199

Gruplar Aras likiler

13

Hepimiz belli gruplar iinde dnyaya gelir ve belli gruplar iinde yaammz srdrrz. Sosyal bir varlk olmamz mmkn klan olgudur grup. Bir grup, tanm gerei baka gruplarn varln da gerektirir. Yani gruptan deil, aslnda her zaman gruplardan sz etmekteyiz. te bu nitede gruplar aras ilikiler nedir, gruplar birbirlerini nasl alglar, gruplar aras atmalarn kayna nedir ve nasl azaltlr vb. konular incelenecektir. nitede grlecei gibi, gruplar aras ilikileri iyi anlayabilmek, dnyann daha yaanr bir yer olabilmesi iin ok nemlidir.

Amalarmz
Bu niteyi altktan sonra; Gruplar aras davran tanmlayabilecek, Gereki atma kuram ile gruplar aras atmann nasl gerekletiini aklayabilecek, Sosyal kimlik kuram erevesinde sosyal kategorizasyonun ne olduunu tanmlayabilecek, Sosyal kimlik kuram erevesinde sosyal karlatrmann tanmn yapabilecek, Sosyal kimlik kavramn aklayabilecek, Sosyal kimlik kuramna gre sosyal deime ve sosyal hareketlilii tanmlayabilecek, Gruplar aras ilikileri gelitirmenin yollarn aklayabileceksiniz.

200

Sosyal Psikoloji

Gruplar ve nsanlk Dramlar

Denktan Byk Dn Trk taraf, New york grmelerinin ikinci gnndeki teklifiyle zmn Annan Plan temelinde aranmasn kabul etmekle kalmad, Genel Sekreterin yntem ve takvimine de znde Evet dedi. Trkiye buldu Denkta, srpriz alm, Trkiyenin bulduu iyi ve gzel bir forml diye tanmlad. Bir diplomatik kaynak, her eyi Denktan uzlamazlna balayan Rumlar akn ve sknt iinde dedi. 13 ubat 2004 Radikal Futbol Terr Korkuttu stanbuldan 50ye yakn otobsle Trabzonspor mana gelen Fenerbaheli taraftarlarla, rakip taraftarlarn Beikdzndeki kavgas glkle nlendi. Beikdznde baz iyerleri tahrip edildi. kisi polis kii hafif yaraland. 6 Mays 1996 Milliyet Srebrenitsa kurbanlar dava ayor Avrupada kinci Dnya Savandan beri en byk katliam olarak tarihe geen Srebrenitsa kymndan kurtulanlar, BM ve Hollanda aleyhinde dava amaya hazrlanyor. Srp General Ratko Mladiin komutasndaki Srp glerinin 1995 Temmuz aynda Srebrenitsaya saldrmas sonucu, 7 binden fazla Bonak ldrlmt. 9-11-2003 http://www.hurriyetim.com.tr/haber/ Terr sraili de Filistini de vurdu nceki gece Bat Kuds dn de Hayfada meydana gelen bombal saldrlarda 27 kii hayatn kaybederken, blgede tansiyon maksimum dzeye ykseldi. Hayfann Araplarn ve Yahudilerin bir arada yaad Halisa Mahallesinde meydana gelen bir patlamada, yan yana seyahat etmekte olan iki otobs havaya utu. Otobslerden birinde olduu tahmin edilen intihar saldrgan, 15 kiiyi ldrrken en az krk kiiyi de yaralad. 3-12-2001 http://212.154.21.40/2001/12/03/dishaberler/dishaberlerdevam.htm

Anahtar Kavramlar
Gruplar Aras Davran Sosyal Hareketlilik Gereki atma Sosyal Yaratclk st Dzey Hedefler Gruplar Aras Temas Sosyal Kategorizasyon Pazarlk Yapma Sosyal Karlatrma Sosyal Kimlik Arabulucudan Yararlanma Sosyal Deime Hakem Yoluyla Anlama Uzlama

indekiler
GRUPLAR ARASI DAVRANI GEREK ATIMA KURAMI SOSYAL KMLK KURAMI GRUPLAR ARASI LKLER GELTRME YOLLARI

nite 13 -Gruplar Aras likiler

201

GR
II. Dnya savaindan beri, insanlk o apta byk bir kym bir kez daha yaamad. Ancak ne yazk ki arada geen zamanda, dnyann her yerinde barn hakim olduunu sylemek de mmkn deil. Tam tersine dnyann pek ok kesinde etnik, dini, ekonomik karlar iin ya da salt stn olma uruna, gruplar arasnda srekli atmalar yaanmaktadr. Yukarda Srp-Bonak sava dndaki rneklerde verilen gerilimli ilikiler hala devam etmektedir. Srp-Bonak sava bitmi bile olsa, insanlk zerinde at yara uzun sre kapanmayacaktr. Ancak, nitede de grlecei zere, gruplar arasnda sadece dmanca ve atmac ilikiler deil, grece daha az tank olsak bile, dayanma ve ibirlii ieren ilikiler de bulunmaktadr (Bkz. Yaamn inden).

GRUPLAR ARASI DAVRANI

Uluslar aras ve ulusal atmalar, devrimler, etnik ilikiler, iverenlerle sendikalar arasndaki pazarlk ve uzlamalar, takm sporlar vb. gruplar aras ilikilere birer rnektir. Buradan hareketle, gruplar aras davran, iki veya daha fazla ayr sosyal grubun bir ya da birden fazla temsilcisi arasndaki etkileim olarak tanmlanabilir. Ancak byle bir tanmdan, gruplar arasndaki etkileimin zorunlu olarak yz yze olmas gerektii anlalabileceinden, bu tanm fazla kapsayc bulunmayabilir. Daha kapsayc bir tanm yle olabilir: nsanlarn kendilerini ve dierlerini ayr sosyal gruplarn yeleri olarak grmelerini salayan herhangi bir alg, bili ya da davran gruplar aras davrantr (Hogg ve Vaughan, 1995). Byle bir tanm, cinsiyetler ya da etnik gruplar gibi sosyal gruplarn aralarndaki gerek ya da alglanan ilikileri de iermi olacaktr. Bu ilikilerin, szkonusu grup yelerinin davranlar zerinde, yz yze etkileimler dndaki ortamlarda da etkisi olmas beklenir. Yukardaki tanmdan ok farkl olmamakla birlikte Sherifin u tanm da gruplar aras davrann nerede baladn ok iyi gstermektedir: Bir gruba ait olan bireylerin, bireysel ya da kollektif olarak, dier grup ya da onun yeleri ile, grup zdelemeleri temelinde etkileimde bulunduklar her durumda, biz gruplar aras davrann bir annda bulunuyoruz (Akt. Tajfel, 1982). Gruplar aras davrann ne olduunu daha iyi anlayabilmek iin belki de en iyi yol, onun kiiler aras davranla olan farkna bakmaktr. Tm sosyal ilikileri, bir ar ucu saf olarak kiiler aras ve dier ar ucu yine saf olarak gruplar aras davran olarak adlandrlabilecek hayali bir izgi olarak dnn. izginin kiiler aras ucunda yer alan etkileimler, iki bireyin karlkl olarak kendi bireysel zellikleri temelinde srdrlen btn etkileimlerdir. Aslnda, gerek yaamda bu uta yer alan etkileimlerin bir rneine rastlamak zordur. Zira, iki kii arasndaki etkileimde asgari dzeyde de olsa, bireylerin ait olduklar sosyal kategorilerin zelliklerinin karlkl olarak birbirlerinin beklenti ve davranlarn etkilemeyeceini dnmek imkanszdr. Dier yandan, gruplar aras uta yer alan etkileimler, bireylerin kiisel zellikleri deil, tamamen grup yelikleri temelinde gereklemektedir. Yine bu kadar saf bir gruplar aras davran gerek yaamda bulmak zordur. Ama, rnein savaan askerlerin durumu buna ok uygundur (Tajfel, 1978). Gruplar aras davrana ilikin tm bu tanmlarn, gruplarn birer btn olarak karlkl etkileimleri kadar, iki farkl grubun yesi olan iki kii arasndaki etkileimleri de ierdii vurgulanmaldr. Brewer ve Miller (1996), gruplar aras ilikilerin, grup yelerinin fiziksel ya da sembolik olarak varolduu yerlerde grup dzeyinde ya da ikili etkileimleri ierdiini ifade etmektedirler. rnein, Ankaragc
Gruplar Aras Davran: nsanlarn kendilerini ve dierlerini ayr sosyal gruplarn yeleri olarak grmelerini salayan herhangi bir alg, bili ya da davrantr.

202

Sosyal Psikoloji

taraftar Alinin Bursasporlu Mehmet ile takmlar yznden az dalana girmesi, iki kii arasnda gemesine ramen gruplar aras bir davrantr. En genel anlamda, iki grubun bir btn olarak ya da iki yesi arasnda kurulabilecek potansiyel iki etkileim tarz bulunmaktadr: Dayanma ve ibirliini ieren olumlu etkileimler ve anti-sosyal davran ve iddeti ieren olumsuz etkileimler. Sosyal psikolojide, kiiler aras alanda hem olumlu hem de olumsuz etkileimler allrken, gruplar aras ilikilerde odaklanlan esas alan anti-sosyal davranlar ya da iddeti ieren olumsuz etkileimlerdir. Gerekte, gruplar aras ilikilere ait almalar, gruplar aras atma ve gruplar aras iddete ait almalarla eanlaml hale gelmitir. Bunu anlamak ok zor deildir. Zira, gerek dnyada gruplar aras ilikilerde en sk karlatmz olaylar hep iddeti iermektedir. statistiksel olarak, kiiler aras iddetin daha sk grlmesine ramen, gruplar aras atma ve iddet daha ykc bir potansiyele sahip, daha geni alanlara yaylabilen ve iddet dozunun trmanma olasl daha yksek olan bir iddet biimi olarak alglanmaktadr (Brewer ve Miller, 1996). 12. nitede gruplar aras dmanln zeminini hazrlayan nyarg ve kalpyarg gibi psikolojik olgularn ne olduu ve nasl ortaya kt zerinde duruldu. Bu nitede de gruplar aras ilikiyi, zellikle de gruplar aras atmay farkl biimlerde aklayan iki kuramsal yaklama yer verilecektir. Bunlar Sherifin gereki atma kuram ve Tajfel ve meslektalarnn gelitirdii sosyal kimlik kuramdr.
SIRA SZDE

Bir meslek grubu olarak polisler, hangi meslek gruplar ve/veya dier gruplarla atma ya da ibirlii iindedirler? atma halinde olduklar gruplar varsa, sizce atmann nedenleri nelerdir?

GEREK ATIMA KURAMI Hrszlar Maaras: Gruplar Aras likiler zerine Klasik Bir Deney
1954 yaznda A.B.D.de 11 yanda 22 ocuk haftalk bir kamp yapmak zere Hrszlar Maaras adndaki kamp yerine gelirler. Hepsi beyaz ve orta snf ailelere mensup olan bu ocuklar, Muzaffer Sherif tarafndan gerekletirilen bir dizi alan deneyinin bir paras olduklarnn farknda deildirler. Birbirleriyle daha nceden hi tankl olmayan yirmi iki ocuk, kamp (aslnda deney) balamadan nce tesadfi bir biimde iki gruba ayrlr. Kamp yerine ayr otobslerle gelirler. Birbirlerini grp duyamayacaklar uzaklkta iki kamp kurulur ve her birine ykanma, kaykla dolama, ate yakma vb. konularda ayr ayr olanaklar salanr; tuvaletler ortaktr ama kullanma saatleri farkldr. Bylece ilk haftada kendi iinde dayanmac ve dier grubun bilincinde olan iki grup yaratlr. Hatta bu gruplara isim verilir; birine Kartallar, dierine Akbabalar denir (Brewer ve Crano, 1994). kinci haftada, iki grubun birbiriyle temasa gemesi ile deneyin ikinci aamas balar. Bu aamada iki grup arasnda rekabet yaratlmaya allr. Bata spor yarmalar olmak zere pek ok faaliyetle bu kolayca baarlr. kinci haftann sonunda iki grup arasnda dmanlk olumutur. Birbirlerine isim takarlar, kart grubu kmseyici szler, kfrler ve davranlar balar. Bu arada kendi gruplarnn iinde birbirlerine daha sk kenetlenirler. nc hafta, aratrmac tarafndan btnleme aamas olarak dzenlenir. ki grup arasndaki atmay ve dmanl azaltmak iin, ilk nce her iki grubun bir

nite 13 -Gruplar Aras likiler

203

araya geldii rekabetin olmad ho olaylar yaanr. rnein ortak yemekler dzenlenir, filmler seyredilir. Ancak bu tr faaliyetler pek ie yaramaz. Gruplar her frsatta karlkl olarak birbirlerine saldrmay srdrrler. Ortak yenen yemekler, gruplar arasnda yiyeceklerin atld bir savaa dnr. Bylece iki grup arasnda yalnzca temasn gereklemesinin gruplar aras dmanl azaltmaya yetmedii ortaya kar. Aratrmac bu kez, gruplarn her birinin tek bana yapamayaca, iki grubun ibirliini gerektiren st dzey hedefleri devreye sokar. Kampta delinen su deposunun tamiri iki grubun ortak abasn gerektirmitir. kinci ibirlii, kampa getirilecek filmin kamp yneticileri tarafndan pahal bulunmas ve her iki gruptan para toplanmas sayesinde yaanmtr. Kampa yiyecek getiren kamyonun suya kaymas, nc kez ibirlii gerektiren bir durumu ortaya karmtr. Bu aamada her bir ortak hareketin tek bana gruplar aras dmanl azaltmad ama olayn st ste gelmesinin gruplar aras dmanl giderdii gzlenmitir. yle ki, kamptan ayrlrlarken gruplar ayn otobslere binmeyi kabul etmiler ve yeni arkadalklar kurulmaya balanmtr (Brewer ve Crano, 1994). Gerekte Sherif, bundan baka benzer iki alan deneyi daha gerekletirmi ancak ikisi de burada anlatlan son aamaya gelemeden sona erdirilmitir. Bu deneylerden elde edilen bulgular aklamak iin Sherif gereki atma kuramn ileri srmtr. Bu kurama gre, temel olarak, bireyler ve gruplar arasnda ortaya konan hedeflerin nitelii, bireyler ve gruplar aras ilikilerin niteliini belirlemektedir. Baarlmas iin ortak aba gerektiren hedefler sz konusu olduunda, bireylerin ibirlii yapaca ve bir grup oluturaca ngrlmektedir. Dier taraftan, sadece bir kiinin, dierinin aleyhine olacak ekilde ulaabilecei hedefler (rnein, bir tarafn kazanp dier tarafn kaybetmek zorunda olduu satran oyunu) sz konusu olduunda, bu hedefe ulamak iin bireyler arasnda rekabet yaanacak ve bu da grup oluumunu engelleyecek ya da varolan grubun krize girmesine yol aacaktr. Gruplar aras dzeyde ise, gruplarn birbirlerinin aleyhine ulaabilecekleri hedefler, gereki grup atmas, kendi grubunu kayrma, kart grubu ktleme, dmanlk vb.ne yol aacaktr. Eer iki grubun ortaklaa abasyla ulaabilecekleri hedefi olursa, gruplar aras ilikide atma azalacak ve uyum tevik edilmi olacaktr (Bkz. ekil 13.1). Karmak gibi grnen bu kuramsal ngrleri bir rnek zerinde basitletirerek gstermek olasdr. Lig ampiyonluu mcadelesinde Beikta ve Galatasarayn mcadele ettiini dnn. Sadece bir takm, lig ampiyonu olabilecei iin, yani biri kazanrken dierinin kaybetmesi zorunlu olduundan, iki takm ve taraftarlar arasnda kyasya bir rekabet ve byk olaslkla dmanlk olacaktr. Ama bu iki takmdan baz oyuncularn milli takma alnarak Trkiyeyi temsilen oynad bir mata, iki takm ve taraftarlar arasndaki rekabetin ve dmanca duygularn geici bir sre iin de olsa kalkmas beklenebilir. nk bu durum, ancak ortak aba gsterilerek baarl olunabilecek bir durumdur. Sosyal psikolojide gruplar aras rekabet kavram etrafnda yaplan eitli aratrmalarn sonular, bu kuramn ngrleriyle tutarldr. rnein, baz aratrmaclara gre, refahn dme eilimi gsterdii 1880 ile 1930 yllar arasndaki dnem, Amerikadaki zenci linlerinin en yksek olduu dnem olmutur; snrl kaynaklar iin rekabet arttka, etnik gruplar aras dmanln da artt gzlenmitir. Fasta kabileler aras kanl kavgalarn nedenlerinin incelendii bir aratrmada, bu kavgalar, kurak bir mevsimin ardndan su kullanma hakk ve mera olarak kullanlacak arazilerin belirlenmesi konusundaki tartmalara balanarak aklanmtr (Bilgin, 1994).

st Dzey Hedefler: Gruplar aras balamda her bir grubun tek bana ulaamayaca, sadece gruplar aras ibirlii ile ulalabilecek trden hedeflerdir.

Gereki atma Kuram: Gruplar arasndaki atmann gerek kar atmalarndan kaynaklandn ileri sren yaklamdr.

204
ekil 13.1 Sherifin Gereki atma Kuram Kaynak: Akt. Hogg ve Vaughan, 1995; s.321

Sosyal Psikoloji

Hedef likileri Paylalan hedefler: Elde edilmeleri karlkl bamllk gerektirir Biribirini karlkl olarak dlayan zt hedefler

Kiiler aras ibirlii Kiiler Aras liki Tr Grup oluumu/ Dayanma

Kiiler aras rekabet

Kiiler aras atma grup dayanmasnn azalmas, grubun kmesi

Gruplar aras ilikiler Gruplar Aras Gruplar aras uyum

Gruplar aras rekabet

Gruplar aras atma

SOSYAL KMLK KURAMI

Gereki atma kuramnn gruplar aras atma ve dmanl aklamada yararl olmasna karn, gruplar arasnda dmanlk, saldrganlk, kendi grubunu kayrma, kart grubu ktleme gibi olgularn, gruplar arasnda herhangi bir gereki atma olmadan da ortaya kt, hatta bunun iin sadece iki grubun varlnn bile yeterli olduu ileri srlmektedir (Hogg ve Vaughan, 1995). Yani, gruplar arasnda kar atmas olmadnda, karlar iin rekabeti gerektirecek bir durum olmadnda ve hatta gruplar arasnda ibirlii olduu durumlarda da gruplar aras rekabetin kendiliinden ortaya kt ileri srlmektedir.

Asgari Grup Paradigmas

Bu noktadan hareket eden bir grup sosyal psikolog, Bir araya gelen bireylerin ait olduklar grubu kayrmalar ve dier grupla rekabet etmeleri iin psikolojik dzeyde gerekli ve yeterli koullar nelerdir sorusunu sormulardr. Sosyal psikolojide asgari grup paradigmas ad verilen deneysel almalar, bu soruya yant verebilmek iin gerekletirilmitir. 1971de balayan bu deneyleri gerekletirenlerin temel dncesi, gruplar aras ayrmcln ortaya kmas iin gereken asgari koullar yaratmak ve bundan sonra bu koullar zerine ne gibi etmenler eklendiinde kendi grubunu kayrma olgusunun ortaya kacan grmekti. Bu deneylerin ilkinde, denekler yapay ve olduka nemsiz bir konuda iki gruba ayrlrlar: ressamlardan Klee ve Kandinskiyi sevenler. Deneyde, gruplar arasnda ya da grup iinde herhangi bir etkileim, kar atmas, daha nceden gelen bir dmanlk ya da ortak hareket etmeyi gerektirecek bir durum bulunmamaktadr. Denekler, kendi gruplarndaki ve dier gruptaki deneklerin hibirini tanmamaktadr. Sadece kendilerinin hangi gruba ait olduklarn bilmekte ve birtakm deneysel amalar iin gruplara ayrldklarna inanmaktadrlar (yani deneyin amac deneklerden gizlen-

nite 13 -Gruplar Aras likiler

205

mitir). Deneklere ortada bir para olduu sylenmi ve bu paray iki kii arasnda datmas istenmitir. Deneyin bir koulunda bu iki kiiden biri denein kendi grubundan, dieri kar gruptandr. kinci koulda, her iki denek de denein kendi grubundan ve nc koulda her iki denek teki gruptandr (bu ikililerin hepsi hayalidir). Aratrmaclar, denein bu iki kii arasnda paray nasl dattna bakmlar ve ilgin sonular elde etmilerdir. Deneklerin ok byk bir ounluu, kendi grup yelerine teki grubun yelerine verdiklerinden daha fazla miktarda para vermilerdir. Dikkat ekici baka bir sonu da, deneklerin kendi grup yelerine mmkn olan en yksek miktarda paray vermeyi dnmek yerine, kar grup yesine mmkn olan en az miktarda paray vermek zerine kafa yormalar, yani rekabeti davranmalardr. Dier bir deyile, denekler mmkn olan en yksek miktar kendi gruplarna vererek deneyden karl ayrlmak yerine, kendileriyle dier grup arasnda mutlaka bir farkllk yaratmak ve galip gelmek iin uramlardr (Tajfel, 1978).

Sosyal Kategorizasyon
Asgari grup paradigmas erevesinde yaplan bir dizi deneyden elde edilen sonu, deneklerin aratrmac tarafndan sadece ve sadece bir grup yesi olarak kategorize edilmelerinin kendi gruplarn kayrmak ve gruplar aras rekabeti yaratmak iin yeterli olduudur. Dier bir deyile, sosyal kategorizasyon, yani deneklerin kendilerini biz ve kart grubu onlar biiminde ayrmas, gruplar aras davran yaratmaktadr. Toplum, birbirleri arasnda stat ve g ilikileri olan sosyal kategorilerden olumutur (Hogg ve Abrams, 1988). Sosyal kategorizasyon, sosyal evreyi, bireye anlaml gelecek tarzda gruplara blerek dzenlemektir (Tajfel, 1982). Bilisel bir sre olan sosyal kategorizasyon, bireyin ait olduu grubu igrup ve ait olmad grubu dgrup olarak otomatik bir biimde snflandrmas demektir. Kendinizi mesleiniz temelinde, diyelim ki polis olarak kategorize ettiinizde, aslnda kendinizi polis olmayan dier tm insanlardan ayrm oluyorsunuz. Hibirimiz sadece bir tek gruba ait deiliz; stelik yesi olduumuz gruplar dnda, yesi olmadmz ama dardan kendimizi yakn bulduumuz ve onayladmz gruplar da var. Yani, bir kii iin, pek ok igrup ve dgruptan sz etmek mmkndr. Ancak, her an tm igruplarmz ve tabii dgruplar dnerek yaamyoruz. Belirli bir anda, ortama bal olarak belirli bir grup yeliimiz ne kyor, yani igrup tanmlamas yapyoruz ve e zamanl olarak bir dgrup tanmlamas da yapyoruz. rnein, kendinizi bir memur olarak snflandrdnzda, igrubunuz retmen, hemire vb. dier tm memurlar ierirken, dgrupta iiler, serbest alanlar vb. yer alr. Ancak diyelim ki bir memur eyleminde grevli bir polis iseniz, kendinizi polis, onlar ise gstericiler olarak snflandrrsnz. O anda her iki tarafn da memur olmasnn bir nemi kalmamaktadr. Nesneleri belirli zelliklerine gre ayrdmz kategorizasyon ilemi, evreye uyum gstermemiz ve yaammz srdrmemizin zorunlu bir kouludur. Ancak, kategorizasyondan farkl olarak, sosyal kategorizasyon nesneleri deil insanlar snflandrma ilemidir ve bu yzden daha karmaktr. Bireyler, etraflarndaki insanlar nasl kategorilendirir ve ne tr kategoriler kullanrlar? Trk toplumunda tesadfi olarak seilmi bir rneklemde yer alan kiilere, kendilerine verilen 32 kategorilik bir listede hangi kategorileri daha nemli ve nemsiz grdkleri sorulmu ve u sonular bulunmutur:

Sosyal Kategorizasyon: Sosyal dnyann belirli zellikler (cinsiyet, ya, rk,din, milliyet vb.) temelinde gruplara blnmesidir.

206

Sosyal Psikoloji

En nemli bulunan kategoriler nem srasna gre yledir: Drst olanlar-drst olmayanlar Kltrller- kltrszler Yalan syleyenler-yalan sylemeyenler Yurtsever olanlar-yurtsever olmayanlar Mantkllar-mantkszlar yiler- ktler Yardmseverler- benciller En nemsiz bulunan kategoriler ise yledir: imanlar-zayflar Mslmanlar- mslman olmayanlar Zenginler- fakirler ansllar- ansszlar Trkler- Trk olmayanlar Evliler- bekarlar Aratrmada kullanlan kategoriler drt faktr altnda toplanmtr: Deerlendirme faktr (drst , iyi, namuslu vb. olup olmama), betimleme faktr (kadn-erkek, iman-zayf, gen-yal vb.), normatif dzen faktr (sulu-susuz, sac-solcu, milliyeti-milliyeti olmama vb.) ve sosyo-demografik faktr (kentli-kyl, zengin-fakir, evli-bekar vb.). Aratrmada deerlendirme faktrnde yer alan zelliklerin yani drst, iyi, namuslu olup olmama gibi zelliklerin dier faktrlerden daha nemli grld bulunmutur (Bilgin, 1994).

Sosyal Kimlik
Sosyal Kimlik Kuram: Sosyal deimeye araclk eden psikolojik sreleri sosyal kimlik kavram erevesinde ie koan bir gruplar aras ilikiler kuramdr. Sosyal Kimlik: Bireyin bir gruba aidiyeti ile elde edilen kimliktir, bireyin kim olduunu ve o grup yeliinin birey iin ne anlam tadn ifade eder.

Asgari grup deneylerinden elde edilen sonularn, sosyal kategorizasyonun gruplar aras davranta nemli bir rol oynadn gstermesi, aratrmaclarn sosyal kimlik kuramn gelitirmesine yol amtr. Sosyal kimlik, bireyin, ilgili grubun yeliine duygusal bir nem ve deer atfnn elik ettii, belirli sosyal gruplara ait olma bilgisi (Tajfel, 1978, s.63) olarak tanmlanmtr. Daha basit olarak sylersek, sosyal kimlik, kiinin kim olduunu tanmlamakta, bunun kii iin ne ifade ettiini ve ne kadar deerli olduunu da anlatmaktadr. Sosyal kimliklerimiz sadece kim olduumuzu sylemekle kalmaz, ama belirli bir durumda nasl davranmamz gerektiini de sylemektedir. Sosyal kategorizasyon insanlar ayrma ilemidir ve bu ilem sadece bilisel olarak tarif edilir, yani duyguya yer verilmez. Ancak sosyal kimlik hem bilisel bir sre olarak sosyal kategorizasyonu hem de kendimizi koyduumuz kategoriye (igrup) ve koymadmz kategoriye (dgrup) ait duygularmz kapsar. Bu nedenle, yesi olunan kategorinin olumlu olarak alglanmas gerekir ki, birey kendi benlikdeerini ve benlik-saygsn kazanabilsin ya da koruyabilsin. Sosyal kimlik yaklamna gre, bireyler olumlu sosyal kimlikler edinmek ya da varolan koruyabilmek ynnde gdlenmektedirler. rnein, eer bir toplumda zayf olmak deer verilen bir zellikse, iman olmaktan ve bakalar tarafndan yle grlmekten rahatsz oluruz ve zayflamaya alrz. Yani olumlu bir zellie sahip olmak iin aba gsteririz. Ancak olumlu olmak grecelidir ve baka gruplarla karlatrma sonucu ortaya kmaktadr. rnein, birisine ya da kendimize gen ya da yal dememiz ancak bakalaryla karlatrma iinde bir anlam kazanr. Mesela, 35 yanda biri olarak, kendimi 15 yanda bir gencin yannda yal kategorisine koyup, 60 yanda birisinin yannda gen kategorisine koyabilirim. Doal olarak her iki durumda yama ait hissettiim duygular ve yamdan duyduum memnuniyet ya

nite 13 -Gruplar Aras likiler

207

da memnuniyetsizlik farkl olacaktr. Benzer biimde, toplumumuzdan rastgele bir rneklem seip, kendilerini bir Trk olarak tanmlamalarn istediinizi ve cevaplar kaydettiinizi dnn. Sonra benzer bir rneklem alarak, mesela ilk nce Yunanllar dnp sonra kendilerini bir Trk olarak tanmlamalarn istediinizi farzedin. Ayn eyi, baka bir rneklemde bu defa da mesela Araplarla denediinizi farz edin. Her koulda aldnz Trk tanmlamalar belirgin farkllklar gsterecektir (Bilgin, 1994).

Sosyal Karlatrma
Gerekte, birey hibir zaman yalnz olmad gibi, bir grup da yalnz deildir. Bir grubun eylemi ancak baka gruplarn varl sayesinde bir anlam kazanr. Fenerbahe olmadan Galatasarayn varlnn bir anlam olur muydu? Gruplar aras etkileimlerde uygun boyut ya da boyutlar zerinden yaplan sosyal karlatrma, tek tarafl deil karlkl ileyen bir sretir. Yani, sz konusu srete her bir grup, kendi grubunu, karlatrma boyutunun olumlu ucunda deerlendirmekte ve dier grubu olumsuz uta grme eilimindedir. rnein, stanbulda gecekondulu ve ehirli gruplarn, gruplar aras davran ortamnda birbirleri ile ilgili alg ve deerlendirmelerinin incelendii bir aratrmada, gruplarn kendilerini stn grdkleri karlatrma boyutlarn n plana getirdikleri grlmtr (Akt. Bilgin, 1994). Yani kendilerini hangi konuda dierlerinden stn gryorlarsa, karlatrmay o konuda yapmlardr. Genellikle, gruplar aras karlatrmada olumlu bir boyut kullanlyorsa, o zaman bireyler o boyutta kendi gruplarnn yerini dierlerine gre ykseltmektedirler; Biz onlardan daha drstz, biz onlardan daha alkanz gibi. Karlatrmada olumsuz bir boyut kullanlrsa, o zaman, birey kendi grubununun konumunu daha altta gstermeye alr; Biz onlara kyasla kendi karmz daha az dnrz, biz onlara kyasla daha az tembeliz gibi. Her bir grubun eylemi, sadece dier gruplarn eylemlerine gre olumlu ya da olumsuz bir deer kazanabildii iin, olumlu bir kimlik iin gruplar arasnda rekabet olduu ileri srlmektedir. Gruplar aras rekabetin ok kolay ortaya kabilecei, gruplar arasnda zorunlu olarak maddi dle dayal kar atmasnn ya da dmanln olmasnn gerekmedii belirtilmektedir (Turner, 1975). zetle, sosyal kimlik kuram, gruplar aras davran sosyal kategorizasyon ve sosyal karlatrmay ieren bilisel sreler ve bunlara elik eden duygusal srelerle aklamaya almaktadr. Bu kuram, verili herhangi bir gruplar aras etkileimde, gruplarn birbirlerine ne tr davran (ibirlii ya da atmac etkileim mi) sergileyeceklerini ngrmez. Kurama gre, gruplarn ne tr davran gsterecekleri gruplarn normlar ve gruplarn iinde yer aldklar daha geni apl ideolojilerce belirlenmektedir. Bir meslek grubu olarak polisler, kendilerini hangi meslek gruplaryla ve hangi ynlerden karlatrmaktadrlar?

Sosyal Karlatrma: Kii ya da kiilerin kendi gruplarn eitli deerlendirme boyutlar (doruluk ve drstlk, alkanlk-tembellik, zenginlik-yoksulluk, vatanseverlik-vatansever olmama vb.) zerinde dier gruplarla kyaslamasdr.

SIRA SZDE

Sosyal Kimlik ve Sosyal Deime

Buraya kadar, sosyal kimliin tanm, gruplar aras bir olgu oluu ve ne tr sosyal psikolojik srelerle akland zerinde durulmutur. Ancak, sosyal kimlik kuram asl olarak gruplar aras davran analiz ederek, sosyal deime srecinin sosyal psikolojik dzeyde anlalmasna katk yapmak zere gelitirilmitir. Kuramn ok temel iki varsaym, daha nce belirtildii zere, insanlarn olumsuz bir benlik kavramndansa olumsuz bir benlik kavramna ynelmeleri ve kendi gruplar lehiSosyal Deime: Sosyal kimlik kuram balamnda, alt statdeki grubun kollektif biimde st statye gemesini ifade eder.

208

Sosyal Psikoloji

Sosyal Hareketlilik: Sosyal kimlik kuram balamnda alt statdeki grup yelerinin kolektif olarak deil kiisel olarak st statl gruba geilerini ifade eder.

ne olacak gruplar aras karlatrmalar yapmalar, yani kendi gruplarn kayrmalardr. Toplumlarn, birbiriyle eit statde gruplardan ya da sosyal kategorilerden olumad gz nne alnrsa, alt statde bulunan gruplarn, pek ok deerlendirme boyutunda (r; zenginlik, baar vb.) aa olmalar dolaysyla, kendileri lehine olumlu farkllk yaratacak karlatrma yapmalar olduka zor grnmektedir. Sonu olarak, alt statl gruplarda yer alan kiilerin, daha olumlu bir sosyal kimlie sahip olabilmek iin statlerini ykseltmeye gdlenecekleri beklenebilir (Tajfel, 1978). Yine futboldan rnek vererek, bu olguyu daha somut hale getirmek yararl olabilir. Trkiyede stanbul dnda yaayan ve kendi ehirlerinin futbol takmn destekleyen pek ok kiinin (ounlukla erkeklerin), taraftarlk anlamnda ok olumlu bir sosyal kimlie sahip olmadklar dnlebilir. Zira, bilindii zere, Trkiye futbol tarihinde bugne kadar drt takm dnda lig ampiyonu olan baka bir takm yoktur. Baka bir rnek, heterojen bir toplumda mesela A.B.D.de yaayan siyahlarn daha nce yaadklar ve aslnda ksmen bugn de yaadklar rk ayrmcl olabilir. Irk ayrmclna maruz kalan siyahlarn, beyazlarn gl olduu ve kendilerine srekli aalayc bir ekilde davranld bir toplumda, rk temelinde olumlu bir sosyal kimlik gelitirmeleri pek beklenemez. Nitekim, ok kk yalardaki siyah ocuklar bile, rk tercihinde kendi rklarn deil beyaz rktan oyuncak bebekleri semilerdir. Toplumsal deerler temelinde aa grlen pek ok sosyal kategori ya da grup yesi iin, sz konusu grup yeliklerinden dolay ayn ey geerli olabilir. Peki ama srekli olumsuz bir sosyal kimlikle yaamak mmkn olamayacana gre, bu insanlar ne yapacaklardr? Sosyal kimlik kuramna gre, bu durumda olan insanlarn, yani statlerini ykseltmek isteyen grup yeleri iin iki temel strateji vardr: Birisi, dk-statl gruptan ayrlarak yksek statl gruba bireysel gei olanann aranmas. Bu, aadan yukar bireysel hareketlilik ya da sosyal hareketlilik stratejisidir. Dk statl grubun greli statsn grup olarak ykseltmeye almasn ieren grup hareketlilii ya da Tajfelin deyimiyle sosyal deime stratejisidir (Tajfel, 1978) Sosyal kimlik kuramna gre, dk statl bir grubun yukardaki iki stratejiden hangisini seecei, gruplar aras yapy nasl algladna baldr. Eer gruplar arasndaki snr geirgense, baka bir deyile snrlar kapal deilse, byk olaslkla st statl bir gruba bireysel olarak gei yolu aranacaktr. Bir kiinin kendi yerel takmn brakp baarl takmlardan birini desteklemeye balamas, bu stratejiye bir rnek olabilir. nl pop yldz Michael Jacksonn operasyonlarla renginin almas da belki bir sosyal hareketlilik stratejisi olarak grlebilir. Son olarak, yoksul birinin u ya da bu ekilde yoksul kategorisinden kp orta halli ya da zengin kategorisi ierisine girmesi de dier bir rnektir. Bu stratejinin uygulanmas genellikle daha demokratik toplumlarda mmkn olabilir (Hogg ve Vaughan, 1995) Eer gruplar arasndaki snr kapal ise, yani bireysel geie hibir ekilde izin verilmiyorsa, devreye ilk nce sosyal deimeye ilikin inanlar girmektedir. rnein Hindistandaki kast sistemi, kastlar arasnda geie kesinlikle izin vermez. En alt kast oluturan paryalar, parya olarak doarlar ve lrler. Bu durumda, grubun olumlu bir sosyal kimlie ulamak iin seecei eylem biimi, yelerin kurulu dzenin bilisel olarak alternatifini dnp dnememelerine baldr. Eer statko (yani varolan stat ve g hiyerarisi) meru, istikrarl ve gvenli olarak algla-

nite 13 -Gruplar Aras likiler

209

nyorsa, sosyal deime iin bir yol yoktur; nk bu durum, sistemin bilisel dzeyde bir alternatifini oluturmaya izin vermez. Yukarda verilen futbol rnei zerinden gidilirse; bu, taraftarlarca, kendi ehir takmnn ligde daha yukarlara kamayacann kabul edilmesi ve bunun haksz bir durum olmadnn benimsenmesi anlamna gelir. Ya da yoksullar yoksulluu bir kader olarak gryorlarsa, buna alternatif bir dzen dnemeyecekler ve bu durumu kabul edeceklerdir. Statkonun deitirilemedii byle durumlarda, grup yeleri sosyal yaratclk stratejilerini uygulayacaklardr. sosyal yaratclk stratejisinden sz edilebilir: Dk statl grup, gruplar aras karlatrmada kendi lehine olacak yeni karlatrma boyutu bulur. Dier bir deyile, kendinde olumlu bir zellik kefeder. rnein, takm baarl deilse ve bu durum deimeyecekse, taraftar kendi takmn dierleriyle sahadaki baars temelinde deil, mesela tribndeki baars temelinde kyaslayacaktr. Yani ne kadar iyi taraftar olduklar zerine vurgu yapacaktr. Ya da yoksullar kendilerinin yoksul ama daha drst olduklarn ileri srebilirler. Daha nceden olumsuz olarak alglanan igrup zelliklerine bu kez olumlu anlamlar ykleme giriimlerinde bulunma dier bir stratejidir. Buna en nl rnek, siyahlarn kendilerini yceltmek iin gelitirdikleri siyah gzeldir slogandr. Son bir strateji grubun kendini daha alt statde gruplarla karlatrarak olumlu sosyal kimlie ulamadr. Ligde daha alt sralarda bir takmla kyaslama yapmak, grece baarsz bir takmn taraftarlarn rahatlacaktr. Yoksul birinin kendini zenginler yerine, kendinden daha yoksul olanlarla kyaslamas da baka bir rnektir. Eer statko gayrimeru, istikrarsz ve gvenliksiz olarak alglanrsa ve kurulu dzenin yerine bir baka dzen getirilebileceine ilikin bir inan varsa, direkt olarak stats yksek grup ya da gruplarla atmaya girilir, yani gruplar aras rekabet balar. Bu politik eylem, terrizm, devrim ya da sava biiminde olabilir (Bkz. ekil 13.2). Sosyal rekabet sonucunda baarya ulalmas demek, bir btn olarak grubun statsn ykseltmek, dier bir deyile olumlu bir sosyal kimlie ulama anlamna gelmektedir. Baarszlk yznden taraftarn takm deitirmesindense takmn lig sralamasnda st sralara kmasnn salanmas, siyahlarn beyazlarla eit haklar elde etmesi ve yoksullarn yoksulluk durumundan km olmas, kollektif eylem biimleriyle gerekletirilmi sosyal deime rnekleridir. Sizce bir meslek olarak polisliin Trk toplumundaki stats nasldr? Sizce bu staty belirleyen kriterler nelerdir? Eer bu statnn yeterince yksek olmadn dnyorsanz, sizce ykseltmek iin neler yaplmaldr?

Sosyal Yaratclk: Sosyal kimlik kuram balamnda alt statdeki grup yelerinin statkoyu deitiremedikleri durumda, olumsuz olan sosyal kimliklerini olumluya evirmek iin bulduu yollar ifade eder.

Gruplar Aras Rekabet: Sosyal kimlik kuram balamnda alt statdeki gruplarn statkoyu deitirmek zere st statdeki grup ya da gruplarla direkt olarak atmaya girmesini ifade eder.

SIRA SZDE

210
ekil 13.2 Sosyal Kimlik Kuram: Sosyal Kimlii Gelitirme inan sitemleri ve stratejiler Kaynak: Hogg ve Vaughan, 1995; s.332

Sosyal Psikoloji

Sosyal hareketlilik veya sosyal deime

Sosyal kimlii gelitiren strateji tipi

zgl taktikler

Sosyal hareketlilik

Bireysel hareket

k ve Giri taktii: Yksek statl gruba asimile olma Gruplar aras karlatrmada yeni boyutlar

Bilisel alternatifler yok

Sosyal yaratclk

Eski karlatrma boyutlarnn deerini yeniden tanmlama Farkl d grup ya da d gruplarla karlatrma Sivil halklarla ilgili hareketler, politik lobi faaliyetleri, terrizm, devrim

Sosyal deime Bilisel alternatifler var

Sosyal rekabet

GRUPLAR ARASI LKLERN GELTRLMES Propaganda ve Eitim

nsanlarn nyargl olmamalar konusunda hazrlanan resmi uyarlar, birtakm mutlak ahlak standartlarna uymaktadrlar. Bu tr propaganda mesajlarnn en azndan bu ahlaki standartlara duyarl olanlar iin etkili olaca dnlmektedir. Ayrca bu tr uyarlarn kamusal yerlere aslmas belki ar biimlerde ayrmclk yaplmasn nlyor da olabilir; zira bunlar sosyal bir ortamda ayrmcln alenen onaylanmayacann da ilandr. nyarg bilgisizlikten kaynakland iin, eitimin zellikle de ocuklarn formel eitiminin banazl azaltabilecei dnlmektedir. Byle bir eitim ayrmcln ahlaki ynlerini ya da farkl gruplar hakkndaki gerekleri reterek gerekletirilebilir. Eer ocuklar okul dnda ok fazla nyargya maruz kalyorlarsa, rnein banaz anne-babalar varsa, bu tr bir eitimin ok az bir etkisi olaca ileri srlmektedir (Hogg ve Vaughan, 1995). Eitimde izlenecek dier bir strateji, rencilerin bir nyargnn kurban olmalarna izin vermek olabilir. A.B.D.de bir retmenin yapt bir snf uygulamas bu konuda bir hayli reticidir: retmen snftaki rencileri mavi gzl ve kahverengi gzller olmak zere ikiye ayrr. Bir gn mavi gzller, dier gn kahverengi gzller srasyla alt bir statde olur ve ona gre davranlr; alay edilirler, tembel olmakla sulanrlar vb. Byle bir deneyimin, bir daha bakalarna kar nyargl davranrken iki kere dnlmesini salayaca mit edilmektedir. Bir aratrmada, ocuklar dier insanlar dnme konusunda eitilmiler ve daha sonra bu ocuklarn engellilere ynelik tutumlarnda bir deime olup olmadna baklmtr. ocuklarn engellilere ynelik tutumlarnda belirgin bir iyileme grlmtr (Akt. Hogg ve Vaughan, 1995).

nyargl davranmadaki problem, dier insanlara, hi dnmeden davranmaktr.

nite 13 -Gruplar Aras likiler

211

Gruplar Aras Temas

Gruplar arasndaki nyarg ve atmann temel zellii, dgruba ynelik gelitirilmi tutumlar olmasdr. Dgruba ynelik bu olumsuz tutumlarn yanlln ortaya koyacak ya da belki onlar daha fazla gelitirecek bilgiye eriilmedii zaman, bu tutumlar deimezler. Birok durumda, byle bir yaltma srecine gerek fiziksel yaltm da eklenir ve gruplar birbirlerine hibir ekilde ulaamazlar. Btn bunlar, srekli bir biimde gruplar aras temasn yokluu ve dgruptan gerek kiilerle karlama frsatnn ok az olmas anlamna gelmektedir. Gruplarn birbirlerinden eitim, i, kltrel ve dier farkllklar sayesinde ayr tutulmasnn yan sra, birbirlerine ynelik duyduklar korku ve kaygdan dolay da uzak durduklar aratrmalarla gsterilmitir. Temas konusunda eitli denenceler gelitirilmi olmakla birlikte, genel olarak temas denencesi, dman gruplarn birbirleri hakknda gereki olmayan bir ekilde olumsuz beklentiler oluturmalar ve birbirleriyle temastan kanmalar fikrine dayanmaktadr. Temas denencesi, 1954te Allport tarafndan ortaya atlmtr. Allport, temasn sadece belirir koullar altnda etkili olacan iddia etmektedir (Hogg ve Vaugkan, 1995) Bu koullar unlardr: Temas, rastgele ya da amasz etkileimden ok ibirlii ieren ve uzun sren bir etkileim olmaldr. Sherifin yaz kamp almalarnda, gruplar aras atmay azaltmak iin uygulad temas bu trdendir. Btnleme, resmi ve kurumsal destek erevesi iinde olmaldr. Eit haklara ynelik ya da ayrmcla kar yasalar tek bana gruplar aras atmay azaltmaz ama daha hogrl davranlar iin gerekli olan sosyal ortam yaratr. Temas, eit statl kii ya da gruplar arasnda olmaldr. Statlerin eit olmad bir temas, taraflarn birbirleri hakknda gelitirdii kalpyarglarn dorulanmasna ve nyarglarn pekimesine neden olur. Uzun yllar boyunca yaplan pek ok aratrma, gerekten de bu koullar altnda gerekleen temasn gruplar aras ilikileri gelitirdiini gstermitir (Hogg ve Vaughan, 1995). Temasn gruplar aras ilikileri tam olarak nasl gelitirdii ile ilgili olarak yakndan baklmas gereken konu; benzerlik, genelleme ve okkltrl balamda temas politikasdr.

Temas denencesi, dman gruplarn birbirleri hakknda gereki olmayan bir ekilde olumsuz beklenti oluturmalar ve birbirleriyle temastan kanmalar fikrine dayanmaktadr.

Benzerlik
Gruplarn birbirlerine ynelik nyarglarnn, bilgisizlikten ve gruplar arasndaki farkllklarn uzlamaz farkllklar olarak alglanmasndan kaynaklandna inanlmaktadr. Dolaysyla temasla birlikte, gruplarn birbirlerini gerekte dndklerinden daha benzer grecekleri ve bylece birbirlerini sevmeye balayacaklar varsaylmaktadr. Ancak bu bak as ile ilgili problemler olduu ileri srlr. Gruplar ounlukla gerekten de birbirlerinden ok farkldr, dolaysyla temas bu farkllklar daha ok gn na karacaktr ve aradaki holanmay daha da azaltacak ve gruplar aras tutumlar ktletirecektir. Gruplar gerekte son derece farkl olduklarndan, onlarn benzer olduuna dair fikirler ileri srmek yanltr. Bu, yanl bir ekilde olumlu beklenti yaratacak ve daha sonra temas kurulduunda bu beklentiler yklacaktr.

212

Sosyal Psikoloji

Aratrmalar gruplar aras tutumlarn sadece bilgisizlikten ya da gruplarn birbirlerini tanmayndan kaynaklanmadn gstermektedir. Bu tutumlar gruplar arasndaki gerek atmay yanstmaktadr. Bu yzden temas sonucu elde edilen yeni bilginin bu tutumlar deitirme olasl zayftr.

Genelleme
Gruplarn temsilcileri arasndaki temasn, sadece temsilcilerin birbirlerine ynelik tutumlarn deil ama bir btn olarak temsil ettikleri gruba ilikin tutumlarn da deitirecei varsaylmaktadr. Bunun nasl gerekleecei konusunda nerilen model vardr: Muhasebeci yaklam - dgrup hakknda olumlu bilgilerin birikmesi yava yava onlar hakkndaki kalpyarglar iyiletirecektir. Deime yaklam- dgruba ynelik kalpyargsal bilginin tam tersi olan bilginin verilmesi tutumlarda ani deimeye yol aar. Alt gruplara ayrma- kalpyarg ile tutarl olmayan bilgi dolaysyla bir alt tip yaratlr. Bylece dgruba ilikin kalpyarg daha karmak hale gelir; ama st kategori deimeden kalr. Genel olarak, aratrmalar temasn, temasta bulunan katlmclarn birbirlerine ynelik tutumlarn iyiletirdiini ama bunun katlmclarn temsil ettii btn bir gruba genellenmediini gstermitir (Hogg ve Vaughan, 1995). Bunun bir aklamas, ou gruplar aras temasn gerekte gruplar aras olmayp kiiler arasnda gerekleiyor olmasdr. Yani temasta bulunanlar, birbirleriyle grup yelikleri temelinde deil bireysel dzeyde bir etkileimde bulunmaktadrlar.

okkltrl Balamda Temas Politikas

lk bakta, etnik gruplar arasndaki ilikilere ayrm yapmadan ve nyarsz yaklamann en iyi yolunun, taraflarn farkllklarn tamamen gz ard etmek olduu dnlebilir. Bylece, tm taraflara eit bir stat verilmi olacaktr. Ancak byle bir yaklamda karlalabilecek problem olduu belirtilmektedir: Bu yaklam, ayrmcln belirli gruplarn dezavantajl bir durumda olmasna yol at gereini inkar eder. Bu durum dzeltilmezse, dezavantajl grubun maduriyeti devam edecektir. Kbrsa ABye girmeden nce ekonomik yardm yaplarak durumu gneyle eit dzeye getirilmesi buna rnek olarak gsterilebilir. Bu yaklam etnik-kltrel farkllklar olduu gereini reddeder. lk bakta btn gruplar ayn potada eritiyormu gibi grnen bu yaklamdaki eritme potas, gerekte bir eritme potas deildir. Zira olsa olsa byle bir potada aznlklarn baskn sosyal gruplar tarafndan eritilmesinin sz konusu olabilecei ifade edilmektedir. Buna alternatif yaklam oulculuk ya da okkltrllktr. Grup farkllklar gereini olduu gibi kabul eden bu kavram, gruplara ynelik olumsuz tutumlar iyiletirmek ve dezavantajl durumu ortadan kaldrmak iin gelitirilmitir. okkltrllk yaklam, bunu yaparken ayn zamanda grubun btnln, kendi etnik ve kltrel deerlerini korumasna ve byle bir ortamda gruplar aras ilikilerin uyumlu olmasna da nem vermektedir.

nite 13 -Gruplar Aras likiler

213

st Dzey Hedefler
Yaz kamp almalarnda Sherif, her bir grubun tek bana ulaamayaca ve sadece iki grubun ibirlii ile ulalabilecek st dzey hedefler sayesinde gruplar arasndaki ilikileri iyiletirmeyi baarmtr. Bu tr bir stratejinin ne kadar etkili olduu baka almalarla da gsterilmitir. st dzey hedeflerin en etkili olanlarndan biri, iki kart grubun ortak bir dman tarafndan tehdit edilmesidir. Ortak dmana kar birlikte direnme, ksa sreli de olsa aradaki gerginlii kaldracaktr. nitenin sonunda, Yaamn inden blmnde verilen olay belki buna rnek olarak gsterilebilir. Trkiye ve Yunanistann ortak dmanlar depremle mcadele etmeleri, iki lkeyi yaknlatrmtr. Ancak st dzey hedefler baz durumlarda ie yaramayabilir. Eer gruplar ortak hedefe ulamada baarsz olmularsa, bu durumun, gruplar arasndaki ilikiyi iyiletirmekten ok ktletirdii grlmtr. nk byle bir baarszlk durumunda, her bir grup baarszlktan dier grubu (dgrubu) sorumlu tutmaktadr. Ama eer baarszlk ak bir biimde d etmenlerle aklanabiliyorsa, yine gruplar arasnda ilikide bir iyileme beklenebilir. st dzey hedeflerin ie yaramad dier bir durum, gruplar arasnda kurulan youn ve uzun sreli ibirlii ilikileridir. lk bakta gruplar aras atmay yok etmek iin ideal gibi grnse de, byle bir durum kolayca geri tepebilir. nk her ne kadar gruplar ortak bir hedefe ulamay isteseler de grup olarak kendi kimliklerini korumak da isteyeceklerdir. Youn ve uzun sreli ibirlii gruplar arasndaki snrlar silebileceinden, bu her bir grup iin tehdit olarak alglanabilir ve gruplar arasnda yeni atmalara yol aabilir. Trkiyenin Avrupa birliine girii konusunda Trk halk tarafndan yaplan birtakm yorumlar bu erevede deerlendirilebilir. Trk toplumunda ABye girmek iin byk bir istek gzlenmesine ramen, ABye girilmesi halinde bizi biz yapan deerlerden vazgeilecei, pek ok kltrel ve sosyal zelliimizden dn vermemiz gerekebileceine dair ekinceler de mevcuttur. Aslnda bu ikilem u anda ABye ye olan dier lkeler iin de geerlidir. Yine ayn erevede, Kbrsta Trk ve Rum taraflar arasnda geen etin mzakerelerin nemli blm, her iki tarafn kendi kimliini koruyarak ortak bir devlet kurma giriimine ayrld bilinmektedir.

letiim
atma halindeki gruplarn, atmay ortadan kaldrmak ve ilikileri gelitirmek iin bavuracaklar bir yol, aralarndaki sorun hakknda direkt olarak iletiim kurmaktr. Bu iletiim ekilde olabilir: Pazarlk yapma, arabulucudan yararlanma ya da hakem yoluyla anlama.

Pazarlk Yapma
Gruplar aras mzakereler genellikle birbirine kart gruplarn temsilcileri arasnda gerekleir; rnein, sendikalar ve iverenler, aralarndaki anlamazlklar, temsilcileri arasnda direkt olarak grerek zmeye alabilirler. Sosyal psikolojik aratrmalar, mensup olduklar grup adna pazarlk yapan kiilerin, kiisel olarak kendi adlarna pazarlk yaptklar duruma gre ok daha sert ve uzlamaz davrandklarn gstermitir (Hogg ve Vaughan, 1995). Bu etkinin, grmeciler, kendilerini seenler tarafndan direkt ya da medya yoluyla izlendikleri bildikleri zaman artt bildirilmektedir.

214

Sosyal Psikoloji

Pazarlkta kiiler aras ve gruplar aras etmenlerin birbirini nasl etkiledii aratrlm ve pazarln genellikle belli bir aamalar dizisi izledii gsterilmitir. Birinci aama daha ok gruplar aras dzeyde cereyan etmekte, temsilciler grup yelikleri temelinde hareket ederek her bir konuda kar grubun gcn ve dayanklln deerlendirmektedir. kinci aamadaki ilikiler daha ok kiiler aras dzeyde gereklemektedir. Problemleri daha kolay zebilmek iin, temsilciler kiisel dzeyde birbirleriyle daha uyumlu olmaya almaktadrlar. Son aamada gruplar aras dzey yine ne kmaktadr. Zira, grmeciler, son kararn kendi gruplarnn tarihsel amalar ile tutarl olup olmadndan emin olmak isterler. Grmeler srasndaki yakn kiiler aras ilikiler bir anlamaya varmay kolaylatrabilir. Ancak, grmelerde temsil edilen gruplar grme masasnda satldklarndan korkup, daha sert bir gruplar aras etkileime dnlebilir. Sosyal psikolojik aratrmalarda, pazarlk srecinde sadece taraflar arasndaki dar bir probleme odaklanld, bunun daha byk lekli bir problemin paras olduu gereinin gzard edildii ileri srlmektedir. Bu haliyle, gerekte pazarln statkoyu devam ettiren bir yol olduuna inanlmaktadr.

Arabulucudan Yararlanma
Kart gruplarn kendileri uzlamaya varamadklar durumlarda arabulucular yararl olabilmektedirler. Etkili olabilmeleri iin arabulucularn taraflar zerinde bir yaptrm gc olmaldr. Ancak yaptrm gc olan arabulucularn tarafsz da olmas gerekir. Tarafsz bir arabulucu, her iki tarafn da sorunun kemiklemesinden dolay dnemedii zm yollarn dnp gsterebilir. Tarafl bir arabulucu ise etkisizdir; nk gvenilir deildir. Gl olmayan bir arabulucu da etkisizdir; nk uzlamaz gruplarn makul olmas iin zerlerinde bask kuramaz. Arabulucular zm yolunu dayatma gcne sahip olmasalar da, taraflara eitli ekillerde yardmc olabilirler: Krdm haline gelmi sorun; sorunu yumuatabilir dolaysyla taraflar arasndaki tansiyonu drebilirler. Taraflarn birbirleri hakkndaki yanl alglarn azaltmalarna yardmc olarak, gven ortam oluturabilirler. Her iki grubun da kazanl kabilecei yeni uzlama yollar nerebilirler. Taraflarn ne srdkleri makul olmayan iddialar, kamuoyuna aklama tehdidiyle engelleyebilirler. Tm bunlar gruplar arasndaki atmann azalmasn salar. Son olarak, arabulucudan yararlanmann her durumda taraflar arasnda anlama salanmasnda yararl bir yol olduu ileri srlemez. rnein, arabuluculuk konusunda yaplan bir aratrma, taraflar arasndaki kar atmasnn ok olduu durumlarda arabulucunun uzlamay olumlu ynde, kar atmas az olduunda uzlamay olumsuz ynde etkilediini gstermitir (Akt. Hortasu, 1998).

Hakem Yoluyla Anlama

Birok gruplar aras atma o kadar kmaza girmi olabilir ya da taraflarn istekleri birbirinden o kadar farkl olabilir ki bu durumlarda arabulucunun da yapaca bir ey kalmayabilir. Son are hakeme bavurmaktr. Arabulucu ya da baka nc bir taraf, her iki taraf da balayc bir zm taraflara dayatmak zere davet edilir.

nite 13 -Gruplar Aras likiler

215

Uzlama
Direkt iletiimin gruplar aras ilikileri gelitirmesine karn, bazen taraflar arasndaki gerginlik ve phe o kadar st boyutlarda olabilir ki, artk direkt iletiim imkansz hale gelir. Bu durumda, gruplar ou kez birbirlerini tehdit eder, bask kurarlar ya da misilleme yaparlar. Bu davranlar karlkl gelitiinden, aradaki atma durmakszn trmanr. Bugn srail ve Filistin arasndaki atmada bu durum tm plakl ile gzlenebilir. srail, Filistin topraklarna girip halk zerinde bask kurduka karln intihar bombaclarnn eylemleriyle almaktadr. A.B.D.nin tarihinde Vietnam Sendromu olarak yerini alm Vietnam sava da yine bu erevede aklanabilir. A.B.D. Vietnam bombaladka Vietnam halknn direnii artmtr. Aslnda bugn A.B.D.nin Irakdaki durumu da benzerdir. Zamanla taraflar arasndaki tehdit, bask ve misilleme ksr bir dngye dnr. Bu ksr dng nasl krlabilir? rnein, bir tarafn koulsuz bir biimde ibirlii neren bir adm atmas kar taraftan kabul grr m? Laboratuvar aratrmalar tek tarafl uzlama araynn misilleme ya da smr ile karlk grdn, yani ie yaramadn gstermitir (Akt. Hogg ve Vaughan, 1995). Daha etkili bir strateji her iki tarafn da intikamc deil uzlamac davranmas ve taraflarn, uzlama araylarnn smrlmesini engelleyecek kadar gl olmasdr. Bu yolla taraflar arasndaki gerilim azaltlabilir. Bunun en azndan iki aamada olabilecei belirtilmektedir: 1- Bir taraf uzlamac niyetini ilan eder, ataca kk adm aka ortaya koyar ve kar taraftan da aynsn yapmasn ister. 2- Sreci balatan taraf ilan ettii adm eksiksiz ve herkesin grebilecei ekilde atar. Artk o andan itibaren kar taraf zerinde, ayn davran gstermesi iin byk bir bask oluur.

216

Sosyal Psikoloji

zet
AMA

Gruplar aras davran tanmlamak nsanlarn kendilerini ve dierlerini ayr sosyal gruplarn yeleri olarak grmelerini salayan herhangi bir alg, bili ya da davran gruplar aras davrantr. Kiiler aras etkileimler, bireylerin kendi kiisel zellikleri temelinde gerekleirken, gruplar aras etkileimler bireylerin ait olduklar grup ya da kategori zellikleri temelinde gereklemektedir. Gereki atma kuram ile gruplar aras atmann nasl gerekletiini aklamak Bu kuram, gruplar arasndaki atmann gerek kar atmalarndan kaynaklandn ileri srmektedir. Bu kurama gre, gruplarn birbirlerinin aleyhine ulaabilecekleri hedefler (yani gruplarn birinin kazanrken dierinin zorunlu olarak kaybettii durumlar), gereki grup atmas, kendi grubunu kayrma, kart grubu ktleme, dmanlk vb.ne yol aacaktr. Ancak, iki grubun ortaklaa abasyla ulaabilecekleri bir hedefi olursa, gruplar aras ilikide atma azalacak ve uyum tevik edilmi olacaktr. Sosyal kimlik kuram erevesinde sosyal kategorizasyonun ne olduunu tanmlamak Sosyal kategorizasyon bireylerin kendilerini biz ve kart grubu onlar biiminde ayrmasdr. Bu srele, birey, sosyal evreyi, kendisine anlaml gelecek tarzda gruplara blerek dzenlemektedir. Bilisel bir sre olan sosyal kategorizasyonla, bireyin ait olduu grup igrup ve ait olmad grup dgrup olarak otomatik bir biimde snflandrlmaktadr. rnein, birey kendini ve evresindekileri meslek temelinde kategorilere ayrabilir; memurlar, renciler, serbest meslek sahipleri vb. Sosyal kimlik kavramn aklamak Sosyal kimlik, Tajfel tarafndan bireyin, ilgili grubun yeliine duygusal bir nem ve deer atfnn elik ettii, belirli sosyal gruplara ait olma bilgisi (1978, s.63) olarak tanmlanmtr. Bireyin verili bir sosyal durumda grup yelii (sosyal kimlii) temelinde davranta bulunabilmesi iin ilk nce o grubun yesi olduunun farkna varmas gereklidir. Dier bir deyile, sosyal kimlik grup yeliinin sosyal psikolojik bir tanmlamasdr. Sosyal kimlik kuram erevesinde sosyal karlatrmay tanmlamak Birey hibir zaman yalnz olmad gibi, bir grup da yalnz deildir. Bir grubun eylemi ancak baka gruplarn varl sayesinde bir anlam kazanr. Gruplar aras etkileimlerde uygun boyut ya da boyutlar zerinden yaplan sosyal karlatrma, tek tarafl

deil karlkl ileyen bir sretir. Yani, sz konusu srete her bir grup, kendi grubunu, karlatrma boyutunun olumlu ucunda deerlendirmekte ve dier grubu olumsuz uta grme eilimindedir. rnein, polisler, kendilerinin dier devlet memurlarndan daha fazla altklarn ve daha fazla risk aldklarn iddia edip, daha ok cret talep etmek isteyebilirler. Sosyal kimlik kuramna gre sosyal deime ve sosyal hareketlilii tanmlamak Toplumlarn, birbiriyle eit statde gruplardan ya da sosyal kategorilerden olumad gz nne alnrsa, alt statde bulunan gruplarn, pek ok deerlendirme boyutunda (r; zenginlik, baar vb.) aa olmalar dolaysyla, kendileri lehine olumlu farkllk yaratacak grup karlatrmalar yapmalar olduka zor grnmektedir. Sonu olarak, alt statl gruplarda yer alan kiilerin, daha olumlu bir sosyal kimlie sahip olabilmek iin statlerini ykseltmeye gdlenecekleri beklenebilir. Sosyal kimlik kuramna gre, bu durumda olan insanlarn, yani statlerini ykseltmek isteyen grup yeleri iin iki temel strateji vardr: 1-Birisi, dk-statl gruptan ayrlarak yksek statl gruba bireysel gei olanann aranmas. Bu, aadan yukar bireysel hareketlilik ya da sosyal hareketlilik stratejisidir. 2- Dk statl grubun greli statsn grup olarak ykseltmeye almasn ieren grup hareketlilii ya da Tajfelin deyimiyle sosyal deime stratejisidir. Gruplar aras ilikileri gelitirmenin yollarn aklamak Gruplar aras ilikileri gelitirme yollar unlardr: propaganda ve eitim, gruplar aras temas, st dzey hedefler, iletiim ve uzlama. Propaganda ve eitim yoluyla gruplarn birbirlerine ynelik nyarglar azaltlmaya allr. Gruplarn birbirleri hakkndaki kalpyarg ve nyarglarnn birbirlerini tanmadklarndan kaynakland dnlerek, gruplar aras temasn olumlu bir sonu verecei varsaylmtr. Temasn ancak belirli koullar altnda etkili olduu ortaya konmutur. Gruplar aras ilikileri gelitirmenin dier bir yolu her grubun tek bana baaramayaca ve gruplarn ibirliini gerektiren hedeflerin konmasdr. Eer gruplar atma halinde iseler, sorunu direkt iletiim kurarak zebilirler. Bu iletiim, pazarlk yapma, arabulucudan yararlanma ya da son are olarak hakem yoluyla anlama biiminde olabilir. Son olarak, baz gruplar aras atmalar o denli ilerlemi olur ki artk iletiim kurulmas imkansz hale gelir. Bu durumda aradaki atmann trmanmasn engellemek iin baz uzlama stratejileri kullanmak gereklidir.

AMA

6
AMA

AMA

AMA

AMA

AMA

nite 13 -Gruplar Aras likiler

217

Kendimizi Snayalm
1. Sosyal kimlik kavram ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? a. Sosyal kimlik sosyal ilikiler iinde kendimizi konumlandrmamz salar. b. Sosyal kimlik kim olduumuz sorusuna verilen bir yanttr. c. Sosyal kimlik bizi herkesten farkl bir birey yapan zelliklerimiz demektir. d. Hepimiz birok gruba yeyiz ve bu yzden ok sayda sosyal kimliimiz mevcuttur. e. Sosyal kimlik hem bilisel hem de duygular ieren bir kavramdr. 2. iler saatlik cretlerinin 15 milyon olmasn isterken, iveren saatlik 12 milyon nermitir. Haftalar sren anlamazlktan sonra, iki taraf da bir nc tarafn creti belirlemesini kabul etti. nc taraf, iki taraf da dinledikten sonra saatlik creti 14 milyon olarak belirledi. Bu durum atmann hangi yolla zlmesine bir rnektir. a. Pazarlk yapma b. Arabulucudan yararlanma c. Uzlama d. Hakeme bavurma e. kna 3. Gruplar aras atmay azaltma yollarndan biri olarak grlen temasla ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? a. Gruplar aras temasn her durumda atmay azaltmad gsterilmitir. b. Temsilciler arasndaki temasla tutumlarda bir iyileme grld fakat bunun tm gruba genellenmedii gsterilmitir. c. Temas sonucunda gruplar birbirlerine kesinlikle dndklerinden daha fazla benzediklerini greceklerdir. d. Temas eit statl kii ya da gruplar arasnda gerekletirilmelidir. e. Gruplar arasndaki temas rastgele ya da amasz deil, ibirliini ieren trden olmaldr. 4. Kadnlarn toplumdaki statsn ykseltmek iin mcadele etmek, sosyal kimlik kuramna gre aadaki seeneklerden hangisi iinde deerlendirilmelidir? a. Sosyal hareketlilik stratejisi b. st dzey hedefler c. Sosyal yaratclk stratejisi d. Sosyal deime stratejisi e. Uzlama stratejisi

5. Gruplar aras rekabet ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? a. Gruplar arasnda kar atmas olmad durumda da gruplar aras rekabet grlr. b. Gruplar arasnda ibirlii olduu durumda da gruplar aras rekabet grlebilir. c. Gruplar arasnda rekabet grlmesi iin sadece iki grubun varl bile yeterlidir. d. Gruplar birbirleriyle olumlu sosyal kimlik edinebilmek iin rekabet edebilirler. e. Gruplar arasndaki gerek bir kar atmas zorunlu olarak gruplar arasnda rekabete yol amaz. 6. Sosyal kategorizasyonla ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? a. Sosyal kategorizasyon, sosyal dnyann biz ve onlar olarak ayrlmas ilemidir. b. Sosyal kategorizasyon bilisel bir ilemdir. c. Sosyal kategorizasyon sayesinde dnyay anlamlandrrz. d. Sosyal kategorizasyon sadece insanlarn deil tm nesneleri de snflandrmaktr. e. Sosyal kategorizasyon duygular ieren bir sre deildir. 7. birliini gerektiren ve gruplar tarafndan paylalan hedeflere ne ad verilir? a. Karlkllk denir b. st dzey hedefler denir. c. Eitliki hedefler denir d. Telafi edici hedefler denir. e. Ortak hedefler denir. 8. Sosyal karlatrma ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? a. Sosyal kimlik kuramna gre, baz gruplar aras ilikilerde sosyal karlatrma olmayabilir. b. Sosyal karlatrma, gruplar arasnda karlkl ileyen bir sretir. c. Bir grup daima baka gruplarla birlikte bir anlam ifade ettii iin, sosyal karlatrma kanlmazdr. d. Sosyal karlatrma sonunda sosyal kimliimizin (grup yeliimizin) deerli olup olmadna karar veririz. e. Benlik-saygmz arttracak trden gruplarla kendi grubumuzu karlatrrz.

218

Sosyal Psikoloji

9. Sherifin yaz kamp almalar hangi gruplar aras atmay azalttn gstermitir? a. Dierkam normlarn zendirilmesinin b. st dzey hedeflerin c. letiimin d. Pazarln e. Uzlamann

Yaamn inden
Ne Trkler ne de Yunanllar Irk
Son on ylda defalarca savan eiine geldiimiz komumuz Yunanistanla beklenmedik kadar hzl bir yaknlama sreci yayoruz. Birbiri ardna stanbul ve Atinay sarsan deprem, gemiteki ac anlarn bir kenara braklmasn ve dostluk ilikilerinin kurulmasn salad. Yunanistanda dmanlk politikalarn bayraktar PASOKun, Babakan Simitis ve Dileri Bakan Yorgo Papandreu nclnde balatt dostluk politikas hafta sonunda yaplan genel seimlerde Yunan halknn onayn ald. Dostluk PASOKu yeniden iktidara tarken, rakibi YDPnin de seim srecinde Trk dmanlndan hi bahsetmemesi dikkat ekti. Yzyllarca birlikte yaayan Trk ve Yunan uluslar arasndaki dmanln oluumunu ve nedenlerini, Princeton niversitesi profesrlerinden Norman Itzkowitzle hazrlad Neighbours in Conflict adl almasnda psiko analiz yntemiyle inceleyen Prof. Dr. Vamk Volkan deprem sonrasnda oluan, seim sonularyla pekien dostluk atmosferinin hzla kurumsallatrlmas gerektiini sylyor. Yoksa kalc olmayabilir. Trkiyeye bu konuda byk sorumluluk dyor diyor. Yazarlar, sinemaclar, mzikiler iki ulusun yaknlamas iin son 20 ylda birok etkinlik dzenledi. Bu kvlcmlar dostluk atei yakamazken stanbul ve Atinada birbiri ardna meydana gelen iki deprem tarihin akn nasl deitirdi? Psikolojik bir sre tamamland; nk Rumlar yzyllarca Trklerle birlikte yaad. 1800lerde Avrupada ortaya kan bamszlk dncesi sonucu yeni bir kimlik oluturmalar gerekti. Ortodoks Hristiyan olduklar iin Helen olamazlard. Helenizmi Bizansla birletirmeleri, lisanlarn deitirmeleri gerekiyordu. Bu ok zor bir i. Ortak kltr silinip yeni ulusal kimlik yaratlrken dlama sreci harekete geti, tm olumsuzluklar Trklere yklendi. Osmanl bitip, Cumhuriyet kurulurken, biz de benzer bir yeniden yaplanma sreci yaadk. Trk kimlii oluturulurken Rumlardan farkl bir yol izlendi. Batyla savamtk. Ama Atatrk, Batllamay savunuyordu. Biz kendi iimize baktk. Gndeme yobazlar ve adalar ayrm geldi. Kimlik olutururken psikolojik jargonla sylemek gerekirse, Trkler de Yunanllar da yas tutmay beceremedi. Yani lm kabullenip yasn tutup, gerei kabullenme sreci yaanmad. Yunanistan, Bizans mirasna sahip kma adna snrsz isteklerde bulundu. Biz de Osmanl mparatorluunu kaybetmenin acsn yaamadk. Atatrk ve Cumhuriyeti acmz unutmak iin kullandk. Toplum psikolojisinde bu sre 30 ila 50 yl srer. Sonra geri dnp bakarlar. Tam bu srada deprem oldu. lmler, kayplar iin muazzam bir yas ortam olutu. Bu srete kar taraf-

10. Aadakilerden hangisi gruplar aras ilikileri gelitirme yollarndan biri deildir? a. Uzlama b. Gruplar aras karlatrma c. Hakeme bavurma d. Gruplar aras temas e. st dzey hedefler

nite 13 -Gruplar Aras likiler

219

ta grlen sululuk hissi, Yunanistanda da ortaya kt. Tm bunlar iki lke arasnda gl bir duygusal ba kurulmasna neden oldu. Bu bilind gelimelere reel politik durum da eklenince yaknlama olutu.

Kltrler Ortak
Gemite, en gergin zamanda bile, bir Trkle Yunan birey olarak karlatnda dmanlk yerine dostluk gndeme geldi. Bunu nasl aklyorsunuz? Birey ve grup psikolojisini ayrmakta yarar var. Bireysel psikolojide, yzyze karlamalarda, dlama sistemi harekete gemez. Tank olunan benzerlikler, kardakini insan varlndan arndrp, yok etmeye varan dmanlk duygusunun olumasn engeller. Kendimden rnek vereyim; Amerikada birok yakn Yunanl arkadam var. Kbrsa gittiimde ruhen Yunanllardan uzaklatm hissediyorum. Trkler ve Yunanllar rk deil. Nazilerin Yahudileri dlamasna benzer bir durum yok. Ayrca yiyecekleriyle, mzikleriyle ortak bir kltr paylatklar iin bireysel yaknlamalar ok kolay. Ancak ne yazk ki grup psikolojisi bunun nne geebiliyor. 1989da PIAR ve ICAPn yapt aratrma Yunanllarn yzde 81inin, Trklerin yzde 73nn kar tarafa gvenmediini ortaya karmt. Sizce bu oranda ciddi bir dme szkonusu olabilir mi? nmi olabilir. Ancak stteki geree bakp alttaki psikolojiyi unutmamak gerekir. Olumsuz bir gelimede derindeki hisler refleks olarak ortaya kabilir. Bilind gelimelerle olutuu iin riskli bir sre yaanyor. Bu ilikileri akordeona benzetebiliriz. Kkl bir gemie dayand iin aldnda muazzam noktalara gelebiliyor, kapanrken de ar skabiliyor. ok akt, depremden sonra ok yapt. Allahtan imdi doru yerinde. Kalc olabilmesi iin, bu duygu deimeden, iki tarafta da politik adan kurumsallatrlmas gerek. Ne yaplmas gerekiyor? ki lkenin hkmetleri aydnlarn, meslek gruplarnn, medyann bir araya gelip kendi aralarnda iletiim kurmasn salamal. Taraflar tevik etmeli, imkan yaratmal.

Neden politikaclar bir anda 180 derece dnd? PASOKun eski ynetimi dmanl kurumsallatrmt. Depremden sonra atmosfer deiti. Reel politikay iyi deerlendiren politikaclar bu gelimeyi grp yeni bir rota izdi. Dostluun bayraktar Yorgo Papandreunun tutucularn kalesi Atinada en yksek oyu almas, PASOKun yeniden iktidar ele geirmesi, dostluk politikalarnn Yunan halknca onaylandn gsteriyor. Bu kalc dostluun garantisi olabilir mi? Olabilir. Konutuum yksek seviyedeki Yunanl brokratlar da durumu byle deerlendiriyor. Trkiyedeki dostluk atmosferi ne kadar kalc sizce? Milliyeti eilimi daha fazla bir hkmet izgiyi deitirebilir mi? Bizim iimiz daha kolay. Trkiye duygusal bakmdan Yunanistandan ekinmiyor. Savata kazanacandan emin nk. Trk askerler, diplomatlar kar tarafn srekli sorun kartmasndan ikayeti sadece. Yunanllarn dostluk gstermesi halinde Trkiyeden fazlasyla karln alacana eminim. Koalisyon srecinde MHPnin tavr beni artacak kadar lml. Bu adan korkmuyorum. Ayrca iki lkenin askerleri arasnda dostluk olutu. Hkmetler deise, gerginlik politikas uygulanmak istense bile ortak tavr koyabilirler. Ancak, her halkarda dostluun gelimesi iin, gl olduunu hisseden ve kendine gvenen Trkiyenin, komusuna yardm etmesi, PASOKun bar giriimine destek olup dostluun kurumsallamasn salamas gerekiyor.

Vamk Volkan Kimdir?

Liderlerin kiisel dostu Kbrs asll Amerikal psikiyatrist Prof. Dr. Vamk Volkan, ulusal, etnik ve dinsel nedenli dmanlklar inceleyen ilk uluslararas aratrma kurumunun kurucularndan. Virginia niversitesine bal Center for the Study of Mind and Human Interactionda (Dnce ve nsan Etkileimi Merkezi) Beyaz Sarayda st dzey grev yapm diplomatlarn yansra tarihiler ve psikiyatristler alyor. Think tank ilevi gren merkezin almalar, Beyaz Saray ve Amerikan Dileri Bakanlnca yakndan izleniyor. Merkez yeleri zel seminer ve brifinglere arlyor. Carterdan Gorbaova kadar birok liderin kiisel dostu olan Volkan, bugne dek eski Yugoslavya, Arnavutluk, Estonya ve Grcistanda ortalama ikier yllk aratrma almalar yapt. Yunanistanla dost olursak fkemiz hangi kanala ynelebilir sizce? Grup psikolojinde fkenin hangi yne kanalize olaca birok deikene bal. Trklerin eski aclarn aka ortaya koyup bunlar kabullenmesi gerekiyor. mparatorluun yokolmasnn yas tutulmal ve bu noktadan yeni bir hayata balanmal. lkelerin komularla ilikileri bir ritel

Yunan Halk Dostluu Onaylad

Sizce dostluun olumasnda medyann pay oldu mu? Deprem bireylerin gven duygusunu sarst. Dmanlklar ikinci plana dt. Saduyu egemen oldu. Trk basnnn Yunanistandan gelen yardm yanstma biimi ilginti. Bir kadn gnlly manet yaptlar. nsanlar kiiselletirilmi olarak iyi niyet ve dayanma arzusunu grd. Trkiyenin kran duygusunu, sonra yardma komasn da Yunanllar grd. En byk seim kozu olan Trk dmanl bu kez Yunanistanda seim kampanyasnda hi kullanlmad. Liderlerin dili bile srmedi. Hatta Papandreu, son gn dostluk srecini srdreceklerini aklad.

220

Sosyal Psikoloji

zinciridir. lkeler uzaklar ve yaknlar. Komularla ilikiler de bu ritele uygun srecek. Her geen gn farkl uluslardan saysz insan nternetin chat odalarnda buluuyor. Internetilerin nfusu hzla artyor. Sizce, bu gelime rk, din ya da etnik kkenli dmanlklarn bir gn tamamen ortadan kalmasn salayabilir mi? Ben pek mitli deilim. Durkheim ve mridleri medeniyet ve teknolojinin dini ortadan kaldracan sylyordu. Din ortadan kalkmad. Internet anda birbirimizi daha iyi tanyacaz. Ama grup psikolojisi de devam edecek. Biz, siz riteli gruplamann temeli. Bu yolla insanlar birbirini tanyor. Dostlara ve dmanlara ihtiyacmz var. Demokrasi bile bu gereksinime panzehir olamyor. zm, grup psikolojisini doru anlayarak olumlu ve yapc politika yapmaktan geiyor. nce Apo yakaland. ki lke, Yunanistan ve Trkiye, bir kere daha birbirine girdi. Sonra ortal kartran Yunanistan Dileri Bakan Pangalos grevden alnd. Deprem srasnda iki lkenin yaknlamas zirveye ulat. Derken Yunanistan, Helsinkide bizim AB adaylmza yeil k yakt. Simitis-Papandreu ikilisi Trkiye ile dostluu resmi devlet politikas haline getirirken, Yunanistanda erken seim oldu. Seim kampanyalarnda Trkiye aleyhinde tek bir laf bile edilmemesi lkemizde sevinle karland. Simitis klpay yeniden kazand. Yeni kabinede Pangalosun Kltr Bakan olmas Trkiyede tedirginlik yaratt, acaba dostluk tekrar bozulabilir mi diye? Sonra Efes Pilsen-Panathinaikos basket takmlarnn final four manda seyirciler arasndaki dostluk gsterileri herkesi yeniden umutlandrd. smail Cem ve Papandreu, Maysn 2sinde, New Yorkta, bara katklarndan tr, East-West Institute adl kuruluun verecei Yln Devlet Adamlar dln alacaklar. ki lkenin iadamlar arasndaki yaknlama da dikkat ekici. Ama bu arada, birtakm fanatik Yunanllar da Trk bayran yakmaktan geri durmuyorlar... imdi soru u: Son on yl iinde defalarca ve kolaylkla savan eiine geliveren iki lke arasndaki bar ve dostluk havas kalc m, geici mi? Prof. Vamk Volkan bu soruyu yantlyor: Dostluk atmosferi hzla kurumsallatrlmal; yoksa kalc olmayabilir. 24 Nisan 2000 Kaynak:http://arsiv.hurriyetim.com.tr/hur/turk/00/04/24 /dizi/01diz.htm

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c 2. d 3. c 4. d 5. e 6. d 7. b 8. a 9. b 10. b Yantnz yanl ise, Sosyal Kimlik konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, letiim konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Gruplar Aras Temas konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Sosyal Kimlik ve Sosyal Deime konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Gruplar Aras Rekabet konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Sosyal Kategorizasyon konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, st Dzey Hedefler konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Sosyal Karlatrma konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Gereki atma Kuram konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Gruplar Aras likileri Gelitirme Yollar konusunu tekrar okuyunuz.

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Bilgin, N. (1994). Sosyal Bilimlerin Kavanda Kimlik Sorunu. Ege Yaynclk, zmir. Brewer, M. B. & Crano, W. D. (1994). Social Psychology. West Publishing Company, New York. Brewer, M. B. & Miller, N. (1996). Intergroup Relations. Open University Press, Buckingam. Hogg, M. A. & Abrams, D. (1988). Social Identifications: A Social Psychology of Intergroup Relations and Group processes. Routledge, London. Hogg, M. A. & Vaughan, G. M. (1995). Social Psychology: An Introduction. Prentice Hall/Harvester Wheatsheaf, London. Hortasu, N. (1998). Grup i ve Gruplar Aras Sreler. mge Kitabevi, Ankara. Tajfel, H. (1978). Social Categorization, Social Identity and Social Comparison. In H. Tajfel (Ed.), Differentiation Between Groups: Studies in the Social Psychology of Intergroup Relations. Academic Press, London. Tajfel, H. (1982). Social Psychology of Intergroup Relations. Annual Review of Psychology, 33, 1-39. Turner, J C. (1975). Social Comparison and Social Identity: Some Prospects for Intergroup Behavior, European Journal of Social Psychology, 5, 5-34.