcionar os seguintes
beneficios potenciais (Debo e Reese, 1995):

Prevencin ou reducin dos incrementos do valor punta de escorrenta causados polo
desenvolvemento urbano (reducin de impactos hidromorfolxicos sobre correntes naturais).
Mitigacin dos problemas da capacidade da rede de sumidoiros augas abaixo.
Recarga dos recursos de auga subterrnea.
Reducin ou eliminacin da necesidade de melloras nas infraestruturas augas abaixo.
Diminucin da erosin das canles (cun deseo apropiado) a travs do control da velocidade e da
reducin do caudal.
Reducin da carga contaminante a travs de deposicin, reaccin qumica e mecanismos de depuracin
biolxicos.
Melloras das caractersticas do caudal que chega planta de depuracin.
Beneficios estticos e ecolxicos do hbitat en lugares multiuso.
Control da deposicin de sedimentos.
Mellora da calidade da auga a travs da filtracin, no seu caso, da auga de escorrenta.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 20 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


As TDUS orientadas ao control dos fluxos e contaminacin das augas de escorrenta son fundamentalmente as de
control en orixe. Estas poden clasificarse en das categoras:

Tcnicas que reducen o caudal ou volume total da escorrenta que entra no sistema de saneamento.
Tcnicas de prevencin da contaminacin que reducen a cantidade de contaminantes que entran no
sistema.

6.1.2.- Criterios xerais adoptados

O control e a valorizacin das augas pluviais un principio que para a sa implementacin ten varias vertentes.
Ademais de infraestruturas adecuadas, requrese unha concienciacin social e un cambio de paradigmas, que
necesariamente deben adoptarse de modo gradual. Deste xeito, hai que traballar en varias frontes, que inclen
boas prcticas de xestin urbana, de educacin, e de infraestruturas.

Promoverase e potenciarase a posta en prctica de medidas tales como:

Limpeza das ras: a sucidade das ras unha das fontes principais de certos contaminantes (p.e.
flotantes) que van parar aos medios receptores, por iso polo que a limpeza das ras se considera unha
tcnica de xestin. A efectividade da limpeza das ras depende do rxime de choivas, da frecuencia da
limpeza e doutros factores tales como a densidade de circulacin e do tipo estacionamento de
vehculos nas ras.

Programas de educacin pblica: o obxectivo prioritario da educacin para o control da contaminacin
asociada s augas pluviais a concienciacin dos cidadns en temas de proteccin ambiental dos
hbitats acuticos que reciben as descargas. Un aspecto importante dun programa de educacin
publica a adecuada xestin da vertedura de obxectos de usos sanitario e de hixiene persoal dentro
das vivendas. As, un estudo do New York City Department (1993) demostrou que, anda que este tipo
de obxectos representan ao redor dun 5% dos flotantes descargados polos DSUs, son os que causan
maior impacto na cidadana.

Programas de xestin de residuos: aceites, pinturas, produtos de limpeza, certo tipo de residuos
domsticos, etc., son algns dos residuos que poden entrar na rede de sumidoiros e ser arrastrados ao
medio acutico polos DSUs. Unha xestin adecuada destes materiais require, en primeiro lugar, a
concienciacin cidad a travs de programas de educacin pblica e, en segundo lugar, un programa
efectivo de xestin de residuos grosos nos aliviadoiros das redes unitarias.

Control de fertilizante e pesticidas: os fertilizante e pesticidas lavados durante os sucesos de choiva da
superficie urbana, especialmente en zonas de parques, contriben notoriamente ao incremento de
contaminacin nas escorrentas e en augas rebordadas.

Control da erosin do chan: controlar a erosin dos chans importante pois as partculas do solo levan
asociadas nutrientes e metais, ademais de contribur aos procesos de sedimentacin na rede. As
principais fontes a controlar en contornas urbanas son os parques e as zonas en construcin. Unha
posible solucin en parques sera limitar certos tipos de usos do chan e, por exemplo, aumentar as
zonas con vexetacin.

Control da escorrenta de zonas comerciais e industriais: zonas como as gasolineiras, as inmediacins de
estacins de ferrocarril, zonas de aparcadoiro de vehculos, etc., son fontes importantes que contriben
moi significativamente contaminacin das augas entrantes rede, especialmente de certos
contaminantes tales como aceites e graxas, hidrocarburos, slidos, etc.

Promoverase e potenciarase a construcin e explotacin de TDUS, tales como as que se presentan a
continuacin, e se detallan en ITOHG-SAN-1/4:

Control de entradas en orixe

As augas pluviais poden ser controladas en orixe (no punto no que cae a choiva). O volume de detencin obtense
entn en superficies ou lugares adecuadamente preparados como:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 21 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Azoteas
Parques para estacionar autombiles
Patios industriais
Outras superficies deseadas apropiadamente

Este volume de auga pdese posteriormente derivar a un sistema de control local, almacenar e tratar para a
sa reutilizacin ou, sinxelamente, expor para a sa infiltracin e evaporacin, se a lmina de auga
pequena (poucos milmetros).

Control e tratamento local

O termo control e tratamento local sase para describir as instalacins de almacenamento que utilizan
infiltracin ou percolacin para xestionar as augas pluviais. Esta prctica intenta utilizar camios propios da
natureza para xestionar as augas pluviais dos sucesos de choiva mis pequenos. Intntase evitar que a auga
entre na rede de rede de sumidoiros, e se infIltre directamente ao subsolo antes de adquirir contaminacin.

Cando o solo adecuado as augas de choiva das reas impermeables son transportadas cara a lugares
especificamente deseados, cubertos con vexetacin, e infiltradas no chan. Se os lugares adecuados de
infiltracin non existen, ou non estn dispoibles, as augas pluviais poden dirixirse cara a depsitos ou outro
tipo de dispositivos, xa sexan superficiais subterrneos, nos cales permteselle ao auga infiltrarse no terreo,
ou ben se dispn un sistema de control e tratamento para a posterior reutilizacin das mesmas.

Retencin ou detencin a nivel subcunca

O almacenamento a nivel subcunca correspndese coas instalacins que se colocan nos tramos altos,
medios ou baixos do sistema de rede de sumidoiros (da rede de pluviais de sistemas separativos), onde xa se
recolle unha conca apreciable. A principal diferenza entre o almacenamento a nivel subcunca e o tratamento
local e o control de entrada en orixe est na cantidade de rea contribunte que interceptada. O
almacenamento a nivel de subcunca xeralmente intercepta un volume apreciable. Este tipo de
almacenamento pode tomar algunha das seguintes formas:

Bandas de cspede ou gabias de cspede
Estanques de detencin (secos)
Estanques de retencin (hmidos)
Depsitos de formign, normalmente subterrneos
Grupos de tubaxes subterrneas
Sistemas de filtracin en leito de area

Cando a urbanizacin mis pechada ou a conca est mis consolidada, difcil conseguir espazo para
construr un sistema de creacin de lagoas ou de humidais. Nese caso recrrese a sistemas compactos de
almacenamento - tratamento en lia. O tratamento adoita consistir, por exemplo, na filtracin a travs de
leitos de area.

No caso de que se persiga a reutilizacin dunha porcin da auga, o tratamento ser o adecuado ao uso
posterior. razoable desear o sistema con distintas lias de tratamento, unha para a auga que vai
reutilizarse, e outra para a auga que vai a verterse, xa que os obxectivos de calidade sern distintos.

O uso de lagoas ou estanques para o control e o tratamento das augas de escorrenta urbana tivo un amplo
uso nos ltimos anos en EE.UU. e en Europa. Ao mesmo tempo os deseos foron cada vez mis sofisticados
co fin de alcanzar os obxectivos ambientais previstos, tanto desde un punto de vista de calidade da auga
como desde o punto de vista de integracin paisaxstica en contornas urbanas.

As vantaxes e inconvenientes do uso dunhas tcnicas ou outras ser tratado no ITOHG SAN-1/4.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 22 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


6.2.- Criterios xerais de deseo das TDUS nos sistemas unitarios

6.2.1.- Anlise da problemtica e da necesidade de usar TDUS en sistemas unitarios

A estrutura actual de estndares de calidade de augas existente en Europa, xunto cos novos obxectivos de
calidade ecolxica dos sistemas acuticos fixados pola Directiva Marco da auga, obriga a un control exhaustivo
das fontes de contaminacin (puntuais ou difusas) e das verteduras. Con todo, a eliminacin das verteduras en
tempo de choiva co fin de respectar os estndares tradicionais pode implicar investimentos moi custosos, que
poderan non ser socialmente asumibles.

A procura das mellores solucins custo/beneficio pode implicar aproveitar ao mximo a capacidade de
autodepuracin, ou de carga, dos sistemas acuticos sen perder por iso os obxectivos de calidade dos
ecosistemas que albergan.

A Directiva Marco da auga, ademais, recolle o principio de que a poltica comunitaria de augas debe basearse nun
enfoque combinado a partir do control da contaminacin na fonte, mediante a fixacin de valores lmite de
emisin, e de normas de calidade ambiental no medio acutico, polo que posible tamn traballar na proteccin
dos sistemas acuticos desde o punto de vista do medio receptor.

Debido natureza intermitente das descargas dos sistemas unitarios (DSUs) de rede de sumidoiros e das
verteduras desde redes de pluviais, os controis baseados en limitar a contaminacin que se vai a verter son
difciles de formular e ligar cos controis tradicionais da calidade das augas receptoras.

Os criterios de deseo das TDUS de augas pluviais en sistemas unitarios adoitan basearse para alcanzar algn, ou
varios, dos obxectivos seguintes, baseados no control das emisins:

Dilucin: caudal mltiplo do caudal medio en tempo seco a partir do cal admtese a vertedura.
Porcentaxe de captura seguido de tratamento (control de masa dun contaminante): fxase unha
porcentaxe dun contaminante concreto que debera capturarse e tratarse (o balance podera ser por
suceso ou anual).
Porcentaxe de captura seguido de tratamento (control de volume de auga de escorrenta): fxase unha
porcentaxe de volume de precipitacin que se capturar e que, polo tanto, tratarase mis ou menos (o
balance podera ser por suceso ou anual).
Frecuencia de verteduras: xrase un volume de regulacin en rede ou en EDAR e fixase un nmero de
descargas de sistemas unitarios de rede de sumidoiros por ano.
Captura de choiva de deseo: captrase completamente a choiva de deseo, de perodo de retorno T.
Nivel de tratamento: especifcase o rendemento de eliminacin dun contaminante nos DSUs; con
frecuencia particularizado como o equivalente dun tratamento primario.
Capturar o primeiro lavado: bscase capturar e/ou tratar unha parte determinada do hidrograma que
contea a maior fraccin da carga contaminante, retndoa para o seu posterior tratamento
(normalmente envindoo EDAR).
Evitar puntas de concentracin de determinados contaminantes.
Limitar o nmero de horas de vertedura a travs dun aliviadoiro.

Todos os criterios anteriores buscan protexer o medio natural limitando ben a masa de contaminacin que a el se
enva ben as concentracins, mximas ou medias, nos sucesos de vertedura ou ao longo dun ano, pero canto hai
que reducilas para manter ou alcanzar o bo estado ecolxico ou os usos planificados?

Nos sistemas de saneamento unitario un tipo de TDUS frecuentemente utilizada o depsito anti-DSU. No
deseo dos depsitos anti-DSU o volume do mesmo un factor crave. Na bibliografa aparecen numerosos
mtodos de clculo. Estes mtodos poderanse clasificar en dous grandes grupos: os que se basean o
dimensionamiento en metodoloxas simplificadas baseadas na retencin da contaminacin asociada ao primeiro
lavado da conca (BS 8805-4, ATV-A 128, norma Austraca WWW Regelbatt, etc.), e as que se basean en procesos
de modelizacin integrada. As primeiras presentan unhas claras limitacins, entre as que se atopa a escasa ou
nula consideracin dos obxectivos de calidade do sistema acutico receptor. Pola contra, as metodoloxas de
modelizacin integrada parten dese obxectivo; consideran un sistema integrado ao formado pola conca, a rede
de colectores, as TDUS, a depuradora, e o medio receptor, seguindo a filosofa da norma UNE-EN-752.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 23 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


As etapas do proceso para obter o volume dun depsito anti-DSU mediante a modelizacin integrada son as
seguintes:

a) Establecemento de obxectivos de proteccin ou de calidade do medio receptor.
b) Eleccin da serie de choivas a modelizar.
c) Modelizacin do estado actual e anlise de grao de incumprimento.
d) Simulacin de diferentes alternativas de deseo (volumes, fundamentalmente) para que coa serie de
choivas se xeren un nmero de DSU e uns episodios de contaminacin transitoria no medio receptor,
cmpranse os obxectivos buscados.

Os obxectivos de proteccin do medio receptor son claves nesta metodoloxa. Con todo, de nada serve o uso dos
estndares e estratexias de control para verteduras en continuo. Os DSU teen un carcter claramente transitorio
e intermitente (caudais, concentracins, volumes, duracin, etc.) e os sucesos de contaminacin sobre o medio
receptor teen tamn un carcter similar.

A proteccin do medio pdese enfocar de dous xeitos diferentes. A primeira consiste en establecer estndares de
emisin (ES, Emision Standars); estdanse e impense restricins s verteduras que se realizan (fxanse as
frecuencias de reborde nun ano, ou o nivel de tratamento mnimo no fluxo vertido, ou se busca capturar o
primeiro lavado, ou se establece unha porcentaxe de captura dun determinado contaminante e tratamento do
mesmo, etc.); presentan o problema de que frecuentemente son criterios adoptados de forma xenrica e non
analizan verdadeiramente as repercusins das DSU sobre o sistema acutico especfico que se intenta protexer. A
segunda metodoloxa consiste en establecer obxectivos de calidade ambiental (EQS, Environmental Quality
Standards). Avalase, mediante tcnicas de modelizacin, o impacto concreto que se produce sobre o medio
acutico, e analzase se tolerable para el. Sera necesario, polo tanto, dispor de estndares de calidade da auga
do sistema acutico afectado, pero que, ademais, ditos estndares tivesen en conta que devandito impacto de
carcter transitorio e intermitente.

En Europa xa hai varios pases que planifican e desean os seus sistemas de saneamento e drenaxe utilizando
estndares de calidade intermitentes. A referencia mis coecida que traballa neste sentido o manual Urban
Pollution Management (UPM), da Foundation for Water Research (1998), en Gran Bretaa. Tamn Dinamarca e
EE.UU traballaron neste sentido. Son estndares que teen en conta a dose, a duracin e a frecuencia dos sucesos
de contaminacin.

6.2.2.- Criterios xerais de deseo adoptados para a xestin de augas pluviais en
sistemas unitarios

Asmense os seguintes criterios xerais de deseo:

a) Os sistemas de saneamento unitario sern deseados optimizando o seu funcionamento tanto en
tempo seco coma en tempo de choiva, de tal forma que se minimicen os impactos sobre os medios
acuticos receptores.

b) A xestin, control e tratamento, das augas pluviais deberase realizar na superficie da cunca e/ou na rede
de colectores. Excepcionalmente poder realizarse na EDAR.

c) Sempre que sexa posible adoptaranse Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible en orixe, dicir, na cunca,
augas arriba, de forma que se minimicen ou eviten os fluxos de escorrenta ata as redes de saneamento
unitarias ou separativas. Estas tcnicas debern facilitar o aproveitamento e uso das augas pluviais.

d) Considerase adecuado o uso dos depsitos anti-DSU nos entronques das subcuncas de saneamento cos
colectores interceptores.

e) Todo o caudal de auga que chegue EDAR (QmaxEDAR) ser sometido sempre a un tratamento que
garanta o acadar os obxectivos de vertido establecidos para a mesma.

f) Todos os vertidos que se realicen dende o sistema de saneamento ao medio receptor pasarn sempre
por un sistema de desbaste fino.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 24 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Estableceranse das metodoloxas de deseo de sistemas de saneamento: metodoloxa simplificada (sistemas de
saneamento pequenos, que normalmente implican baixa presin sobre os sistemas acuticos) que se basear en
construr depsitos anti-DSU cun mnimo de metros cbicos por hectrea impermeable (hectrea neta), que
sern establecidos nestas instrucins tcnicas, e metodoloxa completa, que se basear no uso de ferramentas de
modelizacin tanto da conca como do medio receptor, e que permitirn a anlise do cumprimento de obxectivos
ambientais tanto nas emisins como no medio receptor.
EN ORIXE
AUGAS ABAIXO
control e
tratamento local
detencin ou
retencin
no lugar
control
entrada
Dispositivos de
infiltracin
Pavimentos
porosos e
modulares
Gabias filtrant es
Estanques
Humedais
Canais
Filt ros de area
Zonas de
bioretencin
Almacenament o en
tellados e
aparcadoiros
Filt ros de area
Canais
Zonas de
bioretencin
REDES SEPARATIVAS
Estanques e humedais
Estanques de detencin
Filtros de area
detencin ou
retencin
en lia
detencin
fora
de lia
Almacenament o en redes
de sumidoiros ou conducins
Depsit os de augas pluviais
Cavernas e tneles
detencin ou
retencin
en lia
detencin
fora
de lia
xestin
en
EDAR
REDES UNITARIAS

Figura 7. Clasificacin das TDUS (Adaptada de Sthare y Urbonas, 1990).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 25 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


DEPSITO
AUGAS
PLUVIAIS
COLECTOR
INTERCEPTOR
Q
max EDAR
Qmax TEMPO DE CHOIVA
DSU OCASIONAL
EDAR
Q
max EDAR
Qmax TEMPO DE CHOIVA
DSU OCASIONAL
Q
max EDAR
DEPSITO
AUGAS
PLUVIAIS

Figura 8. Esquema xeral do funcionamento dun sistema de saneamento unitario que incorpora Tcnicas de Drenaxe
Urbana Sostible.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 26 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ANEXO 1

LEXISLACIN E NORMATIVA SOBRE SISTEMAS DE
SANEAMENTO E DRENAXE EN TEMPO DE CHUVIA

1.- LEXISLACIN EUROPEA

A continuacin presntase unha seleccin da lexislacin e normativas que dunha forma directa ou indirecta fan
referencia ou afectan, xestin dos sistemas de saneamento ou calidade da auga dos sistemas acuticos en
tempo de choiva. Na lexislacin ou normativa seleccionada destacronse aqueles aspectos de interese e
valorronse as sas implicacins, revisndose as seguintes referencias:

- Directiva 91/271 do Consello, de 21 de maio de 1991, sobre o tratamento das augas residuais urbanas.
- Directiva Marco da Auga (2000/60/CE).
Manuais Impress de CC.HH e Organismos Autnomos
- Directiva 2006/7/CE relativa a la xestin de la calidade de las augas de bao.

1.1.- Directiva 91/271 do Consello, de 21 de maio de 1991, sobre o tratamento das
augas residuais urbanas

A Directiva 91/271 pouco explcita en relacin cos vertidos en tempo de chuvia desde os sistemas de
saneamento unitarios.

No seu artigo 2 define as augas residuais urbanas como as augas residuais domsticas ou a mestura das mesmas
con augas residuais industriais e/ou augas de escorrenta pluvial, e no artigo 4 comenta que os Estados membros
velarn por que as augas residuais urbanas que entren nos sistemas colectores sexan obxecto, antes de verterse, dun
tratamento secundario ou dun proceso equivalente e describe uns prazos de cumprimento en funcin do tamao
das aglomeracins.

No seu artigo 10 di que as depuradoras habern de ser deseadas, construdas, utilizadas e mantidas de maneira
que en todas as condicins climticas normais da zona tean rendemento suficiente e que se tean en conta as
variacins da carga propias de cada estacin.

Cabe destacar tamn o apartado A de o Anexo 1, onde se indica que O deseo, construcin e mantemento dos
sistemas colectores deber realizarse de acordo cos mellores coecementos tcnicos que non redunden en custos
excesivos, en especial polo que respecta:

O volume e caractersticas las augas residuais urbanas
A prevencin de escapes
A restricin da contaminacin das augas receptoras polo desbordamento de augas de tormenta.

No apartado D de devandito anexo, no seu punto 5 indcase que non se tern en conta os valores extremos da
calidade da auga que se trate cando estas sexan consecuencia de situacins inusuais, como as ocasionadas por
choivas intensas.

No cadro 3 do mesmo anexo, dise Dado que na prctica non posible construr os sistemas colectores e as
instalacins de tratamento de maneira que se podan someter a tratamento a totalidade das augas residuais en
circunstancias tales como chuvias torrenciais inusuais, os Estados membros decidirn medidas para limitar a
contaminacin por desbordamento de augas de tormenta. Tales medidas poderan basearse en coeficientes
de dilucin, capacidade en relacin con el caudal en poca seca ou podern especificar un determinado
nmero aceptable de desbordamentos ao ano. Polo que deixa aos estados membros a liberdade de limitar a
contaminacin das augas residuais urbanas en tempo de chuvia.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 27 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.2.- Directiva Marco da Auga (2000/60/CE)

Tal e como hoxe en da se concibe o funcionamento dun sistema de saneamento queda clara a sa interrelacin
directa co medio acutico receptor. Tamn claro que esa relacin diferente en funcin de se o sistema
unitario ou se separativo, e se este traballa en tempo seco ou en tempo de choiva.

O desenvolvemento da Directiva Marco de Auga (DMA) implica unha maior proteccin da calidade da auga, xa
que non s consolida as obrigas xa existentes de control da contaminacin puntual e difusa senn que ampla
dita proteccin, establecendo un obxectivo ambiental relativo ao estado ecolxico das augas superficiais.

Un dos obxectivos principais da DMA desenvolver unha poltica comunitaria integrada de augas. Non contn
referencias explcitas aos sistemas de drenaxe urbana, xa que un texto mis ben pensado desde e para o medio
acutico e non de carcter instrumental. As, a DMA remite Directiva 91/271/CEE cando no artigo 10
Formulacin combinada respecto das fontes puntuais e difusas di que os estados membros velarn polo
establecemento e/ou aplicacin dos controis dos impactos establecidos en devandita norma.

A DMA como marco da poltica de augas ten, como obxectivo ltimo, protexer ou recuperar o bo estado
ecolxico das masas de auga, e coa inclusin dun Programa de medidas de todo tipo dentro do seu Plan de
xestin, ven afectar s seguintes aspectos dos sistemas de drenaxe urbana:

Maior control da presenza de sustancias prioritarias nos sistemas de drenaxe urbana.
Reducin das DSU: aspecto que pode resultar crtico para a consecucin do bo estado ecolxico
nalgunhas masas de auga, sobre todo as receptoras da drenaxe pluvial de grandes e medianas cidades.

A Directiva Marco de Augas establece a necesidade de identificar e valorar as presins e impactos que sofren os
nosos medios acuticos. Para iso estableceu a data de decembro de 2004, na cal os pases membros deban
elaborar un informe no que se identificasen as presins nas demarcacins hidrogrficas definidas. Entre as
presins a identificar, loxicamente, estaban as verteduras de augas residuais ou augas contaminadas, tanto
puntuais como difusas. De feito, a Directiva establece que dentro dos Programas de Medidas que se elaboren
para cada demarcacin fgase especial incidencia en:

Control de vertidos puntuais (autorizacin previa e rexistro).
Control e prevencin de contaminacin por fontes difusas.
Prohibicin de vertidos directos de contaminantes nas augas subterrneas.
Eliminacin o reducin, no seu caso, de sustancias perigosas.

Co fin de orientar a identificacin de presins e impactos elaborouse a gua Common Implemntation Strategy
for the Water Framework Directive (2000/60/ec). Guidance Document n 3. Analysis of Pressures and Impacts,
que foi trasladada, en parte, ao contexto espaol mediante o documento Manual para el anlisis de presiones e
impactos relacionados con la contaminacin de las masas de agua superficiales, do 3 de xuo de 2004, da
Subdireccin General de Tratamiento y Control de la Calidad de las Aguas, do Ministerio de Medio Ambiente.

No documento espaol danse as seguintes definicins:

Presin: calquera actividade humana que incida sobre o estado das augas.
Presin significativa: toda presin que poda causar o incumprimento dos obxectivos medioambientais
da Directiva Marco de Augas.
Impacto: resultado dunha presin sobre o estado da masa de auga cos criterios de calidade previstos na
Directiva Marco de Augas
Evaluacin de riesgo: valoracin da probabilidade de non acadar os obxectivos medioambientais da
Directiva Marco de Augas.

O impacto resultado dunha presin sobre o estado da masa de auga, este efecto depende da susceptibilidade
do medio e dos obxectivos ambientais que debe alcanzar dita masa. A susceptibilidade da masa de auga
superficial pode depender de moitos aspectos, pero un dos mis influentes o caudal circulante. Doutra banda, o
efecto producido debe valorarse cos criterios de calidade previstos na Directiva Marco de Augas, dicir,
comparando cos obxectivos ambientais, que poden sintetizarse do seguinte xeito: a) alcanzar un bo estado, b)
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 28 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


lograr o bo potencial ecolxico e bo estado qumico, c) previr a deterioracin, e d) cumprir os requirimentos sobre
as sustancias prioritarias.

O manual presenta unha tboa de valores lmite para identificar as presins significativas procedentes de fontes
puntuais e outra de fontes difusas. Estas tboas tamn figuran no documento gua de referencia da Unin
Europea. O documento espaol relativamente curto. Considera como presins do tipo fontes puntuais s
verteduras urbanas de poboacins maiores de 2000 h-e e cita como ltimo parmetro efectos da escorrenta
urbana, o cal implica que as verteduras en tempo de choiva deben ser considerados, tanto as DSU como os
procedentes dos sistemas separativos.

En canto a fontes difusas especifica como presins significativas as autoestradas e autovas, (utiliza como lmite o
% de terreo ocupado) e fixa como parmetros a porcentaxe respecto da conca e o tipo de contaminantes, en
especial hidrocarburos, PAHs, chumbo e herbicidas.

A Guidance Document n 3. Analysis of Pressures and Impacts mis completa hora de identificar presins e
impactos. En presins significativas de fontes puntuais relacionadas cos vertidos en tempo de chuvia identifica os
Storm water and emergency overflows e en presins significativas de fontes difusas identifica as xeradas polo
urban drainage (including runoff), que incluira: industrial/commercial estates, urban areas (including sewer
networks), airports, trunk roads, railway tracks and facilities y harbours.

Cabe destacar que se revisaron os documentos de Anlise de presins e impactos elaborados polas distintas
Confederacins Hidrogrficas e polas Comunidades Autnomas con competencias transferidas en materia de
augas e en ningn caso, excepto o informe da Axencia Catal da Auga (ACA), contempla as descargas dos
sistemas unitarios (DSU) como un tipo de presin sobre as masas de auga.

1.3.- Directiva 2006/7/CE relativa xestin da calidade das augas de bao

A publicacin da Directiva 2006/7/CE do Parlamento Europeo e do Consello, de 15 de febreiro de 2006, relativa
xestin da calidade das augas de bao e pola que se derroga a Directiva 76/160/CEE, esixe a incorporacin da
mesma ao dereito interno espaol coa elaboracin dun novo texto que recolla as novas especificacins de
carcter cientfico e tcnico, e posibiliten un marco legal mis acorde, tanto coas necesidades actuais, como cos
avances e progresos dos ltimos anos no que se refire s augas de bao, establecendo as medidas sanitarias e de
control necesarias para a proteccin da sade dos baistas, sendo este o obxecto principal desta disposicin; as
como conservar, protexer e mellorar a calidade do medio ambiente en complemento da Directiva 2000/60/CE.
Esta Directiva foi trasposta ao dereito espaol mediante o RD 1341/2007, de 11 de outubro de 2007, sobre xestin
da calidade de augas de bao.

Os criterios que se especifican no Real Decreto deberanse aplicar a calquera elemento das zonas de bao e onde
non exista unha prohibicin expresa de bao permanente.

Fxanse parmetros e valores paramtricos a cumprir no punto de mostraxe onde o designe a autoridade
sanitaria competente. Os valores basanse principalmente nas recomendacins da Organizacin Mundial da
Sade e en motivos de sade pblica aplicndose, nalgns casos, o principio de precaucin para asegurar un alto
nivel de proteccin da sade dos usuarios.

Ante incumprimentos dos criterios de calidade que sinala esta disposicin ser necesaria a investigacin da
causa subxacente e garantir que se apliquen canto antes as medidas correctoras e preventivas para a proteccin
da sade dos baistas.

O pblico deber recibir informacin suficiente e oportuna da calidade da auga de bao, medidas correctoras
e preventivas as como de todos aqueles aspectos que afecten s zonas de bao e que poidan implicar un risco
para a sade dos usuarios.

No texto proposto figuran as seguintes definicins de interese:

Zona de bao: a rea xeograficamente delimitada non superior ao termo municipal composta por un rea
peripraiera e unha masa de auga que utilizada para o bao, onde non exista perigo para os baistas nin
no acceso zona nin no bao, nin estea expresamente prohibido o bao de forma permanente e desgnea
a Autoridade sanitaria competente como tal; a condicin de que haxa mais dunha presenza coincidente de
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 29 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


mais de 50 baistas ou exista unha actividade relacionada directamente co bao prxima, como un
cmping, urbanizacin ou campamento.
Puntos de mostraxe: ou lugar para a toma de mostras de auga de bao para o control da calidade desta,
onde se prevexa maior presenza de baistas e maior risco de contaminacin.
Contaminacin de curta duracin: a contaminacin microbiana e con causas claramente identificables,
que normalmente se prevea non afecte calidade das augas por un perodo superior a unhas 72 horas a
partir do primeiro momento en que se vira afectada a calidade das augas de bao e para a cal a autoridade
ambiental competente establecera procedementos de predicin e xestin.
Situacin anmala: un feito ou unha combinacin de feitos que afecten calidade das augas de bao do
lugar de que se trate, includa a seca e cunha frecuencia previsible que non supere unha vez cada catro
anos.
Perfil dunha zona de bao: descricin das caractersticas de la zona de bao como localizacin xeogrfica,
puntos de mostraxe, aspectos o actividades que poden influr na calidade da auga etc.

Da nova Directiva 2006/7/CE relativa xestin da calidade das augas de bao destcanse os seguintes principios:

1. A modificacin e endurecemento dos estndares de calidade da auga. Con iso a directiva pretende
minimizar o impacto constante da actividade humana sobre a calidade das augas de bao e reducir ao
mximo posible o nivel normal de contaminantes nunha zona de bao determinada, paliando as
repercusins dun evento contaminante imprevisto.

2. A anterior directiva basase s nun seguimento da calidade, o cal constite un dos seus puntos dbiles.
A nova directiva salienta en cambio a xestin da calidade da auga, coherentemente cos principios da
directiva marco sobre a poltica de augas. Iso implica a necesidade de actuar en caso de incumprimento.
Estas accins podern ser estruturais (implantar tratamentos terciarios en depuradoras para diminur a
contaminacin bacteriolxica, depsitos anti-DSU, etc.) ou accins non estruturais (avisos por
contaminacin desaconsellando o bao, chegando a implicar o peche da praia para eventos
excepcionais).

3. A xestin da calidade das augas de bao que require a Directiva implica algo mis que actividades de
mostraxe e control. As autoridades tern un papel importante para desenvolver os perfs das augas de
bao, detectar as posibles fontes de contaminacin e o seu impacto nas augas de bao, e adoptar as
medidas correctoras oportunas. Tamn debern recompilar, analizar e interpretar os datos sobre a
calidade da auga e proporcionar informacin ao pblico. Ademais debern reaccionar ante as situacins
de urxencia e, en particular, informar ao pblico se o bao non recomendable.

Os xestores do sistema de saneamento e drenaxe urbana en cidades con praias urbanas, debern ter un control
estrito das DSU (nmero, cantidade e calidade da auga vertida) e das emisins da depuradora, analizando o
posible incumprimento da Directiva de Augas de Bao debido a estas descargas e no caso de que se produzan
estes incumprimentos deberanse planificar as actuacins e accins necesarias para evitalos. O lugar apropiado
para integrar estes de o impacto da rede de sumidoiros e depuradora sobre as augas de bao urbanas e as
accins correctoras pertinentes, son os plans directores de drenaxe urbana.

Estes estudos integrais obrigarn a utilizar modelos de simulacin integrados, dicir, deberanse utilizar os
modelos individuais de rede de sumidoiros, depuradora e medio receptor de forma que os resultados dun sexan
os datos de entrada dos outros modelos. Das interaccins entre os diferentes modelos individuais poderase
simular de forma integral todo o ciclo da drenaxe urbana.

A Directiva obrigar a desenvolver sistemas mis ou menos sofisticados de predicin, informacin e alerta da
calidade das augas de bao en tempo case real. Naquelas augas de bao urbanas, claro que as principais fontes
de contaminacin son as verteduras en tempo de choiva (entre eles as DSU) e as emisins das depuradoras, por
tanto os sistemas de predicin, informacin e alerta debern contar con informacin cuantitativa e cualitativa en
tempo real sobre o funcionamento da rede de sumidoiros e depuradora, especialmente no que se refire s fontes
de contaminacin (DSU, by-passes da depuradora e sadas de emisarios).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 30 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2.- LEXISLACIN ESTATAL

A lexislacin espaola revisada a sinalada a continuacin:

- Orde do 13 de xullo de 1993: Instruccin para el proyecto de conducciones de vertidos desde tierra al mar.
- Real Decreto-Lei 11/1995 e Real Decreto 509/1996 (Transposicin da Directiva 91/271/CE).
- Normativa UNE-EN 752: SISTEMAS DE DESAGES Y DE ALCANTARILLADO EXTERIORES A EDIFICIOS.
- Orde MAM/1873/2004.
- Plan Nacional de Calidad de las Aguas: Saneamiento y Depuracin (2007-2015).
- Real Decreto 907/2007, de 6 de julio, por el que se aprueba el Reglamento de la Planificacin Hidrolgica.
- Borrador de Instruccin de planificacin hidrolgica (19 julio de 2007) no marco da xestin das augas
pluviais.

2.1.- Orde do 13 de xullo de 1993: Instrucin para o proxecto de conducins de vertidos
desde terra ao mar

Establece os seguintes aspectos:

Caractersticas do efluente.

Co obxecto de determinar as caractersticas do efluente, o proxectista deber recompilar e completar a
informacin dispoible sobre a poboacin ou industria que xera a auga residual, o tipo e cantidade de
descargas singulares que verten s conducins colectoras, a poboacin e a sa variabilidade estacional e o
tipo de depuracin prevista. Se o sistema colector de tipo unitario, deber terse en conta tamn a
pluviometra da zona.

Faranse estimacins do caudal e da carga contaminante para o ano de entrada en funcionamento, as como
para dez e trinta anos despois, indicando claramente para estes tres anos os valores estimados en condicins
de caudal medio, mnimo e punta en tempo seco.

En sistemas colectores de tipo unitario indicarase tamn o caudal punta en tempo de choiva con perodos de
retorno de dez e cincuenta anos.

Ademais, explicarase o modo de funcionamento previsto do emisario para cada un destes casos.

Para primeiros tenteos e en verteduras urbanas procedentes de poboacins con menos de 10.000 h-e pdese
considerar que o caudal punta en tempo seco de 7 l/s por cada 1.000 h-e e que as caractersticas da auga
residual corresponden s indicadas a continuacin:

Caractersticas orientativas dos efluentes urbanos que se podern adoptar en poboacins de
menos de 10.000 h-e:

Materia orgnica como DBO5: 350 mg/L.
Materias en suspensin: 600 mg/L.
Nitrxeno total: 30 mg N/L.
E. coli: 10
8
/100 mL.

Para poboacins de mis de 10.000 h-e e para vertidos industriais debern avaliarse las
caractersticas da auga residual, os caudais vertidos e a sa viabilidade a partires dunha campaa
de medidas, os resultados da cal formarn parte integrante do proxecto.

No caso de que exista depuradora na localidade ou se constra xunto co emisario, as cargas
anteriores reduciranse de acordo coas especificacins de funcionamento de aquela, xustificando o
proxectista os valores adoptados.

Nos sistemas colectores de tipo unitario, se a capacidade de estes superior do emisario, poder
existir un aliviadoiro que, a travs dunha conducin de desaugue, evace cara o mar o exceso de
caudal. Para isto debern cumprirse as seguintes condicins:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 31 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


a) A capacidade do emisario debe ser suficiente para que con caudais de choiva correspondentes
ao perodo de retorno de dez anos, o aliviadoiro funcione menos de catrocentas cincuenta horas
ao ano, no caso xeral, e menos do 3 por 100 da horas da tempada de baos, cando o
aliviadoiro estea situado nunha zona de bao e o efluente contea contaminantes regulados para
este tipo de zonas. A estes afectos, pode resultar conveniente a construcin de balsas de retencin
para o caudal excedente. Para o clculo da capacidade do emisario nun momento dado teranse en
conta a potencia de bombeo instalada en condicins fiables de operacin e as variacins do nivel
do mar debidas a mareas astronmicas e meteorolxicas. Naturalmente, a capacidade poder
variarse en anos sucesivos modificando a potencia de bombeo.

b) O aliviadoiro s poder entrar en funcionamento con caudais superiores ao caudal punta en
tempo seco.

c) Co aliviadoiro funcionando, a vertedura realizada a travs do emisario debe seguir cumprindo os
criterios establecidos pola normativa vixente en canto a normas de emisin e obxectivos de
calidade.

d) O caudal vertido polo aliviadoiro debe pasar por un sistema de reixas para o seu desbastado.

Por outra banda, a capacidade dos distintos tramos dos colectores ser suficiente para que os aliviadoiros
situados en cabeceira de tramo, cando vertan ao mar, funcionen coas mesmas limitacins que os
aliviadoiros de emisarios.

Usos da zona

Dentro da zona potencialmente afectada polo vertido que se proxecta delimitaranse as reas homoxneas,
en canto a usos habituais e permitidos, tales como o esparexemento, o goce esttico, a navegacin, a pesca e
o cultivo de especies marias, a preservacin e promocin da vida maria e a *desalacin, *potabilizacin e
abastecemento industrial de augas.

Farase constar expresamente a existencia de calquera outro vertido de augas residuais na zona afectada
polo emisario e os datos que permitan establecer a sa natureza, caractersticas e incidencias sobre a
calidade ambiental.

2.2.- Real Decreto-Lei 11/1995 e Real Decreto 509/1996 (Transposicin da Directiva
91/271/CE)

Os reais decretos RD-L 11/1995 e RD 509/1996 traspoen ao dereito espaol a Directiva 91/271. Neles imponse a
determinadas aglomeracins urbanas a obrigacin de dispor de sistemas colectores para a recollida e conducin das
augas residuais, e de aplicar a estas distintos tratamentos antes da sa vertedura s augas continentais ou martimas.
s augas residuais urbanas defneas igual que na Directiva, como as augas residuais domsticas ou a mestura
destas con augas residuais industriais ou con augas de escorrenta pluvial.

No referente aos sistemas de saneamento e drenaxe en tempo de choiva subscrbese o mesmo que na Directiva
91/271. En todo caso, o RD 509/1996 no seu artigo 2 mis explcito e di textualmente que: O proxecto,
construcin e mantemento dos sistemas colectores deber realizarse tendo presente o volume e caractersticas das
augas residuais urbanas e utilizando tcnicas adecuadas que garantan a estanquidade dos sistemas e impidan a
contaminacin das augas receptoras polo desbordamento das augas procedentes da choiva.

2.3.- Normativa UNE-EN 752: sistemas de desaugues e de redes de sumidoiros
exteriores a edificios

La norma europea EN-752 xestouse ao longo dos anos 90, e os seus sucesivos apartados foron aparecendo desde
o ano 1995 ata o ao 1998. por iso unha norma relativamente recente e as sas miras, por lo tanto, coinciden
cos criterios que foron apuntados en captulos anteriores. As diferentes normativas vixentes en distintos pases
europeos e, por riba de outras, as inglesas e alems, que calaron fortemente noutros pases, teen o seu reflexo
nesta norma que tende a unificar por inclusin, dicir, admite dun modo mis ou menos explcito as distintas
formas de facer dos distintos pases, baixando s moi esporadicamente cuantificacin. una norma de
conceptos. Pdense destacar das ideas clave:
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 32 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


o respecto ao medio ambiente como punto de referencia do saneamento,
a aseguranza de la calidade como criterio de proxecto e xestin.

Destas ideas desprndense outras, de maior aplicacin, como a consideracin do medio receptor hora de
concibir un saneamento, a seguridade e sade, a planificacin das actuacins, a organizacin da informacin, etc.

Baixo una aparente xeneralidade, a norma, en particular algns dos seus apartados, contn unha informacin
valiosa sobre como planificar o proxecto de construcin ou rehabilitacin dunha rede de rede de sumidoiros.
Expense vontades e grandes lias, pero sen cuantificar. Aplase s normas nacionais e a directivas marco para
centrar en cada caso concreto os valores que, dentro da filosofa xeral desta norma, deban imporse.

A norma estrutrase nas seguintes partes:

UNE-EN 752-1: Xeneralidades e definicins
UNE-EN 752-2: Requisitos de comportamento
UNE-EN 752-3: Proxecto
UNE-EN 752-4: Deseo hidrulico e consideracins medioambientais
UNE-EN 752-5: Rehabilitacin
UNE-EN 752-6: Instalacins de bombeo
UNE-EN 752-7: Operacins e mantemento

interesante resaltar que no apartado de xeneralidades desta norma xa se destaca que se considera o sistema de
saneamento como un sistema integral, inclundo as redes de colectores, os sistemas de tratamento, o control de
verteduras e o medio receptor. Os requisitos de comportamento estn, pois, condicionados polos impactos ao
medio receptor.

A norma cita que os requisitos bsicos de comportamento aos que deben axustarse os sistemas de
desaugadoiros e de rede de sumidoiros son:

a) os condutos funcionarn sen obstrucin.
b) a frecuencia de derramo estar limitada aos valores prescritos.
c) estarn protexidas a sade pblica e a vida.
d) a frecuencia de sobrecarga dos colectores debera limitarse aos valores prescritos.
e) a sade e seguridade do persoal laboral estarn salvagardadas.
f) o medio receptor deber protexerse da contaminacin dentro dos lmites prescritos.
g) os condutos de auga non bebern pr en perigo as estruturas e redes existentes nas proximidades
h) debern lograse a durabilidade e a estabilidade mecnica esixible
i) os desaugadoiros e condutos deben ser estancos de acordo s esixencias dos ensaios
j) non deben producirse gases fedorentos nin txicos
k) deber facilitarse o acceso apropiado para o mantemento.

Respecto do clculo danse pautas moi xerais. Recocense dous tipos de funcionamento irregular: o que d lugar
a sobrecargas e o que d lugar a inundacins (insuficiencias de drenaxe da rede). Recomndase utilizar un
modelo de simulacin para poder avaliar os riscos hora de desear unha rede, utilizando distintas choivas de
proxecto, sobre todo en redes grandes ou cando exista un risco contra a sade pblica.

Tras incidir de novo no obxectivo ltimo, que o producir unha mnima afeccin ao medio ambiente, ntrase en
materia, distinguindo entre tres tipos de sistema de redes de sumidoiros:
separativo
unitario
parcialmente separativo

A eleccin do tipo de rede depende, segundo a norma, dunha serie de factores, como a capacidade do medio
receptor, a necesidade dun tratamento previo, a topografa, etc., pero non d as bases para a eleccin.

Presntanse aspectos tecnolxicos sobre topografa, xeotecnia, pendentes das canalizacins, dimetros mnimos,
etc. Os pargrafos dedicados a estes aspectos non pasan de ser regras de boa prctica, sen cuantificar en
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 33 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


absoluto. As, por exemplo, ao falar de pendentes comntase que importante lograr unha certa autolimpeza,
pero non se entra a valorar cal o rango de pendentes que o garanten. Esta a tnica xeral desta norma: chama a
atencin sobre aspectos importantes pero non ofrece solucins.

Convn resaltar o apartado dedicado aos aliviadoiros. Apntanse como factores a considerar para o deseo
dos aliviadoiros os seguintes:

os caudais
o volume, duracin e frecuencia das descargas
as concentracins de contaminantes e as cargas contaminantes
a presin hidrobiolxica

Tras esta relacin de factores ocltanse todas las tendencias que se foron desenvolvendo en Europa para fixar os
caudais que deben levar a depurar e os que poden ser vertidos ao medio receptor en situacins de choiva a
travs de aliviadoiros. En ausencia dun criterio de consenso, a norma cita os aspectos conceptuais a ter en conta,
de modo que practicamente todas as frmulas empregadas polas distintas administracins encaixan na norma.
Mis adiante, ao mencionar os volumes unitarios destas estruturas de control e tratamento de sobordes, farase
unha referencia aos criterios alemn e ingls, sen citalos explicitamente e sen expor as bases conceptuais que os
motivan.

Na parte 4 da norma, (UNE-EN 752-4) dedicada ao deseo hidrulico e consideracins ambientais incle algunhas
definicins e vlvese sobre os obxectivos que se perseguen no sistema de saneamento, que son:

proteccin contra a sobrecarga e a inundacin
proteccin contra a contaminacin dos medios receptores por encima da sa capacidade de
autodepuracin
proteccin contra a septicidade: incdese no indesexable das condicins anaerobias que dean lugar
formacin de cido sulfhdrico, e destcanse unha serie de factores a controlar, como son as
temperaturas, aireacin, velocidade do fluxo, pH, presenza de sulfatos, entre outros.

Nesta parte distnguese entre limitacins xerais de contaminacin aplicables a ttulo xeral, e limitacins aplicables
a zonas sensibles (tomas de augas potables, zonas de bao, de pesca, ecosistemas especiais) nas que se
require un seguimento exhaustivo dos lmites de emisin, e unha avaliacin dos impactos a curto, medio e
longo prazo. Neste pargrafo aparentemente trivial escndese a achega conceptual mis esixente da norma.

As principais cargas de contaminacin proveen de os sobordes ou descargas de saneamentos unitarios (DSU).
Proponse un primeiro criterio para o deseo de aliviadoiros de descarga baseado no concepto de choiva crtica,
que se plasma nunha capacidade de retencin no sistema de 10-30 L/s.ha drenada, segundo o grao de
proteccin requirida. Outro criterio, proposto para zonas menos sensibles, a vertedura de caudais por
encima de 5-8 veces o caudal medio en tempo seco.

Tras estas cifras subxacen os criterios de distintas normativas europeas. As, no Reino Unido, rexe como criterio
fundamental o minimizar as verteduras directas ao medio receptor, asumindo que as augas mis diludas poden
ser tratadas s cun tratamento primario, mentres que cando a concentracin importante realzase un
tratamento mis completo. Isto leva a interceptacins relativamente xenerosas, que se obteen de distintas
formulacins, e a verteduras en depuradora que nalgns casos poden ter certo nivel de contaminacin.

Ao considerar zonas sensibles, a norma opta polo criterio alemn de impor unha choiva crtica, e dimensionar
unha estrutura para reter o volume asociado a devandita choiva, de modo que toda a auga correspondente a esa
choiva tratarase xunto coa auga residual. Proponse o uso de sistemas de control e tratamento de sobordes ou
descargas de saneamento unitarios, como poden ser depsitos de retencin en lia ou fra de lia, nunha clara
referencia norma ATV-128.

A choiva crtica aquela que non debe xerar derramos e plsmase, segundo a norma alem, nunha
escorrenta da orde de 7,5-15 L/s/ha drenada. Este valor depende do tempo de concentracin. A interceptacin
cara depuradora segundo esta filosofa da orde de 2-3 veces o caudal medio, co que o resto do volume debe
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 34 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ser almacenado nun tanque que para choivas pequenas comportarase como un tanque de laminacin. En
funcin do tamao da conca o volume destes tanques rolda, para a choiva crtica, os 5-10 m
3
/ha.

Para choivas maiores que a crtica o depsito non retn todo o caudal e verte unha parte. Neste caso o depsito
traballa como un elemento de retencin do primeiro lavado, e a sa eficiencia queda supeditada capacidade
autodepuradora do medio receptor.

A norma ATV-128 suxire como criterio para garantir que as afeccins ao medio non sexan excesivas a construcin
dun volume de depsito que garanta que a carga anual total vertida por sobordes de saneamentos unitarios nos
tanques mis a carga anual vertida polo efluente da depuradora, ambas en termos de DQO, non superarn a
carga contaminante da escorrenta superficial da conca, suposta vertida directamente ao ro.

O cumprimento do balance supn un sistema equivalente formado por un saneamento separativo con vertedura
directa das augas pluviais (sen ningn tipo de conexin parsita) ao medio e un saneamento ideal (con
contaminacin cero) das augas residuais tratadas. Non cabe dbida de que se trata dun obxectivo ambicioso, e os
tanques necesarios supn volumes en xeral na contorna dos 15-30 m
3
/Ha drenada. Estes valores son citados pola
norma EN-752 como recomendables en zonas sensibles.

Cabe aqu apuntar que as das filosofas impresas na norma, a inglesa e a alem, son perfectamente
reconciliables, xa que nada impide desear os interceptores para caudais intermedios (da orde de 4-5 Qm),
construr depsitos pequenos (da orde de 5-8 m
3
/Ha drenada), e aproveitar os decantadores primarios das
depuradoras, e ata os propios colectores, como elementos de laminacin adicional, co que o volume efectivo
aumenta s veces ata niveis satisfactorios. Os deseos da Confederacin Hidrogrfica do Norte seguen este
criterio mixto, que est perfectamente de acordo co esprito da norma EN-752, que s acouta posibles tendencias.

Mencin aparte requiren os tanques de laminacin de avenidas, como os que CLABSA construu na cidade de
Barcelona, e aos que a norma europea menciona sen cuantificar os seus volumes. A norma ATV-128 expn como
crticas choivas remarcarbles, pero non extremas, desde un punto de vista hidrulico. A misin dos depsitos
mencionados neste apartado non mitigar os efectos da insuficiencia de drenaxe dos colectores. O deseo de
depsitos de laminacin parte dunha filosofa completamente distinta, e basase na anlise dos hidrogramas
incidentes, esixe unha modelizacin previa en rxime variable e ofrece en xeral volumes especficos moi por
encima dos aqu presentados.

A auga retida nun depsito de laminacin non derivada na sa totalidade estacin depuradora, senn que
pode ser aliviada ao medio receptor xa que o seu grao de dilucin alcanza valores moi altos. Este tipo de
depsitos teen sentido en redes con insuficiencia de drenaxe ou climas que propicien choivas moi explosivas,
cuxo caso paradigmtico o litoral mediterrneo.

Tanto os tanques de retencin de contaminacin como os tanques de laminacin de avenidas forman parte das
chamadas BMPs Best Management Practices (mtodos de xestin adecuada ou racional) que a norma cita ms
adiente.

2.4.- Orde MAM/1873/2004

A ORDE MAM/1873/2004, de 2 de xuo, por la que se aproban os modelos oficiais para a declaracin de
vertido e se desenvolven determinados aspectos relativos autorizacin de vertido e liquidacin do
canon de control de vertidos regulados no Real Decreto 606/2003, de 23 de maio, de reforma do Real
Decreto 849/1986, de 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento de Dominio Pblico Hidrulico, que
desenvolve os Ttulos preliminar, I, IV, V, VI y VII da Lei 29/1985, de 2 de agosto, de Augas, establece a
necesidade de controlar os vertidos de redes separativas de pluviais e vertidos desde aliviadoiros.

Na Orde defnese fluxo de augas residuais:
Fluxo de augas residuais: entendese por fluxo de augas residuais como cada un dos efluentes procedentes dunha mesma
orixe (municipio, pedana, actividade industrial, etc.) que sexan claramente diferenciables. Unha mesma procedencia pode
orixinar varios fluxos diferenciados. No caso de que a procedencia sexa urbana, podera haber hasta tres fluxos diferentes
procedentes da mesma orixe: fluxo de augas residuais urbanas, fluxo da rede separativa de pluviais ou fluxo de aliviadoiro
de tormentas. No caso de procedencia industrial se poderan distinguir catro fluxos por procedencia, distinguindo entre
augas industriais, augas de refrixeracin, augas domsticas (de aseos) e augas de escorrenta pluvial.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 35 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2.5.- Plan Nacional de Calidade das Augas: Saneamento e Depuracin (2007-2015)

Este Plan Nacional recolle a obriga da Unin Europea de dispor dun instrumento de planificacin-programacin
que defina o camio que se vai a seguir para cumprir as obrigacins das Directivas Europeas en materia de
calidade das augas dos nosos ros ou as nosas costas. Neste sentido, este segundo Plan contina o labor realizado
polo Plan de Saneamento e Depuracin 1995-2005.

A proposta de actuacins do Plan Nacional de Calidade das Augas (PNCA) 2007-2015 contempla investimentos
por valor de case 18.000 millns de euros.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 36 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


No apartado de Estado actual do tratamento das cargas de episodios de choiva recorda os resultados obtidos
no PROMEDSU sinalando que Nun estudo recente do Ministerio de Medio Ambiente do ano 1999 denominado
Experiencia piloto de medicin e estudo das descargas de sistemas unitarios (DSU), pxose de manifesto a
importancia do control da contaminacin producida por descargas de sistemas unitarios, provocadas polo alivio da
mestura de auga residual con pluvial durante tormentas. Con esta primeira experiencia comprobouse o apreciable
impacto que estas descargas teen sobre a biota fluvial, especialmente polos elevados caudais, a sa rpida
ocorrencia e dificultade de dilucin. Dentro dos investimentos executados dentro do Plan Nacional de Saneamento
e Depuracin (1995-2005), foron poucas as actuacins en materia de control das augas de tormenta. E a
continuacin, afirma por iso obrigacin tamn sinalada na Directiva 91/271/CEE e pola constatacin da evidente
contaminacin achegada nos alivios polos episodios de tormenta, o novo PNCA identificou as actuacins
necesarias para que as aglomeracins urbanas dispoan de tanques de retencin ou tormenta.

Como pode verse este Plan si toma seriamente en consideracin a xestin das augas de tormenta e ten presente
que unha presin importante sobre os medios receptores son as descargas de augas pluviais en sistemas
unitarios (DSU), polo que considera a implantacin de tanques de tormenta como unha tcnica vlida e eficiente
de xestin das augas pluviais para evitar impactos transitorios en tempo de choiva das mesmas que danan a
calidade do medio e impide en moitos casos a consecucin do bo estado ecolxico das masas de auga. Por iso, a
partida orzamentaria xeneral para tanques de tormenta de algo mis de 3.000 millns de euros.

destacable tamn o investimento en actuacins encamiadas a fomentar a I D i no campo do saneamento e
depuracin xa que nos orzamentos do ano 2007 recollronse especificamente 12,5 millns de euros para a
subvencin da investigacin nestas materias en 2007, que na Orde de Convocatoria publicada o 19 de marzo de 2007,
acompanse de 8,75 para 2008 e 7,5 para 2009, o que implica a adxudicacin de subvencins neste ano 2007 por
importe de 28,75 millns de euros. O orzamento total para esta partida duns 365 millns de euros e inclense
neste captulo os novos deseos de tanques de tormenta.

2.6.- Real Decreto 907/2007, de 6 de xullo, polo que se aproba o Regulamento da
Planificacin Hidrolxica

A planificacin hidrolxica ten por obxectivos xerais conseguir o bo estado e a adecuada proteccin do dominio
pblico hidrulico e das augas. Debe guiarse por criterios de sustentabilidade no uso da auga mediante a xestin
integrada e a proteccin a longo prazo dos recursos hdricos, prevencin da deterioracin do estado das augas,
proteccin e mellora do medio acutico e dos ecosistemas acuticos e reducin da contaminacin.

Este Regulamento moi pouco explcito con respecto aos sistemas de saneamento en tempo de choiva e a sa
problemtica. Tan s cita no seu artigo 52 de Medidas para previr ou reducir as repercusins dos episodios de
contaminacin accidental, no seu primeiro apartado, que adoptaranse as medidas para previr ou reducir os efectos
das contaminacins accidentais, causadas pola industria, por instalacins gandeiras, polos tanques de augas
pluviais das depuradoras urbanas e outras. Estas medidas incluirn o uso de sistemas automticos para detectar eses
fenmenos ou alertar sobre eles.

A anlise do texto deste artigo pode introducir a dbida de se unha vertedura accidental cando
consecuencia dunha avara ou dunha mala xestin, que ten como consecuencia unha descarga ao medio
receptor, ou cando fala de accidental en realidade refrese a verteduras ocasionais, como os que se producen a
travs dos aliviadoiros dunha conca a partir dun determinado tipo de suceso de choiva, que consecuencia da
estratexia de xestin do sistema de saneamento deseada para iso.

Cabe destacar que no artigo 4, onde se establece o Contido obrigatorio dos plans hidrolxicos de conca, exponse
a esixencia da presentacin dun resumo das medidas tomadas para previr ou reducir as repercusins dos incidentes
de contaminacin accidental.

Ademais, no artigo 44 presntase como unha das medidas bsicas a prevencin ou reducin das repercusins
dos episodios de contaminacin accidental.

No artigo 15 de Presins sobre as masas de auga superficial dise que en cada demarcacin hidrogrfica
recompilarase e manter o inventario sobre o tipo e a magnitude das presins antropoxnicas significativas s que
estn expostas as masas de auga superficial e arge que esta informacin incluir entre outras a estimacin e
identificacin da contaminacin significativa orixinada por fontes difusas, producida especialmente polas
sustancias enumeradas no anexo II do Regulamento de Dominio Pblico Hidrulico, procedentes de instalacins e
actividades urbanas, industriais, tales como zonas mineiras, solos contaminados ou vas de transporte.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 37 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2.7.- Instrucin de planificacin hidrolxica (22 de Setembro de 2007) no marco da
xestin das augas pluviais

A Instrucin de planificacin hidrolxica do Ministerio de Medio Ambiente segue a doutrina e estrutura
establecida por la DMA e a metodoloxa seguida na sa implantacin. A continuacin analzanse varios apartados
de este borrador e destcanse aqueles aspectos que poderan ser de interese.

Apartado 3.2. PRESINS
En cada demarcacin hidrogrfica recompilarase e manterase o inventario sobre o tipo e a magnitude das
presins antropoxnicas significativas s que estn expostas as masas de auga.

3.2.2. PRESIONES SOBRE LAS MASAS DE AGUA SUPERFICIAL
As presins sobre as masas de auga superficial (ros, lagoas, augas de transicin e augas costeiras) incluirn,
en especial, a contaminacin orixinada por fontes puntuais e difusas

3.2.2.1. Contaminacin orixinada por fontes puntuais
Estimarase e identificarase a contaminacin significativa orixinada por fontes puntuais, producida
especialmente polas sustancias enumeradas no Anexo II do Regulamento do Dominio Pblico Hidrulico,
procedentes de instalacins e actividades urbanas, industriais, agrarias e outro tipo de actividades econmicas.
Para iso partirase dos censos de verteduras autorizadas en cada demarcacin hidrogrfica e da informacin
sobre verteduras efectuadas desde terra ao mar que figure no censo nacional de verteduras, segundo os datos
proporcionados polas comunidades autnomas, de acordo co establecido no artigo 254 do Regulamento do
Dominio Pblico Hidrulico.

Identifica como presins debidas a fontes de contaminacin puntual as verteduras de tormentas
pluviais procedentes de poboacins, zonas industriais, estradas ou outro tipo de actividade humana, a
travs de aliviadoiros de depuradoras e outras canalizacins ou conducins, que tean un caudal de
deseo superior a 100 m
3
/hora.

3.2.2.2. Contaminacin orixinada por fontes difusas
Estimarase e identificarase a contaminacin significativa orixinada por fontes difusas, producida
especialmente polas sustancias enumeradas no Anexo II do Regulamento do Dominio Pblico Hidrulico,
procedentes de instalacins e actividades urbanas, industriais, agrcolas e gandeiras, en particular non
estabuladas, e outro tipo de actividades, tales como zonas mineiras, solos contaminados ou vas de
transporte.

Considerarase, polo menos, a contaminacin procedente das seguintes fontes difusas
...
e) Transportes e infraestruturas asociadas sen conexin a redes de saneamento: rea ocupada e
estimacin de fitosanitarios ou outros contaminantes permitidos. Deber distinguirse entre barcos,
trens, autombiles e avins e as sas respectivas infraestruturas fra de reas urbanas.

3.2.3. PRESINS SOBRE AS MASAS DE AUGA SUBTERRNEA
Indicaranse as presins antropoxnicas significativas a que estn expostas as masas de auga subterrnea,
entre as que se contan as fontes de contaminacin difusa, as fontes de contaminacin puntual

3.2.3.1. Fontes de contaminacin difusa
Identificaranse as fontes difusas significativas de contaminacin nas masas de auga subterrnea
da demarcacin, debidas a:

d) Usos de solo urbano. Uso do solo en zonas de recarga natural a partir das cales a
masa de auga subterrnea recibe a sa alimentacin, referidas s alteracins
antropoxnicas das caractersticas da recarga natural, como por exemplo a
desviacin das augas pluviais e da escorrenta mediante a impermeabilizacin do
solo,a alimentacin artificial, o embalsado ou a drenaxe.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 38 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Apartado 6. OBXECTIVOS MEDIOAMBIENTAIS
O plan hidrolxico conter a lista de obxectivos medioambientais para as augas superficiais, as augas
subterrneas e as zonas protexidas, inclundo os prazos previstos para a sa consecucin, a identificacin de
condicins para excepcins e prrrogas, e as informacins complementarias que se consideren adecuadas.

6.4. DETERIORO TEMPORAL DO ESTADO DAS MASAS DE AUGA
Poderase admitir o deterioro temporal do estado das masas de auga se se debe a causas
naturais ou de forza maior que sexan excepcionais ou non puideran preverse
razoablemente, en particular graves inundacins e secas prolongadas, ou ao resultado de
circunstancias derivadas de accidentes que tampouco puideran preverse razoablemente.

Apartado 8. PROGRAMAS DE MEDIDAS

8.3. MEDIDAS BSICAS
Neste subapartado cabe destacar:

h) Medidas para previr ou reducir as repercusins dos episodios de contaminacin
accidental

8.3.2.4.1. Medidas para previr ou limitar las entradas de contaminantes en las augas
subterrneas
Sempre que sexa tecnicamente posible, teranse en conta as entradas de contaminantes procedentes
de fontes de contaminacin difusa que tean un impacto no estado qumico das augas subterrneas.

8.3.2.7. Medidas para previr ou reducir as repercusins dos episodios de contaminacin
accidental
O plan hidrolxico recoller as medidas para previr ou reducir os efectos das contaminacins
accidentais, causadas pola industria, por instalacins gandeiras, polos tanques de augas pluviais
das depuradoras urbanas e outras.

As contaminacins accidentais procedentes de inundacins incluirn, entre outras medidas, o uso de
sistemas automticos para detectar eses fenmenos ou alertar sobre eles.

Incluiranse todas las medidas apropiadas que deban adoptarse para reducir o risco de danos ao
ecosistema acutico en caso de accidentes que no puideran preverse razoablemente.

Ao igual que no Regulamento de Planificacin Hidrolxica anteriormente citado, non queda claro se o significado
de vertido accidental desde tanques de augas pluviais se refire consecuencia de fortes choivas, avaras ou
mala xestin da rede de saneamento.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-1/0

Px. 39 de 39

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

AENOR (1997). UNE-EN 752-4. Sistemas de desage y alcantarillado exteriores a edificios. Clculo hidrulico y
consideraciones medioambientales. AENOR.
CEDEX (2007). Gua tcnica sobre tuberas para el transporte de agua a presin. Ministerio de Fomento (Espaa).
CYII (2006). Normas para redes de saneamiento y drenaje urbano. Canal de Isabel II.
CHN (1995). Especificaciones Tcnicas Bsicas para proyectos de conducciones generales de Saneamiento. Direccin
General de Obras Hidrulicas.
STAHRE, P. y B. URBONAS (1990). Stormwater detention for drainage, water quality, and CSO management. Prentice
Hall. Nueva Jersey. .
TEJERO, I.; J. SUAREZ y J. TEMPRANO (1997). Contaminacin en redes de alcantarillado urbano en tiempo de lluvia:
control de vertidos. Revista de Obras Pblicas. N 3361. pg 47-57.
URALITA (2004). Manual de conducciones Uralita. Thomson-Paraninfo.

ITOHG-SAN-1/1

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
CLCULO DE CAUDAIS EN SANEAMENTO (SAN-1/1)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CLCULO DE CAUDAIS EN
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

CLCULO DE CAUDAIS EN SANEAMENTO
(SAN-1/1)

de Galicia), Jean-Pierre Blanco Menndez (EPOSH-Xunta de Galicia), David Hernez
Oubia (EPOSH-Xunta de Galicia), Noela Mourio Seijas (GEAMA-UdC), Jernimo
Puertas Agudo (GEAMA-UdC), Joaqun Surez Lpez (GEAMA-UdC).
Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 1 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- CAUDAIS DE AUGAS RESIDUAIS
3.- CAUDAIS DE AUGAS PLUVIAIS
3.1.- Mtodo simplificado
3.1.1.- mbito de aplicacin
3.1.2.- Estimacin do caudal de augas pluviais
3.2.- Mtodo completo
3.2.2.- Choiva de proxecto
3.2.3.- Perdas de precipitacin: choiva neta
3.2.4.- Transformacin choiva-escorrenta
4.- ESTIMACIN DOS CAUDAIS DE PROXECTO

BIBLIOGRAFA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 2 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto deste prego propor as metodoloxas de estimacin de caudais nas redes de saneamento e drenaxe
de poboacins. Os caudais de tempo seco nas redes unitarias son os xerados polas augas residuais producidas na
cunca e pola infiltracin, e debern ser conducidos de forma adecuada ata a depuradora de augas residuais. En
tempo de choiva as redes unitarias e as redes de pluviais das redes separativas debern xestionar
apropiadamente os caudais xerados polas choivas. Os caudais para os cales debern desearse os diferentes
condutos e infraestruturas complementarias respondern ben a criterios baseados en evitar danos por
inundacins (normalmente baseados en anlises de riscos) ben a criterios ambientais (normalmente baseados na
minimizacin dos impactos sobre o medio receptor). Estes criterios foron presentados na ITOHG-SAN -1/0.

A estimacin do caudal total de proxecto realizarase en funcin da tipoloxa da rede e os perodos de retorno
establecidos na instrucin ITOHG-SAN-1/0 e da estratexia de xestin de caudais establecida no apartado catro
deste documento.

En xeral, o caudal total ser a suma dos caudais de augas residuais e dos caudais de escorrenta. Para a estimacin
dos caudais de augas pluviais de escorrenta a metodoloxa proposta incle dous mtodos de clculo, un
simplificado, aplicable s redes de menor tamao e a situacins onde non preciso coecer a evolucin dos
caudais no tempo, e un mtodo xeral, aplicable en calquera mbito de deseo. Inclense as ecuacins e os
parmetros asociados s metodoloxas recomendadas.

2.- CAUDAIS DE AUGAS RESIDUAIS

As augas residuais a evacuar en tempo seco polos sistemas da rede de sumidoiros poden ter procedencia diversa,
debendo considerarse de forma expresa no clculo, as seguintes orixes:

a) Augas residuais urbanas: sern aquelas compostas por achegas de tipo domstico, comercial, dotacional, e
industrial integrada nos cascos urbanos.
b) Augas residuais domsticas: forman parte das augas residuais urbanas, e teen orixe nos usos da auga nas
vivendas.
c) Augas residuais industriais: achegas de orixe industrial.
d) Augas de infiltracin: augas que se introducen dende o terreo nas redes de saneamento.

O clculo dos caudais realizarase utilizando a mesma metodoloxa que para o clculo dos caudais de
abastecemento (ITOHG-ABA-1/1) pero tendo en conta as particularidades que son presentadas a continuacin:

No clculo dos caudais punta urbanos utilizarase a seguinte frmula para o coeficiente punta horario
(Cph,urb). Vara o factor inicial respecto frmula empregada no abastecemento; utilzase 1,6 no canto de
1,8 para ter en conta o efecto de laminacin de puntas que se produce na rede:

Cph,urb : coeficiente punta de variacin horaria da demanda de auga urbana ao longo do da.

0,5
,
,
1
1, 6 1
h urb
m urb
Cp
QD

= +

Considerarase un coeficiente de retorno de 0,8; dicir, de toda a auga subministrada para
abastecemento un 80% converterase en auga residual.

Non se considerarn retornos de auga abastecida gandera.

Os caudais de infiltracin a considerar calcularanse a partir dos caudais medios actuais, obtidos tendo
en conta as seguintes condicins estimadas:

Idade da rede de saneamento: nova (RN) ou vella (RV)
Situacin da rasante do conduto respecto ao nivel fretico: rasante por riba do nivel fretico (RNF)
ou por debaixo (DNF)
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 3 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Consideraranse os seguintes caudais de infiltracin:

( )
,inf , , , m m urb est urb m ind
QD K QD Cp QD = +

Sendo QDm,urb y QDm,ind os valores dos caudais diarios medios residuais actuais. Cando se planifiquen
novas zonas utilizaranse os valores futuros.

Non se considerar un valor punta anual nin diario para os caudais de infiltracin.

Tboa 1. Valores de coeficiente K para estimar a infiltracin.

Situacin
da rasante
do conduto
Redes Novas Redes Vellas
DNF
Por debaixo
do NF
0,50 1,00
RNF
Por riba do
NF
0,25 0,50

A terminoloxa e abreviaturas adoptadas son as seguintes:

QDm,urb : caudal diario medio anual de auga residual de orixe urbana.
QDm,ind : caudal diario medio anual de auga residual de orixe industrial.
QDm,inf : caudal diario medio anual de auga residual por infiltracin.
QDm,total = QDm,urb + QDm,ind + QDm,inf : caudal ou demanda diaria media anual total (suma de urbana,
industrial, e infiltracin, s que se podern sumar outros posibles consumos singulares).

A terminoloxa e abreviaturas adoptadas para os coeficientes punta, que coinciden coas definicins recollidas no
apartado 3 da ITOHG-ABA-1/1, son as seguintes:

Cpest,urb : coeficiente punta de variacin estacional (ou diaria) da demanda urbana ao longo do ano.
Cph,urb : coeficiente punta de variacin horaria do caudal de auga urbana ao longo do da.
Cph,ind : coeficiente punta de variacin horaria do caudal de auga industrial ao longo do da.

Para definir os caudais medios de augas residuais a terminoloxa a empregar a seguinte:

QDp,urb : caudal diario punta estacional no ano de augas residuais urbanas.

QDp,urb = QDm,urb Cpest,urb

QDm,ind : caudal diario medio no ano de augas residuais industriais.

QDp,total : caudal diario punta total no ano por todos os consumos.

QDp,total = QDp,urb + QDm,ind + QDm,inf

QDp,total = QDm,urb Cpest,urb. + QDm,ind + QDm,inf

Para definir os caudais horarios punta a terminoloxa a empregar a seguinte, asumindo que xa se tivo en conta o
coeficiente de retorno:

QHp,urb : caudal horario punta urbano de augas residuais no da de mximo consumo no ano.

QHp,urb = QDp,urb Cph,urb = QDm,urb Cpest,urb Cph,urb

QHp,ind : caudal horario punta de augas residuais industriais.

QHp,ind = QDm,ind Cph,ind

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 4 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Ao non considerar puntas, estacionais ou durante o da, da infiltracin, cmprese:
QHp,inf = QDm,inf

QHp,total : caudal horario punta total (suma de augas residuais urbanas, industriais, e infiltracin, aos que
se podern sumar outros posibles consumos singulares).

QHp,total = QHp,urb + QHp,ind + QHp,inf

Cpglobal : coeficiente punta global de variacin horaria que se obtn ao dividir o caudal mximo horario
(QHp,total ) entre o caudal diario medio ao longo do ano (QDm,total).

Exemplo 1

Clculo de caudais de saneamento a partir de dotacins xerais. S zona urbana (L/habda) +
infiltracin

Datos

Caractersticas da zona de abastecemento:

Poboacin actual 9.500 habitantes
Poboacin futura 15.000 habitantes
Tipo de zona de abastecemento Industrial-comercial media

Dotacins e demandas (ver ITOHG-ABA-1/1):

Dotacin abastecemento urbana actual 240 L/habda
Dotacin abastecemento urbana futura 270 L/habda

Dotacin residual urbana actual 0,8240 L/habda=192 L/habda
Dotacin residual urbana futura 0,8270 L/habda=216 L/habda

Condicins para estimar a infiltracin:

Rede nova (RN) e rasante do conduto por debaixo
do nivel fretico (DNF)
K = 0,5

SITUACIN ACTUAL

CAUDAIS MEDIOS

Clculo de caudais diarios medios de augas residuais de orixe urbana

Caudal diario medio urbano,
urb m
QD
,

3 3 3
,
9.500 192 1 1.824 76
1.000
m urb
m m m L
QD hab
hab da L da hora
= = =

s
L
QD
urb m
1 , 21
,
=

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 5 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Clculo de caudais diarios punta estacionais de orixe urbana

Caudal diario punta estacional de augas residuais urbanas,
, p urb
QD
Como 4 , 1
,
=
urb est
Cp (ver apartado 3.1 ITOHG-ABA-1/1) queda:

3 3 3
, , ,
1.824 1, 4 2.553, 6 106, 4
p urb m urb est urb
m m m
QD QD Cp
da da hora
= = = =

,
29, 6
p urb
L
QD
s
=

Clculo do caudal de infiltracin

Caudal medio de infiltracin,
inf , m
QD
Non existen achegas de augas residuais industriais

( )
QD K QD Cp QD = +

3
,inf
0, 5 2.553, 6 /
m
QD m da =

3 3 3
,inf
0, 5 2.553, 6 / 1.276, 8 / 53, 2 / 14, 8 /
m
QD m da m da m h L s = = = =

Clculo do caudal diario punta total

Caudal diario punta total,
, p total
QD

3 3 3
, , ,inf
2.553, 6 1.276, 8 3.830, 4
p total p urb m
m m m
QD QD QD
da da da
= + = + =

,
44, 3
p total
L
QD
s
=

CAUDAIS PUNTA

Clculo de caudais horarios punta de augas residuais de orixe urbana

Caudal horario punta de augas residuais no da de mximo caudal medio,
, p urb
QH

Obtense o coeficiente punta horario urbano:

95 , 1
1 , 21
1
1 6 , 1
1
1 6 , 1
5 , 0
5 , 0
,
,
=
+ =
+ =
urb m
urb h
QD
Cp

, , ,
29, 6 1, 95 57, 72
p urb p urb h urb
L L
QH QD Cp
s s
= = =

3
,
207, 8
p urb
m
QH
hora
=

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 6 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Clculo de caudal horario punta total

Caudal horario punta total

Ao non considerase a existencia de puntas horarias na infiltracin cmprese:

inf , inf , m p
QD QH =

Polo que

, , ,inf p total p urb p
QH QH QH = +

3 3 3
,
207, 8 53, 2 261 72, 5
p total
m m m L
QH
hora hora h s
= + = =

3
3 3
261
2, 02
76 53, 2
global
m
hora
Cp
m m
hora hora
= =
+

SITUACIN FUTURA

CAUDAIS MEDIOS


urb m
QD
,

3 3 3
,
15.000 216 1 3.240 135
1.000
m urb
m m m L
QD hab
hab da L da hora
= = =

s
L
QD
urb m
5 , 37
,
=

Clculo de caudais diarios medios punta estacionais de orixe urbana

Caudal diario medio punta estacional de augas residuais urbanas,
, p urb
QD
Como 4 , 1
,
=
urb est

3 3
, , ,
3.240 1, 4 4.536
p urb m urb est urb
m m
QD QD Cp
da da
= = =

,
52, 5
p urb
L
QD
s
=


inf , m
QD
Non existen achegas de augas residuais industriais.
Considerase o valor obtido para a situacin actual, xa calculado.

( )
QD K QD Cp QD = +

3
,inf
0, 5 2.553, 6 /
m
QD m da =

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 7 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3 3
,inf
1.276, 8 53, 2 14, 8
m
m m L
QD
da h s
= = =

Clculo de caudal diario punta total

total p
QD
,

3 3 3
, , ,inf
4.536 1.276, 8 5.812, 8
p total p urb m
m m m
QD QD QD
da da da
= + = + =

s
L
QD
total p
3 , 67
,
=

CAUDAIS PUNTA


, p urb
QH

86 , 1
5 , 37
1
1 6 , 1
1
1 6 , 1
5 , 0
5 , 0
,
,
=
+ =
+ =
urb m
urb h
QD
Cp

, , ,
52, 5 1,86 97, 65
p urb p urb h urb
L L
QH QD Cp
s s
= = =

3
,
351, 5
p urb
m
QH
hora
=



QH QH QH = +

3 3 3
,
351, 5 53, 2 404, 7 112, 4
p total
m m m L
QH
hora hora h s
= + = =

3
3 3
404, 7
2,15
135 53, 2
global
m
hora
Cp
m m
hora hora
= =
+

Exemplo 2

Clculo de caudais nunha zona de abastecemento a partir de dotacins xerais. S zona
industrial (L/sha) + infiltracin

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 8 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Datos

Caractersticas da zona de abastecemento

Zona industrial actual 5 ha
Zona industrial futura 20 ha

Dotacins e demanda, actual e futura (ver ITOHG-ABA-1/1)

Dotacin solo industrial 0,5 L/sha
Dotacin residual solo industrial 0,80,5L/sha=0,4L/sha


K = 0,5

SITUACIN ACTUAL

CAUDAIS MEDIOS

Clculo de caudais diarios medios de augas residuais de orixe industrial

Caudal diario medio de auga residual industrial,
ind m
QD
,

3 3
,
5 0, 4 86.400 1 172, 8
1.000
m ind
s m m L
QD ha
s ha da L da
= =

hora
m
s
L
QD
ind m
3
,
2 , 7 2 = =


Caudal diario medio de infiltracin,
inf , m
QD
Non hai achegas de augas residuais urbanas

( )
QD K QD Cp QD = +

= da m QD
m
/ 8 , 172 5 , 0
3
inf ,

s L hora m da m da m QD
m
/ 1 / 6 , 3 / 4 , 86 / 8 , 172 5 , 0
3 3 3
inf ,
= = =
=


, p total
QD

3 3 3
, , ,inf
3
,
172, 8 86, 4 259, 2
10, 8
p total m ind m
p total
m m m
QD QD QD
da da da
m
QD
hora
= + = + =
=

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 9 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


,
3
p total
L
QD
s
=

CAUDAIS PUNTA

Clculo de caudais horarios punta de augas residuais de orixe industrial

Caudal horario punta industrial,
, p ind
QH .

Obtense o coeficiente punta (ver apartado 3.3 ITOHG-ABA-1/1):

,
24 365
4, 98
8 220
h ind
horas das
Cp
horas traballo das
= =

hora
m
QD
ind m
3
,
2 , 7 =

3 3
, , ,
4, 98 7, 2 35, 86
p ind m ind h ind
m m
QH QD Cp
hora hora
= = =

Clculo de caudal horario punta total de augas residuais


, , ,inf p total p ind p
QH QH QH = +

3 3 3
,
35, 86 3, 6 39, 46 11
p total
m m m L
QH
hora hora hora s
= + = =

3
3
39, 46
5, 48
7, 2
global
m
hora
Cp
m
hora
= =

SITUACIN FUTURA

CAUDAIS MEDIOS


ind m
QD
,

3 3
,
20 0, 4 86.400 1 691, 2
1.000
m ind
s m m L
QD ha
s ha da L da
= =

hora
m
s
L
QD
ind m
3
,
8 , 28 8 = =

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 10 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA



inf , m
QD
Considrase o calculado para a situacin actual.

s L hora m da m da m QD
m
/ 1 / 6 , 3 / 4 , 86 / 8 , 172 5 , 0
3 3 3
inf ,
= = =
=


, p total
QD

3 3 3
, , ,inf
691, 2 86, 4 777, 6
p total m ind m
m m m
QD QD QD
da da da
= + = + =

3
,
9 32, 4
p total
m L
QD
s hora
= =

CAUDAIS PUNTA


, p ind
QH .


,
24 365
4, 98
8 220
h ind
horas das
Cp
horas traballo das
= =

hora
m
QD
ind m
3
,
8 , 28 =

3 3
, , ,
4, 98 28,8 143, 42
p ind m ind h ind
m m
QH QD CP
hora hora
= = =

Clculo de caudal punta total de augas residuais

Clculo de caudal punta total de augas residuais


QH QH QH = +

3 3 3
,
143, 42 3, 6 147 40, 8
p total
m m m L
QH
hora hora hora s
= + = =

3
3 3
147
4, 54
28,8 3, 6
global
m
hora
Cp
m m
hora hora
= =
+

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 11 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Exemplo 3

Clculo de caudais nunha zona de abastecemento a partir de dotacins xerais. Zona urbana
(L/hab.da) + zona industrial (L/s.ha) + infiltracin

Datos

Caractersticas da zona de abastecemento:

Poboacin actual 9.500 habitantes
Poboacin futura 15.000 habitantes
Tipo de zona de abastecemento Industrial-comercial media

Zona industrial actual 5 ha
Zona industrial futura 20 ha

Dotacins e demandas (ver ITOHG-ABA-1/1):

Dotacin urbana actual 240 L/habda
Dotacin urbana futura 270 L/habda
Dotacin solo industrial (actual e futura) 0,5 L/sha

Dotacin residual urbana actual 192 L/hab.da
Dotacin residual urbana futura 216 L/hab.da
Dotacin residual solo industrial (actual e futura) 0,4 L/sha

K = 0,5

SITUACIN ACTUAL

CAUDAIS MEDIOS

Clculo de consumos medios

urb m
QD
,

3 3 3
,
9.500 192 1 1.824 76
1.000
m urb
m m m L
QD hab
hab da L da hora
= = =

s
L
QD
urb m
1 , 21
,
=

Caudal diario medio industrial,
ind m
QD
,

3 3
,
5 0, 4 8.6400 1 172, 8
1.000
m ind
s m m L
QD ha
s ha da L da
= =

hora
m
s
L
QD
ind m
3
,
2 , 7 2 = =

Caudal diario medio total,
total m
QD
,

3
,
76 7, 2 83, 2
m total
m
QD
hora
= + =
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 12 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3
,
1.996, 8
m total
m
QD
da
=

Clculo de caudais diarios punta estacionais

, p urb
QD
Como 4 , 1
,
=
urb est

3 3 3
, , ,
1.824 1, 4 2.553, 6 106, 4
p urb m urb est urb
m m m
QD QD Cp
da da hora
= = = =

,
29, 6
p urb
L
QD
s
=

Caudal diario punta total en el ao por todos os consumos,
, p total
QD

3 3 3
, , ,
2.553, 6 172, 8 2.726
p total p urb m ind
m m m
QD QD QD
da da da
= + = + =


inf , m
QD

( )
QD K QD Cp QD = +

3 3 3
,inf
0, 5 2.553, 6 172,8 1.363, 2
m
m m m
QD
da da da

= + =

3
,inf
56, 8 / 15, 8 /
m
QD m h L s = =

Caudal diario punta total

total p
QD
,

3 3
, , , ,inf
3 3
2.553, 6 172,8
1.363, 2 4.089, 6
p total p urb m ind m
m m
QD QD QD QD
da da
m m
da da
= + + = +
+ =

,
47, 3
p total
L
QD
s
=

CAUDAIS PUNTA


, p urb
QH


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 13 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


95 , 1
1 , 21
1
1 6 , 1
1
1 6 , 1
5 , 0
5 , 0
,
,
=
+ =
+ =
urb m
urb h
QD
Cp

, , ,
26, 9 1, 95 52, 5
p urb p urb h urb
L L
QH QD Cp
s s
= = =

3
,
189
p urb
m
QH
hora
=


, p ind
QH .


,
24 365
4, 98
8 220
h ind
horas das
Cp
horas traballo das
= =

hora
m
QD
ind m
3
,
2 , 7 =

3 3
, , ,
4, 98 7, 2 35, 86
p ind m ind h ind
m m
QH QD Cp
hora hora
= = =

Clculo de caudal horario punta total de augas residuais


, , , ,inf p total p urb p ind p
QH QH QH QH = + +

3 3 3 3
,
189 35, 86 56, 8 281, 66
p total
m m m m
QH
hora hora hora hora
= + + =

3
3 3 3
281, 7
2
76 7, 2 56,8
global
m
hora
Cp
m m m
hora hora hora
= =
+ +

SITUACIN FUTURA

CAUDAIS MEDIOS


urb m
QD
,

3 3 3
,
15.000 216 1 3.240 135
1.000
m urb
m m m L
QD hab
hab da L da hora
= = =

s
L
QD
urb m
5 , 37
,
=


ind m
QD
,

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 14 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3 3
,
20 0, 4 86.400 1 691, 2
1.000
m ind
s m m L
QD ha
s ha da L da
= =

hora
m
s
L
QD
ind m
3
,
8 , 28 8 = =


, p urb
QD
Como 4 , 1
,
=
urb est

3 3
, , ,
3.240 1, 4 4.536
p urb m urb est urb
m m
QD QD Cp
da da
= = =

,
52, 5
p urb
L
QD
s
=


inf , m
QD
Considrase o calculado para a situacin actual.

3 3
,inf
1.363, 2 / 56, 8 / 15, 8 /
m
QD m da m hora L s = = =

Clculo do caudal diario punta total

, p total
QD

3 3
, , , ,inf
3 3
4.536 691, 2
1.363, 2 6.590
m m
QD QD QD QD
da da
m m
da da
= + + = +
+ =

3
,
76, 3 274, 6
p total
m L
QD
s hora
= =

CAUDAIS PUNTA


, p urb
QH

Obtense o coeficiente punta horario urbano :

0,5
0,5
,
,
1 1
1, 6 1 1, 6 1 1,86
37, 5
h urb
m urb
Cp
QD

= + = + =

, , ,
52, 5 1,86 97, 7
p urb p urb h urb
L L
QH QD Cp
s s
= = =

3
,
351, 8
p urb
m
QH
hora
=

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 15 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA



, p ind
QH


,
24 365
4, 98
8 220
h ind
horas das
Cp
horas traballo das
= =

hora
m
QD
ind m
3
,
8 , 28 =

3 3
, , ,
4, 98 28, 8 143, 42
p ind m ind h ind
m m
QH QD CP
hora hora
= = =



QH QH QH QH = + +

3 3 3 3
,
351, 5 143, 42 56, 8 551, 7 153
p total
m m m m L
QH
hora hora hora hora s
= + + = =

3
3 3 3
551, 7
2, 5
135 28, 8 56, 8
global
m
hora
Cp
m m m
hora hora hora
= =
+ +

Exemplo 4

Clculo de caudais nunha zona de abastecemento a partir das dotacin de solos clasificados

Datos

Caractersticas da zona de abastecemento (futuro)

Solo residencial, edificios multifamiliares
N de vivendas 4.000
Superficie 140 m
2
Solo dotacional 10 ha
Zonas verdes comns 15 ha
Solo industrial 20 ha

Dotacins e demandas (futuro), (ver ITOHG-ABA-1/1):

Dotacin de abastecemento por vivenda 1,05 m
3
/vivda
Dotacin de abastecemento solo dotacional 50 m
3
/hada

Dotacin de abastecemento rego zonas verdes 20 m
3
/hada
Dotacin de abastecemento solo industrial 43,2 m
3
/hada
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 16 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Dotacin de auga residual por vivenda 0,81,05 m
3
/vivda=0,84m
3
/vivda
Dotacin de auga residual solo dotacional 0,850 m
3
/hada=40m
3
/hada
Dotacin de auga residual solo industrial 0,843,2 m
3
/hada=34,6m
3
/hada

SITUACIN FUTURA

CAUDAIS MEDIOS


urb m
QD
,

Solo residencial :
3 3
,
4.000 0, 84 3.360
m res
m m
QD viv
viv da da
= =

Solo dotacional:
3 3
,
10 40 400
m dot
m m
QD
ha da da
= =

3 3 3
,
3.360 400 3.720
m urb
m m m
QD
da da da
= + =

3
,
155 43,1
m urb
m L
QD
hora s
= =


ind m
QD
,

3 3 3
,
20 34, 6 692 28, 8 8
m ind
m m m L
QD ha
ha da da hora s
= = = =


, p urb
QD
Como 4 , 1
,
=
urb est

3 3
, , ,
3.720 1, 4 5.208
p urb m urb est urb
m m
QD QD Cp
da da
= = =

3
,
60, 3 217
p urb
m L
QD
s hora
= =


inf , m
QD

( )
QD K QD Cp QD = +

Onde QDm,urb e QDm,ind son valores de caudais urbanos e industriais futuros, neste caso

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 17 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3 3
,inf
34,1 122, 9 2.950
m
m m L
QD
s hora dia
= = =


, p total
QD

3 3 3
, , , ,inf
5.208 692 2.950
m m m
QD QD QD QD
da da da
= + + = + +

3
,
8.850
p total
m
QD
da
=

3
,
102, 4 368, 8
p total
m L
QD
s hora
= =

CAUDAIS PUNTA


, p urb
QH

Obtense o coeficiente punta horario urbano :

0,5
0,5
,
,
1 1
1, 6 1 1, 6 1 1,84
45,8
h urb
m urb
Cp
QD

= + = + =

, , ,
60, 3 1, 84 111,1
p urb p urb h urb
L L
QH QD Cp
s s
= = =

3
,
400,1
p urb
m
QH
hora
=


, p ind
QH


,
24 365
4, 98
8 220
h ind
horas das
Cp
horas traballo das
= =

hora
m
QD
ind m
3
,
8 , 28 =

3 3
, , ,
4, 98 28, 8 143, 5
p ind m ind h ind
m m
QH QD Cp
hora hora
= = =



QH QH QH QH = + +
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 18 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3 3 3 3
,
,
400,1 143, 5 122, 9 667
185
p total
p total
m m m m
QH
hora hora hora hora
L
QH
s
= + + =
=

3
3 3 3
667
2,17
155 28, 8 122, 9
global
m
hora
Cp
m m m
hora hora hora
= =
+ +

3.- CAUDAIS DE AUGAS PLUVIAIS

3.1.- Mtodo simplificado


O mtodo simplificado, aplicable a redes de reducido tamao e a cuncas rurais, basase na aplicacin do mtodo
racional. A diferenza co mtodo completo que neste caso acptase que os clculos se realicen sen o apoio dun
paquete informtico concreto.

Utilizarase o mtodo simplificado sempre que se cumpran simultaneamente as seguintes condicins:

A superficie da cunca urbana inferior a 10 hectreas.
A poboacin servida inferior aos 3.000 habitantes.
Non existen antecedentes de inundacins.
Non existen incorporacins dende augas arriba cunca de anlise.

O mtodo simplificado empregarase para a estimacin dos caudais de augas pluviais en rxime permanente, polo
que non pode aplicarse aos escenarios de clculo nos que permite a entrada en carga da rede. Polo tanto, o
deseo das conducins asociadas a esta metodoloxa hase realizar para un grao de enchido dun 75% das
mesmas, utilizando os perodos de retorno asociados a esta circunstancia (ver Tboa 2 da ITOHG-SAN-1/0).

3.1.2.- Estimacin do caudal de augas pluviais

Para a estimacin do caudal de deseo de augas pluviais QP, empregarase a frmula racional:

360
C
T
C I A
QP

=

Onde:

QP: caudal de augas pluviais (m
3
/s).
C: coeficiente medio de escorrenta da cunca ou superficie drenada.
c
T
I : intensidade media de precipitacin correspondente ao tempo de concentracin para perodo de retorno
considerado (ver ITOHG-SAN-1/0) (mm/h).
A: rea de cunca ou superficie drenada (ha).

Estimacin da intensidade media de precipitacin

A intensidade media de precipitacin ser a asociada a unha duracin igual ao tempo de concentracin da cunca
ou superficie drenada Tc, para o que se adoptar o seguinte valor:

c e v
T t t = +
Onde:

Tc: tempo de concentracin (h).
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 19 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


te: tempo de escorrenta (h).
tv: tempo de viaxe polas conducins da rede (h).

O tempo de escorrenta o tempo que tarda a choiva mis afastada en chegar ao leito ou rede de saneamento.
Na prctica, vara entre 5 e 10 minutos. A falta de valores mis precisos pdese adoptar un valor, situado no lado
da seguridade, de 5 minutos.

O tempo de viaxe defnese como o tempo que tarda o auga que discorre por un cauce ou pola rede en chegar ao
punto de concentracin da escorrenta. Para a sa estimacin pode empregarse a seguinte expresin:

3.600
v
L
t
v
=

Onde:

tv: tempo de viaxe polas conducins da rede (h).
L: lonxitude das conducins da rede (m).
v: velocidade media de circulacin pola rede (m/s).

Se no momento de avaliar o tempo de viaxe non se coecen a totalidade das condicins hidrulicas da rede (por
exemplo a velocidade), estas fixaranse de forma aproximada comprobando a posteriori se as hipteses son
axeitadas a travs dun proceso iterativo, segundo se representa na Figura. 1. Para estimar a velocidade media e
realizar o clculo dos caudais polas conducins pdense empregar as velocidades e mtodos de referencia
expostos na instrucin ITOHG-SAN-1/3.

Tamn son de utilidade os valores amosados na Tboa 2, na que se presentan os valores de caudais mximos para
conducins de varios dimetros e pendentes. Os clculos estn realizados empregando a ecuacin de Manning
para rxime permanente, con grao de enchido da conducin do 75% e un coeficiente de Manning de 0,015. Na
instrucin ITOHG-SAN-1/3 recllese esta ecuacin e o mtodo de clculo empregado.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 20 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Valor inicial t
viaxe
Clculo Hidrulico
Determinacin da velocidade
(Manning)
t
viaxe
t
viaxe
(inicial)
NON SI
FIN

Figura 1. Diagrama de clculo do tempo de viaxe.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 21 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 2. Caudais mximos para conducins a un 75% de enchido e un coeficiente de Manning de 0,015.

DIMETRO
300 mm 400 mm 500 mm 600 mm 800 mm 1.000 mm

Pendente
(m/m)
Q
(m
3
/s)
V
(m/s)
Q
(m
3
/s)
V
(m/s)
Q
(m
3
/s)
V
(m/s)
Q
(m
3
/s)
V
(m/s)
Q
(m
3
/s)
V
(m/s)
Q
(m
3
/s)
V
(m/s)
0,001
0,024 0,42 0,052 0,51 0,094 0,60 0,153 0,67 0,330 0,82 0,599 0,95
0,002
0,034 0,60 0,074 0,73 0,133 0,84 0,217 0,95 0,467 1,16 0,847 1,34
0,003
0,042 0,74 0,090 0,89 0,163 1,03 0,266 1,17 0,572 1,42 1,038 1,64
0,004
0,048 0,85 0,104 1,03 0,189 1,19 0,307 1,35 0,661 1,63 1,198 1,90
0,005
0,054 0,95 0,116 1,15 0,211 1,34 0,343 1,51 0,739 1,83 1,340 2,12
0,006
0,059 1,04 0,127 1,26 0,231 1,46 0,376 1,65 0,809 2,00 1,468 2,32
0,007
0,064 1,12 0,138 1,36 0,250 1,58 0,406 1,78 0,874 2,16 1,585 2,51
0,008
0,068 1,20 0,147 1,46 0,267 1,69 0,434 1,91 0,935 2,31 1,695 2,68
0,009
0,073 1,27 0,156 1,54 0,283 1,79 0,460 2,02 0,991 2,45 1,798 2,84
0,010
0,076 1,34 0,165 1,63 0,298 1,89 0,485 2,13 1,045 2,58 1,895 3,00
0,015
0,094 1,65 0,202 1,99 0,365 2,31 0,594 2,61 1,280 3,17 2,321 3,67
0,020
0,108 1,90 0,233 2,30 0,422 2,67 0,686 3,02 1,478 3,65 2,680 4,24
0,025
0,121 2,12 0,260 2,57 0,472 2,99 0,767 3,37 1,652 4,09 2,996 4,74
0,030
0,132 2,33 0,285 2,82 0,517 3,27 0,840 3,69 1,810 4,48 3,282 5,19

Para estimar o tempo de concentracin en cuncas rurais de cabeceira pode empregarse a seguinte expresin,
vlida cando a circulacin prodcese fundamentalmente por leitos naturais:

0,76
0,25
0.3
C
e
L
T
J

Onde:

Tc: tempo de concentracin (h).
L: lonxitude do cauce principal (km).
Je: pendente media do cauce principal (m/m).

Para o clculo da intensidade media de precipitacin It, asociada a unha duracin igual a t, empregarase o valor
da choiva real diaria (Pd) para o perodo de retorno considerado, segundo a seguinte expresin intensidade-
duracin:

0,1 0,1
0,1
28
28 1
1
t
t
d d
I I
I I

=

Onde:

t: o tempo de concentracin Tc (h).
It: intensidade media de precipitacin correspondente a duracin de t horas (mm/h).
Id: intensidade media diaria de precipitacin correspondente o perodo de retorno (mm/h).

24
d
d
P
I =

Pd: precipitacin mxima diaria correspondente o perodo de retorno considerado (mm).
I1/Id: cociente entre a intensidade horaria e diaria, que pode adoptarse da Figura. 2.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 22 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Lugo
Ovie
Le
Zamor
Ourense
A Corua
Pontevedra
9
8

Figura 2. Relacin entre I1/Id.

Para o clculo da precipitacin total diaria empregarase a metodoloxa recollida na publicacin do Ministerio de
Fomento Las Precipitaciones Mximas en 24 horas y sus perodos de retorno en Espaa. Volumen 1 Galicia.
Para Galicia, pdense adoptar os valores de precipitacin mxima diaria para os perodos de retorno de 5, 10 e 25
anos das figuras seguintes.

Figura 3. Valor da precipitacin mxima diaria Pd para un perodo de retorno T=5 anos.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 23 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Nesta publicacin recllense os rexistros de 107 estacins pluviomtricas galegas, e un anlise das precipitacins
mximas para os perodos de retorno de 2, 5, 10, 25, 50, 100 e 500 anos (M.M.A., 1.998).

Nos ltimos anos estase a producir un cambio nas condicins climticas da terra, isto afecta tamn a Galicia polo
que no caso de considerarse oportuno tomaranse as medidas adecuadas para ter en conta esta situacin.


Dun modo xustificado, poderanse empregar rexistros e precipitacins mximas diarias de outras estacins
pluviomtricas prximas zona de estudio. Outra fonte de informacin vlida a publicacin Mximas lluvias
diarias en la Espaa peninsular do Ministerio de Fomento (M.F., 1.999). Esta publicacin incle un software que
permite estimar as precipitacins mximas diarias para calquera punta da pennsula en funcin das sas
coordenadas xeogrficas.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 24 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA



Estimacin do coeficiente de escorrenta

En cuncas rurais, pdese estimar o coeficiente de escorrenta a partir da seguinte expresin:

( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
0 0
2
0
/ 1 / 23
/ 11
d d
d
P P P P
C
P P
+
=
+

Onde:

C: coeficiente de escorrenta (adimensional).
Pd: precipitacin total mxima diaria correspondente a un perodo de retorno T (mm).
P0: umbral de escorrenta. Indica o valor da precipitacin acumulada por debaixo da cal non se produce
escorrenta (mm). Os valores de P0 indcanse na instrucin 5.2. IC.
En cuncas urbanas, pdense aplicar os seguintes valores de coeficientes de escorrenta, que poden ponderarse
coa contribucin en termos de superficie de cada uso da cunca:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 25 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 3. Coeficientes de escorrenta recomendados pola CHN (1.995).

Tipo de uso C
Rural 0,50
Urbano. Edificacin aberta 0,70
Urbano. Edificacin pechada 0,90
Mixta. Urbana-Industrial 0,80
Industrial 0,70
Zona verde 0,30

Exemplo 5

Estimacin do caudal mximo de augas pluviais para un perodo de retorno T=10 anos

Datos

Cunca urbana de 9 ha na cidade de A Corua.

Lonxitude do conduto principal 450 m. Pendente media da conducin 0,5%

Caractersticas da superficie da cunca:
- 30 % Urbano. Edificacin aberta.
- 50 % Urbano. Edificacin pechada.
- 20 % Zona verde.

No texto Las precipitaciones mximas en 24 horas y sus perodos de retorno en Espaa. Volumen 1. Galicia.
recollese a seguinte tboa coas precipitacins mximas diarias e os seus perodos de retorno para a estacin
meteorolxica de A Corua.

Tboa 4. Precipitacins mximas diarias en A Corua.

T (anos) 2 5 10 25
P (mm) 42,3 54,5 62,6 72,8

Aplicacin do mtodo racional

Para a estimacin do caudal de augas pluviais emprgase a seguinte frmula

QP =
C I
T
C
A
360

Para estimar o coeficiente de escorrenta C global emprgase a Tboa 3 e ponderase o valor de dito coeficiente
para cada uso coa rea de cada tipo de superficie:

0, 30, 5 0, 50, 9 0, 20, 3 0, 66 C = + + =

Para calcular a Intensidade media asociada ao tempo de concentracin da cunca calclase en primeiro lugar o
tempo de concentracin:

c e r
T t t = +

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 26 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Onde se adopta un valor de 5 minutos para o tempo de escorrenta te. Para calcular o tempo de viaxe tv
emprgase un valor inicial de velocidade de trnsito de 1,5 m/s. Este valor un valor arbitrario que debe ser
acorde co reflectido no apartado 2 da ITOHG-SAN-1/3, relativo s velocidades de circulacin das conducins.

Para este valor de velocidade, e unha lonxitude da conducin principal de 450 m, obtense o seguinte tempo de
viaxe:

450 1
5 min
3.600
1, 5
v
Lonxitude m
t
m
Velocidade
s
= = =

Polo tanto, o tempo de concentracin Tc vale:

5 5 10 0,167 Tc min h = + =

Unha vez estimado tempo de concentracin, e empregando a seguinte ecuacin da Instrucin 5.2 IC pode
calcularse o valor da intensidade de precipitacin asociada a Tc como:

0,1 0,1
0,1
28
28 1
1
t
t
d d
I I
I I

=

Onde t o tempo de concentracin (9 minutos) e Id a intensidade mxima diaria que vale:

/ 24 62, 6 / 24 2, 6 /
d d
I P mm h mm h = = =

A relacin I1/Id obtense da Figura 2 e para A Corua aproximadamente 8.

Logo, a Intensidade media diaria It vale:

( )
0,1 0,1
0,1
28 0,167
28 1 2, 6 8 49, 48 /
t
I mm h
= =

Entn, se a cunca ten un rea de 10 ha, o caudal mximo de pluviais ser:

QP =
0,66 49, 48 9
360
= 0,817m
3
/ s

O caudal mximo para un enchido do 75% dunha conducin de 800 mm vale 0,739 m
3
/s, polo que necesario
empregar unha conducin maior. O caudal mximo por unha conducin de 1.000 mm a un 75% de enchido
1,340 m
3
/s, superior a 0,980 m
3
/s. Empregando a frmula de Manning (ver ITOHG-SAN-1/3) pode determinarse a
velocidade para o caudal calculado co mtodo racional.

5 1
3 2
2
3
m
S A
Q
n
P
=

Onde:

Q: caudal (m
3
/s).
S: perdas de carga continuas, que nunha seccin parcialmente chea son iguais pendente da tubaxe (m/m).
n: coeficiente de friccin de Manning.
A: rea da seccin de fluxo (m
2
), que vale:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 27 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


( )
2 2
2
0, 25 1 0, 5
y
A ID acos ID y ID y y
ID

=

Onde:

ID: o dimetro interior (m).
y: o calado da lmina de auga (m).

Da mesma forma, o permetro mollado Pm, defnese para seccins circulares como:

2
1
m
y
P ID acos
ID

=

Establecendo o caudal, pode determinarse o calado a partir dun clculo iterativo, obtendo un valor de y=0,53 m.
Deste xeito, a velocidade pode calcularse como:

2
3
1
2
1
m
A
v
n P
S

=

O valor da velocidade para un calado de 48,3 cm e un caudal de 0,980 m
3
/s 2,18 m/s, valor superior aos 1,5 m/s
adoptados inicialmente. Entn, e seguindo o proceso iterativo representado na Figura 2, necesario calcular de
novo o tempo de viaxe, que vale:

t
v
=
Lonxitude
Velocidade
=
450m
2,18
m
s
1
3600
3, 44min

Calculando de novo a Intensidade media para un TC=5+3,44=8,44 minutos, o valor de It 53,27 mm/h e o do
caudal 0,879 m
3
/s. Para este caudal, o calado da lmina y=0,55 m, e a velocidade media de circulacin de 2,21
m/s.

Realizando unha nova iteracin, o novo tempo de viaxe de 3,4 minutos, o tempo de concentracin Tc=8,4
minutos e a It de 53,04 mm/h. Deste xeito o novo caudal de circulacin vale 0,881m
3
/s, e recalculando o calado
e a velocidade de circulacin obtense valores de y=0,55 e de v=2,22 m/s, que aproximadamente o valor da
velocidade calculada (2,21 m/s) , polo que pode adoptarse como vlido un valor de QP=0,881 m
3
/s.

3.2.- Mtodo completo


O mtodo completo, aplicable a redes de calquera tamao, basase nas ecuacins clsicas da hidrulica e na
aplicacin de modelos matemticos de transformacin choiva-escorrenta mis sofisticados c mtodo racional.
Neste caso recomndase o emprego do software Storm Water Management Model da US-EPA (SWMM).

O SWMM un programa gratuto da EPA (Axencia de Proteccin Ambiental dos EEUU) e sen restricins para o seu
uso, que realiza simulacins en perodos prolongados do comportamento hidrulico e da calidade da auga en
redes de saneamento. Podern empregarse outros paquetes informticos equivalentes coa pertinente
xustificacin do proxectista.

Utilizarase o mtodo completo sempre que se cumpran calquera das seguintes condicins:

A superficie da cunca urbana superior as 10 hectreas.
Existen antecedentes de inundacins.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 28 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


necesario coecer o trnsito de caudais.
Existen incorporacins dende augas arriba da cunca de anlise.

Unha das principais vantaxes do mtodo completo que permite o clculo das redes sen que estas entren en
carga, polo que poderan dimensionarse para un 75% de enchido, ou para situacins onde entrando en carga non
se produzan asolagamentos. Estas estratexias de deseo recllense na ITOHG-SAN-1/0 (ver apartado 5, Criterios
Xerais, e Tboa 2, relativa aos perodos de retorno).

3.2.2.- Choiva de proxecto

A definicin da choiva de proxecto incle dous aspectos: a altura total de precipitacin (en mm) e a forma na que
esta se distribe o longo do evento de choiva (o patrn de choiva).

Para definir a altura global de precipitacin e o patrn de choiva dbese empregar a informacin proporcionada
polas curvas Intensidade-Duracin-Frecuencia (IDF). En moitas ocasins non se dispn de suficiente informacin
de calidade para definir este tipo de curvas. Neste caso dbese usar a metodoloxa da instrucin de estradas 5.2
I.C., que se define a continuacin.

Para elaborar a curva IDF utilzase a seguinte expresin, xa vista no apartado anterior relativa ao mtodo
simplificado:

0,1 0,1
0,1
28
28 1
1
t
t
d d
I I
I I

=

Onde:

It: intensidade media de precipitacin correspondente a duracin de t horas (mm/h).
Id: intensidade media diaria de precipitacin correspondente o perodo de retorno considerado (mm/h).

24
d
d
P
I =

Pd: precipitacin mxima diaria correspondente ao perodo de retorno considerado (mm).
I1/Id: cociente entre a intensidade horaria e diaria, que pode adoptarse da Fig 2.

Neste caso, para o perodo de retorno de proxecto, estmanse os pares Id, duracin t cada, por exemplo, dez
minutos.

Exemplo 6

Obtencin das IDF da estacin pluviomtrica da Corua co mtodo da instrucin 5.2. I.C

Datos

No texto Las precipitaciones mximas en 24 horas y sus perodos de retorno en Espaa. Volumen 1. Galicia.
recllese a seguinte tboa coas precipitacins mximas diarias e os seus perodos de retorno para a estacin
meteorolxica de A Corua.

Tboa 5. Precipitacins mximas diarias na Corua.

T (anos) 2 5 10 25
P (mm) 42,3 54,5 62,6 72,8

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 29 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Para calcular as IDF emprgase a expresin da 5.2. I.C.

0,1 0,1
0,1
28
28 1
1
t
t
d d
I I
I I

=

A intensidade diaria a precipitacin mxima diaria, en mm, entre 24 horas:

Tboa 6. Intensidades mximas diarias na Corua para varios perodos de retorno.

T (anos) 2 5 10 25
Id (mm/h) 1,76 2,27 2,61 3,03

O valor da relacin I1/Id extrese da Fig 2. No caso da Corua I1/Id vale aproximadamente 8. Deste xeito, e
empregando a ecuacin anterior poden calcularse os seguintes pares Duracin-Intensidade, que tamn se
presentan de modo grfico.

Tboa 7. Intensidades (mm/h) para distintas duracins en A Corua.

PERIODO DE RETORNO DURACIN
(min) 2 5 10 25
10 33,4 43,1 49,5 57,5
20 24,4 31,4 36,1 42,0
30 20,1 25,9 29,7 34,5
60 14,1 18,2 20,9 24,3
120 9,7 12,5 14,3 16,7

0
20
40
60
0 25 50 75 100 125 150 175 200
Duracin (min)
I
n
t
e
n
s
i
d
a
d
e

(
m
m
/
h
)
T=2 anos
T=5 anos
T=10 anos
T=25 anos

Figura 6. Curvas IDF para A Corua.

Unha vez determinada as curvas IDF para os perodos de retorno de anlise, pdese estimar a forma do
hietograma de proxecto se se coece o patrn de precipitacins locais, ou recorrer xeracin dun patrn
sinttico.

Para a obtencin do patrn de precipitacins sinttico recomndase o emprego do Mtodo dos Bloques
alternados. As, se se desexa xerar unha choiva dunha duracin determinada, por exemplo 1h, os pasos a seguir
son os seguintes:

1. Considrase o tempo de duracin da choiva dividndoa en intervalos (de por exemplo, 5 minutos).
2. Para calcular a precipitacin do primeiro bloque de 5, para un nivel de risco (perodo de retorno)
determinado, consltase o valor da intensidade de 5 na IDF adecuada e xrase un bloque de choiva
cunha precipitacin de valor:
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 30 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


5' 5'
1
( / ) ( )
12
I mm h h P mm

=

3. Bscase sobre a IDF a intensidade corresponde a 10, e calclase P10 como I10 (mm)1/6 (h), este valor de
precipitacin en 10 representa a suma do primeiro bloque , xa calculado, e do segundo.
4. O segundo bloque da precipitacin de proxecto ter unha precipitacin de valor P10-P5. Deste xeito,
calcularanse sucesivamente os bloques P15-P10, P20-P15, etc.
5. Os bloques sitanse de modo alterno arredor do de maior precipitacin, de a que se obtn un patrn
de choiva similar aos coecidos, por iso o mtodo recibe o nome de bloques alternados . ademais
unha prctica habitual facer a media dos valores dos dous primeiros bloques, xa que doutro xeito se
consegue un pico moi acentuado.

Para a estimacin das choivas de proxecto empregando esta metodoloxa aconsllase empregar unha duracin
total para o hietograma de 1 hora, no caso de cuncas urbanas inferiores a 50 ha, e para o resto de casos, de 2
horas de duracin total.

Exemplo 7

Obtencin dun hietograma sinttico polo mtodo dos bloques alternados para unha choiva de
60 minutos e T=10 anos na cidade de A Corua.

Datos

A curva IDF obtida para un perodo de retorno de 10 anos na cidade de A Corua para unha duracin de 60
minutos a seguinte.

Tboa 8. Duracin Intensidade para a cidade da Corua. T=10 anos.

Duracin (min) 5 10 15 20 25 30
Intensidade (mm/h) 66,4 49,5 41,3 36,1 32,5 29,7
Duracin (min) 35 40 45 50 55 60
Intensidade (mm/h) 27,5 25,7 24,2 23,0 21,9 20,9

Unha vez determinada a curva IDF para o perodo de retorno de 10 anos, debe calcularse en primeiro lugar a
precipitacin do primeiro bloque de 5 minutos:

5' 5'
1
( ) ( / ) 5, 54
12
P mm I mm h h mm

= =

O valor da precipitacin do bloque de 10 minutos ser :

10' 5' 10' 5'
1
8, 25 5, 54 2, 71
6
P P I P mm

= = =

Os seguintes bloques calclanse seguindo esta metodoloxa, obtendo os valores recollidos na tboa seguinte:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 31 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 9. Obtencin do hietograma sinttico para A Corua polo mtodo dos bloques alternados.

Duracin
(min)
I (mm/h) P (mm)
Precipitacin do
bloque (mm)
Intensidade do
bloque (mm/h)
5 66,42 5,54 5,54 66,42
10 49,49 8,25 2,71 32,55
15 41,26 10,31 2,07 24,80
20 36,10 12,03 1,72 20,62
25 32,46 13,52 1,49 17,90
30 29,70 14,85 1,33 15,94
35 27,52 16,06 1,20 14,45
40 25,74 17,16 1,11 13,26
45 24,25 18,18 1,02 12,29
50 22,97 19,14 0,96 11,48
55 21,86 20,04 0,90 10,78
60 20,89 20,89 0,85 10,18

Para a determinacin do hietograma, os bloques colcanse entorno do de maior tamao, primeiro dereita e
logo esquerda:

Figura 7. Patrn sinttico de precipitacins.

Como o mtodo tende a proporcionar uns picos moi altos, habitual facer a media dos valores dos dous
primeiros bloques:
10,2
11,5
13,3
15,9
20,6
32,5
66,4
24,8
17,9
14,4
12,3
10,8
0
25
50
75
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60
Duracin (min)
I
n
t
e
n
s
i
d
a
d
e

(
m
m
/
h
)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 32 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 8. Patrn sinttico cos bloques maiores promediados.

3.2.3.- Perdas de precipitacin: choiva neta

Nas cuncas rurais ou urbanas, non toda a choiva xera escorrenta. En cuncas naturais existen unha serie de fontes
de retencin da auga, que fan que se reduza a auga drenada aos cursos de auga. Entre estas perdas cabe
destacar:

Evapotranspiracin
Interceptacin pola vexetacin
Detraccin inicial na superficie
Infiltracin.

En hidroloxa urbana, algunhas destas perdas non son relevantes, como a evapotranspiracin ou a interceptacin
pola vexetacin. mis importante a auga que se perde no enchoupado das fachadas no caso de que a choiva
non sexa vertical (por efecto do vento), pero un dato moi difcil de determinar.

A perda de precipitacin recollida no pargrafo anterior englbase na chamada detraccin inicial, que incle as
perdas de pequenas depresins que se dan nas superficies polas que se drena a auga (terrazas, beirarras,
aparcadoiros, etc.). Para estimar estas perdas pdense empregar os valores recollidos na Tboa 9. A adopcin
doutros valores debe xustificarse na redaccin do proxecto.

Tboa 10. Perdas de precipitacin por detraccin inicial.

Tipo de superficie
Detraccin inicial
(mm)
Impermeable 1,3
Permeable 5

Por ltimo, a importancia da infiltracin depende da compacidade da urbanizacin. En zonas moi impermeables,
case sen zonas verdes, a infiltracin pode desprezarse. En zonas de urbanizacin aberta, en zonas rurais ou
parques, a infiltracin aumenta acadando valores importantes.

Nestes casos, poden empregarse os mtodos de Horton ou o do nmero de curva do Soil Conservation System
(SCS), ambos incorporados na maiora dos programas comercias de modelizacin de cuncas urbanas. A eleccin
dos parmetros para estas ecuacins debe adecuarse recollido no Manual de Usuario do SWMM. A eleccin
doutros valores debe xustificarse na redaccin do proxecto.

10,2
11,5
13,3
15,9
20,6
49,5 49,5
24,8
17,9
14,4
12,3
10,8
0
25
50
75
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60
Duracin (min)
I
n
t
e
n
s
i
d
a
d
e

(
m
m
/
h
)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 33 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.2.4.- Transformacin choiva-escorrenta

Unha vez definida a choiva neta como a diferenza entre a precipitacin rexistrada e as perdas, debe exporse o
proceso de transformacin da choiva en escorrenta superficial. Con este obxecto, habitual empregar mtodos
baseados na aplicacin das ecuacins de fluxo en lmina libre.

Para a modelizacin de fluxos superficiais as ecuacins usadas son unha simplificacin das ecuacins completas
de Saint-Vennant para clculo de conducins en lmina libre (ver ITOHG SAN-1/3).

Estas ecuacins, que se derivan de aplicar o balance de masas e impoer a condicin de rxime permanente nos
planos de drenaxe, estn incorporadas en tdolos paquetes de simulacin de cuncas urbanas, como o programa
SWMM.

As subcuncas reciben a choiva total e a esta, rstaselle as perdas por evaporacin, infiltracin e detraccin inicial.
As subcuncas representan reas de escorrenta idealizadas con pendente uniforme. Os parmetros hidrolxicos
coma a rugosidade, detraccin inicial ou infiltracin considranse constantes, polo que deben adoptarse valores
medios. A pendente da cunca mdese en direccin perpendicular ao seu ancho.

Os modelos numricos simulan as subcuncas cunha forma rectangular. obvio que as cuncas reais non teen
unha xeometra rectangular, polo que hora de discretizar as distintas subcuncas estas deben ser homoxneas
en termos de :

Forma. Buscarase que as cuncas tean una forma rectangular.
Pendente. As cuncas deben ter unha pendente similar na sa superficie
Usos. As cuncas deben ser homoxneas en termos das sas caractersticas superficiais (rugosidade,
detraccin inicial, permeabilidade). Por este motivo habitual discretizar as cuncas en canto ao seu uso:
viario, edificacins, zonas verdes, aparcadoiros, etc.

A falta de estudos de campo que permitan calibrar o modelo numrico, podern empregarse os seguintes valores
para os coeficientes de rugosidade de Manning . A eleccin doutros valores debe xustificarse documentalmente
na redaccin do proxecto e debe ser aprobada pola Administracin Hidrulica.

Tboa 11. Coeficiente de Manning para fluxo superficial.

Uso n
Pavimento de formign 0,013
Area fina 0,016
Grava 0,03
Pradera de herba corta 0,2
Arxila - limo 0,033
Terreo irregular (natural) 0,32
Herba 0,63

Unha boa estimacin do ancho pode obterse determinando en primeiro lugar a mxima lonxitude que percorre a
escorrenta sobre a superficie e dividindo a rea da cunca entre esta lonxitude. Canto mis homoxneas e
rectangulares sexan as subcuncas mellor ser a estimacin deste parmetro.

A rea das subcuncas pode medirse nun mapa topogrfico. Non existe lmite superior nin inferior para o seu
tamao. Sen embargo, a discretizacin debe facerse de modo que sexan sensiblemente uniformes en canto
pendente, uso do chan, xeometra, etc. Deste xeito, a estimacin dos parmetros ser mis sinxela.

A porcentaxe de impermeabilidade outro parmetro que pode medirse a partir de fotografas areas e mapas
de usos do chan.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 34 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Por ltimo, a pendente debe reflectir a media ao longo da viaxe da escorrenta ata a sa entrada no sistema de
saneamento. A forma mis sinxela de calculala consiste en dividir a diferenza de cotas entre o camio polo que
viaxa a escorrenta.

No caso das cuncas que representen a tellados, o valor da pendente debe contemplar tamn as perdas de carga
que existen nas baixantes e nas entradas das acometidas rede. Anda que este un parmetro de calibracin do
modelo cando se dispoen de datos de caudais da rea de anlise, pode adoptarse un valor de 0,001 se non se
dispn de mis informacin.

4.- ESTIMACIN DOS CAUDAIS DE PROXECTO

A estimacin dos caudais mximos para as redes de sumidoiros unitarias realizarase atendendo o contido na
Tboa 12.

Tboa 12. Caudais mximos para proxecto en redes de sumidoiros unitarias.

Colectores augas arriba dos depsitos
de augas pluviais
max ,
, , ,inf
( )
E p total
p urb p ind p
Q Q QH QP
QH QH QH QP
= = +
= + + +

Colectores augas abaixo dos depsitos
de augas pluviais
Q
max
= Q
s

Onde:

Qmax: caudal mximo de deseo dos colectores.
QHp,total: caudal punta horario total, suma das augas residuais, industrais e de infiltracin
QHp,urb : caudal horario punta urbano de augas residuais no da de mximo consumo do ano
horizonte.
QHp,ind : caudal horario punta industrial de augas residuais no da de mximo consumo doa no
horizonte.
QHp,inf : caudal horario punta de auga residual por infiltracin.
QP: caudal punta de augas pluviais.
QE QS: caudais de entrada e de sada da TDUS (ver ITOHG-SAN-1/5).

En redes de sumidoiros separativas, para os canos de auga residual o caudal mximo de deseo ser:

max , , , ,inf p total p urb p ind p
Q QH QH QH QH = = + +

Para as redes de drenaxe de pluviais, os caudais mximos calcularanse atendendo o recollido na Tboa 13:

Tboa 13. Caudais mximos para proxecto en redes de sumidoiros separativas.

Colectores augas arriba de Tcnicas de
Drenaxe Urbana Sostible
Q
max
= QP
Colectores augas abaixo de Tcnicas de
Drenaxe Urbana Sostible
Q
max
QP = Q
med,receptor
+ Q
utilizacin

Onde:

Qmed,receptor: caudal derivado pola tcnica de xestin cara o medio receptor ou cara a rede de
alcantarillado.
Qutilizacin: caudal valorizado para a utilizacin das augas pluviais en medio urbano (p.ex. rego, baldeo de
beiraras, etc).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 35 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


O caudal derivado polas Tcnicas de Drenaxe Urbana Sostible non ser nunca superior ao caudal de entrada as
mesmas. O caudal derivado por estas tcnicas cara o medio receptor depender da tipoloxa da tcnica e da sa
capacidade de laminacin.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/1

Px. 36 de 36

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

CEDEX (2007). Gua tcnica sobre rede de saneamiento y drenaje urbano. Ministerio de Fomento.



MFOM (1999). Mximas lluvias diarias en la Espaa peninsular. Ministerio de Fomento.

MMA (1998). Las precipitaciones mximas en 24 horas y sus perodos de retorno en Espaa. . Ministerio de Medio
Ambiente.

MOPU (1978). Instruccin de carreteras 5.2. Drenaje superficial. Ministreio de Obras Pblicas.

UDC. (2004). Curso sobre diseo de sistemas de saneamiento y drenaje urbano. Grupo de Enxeara da auga e do
Medio Ambiente.


ITOHG-SAN-1/2

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
TRAZADO DE REDES DE SANEAMENTO
(SAN-1/2)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

TRAZADO DE REDES DE SANEAMENTO (SAN-1/2)

Esther M. Snchez Briz (Augas de Galicia- Xunta de Galicia), Jernimo Puertas
Agudo (GEAMA-UdC), Joaqun Surez Lpez (GEAMA-UdC).
Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 1 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- CONSIDERACINS XERAIS
2.- TRAZADO EN PLANTA
2.1.- Dominio Pblico Hidrulico
2.2.- Estradas
2.3.- Ferrocarril
2.4.- Costas
2.5.- Vas pecuarias
2.6.- Afeccin ao patrimonio

3.- TRAZADO EN ALZADO

BIBLIOGRAFA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 2 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- CONSIDERACINS XERAIS

O trazado das redes de rede de sumidoiros deber consistir, en xeral, en aliacins rectas tanto en alzado como
en planta, entre as que se intercalar un pozo de rexistro (ver ITOGH-SAN-2/1). Outras finalidades dos pozos de
rexistro facilitar o mantemento das conducins e, en ocasins, facelas visitables, de maneira que, ademais de
disporse nas crebas do trazado, dbense colocar pozos de rexistro nas seguintes situacins:

Nos inicios de cada ramal.
Nos tramos rectos, a unha distancia mxima variable en funcin do dimetro da conducin, como se
define na Tboa 1.
Nos cambios de dimetro ou de material da conducin.
En xeral, en todas as singularidades da rede.

A distancia entre pozos de rexistro vir en funcin do tipo de colector e dos medios de mantemento previstos.
Na tboa seguinte establcense as distancias mximas en funcin do dimetro da conducin.

Tboa 1. Separacin mxima entre pozos de rexistro en funcin do dimetro.

DN (mm) Separacin mxima entre pozos (m)
DN< 600 80
600 < DN < 1.000 100
1.000 < DN < 1.500 150
DN > 1.500 200

Como criterio xeral, no trazado das redes de saneamento, tanto en planta como en alzado, prestarase especial
atencin ao deseo da unin dos condutos, aos cambios de aliacin, pendente ou seccin, e demais
circunstancias que poidan alterar ou distorsionar o fluxo hidrulico.

En calquera afeccin a infraestruturas existentes ou proxectadas doutros servizos requirirase o informe
preceptivo do organismo ou compaa responsable. En apartados posteriores realzase unha revisin de
servidumes que hai que respectar en certas infraestruturas, no dominio pblico hidrulico e no dominio pblico
martimo terrestre.

En canto ao trazado especfico das conducins debern observarse as directrices que se especifican nos
apartados seguintes.

2.- TRAZADO EN PLANTA

As redes de sumidoiros podern discorrer tanto por terreos pblicos coma privados, preferentemente polos
primeiros. Os terreos pblicos sern legalmente utilizables. Nos terreos privados deberanse establecer as
correspondentes servidumes, e sempre deber ser posible o aceso s mesmas.

A traza da conducin deber situarse preferiblemente baixo as beirarras, xa que se minoran as cargas e se facilita
o mantemento. Nalgns casos poder xustificarse a sa instalacin pola estrada (preferentemente por la beirava)
cando as afeccins a outros servizos pblicos fagan moi dificultosa, ou inviable, a sa integracin. Neste ltimo
caso a preferencia de colocacin ser a seguinte: aparcadoiro (se existe), beirava e, en ltimo caso, no carril de
circulacin.

Nos viarios mis estreitos (normalmente anchuras menores de 5 metros) instalarase unha nica conducin polo
centro da calzada, preferentemente, salvo que se prevexa unha diferenza significativa de acometidas entre
mbolos dous lados do viario, nese caso a conducin poder discorrer por aquel lado que tea o maior nmero
de acometidas.

Os encontros dos colectores entre si, coas conexins de imbornais ou acometidas, debern ser suaves e a favor da
corrente, nunca en contra.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 3 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


As conducins non discorrern baixo as rbores nin baixo as sas aliacins.

En relacin coas distancias mnimas aos edificios, debern tomarse as necesarias precaucins para evitar calquera
afeccin aos seus cimentos. Con carcter xeral as distancias mnimas a fachadas, cimentacins ou outras
instalacins subterrneas similares, ser a seguinte:

Para tubaxes con DN < 300 mm: distancia mnima 0,80 m, dende a xeratriz exterior.
Para tubaxes con DN > 300 mm: distancia mnima = 0,35 + 1,5 DN, dende a xeratriz exterior.

Para distancias menores deber solicitarse a conformidade da Direccin de proxecto. En calquera caso haberanse
de tomar as disposicins apropiadas para evitar todo contacto directo.

Non debern instalarse das conducins no mesmo plano vertical.

Con caracter xeral, e tendo moi en conta a disposicin dos pozos de rexistro, as separacins mnimas entre as
xeratrices externas das tubaxes de rede de sumidoiros e saneamento aloxadas en gabia e as dos condutos, ou as
arestas dos prismas, dos demais servizos instalados con posterioridade sern as seguintes:

Tboa 2. Separacins entre servizos.

Servizo
Separacin en planta
(cm)
Separacin en alzado
(cm)
Abastecemento 100 100
Pluviais 80 30
Gas 50 50
Electricidade-alta 30 30
Electricidade-baixa 20 20
Comunicacins 30 30

obrigatorio que as tubaxes de abastecemento de auga estean sempre nun plano superior con respecto s
tubaxes de rede de sumidoiros e saneamento.

Con caracter xeral, a distancia mnima entre as conducins de fecais e pluviais (caso de tratarse de redes
separativas) ser de 80 cm entre xeratrices exteriores.

Cando non sexa posible manter estas distancias mnimas de separacin ser necesario dispor proteccins
especiais aprobadas polo Concello ou a empresa subministradora correspondente, segundo os casos.

Todo tendido de lias elctricas de alta tensin deber dispor da preceptiva proteccin regulamentaria.
No caso de conducins metlicas ou de formign con camisa de chapa, deber afastarse o trazado da conducin
das lias elctricas areas de tensin superior a 15 kV polo perigo de corrosin. Pola contra, as lias subterrneas
non soen producir fenmenos elctricos apreciables sobre as tubaxes soterradas debido boa calidade do
illamento e a vaina protectora, xeralmente conectada a terra, da que soen ir provistas as lias elctricas
soterradas.

Os valores mnimos a usar para lias areas son os indicados na Tboa 3.

Tboa 3. Distancias mnimas para lias areas de alta tensin.

Distancia mnima (m)
Tensin
(KV)
Resistividade
(Ohm/m)
Sen cable
de garda
Con cable
de garda
15 10 10
63 300 30 15
225 300 110 20
225 60 90 20
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 4 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


380 1.000 200 50
380 300 170 35
380 100 120 25

En xeral, as conducins de outros servizos debern separarse o suficiente como para permitir a disposicin dos
pozos de rexistro de saneamento e ningunha poder incidir nos mesmos.

No proxecto estableceranse as limitacins por afeccins a dominio pblico, hidrulico o de costas, estradas, lias
ferroviarias e vas pecuarias como se explica nos seguintes apartados.

Se a conducin proxectada afecta de forma definitiva ou temporal a zonas de dominio pblico, zonas de
servidume ou zonas de proteccin de infraestruturas de transporte ou de medios acuticos, deber dispoerse da
correspondente autorizacin. Deberase consultar ao organismo responsable as previsins de futuro en relacin a
duplicacins de calzada, enlaces, glorietas, etc. No caso en que se vexan afectados terreos non pblicos,
establecerase o correspondente documento de imposicin de uso, servidume ou expropiacin, segundo
proceda. Os datos para estes documentos debern formar parte do propio proxecto, e neles hanse sinalar tanto
os propietarios privados coma os organismos pblicos afectados.

Ser indispensable dispor dos terreos e as autorizacins previamente ao reformulo do Proxecto.

2.1.- Dominio Pblico Hidrulico

As limitacins na afeccin ao dominio pblico hidrulico quedan recollidas na Lei de Augas e no Regulamento do
Dominio Pblico Hidrulico que a desenvolve.

Os textos actualmente en vixencia en Espaa son os seguintes:

Real Decreto Lexislativo 1/2001, de 20 de xullo, polo que se aproba o Texto Refundido de la Ley de Aguas.
BOE 176, do 24-07-01.
Real Decreto 927/1988, do 29 de xullo, polo que se aprobou o Reglamento de la Administracin Pblica
del Agua y de la Planificacin Hidrolgica, en desarrollo de los Ttulos II y III de la Ley de Aguas (BOE n 209),
do 31 de Agosto; correccin de erros en BOE n 234, de 29 de Setembro).
Real Decreto 606/2003, do 23 de maio, polo que se modifica o Real Decreto 849/1986, de 11-4-1986,
que aproba o Reglamento de Dominio Pblico Hidrulico, que desarrolla los Ttulos preliminar, I, IV, V, VI y
VIII de la Ley 29/1985, de 2-8-1985, de Aguas.
Lei 62/2003, do 30 de decembro, de medidas fiscales, administrativas y del orden social. Captulo V - Accin
administrativa en materia de medio ambiente.
Real Decreto 907/2007, de 6 de xullo, polo que se aproba o Regulamento da Planificacin Hidrolxica

Atendendo ao establecido na lexislacin, os organismos competentes para a xestin do dominio pblico
hidrulico no mbito xeogrfico da Comunidade Galega son Augas de Galicia, a Confederacin Hidrogrfica do
Cantbrico, a Confederacin Hidrogrfica do Mio-Sil (R.D. 266/2008) e a Confederacin Hidrogrfica do Douro.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 5 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


DOURO
CANTABRICO
MIO-SIL
GALICIA-COSTA

Figura 1. Plans hidrolxicos que afectan a Galicia.
Constiten o dominio pblico hidrulico do Estado, coas excepcins expresamente establecidas na Ley de Aguas:

As augas continentais, tanto as superficiais como as subterrneas renovables con independencia do
tempo de renovacin.
As canles de correntes naturais, continuas ou discontinuas.
Os leitos dos lagos e lagoas e os dos encoros superficiais en canles pblicas.
Os acuferos, aos efectos dos actos de disposicin ou de afeccin dos recursos hidrulicos.
As augas procedentes da desalacin de auga de mar unha vez que, fra da planta de producin,
incorprense a calquera dos elementos sinalados nos apartados anteriores.

O Texto refundido de la Ley de Aguas, no seu artigo 4., sinala que O cauce natural dunha corriente continua ou
discontinua o terreno cuberto polas augas nas mximas crecidas ordinarias.
O Reglamento de Dominio Pblico Hidrulico, aprobado no RD 849/1986 e modificado no RD 606/2003 e no RD
209/2008, indica no artigo 4 que para a determinacin do cauce natural ou lveo, atenderse as caractersticas
xeomorfolxicas, ecolxicas e tendo en conta as informacins hidrolxicas, hidrulicas fotogrficas, cartogrficas
e histricas dispoibles.
Este artigo sinala ademais que se considerar como caudal de mxima crecida ordinaria a media dos caudais
mximos anuais, no seu rxime natural producidos durante dez anos consecutivos, que sexan representativos do
comportamento hidrulico da corrente e que ademais tean en conta o comentado no pargrafo anterior.
No texto refundido da Lei de Aguas establecense, ademais do Dominio Pblico Hidralico, outras zona de
proteccin:

ZONA DE SERVIDUME

Chamamos zonas de servidume a unha zona de 5 metros de anchura, a partir das marxes do DPH, en toda a sa
extensin.
Esta zona ser para uso pblico que se regular regulamentariamente.

ZONA DE POLICA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 6 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Chamamos zonas de polica a unha zona de 100 metros de anchura, a partir das marxes do DPH, en toda a sa
extensin.
Nesta zona condicionarase o uso do solo e as actividades que se desenrolen nela.

O artigo 9.2 do Regulamento de DPH (RD 209/2008) sinala ademais que a zona de polica pode ampliarse para
incluir as zona donde se concentra o fluxo preferentemente, ao obxeco de protexer o rxime de correntes en
avenidas e reducilo risco de danos en persoas e bens. Nestas zonas de fluxo preferente soamente podern ser
autorizadas polos organismos de cunca as actividades non vulnerables frente a as avenidas e que non supoan
unha reducin significativa da capacidade de desaugue da va.

Para realizar cualqueira tipo de construccin en zona de polica de cauces, esixirase a autorizacin previa ao
Organismo de cunca, a menos que o correspondente Plan de ordenacin urbana, outras figuras de ordenamento
urbanstico, ou plans de obras da Administracin, foran informados polo Organismo de cunca y recolleran as
oportunas previsins formuladas efecto.

Como criterios xerais de trazado seguiranse os seguintes:

Deber evitarse o trazado de conducins pola zona de servidume e intentarase evitar a colocacin de
infraestruturas complementarias da rede de abastecemento en dita zona.
Os cruces sern preferentemente por baixo da canle, modificando a seccin tipo da gabia co fin de
evitar erosins e protexer a tubaxe (gabia macizada de formign).
Valorarase a posibilidade de utilizar tcnicas de finca co fin de evitar ao mximo as afeccins ao cauce.

No proxecto ser preciso inclur a solicitude e a autorizacin do dominio pblico hidrulico respecto ao trazado
das conducins nesas zonas.

CAUCE
DOMINIO PBLICO HIDRULICO
(D.P.H.)
ZONA DE SERVIDUME
5 METROS
ZONA DE SERVIDUME
5 METROS
ZONA DE POLICA
100 METROS
ZONA DE POLICA
100 METROS
MARXE
MARXE
RIBEIRA
AUGAS BAIXAS
MXIMA CRECIDA ORDINARIA
Ampliable a zonas de fluxo preferente
e desage intenso
Ampliable a zonas de fluxo preferente
e desage intenso

Figura 2. Dominio Pblico Hidrulico e zonas de proteccin.

2.2.- Estradas

Cando o trazado das conducin afecte a infraestructuras viarias a forma de proceder ser coherente coa seguinte
lexislacin:

Ley 25/1988, de 29 de julio, de Carreteras (BOE nm. 182, de 30 de xullo de 1988).
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 7 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Real Decreto 1812/1994, de 2 de septiembre, por el que se aprueba el Reglamento General de Carreteras.
Lei 4/1994, de 14 de setembro, de Estradas de Galicia.

A Ley de Carreteras e o Reglamento General de Carreteras establecen as seguintes zonas de proteccin: de dominio
pblico, de servidume e de afeccin. A continuacin se especifican as caractersticas de cada unha delas.

ZONA DE DOMINIO PBLICO

Son de dominio pblico os terreos ocupados polas estradas estatais e os seus elementos funcionais, e unha franxa
de terreo de oito metros de anchura en autoestradas, autovas e vas rpidas, e de tres metros no resto das
estradas, a cada lado da va, medidas en horizontal e perpendicularmente ao eixo da mesma, dende a aresta
exterior da explanacin.

Nas zonas de dominio pblico s podern realizarse obras ou instalacins, previa autorizacin da
autoridade competente, cando a prestacin dun servizo pblico de interese xeral as o esixa. Todo isto
sen detrimento doutras competencias concorrentes e do establecido no artigo 38 da Ley de Carreteras
e concordantes co Regulamento da lei (artigo 21.3).

Poderase autorizar excepcionalmente a utilizacin do subsolo na zona de dominio pblico, para a
implantacin ou construcin de infraestruturas imprescindibles para a prestacin de servizos pblicos
de interese xeral, cos requisitos e procedementos establecidos no Regulamento.

ZONA DE SERVIDUME
A zona de servidume das estradas estatais consiste en das franxas de terreo a ambos lados das
mesmas, delimitadas interiormente pola zona de dominio pblico, definida nos artigos 21 da Ley de
Carreteras e 74 do Regulamento, e exteriormente por das lias paralelas s arestas exteriores da
explanacin a unha distancia de 25 metros en autoestradas, autovas e vas rpidas, e de oito metros no
resto das estradas, medidas dende as citadas arestas (artigo 22.1 do Reglamento General de Carreteras).
Na zona de servidume poderanse utilizar conducins vinculadas a servizos de interese xeral, se no existe
posibilidade de levalas mis lonxe da estrada.
O outorgamento das autorizacins para a utilizacin por terceiros de la zona de servidume para os fins
expresados, corresponder autoridade competente.

ZONA DE AFECCIN
A zona de afeccin dunha estrada estatal consiste en das franxas de terreo a ambos lados da mesma,
delimitadas interiormente pola zona de servidume e exteriormente por das lias paralelas s arestas
exteriores da explanacin a unha distancia de 100 metros en autoestradas, autovas e vas rpidas, e de
50 metros no resto das estradas, medidas dende as citadas arestas (artigo 23.1 do Reglamento de
Carreteras).
Para executar na zona de afeccin calquera tipo de obra o instalacins fixas ou provisionais, cambiar o
uso ou destino das mesmas e plantar ou talar rbores, requirirase a previa autorizacin do Ministerio de
Fomento, sen prexuzo doutras competencias concorrentes e do establecido no artigo 38 da Ley de
Carreteras e 123 do Reglamento (artigo 23.2).

A tubaxe discorrer segundo indica a seguinte figura e observando os parmetros das tboas 4 e 5, en funcin de
que se trate dunha estrada de titularidade estatal ou de titularidade autonmica.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 8 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


A A
B
C
Va de circulacin
Zona de dominio pbl ico Zona de
servidume
Zona de
afeccin
C
B
Zona de
servidume
Zona de
afeccin
A
r
e
s
t
a

d
e

e
x
p
l
a
n
a
c
i
n

Figura 3. Usos do solo.

Tboa 4. Distancias s zonas da estrada de titularidade estatal (Ley de Carreteras y Caminos Estatales).

Tboa 5. Distancias rede de saneamento nas estradas de titularidade autonmica (Lei de Estadas Galicia).

En casos puntuais poder autorizarse a ocupacin temporal para acopios.

2.3.- Ferrocarril

A Ley 16/1987, de 30 de Xulio, de Ordenacin de los Transportes Terrestres, e o seu Regulamento 1225/06,
regulan o dominio pblico en relacin co ferrocarril. Delimitan os terreos inmediatos ao ferrocarril e impoen
limitacins en relacin cos mesmos. Son de aplicacin, a este respecto, os artigos 281 e seguintes do
regulamento, nos cales defnense as franxas de afeccin e as actividades nelas permitidas ou prohibidas.

Se definen das zonas: a zona de dominio pblico e a zona de proteccin.

A zona de Domino Pblico (de 0 a 8 metros) poder utilizarse para obras e instalacins, previa autorizacin da
administracin de infraestruturas ferroviarias, cando sexan necesarias para a prestacin do servizo ferroviario, ou
ben cando a prestacin dun servizo pblico de interese xeral as o esixa, previa autorizacin do rgano
administrativo competente sobre o ferrocarril.
Ademais, o Real Decreto 2387/2004, de 30 de decembro, polo que se aproba o Reglamento del Sector Ferroviario,
na sa seccin II, zona de dominio pblico, artigo 25, Normas particulares de la zona de dominio pblico, apartado 2,
di:
Na zona de dominio pblico, sen prexuzo do establecido no artigo 30, s podern realizarse obras e
instalacins, previa autorizacin do administrador de infraestruturas ferroviarias, cando sexan necesarias
para a prestacin do servizo ferroviario ou cando a prestacin dun servizo pblico ou dun servizo ou
actividade de interese xeral as o requira.
Distancia (m)
Tipo de estrada
A B C
Autoestrada, autova e
vas rpidas
8 25 100
Resto de estradas 3 8 50
Distancia (m)
Tipo de estrada
A mx B menos A C
Autoestrada, autova
corredores e vas rpidas
15 17 100
Resto de estradas 10 2 30
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 9 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Distancia (m)
A B
8 70

A
B
Zona de proteccin Zona de dominio pblico

Figura 4. Disposicin de tubaxes cando se sitan paralelas va.

Este Regulamento, no seu artigo 30, de medidas de proteccin, establece respecto a conducins subterrneas
que queda prohibida sa construcin na zona de dominio pblico salvo que, excepcionalmente e de forma
xustificada, non existindo outra solucin tcnica factible, se autoricen para a prestacin dun servizo de interese
xeral, coma a travesa de poboacins. Cando non exista alternativa de trazado, poderanse autorizar na zona de
proteccin, as conducins subterrneas correspondentes prestacin de servizos pblicos de interese xeral e as
vinculadas a estes, situndoas, en todo caso, o mis lonxe posible da lia ferroviaria.

A entidade explotadora de ferrocarrs competente para establecer as condicins tcnicas e autorizar as
afeccins.

2.4.- Costas

A Ley 22/88, de 28 de julio, de Costas establece as restricins ao uso da servidume de proteccin. Defnese na lei a
zona de servidume de proteccin como a zona de 100 metros medida terra adentro dende o lmite interior da
ribeira do mar. Esta zona pode ser ampliada pola Administracin do Estado, de acordo coa da Comunidade
Autnoma e o Concello correspondente, hasta un mximo doutros 100 metros, cando sexa necesario para
asegurar a efectividade da servidume, en atencin s peculiaridades do tramo de costa de que se trate.

O artigo 32 da Lei de Costas establece que no dominio pblico martimo-terrestre unicamente se poder permitir
a ocupacin para aquelas actividades ou instalacins que, pola sa natureza, non poidan ter outra situacin.

Ademais, no artigo 42 especifcase respecto utilizacin de dito dominio pblico:

1. Para que a Administracin competente resolva sobre a ocupacin ou utilizacin do dominio pblico
martimo-terrestre, formularase o correspondente proxecto bsico, no que se fixarn as caractersticas
das instalacins e obras, a extensin da zona de dominio pblico martimo-terrestre a ocupar ou utilizar
e as demais especificacins que se determinen regulamentariamente. Con posterioridade, e antes de
comezarse as obras, formularase o proxecto de construcin, sen prexuzo de que, se o desexa, o
peticionario poida presentar este e non o bsico acompaando sa solicitude.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 10 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2. Cando as actividades proxectadas puidesen producir unha alteracin importante do dominio pblico
martimo-terrestre requirirase ademais unha previa avaliacin dos seus efectos sobre o mesmo, na
forma que se determine regulamentariamente.

3. O proxecto someterase preceptivamente a informacin pblica, salvo que se trate de autorizacins ou
de actividades relacionadas coa defensa nacional ou por razns de seguridade.

4. Cando non se trate de utilizacin pola Administracin, acompaarase un estudo econmico-
financieiro, cuxo contido definirase regulamentariamente, e o orzamento estimado das obras
emprazadas no dominio pblico martimo-terrestre.

A posta en prctica desta Lei realzase mediante o Reglamento General para el desarrollo y ejecucin de la Ley
22/1988, de Costas, RD 1471/1989, de 1 de diciembre. O Captulo II do Regulamento dedcase a proxectos e obras
(artigos do 85 ao100). No artigo 88 defnese en que debe consistir o proxecto bsico.

O artigo 44 da Lei fai referencia concreta s estacins depuradoras de augas residuais e establece que se
emprazarn fra da ribeira do mar e dos primeiros 20 metros da zona de servidume de proteccin. Este mesmo
artigo establece que non se autorizar a instalacin de colectores paralelos costa dentro da ribeira do mar, nin
nos primeiros 20 metros fra da ribeira do mar. No Regulamento da Ley de Costas matzase que non se inclen
nesta prohibicin a reparacin de colectores existentes , as como a sa construcin cando se integren en paseos
martimos ou outros viarios urbanos.

No entanto, no artigo 2, apartado 2a), do Decreto 158/2005, permtese a autorizacin das obras, instalacins ou
actividades que, pola sa natureza, non poidan ter outra localizacin ou presten servizos necesarios ou
convenientes para o uso do dominio pblico martimo-terrestre, as como as instalacins deportivas
descubertas.

de interese tamn o artigo 30 desta lei, xa que se establece que para o outorgamento das licencias de obra ou
uso que impliquen a realizacin de vertidos ao dominio pblico martimo-terrestre requirirase a previa obtencin
da autorizacin de verteduras correspondente.

Por outra banda, na consecucin de autorizacins ou concesins para o uso do dominio pblico martimo-
terrestre hai que aterse ao establecido no artigo 150 do Regulamento. O Regulamento (Art. 150.1) establece que
o outorgamento de autorizacins ou concesins competencia das Comunidades Autnomas e que necesiten a
concesin ou autorizacin do Ministerio de Medio Ambiente para a ocupacin do dominio pblico martimo-
terrestre, a efectos de coordinacin administrativa, axustarase ao establecido nos apartados seguintes:

2. Presentaranse ante o rgano competente da Comunidade Autnoma a solicitude de autorizacin ou
concesin da sa competencia, as coma a de concesin de ocupacin do dominio pblico martimo-
terrestre dirixida ao Ministerio de Medio Ambiente. Ambas solicitudes sern acompaadas da
documentacin requirida para unha e outra pretensin.
3. O rgano competente da Comunidade Autnoma tramitar o proxecto recadando os informes que
resulten preceptivos de acordo co establecido neste Regulamento.
4. En todo caso, o preceptivo informe do Ministerio de Medio Ambiente cuxa solicitude supor a
conformidade inicial da Comunidade Autnoma ao proxecto de que se trate, emitirase no prazo de
dous meses, contados a partir do momento no que se dispoa de toda a documentacin necesaria para
elo. O informe incluir o seu pronunciamento sobre a viabilidade da ocupacin, as como as condicins
en que esta, no seu caso, outorgarase, no que se refire ao mbito das sas competencias.
5. O rgano competente da Comunidade Autnoma ofertar ao peticionario, conxuntamente coas
condicins en que, no seu caso, accedera solicitude que se formula, as que o Ministerio de Obras
Pblicas e Urbanismo estableza para o *outorgamento da concesin de ocupacin do dominio pblico.
6. En caso de ser aceptadas as referidas condicins na sa totalidade, o rgano competente da
Comunidade Autnoma remitir o expediente, coa sa proposta, ao Ministerio de Obras Pblicas e
Urbanismo, aos efectos de que outorgue, no seu caso, a oportuna concesin de ocupacin do dominio
pblico martimo-terrestre.
7. Unha vez outorgada a concesin de ocupacin o Ministerio de Medio Ambiente devolver o
expediente, xunto co ttulo concesional ao rgano remitente, para que outorgue a concesin ou
autorizacin da sa competencia, de cuxa resolucin dar traslado a aquel.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 11 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


O artigo 150 do Regulamento di que se presentaran ante o rgano competente da Comunidade Autnoma a
solicitude de autorizacin ou concesin da sa competencia(autorizacin en zona de servidume segundo o
Decreto 158/2005, sendo o servizo competente o servizo de Autorizacin e Informes Sectoriais da Secretara
Xeral de Ordenacin do Territorio e Urbanismo), as como a de concesin de ocupacin do dominio publico
martimo-terrestre dirixida ao Ministerio de Obras Pblicas e Transportes. Ambas solicitudes sern acompaadas
da documentacin requirida para unha e outra pretensin.

Cando en proxecto se determine unha afeccin ao domino publico martimo-terrestre deber redactarse unha
separata acorde ao artigo 8 do Regulamento de la Lei de Costas, para que a administracin competente resolva
sobre a ocupacin ou utilizacin de devandito Dominio Pblico.

2.5.- Vas pecuarias

A Lei de Vas Pecuarias establece que as vas pecuarias son bens de dominio pblico das Comunidades
Autnomas e, en consecuencia, inalienables, imprescriptibles e inembargables. Esta Lei regula os usos
compatibles e complementarios e asegura a conservacin das vas.

2.6.- Afeccin ao patrimonio

Se ben algunhas obras hidrulicas estn sometidas realizacin de procedementos de avaliacin ambiental, nas
cales as afeccins ao patrimonio son sistematicamente estudadas e valoradas, nos proxectos de obras hidrulicas
que non estn sometidos a tales procedementos o consultor deber identificar as zonas catalogadas e valorar a
necesidade de realizar unha prospeccin arqueolxica. Se esta prospeccin fose necesaria, realizarase a cargo do
propio consultor e as sas conclusins sern integradas e tidas en conta na elaboracin do proxecto.

2.7.- Espazos naturais

Deberase ter en consideracin por parte do consultor e documentarse a posible afeccin do proxecto a espazos
naturais legalmente considerados, e nomeadamente os definidos pola Lei 9/2001, do 21 de agosto, de conservacin da
natureza (DOG n 171, do 4 de setembro).

2.8.- Sistemas acuticos continentais

Terse en conta polo consultor o establecido na Lei 7/1992, do 24 de xullo de pesca fluvial e no Decreto 130/1997, do 14
de maio, polo que se aproba o seu regulamento cando:
1. Poida existir afeccin vexetacin de ribeira
2. Poida existir alteracin de fondos ou marxes
3. Se deseen captacins de auga que modifiquen o caudal circulante polo ro
4. Se proxecten presas, diques ou canles

3.- TRAZADO EN ALZADO

O trazado en alzado das conducins de saneamento, a pendente mxima e mnima admisibles quedan
condicionadas polo deseo hidrulico. En calquera caso a pendente mnima recomendada ven dada polo tipo de
apoio e o dimetro da conducin e non podern se menores das presentadas na Tboa 6.

Tboa 6. Pendentes mnimas na rede de saneamento.

Dimetro
Apoio
granular
Apoio
Rxido
< 500 0,0060 0,0050
500 a 800 0,0040 0,0030
900 a 1.200 0,0022 0,0015
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 12 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


>1.200 0,0020 0,0012

Sempre que a pendente natural das ras o permita, a conducin procurar instalarse paralelamente superficie
das mesmas, co obxectivo de reducir ao mnimo o movemento de terras necesario.

Pola contra, cando a pendente das ras esaxerada, a rede de sumidoiros dividirase en tramos coa inclinacin
precisa para que a velocidade de circulacin da auga non supere o lmite mximo a adoptar.

A profundidade mnima das conducins da rede de sumidoiros determinarase de forma que:

- se cumpran os requisitos funcionais e exista unha correcta conexin das acometidas.
- se cumpran os requisitos mecnicos xustificativos amosados na ITOHG-MAT
- se garde unha profundidade mnima de 1m.

No caso de redes separativas as conducins de augas residuais debern proxectarse a unha cota inferior s de
pluviais, de maneira que se faciliten as acometidas a tdolos edificios. A clave das conducins de augas residuais
disporase, sempre que sexa posible, polo menos a 0,30 metros por baixo da rasante das de augas pluviais.

Por ltimo, nos puntos baixos das conducins que funcionen en presin (coma unha lia de impulsin),
instalaranse un racor que permita o baleirado completo da tubaxe coa axuda de medios auxiliares (p.ex. un
camin cisterna). En ningn caso se instalarn dispositivos que permitan o baleirado por gravidade da conducin
ao medio receptor.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TRAZADO DE REDES DE
SANEAMENTO

ITOHG-SAN-1/2

Px. 13 de13

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

AENOR (1997). UNE-EN 752-4. Sistemas de desage y alcantarillado exteriores a edificios. AENOR.





ITOHG-SAN-1/3

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
CLCULO HIDRALICO DE CONDUCINS (SAN-1/3)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CLCULO HIDRULICO DE
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

CLCULO HIDRULICO DE CONDUCINS
(SAN-1/3)

Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CLCULO HIDRAULICO DE
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 1 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- VELOCIDADES DE CIRCULACIN
3.- MTODO SIMPLIFICADO. RXIME PERMANENTE UNIFORME
3.1.- mbito de aplicacin
3.2.- Ecuacins de clculo
3.3.- Estimacin dos caudais
4.- RXIME PERMANENTE GRADUALMENTE VARIADO
5.- RXIME NON PERMANENTE
5.3.- Aplicacin do mtodo

BIBLIOGRAFA

ANEXO 1

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 2 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto desta instrucin propor as metodoloxas de clculo de conducins das redes de saneamento
aplicables tanto a redes de pequeno tamao (clculos con fluxo permanente e uniforme), a redes de calquera
tamao sen elementos de regulacin ou elementos singulares (mtodos de fluxo permanente), como a redes de
maior envergadura (fluxo non permanente).

2.- VELOCIDADES DE CIRCULACIN

Para evitar o deterioro das conducins por abrasin do material arrastrado no colector, debe limitarse a
velocidade mxima de circulacin das augas residuais ou pluviais. Por outra banda, debe limitarse tamn a
velocidade mnima de circulacin para evitar a sedimentacin dos slidos transportados nas redes de
saneamento.

A comprobacin de velocidade realizrase para a seccin comercial realmente proxectada. No caso de non se
cumprir as condicins necesarias deber tomarse outra solucin para a execucin da tubaxe: cambio de
pendentes, dimetro, material, etc.

Para o caudal de deseo (establecido conforme as instrucins ITOHG-SAN-1/0 e ITOHG-SAN-1/1) as velocidades
mximas e mnimas nos colectores sern as recollidas na Tboa 1.

Tboa 1. Velocidades mximas e mnimas dos colectores.

Velocidade mxima
(m/s)
Velocidade
mnima (m/s)
Formign ou fundicin dctil 3,0
Gres, PVC e similares 6,0
0,6

As pendentes das conducins quedarn determinadas polas velocidades de circulacin do fluxo. En todo caso, as
pendentes mximas e mnimas recomendadas recllense na instrucin ITOHG-SAN-1/2, relativa ao trazado das
redes de saneamento.

Pdense admitir velocidades por debaixo das mnimas esporadicamente. As velocidades mnimas deben darse a
diario.

3.- MTODO SIMPLIFICADO. RXIME PERMANENTE UNIFORME

O mtodo simplificado, aplicable a redes de reducido tamao, basase nas ecuacins clsicas da hidrulica de
canles.

Con carcter xeral, as hipteses bsicas a considerar no dimensionamento hidrulico dunha tubaxe son os
seguintes:

Suponse un fluxo de auga turbulento, permanente e uniforme.
O proxectista pode contemplar o fluxo permanente e uniforme, salvo en elementos singulares onde se
prevexa a existencia de remansos ou en proxectos de gran relevancia, nos que se debe modelizar o
fluxo como variado (apartado 4).
A efectos de clculo, os dimetros nominais mnimos sern de 300 mm.


Utilizarase o mtodo simplificado sempre que se cumpran simultneamente as seguintes condicins:

A rede de drenaxe posa una superficie inferior a 10 hectreas.
A poboacin servida inferior aos 3.000 habitantes.
Non existen fenmenos importantes de fluxos de retorno e remansos.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 3 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


A maior conducin non supera os 500 mm de dimetro.
Non existen elementos de regulacin, impulsins ou outros elementos que para o seu deseo precisen
de datos de evolucin de caudais.
Non hai elementos que impliquen regras lxicas (elementos automticos).

O mtodo simplificado de clculo hidrulico unicamente pode empregarse para o clculo de tubaxes cun grao de
enchido mximo do 75%, polo que os perodos de retorno de deseo deben adecuarse a esta circunstancia,
segundo se establece no apartado 5 da ITOHG-SAN-1/0 e na ITOHG-SAN-1/1.


Para avaliar o funcionamento das conducins en rxime permanente e uniforme debe empregarse a frmula de
Manning.

2 1
3 2
1
H
v
n
R S =
Onde:

v: velocidade da auga no conduto (m/s).
RH: radio hidrulico, calculado como a rea de fluxo entre o permetro mollado (m).
S: pendente de enerxa, que se supor igual pendente da conducin (m/m).

Os valores a adoptar para o coeficiente de friccin de Manning en funcin do material do colector son os
recollidos na Tboa 2. No caso de lias longas con pozos de rexistro ben encaixados (con cama de
acompaamento de non menos de 180), pdese considerar un valor de n equivalente. Para pozos sen
continuidade imporase unha perda de carga local de valor
2
1, 5
2
v
g
en cada pozo.

Tboa 2. Valores do coeficiente de friccin de Manning.

n

Lias simples Lias con pozos
Plstico (PVC, polister, etc.) 0,012 0,014
Fibrocemento 0,012 0,014
Gres 0,012 0,014
Fundicin (con recubrimento
de morteiro)
0,015 0,017
Formign armado e
pretensado
0,015 0,017
Formign vibrocentrifugado 0,016 0,018

O radio hidrulico, defnese como a relacin entre a rea da seccin hidrulica e o permetro mollado. A rea
refrese rea efectiva do fluxo e o permetro mollado lia de contacto da rea mollada coa seccin da
conducin.

En tubaxes de seccin circular as expresins que se mostran dedcense a partir da seguinte figura.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 4 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Fig 1. Xeometra de clculo para seccins circulares.

A rea da seccin de fluxo :

( )
2 2
2
0.25 1 0.5
y
A ID arccos ID y ID y y
ID

=

Onde:

A: rea da seccin de fluxo (m
2
).
ID: dimetro interior (m).
y: calado da lmina de auga (m).

Da mesma forma, o permetro mollado Pm, defnese, para as seccins circulares, como:

2
1
m
y
P ID arccos
ID

=

3.3.- Estimacin dos caudais

Tendo en conta a frmula de Manning, as expresins de rea e radio hidrulico e a ecuacin de continuidade, o
caudal circulante por unha conducin circular para un grao de enchido calquera vale:

5
3
1
2
2
3
1
m
A
Q S
n
P
=

O grao de enchido das conducins para o caudal mximo de proxecto ser dun 75%. Para esta situacin a frmula
anterior queda reducida a:

8 1
3 2
1
0, 2842 Q S ID
n
=

Do mesmo xeito, o caudal que circulara por unha conducin da mesma pendente a seccin completa vale:

8 1
3 2
0
1
0, 3115 Q S ID
n
=

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 5 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


O mtodo exposto non prev a reducin de capacidade hidrulica da seccin pola accin do aire ocludo entre a
lmina de auga e a clave da conducin. Para contemplar esta perda de capacidade hidrulica habitual empregar
os coeficientes correctores de Thorman-Franke, presentados no Anexo 1.

Na seguinte figura represntase graficamente a relacin entre o valor de enchido dunha conducin e dous
parmetros que son o caudal e a velocidade, expresados como Q/Q0 e V/V0., dicir en base relacin do valor a
seccin chea. Estes datos estn calculados mediante a ecuacin de Manning e corrixidos polos coeficientes de
Thorman-Franke.

0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2
Q/Q
0
y V/V
0
y
/
I
D
(Q/Qo) Manning
(Q/Qo) Thorman-Franke
(V/Vo) Manning
(V/Vo) Thorman-Franke

Fig 2. Xeometra de clculo para seccins circulares.

Coma se pode apreciar na Figura 2, a modificacin de Thorman-Franke s difire dos caudais e velocidades
calculados coa frmula de Manning para graos de enchido superiores o 50%. Para un unha relacin y/ID de 0,75,
os caudais redcense nun 4.6% e as velocidades nun 5.6%. Por este motivo, para o clculo do caudal de proxecto
pdese empregar a seguinte expresin, que xa contempla o coeficiente redutor de Thorman-Franke:

8 1
3 2
1
0, 2711 Q S ID
n
=

Exemplo 1

Clculo do dimetro dunha conducin a partir dun caudal de proxecto

Datos

Aplicando a metodoloxa descrita na ITOHG-SAN-1/1 estmanse os seguintes caudais mximos e mnimos para o
proxecto dunha conducin de formign sen pozos cunha pendente de 0,01 m/m

3
max , , ,inf
0,150
p urb p ind m
m
Q QH QH Q QP
s
= + + + =

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 6 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3
min min, min,
0, 015
urb ind
m
Q QD QD
s
= + =

Para tentear o dimetro da conducin, empregarase a frmula de Manning coas correccins de Thorman-Franke
para un grao de enchido do 75%.

8 1
3 2
1
0, 2711 Q S ID
n
=
Onde:

Q: caudal circulante para un grado de enchido do 75% (m
3
/s).
S: perdas de carga continuas, que nunha seccin parcialmente chea son iguais pendente da tubaxe (m/m).
ID: dimetro interior (m).

O coeficiente de friccin de Manning vale segundo a Tboa 2, 0,015.

Para dimensionar o dimetro da conducin empregarase o caudal mximo Qmax.

Tenteando os dimetros comerciais, unha conducin de ID=400 mm, capaz de transportar un caudal de 0,156
m
3
/s para un valor de enchido do 75%. Como o caudal de proxecto de 0,150 m
3
/s haber que calcular o grao
de enchido e a velocidade mxima para este caudal.

Entn, en primeiro lugar estimase o caudal evacuado por unha conducin de formign cun ID de 400 mm e
unha pendente dun 1% coa seguinte expresin:

8 1
3 2
0
1
0, 3115 Q S ID
n
=

O valor de Q0 obtido 0,180 m
3
/s.

A relacin Q/Q0 para o caudal mximo vale:

3
3
0
0,150
0, 83
0,180
m
Q
s
m Q
s
= =

A continuacin, e empregando os bacos de Thorman-Franke recollidos no Anexo 1 pdense obter a relacin
y/ID e V/V0 que satisfai est relacin. Os valores son (interpolando):

0
y
=0,723
ID
V
=1,08
V

Deste xeito, obtense o calado da lmina de auga como y=0,7230,4=0,289 m. Para obter o valor da velocidade,
dbese determinar en primeiro lugar o valor da velocidade a seccin chea, que de forma inmediata obtense
como:

3
0
0 2 2
0,180
1, 43
0, 25 2.3
m
Q
s
m
V
s
ID m
= = =

Entn, a velocidade mxima de proxecto ser V=1,54 m/s, valor admisible segundo se recolle na Tboa 1.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 7 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Para a comprobacin das velocidades mnimas empregarase o caudal mnimo de proxecto Qmin=0,015 m
3
/s. Para
este caudal, a relacin Q/Q0 vale:

3
3
0
0, 015
0, 083
0,180
m
Q
s
m Q
s
= =

Entn, e interpolando na tabulacin de Thorman-Franke do Anexo 1, obtense:

0
y
=0,162
ID
V
=0,92
V

Polo que o calado da lmina e a velocidade de circulacin son:

y=0,4000,162=0,065m
m
V=1,430,62=0,88
s

Esta velocidade mnima est no rango proporcionado na Tboa 1, polo que a conducin proxectada admisible.

4.- RXIME PERMANENTE GRADUALMENTE VARIADO


O mtodo usado basase nas ecuacins clsicas da hidrulica de canles.

Este mtodo non ten restricins en canto ao tamao da cunca ou forma e dimetro das conducins. Este
mtodo aplicable sempre e cando se cumpran simultaneamente as seguintes condicins:

Non existen elementos de regulacin, impulsins ou outros elementos que para o seu deseo precisen
de datos de evolucin de caudais.
Non hai elementos que impliquen regras lxicas.
Fluxo en lmina libre, dicir, a rede non entra en carga.


Para avaliar o funcionamento das conducins en rxime permanente gradualmente variado emprganse as
ecuacins do fluxo permanente gradualmente variado (curvas de remanso), que son unha simplificacin das
ecuacins de Saint-Vennant para rxime non uniforme.

Nesta situacin, as variables velocidade e calado non dependen do tempo, anda que si varan ao longo da
lonxitude das conducins. Para a derivacin das ecuacins das curvas de remanso prtese de consideracins de
tipo enerxtico. A altura de enerxa H nunha seccin da conducin exprsase como:

2 2
2
2 2
v Q
H y z y z
g g A
= + + = + +

A partir da anlise da variacin de enerxa ao longo da conducin, chgase a ecuacin das curvas de remanso:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 8 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2
1
f
S S
dy
dx Fr

Onde:

x: coordenada lonxitudinal da conducin (m).
Sf: pendente motriz ou pendente da lia de enerxa:

f
dH
S
dx
=

S: pendente xeomtrica da conducin (m/m).
Fr: nmero de Froude, definido como:

v
Fr
g y
=

A ecuacin das curvas de remanso unha ecuacin diferencial, non lineal de primeira orde que precisa para a sa
resolucin unha condicin de contorno. Est condicin de contorno exprsase en termos de calado, no extremo
augas arriba da conducin para fluxos supercrticos (Fr>1) ou no extremo augas abaixo para fluxos subcrticos
(Fr<1).

Existen varios modelos numricos que permiten calcular estas ecuacins e poden programarse sen dificultade. En
calquera caso, non aporta unha gran vantaxe o uso deste mtodo respecto do mtodo completo, dado o apoio
importante que supn ter un paquete optimizado a estes problemas como SWMM.

5.- RXIME NON PERMANENTE


O mtodo utilizado aplicable a calquera tipo de rede, de calquera tamao e xeometra de conducins. Neste
caso imponse o emprego do software Storm Water Management Model da US-EPA (SWMM).

O SWMM un programa gratuto da EPA (Axencia de Proteccin Ambiental dos EEUU) e sen restricins para o seu
uso, que realiza simulacins en perodos prolongados do comportamento hidrulico e da calidade da auga en
redes de saneamento. Podern empregarse outros paquetes informticos equivalentes coa pertinente
xustificacin do proxectista e a autorizacin da Direccin do Proxecto ou a Obra

O mtodo completo pode empregarse en calquera situacin, pero o seu uso obrigado cando para o clculo da
rede de saneamento sexa necesario empregar informacin relacionada co trnsito de caudais, dicir:

Existen elementos de regulacin, impulsins ou outros elementos que para o seu deseo precisen de
datos de evolucin de caudais.
Hai elementos que impliquen regras lxicas.
As conducins poden entrar en carga.

Este mtodo pode empregarse para calcular as redes nos supostos de que estas non entren en carga, para un
grado de enchido do 75%, ou para que entren en carga sen que se produza asolagamento, como se recolle no
apartado 5 de Criterios Xerais da ITOHG-SAN-1/0.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 9 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA



Como xa se comentou, para a aplicacin do mtodo completo empregarase o paquete de simulacin SWMM.
Este programa resolve as ecuacins de Saint-Vennant, que non son mis que unha particularizacin das
ecuacins de Navier-Stokes, para fluxo unidimensional en lmina libre. A resolucin destas ecuacins realzase
cun mtodo numrico de diferenzas finitas.

As ecuacins de Saint Vennant son un xogo de das ecuacins, a ecuacin de continuidade e a ecuacin
dinmica, que forman o seguinte un sistema de ecuacins diferenzas en derivadas parciais:

0
t
A
x
Q
=

v
t
+ v
v
x
+ g
y
x
+ g I i ( )= 0
onde:

Q: caudal (m
3
/s).
A: rea da seccin mollada (m
2
).
v: velocidade da auga no conduto (m/s).
x: coordenada lonxitudinal da conducin (m).

Anda que estas ecuacins estn desenvolvidas para fluxos en lmina libre, existen artificios matemticos para
que o software modelice os fluxos a presin que se producen nas conducins cando estas entran en carga. O
SWMM, ao igual que outros paquetes de simulacin de redes de saneamento, emprega a raura de Preissmann,
que consiste en supoer a seccin prolongada indefinidamente cunha pequena raura que apenas achega rea.
Deste xeito, a presin sobre a seccin da conducin reprodcese moi aproximadamente.

Fig 3. Raura de Preissmann.

5.3.- Aplicacin do mtodo

hora de abordar un estudo co mtodo completo en rxime non uniforme deben contemplarse os seguintes
aspectos :

Como datos de partida necesario facer un estudo hidrolxico previo que proporcione os datos da
evolucin dos caudais no tempo. Para isto aplicarase o mtodo completo recollido na ITOHG-SAN-1/1,
no apartado 3.2.
Para que os resultados sexan representativos, os datos relativos a xeometra da rede, pendentes das
conducins, resaltos, etc., deben ser moi detallados. Para isto deben empregarse inventarios
actualizados das redes.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 10 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Eleccin da discretizacin espacial e temporal axeitada. O nivel de detalle esixido modelizacin debe
estar relacionado coa calidade dos datos de partida e coa superficie a analizar. As, para o deseo e
comprobacin de redes habitual empregar conducins de 10 a 20 m. Para a discretizacin temporal,
intervalos de entre 30 segundos e 1 minuto son valores axeitados.
No proceso de clculo deben inclurse as condicins de contorno nos distintos ns do sistema coma
entradas de caudais, niveis prefixados, verteduras en calado crtico, curvas de gasto, etc.
O mtodo incle bombeos, vertedoiros, orificios, depsitos, tratamento especfico de pozos de rexistro
e, en xeral, tdalas singularidades esperables nunha rede de saneamento.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 11 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

CEDEX (2007). Gua tcnica sobre redes de saneamento y drenaje urbano. Ministerio de Fomento.


CHN (1995). Especificaciones Tcnicas Bsicas para proyectos de conducciones generales de Saneamiento.
Direccin General de Obras Hidrulicas.

EMASESA (2006). Instrucciones Tcnicas para redes de saneamiento. Ayuntamiento de Sevilla.

GMEZ (2006). Curso de hidrologa urbana de Barcelona. Flumen.


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 12 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ANEXO 1

TABULACIN DAS FRMULAS DE THORMAN-FRANKE
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 13 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


y/ID V/V0 Q/Q0
0,000 0,00 0,000
0,023 0,17 0,001
0,032 0,21 0,002
0,038 0,24 0,003
0,044 0,26 0,004
0,049 0,28 0,005
0,053 0,29 0,006
0,057 0,30 0,007
0,061 0,32 0,008
0,065 0,33 0,009
0,068 0,34 0,010
0,071 0,35 0,011
0,074 0,36 0,012
0,077 0,36 0,013
0,080 0,37 0,014
0,083 0,38 0,015
0,086 0,39 0,016
0,088 0,39 0,017
0,091 0,40 0,018
0,093 0,41 0,019
0,095 0,41 0,020
0,098 0,42 0,021
0,100 0,42 0,022
0,102 0,43 0,023
0,104 0,43 0,024
0,106 0,44 0,025
0,108 0,45 0,026
0,110 0,45 0,027
0,112 0,45 0,028
0,114 0,46 0,029
0,116 0,46 0,030
0,118 0,47 0,031
0,120 0,47 0,032
0,122 0,48 0,033
0,123 0,48 0,034
0,125 0,48 0,035
0,127 0,49 0,036
0,129 0,49 0,037
0,130 0,50 0,038
0,132 0,50 0,039
0,134 0,50 0,040
0,135 0,51 0,041
0,137 0,51 0,042
0,138 0,51 0,043
0,140 0,52 0,044
0,141 0,52 0,045
0,143 0,52 0,046
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 14 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


y/ID V/V0 Q/Q0
0,145 0,53 0,047
0,146 0,53 0,048
0,148 0,53 0,049
0,149 0,54 0,050
0,151 0,54 0,051
0,152 0,54 0,052
0,153 0,55 0,053
0,155 0,55 0,054
0,156 0,55 0,055
0,158 0,55 0,056
0,159 0,56 0,057
0,160 0,56 0,058
0,162 0,56 0,059
0,163 0,57 0,060
0,164 0,57 0,061
0,166 0,57 0,062
0,167 0,57 0,063
0,168 0,58 0,064
0,170 0,58 0,065
0,171 0,58 0,066
0,172 0,58 0,067
0,174 0,59 0,068
0,175 0,59 0,069
0,176 0,59 0,070
0,177 0,59 0,071
0,179 0,59 0,072
0,180 0,60 0,073
0,181 0,60 0,074
0,182 0,60 0,075
0,183 0,60 0,076
0,185 0,61 0,077
0,186 0,61 0,078
0,187 0,61 0,079
0,188 0,61 0,080
0,189 0,62 0,081
0,191 0,62 0,082
0,192 0,62 0,083
0,193 0,62 0,084
0,194 0,62 0,085
0,195 0,63 0,086
0,196 0,63 0,087
0,197 0,63 0,088
0,199 0,63 0,089
0,200 0,63 0,090
0,201 0,64 0,091
0,202 0,64 0,092
0,203 0,64 0,093
0,204 0,64 0,094
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 15 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


y/ID V/V0 Q/Q0
0,205 0,64 0,095
0,206 0,65 0,096
0,207 0,65 0,097
0,208 0,65 0,098
0,210 0,65 0,099
0,211 0,65 0,100
0,216 0,66 0,105
0,221 0,67 0,110
0,226 0,68 0,115
0,231 0,69 0,120
0,236 0,69 0,125
0,241 0,70 0,130
0,245 0,71 0,135
0,250 0,72 0,140
0,254 0,72 0,145
0,259 0,73 0,150
0,263 0,74 0,155
0,268 0,74 0,160
0,272 0,75 0,165
0,276 0,76 0,170
0,281 0,76 0,175
0,285 0,77 0,180
0,289 0,77 0,185
0,293 0,78 0,190
0,297 0,78 0,195
0,301 0,79 0,200
0,309 0,80 0,210
0,316 0,81 0,220
0,324 0,82 0,230
0,331 0,83 0,240
0,339 0,84 0,250
0,346 0,85 0,260
0,353 0,86 0,270
0,360 0,86 0,280
0,367 0,87 0,290
0,374 0,88 0,300
0,381 0,89 0,310
0,387 0,89 0,320
0,394 0,90 0,330
0,401 0,91 0,340
0,407 0,92 0,350
0,414 0,92 0,360
0,420 0,93 0,370
0,426 0,93 0,380
0,433 0,94 0,390
0,439 0,95 0,400
0,445 0,95 0,410
0,451 0,96 0,420
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 16 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


y/ID V/V0 Q/Q0
0,458 0,96 0,430
0,464 0,97 0,440
0,470 0,97 0,450
0,476 0,98 0,460
0,482 0,99 0,470
0,488 0,99 0,480
0,494 1,00 0,490
0,500 1,00 0,500
0,506 1,00 0,510
0,512 1,01 0,520
0,519 1,01 0,530
0,525 1,02 0,540
0,531 1,02 0,550
0,537 1,02 0,560
0,543 1,03 0,570
0,550 1,03 0,580
0,556 1,03 0,590
0,562 1,04 0,600
0,568 1,04 0,610
0,575 1,04 0,620
0,581 1,05 0,630
0,587 1,05 0,640
0,594 1,05 0,650
0,600 1,05 0,660
0,607 1,06 0,670
0,613 1,06 0,680
0,620 1,06 0,690
0,626 1,06 0,700
0,633 1,06 0,710
0,640 1,07 0,720
0,646 1,07 0,730
0,653 1,07 0,740
0,660 1,07 0,750
0,667 1,07 0,760
0,675 1,07 0,770
0,682 1,07 0,780
0,689 1,07 0,790
0,697 1,07 0,800
0,701 1,08 0,805
0,705 1,08 0,810
0,709 1,08 0,815
0,713 1,08 0,820
0,717 1,08 0,825
0,721 1,08 0,830
0,725 1,08 0,835
0,729 1,07 0,840
0,734 1,07 0,845
0,738 1,07 0,850
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CONDUCINS

ITOHG-SAN-1/3

Px. 17 de 17

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


y/ID V/V0 Q/Q0
0,742 1,07 0,855
0,747 1,07 0,860
0,751 1,07 0,865
0,756 1,07 0,870
0,761 1,07 0,875
0,766 1,07 0,880
0,777 1,07 0,885
0,775 1,07 0,890
0,781 1,07 0,895
0,786 1,07 0,900
0,791 1,07 0,905
0,797 1,07 0,910
0,802 1,06 0,915
0,808 1,06 0,920
0,814 1,06 0,925
0,821 1,06 0,930
0,827 1,06 0,935
0,834 1,05 0,940
0,841 1,05 0,945
0,849 1,05 0,950
0,856 1,05 0,955
0,865 1,04 0,960
0,874 1,04 0,965
0,883 1,04 0,970
0,894 1,03 0,975
0,905 1,03 0,980
0,919 1,02 0,985
0,935 1,02 0,990
0,955 1,01 0,995
1,000 1,00 1,000

ITOHG-SAN-1/4

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
TCNICAS DE DRENAXE URBANA SOSTIBLE
(SAN-1/4)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
TCNICAS DE DRENAXE URBANA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

TCNICAS DE DRENAXE URBANA SOSTIBLE (SAN-1/4)

Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 1 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- MBITO DE APLICACIN DAS TDUS
2.1.- Condicionantes orixinados polas caractersticas das augas de escorrenta
2.2.- Restriccins orixinadas polas caractersiticas do medio receptor
3.- TIPOLOXAS RECOMENDADAS
3.1.- Control de entradas en orixe
3.2.- Control e tratamento local
3.3.- Retencin ou detencin a nivel subcunca

BIBLIOGRAFA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 2 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto desta instrucin definir os mbitos onde necesario e/ou recomendable o emprego de Tcnicas de
Drenaxe Urbana Sostible para as escorrentas das cuncas urbanas (antes de que entren no sistema de
saneamento) e para as augas que circulan pola rede de pluviais en sistemas separativos. Estas augas teen en
comn o feito de non estar mesturadas coa auga residual urbana. Polo tanto, algunhas das tcnicas presentadas
nesta instrucin podern e/ou debern aplicarse tanto en redes separativas de drenaxe de pluviais coma en redes
unitarias.

Trala definicin dos mbitos de aplicacin destas tecnoloxas introduciranse nos ltimos apartados da instrucin
os aspectos mis relevantes destas tipoloxas de TDUS.

2.- MBITO DE APLICACIN DAS TDUS

Como se recolle na ITOHG SAN 1/0, como consecuencia da urbanizacin das cuncas naturais prodcense cambios
na hidroloxa das mesmas. Estes cambios poden resumirse nun incremento dos caudais mximos de escorrenta e
nunha reducin do tempo de concentracin das cuncas.

Ademis, as augas de escorrenta urbana (entendidas como aquelas augas que escoan pola superficie das cuncas
antes de entrar as redes de sumidoiros ou aquelas que circulan polas redes de drenaxe de pluviais) son augas que
contan con un nivel de contaminacin moi variable, en moitos casos moi apreciable e noutros, como nalgns
medios rurais, moi reducido.

Por estes motivos, a vertedura directa destas augas aos sistemas acuticos non ser sempre posible. Un principio
da xestin sostible das augas de escorrenta consiste en non modificar substancialmente a hidroloxa natural das
cuncas. Para iso, e en primeiro lugar, na construccin de novos espacios urbanos implantaranse as TDUS
necesarias para que os caudais mximos e os volumenes de augas pluviais non superan os caudais mximos
existentes nas cuncas naturais previamente.

Dende un punto de vista da contaminacin asociada as augas de escorrenta, a vertedura directa das mesmas
depender, en primeiro lugar, do nivel de contaminacin das augas de escorrenta. A cantidade de
contaminacin mobilizada por estas augas est moi vencellada aos focos de contaminacin difusa, dicir, aos
usos do solo establecidos na cunca urbana.

O segundo condicionante que limita a vertedura directa das augas de escorrenta aos medios receptores a
propia natureza do medio. As, non o mesmo realizar unha vertedura a un medio fluvial, a un ecosistema de
augas de transicin con baixos tempos de renovacin ou a un ambiente martimo con gran capacidade de
autodepuracin.

Polo tanto, hora de contemplar a necesidade dun ou varios sistemas de xestin das augas pluviais para as augas
de escorrenta ser necesario valorar estes aspectos. A metodoloxa proposta nestas instrucins basease nestas
premisas e consistir en primeiro lugar en valorar os condicionantes orixinados polas caractersticas das augas de
escorrenta (recollidas no apartado 2.1) e aqueles relacionados coas caractersticas do medio receptor (apartado
2.2).

En base a estes condicionantes e premisas de vertido dos organismos de cunca, valorarse a idoneidade da
vertedura directas das augas de escorrenta, e no caso que esta non sexa posible, proporanse as medidas
axeitadas para tratalas e posteriormente vertelas ao medio e/ou propor medidas para a sa valorizacin e
utilizacin. En calquera caso, as verteduras debern cumprir coa lexislacin ambiental vixente e contarn coas
autorizacins pertinentes da administracin hidrulica competente.

En calquera caso, e coma se recolle no apartado 6.2.1. da ITOHG SAN-1/0, promoverase e potenciarase a posta en
prctica de medidas tales coma:

- Programas de limpeza das ras
- Programas de educacin pblica
- Programas de xestin de residuos
- Control de fertilizantes e pesticidas
- Control da erosin do solo
- Control de escorrenta de zonas comercias e industrias
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 3 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2.1.- Condicionantes orixinados polas caractersticas das augas de escorrenta

Na Tboa 1 presntanse os principais usos do solo que poden conformar a estrutura das cuncas urbanas e a sa
potencialidade para xerar contaminacin das augas pluviais.

Tboa 1. Relacin entre os usos do solo coa xeracin de contaminacin nas augas de escorrenta urbana

CONTAMINANTE
USO DO SOLO
Slidos en
suspensin
DQO
Metais pesados
e hidrocarburos
Contaminacin
bacteriolxica
Rural Baixa Non Significativa Non Significativa Media
Urbana Media-Alta Media Media Alta
Urbana densa / Comercial Alta Alta Alta Alta
Industrial Alta Media Alta Media Alta Alta
Aparcadoiros e estradas Media Alta Media Media - Alta Baixa - Media
Autovas e autoestradas Media Alta Media Alta Baixa - Media
Gasolineiras, estacins de transporte Media Alta Media Alta Baixa - Media

Atendendo ao recollido nesta tboa e ao exposto anteriormente, estas instrucins obrigan adopcin de TDUS
para o control da contaminacin das augas de escorrenta nos seguintes casos:

- En zonas de nova construccin onde trala urbanizacin se incrementen os caudais vertidos cara o medio
receptor.
- En ncleos rurais, con poboacin superior aos 1000 habitantes, a excepcin de ncleos que podan
producir unha alta cantidade de contaminacin difusa (pesticidas, erosin do solo, etc), nos que se
deben aplicar as TDUS en calquera caso.
- En zonas industriais.
- En aparcadoiros de superficie superior a 0,5 ha.
- En estradas con IMD superior aos 20.000 vehculos/da.
- En zonas como gasolineiras, inmediacins de estacins de ferrocarril ou autobuses ou similares.

Evidentemente, no resto de mbitos de aplicacin onde non son previsibles grandes cargas de contaminacin
asociadas s augas de escorrenta, tamn poderanse aplicarse as TDUS descritas nos apartados posteriores.

2.2.- Restricins orixinadas polas caractersticas do medio receptor

Nas masas de auga catalogadas como zonas sensibles ou zonas protexidas recollidas na DMA adoptaranse TDUS
nas seguintes circunstancias:

- En zonas de nova construccin onde trala urbanizacin se incrementen os caudais vertidos cara o medio
receptor.
- En ncleos rurais, con poboacin superior aos 500 habitantes, a excepcin de ncleos que podan
producir unha alta cantidade de contaminacin difusa (pesticidas, erosin do solo, etc), nos que se
deben aplicar as TDUS en calquera caso.
- En zonas industriais.
- En aparcadoiros de superficie superior a 0,25 ha.
- En estradas con IMD superior aos 10.000 vehculos/da.
- En zonas como gasolineiras, inmediacins de estacins de ferrocarril ou autobuses, ou similares.

Estas zonas catalogadas na DMA son as Zonas de captacin de auga para abastecemento e as Zonas de futura
captacin para abastecemento; as Zonas de proteccin de especies acuticas economicamente significativas; as
Masas de auga de uso recreativo; as Zonas vulnerables; as Zonas de proteccin de hbitat ou especies; os
Permetros de proteccin de augas minerais e termais; as Reservas naturais fluviais; as Zonas de proteccin
especial e as Zonas Hmidas.

No resto de situacins, aplicaranse as restricins relacionadas coas caractersticas da contaminacin das augas de
escorrenta recollidas no apartado 2.1.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 4 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.- TIPOLOXAS RECOMENDADAS

No mbito desta instrucin, as TDUS clasificaranse segundo a sa situacin dentro do ciclo hidrolxico urbano.
As, diferenciarase entre tcnicas orientadas ao control de entradas na orixe, dispostas no punto no que cae a
choiva, ao control e tratamento local, que teen por obxectivo reducir o volume e a contaminacin da
escorrenta urbana antes de que entre na rede de sumidoiros, e por ltimo retencin ou detencin a nivel de
subcunca.

Polo tanto, debido a natureza das tipoloxas presentadas, pode indicarse que as tcnicas de control de entradas
en orixe e de control e tratamento local poden aplicarse tanto en redes de drenaxe de pluviais como en redes de
sumidoiros unitario, mentres que as tcnicas de retencin ou detencin a nivel de subcunca estn mis
orientadas a sistemas de drenaxe de pluviais en redes separativas.

A continuacin psanse a enunciar as tcnicas de xestin recomendadas nestas instrucins. Hai que indicar que,
contrario que sucede co deseo de depsito de augas pluviais en redes unitarias, neste texto non se recollen
procedementos ou parmetros para o deseo destas tecnoloxas por exceder do mbito das instrucins. Estas
indicacin recllense p.ex en EPA (2004) ou en CEDEX (2009).

3.1.- Control de entradas en orixe

As tcnicas de control de entradas en orixe desanse para xestionar as augas de escorrenta no punto no que
cae a choiva. O control de entradas consiste en proporcionar un volume de retencin en superficies ou lugares
especialmente preparados coma azoteas, aparcadoiros, patios industriais ou residencias, ou en xeral, calquera
superficie deseada axeitadamente.

Este volume de auga pdese posteriormente derivar a un sistema de control local ou de detencin a nivel
subcunca, almacenar e tratar para a sa utilizacin (tanto para usos urbanos coma para a sa infiltracin) ou
incluso evaporacin (se a lmina de auga pequena).

3.2.- Control e tratamento local

As tcnicas de control e tratamento local son instalacins de almacenamento da escorrenta que empregan a
infiltracin para reducir os volumes de auga pluvial dirixidos cara a rede de drenaxe ou rede de sumidoiros. O
obxectivo destas instalacins evitar que a escorrenta das choivas mis habituais entren na rede de drenaxe.

Cando as caractersticas do solo son axeitadas, as augas xeradas nas zonas impermeables son transportadas cara
lugares especficos con vexetacin onde se produce a infiltracin. Se estes lugares non existen de modo natural,
as augas poden conducirse ata depsitos ou outras instalacins onde se permite a infiltracin.

O tratamento local pode tomar algunha das seguintes formas:

- Dispositivos de infiltracin, como gabias ou pozos de infiltracin
- Pavimentos porosos ou modulares.

A continuacin realizase unha breve descricin destas tecnoloxas.

Gabias de infiltracin

As gabias de infiltracin son dispositivos constitudos por unha gabia escavada no terreo e rechea de material
granular ou dun soporte sinttico de alta porosidade. A infiltracin cara o terreo debe realizarse nun tempo
mximo de 2 das. Unha das principais vantaxes destes dispositivos que axudan a preservar o balance hdrico xa
que proporcionan un volume de recarga aos acuferos locais.

Debido a sa propia natureza, estes dispositivos non poden empregarse en solos pouco permeables, e deben
construrse sempre por riba do nivel fretico. Son tecnoloxas pouco axeitadas para zonas con cargas de
contaminacin que poidan contaminar o chan (pesticidas, hidrocarburos, metais pesados). Ademais, debe
prestarse atencin os slidos mis grosos, que poden colmatar o recheo granular, polo que deben desearse cun
pretratamento como unha gabia vexetal ou outro dispositivo que elimine as partculas decantables (ver Figura 1).
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 5 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


pozo de observacin
franxa de cspede
> 0.5 m
escorrenta de
zona pavimentada
bordo
filtro xeotxtil
filtro de grava mida (5-15 cm)
grava D=3-6 cm (1-2.5 m)
filtro de area (15 cm)

Figura 1. Esquema dunha gabia de infiltracin (CEDEX, 2009).

Nalgns casos as gabias constrense cun cano perforado na sa base, para conducir as augas cara os cauces
receptores ou cara a rede de drenaxe. Esta solucins aplicase fundamentalmente nas marxes e medianas de
autoestradas ou en solos con baixa capacidade de infiltracin. Neste caso as gabias cocense coma filtros
drenantes.

Pozos de infiltracin

Os pozos de infiltracin son sistemas para a infiltracin da auga dos tellados das vivendas unifamiliares. Como as
gabias de infiltracin, son sistemas que proporcionan certa recarga aos acuferos. Estes sistemas poden
confeccionarse in situ, como o presentado na figura 2, ou mercarse prefabricado.

pozo de
observacin
filtro
xeotxtil
30 cm
30 cm
tapa roscable
pozo de
decantacin
captacin
con reixa
cimentacin
edificio
baixante
tubaxe en carga
disipador
tapa de
acceso

Figura 2. Esquema dun pozo de infiltracin (CEDEX, 2009).

Pavimentos porosos

Os pavimentos porosos ou permeables consisten nunha capa de conglomerado asfltico ou de formign que
permite a infiltracin da escorrenta a base de grava deseada especificamente para tal fin. Esta capa de grava
permite o almacenamento temporal da auga para infiltrala ou enviala s marxes do firme, a travs dun sistema de
drenes.

A alta permeabilidade destes pavimentos consguese con gradacins especiais, obtndose porosidades de ata o
20%, fronte aos valores dos firmes tradicionais que son dun 2% a un 3%. En calquera caso, a porosidade do
pavimento debe ir en aumento dende a superficie ata a sa base, para evitar o atrapamento de auga.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 6 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Estas tcnicas proporcionan certa capacidade de recarga aos acuferos, e permiten reducir os volumes e caudais
de deseo da rede de drenaxe. Se estn ben mantidos e deseados poden ter ate un 35% de impermeabilidade.

Pavimentos modulares

Os pavimentos modulares son sistemas conformados por unha capa superficial composta de mdulos de
formign, ladrillo ou plstico reforzado, que teen unha serie de ocos recheos de area ou terra sobre a que se
dispn cspede.

O seu funcionamento similar ao dos pavimentos porosos xa que no sa base dispoen de grava na que se
produce o almacenamento temporal da escorrenta para a sa posterior infiltracin ou drenaxe.

Estes pavimentos, as coma os porosos, emprganse en zonas con baixa intensidade de trfico, aparcadoiros, ras
de zonas residencias ou en estradas de media densidade sen presenza de vehculos pesados. As configuracins
mis habituais recllense na seguinte figura.

aparcadoiros
pavimento
modular
pavimento
modular
pavimento
modular
pavimento
modular
pavimento
convencional
pavimento
convencional
edificacin
A
A
A
A
vial de acceso
cuneta
verde
zonas de aparcadoiro
cuneta
verde
seccin A-A
A
A
seccin A-A
seccin A-A
aparcadoiros
estrada
A A
cuneta
verde
cuneta
verde
seccin A-A
aparcadoiros

Figura 3. Exemplos de aplicacin de pavimentos porosos ou modulares (CEDEX, 2009).

Un exemplo de aplicacin destes pavimentos para a reduccin das volumes de escorrenta atpase na
Ordenanza de gestin y uso eficiente del agua en la ciudad de Madrid. Esta orde establece unhas porcentaxes
mnimas de superficie permeable e a minimizar a superficie de pavimentacin nas novas urbanizacins de
espacios libres pblicos e nos de edificacin que inclan espacios libres de parcela.

Segundo esta ordenanza, os pavimentos porosos e modulares teen consideracin de superficies permeables. As
porcentaxes mnimas de rea permeable indicadas son as seguintes:

Un 20% en beirarras de ancho superior a 1,5 m.
Un 50% para bulevares e medidas.
Un 35% para as prazas e zonas verdes urbanas.

3.3.- Retencin ou detencin a nivel subcunca

As instalacins de retencin ou detencin a nivel subcunca son tcnicas que poden empregarse en tramos altos,
medios ou baixos das redes de pluviais dos sistemas separativos, onde xa se recolle unha conca apreciable. A
principal diferenza entre o almacenamento a nivel subcunca e o tratamento local e o control de entradas en orixe
est na cantidade de rea contribunte que interceptada. O almacenamento a nivel de subcunca xeralmente
intercepta un volume apreciable. Este tipo de almacenamento pode tomar algunha das seguintes formas:

Estanques de detencin (secos)
Estanques de retencin (hmidos)
Depsitos de formign, normalmente subterrneos
Humidais artificiais
Bandas de cspede ou gabias de cspede
Sistemas de filtracin en leito de area
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 7 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Cando a urbanizacin mis pechada ou a conca est mis consolidada, difcil conseguir espazo para construr
un sistema de creacin de lagoas ou de humidais. Nese caso recrrese a sistemas compactos de almacenamento -
tratamento en lia. O tratamento adoita consistir, por exemplo, na filtracin a travs de leitos de area.

No caso de que se persiga a reutilizacin dunha porcin da auga, o tratamento ser o adecuado ao uso posterior.
razoable desear o sistema con distintas lias de tratamento, unha para a auga que vai reutilizarse, e outra para
a auga que vai verterse, xa que os obxectivos de calidade sern distintos.

O uso de lagoas ou estanques para o control e o tratamento das augas de escorrenta urbana tivo un amplo uso
nos ltimos anos en EE.UU. e en Europa. Ao mesmo tempo os deseos son cada vez mis sofisticados co fin de
alcanzar os obxectivos ambientais previstos, tanto desde un punto de vista de calidade da auga como desde o
punto de vista de integracin paisaxstica en contornas urbanas.

A continuacin realizase unha breve descricin destas tecnoloxas.

Estanques de retencin

Os estanques de retencin, ou depsitos hmidos, son aqueles que almacenan un volume permanente de auga.
Este volume de retencin permite unha mellor eliminacin dos contaminantes presentes na escorrenta xa que
favorece os procesos de sedimentacin das partculas e a degradacin bioqumica dos mesmos, xa que contan
con vexetacin e microorganismos. Ademais, este volume de auga impide notablemente a resuspensin dos
sedimentos do leito dos estanques.

piscina permanente
nivel de proteccin de cauces
nivel para o perodo de retorno de 25 anos
obra de entrada
o
b
r
a
d
e
e
n
tra
d
a
b
e
r
m
a
pretratamento
estrada de
mantemento
vertedoiro
vertedeiro
pavimento de
cemento
pretratamento
aliviadoiro de
emerxencia lateral
tubaxe invertida
diafragma
antideslizamento
proteccin
contra a erosin
franxa litoral
franxa litoral
obras de desaugue
desaugue
franxa de seguridade
tubaxe de desaugue
obra de drenaxe
aliviadoiro de
emerxencia
tubaxe drenaxe
piscina permanente
PLANTA
PERFIL

Figura 4. Esquema dun estanque de retencin (CEDEX, 2009).

Durante a choiva, a escorrenta que entra o estanque despraza auga que se atopaba inicialmente no estanque.
Deste xeito o sistema captura e trata as choivas mis habituais e midas, que no balance anual son as que
mobilizan mis contaminacin cara os medios receptores. habitual cos estanques se deseen cun sobrevolume
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 8 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


de auga que permite tratar as choivas mais intensas. Ademais, contan cun aliviadoiro de emerxencia, para as
choivas de maior perodo de retorno.

Como ocorre co resto de TDUS presentadas nesta instrucin, en Espaa non existen normativas para o seu
deseo. A nivel mundial as referencias mis habituais son as da axencia de proteccin ambiental americana e
algunhas referencias inglesas do CIRIA. No texto do CEDEX (2009) recollese unha metodoloxa para o deseo
desta e doutras TDUS aplicables as augas de escorrenta urbana.

Estanques de detencin

Os estanques de detencin, ou depsitos secos, desanse para laminar o hidrograma de entrada a estrutura.
Son similares aos estanques de retencin pero non contan cun volume permanente de auga, polo que o seu
rendemento de eliminacin de contaminantes moi inferior. Polo tanto, o seu deseo atende a criterios
hidrulicos.

Estanques de detencin subterrneo

Os sistemas subterrneos de detencin son depsitos de formign deseados para laminar os caudais de entrada
aos mesmos. O seu deseo similar ao dos estanques de detencin, pero emprganse en zonas urbanas onde a
superficie dispoible para estas tcnicas reducida.

Humidais

Os sistemas de humidais artificiais son estanques de augas someras deseados para reducir a contaminacin
mobilizada pola escorrenta urbana. Nestas infraestruturas os procesos fsicos, qumicos e biolxicos son os
encargados de eliminar os contaminantes. A caractersticas fundamental destes sistemas que contan con
plantas hidrfilas que se encargan de depurar a contaminacin presente nas augas pluviais.

Son tcnicas cunha boa integracin paisaxstica e posen un hbitat variado. Os principais problemas que poden
presentar estn asociados con olores e coa aparicin de mosquitos. Na seguinte figura presentase un esquema
tipo dun humidal.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 9 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


piscina
permanente
obra de entrada
estrada de
mantemento
parede de gavins
pretratamento
aliviadoiro de
emerxencia lateral
permetro humedal
mx. 25% cspede
tubaxe invertida
diafragma
antideslizamento
proteccin
contra a erosin
marisma alta
augas someras
obras de desauge
desaugue
marisma baixa
augas profundas
tubaxe de desaugue
obra de drenaxe
aliviadoiro de
emerxencia
tubaxe drenaxe
zona de
baixa marisma
zona de
marisma alta
nivel para perodo de retorno de 100 anos
micropiscina
PLANTA
PERFIL
pretratamento
illa
acutica
vertedoiro de
parede
o
b
ra
d
e

e
n
tr
a
d
a

Figura 5. Esquema dun humidal artificial (CEDEX, 2009).

Estanques de infiltracin

Os estanques de infiltracin son estanques de detencin que permiten a infiltracin da escorrenta ao solo. Como
no resto de dispositivos de infiltracin, estas tcnicas permiten preservar o balance hdrico, xa que o volume de
infiltracin recarga aos acuferos locais.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 10 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


aliviadoiro de
emerxencia l ateral
diafragma
anti deslizamento
proteccin
contra a erosin
desaugue
obras de desaugue
tubaxe de desaugue
aliviadoiro de
emerxencia
tubaxe drenaxe
tubaxe drenaxe
estanque cuberto
con cspede
PLANTA
PERFIL
cunca de
tranquil izacin
cunca de
tranquilizacin
volume de infiltracin
vertedoiro de
formign
canle vexetalizado

Figura 6. Esquema dun estanque de infiltracin (CEDEX, 2009).

Estes dispositivos deben contar cun sistema de drenaxe para permitir o seu baleirado. O principal inconveniente
destas infraestruturas son os custes de mantemento, xa que son necesarias campaas de revisin e limpeza para
evitar atascos e a colmatacin do leito granular drenante.

Cunetas de cspede

As cunetas verdes son canles pouco profundas e anchas cubertas de cspede pensadas para proporcionar certo
tratamento s augas de escorrenta urbana. Estes sistemas desanse exclusivamente para tratar a contaminacin
polo que se pretende laminar os caudais ser necesario empregar outra TDUS en serie (como un estanque).

Na base das cunetas de cspede disponse un solo especial permeable e un filtro subterrneo. O obxectivo
eliminar a contaminacin por mecanismos de infiltracin, adsorcin e degradacin biolxica. Sen embargo, con
estas tcnicas non se pretende infiltrar a auga ao solo, unicamente pasala a travs da sa seccin.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 11 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


obra de entrada
marxe - beirarra
estrada
PLANTA
PERFIL
pretratamento
xeotxtil
grava de 200 mm
dren D:100 mm
marxe
vertedoiro
dren subterrneo gabia de infiltracin
de grava mida
nivel T=10 anos
nivel T=2 anos
volume de calidade
1.2 - 2.5 m
75 cm de
solo permeable
pendente 2:1
ou inferior

Figura 7. Esquema dunha cuneta de cspede (CEDEX, 2009).

Poden configurarse en seco ou con certo volume de auga permanente. Emprganse como sistemas de
conducin das augas pluviais ao longo de estradas e ras en zonas residencias, en pequenas zonas impermeables
coma aparcadoiros ou ao longo da mediana ou a marxe de autoestradas.

Zonas de biorrentencin

As zonas de biorrentencin son estruturas deprimidas onde se almacena e infiltra a auga de pequenas zonas
impermeables coma aparcadoiros ou interseccins de estradas (funcionado como rotonda ou illote). Nos sistemas
de biorretencin disponse un solo moi permeable sobre un dren de grava, que habitualmente devolve a auga
tratada cara a rede de drenaxe.

15 cm
mulch (5-8 cm)
solo drenante (1.2 m)
geotextil
dren D:100 mm en leito de grava
PLANTA
PERFIL
aliviadoiro
dren subterrneo
escorrenta
de zona
impermeable
obra de sada
franxa vexetal
de infiltracin

Figura 8. Esquema dunha zona de biorretencin (CEDEX, 2009).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 12 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Nas zonas de biorretencin a contaminacin eliminada nos procesos de filtracin e tamn pola presenza de
vexetacin.

Filtros de area

Os filtros de area son estruturas de control das augas pluviais que almacena a auga temporalmente facndoa
atravesar varias capas de area, mellorando as a sa calidade por sedimentacin e filtracin. Xeralmente estes
sistemas presentan das cmaras, unha de sedimentacin, que favorece a eliminacin de flotantes e das
partculas mis grosas, e unha cmara de filtracin composta por un leito de area.

Despois de que auga atravesa a infraestrutura esta dirxese cara a rede de drenaxe ou cara o medio receptor. Estes
sistemas requiren menos espazo cs sistemas de infiltracin ou retencin, polo que se aplican fundamentalmente
en zonas urbanas densas.

Existen varias tipoloxas de filtros de area:

Filtros superficiais
Filtros perimetrais
Filtros subterrneos

As diferenzas entre estas tipoloxas est na sa disposicin (superficial ou subterrnea), na rea de drenaxe, a
superficie do filtro e a cantidade de escorrenta que tratan. Nas seguintes figuras presentase varios esquemas das
tipoloxas de filtros mis habituais.

bypass
PLANTA
PERFIL
pretratamento
vertedoiro
dren subterrneo filtro de
area
aliviadoiro
de emerxencia
tubaxe ranurada
leito filtrante
drenes
aliviadoiro de
emerxencia

Figura 9. Esquema dun filtro superficial (CEDEX, 2009).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 13 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


PLANTA
PERFIL
cunetas tope
pozos de
acceso
sistema de evacuacin da auga filtrada
escorrenta
de zona
impermeable
cmara de filtracin
desaugue
obra de
sada
reixas de acceso reixas de entrada
dren
tubaxe de
desaugue
almacenamento temporal
cmara de
sedimentacin

Figura 10. Esquema dun filtro perimetral (CEDEX, 2009).

PLANTA
pozos de
acceso
tubaxe
de entrada
pozo de
rexistro
desaugue
obra de
sada
reixas de acceso
almacenamento
temporal
PERFIL
drenes
drenes
pozos de
inspeccin
cmara hmida
tubaxe de
desaugue
nivel
permanente
area
grava

Figura 11. Esquema dun filtro subterrneo (CEDEX, 2009).
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SOSTIBLE

ITOHG-SAN-1/4

Px. 14 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

ASCE-EPA. (2002). Urban Stormwater BMP performace monitoring. American Society of Civil Engineering, U.S.
Environmental Protection Agency. US-EPA/821-B-02-001.
CEDEX (2009). Gestin de las aguas pluviales. Implicaciones en el diseo de los sistemas de saneamiento y drenaje
urbano. Editores. J. Puertas, J. Surez y J. Anta.

Concello de Madrid (2008). Ordenanza de Gestin y Uso Eficiente del Agua en la ciudad de Madrid.

REFERENCIAS COMPLEMENTARIAS

CIRIA (1999). Sustainable Urban Drainge Systems. Design manual for Scotland and Northern
Ireland. Construction Industry Research and Information Association, Report C251.
Londres.
EPA (2004). Storm Best Management Practices Design Guide. 3 Volumes. Dispoible en
http://www.epa.gov/nrmrl/pubs/600r04121/600r04121.htm

LACDPW (2002). Development Planning for Storm Water Management. . Los Angeles County
Department of Public Works. Los Angeles.
MDE (2000). Maryland stormwater design manual. 2 Vol. Maryland Department of the
Environment, Baltimore.
MDEP (1997). Stormwater Managament. Volume 2: Stormwater Technical Handbook. Massachusetts Department of
Environmental Protection y Massachusetts Office of
Coastal Zone Management. Boston.
NJDEP (2004). New Jersey Stormwater Best Managament Practices Design Manual. New
Jersey Department of Environmental Protection. Trenton.
NYSDEC (2001). New York State. Stormwater management manual. . New York State. Department
of Environmental Conservation, Albany.
PGCDER (1999). Low-Impact Development Design Strategies. An Integrated Design
Approach. Prince Georges County, Department of Environmental Resources,
Maryland. .
VANR (2001). The Vermont Stormwater Management Manual. 2 Vol. . Vermont Agency of
Natural Resources, Water Quality Division. Waterbury, Vermont.

ITOHG-SAN-1/5

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
CLCULO DE DEPSITOS EN SISTEMAS UNITARIOS
(SAN-1/5)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CLCULO DE DEPSITOS EN SISTEMAS
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

CLCULO DE DEPSITOS DE AUGAS PLUVIAIS EN SISTEMAS UNITARIOS
(SAN-1/5)

Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CLCULO DEPSITOS EN SISTEMAS
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 1 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- DESEO DE DEPSITOS DE AUGAS PLUVIAIS EN SISTEMAS UNITARIOS
2.1.- Consideracins e criterios xerais
2.2.- Caudais derivados a EDAR
2.3.- Deseo hidrulico de depsitos de augas pluviais
2.3.1.- Mtodo simplificado
2.3.2.- Mtodo completo
3.- ELEMENTOS COMPLEMENTARIOS E OUTRAS CONSIDERACINS
3.1.- Elementos de regulacin
3.2.- Elementos de alivio
3.3.- Deseo mecnico

BIBLIOGRAFA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 2 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto da presente instrucin expoer os mtodos de clculo para o deseo de depsitos para as redes de
saneamento unitarias.

En primeiro lugar indicaranse as metodoloxas de clculo dos depsitos en redes unitarias. Presentaranse das
metodoloxas de deseo, unha simplificada, aplicable a redes de pequeno tamao, e unha metodoloxa
denominada completa aplicable a calquera escenario de deseo. Ambas metodoloxas recollen a filosofa de
deseo recollida na ITOHG-SAN-1/0.

Por ltimo, indcanse outras consideracins de deseo dos depsitos relativas ao deseo dos aliviadoiros,
elementos de regulacin ou limpeza.

2.- DESEO DE DEPSITOS EN SISTEMAS UNITARIOS

2.1.- Consideracins e criterios xerais

Coma reflexa o apartado 3.1 da ITOHG-SAN-1/0, os depsitos son estruturas hidrulicas deseadas con dous
posibles obxectivos: reducir as verteduras ao medio, ou evitar inundacins augas abaixo. Estes obxectivos estn
interconectados: por exemplo o proporcionar un volume de almacenamento para reducir as verteduras ao medio
receptor consegue reducir os caudais punta.

En xeral, deben disporse depsitos ao menos, nos seguintes casos:

- Nas incorporacins da rede de saneamento previas aos colectores interceptores, cando os caudais de
pluviais sexan elevados e/ou superen a capacidade de xestin de augas residuais da EDAR. Co obxecto
de garantir o bo funcionamento do sistema, dbese procurar o agrupamento das augas residuais, de
forma que cada aliviadoiro recolla as augas correspondentes a unha poboacin superior a 1.000
habitantes.

- Nos puntos previos s instalacins que tean un caudal de deseo limitado, coma as estacins de
bombeo, sifns, etc.

Como se comentou na ITOHG-SAN-1/0, en sistemas unitarios son previsibles problemas de contaminacin
asociados s augas pluviais, polo que ser necesario que os depsitos se deseen para reducir o vertido directo
destas augas ao medio acutico receptor.

2.2.- Caudais derivados a EDAR

O primeiro paso para realizar o deseo dun depsito o de definir os caudais de entrada e sada do mesmo. Estes
caudais sern os relativos rea de achegas do depsito. Deste xeito, defnese:

a) O caudal mximo de entrada no depsito, QE, ven dado pola seguinte expresin (ver a ITOHG-SAN-1/1 para a
definicin de caudais):

, , ,inf E p urb p ind p
Q QH QH QH QP = + + +

Onde:

QHp,urb : Caudal horario punta urbano de augas residuais no da de mximo consumo do ano horizonte
(L/s).
QHp,ind : Caudal horario punta industrial de augas residuais no ano horizonte (L/s).
QHp,inf : Caudal horario punta de infiltracin (L/s).
QP: caudal punta de augas pluviais (L/s).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 3 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


b) O caudal de sada do depsito, QS, deber ser coherente coa estratexia xeral de depuracin do sistema de
saneamento e co caudal mximo admitido pola EDAR que se conducen as augas. En xeral, este ser o
proporcionado polo tratamento secundario da mesma (en termos da Directiva 91/271), e determinar os
caudais mximos admitidos polas lias da depuradora.
Ata a publicacin das futuras Instrucins Tcnicas para Estacins Depuradoras de Augas Residuais, e a falta
de datos concretos sobre o sistema de explotacin da EDAR, poder adoptarse como caudal de sada do
depsito un valor de tres veces o caudal diario punta total de augas residuais urbanas:

,
3
s p total
Q QD =

Onde:

Qs: caudal de sada do depsito
QDp,total: caudal diario punta total de augas residuais urbanas da cunca de achegas ao depsito, definido
na ITOHG-SAN-1/0 como:

QD QD QD QD = + +

QDp,urb : caudal diario punta de auga residual de orixe urbana.
QDp,ind : caudal diario punta de auga residual de orixe industrial.
QDm,inf : caudal diario punta de infiltracin.

Este valor para o caudal de sada (3QDp,total) establecerase para sistemas secundarios convencionais de
biomasa en suspensin ou fixada. A pesar disto, en casos xustificados nos que o deseo da EDAR e da rede
de saneamento permita conducir e tratar caudais mis elevados na estacin depuradora podern
incrementarse os valores anteriormente sinalados. Este o caso dunha EDAR que dispoa, por exemplo, de
lias auxiliares de retencin ou de tratamento para as augas pluviais. De todos modos, sempre cmpre
garantir os obxectivos de calidade marcados pola Directiva 91/271 na totalidade dos efluentes vertidos
dende a planta depuradora.

c) O caudal vertido polo aliviadoiro do depsito, QVA, deber adecuarse s caractersticas do medio acutico
receptor e, en calquera caso, deber pasar por un desbaste fino. No proxecto xustificarase a adopcin dos
caudais e volumes das augas aliviadas cara o medio receptor, empregando as metodoloxas descritas no
apartado seguinte.

2.3.- Deseo hidrulico de depsitos de augas pluviais

2.3.1.- Mtodo simplificado

mbito de aplicacin

Para a determinacin do volume dos depsitos o mtodo simplificado propn un sinxelo procedemento no que,
en funcin do tipo de cunca e o tipo de medio receptor, estmase a capacidade do depsito a partir duns ratios de
volume por hectrea neta (ou impermeable) de cunca urbana.

A aplicacin deste mtodo non require do coecemento da evolucin dos caudais para a estimacin do volume
do depsito e dos rganos de regulacin e alivio do mesmo.

Utilizarase este mtodo se concorren as seguintes circunstancias simultaneamente:

A superficie impermeable (neta) da cunca urbana inferior as 10 hectreas.
A poboacin inferior aos 3.000 habitantes.
Non existen antecedentes de inundacins.

No resto de escenarios empregarase o mtodo completo, descrito no apartado 2.3.2.

Estimacin do volume do depsito

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 4 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Seguindo a filosofa expresada na ITOHG-SAN-1/0, os caudais derivados cara a EDAR deben tratarse na mesma en
termos dos criterios de calidade recollidos na Directiva 91/271. Deste xeito, e de forma xeral, os mximos caudais
que poden chegar aos colectores interceptores dende os depsitos sern os indicados provisionalmente no
apartado 2.2.

Para estes caudais de sada (3QDp,total), e para que non se produza un nmero elevado de verteduras ao medio
receptor, o volume especfico (volume por hectrea impermeable de cunca urbana) adoptado nesta instrucin
ser o que ven recollido na Tboa 1.

Tboa 1. Volumes de almacenamento especfico (m
3
/ha neta ou impermeable) mnimos para os depsitos en funcin do
medio receptor e da tipoloxa da cunca de achegas.

Tipoloxa da cunca de achegas
Tipo de medio receptor
(en termos da 91/271)
Rural Urbana
Urbana
Densa
Sensible 80 100 110
Non catalogada (normal) 60 80 90

Os volumes das zonas catalogadas como sensibles aplicaranse a aquelas zonas protexidas recollidas na DMA.
Estas son as Zonas de captacin de auga para abastecemento e as Zonas de futura captacin para
abastecemento; as Zonas de proteccin de especies acuticas economicamente significativas; as Masas de auga
de uso recreativo; as Zonas vulnerables; as Zonas de proteccin de hbitat ou especies; os Permetros de
proteccin de augas minerais e termais; as Reservas naturais fluviais; as Zonas de proteccin especial e as Zonas
Hmidas.

Para os casos nos que permita derivar un caudal superior a 3QDp,total debern empregarse os valores recollidos na
Tboa 2 .

Tboa 2. Volumes de almacenamento especfico (m
3
/ha neta ou impermeable) mnimos para os depsitos con caudais de
sada de 5 e 7 QDp,total.

5. Dp,total
Rural Urbana
Urbana
Densa
Sensible 56 70 77
7QDp,total
Rural Urbana
Urbana
Densa
Sensible 32 40 44

En calquera caso, se un usuario ou grupo de usuarios singulares (p.ex. unha agrupacin industrial) xeran caudais
mximos superiores aos admitidos pola EDAR (habitualmente 3QDp,total) debern proporse medidas para non
superar este valor na cabeceira da planta depuradora. Nestas situacins preceptiva a autorizacin das
autoridades hidrulicas competentes.

Exemplo 1

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 5 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Clculo do volume dun depsito nun sistema unitario polo mtodo simplificado

Datos

Cunca urbana de 12 ha que verte as sas augas cara un medio non catalogado pola DMA

Caractersticas da superficie da cunca:
- 30 % Urbano. Edificacin aberta. 60 % de superficie impermeable
- 60 % Urbano. Edificacin pechada. 95% de superficie impermeable
- 10 % Zona verde. 5% de superficie impermeable

Aplicacin do mtodo

En primeiro lugar debe estimarse a superficie neta da cunca:

- Edificacin aberta : 20 ha 30 % area 60 % impermeabilidade = 2,16 ha-netas
- Edificacin pechada: 20 ha 60 % area 95% impermeabilidade = 6,84 ha-netas
- Zona verde: 20 ha 10% area 5% impermeabilidade = 0,06 ha-netas

Polo tanto a superficie neta total da cunca de 9,06 ha netas.

Na realidade a superficie neta debe estimarse a partir de fotos areas e planos nos que se poida contabilizar a
rea impermeable que drena cara o sistemas de saneamento.

Unha vez determinada a rea neta debe comprobarse a validez do mtodo simplificado.

A superficie neta de 9,06 ha, inferior a 10 ha polo que pode aplicarse o mtodo. Neste exemplo non se amosan
datos sobre a poboacin ou os antecedentes de inundacins. Estes aspectos deben comprobarse para poder
aplicar este mtodo.

Para estimar o volume de depsito asumirase a estratexia de caudais estndar, e dicir, enviar un caudal
,
3
s p total
Q QD = . A tipoloxa da cunca unha mestura entre Urbana densa e Urbana. Adoitarase do lado da
seguridade o valor de volume especfico para cuncas Urbanas densas.

Deste xeito, na Tboa 1 tense que o valor de almacenamento especfico de 90 m
3
/ha-neta (zona non catalagoda).

Polo tanto, o volume total de almacenamento do depsito ser de 9,06 ha-neta 90 m
3
/ha-neta = 815,4 m
3
.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 6 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2.3.2.- Mtodo completo

mbito de aplicacin

O mtodo completo consiste na realizacin dunha modelizacin integrada da cunca urbana, da rede de
conducins, os sistemas de depuracin e control das verteduras, e por ltimo, e sempre que sexa posible, do
medio receptor.

Para a aplicacin desta metodoloxa necesario dispor de datos de partida en cantidade e calidade moi superior
aos necesarios para a aplicacin do mtodo simplificado. A principal vantaxe que ofrece o involucrar na
concepcin do sistema de saneamento ao medio receptor, no que se establecern unha serie de obxectivos de
calidade que debern cumprirse.

Este mtodo pode aplicarse en calquera circunstancia ou escenario de deseo, anda que ser obrigatorio cando
concorran algunha das seguintes circunstancias.

A superficie impermeable (neta) da cunca urbana superior as 10 hectreas.
A poboacin superior os 3.000 habitantes.
Existen antecedentes de inundacins.

Estimacin do volume do depsito

As etapas do proceso de obtencin do volume dun depsito para o control da contaminacin, mediante o
mtodo completo, descrbense a continuacin e esquematzanse na Figura 1.

Establecemento dos obxectivos
de proteccin ou calidade
no medio receptor
Estndares de emisin:
- Nmero de verteduras
- Porcentaxe de retencin
Obxectivos de
calidade no medio
receptor
Eleccin da serie de choivas
a modelizar
Modelizacin do estado
actual do sistema
Simulacin das diferentes
alternativas de deseo

Figura 1. Esquema de estimacin do volume do depsito para o control da contaminacin.

a) Establecemento dos obxectivos de proteccin ou calidade do medio receptor

En primeiro lugar deben establecerse os obxectivos de proteccin do medio receptor. Para isto, e segundo a
metodoloxa descrita no apartado 6 da ITOHG-SAN-1/0, poden adoptarse das aproximacins.

A mis sinxela, consiste en establecer unha serie de estndares de emisin (ES, emission standards). Con este
procedemento fxanse unha serie de restricins aos vertidos. Os criterios de emisin que se propoen no
mbito de aplicacin desta instrucin son os seguintes:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 7 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Limitase o nmero mximo de vertidos no ano medio a un valor de entre 15 e 20
Limitase a porcentaxe de auga vertida a un 10%-15% do volume total da choiva neta

Deber comprobarse que ao menos un dos dous criterios cmprese de modo satisfactorio

A principal desvantaxe desta opcin que os criterios empregados son xerais e non analizan o
funcionamento do medio acutico receptor. Por este motivo, pdense adoptar unha segunda metodoloxa
consistente no cumprimento dunha serie de obxectivos de calidade ambiental a travs dos EQS
(environmental quality standards).

Este procedemento mis difcil de aplicar, xa que sen debe dispor dos estndares de calidade do medio
receptor e ademais, estes estndares deberan contemplar a intermitencia das verteduras dos sistemas
separativos.

Nin a nivel nacional nin da Unin Europea existen referencias normativas para impor este tipo de estndares.
Os estudios mis coecidos son os do Urban Pollution Management do Reino Unido. Nesta publicacin
establcense 5 obxectivos de calidade que teen asociados uns valores de OD, DBO e amonio. Esta
concepcin da rede de saneamento como un sistema integral segue a filosofa da norma UNE-EN-752.

Con todo, hai que ter sempre presente a cantidade e calidade de informacin dispoible hora de realizar a
anlise dun sistema de saneamento. As, para impor un obxectivo de reducin dun determinado
contaminante necesario coecer a sa concentracin e evolucin no tempo (o polutograma). Para isto
necesario dispor dun modelo de calidade da rede de saneamento, que haber que calibrar con datos de
campo para que tea unha mnima validez. Se non se dispn destes datos, haber que traballar con
obxectivos parciais (como os expostos de nmero de verteduras ou porcentaxe de captura de volume)
mentres se traballa na adquisicin dos datos de contaminacin da rede.

b) Eleccin da serie de choivas a modelizar

Para realizar o deseo dun depsito son necesarias series de precipitacin reais da zona de estudo cunha
resolucin temporal elevada, de coma mnimo 10 minutos. Esta situacin, dispor de digamos de 10 anos de
precipitacin tomada cada 5 ou 10 minutos dun pluvimetro da zona de anlise, non moi habitual.

Por este motivo, para a aplicacin do mtodo completo de clculo de depsitos, poderase empregar a
informacin correspondente a un nico ano de precipitacin. Este ano de rexistro, debe reflectir o
comportamento pluviomtrico medio da zona de anlise. Para iso, as condicins esixidas ao rexistro de
deseo sern:

Os datos de precipitacin deben ter unha resolucin temporal de polo menos 10 minutos.
A precipitacin total do ano escollido estar comprendida entre o 90% e o 110% da precipitacin
media anual dunha serie de coma mnimo 10 anos consecutivos (esta informacin est dispoible
nas estatsticas da Axencia Estatal de Meteoroloxa)
O nmero de das de choiva do ano escollido estar comprendido entre o 90% e o 110% da media
de nmero de das dunha serie de ao menos 10 anos consecutivos (esta informacin est
dispoible nas estatsticas da Axencia Estatal de Meteoroloxa)

Se non se dispn de datos de calidade dunha estacin pluviomtrica da zona de anlise, empregaranse os
datos dunha estacin prxima mesma. Para isto, debe comprobarse que a cota da zona de anlise e a da
estacin pluviomtrica sexa a mesma. En caso contrario, procederase a corrixir os valores de precipitacin
coa altura.

As fontes de informacin para obter os rexistros de precipitacin son a Axencia Estatal de Meteoroloxa
(www.aemet.es), que dispn informacin da rede estatal de medida, presentada na Figura 3. A informacin
que dispn esta axencia a mido de baixa resolucin temporal (con precipitacins agregadas diariamente),
anda que dalgunhas estacins disponse informacin en continuo (en formato dixital ou en forma de bandas
pluviomtricas que son facilmente dixitalizables).
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 8 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 2. Rede de estacins meteorolxicas da Axencia Estatal de Meteoroloxa (M.M.A., 2000).

Outra fonte de informacin o portal web de MeteoGalicia (www.meteogalicia.es), que dispn de
informacin de choiva cada 10 minutos en 15 estacins meteorolxicas. O principal inconveniente desta
fonte que na meirande parte das estacins non se dispn dunha serie de rexistros moi longa (s veces
unicamente 3 ou 4 anos).

Outra alternativa s series reais de precipitacins a elaboracin de series de precipitacin sinttica, de
varios anos ou dun ano medio. Esta pode ser a nica solucin a aplicar cando non se dispn de informacin
de zona de anlise en cantidade ou calidade suficiente. A xeracin de series de choivas sintticas un
proceso complexo que pode abordarse con modelos estatsticos, e que en todo caso debe estar xustificado
no proxecto e aprobado polas autoridades hidrulicas competentes.

c) Modelizacin do estado actual do sistema

Unha vez definidos os estndares de calidade e as choivas para alimentar o modelo da rede de saneamento,
procederase a realizar un modelo numrico da mesma. Con este obxecto, deben seguirse as pautas
marcadas nos apartados 3.2 e 5 das ITOHG-SAN-1/1 e ITOHG-SAN-1/3, relativas elaboracin dos modelos de
transformacin choiva-caudal e de trnsito de caudais polas conducins respectivamente.

Unha vez elaborado o modelo da rede de saneamento, procederase a analizar o funcionamento da mesma
sen a colocacin de depsitos. As poderase comprobar o estado inicial da mesma e valorar o grado de
cumprimento do sistema.

d) Simulacin das diferentes alternativas de deseo

O ltimo paso consistir en analizar diferentes alternativas (volumes, emprazamentos) para os depsitos.
Coa axuda do modelo da rede poden xerarse o nmero de verteduras e o volume ou masa de contaminacin
aliviada cara o medio receptor.. Deste xeito comprobrase o cumprimento dos obxectivos de calidade
definidos inicialmente.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 9 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.- ELEMENTOS COMPLEMENTARIOS E OUTRAS CONSIDERACINS


Un elemento fundamental dos depsitos o elemento de regulacin do caudal enviado augas abaixo do mesmo.
Nos sistemas que non precisan elementos de impulsin existen fundamentalmente tres tipos de elementos de
regulacin:

a) Comportas de parede:

Para caudais de sada do depsito superiores aos 100 L/s recomndase empregar comportas de parede. As
dimensins mnimas das mesmas recomendadas son 30 x 30 cm, sendo excepcionalmente de 20 x 20 cm.

A comporta permitir o paso do QS do depsito cunha apertura que non ser inferior aos 10 cm para unha
lmina de auga situada ao nivel do aliviadoiro. Nas mesmas condicins de apertura desaugar o QE QP sen
provocar remansos augas arriba no canal de aproximacin.

En calquera caso, para obter unha regulacin efectiva con vlvulas de comporta, ser necesario que conte
con mecanismos de apertura e peche automatizados. O proceso de apertura e feche estrangula os caudais
desaugados de modo que o caudais enviados cara a EDAR tean un valor mis ou menos constante.

Telecontrolar e telemandar un depsito sinxelo, se se dispoen de elementos de medida do nivel, e
ademais absolutamente necesario para que as estratexias de control de caudais sexan efectivas.

b) Vlvulas de vrtice:

Estes dispositivos de regulacin recomndanse para os depsitos de augas pluviais mis pequenos, con
caudais de sada inferiores a 100 L/s. A vantaxe deste tipo de elemento de regulacin fronte comporta
que non precisa mantemento nin supervisin. A curva de cotas-caudais debe proporcionala o
subministrador do sistema.

De tdolos xeitos, o funcionamento destes dispositivos para caudais mximos inferiores aos 10 L/s pode
verse comprometido por obstrucins ou atoamentos. Por este motivo, hai que intentar desear a rede para
agrupar varias incorporacins ata conseguir un caudal que supere este lmite mnimo.

Se esta circunstancia non posible (por exemplo, se a poboacin servida a total) e os caudais de sada son
inferiores aos mnimos desta tecnoloxa, optarase por sistemas de regulacin telecomandados (comportas
ou bombeos) que aseguren que os caudais mximos que chegan a EDAR poden ser tratados pola mesma.
Outras solucins que impliquen a xestin de caudais superiores aos mximos admitidos pola EDAR deben
ser aprobados polas autoridades hidrulicas competentes.

c) Bombeos:

A regulacin por sistemas de impulsin realizarase cando por motivos xeomtricos non posible desaugar o
caudal por gravidade. O sistema de bombeo desearase para conducir o caudal mximo admisible pola
planta depuradora, habitualmente 3QDp,total.

Se existen usuarios ou grupos de usuarios singulares que xeren caudais punta superiores ao valor mximo
admitido pola EDAR debern proporse medidas para non superar este valor ou no seu defecto demostrar
perante as autoridades hidrulicas competentes que os caudais conducidos cara a EDAR no conxunto das
cuncas de achega non supera os valores mximos admitidos pola planta.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 10 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.2.- Elementos de alivio

Os elementos de alivio dos depsitos poden ser interiores, para mobilizar a auga entre os compartimentos
interiores dos depsitos, ou exteriores.

O aliviadoiro exterior debe ser capaz de evacuar o mximo caudal de entrada ao depsito. A tipoloxa mis
empregada a dos aliviadoiros laterais. En todo caso, as verteduras cara o medio receptor deben pasar por un
sistema de desbaste ou filtro. As tipoloxas deste tipo de aliviadoiros descrbense na ITOHG-SAN-2/4.

3.3.- Deseo mecnico

O deseo mecnico dos depsitos realzase conforme ao establecido na vixente EHE.

3.4.- Outros elementos

Outros elementos que se deben dispor nos depsitos de augas pluviais son os sistemas de limpeza,
instrumentacin para rexistrar niveis , sistemas automticos de regulacin de caudais cando se empreguen
comportas de parede e sistemas de telecontrol e telemando.

A descricin destes dispositivos farase na ITOHG-SAN-2/4.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
UNITARIOS

ITOHG-SAN-1/5

Px. 11 de 11

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

AENOR (1997). UNE-EN 752-7. Sistemas de desages y de alcantarillado exteriores a edificios. Explotacin y
Mantenimiento. AENOR.

CEDEX (2007). Gua tcnica sobre tuberas para el transporte de agua a presin. Ministerio de Fomento (Espaa).


MMA (2000). Libro Blanco del Agua en Espaa. Ministerio de Medio Ambiente (Espaa).

urbano. Ed. J. Puertas, J. Surez y J. Anta.

ITOHG-SAN-1/6

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
CLCULO DE ESTACINS DE BOMBEO (SAN-1/6)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CLCULO DE ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

CLCULO DE ESTACINS DE BOMBEO
(SAN-1/6)

Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
CLCULO DE ESTACINS DE
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 1 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- FUNDAMENTOS TERICOS
3.- CURVA RESISTENTE DUNHA IMPULSIN. PUNTO DE FUNCIONAMENTO
4.- LOCALIZACIN DA BOMBA. NPSH
5.- AGRUPACIN DE BOMBAS
6.- BOMBEO DENDE POZO OU ESTACIN
7.- PARO BRUSCO DUNHA BOMBA. CLCULO DO TEMPO DE PARO

BIBLIOGRAFA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 2 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto da seguinte instrucin presentar os fundamentos tericos dun sistemas de bombeo, de modo que se
chegue ao entendemento dunha impulsin xenrica. Para facer isto describiranse os parmetros de mais interese
hora do deseo, como son NPSH, curvas caractersticas, curvas de rendemento, etc.

2.- FUNDAMENTOS TERICOS

As bombas, sexa cal for o seu tipo, son elementos que inxectan enerxa auga. O obxecto deste punto indicar
cal o efecto dun bombeo sobre a conducin, e os problemas que pode levar a sa localizacin.

Dada unha conducin, considrese que nun punto xenrico sitase unha bomba. Esta xera unha discontinuidade
da lia de enerxa (HB) de modo que a situacin inicial presenta unha pendente motriz (Iini ), netamente inferior
que se da cando se produce o bombeo (IBom); os parmetros aqu descritos poden observarse na Figura 1:

Figura 1. Lia de enerxa inclundo unha impulsin.

A pendente motriz, en turbulencia completa, aumenta linealmente co cadrado da velocidade, co que a
velocidade, e xa que logo o caudal, no caso de existir un bombeo, netamente superior que se dara de non
habelo. Un feito notable que a mquina non acta s sobre a auga que ten por diante, senn tamn sobre a que
ten detrs, que succiona e acelera.

A potencia que se comunica auga exprsase como:

=
B
H Q W
Onde:

W: potencia hidrulica (watt).
HB: altura de bombeo (m).
Q: caudal circulante (m
3
/s).
: peso especfico del fludo (N/m
3
).

A potencia elctrica requirida pola bomba e a potencia transmitida ao auga non son iguais. Existen uns
rozamentos na maquinaria que se traducen nun rendemento. A expresin para a potencia nominal da bomba
(que incle esas perdas), :

=
B
H Q
W
: rendemento dos equipos

Pdese distinguir entre potencia no eixo Weixo que s ten en conta o rendemento hidrulico bomba, e a potencia
da rede Wrede ,
eixo
rede
motor
W
W
= , que incorpora o rendemento do motor. O rendemento global o produto de

ambos,
global bomba motor
= .

A expresin que recolle a potencia en funcin de Q, Hb e non pasa de ser unha frmula derivada da anlise
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 3 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


dimensional. A aparencia de que a potencia lineal con Q, Hb e , e falsa, na medida que o rendemento ,
tamn unha funcin de Q e Hb .

As, a funcin potencia dunha bomba ten a expresin:

( ) ,
B
B
Q H
W
Q H

=

Unha bomba pode traballar en distintas configuracins de caudal e altura de bombeo, as e todo pode dicirse que
se move un gran caudal, comuncalle pouco incremento de presin auga, pola contra, se eleva un menor
caudal, comuncalle mis presin. Cada mquina ten uns rangos de caudal e altura de bombeo (presin)
comunicada. Nestes rangos, a relacin Q-H , cocese como curva caracterstica da bomba (ver Figura 2).

Figura 2. Curva caracterstica dunha bomba.

A curva caracterstica o elemento fundamental para o clculo das impulsins, e debe ser includa no
proxecto. A efectos de clculo, a introducin da curva caracterstica da bomba no programa EPANET realizarase
cun mnimo de tres puntos para a sa interpolacin.

O produto QH en cada punto da curva sera constante se o rendemento e o consumo fosen constantes, pero non
as. Existe unha zona ptima de uso e zonas en que a configuracin da bomba xera mis friccin debido a
condicionantes do seu deseo. Isto aditase representar nunha curva de rendementos:

Figura 3. Curva de rendementos dunha bomba.

Nos catlogos comerciais, as bombas agrpanse por familias, e presntanse series de bombas con distintas
velocidades de xiro, ou con distinto grao de recorte do dimetro do rodete. Se se superpoen varias curvas
( Q H ) de bombas da mesma familia sobre un mesmo grfico, os rendementos adoitan expresarse como
curvas de nivel, vlidas para todas as bombas da familia.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 4 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 4. Outeiros de rendemento dunha bomba.

3.- CURVA RESISTENTE DUNHA IMPULSIN. PUNTO DE FUNCIONAMENTO

Para concretar o punto de traballo no que funciona unha bomba necesario coecer o sistema no que se instala,
dicir coecer parmetros tais como o desnivel a vencer e o tubo empregado na impulsin, que segundo a sa
natureza xerar unhas perdas de carga ou outras; as o punto Q-H no que funciona unha bomba depender da
resistencia que ofreza o sistema e non s das caractersticas da mquina.

En ausencia de perdas locais (Figura 5) a diferenza de niveis nunha tubaxe sen bombeos pdese expresar como:

gD A
Q f
L H H
2
2
2
2 1
+ =

de maneira que o caudal que circula pola tubaxe do esquema proposto :

( )
L f
H H
gD A Q
=
2 1 2 2
2

Figura 5. Tubaxe simple sen bombeos.

Se se introduce unha bomba, cuxa altura de bombeo HB , o novo caudal (Q) :

gD A
Q f
L H H H
B
2
2
2
'
2 1
+ = +
( )
L f
H H H
gD A Q
B
+
=
2 1 2
2
'
2

e isto independente de en que punto da conducin sitese a bomba. Obsrvase que para cada valor de HB ,
obtense un caudal. A expresin que define o caudal do tipo:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 5 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


2
2
2
B
A gD
Q K H
f L
= +

en ausencia de perdas locais. En xeral, pdese aceptar que o desnivel hidrulico e o caudal estn vinculados por
unha ecuacin do tipo:

2
B
Q K C H = +

A esta ecuacin chmaselle curva caracterstica da conducin, ou curva resistente. Este un concepto
fundamental, que pon de manifesto un vnculo entre o caudal que circula e a altura do bombeo.

Dada unha bomba, non se pode escoller a altura de bombeo que proporcionar. Esta vn condicionada por das
restricins:

- a sa propia curva caracterstica HB-Q.
- a curva resistente da conducin HB-Q.

As das condicins pdense superpoer nun grfico:

Figura 6. Punto de funcionamento dunha impulsin.

O punto de interseccin das das curvas o nico que cumpre ambas as restricins, e cocese como punto de
funcionamento da impulsin. Debe entenderse o que isto significa: cando se sita unha bomba nunha
impulsin, non se pode escoller o incremento de carga que proporcionar; a bomba traballar nun punto
( ) Q H
B
que lle vir imposto pola curva resistente da instalacin. As, o deseo dunha impulsin esixe o
clculo do punto de funcionamento que deber inclurse nos proxectos.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 6 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Exemplo 1

Determinacin do punto de funcionamento nunha impulsin.

Datos

Disponse dunha bomba definida pola curva seguinte:

Figura 7. Curva caracterstica da bomba.

Que se pode interpolar a partir de:

Q (l/s) H (m)
425 20
625 16
800 11

A bomba instlase no sistema seguinte:

Figura 8. Sistema de bombeo.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 7 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Este sistema dispn dos seguintes datos:

L: 5000 m
H0: 6 m
D: 800 mm
f: 0,02

Obtencin da curva resistente

A curva resistente :

2
0 2
2
B
f Q
H H L
A gD
= +

2
2
2 2
5000 0, 02
6 6 25, 3
( 0, 4 ) 2 0, 8
B
Q
H Q
g

= + = +

H
B
Q
6,00 0
6,25 0,1
7,01 0,2
8,27 0,3
10,04 0,4
12,32 0,5
15,10 0,6
18,38 0,7
22,17 0,8

O punto de funcionamento obtense da interseccin da curva resistente e da curva caracterstica da bomba:

Figura 9. Determinacin dos parmetros da impulsin..

O caudal transportado 648 l/s dicir 0,648 m
3
/s.
A altura de bombeo 16,61 m.
O rendemento da bomba maior do 80%.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 8 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


O punto de funcionamento da impulsin pode modificarse accionando as vlvulas que existan no sistema (co que
se acta sobre a curva resistente), ou utilizando bombas con velocidade de rotacin variable.

As bombas de velocidade variable permiten adaptar o seu rendemento e o seu caudal demanda, de modo que
a bomba sempre traballa nun nivel de rendementos razoable. unha solucin interesante cando cabe prever
variacins de caudal nunha instalacin, como alternativa mis simple instalacin dun grupo de bombas. A
tecnoloxa e custo das bombas de velocidade variable fainas actualmente competitivas no mercado.

4.- LOCALIZACIN DA BOMBA. NPSH

Como xa se comentou, a bomba acta non s sobre a auga que ten por diante, senn tamn sobre a que ten
detrs. A readaptacin da lia de enerxa manifstase como un incremento de presin augas arriba da bomba, e
un decremento de presin augas abaixo:

Figura 10. Tubaxe simple cunha impulsin.

A presin non debe baixar dun valor mnimo (Pmin ), que non vn dado en xeral pola conducin, que adoita poder
soportar presins netamente por baixo da atmosfrica, senn pola propia bomba, en cuxo interior non deben
producirse presins prximas de vapor. Os valores mnimos e mximos dependen da posicin da bomba. Isto
pdese apreciar no tramo horizontal que se est usando como exemplo, e evidentemente debe ser tido en conta
nun tramo real, que presente variacins de cota:

Figura 11. Colocacin da bomba. Bandas de presins.

As das paralelas que se distinguen na Figura 11 son as envolventes da enerxa mxima e mnima en ausencia de
perdas locais. Como se pode ver, nas posicins prximas ao depsito 1 os problemas poden vir orixinados polas
presins mximas, mentres que na contorna do depsito 2, os problemas virn orixinados polas presins
mnimas, por baixo da atmosfrica, xa que a lia de enerxa pasa por baixo da de cota.

A anlise das presins mximas e, sobre todo, das mnimas na succin da bomba, debe chegar ao detalle, e a
presin mnima debe ser comparada coa mnima que require o fabricante, que se coece como NPSH requirido.

O NPSHr defnese como a presin necesaria para que a auga non cavite nos labes da bomba. Deste xeito,
disporase dunha reserva de presin por encima da de vapor, tanto maior canto maior o caudal circulante. As
grficas de NPSH exprsanse en presin relativa menos presin de vapor , e o seu aspecto do tipo:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 9 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 12. Curvas de NPSH requirido para unha bomba.

Exemplo 2

Comprobacin do NPSH nun bombeo.

Disponse dunha bomba traballando a succin, desde un pozo coma o indicado na Figura:

Figura 13. Bombeo dende pozo de succin.

O esquema da comprobacin a realizar, sera:
L
b
b d
H L I
P
g
V
z z + + + + =
2
2

( )
L b d
b
H L I
g
V
z z
P
=
2
2

Obsrvase que
b
p
un valor intrinsecamente negativo se
d b
z z > . Pdese definir o valor do NPSH
dispoible (prescindindo do termo cintico en b, o que nos sita ao lado da seguridade) como:

Vapor
b
d
P
P
NPSH

=
Nestas condicins dbese cumprir que:

d r
NPSH NPSH >
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 10 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


5.- AGRUPACIN DE BOMBAS

En moitas ocasins non se confa todo o bombeo a un s equipo, senn que varios grupos de bombeo traballan
en conxunto, ben para fornecer mis caudal, ben para xerar mis altura de bombeo. En realidade, o un e o outro
non poden desligarse, xa que ambos os parmetros estaran vinculados polas curvas (H-Q) caractersticas das
bombas.

Ao describir unha agrupacin de bombas, distnguese entre dous tipos fundamentais:

- Bombas en serie
- Bombas en paralelo

Deber calcularse a curva caracterstica do conxunto das bombas involucradas, que se incluir no proxecto, e en
EPANET, para o clculo. A interseccin desta curva equivalente coa curva resistente da impulsin dar o punto de
funcionamento do bombeo.

En bombeos dende pozo ou estacin, frecuente contar con varias mquinas, polo menos unha mis das
necesarias , para garantir o servizo en caso de mantemento.

O deseo do grupo de bombas debe ter en conta os condicionantes do servizo.

Nos sistemas de abastecemento, dbese garantir que a curva de demanda diaria pdese servir sempre cunha
configuracin de bombas cun rendemento adecuado.

Nun sistema de saneamento, a variabilidade de caudais a bombear en tempo seco similar dun sistema de
abastecemento, pero en tempo de chuvia pdense alcanzar variabilidades moi superiores, pasando dun caudal
residual escaso (pola noite) a un pico cara a EDAR equivalente ao mximo a bombear.

Non se pode confiar esta variabilidade a unha nica bomba, xa que xerara puntas artificiais ao traballar cun
rxime de caudais estable. S cun sistema suficientemente modular, ou con variadores de velocidade nos
bombeos pdese conseguir adaptar o fluxo que chega estacin ao bombeado. Este factor debe ser tido en
conta e debe considerarse un criterio de deseo.

6.- BOMBEO DENDE POZO OU ESTACIN

Os epgrafes 3 e 4, anda que xerais, estn orientados a bombeos en lia ou en seccin. O mis habitual, sen
embargo, sobre todo en saneamentos, o bombeo dende pozo a estacin.

As hora de dimensionar unha estacin de bombeo preciso determinar os tempos de parada e arranque entre
bombas debido a que un nmero elevado de arranques/hora leva asociado un quentamento excesivo dos
motores que favorece os fallos no sistema, pola contra un valor baixo, implica unha instalacin de maiores
dimensins e polo tanto maior custe da obra civil.

A falta de informacin relativa ao nmero de arranques por hora (Nah), e con motivo de favorecer o mantemento
da impulsin, o nmero mximo ser o indicado na tboa:

Tboa 1. Arranques mximos por hora.

Potencia (Kw) N arranques/hora
0,5-7,5 10
7,5-11 8
11-37 6
37-110 6
>110 5

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 11 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Unha vez estea determinado o valor de Nah necesario calcular o volume do pozo para un nmero de bombas
determinado, n. O volume calclase como a suma do volume morto e do volume activo.

O volume morto est relacionado coa somerxencia mnima da bomba. O volume activo depender do tipo de
funcionamento da instalacin, nesta instrucin amsanse dous esquemas de traballo para un nmero de catro
bombas instaladas.

No primeiro esquema as bombas arrancan de modo sucesivo ao ir acadando o nivel das augas os valores Z1, Z2,
Z3 e Z4, unha vez todas as bombas se atopan funcionando o nivel das augas vai descendendo ata Z3 e a Bomba
4 para de funcionar; agora o volume entrante maior co de bombeo polo que o pozo volta de novo ao nivel Z4,
no que arranca a bomba 4 , e as sucesivamente.

Figura 14. Esquema de funcionamento de bombas

7.- PARO BRUSCO DUNHA BOMBA. CLCULO DO TEMPO DE PARO

O paro brusco dunha bomba, debido por exemplo a problemas na subministracin elctrica, debe ser
contemplado sempre como unha hiptese de clculo. Consideraranse, sobre todo en bombeos importantes, as
medidas razoables para evitar que se dea este transitorio. Estas medidas consistirn, por exemplo, en dotar s
estacins con grupos electrxenos e Sistemas de Alimentacin Ininterrompidos, que permitan un paro suave da
instalacin cando se detecte un fallo de subministracin.

Para o clculo do tempo de paro brusco dunha bomba solicitaranse ao fabricante os parmetros dinmicos da
mesma, esencialmente a velocidade de rotacin N (rpm) e o momento de inercia da masa que xira I( kgm
2
).

No caso de que se utilice un programa comercial, estes datos introduciranse no modelo de clculo e sern
utilizados para determinar a propagacin da onda.

No caso de utilizar a metodoloxa de clculo simple, proponse unha estimacin do tempo de peche baseada na
correccin de De Martino aos mtodos de columna rxida (como o mis usualmente utilizado de Mendiluce). As
vantaxes desta expresin documntanse na referencia de Abreu et al. (1995) includa na bibliografa.

O tempo de peche Tc calclase a partir dunha anlise baseada en nmeros adimensionais, como o parmetro:

0
c
Lv
gH
T
= (1)

Onde:

Tc: tempo de peche (s).
L: lonxitude da conducin (m).
v: velocidade do gua en rxime permanente (m/s).
g: aceleracin da gravidade (m/s
2
).
H0: altura xeomtrica de bombeo (m).

que relaciona o tempo de peche e o tempo de inercia da columna de auga, e o parmetro de inercia:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 12 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


LvQ
N gI
2
2
60
2
= (2)

Onde:

I: inercia do grupo motor-bomba (kgm
2
).
: rendemento da bomba (-).
N: velocidade de xiro (rpm).
: peso especfico do fludo (N/m
3
).
Q: caudal bombeado (m
3
/s).

que a relacin entre a inercia do conxunto motor-bomba e a da columna de auga.

A expresin proposta por De Martino que relaciona ambos os parmetros :

5 . 1
1 1
1 2 . 1
H
H
(3)

Onde:

H: altura de bombeo, suma da xeomtrica e as perdas.
H*: altura de bombeo a caudal nulo, lida ou extrapolada sobre a curva caracterstica da bomba .

Para o clculo de tempo de peche Tc calcularase en primeiro lugar o valor do parmetro (ecuacin 2),
posteriormente determinarase sobre a (ecuacin 3) o valor de , e de a deducirase o valor de Tc (ecuacin 1). Esta
metodoloxa recllese no exemplo, baseado no recollido na referencia de Abreu et al. (1995).

Exemplo 3

Determinacin do tempo de peche

Figura 15. Esquema da impulsin.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 13 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Datos

O sistema caracterzase polos parmetros:

D=200 mm
V=1,55 m/s
Q=48,8 L/s
L=713 m

Ademais disponse dos seguintes datos da bomba dados polo fabricante:

N= 2950 rpm
= 0,8
I= 2,8 Kgm
2

Tempo de peche

Para a determinacin do tempo de peche hase determinar o punto de funcionamento do sistema que se amosa
a continuacin:

Figura 16. Punto de funcionamento do sistema.
Logo obtense o parmetro :

2
2
2
3, 96
60
gI N
LvQ

= =

Despois :

1.2 1
3, 96 2, 8
1.5
1 1
H
H
= =

E por ltimo: Tc:

0
3, 95
c
c
T
T s
Lv
gH
= =

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
BOMBEO

ITOHG-SAN-1/6

Px. 14 de 14

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

ABREU, J. M.; E. CABRERA; P. L. IGLESIAS y J. IZQUIERDO (1995). El golpe de ariete en tuberas de impulsin.
comentarios a las expresiones de Mendiluce. Ingeniera del Agua, vol.2, n 2.

ITOHG-SAN-2/1

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO
TTULO
ELEMENTOS COMPLEMENTARIOS DAS REDES DE
SANEAMENTO. (SAN-2/1)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ELEMENTOS COMPLEMENTARIOS ITOHG-SAN-2/0

SISTEMAS DE SANEAMENTO (SAN-2/1)

Hernez Oubia (EPOSH-Xunta de Galicia), Jernimo Puertas Agudo (GEAMA-
UdC), Esther M. Snchez Briz (Augas de Galicia- Xunta de Galicia), Marta S.
Santidrin Yebra-Pimentel (GEAMA-UdC), Joaqun Surez Lpez (GEAMA-UdC)
Revisores

Modificacins

Data

Modificado por:

Obxecto da modificacin

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ELEMENTOS COMPLEMENTARIOS

ITOHG-SAN-2/1

Px. 1 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- POZOS E ARQUETAS DE REXISTRO
3.- ACOMETIDAS
3.1.- Descricin e tipoloxa
3.2.- Clculo hidrulico
3.3.- Criterios de trazado
4.- EMBORNAIS E ELEMENTOS DE CAPTACIN SUPERFICIAL DA ESCORRENTA.
4.1.- Embornais
4.2.- Canles e grellas de desaugue
4.3.- Criterios de colocacin
5.- OUTROS ELEMENTOS COMPLENTARIOS
5.1.- Vlvulas, ventosas, desaugues e comportas
5.1.1. Vlvulas
5.1.2. Ventosas
5.1.3. Desaugues
5.1.4. Comportas
5.2.- Cmaras de descarga
5.3.- Cmaras de rotura de carga
5.4.- Rpidos
5.5.- Sifns invertidos
5.6.- Areeiros e trampas de sedimentos
5.7.- Elementos de ventilacin
5.8.- Elementos auxiliares de accesibilidade

BIBLIOGRAFA

ANEXO. DETALLES CONSTRUTIVOS

1. POZOS DE REXISTRO
1.1. POZO DE REXISTRO IN SITU SOBRE O NF
1.1.1. PLANTA
1.1.2. SECCIN
1.2. POZO DE REXISTRO IN SITU BAIXO O NF
1.2.1. PLANTA
1.2.2. SECCIN
1.3. POZO DE REXISTRO PREFABRICADO
1.4. POZO DE REXISTRO PROFUNDO (H>4M)
1.5. PATES
1.6. TAPA
2. ARQUETA DE REXISTRO
2.1. SECCIN TRANSVERSAL
2.2. SECCIN LONXITUDINAL
3. ARQUETA PARA TOMA DE MOSTRAS E AFOROS
4. ELEMENTOS DE CAPTACIN DA ESCORRENTA
4.1. EMBORNAL PARA REDE SEPARATIVA
4.2. EMBORNAL PARA REDE UNITARIA
4.3. EMBORNAL PARA REDE UNITARIA, DE USO EXCEPCIONAL
5. OUTROS ELEMENTOS COMPLEMENTARIOS
5.1. ALOXAMENTO DE VENTOSA
5.2. ALOXAMENTO DE DESAUGUE

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 2 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto deste documento o de realizar a descricin das principais caractersticas que deben cumprir os
compoentes complementarios que forman parte da rede de saneamento (pozoz, embornais, etc.), xa que a
definicin das conducins queda recollida na serie ITOHG MAT.

Outros elementos habituais das redes de saneamento como os depsitos ou os bombeos descrbense con detalle
nas ITOHG SAN 2/2 e SAN 2/3 respectivamente. Na ITOGH SAN 2/4 recllense as indicacins para realizar a
instrumentacin e telesupersivin das redes e destas infraestruturas.

2.- POZOS E ARQUETAS DE REXISTRO

Os pozos de rexistro e as arquetas son obras que permiten as labores de mantemento e explotacin da rede de
saneamento. A principal diferenza entre pozos e arquetas o seu tamao, maior no caso das arquetas de rexistro.

Os pozos e arquetas de rexistro disporanse segundo o sinalado no apartado 1 da Instrucin ITOHG - SAN 1/2.
Trazado. En particular, a distancia entre pozos de rexistro vir en funcin do tipo de colector e dos medios de
mantemento previstos. Na tboa seguinte establcense as distancias mximas en funcin do dimetro da
conducin.

Tboa 1. Separacin mxima entre pozos de rexistro en funcin do dimetro.

DN (mm) Separacin mxima entre pozos (m)
DN< 600 80
600 < DN < 1.000 100
1.000 < DN < 1.500 150
DN > 1.500 200

Como en cada cambio de aliacin tanto en planta como en alzado, debe colocarse un pozo de rexistro, o
trazado da rede farase conxuntamente en planta e alzado para, na medida do posible, unificar as crebas nun
mesmo pozo, optimizando o nmero de unidades a instalar. Nalgunha ocasin e xustificndose de forma
adecuada, pdense substitur os pozos de rexistro, nas redes de saneamento por gravidade, por pezas especiais.

Por outra banda o dimetro da base do pozo debe tamn estar relacionado co dimetro das conducins que lle
acometen. O criterio para a seleccin do DN do pozo ser o indicado na tboa 2. A efectos destas instrucins, as
arquetas empregaranse obrigatoriamente para conducins de DN superior a 1.000 mm.

Tboa 2. Relacin entre o dimetro do tubo incidente e o pozo de rexistro ao que acomete.

DN pozo de
rexistro na tubaxe
<600 1.000
600-1.000 1.500
D
N

t
u
b
o

i
n
c
i
d
e
n
t
e

>1.000
ARQUETA DE
REXISTRO

Respecto a tipoloxa construtiva, os pozos de rexistro poden ser construdos "in situ" o ben ser prefabricados. Os
pozos prefabricados mis habituais son os de formign de varias pezas circulares,anda que tamn se podern
empregar pozos de outras tipoloxas e materiais.
Nestas Instruccins recomendase o emprego de pozos in situ, reservndose o emprego de pozos prefabricados
para usos xustificados. En calquera caso, tanto os pozos como as arquetas de rexistro deben cumprir co
establecido na UNE-EN 476.

O dimetro das tapas dos pozos de rexistro han de ser maiores de 60 cm (ver plano 1.6 do Apndice 1) e
atendern ao establecido na UNE EN 124. As tapas poden situarse sobre un elemento abocinado (cono de
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 3 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


reducin), mis habitual no caso de pozos de rexistro, ou sobre a propia estrutura, mis habitual no caso de
arquetas de rexistro. En tdolos casos, a abertura de acceso ao interior do pozo ou arqueta deber retranquearse
respecto do eixe lonxitudinal da conducin, para facilitar o descenso ao pozo e mellorar a seguridade contra
cadas (ver detalles en Apndice 1 e 2).

Cando a profundidade do pozo ou arqueta sexa maior ou igual a un metro empregaranse pates separados 30 cm
para garantir un bo acceso ao pozo ou arqueta (plano 1.5 do Apndice 1).

En pozos e arquetas de rexistro de altura superior as 4 metros debern disporse elementos partidores de altura
cada 3 metros. Estes partidores poden ser similares aos da figura seguinte, ou en arquetas e cmaras de rexistro,
tamn podern construrse plataformas intermedias de formign ou tramex no seu interior .

Fig.1. Elemento partidor de altura en pozos de rexistro (Uralita, sistemas de tuberas).

Os pozos de rexistro in situ construiranse seguindo as indicacins dos planos 1.1 e 1.2 do Apndice 1. Para facilitar
o trnsito dos caudais e as labores de limpeza dos pozos, na solera dos pozos formarase unha cua ou media caa
de formign en masa cunha pendente mnima de un 5%.

Se nos pozos existen cambios de direccin ou de seccin, a solera do fondo do pozo adecuarase para que tea
unha forma de transicin axeitada, de forma que se facilite hidraulicamente o xiro ou o cambio de seccin.

Nos pozos de rexistro e arquetas in situ, e a efectos de protexer a sa integridade estrutural, debern limitarse o
nmero de perforacins realizadas para a incorporacin de acometidas nun mesmo pozo. A ttulo orientativo
pode empregarse o seguinte criterio:

P < 0.75 B
S > 20 cm

sendo P a suma dos dimetros das perforacins, B o permetro exterior do pozo de rexistro e S a separacin entre
perforacins contiguas.

Por ltimo sinalar que no Plano 1.3 do Apndice 1 atopase un esquema da colocacin dos pozos de rexistro
prefabricados mis empregados, os circulares de aneis de formign prefabricado. Neste apndice tamn se
atopan esquemas construtivos para o caso de pozos de rexistro profundos (H>4 m) plano 1.4- e para a
construcin de arquetas de rexistro plano 1.5-.

3.- ACOMETIDAS

3.1.- Descricin e tipoloxa

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 4 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


As acometidas, atendendo natureza das augas a evacuar, poden ser en xeral dos tipos que se indican a
continuacin.

a) Pluviais
b) Residuais domsticas ou asimilables
c) Industrias

Ademais, as acometidas poden ser separativas ou unitarias. En redes separativas sern necesarias das
acometidas por edificio, mentres que en redes unitarias, pode ser suficiente con unha nica acometida. No caso
particular dunha acometida industrial, cada usuario debe ter unha acometida independente. Para esta tipoloxa, e
se necesario realizar un control de vertidos, debe empregarse unha arqueta de arranque que permita aforar os
caudais, como a representada no Apndice 3 desta Instrucin.

En xeral, as acometidas estarn compostas polos seguintes elementos:

a) Arqueta de arranque e/ou arqueta interior
b) Albaal
c) Entronque

A arqueta de arranque poden executarse in situ ou ser prefabricadas. Estarn deseadas para permitir a sa
limpeza, ser facilmente localizables e permitir a correcta conexin entre a rede horizontal do edificio e o albaal
de sada.

Fig.2. Compoentes que integran unha acometida con e sen arqueta de arranque (CEDEX, 2007).

As arquetas sern en xeral non sifnicas, xa que este tipo de dispositivos debern situarse preferente no interior
da propiedade privada, como sinala o CTE. Nalgns casos singulares, as arquetas de arranque poden ter deseos
auxiliares que impidan a posta en carga da acometida, a realizacin de aforos e tomas de mostras, permitan a
separacin de graxas.

O albaal pode ser de calquera dos materiais especificados na Serie MAT destas Instrucins, anda que
habitualmente os materiais empregados para vivendas son materias plsticos.

O entronque debe realizarse sempre a travs dun pozo de rexistro co obxecto de facilitar os traballos de limpeza
da acometida (sempre e cando exista arqueta de arranque). Sen embargo, e debido a alta ocupacin das
beirarras, ou en calles con un alto nmero de fincas, estes criterios poden obrigar a construcin dun numero
elevado de arquetas e pozos de rexistro. Nestes casos, recomendase dirixir o maior nmero de acometidas cara os
pozos de rexistro, conectado directamente as que corresponde aos tramos intermedios ao colector mediante
pezas especias de entronque.

O entronque a pozo de rexistro pode realizarse de diversas formas (ver Figura 2), recomendndose o emprego de
xunta elstica/estanca. Para realizar a perforacin dos pozos empregarase un trade axeitado cunha broca grande.
Isto non ser vlido para os pozos prefabricados, que xa contarn cos orificios correspondentes.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 5 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


pieza elstica/estanca xunta elstica/estanca
manguito pasamuros
in situ
inxerto rxido non
estanco

Fig.3. Tipoloxa de entronques de acometidas a pozos de rexistro (CEDEX, 2007).

3.2.- Clculo hidrulico

Para a estimacin dos dimetros das acometidas de augas residuais e pluviais atenderase ao especificado no CET,
Documento Bsico de Salubridade HS 5. O dimetro dos albaais non ser en ningn caso inferior ao da
conducin que entra na arqueta de arranque nin superior ao do colector ao que se entronca.

O dimetro do albaal debe ser como mnimo de 250 mm e para acometidas unifamiliares pode reducirse ata os
160 mm. O dimetro mximo do conduto non debe ser superior ao do colector de saneamento que debe ser de
315 mm coma mnimo.

3.3.- Criterios de trazado

O trazado en alzado das acometidas deber ser sempre descendente cara rede de rede de alcantarillado e
cunha pendente, en xeral uniforme, cun mnimo, en xeral de 2 % ou ocasionalmente 1%. A pendente mxima
debe ser tal que non orixine velocidades superiores a 3 ou 4 m/s. Debe procurarse que o trazado en alzado
presente unha pendente nica, evitndose os cbados.

O trazado en planta das acometidas deber respectar, sempre que sexa posible, a direccin do fluxo, en lia recta
desde a arqueta de arranque ata o pozo de entroncamento. No caso de que isto non fose posible, deberanse
proxectar pozos de rexistro nos cambios de direccin. En calquera caso, non sern admisibles nin cbados nin
curvas no trazado en planta dunha acometida.

A incorporacin do conduto da acometida haber de realizarase de modo que a sa cota de soleira quede
lixeiramente por riba (uns 50 cm) da soleira do conduto da rede de saneamento que acomete. En
incorporacins a pozos de rexistro preciso que a incorporacin se realice deste xeito, salvo xustificacin en
contra. Pdese forzar a pendente do albaal ao aproximarse sumidoiro para ter menor escavacin en gabia e
evitar inundacins por entradas en carga da rede.

Cando a conexin se faga nun conduto non visitable e nun tramo intermedio entre pozos, poderase usar unha
segunda forma consistente en igualar as cotas da clave do conduto coa da conducin da rede de saneamento
que acomete. O vertido de auga pode impedir o acceso aos operarios polo que este tipo de unin ha de ser
realizada s en lugares non visitables.

En canto ao ngulo de entroncamento debe estar comprendido entre 45 e 90 . Para acometidas directas, e salvo
xustificacin, non se utilizarn unins de mis de 60. Os ngulos maiores presentan mis facilidades construtivas
pero hidraulicamente son menos eficaces cs pequenos.

4.- EMBORNAIS E ELEMENTOS DE CAPTACIN SUPERFICIAL DA ESCORRENTA.

Para realizar a evacuacin das augas superficiais cara a rede de saneamento debern disporse embornais e canles
ou grellas de desaugue, tanto nas redes unitarias e na de augas pluviais dos sistemas separativos.

4.1.- Embornais
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 6 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Os embornais estarn constitudos en xeral, polos seguintes elementos:

a) Un elemento de recollida das augas pluviais, que consiste nunha arqueta cunha abertura superior que
permite a entrada das augas de escorrentia. Este elemento de recollida pode ser sifnico ou non sifnico,
empregndose os sistemas sifnicos en redes unitarias e os non sifnicos en redes separativas.
Existen elementos de recollida con pozo areneiro ou sen el. Ademais, este elementos poden ser de grella,
buzn ou mixtos (segundo o tipo de abertura que dispoan) e poden fabricarse in situ ou estar
prefabricados. Nestas Instruccins recomndase o emprego de embornais in situ de grella, permitndose os
prefabricados en casos xustificados.

b) Unha grella, que debe cumprir co especificado na UNE-EN 124. Debern ser de fundicin dctil, abatibles
(coa bisagra cara a beirara) e con peche de seguridade. A fundicin ser como mnimo C250 para beirarras
e D400 para estradas.

c) O albaal, que unir o embornal coa rede de saneamento. O dimetro do albaal recomndase que sexa de
dimetro comprendido entre 160 e 250 mm. A pendente mnima do mesmo ser de un 2%.

d) O entronque, que en novas redes se realizar a travs dun pozo ou arqueta de rexistro. Excepcionalmente, e
en ras con gran densidade de embornais, e co obxecto de minimizar o nmero de conexins, podern
conectarse os embornais entre si por parellas (nunca ms de dous en serie), sempre que a separacin dos
mesmos sexa inferior a 15 m.
O resto de consideracins sobre os entronques debe cumprir co especificado no apartado 3 relativo s
acometidas.

O dimetro mnimo da acometida de calquera embornal ser de 160 mm. Os dimetros mximos dos albaais
dos embornais son funcin do dimetro da conducin que acomete, adoptaranse salvo xustificacin en contra
os valores da tboa:

Tboa 3. Dimetros mximos das acometidas en funcin do da conducin que verten

DN conducin DN mximo da acometida
do embornal
315 200
400 250
DN > 500 300

No Anexo, Planos 4.1, 4.2 e 4.3, recllense a tipoloxa de embornal recomendado por estas Instrucins. Poden
distinguirse entre embornais para redes unitarias (sifnicos) ou para redes separativas (non sifnicos).

4.2.- Canles e grellas de desaugue

As canles e grellas de desaugue constan dunha canle cuberta por una grella ou conxunto de grellas de fundicin
dctil, que debe cumprir co establecido nas UNE EN-124 e 1.433. As canles propiamente poden ser de formign
ou material plstico, debendo cumprir as especificacins da norma DIN 19.580. As grellas sern de fundicin
dctil, estarn provistas dun dispositivo de ancoraxe e a separacin mxima entre ocos non superar os 32 mm.
Cumprirn co prescrito na UNE EN-124, recomendndose como clase mnima a tipo D 400.

A conexin coa rede realizarase a travs dun albaal e un entronque, seguindo os criterios expostos no apartado
4.1, relativo aos embornais.

As canles de desaugue emprganse fundamentalmente para drenar grandes superficies impermeables (como
aparcamentos ou prazas) ou en ras de moita pendente, instalndose antes dos cruces de forma transversal.

Neste caso as grellas son capaces de capturar un gran caudal de escoamento e poden ser de grandes dimensins
(p. ex. 50-70 cm de ancho x 1 m de profundidade). Para a instalacin deste tipo de grellas ser necesario realizar
un deseo hidrulico das mesmas, seguindo por exemplo as indicacins recollidas en Gmez (2006).

4.3.- Criterios de colocacin

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 7 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Debern disporse embornais e canles ou grellas de desaugue nas redes unitarias da rede de sumidoiros e na de
augas pluviais dos sistemas separativos. O deseo dos embornais debe ser tal que permita a sa fcil limpeza.

O nmero e distancia dos embornais a instalar depender da intensidade e frecuencia das choivas locais, as
como da pendente das ras, anda que, en xeral, a separacin mxima ser de 30 m. En calquera caso, procurarase
que os cruces de pens e as interseccins das ras queden libres de auga. tamn imprescindible situar
embornais nos puntos baixos das ras.

Ao obxecto de evitar introducir na rede a travs destes dispositivos elementos slidos que poidan producir
atascos, en xeral non se deben instalar embornais en ras non pavimentadas, ags que se dispoa xunto a eles
dun areeiro ou arqueta rexistrable para a recollida e extraccin peridica da area e demais depsitos.

As grellas de cubricin dos embornais ou sumidoiros sern o mis anchas e longas posibles, anda que
non se recomenda que a lonxitude da reixa sexa superior a 1 m.

As tapas tern a resistencia necesaria para soportar o paso de vehculos e estarn suxeitas de forma que non
poidan ser desprazadas polo trfico. Esta resistencia establcea a norma UNE-EN 124.

Cando se prev que as reixas non funciones cuatriapoiadas (a resistencia establecida por defecto pola UNE EN-
124) importante solicitar ensaios para a disposicin final das grellas (triapoiada no caso de embornais mixtos
con buzn, biapoidas no caso de grellas para canles de desaugue).

Cando existan antecedentes de inundacins, o deseo hidrulico dos embornais deber realizarse de forma
detallada seguindo por exemplo as indicacins recollidas en Gmez (2006).

As grellas dos embornais e das canles de desaugue deben estar marcadas de acorde ao sinalado na norma UNE
EN 124, incorporando a seguinte informacin:

referencia a norma UNE EN 124
clase resistente
nome e cdigo do fabricante
nome do organismo certificador

5.- OUTROS ELEMENTOS COMPLENTARIOS

5.1.- Vlvulas, ventosas, desaugues e comportas

As redes de saneamento que funcionen baixo presin debern ir equipadas coas necesarias vlvulas (comporta,
antirretorno ou redutoras de presin), ventosas, desaugues, que debern cumprir co establecido na UNE-EN 736 e
na UNE-EN 1074/2000.

Por outra parte, en redes en lmina libre e tamn en depsitos, emprganse algns tipos de vlvulas de
comporta, de parede ou antirretorno. En grandes colectores estes sistemas non estn normalizados e son de
grandes dimensins.

En xeral, as vlvulas irn provistas de xuntas de estanqueidade de neopreno e recubrimentos a base de resinas
epoxy. Como estes elementos son similares aos empregados nos sistemas de abastecemento, as xeneralidades,
definicins fundamentais e detalles construtivos recllense na ITOHG ABA 2/1.

Os materiais a empregar na fabricacin das vlvulas ventosas e desaugues deber estar recollido no proxecto
construtivo, e deber ademais ser aprobado pola Direccin de Obra. En calquera caso sern novos e libres de
defectos, e cumprirn coa seguinte normativa:

Aceiro: UNE-EN 1.053-1 ou UNE-EN 1.053-2
Aceiro inoxidable: UNE-EN 10.088
Fundicin dctil: UNE-EN 1.053-3
Xuntas elastomricas: UNE-EN 681-1
Aleacins de cobre: UNE-EN 1.982 e/ou UNE-EN 12.156

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 8 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Para o resto de materiais constar no proxecto a preceptiva normativa de aplicacin.

En calquera caso, os materiais constituntes dos elementos das vlvulas debern ser resistentes s augas residuais.
Disporanse macizos de ancoraxe en tdolos elementos sometidos ao empuxe por efecto da presin e o
movemento da auga. Para o seu deseo atenderase ao recollido na ITOHG MAT 1/0. Estes elementos aloxaranse
en arquetas ou rexistros coas caractersticas establecidas na ITOHG ABA 2/0. Unicamente se presentan nesta
instrucin (SAN 2/1) os detalles construtivos da colocacin de ventosas e desaugues debido a que son
lixeiramente diferentes das dos elementos equivalentes para abastecemento (ver os planos 5.1 e 5.2 do Anexo).

A serie de dimetros nominais normalizados para vlvulas, ventoas e/ou desaugues de fondo ser a seguinte:

150, 200, 250, 300, 350, 400, 450, 500, 600, 700, 800, 900, 1.000, 1.100, 1.200, 1.250,
1.300, 1.400, 1.500, 1.600, 1.800, 2.000.
5.1.1. Vlvulas

As vlvulas son mecanismos que insertos na rede de saneamento serven y para regular e protexela. Cada unha
pode ter unhas funcins especficas e segundo isto pdense diferenciar vlvulas de seccionamento, de retencin
ou antirretorno, etc.

As vlvulas de seccionamento son de importancia no caso de avaras, utilzanse na sa posicin pechada ou
aberta e deben instalarse diante das ventosas en impulsins, as como nas derivacins, nos desaugadoiros e para
illar tramos de conducin.

Os materiais que constiten as s diferentes partes das vlvulas deben ser axeitados aos ambientes aos que
estarn sometidos nas redes de saneamento. O montaxe das vlvulas realizarase con bridas, intercalando un
carrete de anclaxe por un lado e un carrete de desmontaxe polo outro.

Vlvulas de comporta

Estn constitudas por un corpo, tapa, obturador, vstago e mecanismo de manobra. O seu deseo permitira
desmontar o obturador sen necesidade de o corpo da vlvula da conducin. Ademais, debe ser posible substitur
ou reparar os elementos de estanquidade do mecanismo de manobra sen necesidade de desmontar a vlvula e o
obturador (coa conducin en servizo). A parte inferior do interior do corpo non presentar acanaladuras para
evitar a deposicin de slidos na mesma.

Vlvulas antirretorno

Estn constitudas por un elemento de peche ou clapeta unido ao corpo mediante un eixo de xiro ou translacin.
O corpo estar provisto dunha tapa suxeita con parafusos que permita a substitucin da clapeta ou reparacin
dos coxinetes. En xeral, a unin destas vlvulas a conducin realizase con bridas.
5.1.2. Ventosas

As ventosas estn constitudas por un corpo, un flotador esfrico ou cilndrico, e as veces, por un xogo de
palancas sobre as que acta o flotador.

Os materiais que constiten as s diferentes partes da ventosa deben ser axeitados aos ambientes aos que estarn
sometidos nas redes de saneamento. O montaxe das ventosas realizase mediante bridas en xeral. As ventosas
deben dispor dunha vlvula de peche que permita o seu desmontaxe para realizar posibles actividades de
reparacin e/ou substitucin. Senn dispn de dita vlvula, xunta as mesmas instalarase unha vlvula de
seccionamento.

Deben disporse ventosas nos puntos altos relativos da conducin, xunto a vlvulas importantes e en tramos
longos de pouca pendente cunha separacin mxima duns 500 metros nas impulsins e duns 1.500 metros nos
sifns.

O dimetro das ventosas de admisin de aire ser o que se indica na tboa adxunta en funcin do tamao da
conduccin. Ademais, as ventosas sern sempre trifuncionais.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 9 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 4. Dimetros normalizados das ventosas en funcin do tamao da conducin

Dimetro conducin
(mm)
Dimetro da ventosa
(mm)
<250 50, 60, 65
250 a 600 80, 100
600 a 900 125, 150
900 a 1200 200
>1200 2 x 200

No Anexo, Plano 5.1, atopase un detalle sobre un aloxamento tipo para unha ventosa.
5.1.3. Desaugues

Os desaugues estn constitudos por un orificio ou peza en T, situados na parte inferior da conducin, que a
continuacin dispn dunha vlvula de seccionamento. Como se sinala na ITOHG SAN 1/2, os desaugues disporn
dun racor para que o baleirado da conducin se realice mediante medios auxiliares (p.ex. un camin cisterna). En
ningn caso se instalarn desaugues que permitan o baleirado por gravidade da conducin cara o medio
receptor.

Deben disporse desaugadoiros nos puntos baixos relativos da conducin, as como en todos os sectores que
poidan illarse do resto mediante vlvulas. Para dimetros da conducin superiores aos 600 mm recomendable
dispor nos desaugadoiros das vlvulas, unha de comporta e outra de bolboreta.

Na tboa adxunta normalzanse os dimetros mnimos dos desaugadoiros en funcin do tamao da conducin.

Tboa 5. Dimetros normalizados dos desaugues de fondo

DN conducin (mm) DN desaugue (mm)
DN < 200 80
250< DN < 350 100
400< DN <600 150
700< DN < 1000 200
1200< DN < 1600 300
DN > 1600 400

No Anexo, Plano 5.2, atopase un detalle sobre un aloxamento tipo para un desaugue da rede de saneamento.

5.1.4. Comportas

Dbense dispor comportas nas redes de saneamento onde se desexe impedir e/ou regular o paso de caudal
nunha determinada direccin. Utilzanse para desviar caudais por causas eventuais previamente previstas, como
operacins de limpeza temporais, reparacins, desvo de caudais a colectores con menor carga, etc.

Segundo a sa tipoloxa, poden clasificarse en 1) comportas de desprazamento horizontal (eixe superior), 2)
comportas de desprazamento vertical de peche descendente (comportas de parede, murais ou guillotinas), 3) de
desprazamento vertical de peche ascendente, 4) de desprazamento axial tipo sector, 5) de desprazamento axial
tipo clapeta de eixe inferior e 6) de desprazamento axial tipo clapeta de eixe superior (ver Figura 3)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 10 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


desprazamento
horizontal
desprazamento
vertical de peche
descendente
desprazamento
vertical de peche
ascendente
desprazamento axial
tipo sector
desprazamento axial
tipo clapeta de
eixe inferior
desprazamento axial
tipo clapeta de
eixe superior

Fig.4. Tipoloxa de comportas non normalizadas en redes de saneamento (CEDEX, 2007)

Cada comporta componse esencialmente dos seguintes elementos: parte fixa ou bastidor, taboleiro,
accionamento e elementos adicionais. O material utilizado para a sa construcin aceiro inoxidable ANSI 316 L
en todas as compoentes (taboleiro bastidor, camisa, vstago), e en calquera outro elemento incluso parafusos,
para asegurar a adecuada resistencia ao ataque qumico que producen as compoentes das augas pluviais e
residuais. Ademais o vstago ir cromado e rectificado para incrementar a dureza superficial. A estanqueidade
nas comportas conseguirase colocando xuntas de neopreno tipo nota musical, nunha disposicin especial sobre
o propio bastidor.

As comportas disporanse preferiblemente de accionamentos hidrulicos (en lugar de elctricos), totalmente
independentes uns de outros, e xestionados en todo momento polo sistema de telecontrol, en calquera dos seus
niveis (manual, local, remoto).

A principal vantaxe dos sistemas hidrulicos que en caso de avara elctrica, os sistemas caen polo seu propio
peso cara a sa posicin de seguridade (Fail Safe Position, FSP), e incluso permiten unha ltima operacin coa
presin acumulada no seu caldern. O emprego de comportas accionadas con sistemas elctricos (con parafuso
sen fin, por exemplo) queda relegada a situacins de pouca responsabilidade ou seguridade.

A eleccin do tipo de comporta a instalar estar ligado a sa posicin de seguridade, que debe proporcionar a
maior seguridade na rede de saneamento. Algunhas tipoloxas, como as comportas de movemento axial,
permiten a eleccin desta posicin coa colocacin de contrapesos.

Por outra banda e polo que respecta a criterios de deseo mis ligados ao mantemento e operatividade das
comportas, cabe destacar os seguintes:

As comportas deben ser accesibles e dispor de bocas polas que extraer os elementos avariados coma
seguidores de posicin. Ou incluso a mesma comporta.

necesario instalar sensores de nivel e boias adecuados para a correcta regulacin de caudais pola comporta
(augas arriba e augas abaixo). Tamn e necesario dispor dun posicionador que indique a posicin da
comporta en todo momento.

Se se desexa facer unha regulacin avanzada e/ou un seguimento dende un centro de control debe dotarse
ao sistema dun sistema de telecontrol. As caractersticas do mesmo recollense na ITOHG SAN 2/4.

interesante buscar un emprazamento onde se facilite a accesibilidade de vehculos xa sexa para levar
ferramentas de control ou reparacin, para poder limpar os mecanismos auxiliares e a comporta e para
poder desmontar e transportar os elementos avariados.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 11 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


aconsellable dispor dun subministro enerxtico alternativo, polo xeral un grupo electrxeno, que se active
automaticamente en caso de fallo no subministro elctrico. importante este subministro alternativo xa que
os fallos de tensin acostuman producirse nos momentos crticos, como por exemplo un episodio de choiva.

Dado que os sistema de control non son totalmente infalibles, debe dotarse s comportas de seguridades
mecnicas que ante o fallo do sistema de control siten a comporta na posicin que se considere menos
crtica. Estas seguridades funcionan mediante acumuladores de presin oleohidrulicos, que no precisan de
enerxa externa para poder mover o actuador.

A caseta externa debe imperativamente colocarse en zona non inundable, para poder aloxar nela os cadros
elctricos de manobra, os grupos oleohidrulicos, o grupo electrxeno, e un polipasto para a extraccin dos
elementos pesados.

Outros requisitos relativos caseta son que estea ben ventilada, e que exista un sistema efectivo de
extraccin de fumes do grupo electrxeno. As coma que o grupo estea insonorizado. importante ter
previsin na caseta dunha toma de auga, xa que primordial para a hixiene do operario as como para a
limpeza do material e do mesmo habitculo.

5.2.- Cmaras de descarga

En pequenas redes onde non estea asegurada a limpeza sistemtica da rede valorarase a instalacin de cmaras
de descarga na cabeceira de tdolos ramais que configuran as redes unitarias e separativas.

As cmaras de descarga consisten en xeral nun depsito adosado ao conduto que se desexa limpar, ou mis
habitualmente, a un pozo de rexistro situado na cabeceira da rede. A alimentacin de auga do depsito realizase
con auga da rede de abastecemento, anda que se posible empregaranse augas non potables (p. ex.
reutilizadas, recicladas ou procedentes do subsolo).

As cmaras estarn constitudas de materiais axeitados, que resisten o ataque dos ambientes das redes de
saneamento. Contarn con tapa, marco e pates, conforme ao especificado nos apartados 2 e 5.8. O baleirado da
cmara ser en xeral automtico, producndose a descarga unha vez que o depsito se enche. A capacidade
mnima recomendada para as cmaras de descarga de 0,6 m
3
.

5.3.- Cmaras de rotura de carga

As cmara de rotura de carga instlanse ao final das conducins a presin para provocar a prdida de enerxa
necesaria para pasar dun rxime a presin a un rxime en lmina libre. Este tipo de cmaras contarn con dous
compartimentos: no primeiro producirase a rotura de carga e no segundo conduciranse as augas cara a rede en
lmina libre.

O seu deseo vara moito en funcin das necesidades de cada caso concreto. En redes de grandes dimensins e
caudais recomendable que estas infraestruturas, as como outras estruturas singulares coma rpidos ou
grandes incorporacins, se deseen con base a modelos fsicos realizados en laboratorio.

tapa e escadas
de aceso
placa
metlica
2%
A A

Fig.5. Esquema tipo dunha cmara de rotura de carga (CYII, 2006).

5.4.- Dispositivos de disipacin de enerxa
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 12 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Podern disporse dispositivos de disipacin de enerxa como rpidos ou vrtices nas redes de saneamento nas
seguintes circunstancias:

- Cando a pendente da conducin sexa inferior do terreo natural, compensando esa diferenza de pendente nos
rpidos, sempre que a diferenza de altura a salvar sexa superior aos dous metros. En caso contrario utilizaranse
pozos de resalto.
- Cando a deferencia de cota a salvar en colectores transitables sexa superior a 2 metros.
- Cando sexa necesario conectar das redes implantadas en niveis distintos, por exemplo, en acometidas de
ramais superficiais a conducins profundas.

Fig.6. Esquema dun rpido escalonado (CEDEX, 2007).

Segundo a sa tipoloxa poden ser de soleira en pendente. Neste caso disporase dunhas escaleiras laterais para o
paso do persoal de mantemento, ou con soleira en cascada (construda con materiais resistentes erosin).
Tamn poden adoptarse solucins especiais a base de vrtices.

5.5.- Sifns invertidos

Os sifns disporanse cando sexa imprescindible naqueles tramos da rede nas que a rasante interfira cun elemento
que non pode modificarse (como a cauce dun ro, un cruce co ferrocarril, etc.).

pozo de entrada
pozo de sada

Fig.7. Esquema dun sifn.

Os sifns proxctanse cunha diferenza de cotas entre a entrada e a sada que corresponde perda de carga que
se producen neles. A pendente do ramal de entrada est comprendida habitualmente entre 45 e 90, e o de
sada ser inferior a 26,5 (talude 1:2). As velocidades mnimas de deseo sern de 1 m/s en redes unitarias e 1,5
m/s en redes separativas.

No pozo de entrada deber disporse un areeiro, unha grella que evite a entrada de grosos, e se posible, un
aliviadoiro. Tamn recomendable instalar vlvulas de seccionamento nos extremos para permitir o illamento do
sifn.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 13 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Na medida do posible recomendable non instalar estas infraestruturas nas redes de saneamento, polos altos
problemas de mantemento que xenaran. So podern empregarse sifns con carcter excepcional e previa
xustificacin adoptada, sempre que se conte coa aprobacin da Administracin Hidralica.

Se imprescindible a sa construcin, aconsellase facelo dobre para non interromper o seu servizo en caso de
limpeza ou reparacin. En redes unitarias convn dispor de varias conduccins no sifn. As, desearase unha
conduccin que proporcione velocidades axeitas para o caudal de tempo seco de augas fecais e unha, ou varias,
conduccins para conducir as augas pluviais durante os episodios de choiva.

5.6.- Areeiros e trampas de sedimentos

De maneira excepcional, na cabeceira das redes de augas pluviais(e as veces en puntos intermedios d) onde se
incorporan cursos de auga con grandes cantidades de slidos poden instalarse estes dispositivos para reter as
areas e as reducir os problemas que a sa mobilizacin ocasiona pola rede (incremento da capacidade erosiva da
auga, transporte de contaminacin, afeccin a sistemas de depuracin).

5.7.- Elementos de ventilacin

No proxecto da rede de saneamento dbense inclur os clculos oportunos para a determinacin dos elementos
de ventilacin precisos, de ser o caso.

Disporanse elementos de ventilacin nas redes nas que non se instalasen cmaras de descarga e a pendente non
sexa axeitada para a correcta evacuacin dos sedimentos arrastrados polas augas residuais. Tamn se instalarn
para evitar procesos anaerobios e evitar retencin de gases nos puntos altos dos grandes colectores de gran
lonxitude, nas cmaras de bombeo e nos depsitos de augas pluviais. Para estas infraestruturas revisar o recollido
nas ITOG SAN 2/2 e 2/3 respectivamente.

Fig.8. Exemplos de elementos de ventilacin en redes de saneamento: chemineas (esquerda) e armario de ventilacin
(dereita)

Habitualmente nas redes unitarias convencionais, estes sistemas non son necesarios xa que as baixantes dos
tellados funcionan como sistemas de ventilacin natural. Se a ventilacin insuficiente instalaranse chemineas de
ventilacin natural ou pozos de ventilacin. As chemineas estarn separadas entre si 200 ou 300 metros, cunha
altura de como mnimo dous metros e separadas dos edificios cinco metros coma mnimo. Procurarase colocalas
en parques e xardns afastados das zonas habitadas.

5.8.- Elementos auxiliares de accesibilidade

Os principais elementos auxiliares de accesibilidade a instalar nas diferentes partes das redes de saneamento son
os seguintes:

1) Marcos e tapas de cubricin.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 14 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Os marcos e tapas sern en xeral de fundicin nodular, permitndose as tapas de outros materiais (formign
armado, mixtas) cando por razns urbansticas as se aconselle. En calquera caso, tdolos elementos de cubricin
cumprirn as caractersticas dimensioanais e de resistencia especificadas na UNE-EN 124.

As tapas sern en xeral circulares, con dimetros mnimos de 600 mm (en pozos de rexistro de acceso frecuente
recomndase un dimetro de 800 mm). Nas arquetas de rexistro permitiranse tapas rectangulares que permitan
o acceso do persoal e, se procede, as operacin de mantemento e substitucin dos elementos da arqueta
(vlvulas, bombas, etc.).

Segundo o emprazamento, as tapas sern das seguintes clases de resistencia, segundo sinala a norma UNEEN
124:

Clase B125, ou superior, para beirarras ou superficies similares (como aparcadoiros accesibles a vehculos
turismo unicamente).
Clase C250, ou superior, para zonas de circulacin de pens, beirarras, bordos de estradas e aparcadoiros
accesibles a vehculos de gran peso.
Clase D400, para ras peatonais, ras e estradas.

En calquera caso, as tapas levarn o marcado sinalado na seguinte figura.

referencia
norma
resistente
clase
resistente
marca e logo
do fabricante
marcado
de propiedade
identificacin
do servizo:
SANEAMENTO
PLUVIAIS
marca de
calidade

Fig.9. Marcado de tapa de cubricin nun pozo de rexistro.

En casos particulares, pdense precisar tapas estancas (a presins ou depresin da auga, olores, gases,...) con
dispositivos de peche cravados, con parafusos de aceiro inoxidable . A tapa dispor ademais de xuntas
elastomricas e de estanquidade.

En colectores de grandes dimensins e estruturas singulares dbese dispor ademais das tapas de fundicin
habituais, outras tapas de maiores dimensin para permitir o acceso a maquinaria para a limpeza dos mesmos.
Estas tapas soen estar constitudas por varios mdulos, lousas de formign, cos ancoraxes precisos para poder ser
izados por un camin gra.

2) Pates

Os pates a instalar sern de polipropileno con alma de aceiro e deben cumprir co establecido nas normas UNE
127.917 e UNE-EN 1.917. O pate debe ter un deseo axeitado para que o traveseiro de apoio tea topes laterais
que impidan o deslizamento lateral do p, as como estras ou resaltes para evitar o deslizamento vertical.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 15 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


O propio pate indicar a profundidade coa que se debe inserir no rexistro. As principais caractersticas
xeomtricas relativas os pates de polipropileno e a sa colocacin amsanse na Tboa 6 e no Plano 1.5 do
Apndice desta Instrucin.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 16 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 6. Caractersticas xeomtricas dos pates de polipropileno segundo a UNE 127.197 e a UNE-EN 1.917.

Parmetro Valor (mm)
Lonx. mn/mx entre os extremos do traveseiro de apoio cunha sola alineacin vertical 300/400
Proxeccin mnima desde a superficie de formign 120
Lonxitude de empotramento mnima/mxima na parede do pozo 75/85
Dimetro mnimo/mximo de traveseiro de apoio 20/35
Espazo vertical entre pates en das alineacins verticais 250-350
Separacin entre eixes de pates en das alineacins verticais 270-300 ( 10)
Separacin do pate superior ms prximo boca de acceso 400-500

3) Escadas

As escadas de aceso aos rexistros ou as estruturas da rede (bombeo, depsitos) deben cumrpir co especificado na
norma UNE-EN 14.396.

Estes elementos poden ser ancorados de forma fixa a parede, ou ser transportables. Neste caso poden ser dunha
nica peza, telescpicas, abatibles mecanicamente ou flotantes (para aquelas zonas que se enchen de auga
residual como os corpos dos depsitos).

Onde exista risco de cada a gran altura, tanto nas escadas como nos descensos con pates, debern disporse
gardacorpos consistentes nunha estrutura cilndrica tanxente a escaleira, que permita apoiar o lombo en caso de
perder o p.

4) Outros elementos auxiliares

Nesta categora poden citarse as varandas e cadeas, que sern de aceiro inoxidable, aluminio ou PRFV, e tamn os
tramex, empregados como chan nas pasarelas de estruturas como depsitos ou bombeos. Os tramex estarn
constitudos por pletinas de 30 x 2 ou 30 x 3 mm unidas formando mallas de 30 x 30 mm, que as sa vez
conformarn pezas unitarias de dimensins mximas 3 x 1 m.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 17 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

AENOR. UNE EN 124. Dispositivos de cubrimento e peche para zonas de circulacin empregadas por vehculos e
peatns.

AENOR. UNE EN 476. Requisitos xerais para compoentes empregados en tubaras de evacuacin, sumidoiros e
alcantarillados por sistemas de gravidade.

AENOR. UNE EN 736. Vlvulas. Terminoloxa

AENOR. UNE EN 1433. Canles de desaugue para zonas de circulacin empregadas por peatns e vehculos.
Clasificacin, requisitos de deseo e ensaio, marca e avaliacin de conformidade.

CEDEX (2007). Gua tcnica sobre redes de saneamiento y drenaje urbano. Ministerio de Fomento (Espaa).

CTE. Documento Bsico de Salubridade. HS 5. Evacuacin de Augas. Ministerio de Vivienda.


GMEZ , V (2006). Curso de Hidrologa Urbana. Grupo Flumen. UPC. 6 Edicin.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

ITOHG-SAN-2/1

Px. 18 de 35

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ANEXO

DETALLES CONSTRUTIVOS

1. POZOS DE REXISTRO
1.1. POZO DE REXISTRO IN SITU SOBRE O NF
1.1.1. SECCIN
1.1.2. PLANTA
1.2. POZO DE REXISTRO IN SITU BAIXO O NF
1.2.1. SECCIN
1.3. POZO DE REXISTRO PREFABRICADO
1.4. POZO DE REXISTRO PROFUNDO (H>4M)
1.5. PATES
1.6. TAPA
2. ARQUETA DE REXISTRO
2.1. SECCIN TRANSVERSAL
2.2. SECCIN LONXITUDINAL
3. ARQUETA PARA TOMA DE MOSTRAS E AFOROS
4. ELEMENTOS DE CAPTACIN DA ESCORRENTA
4.1. EMBORNAL PARA REDE SEPARATIVA
4.2. EMBORNAL PARA REDE UNITARIA
4.3. EMBORNAL PARA REDE UNITARIA, DE USO EXCEPCIONAL
5. OUTROS ELEMENTOS COMPLEMENTARIOS
5.1. ALOXAMENTO DE VENTOSA
5.2. ALOXAMENTO DE DESAUGUE

ITOHG-SAN-2/2

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
DESEO DE DEPSITOS EN SISTEMAS UNITARIOS
(SAN-2/2)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
DESEO DE DEPSITOS EN SISTEMAS
UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

DESEO DE DEPSITOS EN SISTEMAS UNITARIOS (SAN-2/2)

Hernez Oubia (EPOSH-Xunta de Galicia), Esther M. Snchez Briz (Augas de
Galicia-Xunta de Galicia), Marta S. Santidrin Yebra-Pimentel (GEAMA-UdC),
Revisores

Modificacins

Data

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
DESEO DE DEPSITOS EN
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 1 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- XEERALIDADES
2.1.- Tipoloxas
2.2.- Mtodos de baleirado
2.3.- Disposicin de varios depsitos
3.- ELEMENTOS PRINCIPAIS
3.1.- Zona de entrada
3.2.- Cmara
3.3.- Elementos de limpeza
3.3.1.- Limpadores basculantes
3.3.2.- Comportas de descarga e sistemas de baleiro
3.3.3.- Exectores hidrulicos fixos
3.3.4.- Exectores hidrulicos xiratorios
3.4.1.- Comportas de parede
3.4.2.- Vlvulas de vrtice
3.4.3.- Bombas
3.4.4.- Outros sistemas de regulacin
3.5.- Aliviadoiros
3.6.- Instalacins auxiliares
3.6.1.- Clapetas
3.6.2.- Sistemas de ventilacin e desodorizacin
3.6.3.- Redes auxiliares de electricidade e auga
3.6.4.- Instrumentacin, telesupervisin e telecontrol
4.- EXPLOTACIN E MANTEMENTO

BIBLIOGRAFA

1. ESQUEMA DUN DEPSITO DE DETENCIN-ALIVIADOIRO DE DAS CMARAS
1.1. PLANTA
1.2. SECCINS
2. ESQUEMA DUN DEPSITO DE DETENCIN-ALIVIADOIRO DE DAS CMARAS CON BOMBEO EN CMARA HMIDA
2.1. PLANTA
2.2. SECCIN
3. ESQUEMA DUN DEPSITO DE DETENCIN-ALIVIADOIRO DE DAS CMARAS CON BOMBEO EN CMARA SECA
4. CMARA DE DERIVACIN PARA DEPSITOS FORA DE LIA

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 2 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto da presente instrucin definir as caractersticas xerais dos depsitos construdos nos sistemas
unitarios. En primeiro lugar presentaranse as configuracins mis habituais para posteriormente describir nos
apartados posteriores detalladamente as partes que conforman estas infraestruturas.

2.- XEERALIDADES

2.1.- Tipoloxas

Como se comentou na ITOHG-SAN-1/0 e SAN-1/5, os depsitos executados no mbito de aplicacin destas
Instrucins sern sistemas que se desearn para o control da contaminacin asociada as aguas pluviais, a travs
da reducin do vertido directo destas aguas o medio receptor.

A primeira clasificacin que se pode facer dos depsitos fai referencia a sa ubicacin na rede de drenaxe. As,
poden distinguirse entre depsitos en lia e fora de lia (CEDEX, 2007):

x Depsitos en lia (on-line ou en serie). Son aqueles que estn situados na traza do colector de xeito que
todo o fluxo circulante atravesa o depsito sen posibilidade de facer un by-pass do mesmo.
x Depsitos fora de lia (off-line ou en paralelo). Son aqueles que non estn na traza do colector, ou se o
estn, dispoen de un by-pass. A auga chega depsito a travs dunha derivacin na rede de drenaxe.

Na figuras 1 e 2 presentase un esquema de estas tipoloxas.

divisor de fluxo
vertedura cara o
medio receptor
Q
E
Q
S

Figura 1. Esquema dun depsito en lia

Q
E
Q
S
divisor de fluxo
vertedura cara o
medio receptor

Figura 2. Esquema dun depsito fora de lia

Existe unha terceira dispocin (Fig 3) que mistura as das tipoloxas anterirores, de forma que existe unha un
compartamiento que almacena certa cantidade de auga, e que unha vez cheo, desauga cara outro
compartimento (fora de lia) que polo xeral almacena auga ata que remata a choiva. Posteriormente as augas
retornarse rede por gravidade ou por bombeo. Na seguinte figura presentase con das posibles disposicins do
aliviadoiros cara o medio receptor.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 3 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Q
E
Q
S
divisor de fluxo
vertedura cara o
medio receptor

Q
E
Q
S
divisor de fluxo
vertedura cara o
medio receptor

Figura 3. Esquemas dun depsito combinado. A disposicin inferior a tipoloxa mis empregada ata o momento en
Galicia.

2.2.- Mtodos de baleirado

Atendendo o mtodo de baleirado dos depsitos unha vez finalizado o suceso de choiva, pdense distinguir
entre :

a) Depsitos con baleirado por gravidade. Todo o volume de auga almacenada no depsito ten cota sufiente
para evacuarse por gravidade.

b) Baleirado por bombeo. Nestes casos a cota de sada obriga a baleirar toda a auga cun sistema de bombeo.

c) Baleirado mixto. Estes depsitos teen corpos de almacenamento diferenciados. Os volumens que poden
baleirarse por gravidade correspondense coas choivas mis frecuentes, mentres que para as choivas mis
intensas deseanse cmaras de enchido progresivo e baleirado con sistemas de impulsin. Cando o primeiro
corpo se enche, a auga dirxese cara o segundo. Unha vez rematado a choiva, baleirase en primeiro lugar o
primeiro corpo por gravidade e a agua do segundo corpo bombease cara este.

2.3.- Disposicin de varios depsitos

Cando polas dimensins da cunca necesario dispor de varios depsitos, estes poden colocarse en serie ou en
paralelo.

Na disposicin en paralelo, a rea total da cunca distribuese en das ou mis reas independientes, colocando
ao final de cada unha un depsito (ver Figura 4). Esta disposicin presenta unha serie de ventaxas:

As aguas residuais almacenadas sempres se conducen cara a EDAR
Non existe interaccin entre os depsitos
O deseo de cada depsito independente e libre
O deseo hidrulico mis sinxelo.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 4 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


O principal inconvinte desta tipoloxa son os costes de construccin que son elevados.

Q
EDAR
vertedura cara o
medio receptor
vertedura cara o
medio receptor

Figura 4. Disposicin de depsitos en paralelo

Na disposicin en serie, a cunca total divdese en subcuncas dependientes xa que pola rede de saneamento
circula auga da propia subcunca e da situada augas arriba (ver Fig. 5). Augas abaixo de cada subcunca ubcase un
depsito.

Q
EDAR
vertedura cara o
medio receptor
vertedura cara o
medio receptor

Figura 5. Disposicin de depsitos en serie

Con esta disposicin garantizase a eficiencia do funcionamiento da rede de saneamento, en canto a que o caudal
que chega a EDAR sempre o que se enva a travs do ltimo depsito do sistema.

Sen embargo, presenta a principal desvantaxa radica na interaccin entre os depsitos, que dificulta o deseo
ambiental e hidrulico do sistema, polo que necesario empregar mtodos hidrolxicos e hidrulicos que
contemplen o trnsito de caudais (ver apartados 3.2 da ITOGH SAN 1/1e 5 da ITOGH SAN 1/3)

3.- ELEMENTOS PRINCIPAIS

Os depsitos deben estar dotados dunha serie de elementos que describen nos seguintes apartados. No
esquema seguinte presntanse cada unha das partes coas que conta un depsito tipo.

Tdolos depsitos contan dunha obra de entrada, un corpo (compartimentado ou non), unha obra de sada cun
regulador de caudal, un aliviadoiro, un sistema de limpeza e de ventilacin. Nos depsitos de maior envergadura
disporanse ademais sistemas de desodorizacin, sistemas de telecontrol e/ou telemando.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 5 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ventilacin
estrutura
de acceso
dispositivo
de regulacin
aliviadero
dispositivo
de limpieza
cmara de almacenamiento
cmara
de alivio
dispositivo
de regulacin
salida hacia
el medio receptor
conducin
de entrada
nivel mximo de auga
cmara de alivio
canal de tiempo seco
dispositivo de limpieza
2%
10%

Figura 6. Esquema tipo dun depsito en lia dun nico corpo.

3.1.- Zona de entrada

As obras de entrada son obras auxiliares necesarias cando se acomete a construcin dun depsito. Nalgunhas
ocasins as obras de entrada estn alexadas do depsito e forman parte do sistema de regulacin da
infraestrutura (no caso de depsitos fora de lia).

Entre as estruturas de entrada poden distinguirse as seguintes. preciso sinalar que estas obras non son
necesarias en tdalas tipoloxas de depsito:

Arquetas de reunin: que teen como funcin unificar conducins. Dende esta arqueta conducese o caudal
ata o depsito a travs dunha tubaxe. A arqueta de reunin pode funcionar coma un elemento de
regulacin nalgunhas tipoloxas de depsitos (se dispn dalgn elemento de regulacin).

Cmara de derivacin, que ten como funcin a de interceptar as augas pluviais, durante os episodios de
choiva, e dirixilas cara o depsito. En tempo seco deixa pasar a auga cara a rede de alcantarillado.

Comporta de entrada. Este un elemento opcional en arquetas de reunin, cmaras de derivacin ou na
propio colector de entrada que permite regular o caudal de entrada ao depsito ou incluso non permitir o
paso de auga para realizar traballos de limpeza ou mantemento.

Obra de entrada. Executase adosada ao depsito. Se o depsito en lia, a propia rede a que entra ao
depsito. Se o depsito fora de lia, o colector de entrada o depsito arranca dende a cmara de
derivacin.

Nalgns casos na propia obra de derivacin ou na obra entrada pode construrse un pretratamento para eliminar
os slidos e lixos de maior tamao.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 6 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.2.- Cmara

Trala zona de entrada atpase o corpo ou cmara do depsito, que non mis que zona de almacenamento de
auga. Os depsitos son obras de fbrica construdas en formign armado.

O corpo est limitada polos muros da infraestrutura, que definen a sa capacidade, e que soen ser unha
construcin poligonal subterrnea, anda que tamn poden atoparse depsitos con planta circular e tamn
depsitos sen cuberta. Sen embargo, isto non o usual.

En funcin do volume do depsito e tipoloxa construtiva o depsito pode ter un nico corpo o estar
compartimentado. A compartimentacin realizase fundamentalmente poder asignar distintas funcins s
distintos cmaras do depsito, para facilitar a limpeza (ver apartado 3.3) ou porque o depsito constrese con
unha ou varias cmara fora de lia.

Polo fondo do depsito discorre a canle de tempo seco, que ten unha pendente de un 1% 2%, e conduce as
augas dende a obra de entrada ata o elemento de regulacin de sada. O calado dos depsitos est
habitualmente entre 2 e os 3 m, e a forma da planta adoita ser rectangular con relacins longo:ancho 2:1 e ata 3:1
para reducir a formacin de curtocircutos hidrulicos. Sen embargo, os parmetros xeomtricos soen estar
definidos pola dispoibilidade de espazos para a construcin destas estruturas.

Ademais, no corpo do depsito atpanse unha serie de sistemas auxiliares que, anda que non interveen na
regulacin, son dispositivos fundamentais para o correcto funcionamento dos mesmos. Estes son os sistemas de
limpeza e desodorizacin.

3.3.- Elementos de limpeza

O sistema de limpeza necesario para retirar ou evitar a acumulacin de residuos e sedimentos, e a aparicin de
olores no depsito. Para realizar a limpeza necesario o emprego de auga, polo que pode ser interesante
examinar a posibilidade de empregar auga fretica, de ros, dalgunha TDUS que permitan a valorizacin de augas
ou incluso empregando a propia auga que circula pola rede de saneamento.

A limpeza debe realizarse de forma automtica, anda que no depsito contaranse con tomas de auga para poder
efectuar a conexin de elementos de limpeza manual (especialmente en pequenos depsitos). Como
recomendacin xeral non se empregara auga do abastecemento para a limpeza dos depsitos, optando por auga
non apta para o consumo humano (augas residuais, augas rexeneradas, dunha TDUS,...)

A limpeza automtica pode realizarse con varias tecnoloxas de limpeza entre as que destacan os limpadores
basculantes (de volquete), as cmaras de descarga, limpeza con inxectores de auga a presin ou con sistemas de
baleiro.

En xeral, e para falicitar os traballo de limpeza, o corpo do depsito divdese en carrs lonxitudinais coa pendente
dirixida cara un carril transversal que recolle as augas e dirxeas ata a obra de sada. Nalgns casos a disposicin
dos carrs e transversal, e as augas vrtense directamente cara a canle de tempo seco (ver Figura 6).

Os carrs deben ter unha pendente mnima dun 1%, anda que pendentes maiores son recomendables para
facilitar a limpeza. Adoitan disporse paralelos entre si, separados por muretes baixos, que coinciden cos piares do
depsito para que non interfiran co fluxo de auga. A lonxitude mxima dos carrs depender do sistema de
limpeza seleccionado, como se ver a continuacin.

3.3.1.- Limpadores basculantes

Os limpadores basculantes son tanques suspendidos cun eixo de xiro que en posicin normal estn en equilibrio.
Cando se enchen de auga e alcanzan o seu volume de deseo, descntrase o seu centro de gravidade e basculan
xerando unha onda que barre os sedimentos depositados na soleira do depsito cara a parte mis baixa. Os
limpadores deben instrumentarse con sondas de nivel para que se produza a limpeza do depsito despois de
cada episodio de choiva.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 7 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


sondas de
nivel
sedimentacin de material
tras os episodio de choiva
enchido do
basculante
vertido e formacin
da onda de limpeza
tapas de acceso ao
limpador e as sondas de nivel

Figura 7. Esquema de funcionamento dun limpador basculante

Os parmetros de deseo son a lonxitude do carril a limpar, a sa pendente, a cota do limpador respecto da
soleira. En funcin destes parmetros pode estimarse o nmero de litros por metro cadrado necesarios para que a
onda xerada sexa eficaz. Valores habituais oscilan entre 200 e 2000 L/m
2
. A lonxitude mxima dos carrs de
limpeza est limitada a uns 50 m.

Consideracins construtivas

A canle de recollida de auga debe ter unha capacidade de alomenos 1.2 veces da volume do limpador, unha
pendente lonxitudinal (na direccin da sada) dun 3% e unha profundidade mnima de 30 cm.

Outro aspecto fundamental destes dispositivos que teen que os paramentos do coro deben ter un moi
acabado superficial. As, a aresta do encontro entre o paramento e o muro do depsito situado debaixo do
dispositivo debe ser curva, cun dimetro igual ao do basculante, para facilitar a formacin da onda de limpeza.
Tamn fundamental unha execucin coidadosa da soleira dos carris, cun pulido das mesmas para reducir as
prdidas de rozamento.

Os basculantes estarn construdos en aceiro inoxidable para que soporten as condicins agresivas dos
depsitos (ANSI 304L ou 316L). Ademais, debe preverse unha tapa sobre os limpadores, tamn de aceiro
inoxidable, para poder realizar a sa extraccin se necesario. Tamn se dispor dunha tapa de rexistro sobre os
sensores de nivel para facilitar os traballos de mantemento dos mesmos (extraccin e limpeza).

Os limpadores fabrcanse en lonxitudes de ata 10 metros, anda que recomendable non empregar sistemas de
mis de 6 m de anchura. Para anchos maiores os limpadores instlanse en paralelo. Neste caso debern
construrse muretes duns 20 cm que independizarn a accin dos basculantes. Nos dous primeiros metros os
muros deben chegar ata a lousa superior, para poder ancorar os soportes dos limpadores, e posteriormente
remataranse en pico, para reducir a acumulacin de lixos. No tramo final de cada carril, pegado a canle de
recollida, deixarase unha zona de 1 metro sen murete para facilitar o acceso entre carrs.

Soportes

Os soportes dos limpadores poden fixarse a parede posterior, a lousa superior ou aos muros laterais do depsito.
Para reducir o mantemento do basculante, este debe instalarse por encima do nivel mximo de auga esperado,
dicir, por encima da cota de alivio.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 8 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ancoraxe fixado
parede posterior
ancoraxe fixado
lousa superior
ancoraxe fixado
muro lateral

Figura 8. Tipos de ancoraxe do sistema basculante

Elementos complementarios

Os elementos complementarios asociados a un limpador destas caractersticas son os seguintes:

a) Un circuto de enchido. O enchido do limpador realizase con auga fretica, auga resiudal ou reutilizada, que
se almacena nun pequeno depsito e posteriormente se bombea (ver Figura 9), ou da propia rede de
abastecemento.

sondas de nivel limpador
final de carreira
vlvula de bola
electrovlvula
cadro de control
con autmata
mn: 0.30 m
sondas de nivel limpador
final de carreira
clapeta antiretorno
bomba sumerxible
cadro de control
con autmata
mn: 0.30 m

Figura 9. Esquemas do circuto de enchido dun limpador basculante.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 9 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Para o sistema de enchido a travs da rede de abastecemento necesario instalar unha electrovlvula e
unha vlvula de peche (de bola) nunha arqueta situada fora do depsito ou na propia caseta de control do
mesmo. Ademais, disporase dun racor con vlvula de bola para facilitar a conexin outras mangueiras.

b) O circuito de control est composto por un sistema de medida de niveis, un sensor inductivo de proximidade
no basculante (final de carreira) e un autmata no que se configurarn os programas de limpeza.
A medida de niveis pode realizarse con varias dispositivos como sensores de presin ou de ultrasonidos,
boias ou sensores de conductividade. En calqueira caso, a compatibilidade destes equipos con autmata do
depsito e o eventual sistema de telecontrol quedar garantida.

c) O depsito pode contar con sistemas de control e telesupervisin, segundo o indicado na Instrucin ITOHG
SAN-2/4.

3.3.2.- Comportas de descarga e sistemas de baleiro

A limpeza de depsitos con dispositivos de limpeza de cmaras de descarga ou sistemas de baleiro baseasen a
liberacin dunha onda de limpeza dende unha cmara de almacenamento adosada ao depsito. A diferencia
fundamental entre ambos sistemas radica no xeito en que a auga almacenada e posteriormente liberada para a
limpeza.

Estes sistemas empregan auga do propio suceso para encher a cmara de almacenamento e contan coa vantaxe
fronte os sistemas autobasculantes de poder empregarse en lonxitudes de ata 120 m (superiores aos 50 m, onde
se atopa o limite dos limpadores basculantes).

COMPORTAS DE DESCARGA

As cmaras de descarga estn compostas por unha ou varias comportas de aceiro inoxidable. Estas comportas,
que se atopan abertas durante o comezo dun episodio de choiva, pchanse cando o nivel de auga comeza a
subir. As comportas (ver Fig. 10) pchanse mediante a actuacin dun sistema hidrulico que asegura o peche
mediante uns garfios.

Figura 10. Esquemas dunha comporta de dunha cmara de descarga

A cmara de descarga nchese a medida que o nivel do depsito sube, a travs dunha capleta antiretorno
instalada na cmara. Cando o depsito se baleira, o sensor de nivel enva unha sinal ao sistema de control, que
mediante unha vlvula de solenoide conecta a bomba hidrulica que libera os garfios de peche das comportas.
Deste xeito, as comportas brense de golpe pola diferencia de presin entre a cmara e o depsito, liberndose
unha onda de limpeza que barre o lixo sedimentado no chan do depsito.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 10 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


A continuacin, as comportas pchanse a modo, e sempre despois dun tempo de retardo prefixado. Deste xeito
redcense os riscos de que slidos ou flotantes queden atrapados entre a comporta e o sue marco.

As dimensins das comportas depende do ancho da zona a limpar, sendo o ancho mximo por comporta de 5 m.
Para depsitos de anchos maiores necesario empregar varias comportas, formando carrs de limpeza separados
por muros de caractersticas similares aos empregados en sistemas basculantes.

Ademais, a cota superior do muro de separacin das cmaras de descarga debe ser algo inferior ao muro forntal
frontal. Deste xeito, se se produce un enchido desigual porque unha cmara faie, ao estar conectadas asegurase
un funcionamento homoxneo do sistema.

SISTEMAS DE BALEIRO

Os sistemas de baleiro constan dunha cmara de limpeza na cabeceira de cada carril, dunha bomba de baleiro,
unha bomba de diafragma e un senso rde nivel. Como xa se comentou, o funcionamento similar ao das
comportas de descarga, diferencindose no sistema de captura do auga.

O funcionamento deste sistema esquematizasen a figura 11. En primeiro lugar, cando o depsito comeza a
encherse durante o episodio de choiva, actvase a vlvula de diafragma e a bomba de baleiro comeza a succionar
o aire da cmara de limpeza. Este auga retida ata que pasa a choiva e o depsito se baleira. Unha vez rematado
este proceso, rompese o baleiro da cmara de limpeza, formndose unha onda que barre a contaminacin
sedimentada no fondo do deposito.

Figura 11. Proceso de limpeza cun sistema de baleiro.

Este sistema, como o de comportas de descarga, mis eficaz cos limpadores basculantes para lonxitudes
superiores aos 50 m e tamn pode aplicarse en depsitos circulares, colocando a cmara de limpeza no centro de
depsito. Sen embargo, require dunhas instalacins e mecanismos que os limpadores basculantes non precisan.

Consideracins construtivas

Na cmara de limpeza almacnase a auga para posteriormente realizar o lavado do depsito. O seu volume
funcin da lonxitude a limpar, da altura de lmina dispoible, ancho do depsito e pendente da solera. moi
importante que a cmara este moi ben rematada, xa que debe ser completamente estanca para que se poda
realizar o baleiro.

A canle de recollida de auga debe ter unha capacidade mnima de 1.2 veces a capacidade do sistema. Se o
depsito ten mis de 10 m de ancho necesario realizar varias lias e carrs de limpeza. fundamental unha
execucin coidadosa da soleira dos carrs, cun pulido da mesma para reducir as prdidas de carga por rozamento.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 11 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Cando se instalen varias lias de limpeza debern construrse muretes duns 20 cm que independizarn a accin
dos sistemas. Nos dous primeiros metros os muros deben ter unha altura dun 1m, nos 2 primeiros metros dende
o sifn, e posteriormente a altura pode reducirse ata os 20-30 cm. Os muretes remataranse en pico, para reducir a
acumulacin de lixos. No tramo final de cada carril, pegado a canle de recollida, deixarase unha zona de 1 metro
sen murete para facilitar o acceso entre carrs.

Para que o sistema funcione dun modo ptimo debera prestarse especial atencin tamn a execucin do sifn.
Existen das variantes fundamentais, recollidas na figura 12, que se aplican a depsitos xa construdos (12-a) ou a
depsitos de nova construcin (12-b)

Pendiente 0.5 % - 2 %

cmara de
limpeza
bordes
redondeados
pendente 0.5 % - 2 %
limpieza
Pendiente 0.5 % - 2 %
cmara de
limpeza
bordes
redondeados
pendente 0.5 % - 2 %
(a) (b)

Figura 12. Esquemas de variantes na construcin do sifn (Hidrostank).

Por ltimo hai que sinalar que os sistemas de baleiro poden inclur un sistema auxiliar par ao enchido das cmaras
de limpeza, de xeito que se poda limpa r o chan do depsito anda quen on exista un episodio de choiva.

3.3.3.- Exectores hidrulicos fixos

Os exectores hidrulicos fixos son sistemas que non son propiamente sistemas de limpeza xa que a sa funcin e
a de evitar a sedimentacin da contaminacin mentres que o tanque non se baleira. Estes dispositivos introducen
aire e auga a presin preto do fondo, favorecendo a oxixenacin e a mistura das augas e reducindo a decantacin
dos materiais mis grosos. As, as augas chegan en mellores condicins aos sistemas de depuracin augas abaixo.

Figura 13. Sistema de limpeza con exectores fixos (CEDEX, 2008).

O principal problema destes sistemas o alto custo enerxtico dos mesmos, xa que o seu radio de accin e duns
poucos metros, polo que en grandes depsitos necesario instalar moitos exectores. Cando se instalan, soen
empregarse como sistemas auxiliares en combinacin con outros sistemas de limpeza.

3.3.4.- Exectores hidrulicos xiratorios

Os exectores hidrulicos xiratorios (jet cleaners en ingls), ou bombas exectoras, consisten nunha bomba
submerxible centrfuga equipada cunha lanza que propulsa unha mestura de auga con aire a gran velocidade
sobre o fondo do depsito, producindo as o varrido do solera.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 12 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Estes sistemas poden empregarse para a remodelacin de depsitos mal deseados (soleras con pouca pendente
ou pendente en varias direccins, con columnas que impiden ou reducen a eficacia de sistemas de xeracin de
ondas de limpeza) ou para o seu uso en depsitos de nova construcin de planta circular ou rectangular. A s
principal limitacin est imposta pola lonxitude de limpeza, xa que os chorros non son eficaces para lonxitudes
maiores de 10-20 m.

Estes sistemas comezan a funcionar cando se produce o suceso de choiva. Inicialmente funcionan de forma
estacionara, como un hidroexector fixo, mantendo os sedimentos en suspensin. Cando o nivel de auga comeza
a deixar o fondo a descuberto, a lanza comeza a xirar automaticamente, varrendo toda a superficie a limpar (ver
esquema de funcionamento na figura 14).

(1) (2)
(3) (4)

Figura 14. Esquema de funcionamento dun exector xiratorio.

A auga bombeada dun pequeno pozo de achique ou da propia canle de tempo seco do depsito. Na vertical
dos exectores necesario instalar unha arqueta de acceso para facilitar as labores de mantemento e extraccin
do equipo.


Un elemento fundamental dos depsitos o elemento de regulacin do caudal enviado augas abaixo do mesmo.
Existen fundamentalmente tres tipos de elementos de regulacin:

a) Comportas de parede.
b) Vlvulas de vrtice.
c) Impulsins.

3.4.1.- Comportas de parede

Recomndase o emprego de comportas de parede cando o caudal de sada do depsito sexa superior aos 100
L/s. As dimensins mnimas das mesmas recomendadas son 30 x 30 cm, sendo excepcionalmente de 20 x 20 cm.

As comportas de parede deben ser de aceiro inoxidable e constan dun soporte ancorado parede polo cal se
desliza a mesma. As comportas de parede adoitan a instalarse en cmara seca

A comporta permitir o paso do caudal de sada do depsito QS , definido de acorde ao recollido nas ITOHG SAN
1/0 e SAN 1/5, cunha apertura que non ser inferior aos 10 cm para unha lmina de auga situada ao nivel do
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 13 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


aliviadoiro de emerxencia. Nas mesmas condicins de apertura desaugar o caudal de tempo seco sen provocar
remansos augas arriba no canal de aproximacin.

En calquera caso, para obter unha regulacin efectiva con vlvulas de comporta, imprescindible que conten con
mecanismos de apertura e peche automatizados de tipo hidralico ou elctrico.

Estes dispositivos deben asegurar que os caudais enviados cara a EDAR tean un valor mis ou menos constante.
Para iso, a apertura debe estar controlado por un autmata que regule a apertura da comporta en funcin do
nivel de auga no depsito.

Unha alternativa as comportas de parede son as vlvulas de guillotina. Estas vlvulas instlanse en cmara seca e
colcanse entre pasamuros embebidos no muro de formign. Este tipo de vlvulas poden accionarse con
sistemas elctricos ou incluso con flotadores.

Tanto como con comportas de parede como coas vlvulas de guillotina recomendable instalar un by-pass para
permitir o baleirado do depsito para poder substitur o elemento regulador sen necesidade de interromper o
fluxo de auga cara a EDAR.

3.4.2.- Vlvulas de vrtice

Estes dispositivos de regulacin recomndanse para os depsitos mis pequenos, con caudais de sada inferiores
a 100 L/s. A vantaxe deste tipo de elemento de regulacin fronte comporta que non precisa mantemento nin
supervisin.

A curva de cotas-caudais debe proporcionala o subministrador do sistema. O funcionamento destes dispositivos
en sistemas unitarios para caudais de deseo inferiores aos 10 L/s pode verse comprometido por obstrucins ou
atoamentos.

m /s
3

Figura 15. Fotografa dun vortex instalado en cmara seca (esquerda) e esquema da curva de gasto destes dispositivos
(dereita).

Estes sistemas poden instalarse en cmara seca ou hmida, sendo o habitual empregar sistemas de cmara seca.
Neste tipo de instalacin o sistema colcase nunha cmara adosada ao depsito, denominada cmara de
descarga.

As vlvulas vortex estn constitudas por un pasamuros, que pode ir embebido no formign ou ancorado ao
muro, unha vlvula de guillotina e o sistema regular propiamente dito. O sistema complemntase cun bypass
constitudo por un pasamuros, unha vlvula de guillotina e un codo.

A cmara de descarga debe executarse seguindo as seguintes indicacins:

Debe deixarse unha altura libre entre a cota de descarga do vrtex e a canle a media caa que enva as
augas cara a EDAR ou o interceptor augas abaixo. Esta altura, proporcionada polo fabricante,
proporcional ao caudal de sada e serve para evitar o asolagamento da cmara de descarga.
Na cmara de descarga executarase unha media caa para conducir as augas cara a EDAR. Tamn se
desearan unhas cuas para conducir as augas cara a media caa.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 14 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


A cota de instalacin do by-pass superior da vlvula de vrtice.
Cando se deseen os pasamuros debe terse en conta o dimetro dos volantes das vlvulas de guillotina,
para permitir a operacin das mesmas.
As dimensins da cmara dependern do caudal de deseo, pero contarn cun tamao mnimo de 2.5 x
2.5 m.
Os pates de aceso cmara ubicaranse preferiblemente no lado do by-pass, de xeito que ao abrir o
mesmo, se poida sar da cmara coa maior celeridade posible en caso de inundacin.
Para facilitar as labores de mantemento deben executarse accesos pola parte superior da cmara de
descarga e na canle central do depsito, preto do pasamuros do regulador.

3.4.3.- Bombas

Cando sexa necesario o emprego de impulsins nos depsitos das redes de saneamento unitario os equipos de
bombeo instalaranse nunha cmara (corpo) independente cmara de aspiracin- (anda que os equipos
instalados vaian en cmara hmida).

Previa cmara de aspiracin instalaranse un elemento de proteccin dos equipos de bombeo. Estes sistemas,
como grellas autolimpables ou trituradores de slidos, deben desearse para evitar a acumulacin de materiais
na entrada da cmara de aspiracin. Para iso deben disporse as instalacins necesarias para a retirada e
almacenamento dos residuos. Na figura seguinte amsase un esquema da configuracin tpica dun depsito con
bombeo para redes unitarias.

dispositivo
de limpeza
canle de tempo seco
clapeta
cmara
de
aspiracin
cmara
de
entrada
elemento de desbaste
ou trituracin de
slidos
comporta ou elemento que
permita pechar a cmara de
aspiracin para tarefas de
reparacin e mantemento
cmara de alivio

Figura 16. Esquema dun depsito de das cmaras con bombeo en cmara hmida.
A cmara de aspiracin desaarase de tal xeito que se poda acceder a mesma para a reparacin e mantemento de
equipos. Para iso contar cunha comporta na entrada para cortar o fluxo de auga cara as bombas. Ademais,
contar cun oco na parte superior suficiente para poder proceder a substitucin dos equipos de bombeo e os
elementos auxiliares.

Nos planos 2.1 e 2.2 do anexo desta instrucin atpanse un esquema da planta e seccin dun depsito con
bombeo. O resto de consideracins construtivas e de deseo das impulsins atpase nas Instrucins SAN-1/6 e
SAN-2/3.

3.4.4.- Outros sistemas de regulacin

Cando os depsitos se constren fora de lia pode ser necesario realizar unha cmara cun dispositivo de
regulacin de caudais (coma unha vlvula vortex) na conducin ou colector de saneamento que derive os caudais
superiores aos de deseo da EDAR cara a infraestura de regulacin. Para estes casos, pode empregarse unha
cmara de derivacin sen regulacin, xa que o volume de regulacin atpase fora de lia, coma a esquematizada
no Plano 4 do Apndice de Detalles Construtivos.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 15 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.5.- Aliviadoiros

Os elementos de alivio dos depsitos poden ser interiores, para mobilizar a auga entre os compartimentos
interiores dos depsitos, ou de vertido. Tdolos depsitos deben contar forzosamente cun aliviadoiro de vertido
cara o medio receptor.

Os aliviadoiros de vertido cara o medio receptor deben contar con sistemas para reducir a contaminacin
movilizada cara o medio. Nos depsitos poden instalarse os seguintes sistemas:

a) Pantallas deflectoras. Este era ata o momento o sistema mis frecuente e consiste en colocar no labio do
aliviadoiro una pantalla deflectora que evita a vertedura dos flotantes. O corpo da pantalla pode estar
constitudo de aceiro ou materiais plsticos (PRVF, polipropileno).

Os rendementos de eliminacin de contaminacin destes sistemas son insignificantes, polo que deben estar
complementados con sistemas de tamices e/ou cepillos. Incluso poder prescindirse das pantallas
antiflotantes.

b) Sistemas de grellas autolimpables (tamices) ou cepillos xiratorios. Estes sistemas non permiten o vertido de
slidos e flotantes superiores o tamao de paso dos mesmos, aproximadamente uns 6 mm. Deben contar
con sistemas de autolimpeza que asegure o correcto funcionamento.

Figura 17. Sistemas de grellas autolimpiables e pantallas flotantes con cepillos xiratorios.

Como se pode apreciar nos apndices desta instrucin, para depsitos de certo tamao podern instalarse estes
dispositivos nos aliviadoiros interiores dos depsitos (entre os distintos corpos do depsito).

Como sucede co resto de elementos auxiliares dos depsitos, preciso deixar un oco superior que permita o
acceso e extraccin dos sistemas antiflotantes e de grellas, para realizar labores de mantemento e reparacin.


Os depsitos deben estar equipados cunha serie de elementos auxiliares para o seu correcto funcionamento.

3.6.1.- Clapetas

Nos depsitos de pluviais as clapetas instlanse para facilitar o baleirado entre as cmaras que o conforman,
imposibilitando que auga circule en sentido contrario. As clapetas serven para illar o fluxo entre compartimentos,
evitando que todos se enchan simultaneamente. Deste xeito, non ser necesario cada compartimento tralos
pequenos episodios de choiva.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 16 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 18. Esquema dunha clapeta antirretorno

Nalgunhas ocasins ser necesario instalar clapetas anti-marea no sistema de alivio ao medio receptor se se
prevn crecidas ou variacins do nivel que poidan permitir a entrada de auga cara o depsito.

3.6.2.- Sistemas de ventilacin e desodorizacin

Xa sexa forzada ou natural, os estanques deben contar cun sistema de ventilacin que asegure un nmero de
renovacins do aire por hora suficientes para o nivel de uso de cada estancia. Se o sistema se atopa nun entorno
urbano pode ser necesario a instalacin dun sistema de desodorizacin.

3.6.3.- Redes auxiliares de electricidade e auga

A rede elctrica dos depsitos dimensionarase para que alimente a tdolos elementos do mesmo: bombeos,
comportas, electrovlculas e iluminacin. Para aumentar a seguridade e asegurar o corrector funcionamento dos
depsitos recomendable instalar un grupo electrxeno.

Debe desearse unha rede de iluminacin axeitada para os locais auxiliares e para o interior do propio depsito.

Tamn se instalar unha rede de auga a presin para alimentar os instalacin de limpeza do depsito. Deixaranse
puntos de acceso para a instalacin de mangueiras de limpeza manual.

3.6.4.- Instrumentacin, telesupervisin e telecontrol

Non posible entender unha obra da importancia econmica dun depsito sen un sistema de control,
imprescindible para que o depsito poida cumprir o seu cometido.

Na ITOHG SAN 2/4 atopase unha descricin das estratexias de xestin integral dos sistemas de seanemento as
dos principais compoentes dos sistemas de telecontrol e telemando nas redes de saneamento.

A continuacin indcanse os sistemas que se deben dispor obrigatoriamente, como mnimo, nos depsitos das
redes unitarias:

Sensores de nivel. Deben instalarse no interior de depsito para coecer o nivel de cada cmara as
como os dos puntos crticos do mesmo. A informacin proporcionada polos sensores de nivel debe
permitir coecer en todo momento o nivel do depsito, o caudal de entrada e sada do depsito e
tamn se est a producir unha vertedura.
Detectores de gases.
Detectores de intrusismo e cmaras de CCTV naqueles depsitos que tean unha xestin centralizada.

Ademais, instalaranse armarios elctricos e cadros de control deseados para posibilitar o control manual de
tdolos dispositivos de depsito (elementos de limpeza, comportas, bombas,...). O depsito contar cun centro
local ou remoto onde se poida controlar cun ordenador, e co software axeitado, os parmetros e consignas de
funcionamento (ciclos de limpeza, regulacin de curvas de gasto, sistema de ventilacin, etc.).

Este centro de control debe ter a capacidade de almacenar e/ou enviar a informacin rexistrada polos
dispositivos cos que este instrumentado o depsito ao xestor/explotador do mesmo. A informacin mnima a
almacenar ser a relativa aos niveis das cmaras, caudais circulantes e as eventuais verteduras.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 17 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


4.- EXPLOTACIN E MANTEMENTO

Os depsitos deben contar con locais especficos para permitir as labores de xestin e mantemento dos mesmos.
O tamao destes locais axeitarase ao tamao do depsito. En xeral, un gran depsito pode contar cun almacn,
unha sala de control, unha cmara seca para os grupos oleohidrulicos de accionamento das comportas, grupos
de presin, bombas de baleiro, vestiarios e lavabos.

Un elemento moi importante para a correcta explotacin dos depsitos son os elementos de aceso, xa sexan para
persoas ou materiais e equipos. Debe poder accederse a solera do depsito, as sas instalacins, e ademais deben
disporse as tapas e elementos necesarios para poder realizar a extraccin dos equipos.

Tamn se instalarn outros elementos complementarios como barandillas, pates, tramex, cadeas de seguridade,
etc. Estes elementos debern cumprir as especificacins recollidas na ITOHG SAN - 2/1, se ben tdolos elementos
que instalen no interior do depsito sern resistentes corrosin, de aceiro inoxidable ou material plstico.

Os depsitos estarn sometidos a ambientes de funcionamento moi severos, polo que ser necesario realizar
inspeccins rutinarias para asegurar o seu correcto funcionamento. A frecuencia de inspeccin depender da
complexidade da instalacin e do nivel de telecontrol e telesupervisin da mesma.

As primeiras visitas de inspeccin deben realizarse trala construcin e posta en funcionamento do depsito, xa
que as primeiras choivas poderan arrastrar restos da propia execucin das obras.

recomendable xerar unha lista de chequeo para sistematizar as labores de inspeccin e mantemento, as como
levar un rexistro histrico que incla datas, horas, nomes dos inspectores e os datos da inspeccin. Este rexistro
complementarase cun rexistro histrico coas principais parmetros de funcionamento hidrulico (nmero de
verteduras, data, volume e duracin da vertedura, precipitacin asociada ao suceso de choiva) as como coas
principais incidencias (atoamentos, problemas de funcionamento).

Esta informacin facilitar as labores de xestin, permitindo identificar tendencias a longo prazo e minimizar os
problemas de funcionamento.

En cada visita recomndase que o inspector realice as seguintes tarefas:

Comprobar a instalacin elctrica
Examinar o funcionamento de bombas, comportas e desaugadoiros.
Comprobar que as sadas non se atopen obstrudas
Examinar os sedimentos acumulados no depsito
Inspeccionar o sistema de distribucin de auga
Buscar zonas con condensacin e/ou corrosin.
Analizar a lubricacin e sucidade dos elementos mbiles dos mecanismos do depsito: roscas, rodetes
dos limpadores basculantes (unha vez ao ano, e se quedan sumerxidos inmediatamente despois da
inundacin), comportas, etc..
Limpeza da suciedade acumulada en sondas de nivel, escadas, pantallas antiflotantes, ...

Como xa se comentou, tdalas partes do depsito deben ser accesibles para realizar estes traballos.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 18 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

CEDEX (2007). Gua tcnica de sobre saneamiento y drenaje urbano. CEDEX. Ministerio de Fomento. Madrid. 634 pp.

urbano. Monografas N 98. Ed. J. Puertas, J. Surez y J. Anta. CEDEX. Ministerio de Fomento. Madrid. 600 pp.

Lpez, B. (2007). Estanques de Tormenta. TecnoAmbiente. Vol 17. N 175.

Ayesa, A. (2007). Tanques de Tormenta. Equipos. Revista Retema Medio-Ambiente.

Hydrostank (2008). Catlogo Hidralica. Hydrostank.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
SISTEMAS UNITARIOS

ITOHG-SAN-2/2

Px. 19 de 27

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ANEXO


1.1. PLANTA
1.2. SECCINS
1.2.1. SECCIN A-A
1.2.2. SECCIN B-B
1.2.3. SECCIN C-C
CON BOMBEO EN CMARA HMIDA
2.1. PLANTA
2.2. SECCIN
CON BOMBEO EN CMARA SECA
4. CMARA DE DERIVACIN PARA DEPSITOS FORA DE LIA

ITOHG-SAN-2/3

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

SERIE SANEAMENTO

TTULO
ESTACINS DE BOMBEO (SAN-2/3)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

ESTACINS DE BOMBEO
(SAN-2/3)

Autores

Revisores

Modificacins

Data

Modificado por:

.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 1 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- VOLUME DO POZO DE BOMBEO
3.- CAUDAIS A BOMBEAR E REGULACIN
3.1.- Caudais a bombear nos sistemas separativos
3.2.- Caudais a bombear nos sistemas unitarios en tempo de chuvia
4.- DISPOSICIN DUN BOMBEO
4.1.- Xeneralidades
4.2.- Cmara de entrada
4.3.- Pozo de grosos
4.4.- Sistema de desbaste
4.5.- Cmara tranquilizadora
4.6.- Cmara de aspiracin
4.7.- Tipo de tomas
4.8.- Cmara seca
4.9.- Arranque de las bombas
5.- CAMP DE ASPIRACIN
6.- DIMENSIONAMENTO XEOMTRICO
7.- RUIDOS E VIBRACINS
8.- VENTILACIN E TRATAMENTO DE OLORES

BIBLIOGRAFA


1. POZO DE BOMBEO DE SECCIN CIRCULAR
2. POZO DE BOMBEO DE SECCIN RECTANGULAR

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 2 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

O obxecto da seguinte instrucin definir as caractersticas e as distintas tipoloxas das estacins de bombeo. Os
elementos que as conforman descrbense detalladamente en apartados posteriores, deste xeito trzanse unhas
lias bsicas que pretenden ser de utilidade na disposicin dos diferentes elementos dun bombeo.

Ser un punto fundamental no deseo suavizar as puntas de caudal, polo que haber que regular o sistema
mediante bombas ou variadores que permitan acadar distintos puntos de traballo en funcin das necesidades do
momento.

Na actualidade as bombas a empregadas soen ser somerxibles e por iso as estacins de bombeo son
maioritariamente de pozo hmido. No caso de utilizar unha estacin de pozo seco as bombas non funcionarn
somerxidas e haber que colocalas na cmara seca, xunto s vlvulas, evitando que esta poida inundarse.

Como complemento a este documento poder consultarse a ITOHG-SAN-1/6 de clculo de estacins de bombeo,
na que se tratan as curvas que relacionan o caudal e a altura, o funcionamento da bomba e a sa agrupacin, as
coma o tempo de paro, etc.

2.- VOLUME DO POZO DE BOMBEO

Cando un sistema de saneamento non pode funcionar mediante gravidade, coma ocorre nos lugares moi
condicionados pola topografa, cmpre solucionar o problema mediante un bombeo. Este orixinar uns custos e
uns gastos de enerxa, que sern maiores a medida que aumenten as dimensins da instalacin e a potencia das
mquinas impulsoras.

As, hora de dimensionar unha estacin de bombeo preciso determinar os tempos de parada e arranque entre
bombas. Isto debido a que un nmero elevado de arranques/hora leva asociado un quentamento excesivo dos
motores que favorece os fallos no sistema; pola contra, un valor baixo implica unha instalacin de maiores
dimensins e polo tanto maior custo da obra civil.

A falta de informacin relativa ao nmero de arranques por hora (Nah) e co motivo de favorecer o mantemento da
impulsin, o nmero mximo ser o indicado na tboa:

Tboa 1. Nmero mximo de arranques por hora.

Potencia (Kw) N arranques/hora
0,5-7,5 10
7,5-11 8
11-37 6
37-110 6
>110 5

Unha vez estea determinado o valor de Nah necesario calcular o volume do pozo para un nmero de bombas
determinado (n). Este volume calclase como a suma do volume morto e do volume activo.

No primeiro esquema (figura 1) as bombas arrancan de modo sucesivo ao ir acadando o nivel das augas os
valores Z1, Z2, Z3 e Z4. Unha vez todas as bombas se atopan en funcionamento, o nivel das augas vai
descendendo ata Z3 e a bomba 4 deixa de funcionar; agora o volume entrante maior co de bombeo polo que o
pozo volta de novo ao nivel Z4, no que arranca a bomba 4 , e as sucesivamente.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 3 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 1. Esquema de funcionamento 1.

O volume requirido no pozo ser a suma dos volumes parciais precisos para cada bomba e poder obterse, cando
todas as bombas sexan iguais, mediante a formulacin seguinte:

3600
( )
b
r
ah
Q
V n n
N
=

Onde:

V: volume mnimo do depsito (m
3
).
n: nmero de bombas instaladas.
nr: nmero de bombas en reserva.
Qb: caudal unitario de cada bomba (m
3
/s)
Nah: nmero de arranques hora.

Hai outro tipo de funcionamento que consiste en ir arrancando as bombas sucesivamente ata acadar o nivel Z4,
nese momento coa totalidade das mquinas en funcionamento o nivel vai descendendo ata chegar de novo a Z0
momento no que todas as bombas paran. O esquema de funcionamento o da figura seguinte:

Figura 2. Esquema de funcionamento 2.

Poderanse empregar coma gua os seguintes valores de volumes parciais para distintos caudais das bombas e o
esquema de funcionamento n 2:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 4 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 2. Volumes parciais para un nmero de bombas n.

N de
bombas
Volume parcial (m
3
)
1 V1=(0,9Q1)/Nah
2 V2=0,392(0,9Q2)/Nah
3 V3=0,264(0,9Q3)/Nah
4 V4=0,216(0,9Q4)/Nah
5 V5=0,188(0,9Q5)/Nah
6 V6=0,167(0,9Q6)/Nah
7 V7=0,152(0,9Q7)/Nah
8 V8=0,140(0,9Q8)/Nah

Onde:
Vi: volume parcial de cada bomba (m
3
).
Qi: caudal da cada bomba (m
3
/h).

O programa de funcionamento do bombeo deber estar deseado para que todas as bombas, includas as de
reserva, traballen aproximadamente as mesmas horas mensuais; non obstante, e de forma xustificada, poder
valorarse a posibilidade de que as bombas de reserva funcionen un nmero menor de horas.

Haber de garantirse que non se xeran puntas artificiais que inflan na estratexia de explotacin do resto da rede
de sumidoiros ou da EDAR. No apartado seguinte profndase neste aspecto.

3.- CAUDAIS A BOMBEAR E REGULACIN

Unha estacin de bombeo un elemento mis dunha rede de saneamento que ten como obxectivo axudar
auga residual a chegar estacin depuradora. Por este motivo, unha estacin de bombeo debe intentar
reproducir, no posible, a distribucin de caudais que se produce de modo natural en calquera sistema de
saneamento debido s hbitos de consumo de auga da poboacin. importante resaltar que en xeral as plantas
depuradoras, e en especial aquelas nas que hai un proceso biolxico, estn dimensionadas para traballar coas
variacins horarias diarias e, excepcionalmente, asumir determinadas puntas maiores.

A regulacin dos bombeos deber levarse a cabo co motivo de evitar, no posible, puntas de caudal e vertidos ao
medio receptor. Existen diferentes mtodos de regulacin; tradicionalmente usouse a regulacin mediante a
variacin da curva resistente, que consiste na incorporacin sada da bomba dunha vlvula que, orixinando
unha certa perda de carga, consegue modificar o punto de funcionamento do conxunto. Un resultado similar
pode obterse coa instalacin de varias bombas (ver ITOHG-SAN-1/6) de xeito que, segundo se instalen en paralelo
ou en serie, a curva H-Q, e polo tanto o punto de traballo, ser diferente.

Fronte a este mtodo aparece outro mis custoso, pero cada vez mis usado, que o do traslado da curva motriz;
para controlar a situacin da curva caracterstica utilizaranse variadores de frecuencia que, modificando a
velocidade de xiro do rodete da mquina, conseguen unha altura de bombeo maior ou menor segundo se
precise. Este modo de regulacin deber usarse s para determinadas situacins como a de garantir un caudal
constante EDAR. Terase especial coidado en protexer as bombas dos residuos, xa que pequenos atascos
producen que a resposta da bomba non sexa a adecuada.

Un ltimo mtodo de regulacin o de utilizar os propios depsitos como tanques nos que acumular as augas,
suavizando as as puntas de caudais de chuvia.

Con estas premisas e posibilidades de regulacin debe evitarse que as estacins de bombeo xeren puntas
artificiais que alteren os hidrogramas resultantes dos hbitos de consumo e comprometan o funcionamento das
plantas de depuracin. Para iso proponse unhas directrices xerais.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 5 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.1.- Caudais a bombear nos sistemas separativos

Para os sistemas separativos, en concreto para as conducins de auga residual, o rxime de caudais a bombear
debe cubrir o caudal medio diario (para o da de mximo consumo, QDp,total) e o caudal horario punta total
(QHp,total). Bombear caudais superiores a este ltimo xerara puntas artificiais de fluxos na EDAR; no caso de que o
caudal bombeado dende unha estacin de bombeo cara a unha EDAR representase unha porcentaxe importante
da auga que chega mesma estas puntas non seran admisibles.

En funcin de onde se atope a estacin de bombeo na rede de saneamento e da importancia relativa do bombeo
dentro do sistema, o proxectista decidir as estratexias que considere oportuno (volume, bombas en paralelo,
variadores, etc.) para garantir que o bo funcionamento da EDAR non se ver afectado polo rxime de bombeos.

3.2.- Caudais a bombear nos sistemas unitarios en tempo de chuvia

Nos sistemas unitarios, ademais dos fluxos bombeados anteriormente comentados, que sern os que se
produzan en tempo seco, debe considerarse tamn o caudal mximo que se enviar EDAR en tempo de chuvia.
Neste tipo de sistemas de saneamento unha estacin de bombeo debe ser considerada como un depsito de
detencin de augas pluviais.

En tempo de chuvia a estacin de bombeo debe ter capacidade para bombear o caudal mximo que admita a
EDAR, que normalmente ser un caudal superior ao caudal horario punta total (caudal horario punta do da de
mximo consumo do ano: QHp,total; ver ITOHG-SAN-1/1). Seguindo as directrices marcadas no documento ITOHG-
SAN-1/0, e ata a publicacin das futuras Instrucins Tcnicas para Estacins Depuradoras de Augas Residuais, e a
falta de datos concretos sobre o sistema de explotacin da EDAR, poder adoptarse como caudal de sada do
bombeo un valor de tres veces o caudal diario punta total de augas residuais urbanas:

,
3
s p total
Q QD =

Onde:
Qs: caudal de sada do bombeo.
QDp,total: caudal diario punta total de augas residuais urbanas da cunca de achegas ao bombeo, definido na ITOHG-
SAN-1/0 como:

, , , ,inf p total p urb m ind m
QD QD QD QD = + +

QDp,urb: caudal diario punta de auga residual de orixe urbana.
QDm,ind: caudal diario punta de auga residual de orixe industrial.
QDm,inf : caudal diario medio de infiltracin.

Este valor para o caudal de sada (3QDp,total) establecerase para sistemas secundarios convencionais de biomasa
en suspensin ou fixada. A pesar disto, en casos xustificados nos que o deseo da rede de saneamento e da EDAR
permita conducir e tratar caudais mis elevados na estacin depuradora podern incrementarse os valores
anteriormente sinalados. Este o caso dunha EDAR que dispoa, por exemplo, de lias auxiliares de retencin ou
de tratamento para as augas pluviais. De todos modos, sempre cmpre garantir os obxectivos de calidade
marcados pola Directiva 91/271 na totalidade dos efluentes vertidos dende a planta depuradora.

4.- DISPOSICIN DUN BOMBEO

4.1.- Xeneralidades

As estacins de bombeo constarn, en xeral, dos seguintes elementos e procesos unitarios:
- Cmara de entrada.
- Pozo de grosos.
- Desbaste de residuos.
- Elevacin de auga bruta.
- Colector de impulsin.
- Instalacins adicionais.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 6 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


- Aliviadoiro by pass xeral.

As estacins de bombeo teen un caudal de entrada mximo que son capaces de admitir, por iso un elemento
fundamental que se ha dispor antes do bombeo un aliviadoiro cun by-pass xeral da instalacin.

O aliviadoiro e o by-pass asociado disporanse nalgn elemento da estacin de bombeo, como por exemplo xunto
ao pozo de grosos, o desbaste, ou no propio depsito de bombeo. No caso de acometer varias conducins
mesma instalacin disporase dunha cmara de entrada na que se colocarn os citados sistemas.

Finalmente a auga chega ao bombeo propiamente dito no que o fluxo acada a cmara tranquilizadora para logo
ser bombeado na cmara de bombeo.

Independentemente de cal sexa a sa xeometra, todos os compartimentos que integren a estacin de bombeo
debern ser accesibles, debendo ter capacidade para poder extraer ou introducir os equipos instalados en caso
de avara ou substitucin. Por iso recomendable que nos teitos dos distintos compartimentos se dispoan
suficientes accesos aos mesmos.

Para tal efecto, desexable que se dispoa unha caseta encima da estacin que facilite o acceso mesma. Nas
instalacins pequenas, alternativamente disposicin dunha caseta, a entrada estacin poder realizarse por
tapas de rexistro directamente dende a superficie. Os accesos s casetas debern ser amplos para facilitar as
operacins de entrada e sada dos equipos que integran a estacin de bombeo, e para garantir a seguridade do
persoal de mantemento.

En calquera caso, a estrutura das estacins de bombeo ser de formign armado, debendo cumprir as
especificacins da EHE vixente.

4.2.- Cmara de entrada

Cando estacin de bombeo acometan varios colectores de forma simultnea disporase unha cmara de entrada
coa misin de recibir e unificar as incorporacins.

Na cmara de entrada valorarase a colocacin dun aliviadoiro de emerxencia. O aliviadoiro principal do bombeo
establecerase na cmara principal, de forma que se asegure que nos vertidos que se produzan as augas residuais
sufran un proceso de desbaste. Neste sentido, o posible aliviadoiro de emerxencia tamn dispor dun sistemas
de reixas de limpeza manual.

Entre a cmara de entrada e o pozo de bombeo colocarase unha comporta que permita o illamento do segundo.
A cota do aliviadoiro de urxencia desearase permitindo que os condutos da rede entren en carga, tendo en
conta sempre os efectos non desexables augas arriba.

No caso de existiren un s conduto de aporte de auga residual e que, polo tanto, non sexa necesaria a
construcin dunha cmara de entrada, colocarase unha comporta que permita o peche da aportacin de
devandito conduto.

A existencia das comportas citadas nos pargrafos anteriores permitir traballar no pozo de bombeo en
operacins de mantemento habituais, como a extraccin de residuos, ou en situacins extraordinarias.

4.3.- Pozo de grosos

En estacins de bombeo de gran entidade, includos os depsitos de pluviais de redes unitarias con sada
bombeada , e con fluxos de slidos importantes, analizarase a conveniencia de incorporar un pozo de grosos.

O pozo de grosos deber permitir a decantacin dos slidos mis pesados e voluminosos co fin de protexer os
equipos de elevacin. Ter fondo tronco-piramidal invertido de forte pendente, co fin de concentrar os slidos
decantados nunha zona especfica de onde se poidan extraer de forma eficaz. O pozo equiparase cos equipos
necesarios para a recollida destes slidos, instalndose un sistema mecnico de extraccin de residuos. No caso
de grandes estacins o sistema consistir nunha culler bivalva, ou similar, suxeita a unha ponte gra que
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 7 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


permitir a fcil evacuacin dos residuos a contedores, con capacidade tal que permitan un tempo de
almacenamento de 24 horas para a producin mxima esperada.

4.4.- Sistema de desbaste

Para evitar os elementos que poidan danar as bombas protexeranse os equipos mediante pozos de grosos e
desbastes.

O sistema de desbaste pode incorporar, en xeral, catro tipos de tcnicas:
- Cestns.
- Reixas de grosos, con sistema de limpeza automtica (polo menos nunha das lias) ou manual, en
funcin da entidade do bombeo.
- Peneiras autolimpiantes.
- Sistemas de trituracin de residuos.

A modo de referencia xeral, os cestns consideranse vlidos cando se trate de bombeos con caudais mximos de
10 L/s.

Deberanse dispoer as correspondentes instalacins necesarias para a retirada dos residuos retidos nos sistemas
de desbaste, por exemplo parafusos transportadores compactadores sen fin, de aceiro inoxidable, cestillos
perforados ou contedores de tipo municipal.

No caso en que se instalen sistemas de trituracin de residuos tomaranse medidas especficas para poder retirar
os residuos rexeitados, tanto decantados como flotados.

Figura 3. Exemplo de sistema de desbaste mediante reixas en bombeo con extraccin de residuo mediante rastro con
mecanismo electro-hidrulico.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 8 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 4. Exemplo de sistema de desbaste peneira dinmica de discos rotativos, con extraccin de residuo mediante
parafuso de Arqumedes sen ncleo.

Figura 5. Exemplo de sistema de desbaste en bombeo con extraccin de residuos mediante parafuso de Arqumedes
vertical.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 9 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 6. Exemplo de sistema de desbaste en bombeo con extraccin de residuo mediante parafuso de Arqumedes
inclinado.

En caso de optar pola disposicin de reixas seguiranse os seguintes criterios:

- A separacin entre barrotes estar comprendida entre 50 e 100 mm.

- A velocidade de aproximacin deber superar os 0,4 m/s.

- A velocidade de paso da auga entre as reixas deber estar comprendida entre os 0,6 m/s e 1 m/s a
caudal mximo.

- Unha vez definidas as velocidades adoptadas nas reixas definirase a seccin. O ancho da canle ven
dado pola seguinte expresin:

Q B S
W C
V d S
+ | |
= +
|
\ .

W: ancho da canle de reixas (m).
Q: caudal mximo que pasa (m
3
/s).
V: velocidade mxima da auga nas reixas.
d: nivel augas arriba da reixa a caudal mximo (m).
B: ancho dos barrotes (m).
S: separacin libre entre barrotes (m).
C: coeficiente de seguridade (m), 0,30 para reixas grosas.

A perda de carga para reixas de grosos estar comprendida entre 0,1 e 0,2 m e calcularase como:

2
1 2 3
2
V
h K K K
g
A =

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 10 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Onde:

h: perda de carga (m).
V: velocidade de achegamento na canle (m/s).
g: aceleracin da gravidade (m/s
2
).
K1: parmetro de atascamento que toma os valores de:

1
1 K = reixa limpa

2
1
100
K
C
| |
=
|
\ .
reixa atascada
Sendo:

C: porcentaxe de seccin de paso libre no momento de mximo atascamento tolerado (60-90%).
K2: parmetro en funcin da seccin horizontal dos barrotes (ver Figura 3).
K3: parmetro en funcin da seccin de paso entre os barrotes (ver Tboa 3).

Figura 7. Valores de K2 segundo a seccin da reixa.

Tboa 3. Valores de K3.

e/(e+d)
2 1
4
z
e h
| |
+
|
\ .
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1
0 245 51,5 18,2 8,25 4,0 2,0 0,97 0,42 0,13 0
0,2 230 48 17,4 7,70 3,75 1,87 0,91 0,40 0,13 0,01
0,4 221 46 16,6 7,40 3,60 1,80 0,88 0,39 0,13 0,01
0,6 199 42 15 6,60 3,20 1,60 0,80 0,36 0,13 0,01
0,8 164 34 12,2 5,50 2,70 1,34 0,66 0,31 0,12 0,02
1 149 31 11,1 5,00 2,40 1,20 0,61 0,29 0,11 0,02
1,4 137 28,4 10,3 4,60 2,25 1,15 0,58 0,28 0,11 0,03
2 134 27,4 9,9 4,40 2,20 1,13 0,58 0,28 0,12 0,04
3 132 27,5 10,0 4,50 2,24 1,17 0,61 0,31 0,15 0,05

De xeito excepcional, como alternativa s opcins anteriores e previa aprobacin do director do proxecto,
poderanse substitur as reixas por dilaceradores ou por bombas con rodete dilacerador, capaces de triturar e
transportar slidos.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 11 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


4.5.- Cmara tranquilizadora

A cmara tranquilizadora disponse entrada da cmara de aspiracin, para evitar que a auga residual caia
directamente ao depsito de bombeo e produza burbullas, de xeito que sexa capaz de disipar a enerxa cintica
do fluxo entrante e conseguir unha adecuada desaireacin. Na soleira da parede que forma a cmara uns ocos
favorecern que o fluxo chegue ata as bombas de xeito uniforme.

En instalacins pequenas podern substiturse as anteriores cmaras tranquilizadoras de formign armado por
pantallas deflectoras de aceiro inoxidable ou galvanizado en quente.

4.6.- Cmara de aspiracin

A soleira da cmara ter unha lixeira pendente de ata o 10 ata chegar zona das bombas onde ha de ser plana.
Esta pendente favorecer o arrastre de slidos que puideran chegar ata o bombeo. Con este mesmo fin
achafranarase a cmara evitando os puntos angulosos.

No caso de existir varias bombas dividirase a cmara mediante muros que separen os diferentes fluxos.

En xeral, o deseo basase nos seguintes puntos:

Fluxo uniforme, mantendo as velocidades por baixo duns valores mximos recomendados.

Disipacin da enerxa de chegada antes da aspiracin das bombas.

Os elementos que causen obstrucins deben afastarse entre si o mis posible.

Guiar o fludo cara toma de forma suave.

Evitar zonas de estancamentos na cmara.

Outro tema a considerar son as velocidades, estas non deben tomar valores maiores que os seguintes:

Tboa 4. Velocidades nun pozo de bombeo.

Entrada 1,2 m/s
Transicin
0,3 m/s (0,7 m/s con
arrastre de slidos)
Aspiracin 0,6 m/s

4.7.- Tipo de tomas

Existen diferentes tipos de tomas, en pozo hmido ou seco segundo a bomba empregada sexa somerxible ou
funcione en seco. As disposicins mis habituais poden verse na figura seguinte:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 12 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 8. Tipos de tomas.

4.8.- Cmara seca

A cmara seca soe situarse ao lado da cmara de aspiracin e nela atpanse as vlvulas, no caso de estacins de
pozo hmido, ou as bombas, no caso de pozo seco. A soleira da cmara debe estar en pendente para que a auga
procedente de fugas escorra ata un canal situado no chan. Este canal debe ter unha pendente de 10 mm/m cara
sumidoiro. Dende o sumidoiro, a auga desaugada volve cmara de aspiracin por gravidade ou mediante un
bombeo onde o rotor debe ser de tipo inatascable. A descarga cmara debe contar con vlvulas antirretorno.

Os accesos faranse, como mnimo, mediante unha tapa circular de dimetro 60 cm. Unha vez dentro do pozo
deber procurarse que a zona de vlvulas tea una altura suficiente para que os operarios se mantean en p.

No caso de ser posible debern instalarse escaleiras de aceso.

4.9.- Arranque das bombas

Recocense catro tipoloxas de arranque de bombas:

- Arranque directo: salvo que se xustifique o contrario, s aceptable para pequenas bombas de uso
espordico en pequenos achiques ou utilidades similares. O arranque directo pode esixir intensidades de
pico da orde de 5 a 7 veces a nominal, o que non adoita ser admisible para bombas dunha potencia
importante conectadas a unha rede que non est deseada para grandes consumos adicionais.

- Dentro da familia de dispositivos de arranque indirecto, recocense as seguintes opcins:

o Arranque en estrela-tringulo: consiste en aproveitar as das tensins que se poden obter dun
sistema trifsico, segundo se conecte unha fase a neutro ou das fases entre si. O arranque
comeza en estrela, con tensins simples (dunha fase a neutro), e unha vez que o motor
comeza a virar conctase en tringulo, con tensins nominais. Este arranque graduado limita a
sobretensin, anda que non deixa de ser un arranque brusco en dous pasos, co que en ambos
os instantes rexistraranse sobreintensidades. De feito, hai medicins que demostran que o
paso de estrela a tringulo pode chegar a ser tan brusco como o arranque directo, polo que
este sistema de arranque debe limitarse a pequenas instalacins.

o Arrancadores suaves: O principio o mesmo que o do exemplo anterior, pero o incremento de
tensin proporcinase de modo gradual e continuo, co que o transitorio vese prolongado e
suavizado no tempo. No arrancador pdese controlar o tempo de arranque (o que xerar unha
certa sobreintensidade -pequena, se o tempo grande-) ou a sobreintensidade admisible.

o Variadores de frecuencia: Unha misin secundaria dos variadores de frecuencia actuar como
arrancadores suaves, traballando neste caso sobre a velocidade de rotacin das bombas, en
lugar de facelo sobre a tensin.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 13 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Para a eleccin do dispositivo de arranque deberanse considerar tanto os requirimentos do fabricante da bomba
(non todas as bombas admiten todos os tipos de arranque) como os da rede. No caso de non utilizar un
arrancador suave ou un variador, dbese demostrar que as sobreintensidades s que se vai a someter rede son
admisibles.


Nos bombeos, en funcin da sa entidade, podern ser necesarias algunhas das seguintes instalacins auxiliares:

- Instrumentacin, telecontrol y telesupervisin:
Este tipo de instalacins son tratadas na ITOHG-SAN-2/4, e de forma mis detallada para bombeos no seu
apartado 4.1.

- Instalacins elctricas:
Instalacin de alumado: A instalacin de alumado realizarase tendo en conta as seguintes
especificacins:
a) O alumado nos espazos interiores realizarase usando pantallas estancas. Todas as conexins
dentro das caixas de derivacin que sern estancas, realizaranse mediante bornes. O alumado do
bombeo calcularase e proxectarase para a seguinte iluminacin mnima:
- Zonas de paso: 20 lux.
- Cando sexa necesaria pequena distincin de detalle (vestiarios, aseos, trasteiras, etc.): 100 lux.
- Cando sexa necesario unha distincin media de detalle (zona de traballo): 300 lux.
b) Existirn dispositivos de alumado de urxencia adecuados s dimensins e natureza do local,
capaces de manter, polo menos durante unha hora, unha intensidade de 5 lux. A sa fonte de
enerxa ser independente do sistema normal de iluminacin.

Grupo electrxeno: Nos bombeos situados en zonas sensibles ou que carezan da posibilidade de alivio
en caso de parada elctrica, deberase instalar un grupo electrxeno con capacidade suficiente para
alimentar aos equipos electromecnicos da estacin de bombeo (bombas, poleame, reixas, culler, etc.).

Equipos de elevacin: Disporanse os equipos necesarios para o izado das bombas, que segundo o
tamao das mesmas sern, en xeral, dun dos seguintes tipos:
- Poleames fixos en pequenas instalacins.
- Poleames mbiles longo dunha viga.
- Pontes gra.

Os poleames sern de accionamento elctrico. Non obstante, previa autorizacin da Direccin tcnica,
poderanse admitir poleames manuais en instalacins pequenas. A sa capacidade nominal ser de polo
menos o dobre do peso do equipo maior a extraer ou mover. Os equipos de izado debern estar a unha
altura tal que permitan o levantamento da bomba e a sa descarga a nivel do chan e nun lugar prximo
ou accesible dende a porta do edificio.

Desodorizacin.
Eliminacin de ruidos.

5.- CAMP DE ASPIRACIN

A camp de aspiracin favorece unha entrada uniforme do fluxo tubo de aspiracin e dbese dimensionar
segundo o seguinte:

- A relacin D/d debe estar comprendida entre 1,5 e 1,8.
- D > d+2R
- Pdese establecer que D =d+2a+2r (sendo r o espesor da conducin).

Sendo :
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 14 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


D: dimetro de entrada da camp (m).
d: dimetro do tubo (m).
R: radio do tubo (m).

Figura 9. Camp de aspiracin.

Defnirase tamn a somerxencia, que a cota mnima de auga sobre a camp de aspiracin necesaria para evitar a
formacin de vrtices. Esta somerxencia definir o volume morto do pozo, como consideracins xerais pdese
dicir que:

- Debe ter un valor mnimo de 1,5D.
- A distancia entre a aspiracin e a soleira da cmara debe ser de 0,5D (Figura 6).

Figura 10. Somerxencia.

6.- DIMENSIONAMENTO XEOMTRICO

Para facilitar o deseo dos pozos danse aqu unhas dimensins mnimas recomendadas para pozos rectangulares
e son as seguintes:

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 15 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Figura 11. Dimensins dun pozo rectangular.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 16 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 5. Dimensins mnimas dun pozo de bombeo rectangular.

Cota (mm) Descricin
Valores
recomendados
(mm)
A mnimo Distancia entre eixes de bombas e
entrada de auga
160Q
0,5
B mnimo Distancia entre eixes de bombas
contiguas
70Q
0,5

C mnimo Distancia entre o eixo e o muro
mis prximo
34Q
0,5

D Lado do oco de comunicacin 22Q
0,5

E Distancia entre a entrada de auga e
a pantalla deflectora
300Q
0,28

F mnimo Nivel de auga 180Q
0,274

Tboa 6. Dimensins mnimas dun pozo de bombeo rectangular segundo o caudal entrante.

Q (l/s) A (mm) B (mm) C (mm) D (mm) E (mm) F (mm)

100 1620 700 340 220 1104 629
200 2291 990 481 311 1340 760
300 2806 1212 589 381 1501 849
400 3240 1400 680 440 1627 919
500 3622 1565 760 492 1732 977
600 3968 1715 833 539 1823 1027
700 4286 1852 900 582 1903 1071
800 4582 1980 962 622 1976 1111
900 4860 2100 1020 660 2042 1148
1000 5123 2214 1075 696 2103 1181
1100 5373 2322 1128 730 2160 1213
1200 5612 2425 1178 762 2213 1242
1300 5841 2524 1226 793 2263 1270
1400 6061 2619 1272 823 2311 1296
1500 6274 2711 1317 852 2356 1320

Nalgunhas ocasins o pozo de bombeo cumprir funcin de depsito (ITOHG-SAN -1/5). Nese caso as
dimensins do pozo seran moi superiores e non habera problemas de velocidade da auga no seu interior. As
dimensins que aqu se propoen constiten un mnimo absoluto

Outro parmetro a considerar a distancia entre o ltimo obstculo co que se atopa o fluxo e a parede augas
abaixo da camp de aspiracin (L). A lonxitude da zona de aspiracin L debe ser coma mnimo de 4D e pode
aumentar ata 10D. Nos casos mis desfavorables, onde o fluxo tea que realizar xiros bruscos, a lonxitude ha de
adoptar valores maiores. De empregar varias bombas a distancia entre eixes de camps estar entre 2D e 2,5D.

7.- RUIDOS E VIBRACINS

Debern evitarse no posible as vibracins que poidan supoer unha fatiga excesiva dos elementos, ademais de
desgaste e rudo. Unha medida para reducir este efecto ancorar os elementos s estruturas ou ao chan, ou ben
colocar elementos como manguitos antivibratorios (compensadores).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 17 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Tboa 7.
Tboa 8. Figura 12.- Detalle de colocacin de un manguito antivibratorio.

Deberase ter especial coidado cos variadores de frecuencia e a sa influencia na vibracin; ademais evitarase que
a frecuencia de vibracin de maquinaria e estrutura coincidan para que non se produza resonancia.

Elixiranse os elementos do pozo seleccionando equipos pouco ruidosos. Se nun ltimo caso hai mis rudo do
desexable pode cambiarse o punto de funcionamento do sistema, tendo en conta que esta medida pode xerar
perdas da sa eficiencia.

No exterior da estacin non deber existir un nivel de rudo superior a 50 dBA medidos a 5 metros de calquera
punto do contorno. En calquera caso, deberase cumprir coa lexislacin vixente en materia de rudo.

8.- VENTILACIN E TRATAMENTO DE OLORES

Nas estacins de bombeo preciso facer un control dos olores de xeito que se eviten os problemas de
salubridade que poidan xurdir, sobre todo no vern. A chegada de augas residuais en estado anaerbico
estacin de bombeo sempre ven acompaada da liberacin de sulfuro de hidrxeno e mercaptanos. O sulfdrico
corrosivo, ten o cheiro caracterstico a ovos podrecidos e en altas concentracins resulta altamente txico.

As estacins de bombeo debern estar provistas dun sistema de ventilacin con capacidade para renovar o aire
dos seus recintos pechados. Os equipos de ventilacin e/ou extraccin de aire sern de materiais plsticos e de
tipo silencioso.

Como referencia a seguir para o dimensionamento dos equipos de ventilacin pode utilizarse a NFPA 820:
Standard for Fire Protection in Wastewater Treatment and Collection Facilities. Neste documento indcase que os
pozos secos requiren 6 cambios de aire/hora, se o sistema de renovacin funciona de forma continuada, e 30
cambios/hora no caso de que o sistema funcione de forma intermitente; nos pozos hmidos sern precisos
valores de 12 cambios aire/hora, en sistemas de ventilacin funcionando en continuo, ou 60 cambios
intermitentes/hora, en sistemas de funcionamento intermitente.

Cando o pozo sexa visitado esporadicamente polos operarios poderase dispor dun sistema intermitente de
ventilacin. Se isto sucede conveniente dotar a cmara dun ventilador de 2 velocidades, de modo que poida
funcionar en continuo a baixa velocidade en situacin normal e a alta velocidade cando se acceda s instalacins
de bombeo.

Existen dous modos de reducir os olores, ben actuando sobre o proceso de formacin dos mesmos, ou ben
evitando que unha vez producidos saian atmosfera.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 18 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Para evitar a xeracin de olores hanse de reducir as turbulencias no pozo, as como evitar os atascos nas bombas
debidos a un incorrecto desbaste ou unha mala eleccin do rotor. Ser til tamn dispoer dunha boa ventilacin
no pozo, de modo que se reduzan as condicins anaerobias.

En estacins de bombeo pequenas valorarase a instalacin dun sistema de desodorizacin; a solucin mis
utilizada nestes casos a filtracin a travs de carbn activo (a instalacin deber ser tal que permita un fcil
sistema de carga e descarga para mantemento).

As estacins de bombeo irn provistas dunha instalacin de tratamento de gases para preservar os arredores de
cheiros desagradables. Poderanse empregar torres de lavado qumico ou sistemas de atrapadores moleculares
mediante mesturas micronizadas, se as o estima oportuno a Direccin tcnica.

Cando se utilice ozono o equipo ventilador- extractor ser anticorrosivo de material plstico (turbina, eixo e
paletas) con capacidade para realizar, como mnimo, 30 renovacins por hora. O ozono aplicarase a razn de polo
menos 2 mg por cada metro cbico de aire tratado. As torres scrubber de mestura tern unha capacidade
suficiente para proporcionar un tempo de contacto de polo menos tres minutos.

Prestarase especial atencin na seleccin da localizacin de tdolos equipos elctricos, evitando montalos
naquelas zonas nas que se poidan producir inundacins por desbordamento do depsito de bombeo.
Nas estacins de bombeo, tanto por razns de seguridade do persoal que accede estacin, como para o control
e deteccin de malos olores, disporase dun medidor de sulfuro de hidrxeno. O medidor ter capacidade para
detectar polo menos o rango (0-100) ppm do gas. Contar con display dixital e con sada 4-20 mA para a sa
conexin coa estacin de telecontrol.

Se o tratamento va qumica deberase cumprir co Reglamento APQ ITC 006.

adecuado tamn contar cun sistema automtico para controlar que a temperatura non supere s niveis
aceptables.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 19 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA

AENOR (1999). UNE EN 752-6. Sistemas de desages y de alcantarillado esteriores a edificios. Parte 6. Instalciones de
bombeo. AENOR.
CEDEX (2002). XX Curso sobre tratamiento de aguas residuales y explotacin de estaciones depuradoras. Ministerio de
Fomento y Ministerio de Medio Ambiente (Espaa).
CEDEX (2007). Gua tcnica sobre redes de saneamiento y drenaje urbano. Ministerio de Fomento.
ELMASA Especificaciones tcnicas para diseo y construccin de estaciones de bombeo de aguas residuales. Elctrica
de Maspalomas.
FLYGT (2004). Bombas sumergibles y estaciones de Bombeo. Adequa Ingeniera S.L.
HERNNDEZ, A. (1992). Depuracin de aguas residuales. Colegio de Ingenieros de Caminos Canales y Puertos.
METCALF y EDDY (1995). Aguas residuales. Redes de alcantarillado y bombeo. McGraw Hill.
UPC (2006). Curso de hidrologa urbana de Barcelona.
UPV (1991). Estaciones de bombeo de aguas pluviales y/o residuales. Consellera d'Industria, Comer i turismo.
Generalitat Valenciana.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
ESTACINS DE BOMBEO

ITOHG-SAN-2/3

Px. 20 de 22

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


ANEXO


1. POZO DE BOMBEO DE SECCIN CIRCULAR
2. POZO DE BOMBEO DE SECCIN RECTANGULAR

ITOHG-SAN-2/4

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA

TTULO
INSTRUMENTACIN, TELECONTROL E
TELESUPERVISIN (ITOHG-SAN-2/4)

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
INSTRUMENTACIN, TELECONTROL E
TELESUPERVISIN
ITOHG-SAN-2/4

INSTRUMENTACIN, TELECONTROL E TELESUPERVISIN
(ITOHG-SAN-2/4)

Hernez Oubia (EPOSH-Xunta de Galicia), Jernimo Puertas Agudo (GEAMA-
UdC), Esther M. Snchez Briz (Augas de Galicia- Xunta de Galicia), Joaqun Surez
Lpez (GEAMA-UdC), Efrn Snchez Muio(GEAMA-UdC).
Revisores

Modificacins

Data:

Modificado por:


INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
INSTRUMENTACIN, TELECONTROL
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 1 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


NDICE

1.- OBXECTO
2.- EXPLOTACIN AVANZADA DOS SISTEMAS DE SANEAMENTO
3.- COMPOENTES DO SISTEMA
3.1.- Sensores
3.2.- Controladores Lxicos Programables (PLCs)
3.3.- Estacins remotas
4.- INSTRUMENTACIN E TELECONTROL DAS INFRAESTRUTURAS DA REDE DE SANEAMENTO
4.1.- Impulsins
4.2.- Depsitos

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 2 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


1.- OBXECTO

Esta instruccin ten por obxectivo presentar metodoloxas e as tecnoloxas necesarias para realizar unha
explotacin avanzada do sistema de saneamento que permita mellorar a xestin global do mesmo, pero ante
todo, reducir os riscos de inundacins e a contaminacin movilizada cara o medio receptor.

En primeiro lugar definirase o que se entende por xestin avanzada dun sistema de saneamento, e as
compoentes que forman os sistemas integrados de saneamento. A continuacin presentaranse as principais
tecnoloxas que se poden empregar nas redes e infraesturas de saneamento e drenaxe, especialmente nos
bombeos e depsitos.

A descricin da instrumentacin non pretende ser exhaustiva nin demasiado tcnica, sendo o obxecto principal
da instruccin o de definir unhas recomendacins sobre o equipamento mnimo que se debe incluir no proxecto
e obra das instalacins mis comns.

2.- XESTIN AVANZADA DOS SISTEMAS DE SANEAMENTO

Como xa se indicou na Instruccin ITOHG SAN-1/0, a xestin dos sistemas de saneamento require dunha
aproximacin integrada que considere a interrelacin e depencia de tdolos elementos que conforman o
sistema. Esta visin holstica permite falar de sistemas integrais e integrados de saneamento e drenaxe, que
deben xestionarse en base a criterios de planificacin, deseo, explotacin e mantemento especficos e
avanzados (CEDEX, 2008).

Neste nova concepcin da xestin das redes a explotacin debe tomar un protagonismo crecente xa que permite
mellorar a eficacia do sistema en termos de reducin da contaminacin movilizada cara o medio receptor, dos
impactos producidos sobre este, e tamn mellorando o control contra as inundacins.

Para levar a cabo a explotacin dos sistemas de saneamento preciso dispor dun conxunto de instalacins
compoentes e equipamentos: rede de sumidoiros, instalacins de regulacin, sistemas de informacin e
control, planta depuradora e equipamentos auxiliares.

A explotacin do saneamento precisa tamn de medios complementarios: persoal, fundamentos e tecnoloxas, e
recursos financeiros. Fanse necesarios profesionais preparados nas novas tecnoloxas. Polo tanto, requrese o
coecemento dunhas bases conceptuais, e ademais dispor metodoloxas e procedementos de traballo.

Tamn son necesarias unha serie de tecnoloxas informatizadas que permitan almacenar dun modo sinxelo e
actualizable a informacin do sistema: cartografa, as redes, as caractersisticas das infraestuturas, datos sobre
calidade de auga. Estes sistemas informticos tamn se poden empregar para actuar nas infraesturas de rede
(telecontrol, p.ex dunha comporta da rede) e, nos estadios mis avanzados de xestin integral, para realizar
predicins sobre o funcionamiento do sistema ante un episodio de choiva, empregando modelos informticos da
rede e ferramentas de teledeteccin. Outros mbitos de aplicacin destas ferramentas poden ser as aplicacins
de xestin tcnico-administrativas, as de explotacin centralizada, explotacin de estacins depuradoras e
xestin do mantemento da rede.

Por ltimo, son necesarios recursos financeiros que permitan os medios anteriores, os equipamentos das
instalacins e a mellora ou ampliacin dos mesmos.

En xeral, podese dicir que un bo sistema de explotacin centralizada de redes de saneamento debe cubrir as
seguintes funcins (CEDEX 2007):

a) Recollida de datos. A funcin de recollida de datos realizarase como fase inicial da implantacin dun
sistema de saneamento centralizado.

importante que previamente recollida de datos se defina en gabinete que tipoloxa de datos se van a
recoller, cales son as sas caractersticas (p.ex. un dimetro debe ser sempre un nmero ao que se deben
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 3 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


asociar unhas unidades), cal vai a ser a precisin coa que se van a rexistrar os mesmos (p.ex. se as
coordenadas se toman cun GPS), etc. Nesta etapa tamn se deben definir que datos se van a recoller e cales
non. O obxectivo desta fase previa a de definir a estructura da base de datos, que sempre se debe facer
antes de iniciar o traballo de campo. Unha vez definida a estructura dos datos, procederase a recoller a
seguinte informacin:

- Cartografa base. Farase unha recompilacin da informacin previa existente sobre a rede, tanto en formato
papel como en formato dixital.

- Traballo de campo. Neste fase realizarase a recollida en campo da informacin da rede non dispoible ou
non actualizada. Tamn se debe facer un control da calidade dos datos dispoibles (revisar se a informacin
de base correcta).

- Telesupervisin. a recompilacin a travs de medios telemticos da informacin en tempo real dos
parmetros que definen o estado dinmico da rede (p.ex. radar meteorolxico, pluvimetros, sensores de
contaminacin).

Por ltimo, a fase de recollida de datos debe ser unha accin continua no tempo. dicir, fundamental que a
informacin da rede se actualice coas novas obras ou coas modificacins que se vaian executando.

b) Almacenamento.

A informacin que se vaia recollendo na fase anterior debe almacenarse nun soporte informtico axeitado. A
definicin do soporte debe realizarse antes de planificar a recollida de informacin e da definicin das fases de
anlise e actuacin de a rede. Isto significa que antes de comezar coa execucin dun sistema de saneamento
centralizado fundamental saber cal a situacin actual, e que o queremos facer coa xestin do sistema. As,
por exemplo, non o mesmo rexistrar a informacin de niveis dun depsito que actuar sobre as comportas do
mesmo para manter un caudal de sada constante cara a EDAR ou para evitar unha inundacin ou reducir o
nmero de verteduras cara o medio acutico.

A informacin recollida almacenase fundamentalmente en dous tipos de ferramentas informticas:

- Sistema de Informacin Xeogrfica (SIX). Os sistemas de informacin xeogrfica (SIX ou GIS) son unha base
de datos especializada que permite almacenar informacin cartogrfica vectorial ou rster (p.ex., a traza
dunha conduccin e unha foto area respectivamente) e asociar aos elementos cartogrficos informacin
alfanumrica e relacional (p.ex. o material, estado ou dimetro dunha conducin).

- Base de datos de rexistros histricos. Que unha base de datos alimentada dende a telesupervisin (sistema
SCADA) que almacena informacin variable no tempo.

c) Anlise. Realzase a travs da modelizacin do sistema de saneamento. Esta modelizacin alimntase tanto
do SIX como da base de datos de rexistros histricos e pode ser:

- Modelizacin off-line: realzase con datos histricos e os seus resultados non son en tempo real.

- Modelizacin on-line: realzase con datos histricos e tamn simultneos propia modelizacin. Os seus
resultados representan os valores actuais das variables de estado do sistema (rede) modelizado e, polo tanto,
pdense usar para actuacin en tempo real.

d) Actuacin. Que pode ter as seguintes aplicacins:

- Axuda realizacin de proxectos: aplicacins clsicas de clculo, CAD, seguimento, etc. Alimntase da
modelizacin off-line.

- Explotacin do sistema. Alimentada tanto da modelizacin off-line como da modelizacin on-line.

Polo tanto, podemos conclur que a explotacin centralizada de redes de saneamento ten como sustento tres
sistemas informticos: o sistema de informacin territorial, o sistema de modelizacin integral, e o sistema de
telecontrol.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 4 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


3.- COMPOENTES DO SISTEMA

Para poder realizar unha xestin integrada do sistema necesario dispor no sistema de saneamento unha serie
de instrumentos que nos permitan coecer o estado do sistema e que permita ademais, se o caso, actuar sobre
este.

Os compoentes necesarios son os seguintes.

3.1.- Sensores

Pluvimetros

Son instrumentos que permiten determinar tanto a precipitacin (volume total de auga) como a intensidade da
choiva. O coecemento en tempo real das precipitacins s necesario para poder actuar sobre o sistema coa
axuda dun modelo on-line da rede.

Figura 1. Pluvimetro de balancn

Cando se instalen pluvimetros nun sistema de saneamento, recomndase a instalacin de pluvimetros tipo
balancn debido a sa mecnica sinxela, seu razoable custo e facilidade de integracin co sistema de
telecontrol, xa que permite rexistrar e enviar sinais convencionais (p.ex. tipo 4-20 mA).

Limnmetros e velocmetros

Son sensores que permiten medir en continuo os niveis de auga (calado) existentes nun determinado punto dun
depsito ou da rede de sumidoiros. Poden ser fixos (situados permanentemente no mesmo punto) ou porttiles.
As tipoloxas mis empregadas en redes de saneamento son as seguiente:

- Piezorresistivos: miden a presin debida columna de auga que teen por encima. Teen como vantaxes o
seu razoable custo de instalacin e que permiten medir entradas en carga sen limitacin algunha. A principal
desvantaxe que precisan dun mantemento moi continuado.

- Ultrasns: instlanse nos pozos de rexistro ou cmaras construdas especialmente por encima dos
colectores e miden o tempo que tardan en volver as ondas que emite tralo seu rebote coa lmina de auga.
Presentan a vantaxe dun sinxelo mantemento e como principais desvantaxes destacan que en mollado deixa
de medir e que presentan unha banda morta cerca do aparello (se a lmina supera a banda morta o equipo
non rexistra os calados). Tamn se deber prestar atencin a posibles interferencias snicas na frecuencia de
traballo dos ultrasns, xa que poden afectar as medidas dos equipos. Polo tanto, non son sistemas vlidos
para a sa instalacin en pequenas conduccins ou en conduccins que entren en carga.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 5 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


a) b)
anel
anel
boca dun
tomamostras
velocmetro
doppler e
sensor de
burbullas

Figura 2. a) Limnmetro de ultrasns colocados no aforador dunha EDAR e b) Detalle dun anel con transductor de
velocidade e burbullas instrumentado nunha conduccin de saneamento. O anel tamn conta coa toma para un
equipo de recollida de mostras automtico

- Radar: similares en metodoloxa de funcionamento e instalacin s de ultrasn, diferncianse dos mesmos
no tipo de onda coa que traballan (neste caso electromagntica). Son mis estables respecto s variacins de
temperatura.

- De burbullas: son sistemas nos que introducen burbullas de aire preto do fondo e mdese a presin
necesaria para que as burbullas saian. O sistema determina o calado en funcin da presin xa que a maior
calado, maior ser a presin. Estes sistemas funcionan moi ben, pero como van mergullados, requiren certo
mantemento.

En resume, pode dicirse que para o rexistro de niveis en zonas non asolagables, con bastante espacio por riba da
lmina de auga, os sistemas mis empregado son os de ultrasns xa que ademais de ser competitivos en prezo,
son sistemas abertos nos que doado extraer unha sinal (habitualmente 4-20 mA) para o sistema de telecontrol
ou para un logger que almacena os datos.

Cando non se conta con espacio suficiente ou previsible que a seccin se asolague, os limnmetros de burbullas
ou piezorresistivos (sensores de presin) son unha boa opcin. A principal desvantaxe desta tecnoloxa o seu
mantemento, xa que precisan ser limpados periodicamente para que funcionen correctamente.

Respecto s criterios que determinan a colocacin do limnmetro dentro do esquema da rede, os limnmetros
deben colocarse en zonas onde sexa fcil obter unha curva de gasto ou relacin altura-caudal (afastados de
curvas, zonas de transicin, etc.).

Para isto, ser necesario dispor de algn dispositivo para a medida de velocidades. A tecnoloxa a empregar vara
en funcin de se o fluxo vai a presin ou vai en lmina libre. Para fluxos a presin os caudalmetros son similares
aos que se empregan nas redes de abastecemento, sendo os equipos mis habituais os de ultrasns ou os
electromagnticos.

Para fluxos en lmina libre, as tecnoloxas habituais en saneamento son os velocmetros de efecto doppler que
dan a velocidade media da seccin. Coa determinacin do nivel e a velocidade, pode determinarse o caudal polo
mtodo rea-velocidade de xeito inmediato.

Unha boa estratexia pode ser a de ter algn caudalmetro porttil que pode ir movndose pola rede para ir
obtendo as curvas de afora ou gasto (relacins caudal-calado) da mesma. Unha vez determinadas a explotacin
da rede poder realizarse empregando sensores de nivel (limnmetros).

Outras veces pode empregarse unha estructura de aforo, un aliviadoiro ou un desaugue, para determinar os
caudais circulantes. En publicacins como o Water Measurement Manual (USDI, 2001) pode atoparse mis
informacin sobre limnmetros, velocmetros e as curvas de gasto para as estructuras de aforo mis habituais. No
Captulo 6 da publicacin Gestin de las Aguas Pluviales (CEDEX, 2008) recollese mis informacin sobre a
instrumentacin das redes de saneamento.

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 6 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Sensores de estado

Son todos aqueles dispositivos que permiten coecer o estado das instalacins. Destacan os seguintes:

- Boias. Permiten detectar niveis puntuais que son tiles e poden chegar a ser crticos, de cara ao control ou
explotacin dunha comporta ou estacin de bombeo. Poden ser boias que ao envorcar pechen ou abran
contactos, ou ben electrodos que ao ser comunicados pola auga pechen un circuto. Este sinal conctase ao
cadro elctrico, a unha entrada dixital da remota e pode ser utilizada nos programas de control local e, vez,
transmitida cara ao centro de control. Habitualmente as boias utilzanse como sensores de seguridade, xa
que no suposto do fallo dun limnmetro de control as boias poden realizar a sa funcin sen corrente
elctrica.

- Detectores de parada e marcha das bombas. Permiten coecer o estado dunha determinada bomba,
tanto no cadro elctrico como no centro de control por medio da conexin a estacin remota.

- Protectores das bombas (sondas trmicas). Trtase de sondas que ao detectar un sobrequecemento
dunha bomba, probablemente por traballar en baleiro, fan saltar unha proteccin que para ou deixa de
alimentar esta bomba . importante ter telecontroladas estas proteccins.

- Finais de carreira. Estes sensores indcannos o estado aberto/pechado dun actuador, xa sexan vlvulas,
bolquetes de limpeza, comportas de entrada ou sada, etc. Estes detectores poden ser mecnicos,
inductivos, ultrasnicos, etc., dependendo da tecnoloxa e localizacin de cada un dos actuadores.

- Sensor de estado do grupo electrxeno. Cando os actuadores dispn dun grupo electrxeno para
alimentalos en caso de fallo da rede elctrica, importante coecer tanto o estado de funcionamento do
mesmo (marcha/paro), como as principais variables que caracterizan o seu funcionamento: nivel de aceite
correcto, avara, etc.

- Sensores de intrusismo (detectores de presenza). Estes sensores indcannos se pode haber algun no
interior dunha instalacin. Poden ser contactores en portas ou volumtricos ou detectores de presenza.

Cmaras de TV

Nalgns depsitos pdense instalar cmaras de televisin en cor para supervisar desde o centro de control as
operacins que se realizan no depsito. Estas cmaras de TV han de estar monitorizadas, para poder movelas
dende o centro de control. O sistema de comunicacins ata o centro de control aconsellable que sexa de fibra
ptica ou de RSDI. Teen que estar protexidas cun sistema de calefaccin.

3.2.- Controladores Lxicos Programables (PLCs)

Os controladores lxicos programables son equipos que se empregan para:

- Realizar o control (enviar consignas) dos actuadores dalgns equipos en funcin das sinais que reciban dos
sensores da rede (p.ex. sensores de nivel ou posicin).

- Rexistro da posicin e nmero de manobras realizadas.

- Adquisicin dos sinais indicativos do estado de funcionamento, das proteccins elctricas, das proteccins
mecnicas e do grupo electrxeno.

- Intercambio da informacin obtida dos equipos ata o centro de control a travs das estacins de control.

Para poder levar a cabo unha regulacin avanzada e un seguimento dende o centro de control importante que
cada equipo este conectado a un PLC ou unha estacin remota para poder realizar unha comunicacin
bidireccional en tempo real entre o centro de control e o equipo.

Dado que durante un episodio de choiva poden existir fallos de comunicacin co centro de control e co
obxectivo de non perder datos sobre o funcionamento do sistema, os PLCs debern gardar os datos con data e
hora para poder recuperalos posteriormente.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 7 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Por este motivo tamn fundamental que os equipos de regulacin de caudais (p.ex. comportas) ante un corte
elctrico se coloquen en posicin de seguridade e non provoquen unha situacin de risco (ver no apartado 5.1.4
da ITOGH - SAN 2.1).

3.3.- Estacins remotas

As estacins remotas emprganse para adquirir dun xeito centralizado a informacin relativa ao funcionamento
dos actuadores, a situacin das alarmas e de seguridade asociadas a unha infraestructura da rede de saneamento
como por exemplo un depsito.

As estacin remotas tamn permiten realizar funcins de control dos actuadores ou rexistrar as manobras
realizadas de forma similar aos PLCs. A propia estacin tamn a responsable de enviar a informacin obtida
polos equipos ata o centro de control para deste xeito, se preciso, poder controlar e actuar sobre algn dos
dispositivos da infraestructura.

Tanto se a travs da estacin se pode telecontrolar a estructura ou non, a estacin remota debe estar programada
para poder realizar o control automatizado da infraestructura na que est ubicada a partir das sinais recibidas a
travs dos sensores instalados.

As, por exemplo, unha comporta de regulacin dun depsito de retencin debe estar controlada por una
estacin a travs dun PLC que vaia abrindo ou pechando a comporta (enviando consignas) en funcin do nivel da
auga existente na cmara do depsito. Este o nico xeito de regular un depsito que enve grandes caudais cara
a EDAR (ver nas ITOHG SAN 1-5 e SAN 2-3).

Por ltimo, a linguaxe de programacin e os protocolos de comunicacin dos PLCs, estaciones remotas e demais
equipos instalados na rede (variadores de frecuencia, analizadores da rede elctrica, etc), sern estndares de
carcter de non propietario, como o protocolo MODBUS, e non limitarn a conectividade de equipos de
diferentes casas comerciais.

4.- INSTRUMENTACIN E TELECONTROL DAS INFRAESTRUTURAS DA REDE DE
SANEAMENTO E DRENAXE

4.1.- Impulsins

4.1.1.- Instalacins bsicas

Para controlar a marcha e paro das bombas preciso dispor de sensores que indiquen o nivel de auga dentro do
pozo. Por iso, recomendable que, independentemente do tamao da estacin de bombeo, dispanse sempre
sensores de nivel para o accionado automtico das bombas dos dous seguintes tipos:

- Reguladores (boias), a diferentes alturas, que accionan as bombas en funcin do nivel alcanzado pola auga.
- Sensores de nivel (de tipo piezorresistivo, ultrasnico ou de radar), que permiten unha regulacin das
bombas mis avanzada en funcin do nivel e da velocidade de enchido do depsito.

No caso de que a cmara de bombeo se atope dividida en varios compartimentos, disporanse sensores de nivel
en cada un deles.

As boias han de estar situadas nunha cmara tranquilizadora, xa sexa de obra, xa de chapa. Esta cmara
tranquilizadora serve para evitar os movementos bruscos das boias ao entrar a auga no pozo de bombas.

Deber tamn disporse unha sonda que permita saber se est vertendo polo aliviadoiro de reserva.

Ademais, ser sempre necesaria unha boia de seguridade de nivel mnimo que acte directamente sobre o cadro
electrnico de control e pare todas as bombas para impedir que estas traballen en baleiro.

No interior da caseta dbese colocar un armario que contea o cadro elctrico cos automatismos necesarios de
instrumentacin e control para, polo menos, as seguintes operacins:
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 8 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


- Arranque e parada das bombas en funcin do nivel.
- Parada das bombas por sobrepresins.
- Accionamento mecnico dos sistemas de desbaste (no seu caso).
- Proteccins trmicas dos motores e internas das bomas. Estas sondas deben medir temperatura e humidade.
- Alarmas.
- Toma elctrica de 220V para facilitar a conexin dos equipos necesarios nas actividadess de operacin e
mantemento.

importante ter a posibilidade de centralizar o mando e control de varias estacins de bombeo das mesmas
caractersticas, sometndoas a unha regulacin en tempo real integral e conxunta co sistema de drenaxe urbana
do que forman parte.

recomendable que as estacins de bombeo dispoan dun PLC ou estacin remota que permita controlar e
regular o funcionamento das bombas, de maneira que os niveis de auga na cmara de aspiracin se mantean
nos valores previamente fixados. As funcins principais sern:

- Controlar o bombeo en funcin dos sensores de nivel.
- Rexistro dos instantes de marchas e paros das bombas e nmero total de manobras.
- Adquisicin dos sinais indicativos do estado de funcionamento das bombas, das proteccins elctricas, e do
grupo electrxeno existente na estacin, as como do resto dos equipos.
- Intercambio da informacin obtida dos equipos ata o centro de control.

Dado que durante un episodio de choiva poden existir fallos de comunicacin co centro de control e a fin de que
non se perdan datos sobre o funcionamento do sistema, o PLC deber gardar os datos con data e hora para poder
recuperalos posteriormente.

4.1.2.- Instalacins elctricas

A instalacin elctrica bsica das estacins de bombeo debe comprender, polo menos, os seguintes elementos:

- Cadro de distribucin.
- Centro de control dos motores.
- Aparellaxe electrnico adicional (botns de arranque dos motores, cadros elctricos, etc.).
- Cableado de forza e manobra.
- Instalacin de alumado.
- Instalacin de terra.

Os elementos de seguridade elctricos a considerar son:

- Rearmes automticos. Recomndase dotar aos bombeos dos rearmes automticos das proteccins
magnetotrmicas e das sondas trmicas (se existen) de cada unha das bombas. Adecuando estes sistemas e
preparando os protocolos de traballo para evitar que o rearme poida provocar accidentes nos operarios de
mantemento.
- Arrancadores estticos. Este importante sistema incorpora a electrnica necesaria para:
o Asegurar unhas curvas de arranque e parada suave das bombas, evitar picos de corrente e tensin
que poden provocar: golpes de ariete, rupturas de cadeas, deterioro e desgaste, cadas de
alimentacin, etc.
o Protexer a instalacin elctrica (magnetotrmicos, diferenciais).
o Proteccin de subcargas, til para evitar cavitacin das bombas.
o Reconto das horas de funcionamento e do nmero de manobras.
o Rearmar automaticamente ou va operador centralizado as proteccins, tanto elctricas como sondas
trmicas.
o Levar a cabo un control histrico de fallos.

4.1.3.- Regulacin do caudal

Cando sexa necesario instalar variadores de frecuencia nas bombas ser preciso que para a correcta regulacin da
velocidade das bombas e, polo tanto, da velocidade de bombeo, se instale un medidro de nivel en continuo
como p.ex. de ultrasns.
INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 9 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


Cando non se dispoa de variador de frecuencia, a regulacin do caudal pode realizarse mediante varias boias,
complementarias de urxencia ou alarma.

Cando a potencia das bombas sexa superior que determine a necesidade de instalar variadores de frecuencia,
deberanse instalar, ademais, das boias, unha para o nivel mnimo e outra para o mximo que permitan regular o
caudal en caso de avara do medidor en continuo. O sistema de medida en continuo debe dispor dunha alarma
que avise da avara ou malfuncionamento do mesmo.

Cando se instalen, os variadores dbense instalar no armario controlador programable, sendo recomendable que
vaian equipados cos seguintes equipos para os sinais de operacin e control:

- Regulador PID interno.
- Tarxeta de comunicacin que posibilite o control do variador dende algn equipo remoto.
- Varias entradas analxicas e dixitais.
- Varios rels de sada .
- Panel de control LCD.

Os variadores deben cumprir coa normativa de seguridade vixente en Espaa para aparellos instalados en locais
hmidos, e coa Directiva Europea de compatibilidade electromagntica 89/336/CEE e as sas modificacins
posteriores. En particular, a compatibilidade electromagntica destes equipos debe ser conforme s normas UNE-
EN 55.011 e UNE-EN 60.000-6. A seguridade elctrica de be cumprir coa norma UNE-EN 61.010.

4.1.4.- Grupo electrxeno

Nos bombeos situados en zonas sensibles ou que carezan da posibilidade de alivio en caso de parada elctrica,
dbese dispor a instalacin dun grupo electrxeno con capacidade suficiente para alimentar aos equipos
electromecnicos da estacin de bombeo (bombas, polipasto, reixas, culler, etc.). Iso permite cubrir os fallos na
subministracin elctrica, que precisamente afn producirse nos momentos crticos, por exemplo, nun episodio
de choiva. Este elemento tanto mis importante canto mis crtico e importante sexa o bombeo en cuestin.

Ser necesario que esta caseta estea ben ventilada e que exista un sistema efectivo de extraccin de fumes do
grupo electrxeno.

4.2.- Depsitos

A operacin dos depsitos de detencin de augas pluviais convn que estea fundamentada nun sistema de
telecontrol centralizado que permita unha operacin eficaz e coordenada cos demais elementos da rede. Para iso,
preciso dispor de sensores de nivel no interior do depsito e nos puntos crticos a protexer que nos indiquen en
tempo real o estado destes.

Un sitema completo de telecontrol comprende o sistema bsico de coecemento das magnitudes variables da
rede, a telesupervisin de choiva, niveis e caudais, calidade da auga, etc., as como o telemando das instalacins
da rede que regulen a distribucin de caudais e os vertidos ao medio.

En xeral, est formado por sensores (limnmetros, detectores de gases, sensores de intrusismo, boias de niveis de
seguridade, etc.), actuadores (clapetas, bombas, electrovlvulas, etc.), microordenadores industriais locais,
estacins remotas, subcentros de control, control de mdulo, comunicacins, centro de control e aplicacins
informticas (SCADA, programas de clculo, de control dos actuadores e de traspaso Base de Datos de
Explotacin -BDE-).

INSTRUCINS TCNICAS
EN GALICIA
E TELESUPERVISIN

ITOHG-SAN- 2/4

Px. 10 de 10

XUNTA DE GALICIA

AUGAS DE GALICIA


BIBLIOGRAFA


urbano. Ed. J. Puertas, J. Surez y J. Anta.

USDI (2001). Water Measurement Manual. Bureau of Reclamation, U.S. Department of Interior. Dispoible
electrnicamente en: www.usbr.gov/wrrl/fmt/wmm

Itohg San

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Itohg San

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ITOHG-SAN-1/0

= , que incorpora o rendemento do motor. O rendemento global o produto de

You might also like