B› »n

Àn b πc
Ph
nh≠ v´i
 C∏c em th©n m’n,
{C∏c-xt¨} lµ t™n cÒa mÈt cao nguy™n Æ∏ v´i nÊi ti’ng Î
n≠Ìc Nam T≠ cÚ. Tı cuËi th’ k˚ 17, n„ Æ∑ trÎ thµnh t™n
g‰i chung cho nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i tr™n th’ giÌi.
{ßfia h◊nh c∏c-xt¨}, c∏i t™n thoπt ti™n gÓi c∂m gi∏c xa lπ
vµ mÌi mŒ ÆËi vÌi nhi“u ng≠Íi trong chÛng ta nh≠ng k˙
th˘c lπi r†t g«n gÚi. ß„ c„ th” lµ nh˜ng ng‰n nÛi Æ∏ gÂ
gh“, hi”m trÎ vÔng T©y Bæc, hµng ngµn Æ∂o Æ∏ qu«n tÙ
tr™n Vfinh Hπ Long, cÚng c„ th” lµ c∏c hang ÆÈng vÌi
dflng s´ng ng«m ch∂y xuy™n qua lflng nÛi Æ∏ tπi Phong
Nha - KŒ Bµng hay d∂i nÛi Æ∏ v´i Æ≠Óc bao phÒ bÎi
c∏nh rıng nguy™n sinh trÔng Æi÷p CÛc Ph≠¨ng.
VÀy Æfia h◊nh c∏c-xt¨ lµ g◊? N„ h◊nh thµnh ra sao vµ Î Æ„
c„ g◊ Æ∆c bi÷t? Rıng Xanh sË 24 sœ giÛp c∏c em t◊m c©u
tr∂ lÍi cho nh˜ng thæc mæc nµy vµ kh∏m ph∏ th™m
nh˜ng Æi“u b› »n, l˝ thÛ v“ Æfia h◊nh c∏c-xt¨ nhä.
 M|C L
|C
Trang
Tin t¯c 3
C∏c-xt¨ lµ g◊? 4
ßfia h◊nh c∏c-xt¨ ra ÆÍi nh≠ th’ nµo? 6
Trong lflng nÛi Æ∏ 7
C∏c-xt¨ Î Vi÷t Nam 8
Vfinh Hπ Long - K˙ quan Æ∏ vµ n≠Ìc 10
B∂o tµng thi™n nhi™n 12
HÂ tr™n bi”n 13
Phong Nha - KŒ Bµng: V≠¨ng quËc hang s´ng 14
Nh˜ng k˙ quan hang ÆÈng 16
N≠Ìc ng«m vµ cuÈc sËng con ng≠Íi 17
ß’n CÛc Ph≠¨ng th®m "ng≠Íi x≠a" 18
C©y cËi vÔng nÛi Æ∏ 20
Nh˜ng c≠ d©n l©u ÆÍi 22
D¨i - »n s‹ trong hang Æ∏ 24
Trfl ch¨i: t◊m nhµ trong hang Æ∏ 25
Hang ÆÈng trong chi’n tranh 26
G„c chuy™n gia 27
CÔng suy ngh‹ 28
C©y næp †m 29
Th’ giÌi cÒa loµi b≠Ìm 30
V≠Ín quËc gia Bπch M∑ 31
Ti’ng n„i cÈng ÆÂng - Rıng thi™ng 33
C∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng 34
GÀy ´ng ÆÀp l≠ng ´ng 35
Trang C©u lπc bÈ 38
G≠¨ng s∏ng m´i tr≠Íng 44
Rıng Xanh C≠Íi 46
HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p 47
CÔng xem vµ suy ng…m 49
V®n phflng b∏c C«y Vªn 50
 Th´ng tin

Tin t¯c! Tin t¯c...

L‰c n≠Ìc bªng c©y thÒy trÛc
ß«u th∏ng 6/2006, ba bπn Nguy‘n Tuy’t Trinh, Nguy‘n V®n Thfinh vµ Nguy‘n
ß®ng PhÛc Long, lÌp 12 chuy™n sinh, Tr≠Íng ßπi h‰c Khoa h‰c t˘ nhi™n (Hµ NÈi)
Æ∑ Æoπt gi∂i nh†t cuÈc thi "C∂i thi÷n vi÷c sˆ dÙng vµ b∂o v÷ nguÂn n≠Ìc" (l«n th¯
ba) do B∏o Khoa h‰c vµ ßÍi sËng ph∏t ÆÈng. M´ h◊nh d˘ thi cÒa c∏c bπn lµ dÔng
c©y thÒy trÛc vµ mÈt loπi ho∏ ch†t Æ” n©ng cao ch†t l≠Óng n≠Ìc sinh hoπt. Ban
gi∏m kh∂o cho bi’t, n’u m´ h◊nh nµy ti’p tÙc Æ≠Óc ph∏t tri”n sœ c„ th” ∏p dÙng
Æ” cung c†p n≠Ìc sπch cho Hµ NÈi vµ vÔng ven s´ng HÂng.
Theo trang Web cÒa BÈ Tµi nguy™n vµ M´i tr≠Íng, ngµy 06/06/2006

Nh˜ng chÛ rÔa hÂi h≠¨ng

ß„ lµ mÈt gia Æ◊nh rÔa gÂm rÔa bË, mã vµ
32 rÔa con mÌi Æ≠Óc Æ≠a v“ Vi÷t Nam h´m
10/5 vıa qua. ß©y lµ nh˜ng chÛ rÔa Trung
BÈ, loµi rÔa c˘c k˙ qu˝ hi’m, chÿ c„ Î vÔng
Æ«m l«y mi“n Trung Vi÷t Nam.
N®m 1999, rÔa bË mã bfi bæt vµ b∏n sang
HÂng K´ng. Tuy nhi™n, c∏c chÛ Æ∑ may
mæn Æ≠Óc c¯u tho∏t. Trong vflng b∂y n®m,
c∆p rÔa nµy Æ∑ sinh Æ≠Óc 32 rÔa con. Hi÷n
c∂ gia Æ◊nh rÔa Æang Æ≠Óc ch®m s„c tπi
Trung t©m b∂o tÂn RÔa, V≠Ín quËc gia CÛc
Ph≠¨ng. ß„ lµ nh˜ng "Vi÷t ki“u hoang d∑" Æ«u ti™n Æ≠Óc trÎ v“ qu™ h≠¨ng sau khi
bfi bæt vµ b∏n ra n≠Ìc ngoµi.
Theo Ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn rÔa Ch©u É (ATP)

L´ng Æu´i voi bfi bi’n thµnh

ÆÂ l≠u ni÷m
Loµi voi Î n≠Ìc ta Æang c„ nguy c¨ bfi tuy÷t
chÒng. VÀy mµ g«n Æ©y, Î tÿnh ßæk Læk xu†t
hi÷n loπi hµng "ÆÈc nh†t v´ nhfi": hµng l≠u
ni÷m lµm tı l´ng Æu´i voi. MÁi ngµy c„ Æ’n
hµng tr®m sÓi l´ng Æu´i voi bfi b∏n cho
kh∏ch du lfich. ThÀm ch› b‰n trÈm cfln län
lÛt t◊m c∏ch ch∆t Æu´i voi Æ” ki’m ti“n.
Theo Ti“n Phong, sË 91, ngµy 8/5/2006

D¨i ng˘a sæp bfi tuy÷t chÒng

Hai loµi d¨i ng˘a lÌn vµ d¨i ng˘a Th∏i Lan cÒa n≠Ìc ta nay chÿ cfln duy nh†t tπi
khu v˘c chÔa D¨i, tÿnh S„c Tr®ng. SË l≠Óng hai loµi nµy Æang gi∂m sÛt nghi™m
tr‰ng. Loµi d¨i ng˘a lÌn thÀm ch› chÿ cfln kho∂ng 20 c∏ th”. ChÛng bfi ng≠Íi d©n
Æfia ph≠¨ng s®n bæt Æ” b∏n cho c∏c nhµ hµng Æ∆c s∂n.
Theo trang Web cÒa BÈ Tµi nguy™n vµ M´i tr≠Íng, ngµy 10/5/2006

Rıng Xanh 3
 Th´ng tin

lµ g◊? C∏c-xt¨ lµ mÈt dπng Æfia h◊nh

c˘c k˙ ÆÈc Æ∏o, Æ≠Óc h◊nh thµnh tr™n
n“n c∏c loπi Æ∏ d‘ bfi n≠Ìc m≠a ®n mfln, Æ∆c
bi÷t lµ Æ∏ v´i. ß∆c Æi”m nÊi bÀt nh†t cÒa Æfia
h◊nh c∏c-xt¨ lµ nh˜ng h÷ thËng hang ÆÈng
vµ s´ng suËi ng«m r†t Æa dπng vµ
phong phÛ.

4
 Th´ng tin

ï
*ßfia h◊nh c∏c-xt¨ nc
bi t
BÑ

chi’m kho∂ng 1/10

⁄

di÷n t›ch tr∏i Ɔt vµ

c„ tÌi 1/4 d©n sË th’ giÌi
hi÷n Æang sËng tr™n c∏c
vÔng c∏c-xt¨ Æ„.

5
 Th´ng tin

ßfia h◊nh c∏c-xt¨

ra ÆÍi nh≠ th’ nµo?
Bæt Æ«u tı nh˜ng
sinh vÀt bi”n
Hµng tri÷u n®m tr≠Ìc Æ©y,
c∏c sinh vÀt bi”n nh≠ san h´,
sfl, Ëc khi ch’t Æi Æ∑ Æ” lπi
x∏c, v· vµ x≠¨ng d≠Ìi Æ∏y
bi”n tπo n™n mÈt lÌp bÔn
giµu can-xi. LÌp bÔn nµy t›ch
tÙ ngµy cµng dµy vµ d«n bi’n
thµnh Æ∏ v´i.

NÛi Æ∏ v´i xu†t hi÷n

Trong qu∏ tr◊nh vÀn ÆÈng cÒa
tr∏i Ɔt, c∏c m∂ng v· tr∏i Ɔt
va vµo nhau khi’n c∏c lÌp Æ∏
v´i d≠Ìi Æ∏y bi”n Æ≠Óc n©ng
l™n b“ m∆t, cuÈn lπi vµ vÏ ra.
Nh˜ng khËi nÛi Æ∏ v´i h◊nh
thµnh vµ th≠Íng mang tr™n
m◊nh v´ sË v’t n¯t.

S≠ h◊nh thµnh
Æfia h◊nh c∏c-xt¨
Tı c∏c khe n¯t, n≠Ìc m≠a len
l·i vµ ®n s©u vµo lflng nÛi tπo
thµnh hang ÆÈng vµ c∏c dflng
ch∂y ng«m. N≠Ìc m≠a cÚng
®n mfln b“ m∆t nÛi Æ∏ tπo
n™n h◊nh dπng g gh“, lÎm
chÎm Æ∆c thÔ cÒa nÛi Æ∏
v´i nh≠ chÛng ta th†y
ngµy nay.

C∏c k˚ lÙc:
* Hang Ph¨-lin M®m-mËt Î M¸ dµi tÌi 560 c©y sË, lµ hang dµi nh†t tr™n th’ giÌi.
* Hang s©u nh†t th’ giÌi lµ hang R™-x´ Gi®ng Bäc-na cÒa Ph∏p. Tı cˆa hang
ph∂i Æi s©u xuËng h¨n 1.600 m mÌi tÌi Æ∏y hang. K˚ lÙc nµy Î Vi÷t Nam lµ hang
CËng N≠Ìc Î tÿnh Lai Ch©u, vÌi chi“u s©u lµ 602 m.
6 Rıng Xanh
 Th´ng tin

Nh◊n tı b™n
ngoµi thÀt kh„
T R O N G L í N G N@I ßÉ
t≠Îng t≠Óng
rªng nÛi Æ∏ v´i lπi »n ch¯a b™n trong n„ c∂ MÈt dflng
mÈt h÷ thËng chªng chfit c∏c hang ÆÈng vµ suËi Æang ch∂y ÆÈt
s´ng, suËi ng«m. ChÛng lan t·a rÈng khæp vµ ngÈt bi’n m†t. ßi“u nµy
li™n k’t vÌi nhau thµnh mÈt mπng l≠Ìi. C∏c em r†t th≠Íng x∂y ra Î vÔng
Æıng b· qua c¨ hÈi kh∏m ph∏ chÛng, v◊ hang nÛi Æ∏ v´i bÎi s˘ c„ m∆t cÒa
ÆÈng h«u nh≠ chÿ c„ Î vÔng Æ∏ v´i mµ th´i. nh˜ng lÁ hÛt vµ khe n¯t.
Tı Æ©y, dflng n≠Ìc bæt
Qua c∏c khe n¯t Æ«u cuÈc chu du vµo lflng
vµ lÁ hÛt, n≠Ìc "g∆m nh†m" khËi Æ∏ v´i tı b™n nÛi Æ∏.
trong tπo n™n hang ÆÈng. ß∏ v´i bfi n≠Ìc hfla tan khi
g∆p Æi“u ki÷n thuÀn lÓi læng Ɖng lπi thµnh c∏c nhÚ Æ∏.
NhÚ Æ∏ rÒ tı tr«n hang xuËng vµ m‰c tı n“n
hang l™n, khi g∆p nhau h◊nh thµnh
cÈt Æ∏.

V´ sË dflng ch∂y nh· tπo thµnh

mÈt con s´ng lÌn, s©u d≠Ìi m∆t Ɔt. ß„ lµ s´ng ng«m. C∏c dflng
s´ng ng«m c„ th” hoµ vµo nh˜ng dflng s´ng kh∏c ho∆c ÆÈt ngÈt hi÷n
ra Î mÈt c∏nh ÆÂng hay thung lÚng nµo Æ„.

Rıng Xanh 7
 Th´ng tin

Î Vi÷t Nam
Phong c∂nh c∏c-xt¨ Î Vi÷t Nam kh∏
Æa dπng. N¨i nµy lµ nh˜ng c∏nh ÆÂng
Æ∏ nh†p nh´, n¨i kh∏c lπi lµ nh˜ng
vÔng Æ∏ tai mÃo lÎm chÎm, sæc nh‰n.
ß„ cÚng c„ th” lµ nh˜ng d∑y nÛi trÔng
Æi÷p bao phÒ bÎi rıng xanh bπt ngµn
hay mÈt vÔng Æ∂o Æ∏ tr™n m∆t n≠Ìc
m™nh m´ng.
MÁi phong c∂nh c∏c-xt¨ Æ“u mang
mÈt vŒ Æãp ri™ng vµ trÎ thµnh nh˜ng
thæng c∂nh nÊi ti’ng h†p d…n kh∏ch
du lfich xa g«n.

8 Rıng Xanh
 Th´ng tin

Hµ NÈi

ô n≠Ìc ta,
Æfia h◊nh c∏c-
xt¨ chi’m kho∂ng
1/6 di÷n t›ch l∑nh
thÊ . Nh◊n tr™n b∂n ÆÂ,
c∏c em c„ th” th†y c∏c
vÔng c∏c-xt¨ tÀp trung chÒ
y’u Î mi“n Bæc vµ mÈt sË tÿnh
mi“n Trung. ßfia h◊nh nµy cÚng
xu†t hi÷n Î mi“n Nam nh≠ng
kh´ng Æ∏ng k”.

Ngoµi vŒ Æãp ÆÈc Æ∏o, c∏c

vÔng c∏c-xt¨ cfln lµ n¨i trÛ
ngÙ cÒa nhi“u loµi ÆÈng,
th˘c vÀt. MÈt sË n¨i
Æ∑ trÎ thµnh "b∂o
tµng v®n h„a, TP. HÂ Ch› Minh
lfich sˆ"
ch¯a Æ˘ng
nh˜ng Æi“u
thÛ vfi v“
cuÈc sËng cÒa
con ng≠Íi
tr≠Ìc Æ©y.

Rıng Xanh 9
 Th´ng tin

Vfinh Hπ Long -
"ThuÎ xa x≠a læm rÂi, khi ng≠Íi Vi÷t mÌi lÀp n≠Ìc Æ∑ ph∂i chfiu nπn x©m l®ng. Ng‰c
Hoµng sai RÂng Mã mang theo Ƶn con xuËng hπ giÌi
giÛp ng≠Íi Vi÷t Æ∏nh gi∆c.

10 Rıng Xanh
 Th´ng tin

K˙ quan ß∏ vµ N≠Ìc
Khi thuy“n gi∆c tı ngoµi bi”n µo πt ti’n vµo bÍ th◊ Ƶn RÂng cÚng tı tı hπ giÌi. ßµn
RÂng lÀp t¯c phun ra v´ sË ch©u ng‰c, nh˜ng ch©u
ng‰c †y thoæt bi’n thµnh mu´n ngµn Æ∂o Æ∏
tr™n bi”n, sıng s˜ng nh≠ b¯c t≠Íng thµnh
v˜ng ch∑i ng®n b≠Ìc ti’n cÒa qu©n thÔ..."

C©u chuy÷n
truy“n thuy’t tr™n Æ∑
giÛp cho chÛng ta hi”u th™m
v“ s˘ t›ch cÒa Vfinh Hπ Long. Ngµy
nay, vÌi g«n hai ngh◊n Æ∂o Æ∏, Hπ
Long lµ mÈt trong nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i
tr™n bi”n rÈng nh†t th’ giÌi. C∏c Æ∂o Æ∏ v´i
vÌi ÆÒ h◊nh thÔ k˙ thÛ nh≠ hfln Gµ Ch‰i, hfln
TrËng M∏i, hfln L≠ H≠¨ng nh´ cao tr™n m∆t bi”n
xanh bi’c, tπo n™n mÈt t∏c ph»m Æi™u khæc hÔng v‹
cÒa thi™n nhi™n.
VŒ Æãp vµ gi∏ trfi Æfia ch†t vµ Æfia mπo cÒa Vfinh Hπ Long Æ∑ hai
l«n Æ≠Óc TÊ ch¯c Gi∏o dÙc, Khoa h‰c vµ V®n ho∏ Li™n hÓp quËc
(UNESCO) c´ng nhÀn lµ Di s∂n Thi™n nhi™n Th’ giÌi.

Rıng Xanh 11
 Th´ng tin

C∏c em c„ tin rªng Æ∏ cÚng bi’t n„i kh´ng? C„ th” c©u tr∂ lÍi sœ lµ kh´ng bÎi Æi“u
Æ„ c„ vŒ r†t th«n thoπi. Nh≠ng c∏c em π, ch›nh nh˜ng Æ∂o Æ∏ lung linh tr™n bi”n
ngµy nay Æ∑ "bÀt m›" cho
c∏c nhµ khoa h‰c v“
nh˜ng trang sˆ sËng
ÆÈng cÒa vfinh Hπ
Long tı hµng tri÷u
n®m tr≠Ìc Ɔy.

B∂o tµng
Lfich sˆ vÔng Æ∂o Æ∏
thi™n nhi™n
KhËi Æ∏ v´i Î Hπ Long
Æ≠Óc h◊nh thµnh tı
VÔng ÆÂng bªng cÊ
kho∂ng 340 tri÷u n®m ß∏y bi”n Î vfinh Hπ Long
tr≠Ìc, khi n¨i Æ©y cfln lµ kh∏ bªng phºng. Tr™n
Nh˜ng hang hµm ’ch
mÈt vÔng bi”n n´ng. Æ„, ng≠Íi ta t◊m th†y Tr™n Vfinh Hπ Long c„
Sau Æ„, khËi Æ∏ nµy d†u v’t cÒa mÈt h÷ r†t nhi“u hang h◊nh
Æ≠Óc n©ng l™n m∆t Ɔt, thËng s´ng cÊ dµy Æ∆c hµm ’ch. ß„ lµ k’t qu∂
bfi n≠Ìc ®n mfln vµ bfi Æ∑ tıng tÂn tπi trong cÒa hµng ngh◊n n®m
chia cæt thµnh hµng thÍi k˙ b®ng hµ. ßi“u s„ng bi”n x´ vµo ch©n
ngµn ng‰n nÛi nh·. Bi”n nµy ch¯ng t· n¨i Æ©y Æ∑ nÛi vµ ®n mfln Æ∏ tπo
nhi“u l«n trµn vµo rÂi lπi c„ thÍi gian dµi lµ ÆÂng n™n. NhÍ nghi™n c¯u vfi
rÛt Æi vµ k’t qu∂ lµ bªng. C∏c nhµ khoa h‰c tr› vµ h◊nh dπng cÒa
nh˜ng nÛi Æ∏ nµy bfi cho rªng n’u ng≠Óc nh˜ng hang nµy, c∏c
ngÀp mÈt ph«n hay dflng thÍi gian v“ 11 nhµ khoa h‰c c„ th” bi’t
toµn bÈ, h◊nh thµnh ngh◊n n®m tr≠Ìc, chÛng Æ≠Óc m˘c n≠Ìc bi”n vµ
c∂nh quan cÒa vfinh ta hoµn toµn c„ th” Æi ÆÈ lÌn thÒy tri“u c∏ch
ngµy nay. bÈ tr™n vfinh. Æ©y hµng ngh◊n n®m.

12 Rıng Xanh
 Th´ng tin
N’u c„ dfip Æ’n vÔng c∏c-xt¨ Hπ Long - C∏t Bµ, c∏c em

HÂ Æıng b· qua c¨ hÈi th®m c∏c tÔng, ∏ng - nh˜ng h÷ sinh

th∏i Æ∆c bi÷t cÒa vÔng nµy nhä. Chæc chæn chÛng ta sœ
t◊m th†y nhi“u Æi“u thÛ vfi vµ bÊ ›ch Î Æ„.

VÀy tÔng vµ ∏ng

tr™n bi”n
lµ g◊?
ChÛng lµ nh˜ng h hay
ph‘u c∏c-xt¨ ch¯a n≠Ìc
bi”n. Éng nªm g‰n trong
lflng mÈt hfln Æ∂o, cfln
tÔng do nhi“u hfln Æ∂o
qu©y lπi mµ thµnh. TÔng
vµ ∏ng th´ng ra bi”n qua
nh˜ng Æ≠Íng ng«m
ho∆c c∏c cˆa.

TÔng vµ ∏ng Æ“u t≠¨ng

ÆËi k›n n™n ›t s„ng, n≠Ìc
trong Æ’n m¯c nhi“u khi c„
th” nh◊n xuËng tÀn Æ∏y. ß∏y
cÒa tÔng vµ ∏ng th≠Íng Æ≠Óc bao
phÒ bÎi nh˜ng rπn san h´ hay nh˜ng loµi
rong bi”n tuy÷t Æãp. Qua c∏c cˆa th´ng
ho∆c mπch ng«m, nhi“u sinh vÀt bi”n "lang
thang" Æ’n Æ©y vµ thÀm ch› Æ∑ Î lπi lu´n.
C∏c nhµ khoa h‰c cho bi’t trong c∏c
tÔng, ∏ng cfln c„ nhi“u loµi qu˝ hi’m
nh≠ trai ng‰c, Ëc ÆÙn hay
con sÛt. V◊ th’, ngoµi
phong c∂nh Æãp,
tÔng vµ ∏ng cfln
lµ nh˜ng "phflng
th› nghi÷m t˘
nhi™n" Æ” c∏c nhµ
khoa h‰c nghi™n
c¯u ÆÍi sËng sinh
vÀt bi”n.

Rıng Xanh 13
 Th´ng tin

Kh∏c vÌi Hπ Long, Phong Nha - KŒ Bµng

Æ≠Óc bi’t Æ’n nh≠ lµ mÈt v≠¨ng quËc c˘c k˙
phong phÛ v“ hang ÆÈng vµ s´ng suËi
ng«m. Tı x≠a, con ng≠Íi Æ∑ ph∏t hi÷n ra vŒ
Æãp ti“m »n cÒa n¨i nµy vµ ghi chäp lπi
trong c∏c th≠ tfich cÊ, nh≠ng m∑i tÌi g«n Æ©y
nh˜ng kh∏m ph∏ s©u mÌi Æ≠Óc c´ng bË.

pHong nha
- kŒ bµng
V≠¨ng quËc hang s´ng
V≠¨ng quËc hang s´ng
SÎ d‹ c„ t™n g‰i hang s´ng bÎi h«u h’t
hang ÆÈng cÒa Phong Nha- KŒ Bµng Æ“u
c„ c∏c dflng s´ng, suËi ng«m ch∂y qua.
Gæn vÌi h÷ thËng gÂm hµng tr®m hang
ÆÈng lÌn nh·, c∏c dflng s´ng ng«m Æ∑
k’t thµnh mÈt mπng l≠Ìi dflng ch∂y
ng«m rÈng khæp trong lflng nÛi Æ∏.

S´ng Son
S´ng Son lµ mÈt dflng s´ng lÌn
cÒa vÔng Phong Nha - KŒ Bµng.
ß©y lµ n¨i nhÀn n≠Ìc tı c∏c
s´ng, suËi ng«m ch∂y ra,
cÚng lµ con Æ≠Íng duy
nh†t Æ≠a du kh∏ch vµo
th®m quan ÆÈng Æãp
B∑i c∏t nh†t - ÆÈng Phong
trong hang Nha.
C„ nh˜ng Æoπn trong
hang, dflng s´ng ng«m ngµy
cµng n´ng d«n nh≠Íng chÁ cho
nh˜ng b∑i Æ∏ s·i ho∆c bÍ c∏t træng
mfin. Nh≠ng v◊ sao trong hang lπi c„ c∏t, s·i
nhÿ? Ch›nh lµ nhÍ dflng n≠Ìc Æ∑ Æ≠a chÛng tı vÔng
th≠Óng l≠u v“ Ɔy.

14 Rıng Xanh
 Th´ng tin
S˘ ®n mfln k˙ di÷u Hang s´ng cÊ
Chÿ khi vµo trong lflng ßa sË hang s´ng trong
c∏c hang ÆÈng, ta vÔng nÛi Æ∏ Phong Nha
mÌi th†y n≠Ìc Æ∑ ®n - KŒ Bµng Æ“u v…n
mfln Æ∏ nhi“u Æ’n Æang hoπt ÆÈng .
nh≠Íng nµo. Tuy nhi™n, mÈt sË
Trong hang Vflm, ›t Æ∑ k’t thÛc
n≠Ìc Æ∑ tπo n™n qu∏ tr◊nh nµy.
nh˜ng kho∂ng N≠Ìc kh´ng
kh´ng gian cfln ch∂y n˜a
m™nh m´ng khi’n chÛng
tÌi m¯c ta trÎ thµnh
c„ c∂m nh˜ng
gi∏c Æ„ lµ hang kh´.
mÈt s©n
vÀn
ÆÈng
c„ m∏i
che.
N≠Ìc B› mÀt
cÚng ki’n tπo c∏c cfln Î
v∏ch ng®n, chia hang ph›a
ÆÈng thµnh nhi“u gian
tr≠Ìc
phflng nËi li“n nhau. Trong
nhi“u gian phflng cfln trang tr› ¶Ìc t›nh
c∂ mµnh rÃm, cÈt trÙ vµ mu´n tÊng ÆÈ
vπn h◊nh thÔ bªng nhÚ Æ∏. H∑y soi dµi c∏c
ÆuËc lπi g«n, c∏c em sœ th†y chÛng hang
l„ng l∏nh r†t Æãp. s´ng cÒa
Phong
Nha - KŒ
Bµng Æ∑
Thµnh tr◊ b†t kh∂ Æ≠Óc kh∏m
x©m phπm ph∏ cho Æ’n
Kh∏m ph∏ hang ÆÈng bªng thuy“n nay lµ
thÀt thÛ vfi nh≠ng kh´ng ph∂i lu´n kho∂ng 85 ki-
d‘ dµng. Vµo mÔa m≠a lÚ, cˆa l´-mät. Nh≠ng
hang bfi ngÀp n≠Ìc vµ kh´ng c„ th˘c t’, h÷
c∏ch nµo l‰t vµo b™n trong. thËng hang s´ng
N’u Æ’n th®m ÆÈng Phong Î vÔng nµy cfln lÌn
Nha, c∏c em nhÌ tr∏nh h¨n th’ nhi“u, bÎi
mÔa m≠a lÚ nhä. ngay c∂ cuÈc th∏m
hi”m lÌn nh†t cÚng mÌi
chÿ tÌi Æ≠Óc nh˜ng ph«n
hang b™n ngoµi. Cfln bi’t bao
hang ÆÈng nªm s©u trong lflng
Ɔt v…n ch≠a Æ≠Óc ai bi’t Æ’n, ngay
c∂ ÆËi vÌi c∏c nhµ khoa h‰c. Chæc hºn lµ
chÛng »n ch¯a r†t nhi“u Æi“u h†p d…n.

Rıng Xanh 15
 Th´ng tin
"Phong Nha
Æ÷ nh†t ÆÈng"
Kh´ng ph∂i ng…u
nhi™n mµ Phong
Nha Æ≠Óc coi lµ
"Æ÷ nh†t" trong sË
hµng tr®m hang
ÆÈng cÒa vÔng
nÛi Æ∏ Æ sÈ nµy.
CÚng nh˜ng
m®ng Æ∏, nhÚ Æ∏,
cÚng vÌi dflng
s´ng ng«m ch∂y
qua nh≠ bao hang
ÆÈng kh∏c nh≠ng
Phong Nha c„
Æ≠Óc s˘ k’t hÓp
hµi hoµ cÒa tπo
ho∏. Khi chi’c
thuy“n nan nhà nhã
ti’n vµo cˆa hang, †n
t≠Óng Æ«u ti™n Æ’n vÌi ta lµ c„ hµng vπn ng‰n n’n lung linh Æ„n chµo. Nh˜ng ng‰n
n’n †y Æ≠Óc thæp bÎi ∏nh s∏ng t˘ nhi™n nhÍ m∆t n≠Ìc "Æ›nh" l™n tr«n hang. ßi s©u
vµo trong, nh˜ng "c©y n’n" d«n bi’n m†t nh≠Íng chÁ cho nguÂn s∏ng duy nh†t,
†y lµ ng‰n ÆuËc tr™n tay ta. Mµn tËi bao phÒ cÚng lµ lÛc ng≠Íi ta bæt Æ«u tfl mfl
t˘ h·i: Ti’p theo sœ lµ g◊ nhÿ? Vµ thÀt b†t ngÍ, gi˜a kh´ng gian rÈng lÌn †y hi÷n ra
mÈt t†m th∂m mfin. ƒy lµ mÈt tri“n c∏t phºng mÎ ra mÈt nh∏nh hang kh´. Nhã
b≠Ìc qua tri“n c∏t, chÛng ta b≠Ìc vµo mÈt th’ giÌi thπch nhÚ vÌi ÆÒ h◊nh thÔ k˙
lπ. ß©y th˘c s˘ lµ lÛc ta c„ th” th·a s¯c th∂ tr› t≠Îng t≠Óng bay bÊng cÒa m◊nh.
Nh˜

g ßóng
han
ng

Hang dµi "k˚ lÙc"

ua

Cho Æ’n nay, hang Vflm Æ≠Óc coi lµ mÈt trong nh˜ng
hang dµi nh†t n≠Ìc ta. Hang dµi tÌi 15 km vµ mang
˙ q
k

mÈt d∏ng v„c k˙ v‹ vÌi nh˜ng vflm Æ∏ lÌn vµ con s´ng

ng«m mÎ rÈng. Ngay c∂ nh˜ng nhÚ Æ∏ trong hang
cÚng cao lÌn Æ’n m¯c c„ th” ghi vµo "k˚ lÙc". C„
nh˜ng khËi nhÚ Æ∏ lÌn bªng c∂ mÈt tfla nhµ c¨ Ɔy.
R†t may mæn lµ hang Vflm nªm s©u trong rıng giµ
n™n Æ’n nay h«u nh≠ v…n cfln gi˜ nguy™n nät hoang
s¨ vËn c„.
16 Rıng Xanh
 Th´ng tin
≠Ìc tπi c∏c vÔng Æ∏ v´i th≠Íng ph©n bË kh´ng Æ“u. B“ m∆t nÛi Æ∏ h«u

N nh≠ lu´n khan hi’m vµ cπn ki÷t

n≠Ìc, trong khi Æ„ n≠Ìc
ng«m lπi v´ cÔng dÂi dµo. Ch›nh
nguÂn n≠Ìc ng«m †y Æ∑ cung
c†p n≠Ìc cho r†t nhi“u ng≠Íi
d©n sinh sËng quanh nh˜ng
vÔng nÛi Æ∏.

N≠Ìc ng«m vµ cuÈc sËng cÒa con ng≠Íi

ô vÔng Phong Nha - KŒ Bµng, n≠Ìc ng«m tı nÛi Æ∏
th≠Íng ÆÊ ra c∏c dflng s´ng lÌn nh≠ s´ng Son, s´ng
Chµy. Nh˜ng con s´ng nµy "nu´i d≠Ïng" cuÈc sËng cÒa
hµng chÙc ngh◊n ng≠Íi d©n n¨i Æ©y. ß∆c bi÷t, khi mÔa
kh´ tÌi, n≠Ìc m≠a h«u nh≠ kh´ng c„ th◊ n≠Ìc tı c∏c s´ng
suËi ng«m cµng trÎ n™n qu˝ gi∏.

M∆c dÔ n≠Ìc ng«m r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi cuÈc sËng cÒa
nh˜ng ng≠Íi d©n quanh vÔng c∏c-xt¨ nh≠ng nguÂn n≠Ìc
nµy r†t d‘ bfi ´ nhi‘m. Do kh´ng c„ lÌp Ɔt chæn l‰c n™n
n≠Ìc m≠a qua h÷ thËng c∏c khe n¯t, lÁ hÛt c„ th” cuËn
theo Ɔt c∏t, Æ∏ s·i, x∏c ÆÈng th˘c vÀt vµ c∂ r∏c do con
ng≠Íi th∂i ra xuËng c∏c mπch ng«m. Nh˜ng ch†t g©y ´
nhi‘m theo dflng n≠Ìc sœ ph∏t t∏n sang c∂ nh˜ng dflng
s´ng, suËi kh∏c.

Rıng Xanh 17
 Th´ng tin

ß’n CÛc Ph≠¨ng

th®m "ng≠Íi x≠a"
CÛc Ph≠¨ng lµ khu rıng nguy™n sinh tr™n nÛi Æ∏ v´i nªm gi˜a ba tÿnh Ninh
B◊nh, Thanh H„a vµ Hfla B◊nh. ß©y cÚng lµ v≠Ín quËc gia Æ«u ti™n cÒa n≠Ìc ta.
Tuy c∏c hang, ÆÈng Î CÛc
Ph≠¨ng kh´ng Æ sÈ,
hÔng v‹ nh≠ h÷
thËng hang cÒa
Phong Nha
nh≠ng lπi c„ ˝
ngh‹a r†t lÌn
v“ m∆t khoa
h‰c. Ng≠Íi ta
Æ∑ t◊m th†y Î
Æ„ nh˜ng d†u
hi÷u v“ s˘ sËng
cÒa con ng≠Íi
c∏ch Æ©y hµng
vπn n®m.

CuÈc sËng
cÒa nh˜ng
c≠ d©n
Æ«u ti™n
Giai Æoπn ng≠Íi
nguy™n thu˚
sËng Î CÛc
Ph≠¨ng t≠¨ng
¯ng vÌi hai
n“n v®n ho∏
S¨n Vi vµ Hoµ
B◊nh Î n≠Ìc ta,
trong kho∂ng
tı 12.500 n®m
Æ’n 7.000 n®m
tr≠Ìc Æ©y. Ngay
tı thÍi †y, con
ng≠Íi Æ∑ ch‰n
c∏c hang Æ∏ lµm
18 Rıng Xanh
 Th´ng tin

"ng´i nhµ t˘ nhi™n" cÒa m◊nh Æ” tr∏nh thÍi ti’t khæc nghi÷t vµ thÛ d˜. Nh˜ng
"ng´i nhµ" nµy th≠Íng rÈng r∑i, tho∏ng Æ∑ng, g«n s´ng suËi vµ c„ nguÂn th¯c
®n t˘ nhi™n dÂi dµo.
Ng≠Íi Vi÷t cÊ Î CÛc Ph≠¨ng sËng thµnh thfi tÈc, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi lµng ngµy nay.
ß„ lµ nh„m ng≠Íi c„ cÔng huy’t thËng, sËng qu©y qu«n trong hang Æ∏. H‰ sinh
hoπt tÀp th” quanh nh˜ng b’p cÒi lÌn, Æ’n nay v…n cfln Æ” lπi d†u t›ch trong c∏c
hang, ÆÈng lµ nh˜ng cÙm tro than, nh˜ng m∂nh x≠¨ng thÛ, m∂nh cµng cua bfi ÆËt
dÎ hay nh˜ng t∂ng Æ∏ v´i ∏m kh„i Æen.
SuËt hµng ngµn n®m, con ng≠Íi sËng chÒ y’u nhÍ c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt thÛ, h∏i
l≠Óm qu∂, cÒ vµ thu l≠Óm c∏c loπi trai, Ëc (hi÷n v…n cfln d†u t›ch trong ÆÈng
Ng≠Íi X≠a). C´ng cÙ lao ÆÈng cÒa h‰ lµ nh˜ng r◊u Æ∏, chµy Æ∏, bµn
nghi“n Æ∏ Æ≠Óc ghÃ, mµi th´ s¨ tı nh˜ng hfln cuÈi l†y tı
s´ng, suËi v“.

MÈ t∏ng
Trong ÆÈng Ng≠Íi X≠a vµ
hang Con Moong, c∏c nhµ
khoa h‰c cfln t◊m th†y mÈ
t∏ng cÒa ng≠Íi nguy™n
thÒy. D≠Íng nh≠ ngay tı
giai Æoπn sÌm nµy, con
ng≠Íi Æ∑ c„ ˝ ni÷m thi™ng
li™ng v“ c∏i ch’t. H‰ ch´n
ng≠Íi ch’t cÔng c´ng cÙ
lao ÆÈng ngay trong hang,
g«n n¨i sinh hoπt cÒa cÈng
ÆÂng. Ng≠Íi ch’t Æ≠Óc Æ∆t
nªm nghi™ng, co m◊nh lπi
r†t giËng t≠ th’ cÒa mÈt
em bä sæp ra ÆÍi.

S˘ ra Æi cÒa ng≠Íi
nguy™n thÒy
Sau nµy, khi nh˜ng c≠ d©n
CÛc Ph≠¨ng ph∏t hi÷n ra
vÔng ÆÂng bªng Thanh
H„a ph◊ nhi™u, n¨i l˝
t≠Îng Æ” ph∏t tri”n vi÷c
trÂng c†y, h‰ rÛt d«n kh·i
vÔng nÛi Æ∏ hoang s¨ v“
ÆÂng bªng sinh sËng. MÈt
n“n v®n ho∏ mÌi bæt Æ«u,
v®n h„a ßa BÛt.

Rıng Xanh 19
 Th´ng tin

C©y cËi vÔng nÛi

ßÿnh nÛi Æ∏ v´i th≠Íng ph∂i ÆËi m∆t nhi“u nh†t vÌi gi„ b∑o vµ bfi n≠Ìc
m≠a rˆa tr´i. ô Æ„ h«u nh≠ kh´ng c„ Ɔt bao phÒ mµ chÿ c„ ›t mÔn s„t
lπi trong c∏c hËc Æ∏. NgÚ gia b◊ ch©n chim lµ loµi c©y th≠Íng
g∆p Î n¨i nµy. Th©n cÒa chÛng th†p vµ m“m dŒo, cfln bÈ r‘
lπi r†t chæc khoŒ len l·i vµ b∏m ch∆t vµo c∏c m·m Æ∏, v∏ch
Æ∏. ChÛng c„ kh∂ n®ng ti’t ra mÈt ch†t Æ∆c bi÷t ph∏ hu˚
lÌp m∆t cÒa Æ∏ v´i Æ” tπo thµnh Ɔt mÔn cho c∏c loµi th˘c
vÀt kh∏c ph∏t tri”n.

S≠Ín nÛi dËc vµ c„ nhi“u m·m Æ∏, h‚m Æ∏ nËi ti’p

nhau. LÌp Ɔt tuy Æ∑ h◊nh thµnh nh≠ng cfln kh∏
m·ng n™n gi˜ n≠Ìc kh´ng Æ∏ng k”. V◊ vÀy,
rıng Î vÔng s≠Ín nÛi m∆c dÔ Æ∑ rÀm rπp
h¨n nh≠ng c©y cËi th≠Íng kh´ng cao lÌn.
H«u h’t chÛng v…n ph∂i gi˜ Æ∆c t›nh
th›ch nghi: chËng ch‰i vÌi kh´ hπn. C∏c
loµi si, Æa b∏m chæc r‘ vµo c∏c khe,
v∏ch nÛi Æ∏, v≠¨n ra xa Æ” t◊m
nguÂn n≠Ìc. C©y kim giao c„
phi’n l∏ dµy cfln thu h∂i
Æ≠Íng lπi c„ th©n m‰ng Æ”
tr˜ n≠Ìc.

Hang ÆÈng: Trong lflng

hang ÆÈng hoµn toµn t®m tËi, h«u
nh≠ chºng c„ loµi th˘c vÀt nµo tÂn tπi Æ≠Óc
Î Æ„. Nh˜ng n¨i trong hang c„ ∏nh s∏ng r‰i tÌi
mÌi c„ mÈt vµi c©y chfiu b„ng sinh sËng, chºng
hπn nh≠ d≠¨ng xÿ hay c©y han. ô cˆa hang, n¨i
lÌp Ɔt dµy vµ c„ nhi“u ∏nh s∏ng th◊ mÈt sË loµi
th˘c vÀt kh∏ ph∏t tri”n, c©y cao vµ t∏n rÈng.
C©y b´ng mÈc hay quao n≠Ìc Î vÔng
Hπ Long c„ th” cao tı 6-8m.

20
 Th´ng tin
NÛi Æ∏ v´i kh´ng ph∂i lµ n¨i l˝ t≠Îng cho c∏c

Æ∏ loµi th˘c vÀt ph∏t tri”n bÎi Æi“u ki÷n sËng Î Æ„

r†t khæc nghi÷t. NÛi c„ ÆÈ dËc lÌn, Ɔt ›t, n≠Ìc
tr™n b“ m∆t lπi th≠Íng xuy™n khan hi’m. C„ tÌi
2/3 di÷n t›ch nÛi Æ∏ v´i Î n≠Ìc ta lµ nÛi tr‰c
ho∆c chÿ c„ l¨ th¨ c©y bÙi.

v´i
Tuy nhi™n, cÚng c„ nh˜ng loµi th˘c vÀt vÌi kh∂
n®ng chËng chfiu cao Æ∑ th›ch nghi Æ≠Óc vÌi
nh˜ng kh„ kh®n Æ” v≠¨n l™n tÂn tπi. Chÿ vÌi mÈt
ph«n nh· di÷n t›ch nÛi Æ∏ v´i Æ≠Óc rıng che
phÒ, Æ∑ c„ r†t nhi“u Æi“u mÌi lπ v“ c∏c loµi th˘c
vÀt Æang chÍ ÆÓi chÛng ta kh∏m ph∏.

Ch©n nÛi vµ thung lÚng lµ n¨i t›ch t٠Ɔt chÒ y’u cÒa vÔng nÛi Æ∏ v´i. V◊ th’ th∂m
th˘c vÀt Î Æ©y r†t ph∏t tri”n, chia thµnh nhi“u t«ng,
t∏n vµ li™n k’t vÌi nhau bÎi mπng l≠Ìi c∏c loµi
ï
nc
d©y leo chªng chfit. Nhi“u loµi th˘c vÀt c„
mÈt "chi’n l≠Óc" th›ch nghi r†t kh´n * Rıng tr™n nÛi Æ∏

bi t
BÑ
ngoan, Æ„ lµ h◊nh thµnh n™n c∏c v´i ph∏t tri”n r†t chÀm.

bπnh và ΠgËc vµ tr∂i rÈng ra n“n
Ɔt. NhÍ vÀy, r‘ cÒa chÛng c„ th”
v≠¨n rÈng Æ” hÛt n≠Ìc vµ ch†t
dinh d≠Ïng trong Ɔt, ÆÂng thÍi
tπo thµnh th’ ch©n ki“ng c˘c
k˙ v˜ng ch∑i, c„ kh∂ n®ng
chËng ch‰i vÌi gi„ b∑o.
⁄
N’u bfi tµn ph∏, chÛng sœ ph∂i
m†t mÈt thÍi gian r†t l©u ho∆c thÀm
ch› sœ chºng cfln c¨ may nµo Æ” phÙc hÂi.
* ß” c„ mÈt lÌp Ɔt dµy 1m Î vÔng
nÛi Æ∏ v´i ph∂i m†t thÍi gian r†t dµi,
kho∂ng 800.000 n®m. Tuy nhi™n, lÌp
Ɔt nµy lπi r†t d‘ bfi rˆa tr´i.

21
 Th´ng tin

Nh˜ng c≠ d©n
l©u ÆÍi
Gæn b„ vÌi vÔng nÛi Æ∏ v´i c„ nh˜ng
nh„m ÆÈng vÀt Æ∆c bi÷t. H«u h’t
chÛng Æ“u lµ nh˜ng loµi qu˝28 hi’m
Æang r†t c«n Æ≠Óc b∂o v÷.

Anh em nhµ vo‰c

H‰ nhµ vo‰c chuy™n ®n l∏. MÈt sË loµi
t◊m Æ≠Óc nguÂn th¯c ®n th›ch hÓp Î
vÔng nÛi Æ∏ v´i vµ quen trÛ trong
hang Æ∏ Æ∑ trÎ thµnh nh˜ng "thÊ
d©n" n¨i Æ©y. Vo‰c m´ng træng lµ
"chÒ nh©n" cÒa rıng CÛc Ph≠¨ng
vµ mÈt sË vÔng l©n cÀn, vo‰c
Æ«u vµng "cai qu∂n" Æ∂o C∏t
Bµ, vo‰c g∏y træng Î mi“n
Trung, cfln vo‰c Æen m∏
træng th◊ sËng Î mÈt sË khu
rıng ph›a Bæc.

H≠¨u xπ
H≠¨u xπ kh´ng c„ sıng nh≠ nhi“u loµi
h≠¨u, nai kh∏c. ChÛng sËng ƨn
ÆÈc, ®n c∏c loπi c·, l∏ vµ m«m
c©y tr™n nÛi Æ∏ v´i. ß’n chÀp
tËi chÛng mÌi Æi ki’m ®n,
cfln ban ngµy trÛ trong
c∏c khe, hËc Æ∏ vµ d≠Ìi gËc
c©y. H≠¨u xπ Æ˘c c„ mÈt
tuy’n ti’t mÔi h≠¨ng Æ” Æ∏nh
d†u chÒ quy“n l∑nh thÊ vµ Æ” h†p
d…n c∏c nµng h≠¨u.

22 Rıng Xanh
 Th´ng tin
Tæc kÃ
ChÛng c„ ti’ng k™u Æ∆c bi÷t "Tæc...kÃ...tæc...kÃ" kh´ng
th” l…n vÌi loµi nµo kh∏c. Tæc kà kh´ng lµm tÊ
mµ Î lu´n trong c∏c hËc c©y, kœ Æ∏. ChÛng
sËng theo c∆p ho∆c thµnh nh˜ng "gia
Æ◊nh nh·". Tæc kà mã ÆŒ tr¯ng vµo
mÔa hà vµ th≠Íng kh´ng †p tr¯ng.
Ba th∏ng sau, nh˜ng chÛ tæc kà con
ra ÆÍi. ChÛng ph∂i ÆËi m∆t vÌi r†t
nhi“u kŒ thÔ nh≠ mÃo rıng, ræn, chuÈt
vµ thÀm ch› c∂ nh˜ng Ƶn ki’n n˜a.

C∏ ni’t hang
C∏ ni’t hang CÛc Ph≠¨ng dµnh ph«n
lÌn cuÈc ÆÍi trong c∏c dflng s´ng,
suËi ng«m t®m tËi. Mæt cÒa chÛng
ti™u gi∂m cfln lπi r†t nh·. Nh≠ng bÔ
lπi, c∏ ni’t hang c„ tÌi ba Æ´i r©u.
Nh˜ng Æ´i r©u nµy giÛp chÛng Æfinh
h≠Ìng trong khi b¨i vµ t◊m bæt mÂi.

Nh˜ng sinh vÀt y’u Ìt

Trong c∏c hang, ÆÈng c„ r†t nhi“u
loµi sinh vÀt bä nh· sinh sËng, nh≠
nh÷n, giun, d’, cua hay Ëc s™n. MÈt
sË loµi c∂ ÆÍi sËng »n m◊nh trong
b„ng tËi mµ chºng h“ bi’t tÌi ∏nh
s∏ng m∆t trÍi. ChÛng th≠Íng c„ mµu
s∏ng, th©n h◊nh m∂nh dŒ, nh˜ng Æ´i
ch©n dµi qu“u quµo vµ r†t y’u Ìt.

ï
nc Sinh vÀt cÊ Æπi
bi t
BÑ

S˘ sËng cÒa c∏c loµi ÆÈng vÀt tπi vÔng Æ∏

⁄

v´i c„ lœ Æ∑ käo dµi r†t l©u. ô CÛc

Ph≠¨ng, c∏c nhµ khoa h‰c Æ∑ t◊m th†y
x≠¨ng ho∏ thπch cÒa loµi bfl s∏t r®ng
phi’n. Loµi ÆÈng vÀt nµy Æ≠Óc ph·ng Æo∏n
Æ∑ tıng tÂn tπi c∏ch Æ©y tÌi 120 tri÷u n®m, khi CÛc
Ph≠¨ng v…n cfln lµ mÈt vÔng bi”n n´ng vµ †m.

Rıng Xanh 23
 D¨i
»n s‹ trong hang Æ∏
N’u lµ nh˜ng nhµ th∏m hi”m hang ÆÈng hºn c∏c em sœ chÛ ˝ Æ’n loµi d¨i bÎi d¨i
lµ nh˜ng kŒ r†t "kho∏i" cuÈc sËng hang ÆÈng. L˝ do thÀt ƨn gi∂n: chÛng th›ch
nh˜ng n¨i tËi vµ y™n t‹nh.

Mang Æ´i c∏nh rÈng nh≠ng d¨i kh´ng ph∂i lµ chim mµ lπi lµ thÛ, loµi thÛ duy
nh†t bi’t bay. ChÛng th≠Íng sËng trong hang, ÆÈng vµ ®n c∏c loπi c´n trÔng,
qu∂ c©y. Tuy mæt kh´ng tËt læm nh≠ng chÛng v…n lµ nh˜ng "thi÷n xπ" bæt mÂi
trong b„ng tËi. V◊ sao vÀy nhÿ?
Th˘c ra, mÚi cÒa d¨i c„ th” ph∏t ra nh˜ng lµn s„ng si™u ©m, cÔng lÛc Æ„ Æ´i
tai to vµ th›nh d·ng l™n Æ” thu s„ng si™u ©m v‰ng lπi tı con mÂi. NhÍ vÀy,
chÛng c„ th” x∏c Æfinh r†t ch›nh x∏c vfi tr› con mÂi, ngay c∂ trong Æ™m tËi.
D¨i sËng tÀp trung thµnh Ƶn lÌn, c„ nh˜ng Ƶn Æ´ng tÌi m¯c khi chÛng
ÆÂng loπt s∂i c∏nh bay ra kh·i hang c„ th” che k›n c∂ mÈt vÔng trÍi.
ChÛng hoπt ÆÈng v“ Æ™m cfln ban ngµy th◊ treo m◊nh ngÒ tr™n tr«n hang.
V◊ vÀy, n’u tham quan c∏c hang ÆÈng em c„ th” dÔng ÆÃn pin r‰i l™n tr«n
hang Æ” quan s∏t c∏c chÛ d¨i ngÒ. Tuy nhi™n, nhÌ Æıng g©y Ân lµm chÛng
th¯c gi†c vµ ho∂ng sÓ nhä.

ï
ô mÈt sË n¨i, ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng nc
bi t
BÑ

tÀn dÙng ph©n d¨i Æ” b„n c©y trÂng. Tuy

⁄

nhi™n, trong qu∏ tr◊nh khai th∏c ph©n d¨i,

nhi“u ng≠Íi do thi’u ˝ th¯c Æ∑ ph∏ vÏ cuÈc
sËng b◊nh y™n cÒa chÛng.

24
 Th´ng tin

Trfl
ch¨i T◊m nhµ trong hang Æ∏
2

4
1

7
6

C∏c em h∑y t◊m

nhµ cho c∏c con
vÀt d≠Ìi Æ©y bªng
c∏ch Æi“n sË t≠¨ng
¯ng vµo ´ trfln b™n
cπnh chÛng nhä!

Xem Æ∏p ∏n trang 47

Rıng Xanh 25
 Th´ng tin

a n g Æ Èn g
H trong chi’n tranh
Trong lfich sˆ d˘ng n≠Ìc vµ gi˜ n≠Ìc, d©n tÈc ta
Æ∑ ph∂i tr∂i qua nhi“u cuÈc kh∏ng chi’n tr≠Íng
k˙. G„p ph«n vµo nh˜ng cuÈc kh∏ng chi’n †y lµ
vai trfl kh´ng th” thi’u cÒa c∏c hang, ÆÈng. H∑y
xem hang ÆÈng Æ∑ giÛp ›ch ra sao nhä.

Kho ch¯a vÚ kh›, l≠¨ng th˘c

R†t nhi“u hang ÆÈng Æ≠Óc sˆ dÙng lµm kho
ch¯a vÚ kh› vµ l≠¨ng th˘c trong thÍi k˙
chi’n tranh, Æi”n h◊nh lµ cÙm hang Î HÂng
Phong vµ LÚng U†t (Lπng S¨n). ô mÈt sË
n¨i, qu©n d©n ta cfln bi’n hang ÆÈng
thµnh c∏c c´ng x≠Îng ch’ tπo vÚ kh›.

C®n c¯ Æfia
Nhi“u nhµ l∑nh Æπo kh∏ng chi’n Æ∑ ch‰n hang
ÆÈng lµm c®n c¯ Æfia kh∏ng chi’n. Vµo Æ«u th’ k˚
15, trong cuÈc kh∏ng chi’n chËng gi∆c Minh x©m
l≠Óc, L™ LÓi Æ∑ tıng Æ„ng qu©n tπi nh˜ng hang
ÆÈng Î Lam S¨n (Thanh
Ho∏). Cfln tπi hang Pæc
B„ (Cao Bªng), B∏c HÂ
Æ∑ l∑nh Æπo thµnh c´ng
C∏ch mπng Th∏ng T∏m
n®m 1945.

N¨i trÛ »n
an toµn
Trong cuÈc kh∏ng chi’n
chËng M¸, cÙm hang Phong
Nha - KŒ Bµng (Qu∂ng B◊nh) Æ∑ che chÎ cho bÈ ÆÈi vµ
nh©n d©n Æfia ph≠¨ng tr≠Ìc hµng ngµn l≠Ót r∂i bom
cÒa gi∆c M¸. Kh´ng nh˜ng th’, hang ÆÈng Î Æ©y cfln
trÎ thµnh nh˜ng b÷nh vi÷n thÍi chi’n.

26 Rıng Xanh
 G„c chuy™n gia

„c
G a
MÈt bπn h‰c sinh Æang chu»n bfi cho
mÈt cuÈc thi t◊m hi”u v“ c∏c vÔng c∏c-
xt¨. Bπn †y c„ r†t nhi“u thæc mæc.
C∏c em h∑y giÛp bπn gÏ b› bªng c∏ch
tr∂ lÍi nh˜ng c©u h·i d≠Ìi Æ©y. ChÛ ˝,
chÿ ch‰n mÈt Æ∏p ∏n ÆÛng th´i nhä.

chuy™n g i 6. Hang ÆÈng Æ≠Óc tπo thµnh lµ do

1. ß∏ v´i:
a. Lµ loπi Æ∏ c¯ng nh†t
b. R†t qu˝ hi’m vµ kh„ t◊m
c. Chÿ c„ Î r†t s©u trong lflng
Ɔt
d. D‘ bfi n≠Ìc ®n mfln
2. ßfia h◊nh c∏c-xt¨ Î n≠Ìc ta c„
nhi“u nh†t Î Æ©u?
a. Mi“n Bæc c. Mi“n Trung
b. Mi“n Nam d. Ngoµi bi”n kh¨i
3. Qu∏ tr◊nh h◊nh thµnh Æfia h◊nh
c∏c-xt¨ käo dµi hµng tri÷u n®m
ho∆c l©u h¨n th’?
a. ßÛng b. Sai
4. ô vÔng Hπ Long - C∏t Bµ, nh˜ng
h c∏c-xt¨ th´ng vÌi bi”n Æ≠Óc
g‰i lµ:
a. H n≠Ìc muËi
b. TÔng ho∆c ∏ng
c. Hang hµm ’ch
d. H Æ∏ v´i
5. ThÍi xa x≠a, con ng≠Íi th›ch sËng
trong hang ÆÈng v◊ trong hang c„
sΩn nhi“u loπi th¯c ®n
a. ßÛng b. Sai
a. Æ∏ bfi n≠Ìc ®n mfln
b. R‘ c©y ®n s©u vµo trong Æ∏
c. Con ng≠Íi Ƶo vµo trong
lflng nÛi Æ∏
d. C∏c loµi ki’n, mËi Ƶo tÊ
trong nÛi Æ∏
7. D¨i lµ mÈt loµi
a. Chim c. C´n trÔng
b. ThÛ d. Bfl s∏t
8. N≠Ìc ng«m Î c∏c vÔng c∏c-xt¨
kh´ng bao giÍ bfi ´ nhi‘m
a. ßÛng b. Sai
9. Loµi nµo d≠Ìi Æ©y chÿ sËng Î
vÔng nÛi Æ∏ v´i?
a. Vo‰c m´ng træng c. T™ t™
b. HÊ d. S„c bay
10. C©u nµo d≠Ìi Æ©y lµ ÆÛng?
a. ßi“u ki÷n sËng Î nÛi Æ∏ v´i r†t
tËt n™n t†t c∂ c∏c loµi sinh vÀt
Æ“u th›ch sËng Î Æ„
b. ßi“u ki÷n sËng Î nÛi Æ∏ v´i
qu∏ khæc nghi÷t n™n chºng loµi
sinh vÀt nµo sËng Æ≠Óc Î Æ„
c. ßi“u ki÷n sËng Î nÛi Æ∏ v´i
kh∏ khæc nghi÷t nh≠ng c„ mÈt
sË loµi v…n th›ch nghi Æ≠Óc Æ”
tÂn tπi
d. ßi“u ki÷n sËng Î nÛi Æ∏ v´i r†t
khæc nghi÷t n™n Î Æ„ chÿ c„ c∏c
c©y bÙi mµ kh´ng c„ c©y cÊ thÙ

Rıng Xanh 27
 CÔng suy ngh‹
ßıng tµn ph∏ mÈt
thæng c∂nh Æãp
ô x∑ em c„ mÈt c∏i ÆÈng, g‰i lµ ÆÈng
Hua Mπ (theo ti’ng Tµy c„ ngh‹a lµ
Æ«u ng˘a). ß©y lµ mÈt thæng c∂nh
Æang Æ≠Óc nhµ n≠Ìc Æ«u t≠ x©y
d˘ng Æ” phÙc vÙ du lfich. Nh≠ng
thÀt Æ∏ng buÂn, khu du lfich ch≠a
kfip ph∏t tri”n th◊ c∏c nhÚ Æ∏
trong ÆÈng Æ∑ bfi mÈt sË
kh∏ch tham quan v´ ˝ th¯c
ÆÀp g∑y. ThÀm ch›, nh˜ng vfi
kh∏ch "v´ t≠ qu∏ Æ∏ng" nµy cfln ti÷n tay v¯t r∏c lung tung trong ÆÈng. Em r†t
mong c∏c c¨ quan qu∂n l˝ xˆ phπt nghi™m minh Æ” r®n Æe nh˜ng hµnh vi v´ ˝
th¯c Æ„. Hy v‰ng rªng trong t≠¨ng lai ÆÈng Hua Mπ sœ th˘c s˘ trÎ thµnh mÈt n¨i
h†p d…n ÆËi vÌi du kh∏ch trong vµ ngoµi n≠Ìc.
N´ng V®n Tr≠Îng
B∂n P˛ac, Qu∂ng Kh™, Ba B”, Bæc Kπn

K› ¯c mÈt vÔng c∏c - xt¨ huy“n di÷u

Cfln nhÌ 5 - 6 n®m tr≠Ìc, khi cfln h‰c phÊ th´ng, lÌp t´i th≠Íng rÒ nhau Æi d∑ ngoπi
vµo nh˜ng dfip Æ≠Óc nghÿ h‰c. ChÛng t´i hay Æ’n khu rıng s®ng lŒ vµ vÔng nÛi Æ∏
x∑ Tam ß◊nh gi∏p vÌi khu b∂o tÂn PÔ M∏t bÎi n¨i Æ„ g«n tr≠Íng h¨n c∂. T´i v…n cfln
nhÌ l«n Æ«u ti™n vµo th®m hang Æ∏, nhi“u Ưa trong chÛng t´i Æ∑ "Â" l™n Æ«y th›ch
thÛ tr≠Ìc vŒ lung linh, huy“n ∂o cÒa hang. Ri™ng vÌi t´i, †n t≠Óng kh„ qu™n nh†t lµ
c∂m gi∏c nhÈt nhÈt vµ gai gai khi b≠Ìc tr™n Æ∏m
ph©n d¨i dµy tÌi mæt c∏ ch©n Î trong hang D¨i. Sau
nµy, nh˜ng lÌp h‰c trfl k’ ti’p chÛng t´i vµ c∂
nh˜ng ng≠Íi d©n quanh vÔng Æ∑ bi’t Æfia
Æi”m nµy vµ Æ’n Æ„ tham quan nhi“u h¨n.
Tuy nhi™n, h‰ kh´ng c„ Æ≠Óc c∏i may
mæn nh≠ chÛng t´i chi™m ng≠Ïng vŒ
hoang s¨ ban Æ«u cÒa hang.
MÈt sË kŒ ›ch k˚ Æ∑ cπy, dÏ
vµ bŒ g∑y nh˜ng m∂ng
nhÚ Æ∏ Æãp trong hang. T´i
th†y thÀt ti’c mÁi khi nh◊n
vµo nh˜ng v’t Æ∏ bfi ÆÙc
Æœo nham nhÎ, lÁ chÁ. Bi’t
tÌi m†y ngµn, m†y tri÷u
n®m n˜a Æ∏ mÌi phÙc hÂi?

Nguy‘n Thfi H∂i

Th≠ vi÷n Tr≠Íng Tam Quang,T≠¨ng D≠¨ng, Ngh÷ An

28 Rıng Xanh
 Th’ giÌi th˘c vÀt
ô c∏c Æ«m l«y x¯ nhi÷t ÆÌi c„ mÈt loµi c©y leo m‰c hoang ›t Æ≠Óc m‰i ng≠Íi chÛ
˝ bÎi chÛng kh∏ nh·. Tuy nhi™n, loµi c©y nµy c„ mÈt kh∂ n®ng r†t Æ∆c bi÷t, Æ„ lµ
tµi bæt mÂi. Em Æ∑ nghe k” v“ loµi c©y †y ch≠a - c©y næp †m?

C©y
Næp †m
Tµi tˆ bæt mÂi
ßËi vÌi nhi“u loµi c´n
trÔng nh· bä nh≠
muÁi, ong, c©y næp †m
ch›nh lµ chi’c b…y nguy
hi”m ch’t ng≠Íi v◊
chÛng chÿ c«n lÏ sa
ch©n r¨i vµo lµ sË phÀn
coi nh≠ Æ∑ Æ≠Óc Æfinh
Æoπt, chºng cfln c¨ hÈi
tho∏t th©n.

B…y cÒa c©y næp †m Æ≠Óc h◊nh thµnh tı l∏ cÒa chÛng. Nh˜ng chi’c l∏ nµy kh´ng
mang h◊nh dπng th´ng th≠Íng mµ tπo thµnh nh˜ng chi’c b◊nh c„ næp ÆÀy, c„ th”
mÎ ra Æ„ng vµo mÈt c∏ch linh ÆÈng. Trong b◊nh c„ nh˜ng ch†t c„ mÔi ng‰t h†p
d…n c´n trÔng. Chÿ c«n con c´n trÔng mon men Æ∆t ch©n l™n thµnh b◊nh, chÛng
sœ bfi r¨i tuÈt vµo b™n trong xuËng tÀn Æ∏y b◊nh.
Ch†t nh˘a d›nh trong b◊nh b∏m vµo c∏nh khi’n
con vÀt nh· bä dÔ c„ gi∑y giÙa cÚng kh„ bay
l™n nÊi, cÈng th™m nh˜ng chi’c l´ng t¨ dµy
ï
Æ∆c tÒa ra nh≠ l≠Ìi ch∆n vµ chi’c næp ÆÀy nc
bi t
BÑ

k›n khi’n n„ chºng cfln lËi ra nµo. MÁi c©y

⁄

næp †m c„
nhi“u b◊nh
SË phÀn con mÂi sœ ra sao? nh≠ng chÿ nh˜ng
D‹ nhi™n con vÀt nh· bä sœ k’t thÛc cuÈc b◊nh tr≠Îng thµnh
ÆÍi trong chi’c b◊nh. N„ bfi c∏c men ti™u mÌi c„ kh∂ n®ng
h„a ph©n hu˚ thµnh ch†t dinh d≠Ïng Æ” bæt mÂi.
nu´i c©y bæt mÂi.

Rıng Xanh 29
 Th’ giÌi ÆÈng vÀt
B≠Ìm c„ m∆t Î khæp m‰i n¨i tr™n th’ giÌi, trı hai vÔng c˘c lπnh gi∏. Kh∂ n®ng
th›ch nghi cao Æ∑ tπo ra r†t nhi“u loµi b≠Ìm kh∏c nhau v“ mµu sæc, h◊nh d∏ng,
th¯c ®n, hay tÀp t›nh. 135 ngh◊n loµi b≠Ìm mµ chÛng ta Æ∑ bi’t Æ’n lµ mÈt con sË
r†t lÌn, nh≠ng Æ„ ch≠a ph∂i lµ con sË cuËi cÔng.

Th’ giÌi cÒa loµi B≠Ìm

Mu´n mµu s∆c sÏ
Mµu sæc lÈng l…y cÒa b≠Ìm Æ≠Óc tπo n™n bÎi v´ sË v∂y nh· x’p gËi l™n nhau tr™n
c∏nh cÒa chÛng. MÈt sË v∂y c„ sΩn mµu, sË kh∏c trÎ n™n l„ng l∏nh pha l™ khi c„
∏nh s∏ng chi’u vµo. V“ vŒ Æãp s∆c sÏ, c„ lœ c∏c loµi b≠Ìm Ph≠Óng
nÊi bÀt h¨n c∂ vµ r†t Æ∏ng Æ” chÛng ta chi™m ng≠Ïng.

Nµng L‰ lem
Tı mÈt con s©u x†u x› chÿ sau c„ vµi ngµy Æ∑
bi’n thµnh mÈt chÛ b≠Ìm tuy÷t Æãp, thÀt
lπ. Th˘c ra, trong vflng ÆÍi cÒa m◊nh,
b≠Ìm ph∂i tr∂i qua bËn giai Æoπn:
Tr¯ng
S©u
NhÈng
Tr≠Îng
thµnh, nh≠ng chÿ Î giai Æoπn cuËi cÔng
chÛng mÌi Æ≠Óc g‰i lµ b≠Ìm vµ c„ h◊nh
d∏ng nh≠ chÛng ta th≠Íng nh◊n th†y.

Chuy™n gia ngÙy trang

B≠Ìm "s∏ng tπo" ra r†t nhi“u c∏ch ngÙy
trang Æ” t˘ v÷. C∏c loµi b≠Ìm ÆÈc th≠Íng
c„ mµu sæc s∆c sÏ, th’ lµ mÈt sË loµi b≠Ìm
kh∏c cÚng bæt ch≠Ìc, tr≠ng ra bÈ c∏nh lfle
loãt Æ” hÔ doπ m∆c dÔ chÛng kh´ng th” ti’t ra
t› ti ch†t ÆÈc nµo. MÈt sË loµi kh∏c t˘ ch†m th™m
cho m◊nh Æ´i mæt gi∂. Khi chÛng xoà c∏nh ra tr´ng xa giËng nh≠ Æ´i mæt cÒa mÈt
con vÀt to lÌn nµo Æ„, kŒ thÔ chÿ c«n tho∏ng nh◊n Æ∑ sÓ ch’t khi’p. Hfla l…n vÌi m´i
tr≠Íng cÚng lµ chi’n l≠Óc kh∏ phÊ bi’n. MÈt chÛ b≠Ìm ka-li-ma cÙp c∏nh
c„ th” l…n vµo Æ∏m l∏ kh´ mµ chºng bfi ai ph∏t hi÷n.

Nh˜ng mËi nguy hi”m r◊nh rÀp

M´i tr≠Íng sËng cÒa b≠Ìm Æang bfi hu˚ hoπi bÎi c∏c hoπt
ÆÈng ph∏ rıng vµ vi÷c lπm dÙng thuËc trı s©u. MÈt sË loµi
b≠Ìm qu˝ hi’m cfln bfi s®n ÆuÊi Æ’n cπn ki÷t Æ” b∏n cho
kh∏ch du lfich hay nh˜ng ng≠Íi s≠u t«m.

30 Rıng Xanh
 V≠Ín quËc gia cÒa em

Hµ NÈi

HÂ TruÂi

Th∏c Tr‹ Sao Bπch M∑

Th∏c ThÒy Æi÷n

H∂i V‰ng ßµi

Th∏c
NgÚ HÂ
Th∏c Tr≠Ót TP.HÂ Ch› Minh
Th∏c Bπc

Th∏c ßÁ Quy™n

Chÿ c∏ch cË Æ´ Hu’ mÈt giÍ

Æi ´ t´ nh≠ng b«u kh´ng kh› Î
Æ©y Æ∑ thay ÆÊi hoµn toµn. C∏i
næng gæt oi ∂ mi“n Trung
ghi chÛ
bi’n Æ©u m†t nh≠Íng
ß≠Íng ´t´ chÁ cho mÈt th’ giÌi b∏t
Ranh giÌi v≠Ín ng∏t mµu xanh vµ nh˜ng
Th∏c n≠Ìc
c¨n gi„ m∏t mŒ, d‘ chfiu. N¨i †y
HÂ
ch›nh lµ V≠Ín quËc gia Bπch M∑ (*).

V≠Ín quËc gia Bπch M∑

V≠Ín chim
߯ng Î b†t c¯ n¨i nµo trong rıng Bπch M∑, c∏c em Æ“u c„ th”
th≠Îng th¯c ©m thanh l›u lo, vang rÈn cÒa h‰ hµng nhµ chim.
Bπch M∑ lµ mÈt trong nh˜ng khu rıng c„ nhi“u loµi chim
nh†t Î n≠Ìc ta, tÌi 358 loµi Ɔy. Trong sË †y, nÊi ti’ng h¨n
c∂ lµ h‰ nhµ chim tr‹ vÌi nh˜ng loµi Æãp
vµ r†t qu˝ hi’m nh≠ c´ng, tr‹ sao vµ
c∏c loµi gµ l´i træng, gµ l´i hÂng t›a.
ß∆c bi÷t nh†t ph∂i k” Æ’n gµ l´i
lam mµo træng, mÈt loµi
chim tr‹ chÿ c„ Î
mi“n Trung Vi÷t
Nam. G«n Æ©y,
chÛng Æ∑ xu†t
Gµ l´i lam mµo hi÷n trÎ lπi sau h¨n
træng
70 n®m "m†t t›ch".
Gµ l´i h´ng t›a C´ng

Rıng Xanh 31
 V≠Ín QuËc gia cÒa em

Hoa ßÁ Quy™n
ß’n th®m Bπch M∑ vµo mÔa xu©n, c∏c em sœ c∂m
th†y b†t ngÍ khi nh◊n th†y nh˜ng t†m th∂m Æ· r˘c
rÏ nÊi bÀt tr™n n“n rıng xanh. T†m th∂m †y Æ≠Óc
d÷t b®ng hoa ÆÁ quy™n, Æ„ lµ mÈt loµi hoa Æãp vµ
qu˝. ßÁ quy™n m‰c nhi“u Î hai b™n bÍ cÒa mÈt
ng‰n th∏c hÔng v‹ Î Bπch M∑ vµ ng≠Íi ta Æ∑ Æ∆t
cho th∏c c∏i t™n r†t th¨ mÈng:
th∏c ßÁ Quy™n

Hoa ÆÁ quy™n

Nh˜ng anh chµng s∏u ch©n

CÚng nh≠ rıng Tam ß∂o Î mi“n Bæc, Bπch M∑ lµ th’ giÌi cÒa B‰ que
mu´n loµi c´n trÔng. Khi Æi trong rıng, ta c„ th” d‘ dµng
bæt g∆p nh˜ng Ƶn b≠Ìm mµu
sæc s∆c sÏ nh≠ng c„ lœ c∏c
em sœ kh´ng bi’t rªng chÿ
c«n giang tay vµ xoay
mÈt vflng lµ Æ∑ c„ th”
chπm vµo hµng chÙc
con c´n trÔng nh· bä
kh∏c. Em kh´ng nhÀn ra
ChuÂn chuÂn chÛng bÎi chÛng ngÙy
trang r†t gi·i Ɔy.
B≠Ìm Ph≠Óng

Mu´n trÔng n≠Ìc non

N’u em lµ mÈt ng≠Íi th›ch ÆÈ cao,
h∑y chinh phÙc H∂i V‰ng ßµi tr™n
Æÿnh Bπch M∑ cao 1.450m. ߯ng Î
Æ„, em sœ Æ≠Óc tÀn h≠Îng c∂m gi∏c

(*): T≠¨ng truy“n rªng, x≠a kia

ti™n ´ng th≠Íng ngÂi Æ∏nh cÍ
tr™n nÛi. Ng˘a cÒa ti™n ´ng m∂i
®n c· ÆÂng xa, khi quay trÎ lπi Bπch M∑ - Ch©n M©y
th◊ chÒ Æ∑ bay v“ trÍi. Ng˘a nhÌ
t˘ hµo vµ c˘c k˙ th›ch thÛ v◊ t†t c∂ vŒ Æãp cÒa
chÒ, lang thang Æi t◊m sau h„a
thi™n nhi™n Æang hi÷n ra tr≠Ìc mæt, nµo lµ khu
thµnh m©y træng bay vÍn quanh
Ɔt ngÀp n≠Ìc Tam Giang, b∑i bi”n L®ng C´, vµ
Æÿnh nÛi. V◊ vÀy mÌi c„ c∏i t™n
d‹ nhi™n c∂ c∏nh rıng Bπch M∑ n˜a.
Bπch M∑.

32 Rıng Xanh
 Ti’ng n„i tı cÈng ÆÂng
h˜ng khu rıng tr™n Ɔt n≠Ìc ta ngµy cµng ›t Æi vµ thu hãp lπi nh≠ng rıng

N qu™ t´i v…n cfln kh∏ nguy™n vãn. BÎi trong t©m linh ng≠Íi Th∏i chÛng t´i,
rıng m∑i lµ n¨i thi™ng li™ng nh†t. Rıng lµ n¨i cai qu∂n cÒa c∏c vfi th«n, cÚng
lµ n¨i Æi v“ cÒa nh˜ng linh hÂn Æ∑ khu†t.
C¯ Æ’n ÆÈ cuËi n®m, d©n lµng t´i lπi rÙc rfich chu»n bfi nghi l‘ cÛng th«n linh. ßÂ
l‘ gÂm nhi“u th¯ vµ Æ≠Óc chu»n bfi kh∏ c´ng phu, tı tr©u, bfl, gµ, vfit, c∏, rau c·
Æ’n nh˜ng Æ dÔng hµng ngµy nh≠ chi’u, gh’ m©y, Ëng n≠Ìc lµm tı c©y b≠¨ng
hay qu∂ b«u, m©m Æan vµ nhi“u th¯ kh∏c n˜a. MÁi nhµ g„p vµo mÈt ›t, vÌi ni“m
tin rªng th«n linh sœ mang lπi cho gia Æ◊nh h‰ may mæn, s¯c khoŒ vµ s˘ y™n †m
thuÀn hoµ. Sau khi th«y mo lµm l‘, c∂ lµng
tÙ tÀp cÔng nhau ®n uËng
r†t vui vŒ.

Rıng
thi™ng

Lµng t´i cfln Æ“ ra h≠¨ng ≠Ìc chung, m‰i ng≠Íi Æ“u ph∂i g◊n gi˜ rıng giµ P∏k
ß´ng vµ c∏c vÔng rıng Æ«u nguÂn n≠Ìc P∏k b´m, P∏k muÊi. Kh´ng ai Æ≠Óc ÆËt
rıng, gi’t thÛ hay bæn t™n, bæn Æπn trong vÔng rıng linh thi™ng. N’u kh´ng nghe
theo tÙc l÷ mµ ÆÙng vµo rıng c†m th◊ sœ bfi phπt, sau Æ„ ph∂i lµm l‘ cÛng hÂn b∂n.
T›nh Æ’n nay, kh´ng bi’t bao nhi™u th’ h÷ ´ng bµ tÊ ti™n chÛng t´i Æ∑ ra Æi nh≠ng
rıng xanh th◊ v…n cfln Æ„. T´i mong rªng con ch∏u chÛng t´i sau nµy cÚng sœ t´n
tr‰ng vµ g◊n gi˜ nh˜ng nät v®n ho∏ truy“n thËng qu˝ gi∏ mµ chÛng t´i c„ Æ≠Óc
h´m nay.
Ghi chäp lπi theo lÍi ´ng Quµng V®n ß≠a vµ ´ng Quµng V®n L∏n
B∂n H´m, x∑ Chi“ng C‰, thfi x∑ S¨n La, tÿnh S¨n La

Rıng Xanh 33
 C∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng Hoµng Li™n m´i tr≠Íng Hµ Giang
VQG Hoµng Li™n Khu BTTN Du Giµ

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Hµ NÈi
m´i tr≠Íng S¨n La
Thµnh phË Hµ NÈi

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng Tam ß∂o Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao
nhÀn th¯c b∂o tÂn
VQG Tam ß∂o
Hπ Long - C∏t Bµ
Hµ NÈi

Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao

nhÀn th¯c b∂o tÂn CÛc Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc
Ph≠¨ng-VQG CÛc Ph≠¨ng m´i tr≠Íng B∏i Tˆ Long
VQG B∏i Tˆ Long

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng PÔ M∏t Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc
m´i tr≠Íng Xu©n ThÒy
VQG PÔ M∏t
VQG Xu©n ThÒy

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng Phong Nha
Chi hÈi B∂o tÂn
VQG Phong Nha
thi™n nhi™n Hu’
Tÿnh Thıa Thi™n Hu’

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng Bπch M∑
VQG Bπch M∑ Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc
m´i tr≠Íng Qu∂ng trfi
Tÿnh Qu∂ng Trfi

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng Ch≠ Mom Ray
VQG Ch≠ Mom Ray

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Hfln Mun
TP. HÂ Ch› Minh
m´i tr≠Íng Yok ß´n KBT bi”n Vfinh Nha Trang
VQG Yok ß´n

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

m´i tr≠Íng C∏t Ti™n m´i tr≠Íng C´n ß∂o
VQG C∏t Ti™n VQG C´n ß∂o

34 Rıng Xanh
 S¯ gi∂ Rıng Xanh

GÀy ´ng...
ÆÀp l≠ng ´ng
Sau chuy’n Æi dµi ngµy vµo mi“n Trung, b∏c g†u trÎ v“ v®n phflng, trong lflng h©n hoan
v◊ sæp Æ≠Óc g∆p lπi nh˜ng ng≠Íi bπn.

T´i Æ∑ v“ Æ©y
c∏c bπn ¨i!

ˇi! TrÍi ¨i! B‰n thÓ s®n d∏m T◊nh h◊nh nµy b∏c
sao nhi“u th≠ th’ lµm cµn th’ sao? ChÛng ch∏u ta ph∂i Æi thfi s∏t
nµy? Lπi c„ chuy÷n chºng cfln bi’t sÓ g◊ n˜a mÌi Æ≠Óc
g◊ µ?

N’u ÆÛng ƒy!

nh≠ trong th≠ th◊
ph∂i cho chÛng Dıng
bi’t tay lπi
mau

B…y hË Æ†y

Rıng Xanh 35
 S¯ gi∂ Rıng Xanh

C¯u vÌi...c¯u vÌi!

TrÍi!
C∏i hË s©u
th’ nµy kia mµ

Chfiu kh„ mÈt

Lπi Æ©y chÛt, chÛng t´i sœ Æ≠a
mau s„c ¨i. Mã hai mã con v“
con nhµ khÿ trÛng trπm x∏
b…y rÂi

Chfi y™n t©m

chÛng t´i sœ ngh‹ c∏ch
ÆËi ph„ vÌi b‰n chÛng

ChÛng mµy C¯ Ƶ nµy

Æo∏n xem h´m nay chÛng m◊nh giµu
Chæc
Æ≠Óc con g◊? to Æπi ca ¨i Hi hi, lπi con nµy to læm
äc..äc rÂi Ɔy. Ti’ng n„ khoŒ
læm Æπi ca ¨i

36 Rıng Xanh
 S¯ gi∂ Rıng Xanh
Nµo, nµo, theo ta v“ thµnh
Ha ha! Mµy n„i phË Æi lÓn
ÆÛng gh™, n„ cÚng ngoan
kh∏ Ɔy

ChÛng C¯ b◊nh
Ki”m t‹nh chÛng K◊a b∏c
ß«u hµng Æi, Chπy th´i chπy kh´ng tho∏t g†u
c∏c anh Æ∑ bfi l©m Ɔy rÂi k◊a Æ≠Óc Æ©u
bao v©y

GiÍ chÛng ta c„
߆y mµ. th” gi∂i chÛng Æi
GÀy ´ng lπi
ÆÀp l≠ng ´ng Æ≠Óc rÂi
th´i

C∏c ch∏u π, nh˜ng

chi’c b…y hung th«n
cÒa thÓ s®n Æang Æe
d‰a bi’t bao mu´ng
thÛ. B∏c mong
c∏c ch∏u h∑y
chung s¯c b∂o v÷
cuÈc sËng cÒa
c∏c loµi ÆÈng
vÀt Æ„.
Rıng Xanh 37
 Trang C©u lπc bÈ

Hai chÛ cu-li may mæn

MÈt ngµy Æ«u th∏ng ba, Linh vµ cÀu em trai rÒ nhau
Æi mua mÈt chÛ mÃo con v“ nu´i. Hai chfi em Æang Æπp
xe trfl chuy÷n vui vŒ bÁng cÀu em b†t ngÍ k™u l™n b∂o
Linh dıng xe. Th◊ ra, cÀu ta tr´ng th†y mÈt con vÀt lπ
Î cˆa hµng b™n Æ≠Íng. Con thÛ nh· bä †y qu∂ thÀt
tr´ng r†t Æ∏ng y™u vµ tÈi nghi÷p. BÈ l´ng cÒa n„ mµu
vµng m¨, „ng m≠Ót, cfln Æ´i mæt mÌi to trfln lµm sao.
Theo ng≠Íi b∏n hµng, con vÀt nh· nµy t™n lµ cu li vµ
Æ≠Óc Æem tı rıng v“. Kh´ng ng«n ngπi, hai chfi em
Linh Æ∑ mua ngay chÛ cu li v“ nu´i.
Linh ch®m s„c chÛ cu li r†t c»n thÀn, ban ngµy
Æem chÛ ra s©n g«n m†y c©y c∂nh cho chÛ ÆÏ buÂn
cfln tËi Æ’n Linh Æ” chÛ ngay cπnh gi≠Íng cÒa m◊nh.
Th†y chÛ c„ vŒ r«u r«u, lπi ›t hoπt ÆÈng, Linh Æo∏n
chæc chÛ c´ ƨn læm. Linh trÎ lπi cˆa
hµng h´m tr≠Ìc cË t◊m mua th™m mÈt
chÛ cu li n˜a Æ” chÛ lµm bπn. C„ lœ
Linh sœ ch®m s„c hai chÛ cu li m∑i
trong c®n nhµ cÒa m◊nh n’u nh≠
kh´ng c„ mÈt h´m...
***
Tr™n cˆa mÈt qu∏n ®n c„ mÈt
t†m ∏p ph›ch. N„ cÚng Æ≠Óc in mµu
nh≠ bao t†m ∏p ph›ch qu∂ng c∏o
kh∏c nh≠ng vıa li’c qua Linh Æ∑ bfi
thu hÛt ngay. ß„ ch›nh lµ ∂nh cÒa
mÈt chÛ cu li, giËng h÷t nh≠ hai
Linh vµ hai chÛ cu li
chÛ cu li mµ Linh Æang nu´i Î nhµ. Ånh chÛ cu li
lµm n“n cho mÈt lÍi th´ng Æi÷p k™u g‰i b∂o v÷ c∏c
loµi ÆÈng vÀt hoang d∑.
Chi“u h´m †y, Linh c¯ ngæm nh◊n m∑i hai chÛ
cu li Æang d˘a vµo nhau ngÒ say s≠a trong lÂng.
Tr´ng chÛng thÀt Æ∏ng y™u. Gi∏ mµ Æ≠Óc nu´i
chÛng trong nhµ m∑i th◊ hay bi’t m†y. Nh≠ng Linh
lπi nhÌ Æ’n h◊nh ∂nh chÛ cu li bfi nhËt trong lÂng vÌi
Æ´i mæt thÀt buÂn tr™n tÍ ∏p ph›ch. CuËi cÔng, Linh
Æ∑ quy’t Æfinh...
***
Chi“u ngµy 17-4-2006, Rıng Xanh Æ≠Óc ti’p mÈt
vfi kh∏ch r†t Æ∆c bi÷t, mÈt bπn g∏i xinh xæn c„ d∏ng
ng≠Íi dong d·ng cao. Chæc c∏c em Æ∑ Æo∏n ra ng≠Íi
bπn †y ch›nh lµ Chung Thanh Thu˙ Linh.
Linh Æ∑ mang hai chÛ cu li Æ’n Æ” nhÍ Rıng
Xanh chuy”n c∏c chÛ tÌi n¨i an toµn vµ c„
Æi“u ki÷n sËng tËt nh†t. Linh t©m s˘: "M∆c
dÔ r†t y™u qu˝ hai chÛ cu li nh≠ng em
kh´ng th” ti’p tÙc nu´i gi˜ chÛng Æ≠Óc.
LÏ chºng may chÛng ch’t th◊ chæc hai
chfi em em sœ buÂn læm".
Hai chÛ cu li sau Æ„ Æ∑ Æ≠Óc
chuy”n v“ Trung t©m c¯u hÈ linh
tr≠Îng (V≠Ín QuËc gia CÛc Ph≠¨ng)
vµ hi÷n r†t khoŒ mπnh. Hy v‰ng
trong mÈt t≠¨ng lai kh´ng xa, hai chÛ
sœ Æ≠Óc trÎ lπi vÌi rıng xanh, ng´i
nhµ th©n y™u cÒa m◊nh.
Rıng Xanh

M Ôa gieo hπt
Nguy‘n Thfi H∂i
B∑i Xa, Tam Quang, T≠¨ng D≠¨ng, Ngh÷ An

MÔa thu nµy lµ hπt Tay ai c«m næm hπt MÔa thu qua lµ giËng
MÔa thu nµy lµ gieo Gieo vµo mÔa tr´ng mong Xu©n nay Æ∑ lµ m«m
ß´ng lπnh Ò bao Æi“u Qua lπnh gi∏ mÔa Æ´ng Næng r∂i vµng s¯c sËng
Xu©n chÂi non ca h∏t. ChÂi non Æ©m m«m sËng. Gieo xanh ÆÍi m™nh m´ng.
38 Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

Nh˜ng tÔ binh
g†u
CÚng giËng nhi“u loµi ÆÈng vÀt
hoang d∑ kh∏c Æang d«n bi’n
m†t kh·i nh˜ng c∏nh rıng
xanh, g†u trong t˘ nhi™n ngµy
cµng hi’m. ƒy vÀy mµ khi Æ’n
c∏c thµnh phË ng≠Íi ta c„ th”
t◊m th†y r†t nhi“u g†u, lπi toµn
lµ g†u rıng c∂. Tπi sao lπi c„
chuy÷n ng≠Óc ÆÍi nh≠ vÀy?
Nh˜ng trπi tÀp trung
Bi kfich Æ’n vÌi g†u bæt Æ«u tı vµi thÀp k˚ tr≠Ìc, khi con ng≠Íi ph∏t hi÷n ra rªng kinh doanh mÀt g†u lµ
mÈt ngh“ h∏i ra ti“n. Ng≠Íi ta r∏o ri’t s®n lÔng g†u Æ” "r≠Ìc" chÛng v“ c∏c trπi nu´i tÀp trung. êt nh†t
Æ∑ c„ h¨n 4.000 chÛ g†u r¨i vµo t◊nh c∂nh †y. BuÈc ph∂i tı b· rıng xanh, chÛng bæt Æ«u ki’p sËng tÔ
Ƶy trong chuÂng cÚi chÀt hãp vµ bfi khai th∏c Æ’n cÔng ki÷t Æ” "ban" cho loµi ng≠Íi loπi "th«n d≠Óc" ∂o
t≠Îng: mÀt g†u.
DÔ bi’t r‚ khai th∏c g†u lµ phπm ph∏p nh≠ng ng≠Íi ta v…n cË t◊nh lµm ng¨. Vµ nh˜ng nπn nh©n cÒa h‰
th◊ ngµy cµng khËn khÊ. C∏c chÛ g†u Æ∑ m†t Æi b∂n n®ng sËng t˘ do vÌi nh˜ng tÀp t›nh ngoµi t˘ nhi™n.
Thay v◊ sËng 20 Æ’n 30 n®m t˘ do gi˜a thi™n nhi™n hoang d∑, giÍ n’u may mæn læm chÛng chÿ sËng Æ≠Óc
Æ’n 10 n®m lµ cÔng.
TÔ binh v‹nh vi‘n
SuËt qu∑ng ÆÍi ngæn ngÒi †y, loµi g†u Æ∑
ph∂i chfiu bao Æau ÆÌn vµ khÊ sÎ h¨n "ch›n
t«ng Æfia ngÙc", nµo b÷nh tÀt, nµo kim ti™m,
thuËc m™ vµ t÷ h¨n c∂ lµ s˘ ÆËi xˆ tµn bπo
cÒa loµi ng≠Íi.
CÚng nh≠ mu´n loµi, g†u kh´ng th” sËng
thi’u tÛi mÀt. Nh≠ng chıng nµo con ng≠Íi
cfln lflng tham, sΩn sµng lÓi dÙng tÛi mÀt
cÒa g†u Æ” phÙc vÙ nhu c«u cÒa ri™ng m◊nh
th◊ nh˜ng chÛ g†u tÈi nghi÷p kia sœ h«u
nh≠ kh´ng cfln c¨ may sËng s„t vµ trÎ v“
vÌi t˘ nhi™n.
Rıng Xanh

Rıng Xanh 39

Dflng suËi
qu™ em
Em sinh ra vµ lÌn l™n Î
mÈt lµng nh· thuÈc tÿnh
Hfla B◊nh. Bao quanh
lµng lµ dflng suËi nh· bæt
nguÂn tı c∏i h rÈng cÒa
lµng HÊ ch∂y xu´i v“. L©u
nay, bµ con trong lµng v…n
th≠Íng l†y n≠Ìc suËi Æ” dÔng cho sinh hoπt v◊
n≠Ìc suËi r†t sπch vµ trong. Nh≠ng m†y n®m
tr≠Ìc, c„ mÈt ng≠Íi Î lµng kh∏c Æ∑ ph∏t hi÷n
ra Æi“u k◊ thÛ cÒa con suËi nµy lµ n„ c„ mÈt
c∏i lÁ phun n≠Ìc n„ng. H‰ Æ∑ cho Ƶo mÈt
vÔng quanh Æ„ bi’n thµnh c∏i v„ (*) to Æ” tæm
vµ g‰i lµ v„ †m . Nh˜ng ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng
vµ nhi“u ng≠Íi n¨i kh∏c Æ∑ Æ’n Æ„ Æ” tæm. C„
ng≠Íi cfln n„i rªng ai bfi b÷nh ngoµi da n’u
Æ’n Æ„ tæm lµ sœ kh·i ngay. Tin nµy lan truy“n
lµm cho v„ †m lÛc nµo cÚng c„ ng≠Íi Æ’n tæm.
Xe Æπp, xe m∏y cÒa h‰ d˘ng Æ«y Æ≠Íng.
Em ngh‹ Æ©y lµ mÈt kh∏m ph∏ r†t bÊ ›ch
nh≠ng r†t ti’c nhi“u ng≠Íi kh∏ch Æ’n v„ tæm
do thi’u ˝ th¯c Æ∑ v¯t r∏c bıa b∑i. Ng≠Íi
ßãp c∂nh nhµ - che l†p vŒ cªn kh´
C©y trong rıng ng»n ng¨ v“ d≠Ìi phË
Nät hoang s¨, Æ©u gËc giµ, d∏ng cÊ...
`a nh˘a b«m, th©n loang lÊ v’t dao.
Non bÈ g«n, c©y v…n nhÌ nÛi cao
BÙi, kh„i xe lµm cay nhoà mæt l∏.
ThÃm s≠¨ng mai chËn th∏c ngµn hoang d∑
N≠Ìc vfli sen - xa lπ gi‰t m≠a nguÂn
Ngæm sao trÍi qua nh˜ng m∂ng t≠Íng vu´ng
ßÃn chÌp nh∏y - L≠Ìi Æan dµy che chæn
߆t bπc træng, nh˘a l™n c©y mªn m∆n
ThÃm phÔ sa con suËi tÀn rıng giµ
40
Trang C©u lπc bÈ
Æ’n cµng Æ´ng th◊
r∏c th∂i cµng
nhi“u
khi’n con
suËi lµng
tr≠Ìc kia
vËn trong
væt giÍ trÎ
n™n Æen
x∏m vµ bËc
mÔi kh„
chfiu. Nhµ
em c∏ch v„
†m chÿ mÈt Æoπn
Æ≠Íng ngæn. Thÿnh tho∂ng vµo buÊi s∏ng, Æi
ch®n tr©u qua Æ„, em lπi xuËng suËi vÌt r∏c
l™n bÍ nh≠ng Æ’n buÊi chi“u Æi h‰c em lπi
th†y Æ∑ c„ nhi“u r∏c mÌi. CÚng c„ lÛc em
th†y r†t n∂n v◊ n’u chÿ mÈt m◊nh em th◊ dÔ cË
gæng Æ’n m†y cÚng chºng th†m vµo Æ©u. Em
mong muËn nh˜ng ng≠Íi d©n Æ’n v„ tæm c„
˝ th¯c h¨n n˜a Æ” gi˜ g◊n v„ †m, c∏i nguÂn
lÓi mµ h‰ Æang Æ≠Óc h≠Îng vµ b∂o v÷ c∂
nguÂn n≠Ìc, m´i tr≠Íng sËng cÒa x„m em.
Tr«n Thfi Thanh Huy“n
X„m Li™n Ti’n, ÆÈi 7 x∑ Ng‰c L≠¨ng, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh
(*) V„: Ti’ng Æfia ph≠¨ng dÔng Æ” chÿ mÈt vÔng Ɔt
trÚng ch¯a n≠Ìc
NhÌ Æπi ngµn
ChËn Æ´ thµnh rÈn ti’ng nhπc lÍi ca
NhÌ ti’ng khÿ g‰i b«y xa t◊m bπn
M¨ ng‰n gi„ n¨i Æπi ngµn ph„ng kho∏ng
Cµnh h≠Ìng theo ph›a d∏ng nÛi xa mÍ.
C©y ra Æi chæc chºng c„ ngµy v“
Næng r∏t b·ng gi˜a mÔa xu©n t≠¨i m∏t
S©n b™ t´ng, r‘ chπm Æ«u - ngÈt ngπt
Thi’u bπn bÃ, c©y cÛi rπp gi˜a c¨n d´ng.
ßinh V®n T≠
Gi∏o vi™n Tr≠Íng ti”u h‰c Vπn Gi∑ 2,
Vπn Ninh, Kh∏nh Hfla
Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

G†u vµ rıng xanh T∏c gi∂: ßÁ Anh HÔng

Hi™n ngang trong rıng xanh kia lµ b∏c G†u ta

Ta th≠¨ng rıng cÒa ta Æ©y, rıng ¨i bi’t kh´ng

Ta vui ÆÔa cÔng thi™n nhi™n t◊m hoa b≠Ìm ong

Nh≠ ng´i tr≠Íng h‰c xinh xinh cÒa bao bä th¨

Ta Æi Æ≠Óc bªng hai ch©n ng∂ nghi™ng læc l≠ ngÈ gh™

Ta ≠Ìc mong rıng lu´n xanh bao th∏ng n®m qua vÙt nhanh

ChÛng ta vui mÈt nhµ rıng c©y xanh t≠¨i l∏ hoa

ChÛng ta vui mÈt nhµ cÔng

nhau ta y™u m’n rıng •i bπn ¨i bao ni“m

vui ≠Ìc m¨ sao m∑i rıng xanh t≠¨i

•i bπn ¨i bao ni“m vui cÔng ÆÔa vui vÌi

g†u ta th∏ng ngµy nhä bπn

Rıng Xanh 41
 Trang C©u lπc bÈ
ChÍ cho m∆t trÍi l„ l™n kh·i ch·m nÛi, ng≠Íi thÓ s®n h®m hÎ l™n Æ≠Íng. Vai tr∏i Æeo Ëng t™n, vai ph∂i v∏c
n·, anh h≠Ìng v“ ph›a c∏nh rıng ph›a tr≠Ìc m∆t. Anh Æ’n b™n mÈt gËc si rıng, l∆ng lœ quan s∏t mÈt hÂi.
Chim tıng Ƶn, tıng Ƶn käo Æ’n ÆÀu tr™n ng‰n c©y, k™u r›u r›t. ChÛng nh∂y nh„t tı cµnh nµy sang cµnh
kh∏c, mÊ qu∂ say s≠a khi’n nh˜ng qu∂ si ch›n m‚m rÙng chi ch›t quanh ch©n anh.
- T©ng!
- Po‰c!
...
- T©ng!
- Po‰c!
....
Sao anh lπi bæn t´i?
Ti’ng n· bæn nhã nhµng nh≠ th’
c¯ ph∏t ra Æ“u Æ“u. Cho tÌi khi
m∆t trÍi Ưng b„ng, ng≠Íi thÓ s®n
Æ∑ c„ mÈt x©u chim trong tay Æ”
x∏ch v“. BÁng:
- Kãc... Kãc...
"¤, lπi mÈt con n˜a µ.
Th´i, ƪng nµo cÚng m†t c´ng tÌi
Æ©y rÂi", ng≠Íi thÓ s®n ngh‹
bÙng. Anh gi≠¨ng n·, nhæm mÚi
t™n vµo ¯c chim.
- T©ng!
- Po‰c!
Ng‰n c©y tho∏ng rung ÆÈng trong
gi©y l∏t. Con chim trÛng t™n r¨i
xuËng Ɔt, c∏nh ÆÀp phµnh
phπch. N„ g≠Óng s¯c nh∂y l™n
nh≠ng kh´ng Æ≠Óc, m∏u tı ng˘c
rÿ ra theo mÚi t™n.
- ßau qu∏...∏... - N„ chÿ kfip k™u l™n the thä rÂi gÙc Æ«u, xoà c∏nh.
- H∂? S∏o µ? TrÍi ¨i, sao mµy lπi Î Æ©y?- Anh thÓ s®n ngÂi thÙp xuËng, vıa n©ng chÛ s∏o l™n
bªng hai tay vıa kh„c r≠ng r¯c. Th◊ ra Æ„ ch›nh lµ con chim s∏o cÒa anh. N„ Æ∑ lµm bπn vÌi anh suËt
n®m n®m nay. N„ kh´n læm, bæt ch≠Ìc ti’ng ng≠Íi c¯ vanh v∏ch. H‘ th∂ ra n„ cÚng chºng bay Æi m†t
bÎi Æ∑ quen sËng quanh anh. Hµng ngµy, anh ra ruÈng, n„ ÆÀu tr™n l≠ng tr©u mµ bæt ch†y. Anh l™n
n≠¨ng n„ cÚng bay theo. Anh lµm vi÷c, n„ bæt mÂi, bæt Æ≠Óc con ch©u ch†u hay cµo cµo nµo n„ lπi k™u
l™n th›ch thÛ "Ch©u ch†u! Ch©u ch†u!"
H´m nay, anh Æi s®n. N„ t≠Îng anh l™n n≠¨ng nh≠ m‰i khi n™n mÌi bay theo. Kh´ng th†y anh Î
Æ„ s∏o Ƶnh quay v“, g∆p qu∂ ch›n sµ xuËng ®n nµo ngÍ lπi trÛng t™n cÒa ch›nh nguÍi chÒ th©n thi’t.
X∏c con chim Æ∑ m“m o∆t tr™n tay anh nh≠ng kh´ng hi”u sao Æ´i mæt n„ v…n mÎ nh≠ Æang h·i "Sao anh
lπi bæn t´i?".
BÔi V®n Giao
C˘u h‰c sinh Tr≠Íng c†p 2,3 M≠Íng Kh„i, Lπc S¨n, Hfla B◊nh

42 Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

Tı Æ≠Íng d©y n„ng...

18001522
Nh˜ng chÛ G†u sæp Æ≠Óc trÎ v“
Th∏ng 9 n®m 2005, Trung t©m c¯u hÈ ÆÈng vÀt hoang d∑ V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n Æ∑ ti’p
nhÀn 8 chÛ g†u ng˘a vµ mÈt chÛ g†u ch„ trong t◊nh trπng Ëm y’u. C∏c
chÛ g†u nµy Æ“u lµ nπn nh©n cÒa nh˜ng vÙ bu´n b∏n tr∏i phäp ÆÈng vÀt
hoang d∑, Æ≠Óc l˘c l≠Óng ki”m l©m c¯u tho∏t.
ß’n nay, c∏c chÛ g†u Æ“u Æ∑ b◊nh phÙc. ChÛ g†u ch„ Æ∑
Æ≠Óc th∂ v“ V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n hÂi cuËi th∏ng
5/2006, cfln 8 chÛ g†u ng˘a trong thÍi gian tÌi
chæc chæn cÚng sœ Æ≠Óc trÎ v“ vÌi cuÈc sËng
hoang d∑ cÒa m◊nh. C∏c nhµ khoa h‰c cho bi’t
h‰ Æang kh∂o s∏t V≠Ín quËc gia Bi ßÛp- NÛi
Bµ Î tÿnh L©m ßÂng Æ” t◊m m´i tr≠Íng sËng
th›ch hÓp vµ an toµn cho c∏c chÛ.

Èt
tr ™n b∏ o A n ni nh ThÒ Æ´ c„ Æ®ng m
Th∏ng 11/2005, Àt g† u. M»u tin thÀm ch›
Æ≠a
o b∏ n m
m»u tin qu∂ng c∏ ÷t lµ kh∏ch hµng c„ th”
Æ’n
∏c h Æ∆ c bi
N’u bπn ph∏t hi÷n ÆÈng, th˘c vÀt ra chi™u c©u kh ch ¯n g ki’n c∂nh hÛt m
Àt g†u
nu ´i g† u Æ”
tÀn trang trπi cho nπn
Æ∑ v´ t◊nh ti’p tay
hoang d∑ bfi vÀn chuy”n, bu´n
vÀ y, tÍ b∏ o nµ y
b∏n ho∆c tµng tr˜ h∑y b∏o cho tπi chÁ. Nh≠ ua b∏n vµ
u l† y m Àt vµ kh uy’n kh›ch vi÷c m
c´ng an, ki”m l©m Æfia ph≠¨ng nu´i nhËt g†
ho∆c g‰i Æi÷n Æ’n Æ≠Íng d©y sˆ dÙng mÀt g†u.
n„ng ti’p nhÀn th´ng tin v“ bu´n
b∏n ÆÈng vÀt hoang d∑ cÒa Trung u kh i bi ’t ha i lo µi g†u cÒa Vi÷t Nam
Tuy nhi™n, ngay sa o A n ni nh ThÒ Æ´ Æ∑ nhÀn ra
t©m Gi∏o dÙc Thi™n Nhi™n theo sË o v÷ , b∏
Æi÷n thoπi mi‘n ph›: Æ≠Óc ph∏p luÀt b∂ tÌ i na y, tr™n tÍ b∏o nµy kh
´ng
i. T ı Æ„
lÁi nµy vµ sˆa sa m »u qu∂ng c∏o b∏n mÀt
g†u
hi ÷n nh ˜n g
bao giÍ xu†t hoang d∑ qu˝ hi’m
n˜a.
18001522 hay s∂n ph »m tı ÆÈ ng vÀ t

Rıng Xanh 43
 G≠¨ng s∏ng m´i tr≠Íng
Vi÷c sˆ dÙng x®ng kh´ng ch◊ trong thÍi gian
qua Æ∑ g„p ph«n lµm gi∂m Æ∏ng k” ´
nhi‘m m´i tr≠Íng do kh› th∂i giao
th´ng g©y ra. Tuy nhi™n, vÌi sË l≠Óng
hµng tri÷u xe m∏y, ´ t´ Î c∏c thµnh
phË, thfi x∑ nh≠ hi÷n nay, kh„i giao
th´ng v…n khi’n ng≠Íi d©n ph∂i e ngπi
mÁi khi ra Æ≠Íng. C„ mÈt nhµ khoa
h‰c r†t b¯c xÛc tr≠Ìc th˘c trπng nµy,
´ng dÂn nhi“u nÁ l˘c vµ cuËi cÔng ch’ tπo thµnh c´ng chi’c xe
m∏y gas Æ«u ti™n Î n≠Ìc ta. ß„ lµ th«y gi∏o, nhµ khoa h‰c BÔi
V®n Ga, Gi∏m ÆËc ßπi h‰c ßµ NΩng.

Tr®n trÎ
C∏ch Æ©y 20
n®m, khi cfln lµ mÈt gi∂ng vi™n trŒ,
Th«y Ga
chÛ Ga (th«y th≠Íng th©n mÀt x≠ng
chÛ vÌi chÛng t´i) r†t t©m Ææc vÌi vµ nh˜ng chi’c xe
chπy bªng gas
vi÷c mÈt sË n≠Ìc ti™n ti’n Æ∑ c„ s∂n ph»m ´
t´ chπy gas (kh› ÆËt ho∏ l·ng) Æ” ti’t ki÷m
nhi™n li÷u vµ gi∂m ´ nhi‘m kh„i bÙi. Nh≠ng
∏p dÙng c´ng ngh÷ †y ra sao Î n≠Ìc ta khi loπi ph≠¨ng ti÷n giao th´ng chÒ y’u
lπi lµ xe m∏y? C©u h·i †y Æ∑ khi’n chÛ tr®n trÎ suy ngh‹ suËt tı ngµy Æ„.

Mi÷t mµi
ChÛ Ga k”: "ChÛ may mæn Æ≠Óc lµm nghi™n c¯u sinh Î ßπi h‰c Li-´ng cÒa Ph∏p.
Trong thÍi gian Æ„, chÛ Æ∑ tranh thÒ t◊m Ɖc tµi li÷u trong c∏c th≠ vi÷n, trao ÆÊi
vÌi c∏c nhµ khoa h‰c n≠Ìc ngoµi vµ mµy mfl trong c∏c phflng th› nghi÷m. N®m
1994, chÛ v“ n≠Ìc vµ cÔng c∏c ÆÂng nghi÷p tπi Trung t©m nghi™n c¯u m´i tr≠Íng,
ßπi h‰c ßµ NΩng bæt tay ngay vµo ch’ tπo chi’c xe m∏y chπy gas Æ«u ti™n Î Vi÷t
Nam vµ bÈ chuy”n ÆÊi tı x®ng sang gas cho c∏c ÆÈng c¨ Æang l≠u hµnh. D‹ nhi™n
c∏c chÛ cÚng g∆p nh˜ng kh„ kh®n, c„ nhi“u ng≠Íi Æ∑ læc Æ«u khi nghe chÛ tr◊nh
bµy ˝ t≠Îng nµy. Nh≠ng dÔ sao, chÛ v…n quy’t t©m ch¯ng minh Æ„ kh´ng ph∂i lµ
chuy÷n vi‘n t≠Îng ".

Thµnh c´ng
N®m 1999, s∂n ph»m m¨ ≠Ìc cÒa chÛ Ga ra mæt thÀt †n t≠Óng: Xe m∏y chπy
gas ti’t ki÷m tÌi 40% chi ph› nhi™n li÷u, lπi gi∂m nÂng ÆÈ c∏c ch†t ´ nhi‘m trong
kh› th∂i tı 60 Æ’n 80% so vÌi xe chπy x®ng. C´ng tr◊nh lÀp t¯c g©y ti’ng vang c∂
trong vµ ngoµi n≠Ìc. C∏c em bi’t kh´ng, chÛ Æ∑ Æ≠Óc ThÒ t≠Ìng t∆ng bªng khen
vµ cfln Æ≠Óc ch›nh phÒ Ph∏p t∆ng Hu©n ch≠¨ng Hµn l©m Ɔy.

.......vµ t≠¨ng lai

Kh´ng bªng lflng vÌi thµnh c´ng Æ∑ c„, hi÷n chÛ Ga Æang bæt tay vµo nghi™n
c¯u ˝ t≠Îng mÌi. ChÛ d˘ Æfinh ch’ tπo mÈt loπi ÆÈng c¨ nh· chπy bªng biogas
dÔng Æ” chπy m∏y m„c n´ng nghi÷p cho bµ con n´ng d©n. Qu∂ lµ mÈt con ng≠Íi
kh´ng ngıng s∏ng tπo, ph∂i kh´ng c∏c em? ChÛng m◊nh cÔng h‰c tÀp chÛ †y nhä
vµ nhÌ Æıng qu™n lÍi nhæc nhÎ cÒa chÛ "Æi“u quan tr‰ng lµ ph∂i thÀt ki™n tr◊".

44 Rıng Xanh
 Trang C©u lπc bÈ

§ ch˜ vui
v“ c∏c loµi G†u

HµNG D‰C
1. Loµi g†u b‰n tÌ cÚng nh≠ m‰i loµi kh∏c Æ“u r†t c«n .... Æ” tÂn tπi.
2. Loµi g†u b‰n tÌ th≠Íng Æ≠Óc m‰i ng≠Íi v› lµ bi”u t≠Óng cho Æi“u nµy.
3. B‰n tÌ c„ bÈ l´ng mµu Æen vµ d∂i mµu vµng nhπt h◊nh ch˜ U Î ng˘c.
HµNG NGANG
4. Th¯c ®n ≠a th›ch cÒa b‰n tÌ.
5. Khi bfi bæt vµ nu´i nhËt, h«u h’t b‰n tÌ Æ“u mæc ph∂i...
6. Nhi“u ng≠Íi tin rªng....lµ th«n d≠Óc n™n bæt vµ nhËt b‰n tÌ Æ” l†y loπi th«n d≠Óc nµy.
7. Hi÷n nay t†t c∂ g†u nu´i nhËt Æ∑ Æ≠Óc gæn....Æ” ki”m so∏t.
8. ThÍi gian mµ c∏c bπn g†u Î n≠Ìc ta th≠Íng Æi ra ngoµi Æ” ki’m mÂi.
9. MÈt tÀp t›nh cÒa c∏c bπn g†u sËng Î x¯ lπnh.
10. ...g†u hoang d∑ lµ phπm ph∏p.
11. ß” ki’m th¯c ®n, nhi“u khi b‰n tÌ hay ph∂i lµm Æi“u nµy m∆c dÔ th©n h◊nh cÒa b‰n
tÌ kh∏ n∆ng n“.
12. B‰n tÌ c„ mÈt d∂i l´ng mµu træng ÆÙc h◊nh ch˜ V Î tr™n ng˘c.

(Xem Æ∏p ∏n trang 47)

Rıng Xanh 45
 Vui c≠Íi

☺ ßÈc ☺ N„i thÀt

Hai con ræn Æang bfl tr™n Æ≠Íng, bÁng nhi™n Hi’u h·i TÔng: Sao tr´ng cÀu c„ vŒ t¯c tËi
mÈt con c†t ti’ng h·i th’?
- ChÛng m◊nh lµ ræn ÆÈc ph∂i kh´ng? TÔng: Thªng
- Ph∂i, r†t ÆÈc. Hoµng n„ b∂o
- C„ thÀt lµ ræn ÆÈc kh´ng? tÌ giËng vo‰c
- Chæc chæn, c˘c k˙ ÆÈc, nh≠ng sao mÚi h’ch
bπn lπi h·i th’? Hi’u: \, c∏i
- Tπi tÌ vıa mÌi t˘ cæn vµo l≠Ïi!!! thªng Æ’n lµ vÌ
Truy÷n s≠u t«m v»n. ß∑ d∆n lµ
Æıng c„ thÀt
☺ ChËng muÁi thµ qu∏, th’
- Anh ¨i, ngµy x≠a mµ...
anh th¯c khuya ´n TÔng: Hˆ..!
thi th◊ chËng muÁi Tr«n S¨n TÔng
bªng c∏ch nµo? LÌp 6D2, Tr≠Íng THCS Chu V®n An
ThÙy Khu™,T©y HÂ, Hµ NÈi
- UËng thÀt nhi“u

☺ Chi’c ∏o v∏
trµ vµ cµ
ph™ vµo?
- Nh≠ th’ th◊ Anh Æang h‰c bµi " Rıng lµ t†m ∏o gi∏p
chÿ chËng chËng x„i mfln Ɔt"
buÂn ngÒ th´i Em: Th’ th◊ anh ph∂i Æi v∏ ∏o th´i.
ch¯ chËng Anh: G◊ c¨?
muÁi lµm sao Em: Em th†y ng≠Íi ta Æang ph∏ ∏o gi∏p lµm
Æ≠Óc? n≠¨ng r…y kia k◊a.
- Th◊ tÿnh t∏o Æ” cfln ÆÀp muÁi cfln g◊. Anh: !!
L™ Thfi Thanh Nhµn Nguy‘n Ng‰c Énh
LÌp 9B, Tr≠Íng THCS PhÛ LÈc LÌp 8A, Tr≠Íng PTCS Vπn Y™n
Nho Quan, Ninh B◊nh V©n ßÂn, Qu∂ng Ninh

CuÈc thi s∏ng t∏c "Rıng xanh c≠Íi"

Nh˜ng m»u truy÷n c≠Íi v“ thi™n nhi™n vµ m´i tr≠Íng giÛp chÛng ta vıa c„ nh˜ng giÍ phÛt th≠
gi∑n lπi vıa bi’t Æ≠Óc th™m nhi“u Æi“u l˝ thÛ vµ bÊ ›ch. C∏c em h∑y s∏ng t∏c ho∆c s≠u t«m
nh˜ng m»u truy÷n c≠Íi thÛ vfi vµ chia sŒ vÌi c∏c bπn tr™n khæp c∂ n≠Ìc th´ng qua Rıng
Xanh nhä. NhÌ lµ mÁi truy÷n kh´ng dµi qu∏ 200 ch˜ Æ©u Ɔy.
10 bÈ truy÷n tranh Æang chÍ 10 em c„ bµi d˘ thi hay nh†t vµ gˆi sÌm nh†t v“ chuy™n mÙc
"Rıng Xanh c≠Íi".
ßfia chÿ: Rıng Xanh - Hflm th≠ 222 - B≠u Æi÷n Hµ NÈi

46 Rıng Xanh
 HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p

Gi∂i Æ∏p Ph«n 1: Ch‰n c©u tr∂ lÍi ÆÛng

G„c 1-a 4-a 7-b 10-b
5-b 8-c 3-a 6-d
2-b
9-d
chuy™n
gia Ph«n 2: Thi tµi k” chuy÷n

sË 23
cÒa s˘ sËng
Trong mÈt khu rıng n‰, c„ ba chÛ khÿ con
rÒ nhau trËn mã Æi ch¨i. M∂i m™ vÌi nh˜ng
Æi“u l«n Æ«u ti™n Æ≠Óc th†y trong ÆÍi, c∏c chÛ
la cµ h’t tı c∏nh rıng nµy sang c∏nh rıng
kh∏c mµ qu™n c∂ thÍi gian. Cho tÌi mÈt lÛc,
c∏c chÛ bæt Æ«u th†y Æ„i bÙng. Bi’t lµm sao
b©y giÍ, nhµ th◊ xa mµ c∏c chÛ cÚng chºng cfln
nhÌ Æ≠Íng v“ n˜a. Ba chÛ khÿ bÃn chπy quanh
qu»n ki’m th¯c ®n. Loay hoay t◊m m∑i, cuËi
cÔng c∂ ba cÚng ph∏t hi÷n ra mÈt chÔm qu∂
ch›n m‰ng tr™n mÈt cµnh c©y ph›a xa. ChÛng
li“n vÈi v∑ lao tÌi. Kh´ng ngÍ, Æ„ lµ mÈt c∏i
b…y mµ thÓ s®n Æ∑ gµi sΩn. C∏i cµnh c©y vÌi
chÔm qu∂ h†p d…n kia chÿ lµ cµnh gi∂ Æ≠Óc g∏
tπm Î Æ„. C∂ ba chÛ khÿ tr≠Ót tay, r¨i t‚m
xuËng mÈt c∏i hË. Hai g∑ thÓ s®n n†p trong
bÙi c©y chÿ ÆÓi c„ vÀy, vÈi v∑ chπy tÌi chÙp bao
t∂i l™n ba chÛ khÿ con tÈi nghi÷p, tËng vµo
chi’c cÚi sæt ch†t l™n ´ t´ chÎ Æi. Chi’c xe nÊ
m∏y ph„ng nh≠ bay v“ h≠Ìng thµnh phË. Tπi
mÈt c∏i chÓ trong thµnh phË, c∏c chÛ khÿ bfi
Æem ra bµy b∏n.
Xung quanh c∏c chÛ lµ c¨ man c∏c loµi ÆÈng
vÀt hoang d∑ kh∏c cÚng bfi bæt tı rıng ra. ßa sË
Æ∑ y’u s¯c Æ’n m¯c chºng k™u kh„c Æ≠Óc n˜a.
M†y chÛ h∑i læm. LÛc c„ mÈt cÙ giµ Æ’n h·i
mua, ba chÛ t≠Îng ph∂i v‹nh vi‘n Î lπi thµnh
Énh s∏ng
phË n™n ´m nhau kh„c Æ’n l∂ Æi. Khi tÿnh dÀy,
c∏c chÛ ngπc nhi™n th†y m◊nh Æang Î trong mÈt
khu rıng lπ, lπi c„ r†t nhi“u bπn bà kh∏c Æang
sinh sËng. Th◊ ra c∏c chÛ Æ∑ Æ≠Óc cÙ giµ
chuy”n Æ’n mÈt trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng
Æ” phÙc hÂi s¯c kh·e chÍ ngµy Æoµn tÙ vÌi gia
Æ◊nh. H·i th®m c∏c bπn Î Æ©y c∏c chÛ mÌi bi’t
rªng cÙ giµ Æ∑ mua lπi t†t c∂ c∏c ÆÈng vÀt rıng
bfi b∏n Î chÓ h´m Æ„ vµ chuy”n Æ’n c∏c trung
t©m c¯u hÈ ÆÈng vÀt. Tr≠Ìc kia cÙ lµ mÈt thÓ
s®n khät ti’ng trong vÔng, c∏c loµi thÛ chÿ nghe
th†y t™n Æ∑ khi’p sÓ. Nh≠ng sau nµy, cÙ Æ∑
nhÀn ra sai l«m cÒa m◊nh vµ r†t hËi hÀn. CÙ Æ∑
dÔng sË ti“n thu Æ≠Óc tı vi÷c s®n bæt thÛ khi x≠a
Æ” gi∂i tho∏t cho ch›nh nh˜ng ÆÂng loπi cÒa
chÛng.
MÈt tu«n sau, ba chÛ khÿ Æ≠Óc chuy”n v“ khu
rıng quen thuÈc, n¨i khÿ mã Æang m·i mæt ÆÓi
chÍ. C∏c chÛ sung s≠Ìng sµ vµo lflng mã, h¯a
vÌi mã lµ sœ kh´ng bao giÍ dπi dÈt trËn Æi ch¨i
xa n˜a. ßæm m◊nh trong c∂nh vui v«y, bËn mã
con kh´ng bi’t rªng mÈt cÙ giµ r©u t„c bπc ph¨
Æang Ưng ngæm nh◊n h‰ tı ph›a xa, tr™n m´i cÙ
nÎ mÈt nÙ c≠Íi m∑n nguy÷n.
Trfinh Thfi L©n
LÌp 11A8, Tr≠Íng THPT Ng‰c T∂o
PhÛc Th‰, Hµ T©y

ß›nh ch›nh: Trong ph«n "Thi tµi k” truy÷n" cÒa Rıng Xanh sË 23 (chÒ Æ“ Linh tr≠Îng) ph∏t hµnh th∏ng 2/2006, ch˜ "vo‰c" (trang 22, dflng
th¯ 9 tı tr™n xuËng) nay xin Æ≠Óc sˆa thµnh "khÿ". Ban bi™n tÀp xin ch©n thµnh c∏o lÁi vÌi bπn Ɖc.

Gi∂i Æ∏p trang 25 Gi∂i Æ∏p trang 45

Hµng ngang 8. Ban Æ™m
4. Thªn lªn Hµng d‰c 4. MÀt ong 9. NgÒ Æ´ng
1. CÛ mÃo 5. ChuÈt
1. M´i tr≠Íng sËng 5. B÷nh tÀt 10. S®n bæt
2. D¨i 6. Cua
2. S¯c mπnh 6. MÀt g†u 11. TrÃo c©y
3. ˇc s™n 7. C∏ ni’t hang
3. G†u ch„ 7. Ch›p Æi÷n tˆ 12. G†u ng˘a

Rıng Xanh 47
 HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p
Nh˜ng bπn Æ≠Óc gi∂i th≠Îng:
1-Phπm Thfi Huy“n, LÌp 9A2, Tr≠Íng THCS Y™n Trfi, huy÷n Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 2-BÔi Xu©n Tr≠Íng, X„m Ba C«u, X∑ Ng‰c L≠¨ng,
huy÷n Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 3-Nguy‘n Thfi Thu Hµ, LÌp 7G, Tr≠Íng THCS Éi MÈ, tÊ 1, ph≠Íng B ߓ, Long Bi™n, Hµ NÈi; 4-N´ng
V®n Tr≠Îng, LÌp 10B2, Tr≠Íng THPT Qu∂ng Kh™, X∑ Qu∂ng Kh™, huy÷n Ba B”, tÿnh Bæc Kπn; 5-D≠¨ng Thfi Hi“n, LÌp 7A, Tr≠Íng
THCS Khang Ninh, x∑ Khang Ninh, huy÷n Ba B”, tÿnh Bæc Kπn; 6-Phπm Thfi Sen, LÌp 9B, Tr≠Íng THCS Nam PhÛ, Ti“n H∂i, Th∏i
B◊nh; 7-Trfinh Thfi HÂng Ng‰c, LÌp 9D, Tr≠Íng THCS ßÿnh S¨n, huy÷n Anh S¨n, tÿnh Ngh÷ An; 8-Ng≠y‘n Mπnh Hoµng, LÌp 6D2,
Tr≠Íng THCS Chu V®n An, T©y HÂ, Hµ NÈi; 9-BÔi Thfi Thu Hµ, LÌp 5A, Tr≠Íng Ti”u h‰c Y™n Trfi; 10-L™ Quang H≠ng, LÌp 6A, Tr≠Íng
THCS K◊ PhÛ, Nho Quan, Ninh B◊nh; 11-Trfinh Thfi HÂng Loan, LÌp 7A1, Tr≠Íng THCS Ng‰c L≠¨ng, Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 12-Trfinh
Thfi L©n, LÌp 11A8, Tr≠Íng THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y; 13-Nguy‘n Thfi Khu™, LÌp 8C, Tr≠Íng THCS Thµnh M¸; 14-Nguy‘n
Xu©n Thµnh, LÌp 9A, Tr≠Íng THCS Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 15-Nguy‘n Thfi ßfinh, LÌp 9A8, Tr≠Íng THCS Thµnh
Minh, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 16-Nguy‘n Thfi B›ch Thu, ßÈi 3, th´n 2, Hoµ S¨n, Kr´ngB´ng, ßæk Læk; 17-Nghi™m Thfi Thu H≠¨ng,
LÌp 4A, Tr≠Íng ti”u h‰c Ng‰c L≠¨ng, Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 18-Nguy‘n Thfi Khuy™n, LÌp 9B, Tr≠Íng THCS Thπch L©m, Thπch Thµnh,
Thanh Ho∏; 19-Hµ Thfi Mai, Th´n Cµng NÈc, x∑ Hoµ PhÛ, huy÷n Chi™m Ho∏, tÿnh Tuy™n Quang; 20-Nguy‘n Thfi L©m, LÌp 9A2, Tr≠Íng
THCS Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 21-Ki“u Ng‰c Loan, LÌp 11A4, Tr≠Íng THPT Thπch Th†t, huy÷n Thπch Th†t, tÿnh Hµ
T©y; 22-Hµ Thfi Thu˙, LÌp 8A, Tr≠Íng THCS Lπng San, huy÷n NaR◊, tÿnh Bæc Kπn; 23-Ki“u Thfi Thu Thu˚, LÌp 10A9, Tr≠Íng THPT
Hai Bµ Tr≠ng, Thπch Th†t, Hµ T©y; 24-Ki“u Ng‰c Toµn, LÌp 8A, Tr≠Íng THCS Lπi Th≠Óng, Thπch Th†t, Hµ T©y; 25-Tr«n Thfi TÛ Anh,
LÌp 7A1, Tr≠Íng THCS LÙc Dπ, X∑ LÙc Dπ, huy÷n Con Cu´ng, tÿnh Ngh÷ An; 26-Phπm Thfi B›ch Tri™m, LÌp 91, Tr≠Íng THCS L≠¨ng
Th’ Vinh, Th´n M¸ T≠Íng, Nh¨n H∂i, Ninh ThuÀn; 27-Nguy‘n Thu Thu˚, LÌp 7A4, Tr≠Íng THCS Y™n Trfi, Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 28-
Nguy‘n Thfi Trµ Giang, LÌp 8E, Tr≠Íng THCS S¨n Kim, H≠¨ng S¨n, Hµ T‹nh; 29-Tri÷u Thfi H≠¨ng, X„m Nµ Hai, huy÷n Ba B”, tÿnh
Bæc Kπn; 30-L≠¨ng Thfi Huy“n, LÌp 8A, Tr≠Íng THCS x∑ Li™n S¨n, huy÷n Gia Vi‘n, tÿnh Ninh B◊nh; 31-L©m Thfi Mai Linh, Mã Nguy‘n
Thfi Y™n, gi∏o vi™n Tr≠Íng Ti”u h‰c Gia T©n, Gia Vi‘n, Ninh B◊nh; 32-N´ng Thfi Th¨m, Th´n TÊng Ch∂o, x∑ Qu∂ng Kh™, huy÷n Ba
B”, tÿnh Bæc Kπn.

Rıng Xanh
sË tÌi
Rıng Xanh sË 25 sœ giÛp c∏c em
t◊m hi”u v“ mÈt th’ giÌi r†t Æa dπng
vµ phong phÛ cÒa Æπi gia Æ◊nh
chim ch„c. C∏c em h∑y chia sŒ vÌi
Rıng Xanh vµ c∏c bπn kh∏c hi”u
bi’t cÒa m◊nh v“ c∏c loµi chim n„i
chung, nh˜ng loµi chim Æãp vµ
qu˝ hi’m n„i ri™ng hay nh˜ng mËi
Æe doπ ÆËi vÌi chÛng. Ho∆c ƨn
gi∂n chÿ c«n chia sŒ c∂m ngh‹ v“
nh˜ng loµi chim Î n¨i em sËng.
NhÌ gˆi bµi vi’t cÒa em cho Rıng
Xanh tr≠Ìc ngµy 30/11/2006 nhä

48 Rıng Xanh
 CÔng xem vµ suy ng…m

TrÂng c©y kh´ng "MÈt c©y lµm chºng n™n non

nh˜ng g„p ph«n b∂o Ba c©y chÙm lπi n™n hfln nÛi cao
v÷ m´i tr≠Íng mµ cfln MÁi ng≠Íi mÈt chÛt c´ng lao
mang lπi ni“m vui cho CÔng nhau ch®m b„n cÔng nhau vun v«y
m‰i ng≠Íi. Ni“m vui M≠Íi n®m lÓi ›ch trÂng c©y
†y sœ Æ≠Óc nh©n l™n Tr®m n®m lÓi ›ch d˘ng x©y cuÈc ÆÍi
khi chÛng ta cÔng T≠¨ng lai ph›a tr≠Ìc s∏ng ngÍi
nhau trÂng, ch®m s„c Bæt Æ«u tı nh˜ng con ng≠Íi h´m nay"
vµ b∂o v÷ c©y xanh. ßÁ Thµnh C´ng, Th´n Hoµng X∏
x∑ Lπi Th≠Óng, Thπch Th†t, Hµ T©y

"C©y ¨i mau lÌn cho nhanh "N’u nh≠ kh´ng c„ mÈt c©y
Mai nµy hà næng b„ng xanh che m◊nh Th◊ lµm sao c„ Ɔt nµy xanh t≠¨i
MÔa xu©n chÂi nÙ xinh xinh CuÈc sËng Æãp, æp ti’ng c≠Íi
M´i tr≠Íng trong sπch chÛng m◊nh khoŒ ra" Lµ khi bi’t gi˜, bπn ¨i, rıng vµng."
Hoµng Thfi Lµnh Nguy‘n H˜u H∂i
LÌp 9D, Tr≠Íng THCS Thfi tr†n TrÔng Kh∏nh, TrÔng Kh∏nh, Gi∏o vi™n Tr≠Íng THCS Thµnh M‹,
Cao Bªng Thπch Thµnh, Thanh Ho∏

Danh s∏ch nhÀn quµ t∆ng:

1-Nguy‘n H˜u H∂i, GV Tr≠Íng THCS Thµnh M‹, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 2-Hoµng Thfi Lµnh, LÌp 9D, Tr≠Íng THCS Thfi tr†n TrÔng
Kh∏nh, TrÔng Kh∏nh, Cao Bªng; 3- ßÁ Thµnh C´ng, Th´n Hoµng X∏, x∑ Lπi Th≠Óng, Thπch Th†t, Hµ T©y; 4-L™ Quang C∂nh, Th´n
Gia Ngh‹a, x∑ T≠ Ngh‹a, C∏t Ti™n, L©m ßÂng; 5-Nguy‘n Quang Huy, LÌp 6B, Tr≠Íng THCS M¸ Y™n, ßπi Tı, Th∏i Nguy™n; 6-Ng´
Thfi Tuy’t L™, Khu 12, th´n LÙc Li‘u, x∑ ßπo TrÔ, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 7-L©m Thfi Mai Linh, ßÈi 3, Tu˙ HËi, Gia T©n, Gia Vi‘n, Ninh
B◊nh; 8-BÔi Thfi Sfln; X„m C©u, T©n M¸, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 9-Ng´ Thu˙ Linh, SË 37, ng‚ 189 Nguy‘n V®n Cı, quÀn Long Bi™n,
Hµ NÈi; 10-L™ Thfi Thu; Th´n Minh Quang, x∑ Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 11-Ki“u Thfi Thuy Thu˚, LÌp 10A9, Tr≠Íng
THPT Hai Bµ Tr≠ng, Thπch Th†t, tÿnh Hµ T©y; 12- BÔi Thfi Nho; LÌp 9A2, Tr≠Íng THCS ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 13-BÔi Thfi
M‹; LÌp 8A4, Tr≠Íng THCS ¢n Ngh‹a, huy÷n Lπc S¨n, Tÿnh Hoµ B◊nh; 14-BÔi Thfi Nhi“m, LÌp 6C, Tr≠Íng THCS Y™n Nghi÷p, Lπc
S¨n, Hoµ B◊nh; 15-Qu∏ch Thfi Thu Thu˚, LÌp 11A7, Tr≠Íng THPT Y™n Thu˚ A, Y™n Thu˚, Hoµ B◊nh; 16-BÔi Thfi Thoa, LÌp 7A,
Tr≠Íng THCS Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 17-Phan ß◊nh Huy, LÌp 11A8, Tr≠Íng THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y

K˙ nµy:
C∏c ph«n quµ Æang chÍ
nh˜ng lÍi b◊nh h†p d…n vµ ˝
ngh‹a gˆi v“ tr≠Ìc ngµy
30/11/2006. Nµo, mÍi c∏c em.

Rıng Xanh 49
 V®n phflng B∏c C«y Vªn
mÈt quy tr◊nh c´ng phu vµ ph¯c tπp. ßi“u

HíNG BÉC nµy gi∂i th›ch tπi sao nh˜ng chÛ y”ng trong
P t˘ nhi™n kh´ng bi’t n„i nh≠ nhi“u chÛ y”ng
Æ≠Óc nu´i Î thµnh phË.

C¡
N
V°

Y VØN.
AL§,

..
Kh´ng chÿ y”ng mµ
Khi chÛng ta bfi Æÿa, væt cæn ch∂y m∏u mÈt sË loµi chim kh∏c nh≠
r†t l©u th◊ c«n lµm g◊ Æ” m∏u ngıng ch∂y s∏o, vãt, kh≠Ìu cÚng bæt ch≠Ìc Æ≠Óc ti’ng
h∂ b∏c? ng≠Íi. Tuy vÀy, "n®ng khi’u" nµy lπi Æem
BÔi Thfi HªngB Æ’n Æi“u kh´ng may: nh˜ng loµi chim nµy
LÌp 11A1, Tr≠Íng THPT ßπi ßÂng, Lπc S¨n, Hfla B◊nh hay bfi con ng≠Íi bæt nhËt Æ” lµm c∂nh vµ

B∏c CV: ßÿa vµ væt Æ“u lµ c∏c loµi ÆÈng vÀt mua vui.
kh´ng x≠¨ng sËng thuÈc ngµnh giun ÆËt.
Mi÷ng cÒa chÛng c„ c∏c gÍ r®ng c≠a dÔng V◊ sao chim ngÒ tr™n c©y mµ kh´ng bfi
Æ” cæt thÒng da ng≠Íi hay con vÀt mµ chÛng r¨i xuËng?
b∏m Æ≠Óc vµo Æ” hÛt m∏u. Khi hÛt m∏u, L™ Thfi Ngh‹a, PÔ M∏t,
tuy’n n≠Ìc b‰t cÒa chÛng ti’t ra ch†t hi-ru- Ngh÷ An
Æin (mÈt ch†t chËng Æ´ng m∏u) khi’n v’t
th≠¨ng cÒa "nπn nh©n" rÿ m∏u r†t l©u vµ
m∏u c¯ ch∂y Æ“u Æ“u vµo dπ dµy cÒa chÛng.
V◊ vÀy, n’u chºng may bfi væt hay Æÿa cæn
g©y ch∂y m∏u nhi“u, ch∏u ph∂i rˆa thÀt
sπch v’t th≠¨ng Æ” cho h’t ch†t chËng Æ´ng
m∏u. Khi Æ„, m∏u mÌi Æ´ng lπi Æ≠Óc Î
mi÷ng v’t th≠¨ng vµ ngıng ch∂y ra ngoµi.
B∏c CV: Bπn
Tπi sao con y”ng c„ th” bæt ch≠Ìc Ngh‹a th©n m’n,
ti’ng ng≠Íi? c„ nhi“u l› do giÛp cho loµi chim
Qu∏ch Thfi Thanh ngÒ tr™n c©y mµ kh´ng bfi r¨i xuËng
X„m É ß´ng, X∑ Ng‰c L≠¨ng, Ɔt. Th¯ nh†t, Æ„ lµ nhÍ tr‰ng t©m c¨ th”
Y™n ThÒy, Hfla B◊nh
cÒa chim r¨i vµo cµnh c©y giÛp chim gi˜
B∏c CV: Y”ng c„ n∑o kh∏ ph∏t tri”n vµ c„ Æ≠Óc th®ng bªng khi ÆÀu. Th¯ hai lµ do c†u
th” ph∏t ra ©m thanh vÌi t«n sË t≠¨ng t˘ nh≠ tπo Æ∆c bi÷t cÒa d©y chªng ng„n Î ch©n
ti’ng ng≠Íi. Tuy nhi™n, Æ” bæt ch≠Ìc Æ≠Óc chim. Khi chÛng ÆÀu tr™n cµnh, s¯c n∆ng
ti’ng ng≠Íi, chÛng c«n ph∂i tr∂i qua mÈt cÒa th©n lµm c∏c ng„n ch©n t˘ ÆÈng quæp
thÍi gian dµi Æ≠Óc con ng≠Íi dπy n„i theo lπi, gi˜ chæc l†y cµnh c©y. Khi th¯c gi†c,

50 Rıng Xanh
 V®n phflng B∏c C«y Vªn
chim ph∂i Ưng dÀy Æ” c∏c ng„n ch©n duÁi Vµo mÔa Æ´ng, nhi÷t ÆÈ m´i tr≠Íng th†p,
ra, lÛc Æ„ chim mÌi c„ th” c†t c∏nh Æ≠Óc. nhi÷t ÆÈ c¨ th” muÁi cÚng th†p n™n chÛng
sinh tr≠Îng chÀm h¨n vµ sË l≠Óng muÁi ›t
V◊ sao Æ«u cÒa rÔa c„ th” thfl ra thÙt Æi.
vµo Æ≠Óc?
BÔi Thfi V˘ng Tπi sao tr™n th’ giÌi lπi c„ hi÷n t≠Óng
LÌp 9D, Tr≠Íng THCS Y™n Nghi÷p, Lπc S¨n, Hfla B◊nh. ÆÈng Ɔt? Vi÷t Nam Æ∑ c„ bao nhi™u l«n

B∏c CV: Kh´ng ph∂i chÿ c„ Æ«u mµ c∂ ch©n bfi ÆÈng Ɔt rÂi?
cÒa rÔa cÚng c„ kh∂ n®ng nµy ßÁ Thfi Thanh
Tr≠Íng THCS T∂n L‹nh, Ba V◊, Hµ T©y
Ɔy ch∏u π. ß„ lµ nhÍ rÔa c„
c∏c c¨ khoŒ mπnh Î B∏c CV: Tr∏i Ɔt c„ mÈt lÌp v· bªng Æ∏ Î
cÊ vµ ch©n. C∏c s©u trong lflng Ɔt. LÌp v· nµy
c¨ nµy khi c«n kh´ng "lµnh l∆n" mµ c„ kh∏
thi’t sœ co nhi“u Ưt g∑y. Tπi nh˜ng chÁ
lπi, käo Æ«u Ưt g∑y nµy, c∏c ph«n v· qu∂
vµ ch©n rÔa Ɔt nän äp vµo nhau vÌi mÈt
chui vµo trong l˘c r†t lÌn. ß’n mÈt lÛc nµo Æ„ Æ∏
mai. SÎ d‹ rÔa ph∂i lµm nh≠ vÀy lµ v◊ chÛng xung quanh kh´ng chfiu nÊi l˘c nän nµy n˜a
chÀm chπp, kh´ng th” chπy trËn kŒ thÔ n™n th◊ chÛng sœ ÆÈt ngÈt di chuy”n mπnh g©y ra
Ƶnh ph∂i nªm im cho c∏c loµi thÛ ®n thfit hi÷n t≠Óng ÆÈng Ɔt. Do l˘c t∏c ÆÈng mπnh
"thˆ s¯c" vÌi chi’c mai c¯ng cÒa m◊nh. Tuy n™n hi÷n t≠Óng nµy dÔ x∂y ra Î r†t s©u trong
vÀy trong h‰ nhµ rÔa chÿ c„ c∏c loµi rÔa lflng Ɔt v…n lµm cho lÌp Ɔt Æ∏ g«n m∆t Ɔt
hÈp mÌi c„ kh∂ n®ng khäp k›n mai vµ y’m rung chuy”n. V◊ th’, ÆÈng Ɔt mπnh c„ th”
lπi Æ” che k›n toµn bÈ c¨ th” mµ th´i. ph∏ hÒy nhµ cˆa, Æ≠Íng s∏, c«u cËng vµ tai
hπi nh†t lµ lµm cho nhi“u ng≠Íi bfi thi÷t
MuÁi c„ th” nhfin ®n Æ≠Óc bao l©u? V◊ mπng. Tuy nhi™n, c„ nhi“u trÀn ÆÈng Ɔt x∂y
sao mÔa Æ´ng ›t th†y chÛng xu†t hi÷n? ra hµng ngµy mµ chÛng ta kh´ng bi’t bÎi v◊
VÚ Hoµng Y’n chÛng r†t nhã vµ kh´ng g©y thi÷t hπi. ß”
LÌp 9A, Tr≠Íng PTCS Vπn Y™n, V©n ßÂn, Qu∂ng Ninh
Æ∏nh gi∏ ÆÈ mπnh y’u cÒa ÆÈng Ɔt ng≠Íi ta
B∏c CV: Kh∂ n®ng nhfin ®n cÒa muÁi c∏i vµ dÔng mÈt thang chu»n c„ 9 bÀc g‰i lµ thang
muÁi Æ˘c kh∏c nhau. MuÁi c∏i hÛt m∏u r›ch-te. ßÈng Ɔt d≠Ìi 6 ÆÈ r›ch-te Æ≠Óc coi
ÆÈng vÀt Æ” sËng vµ sinh s∂n. N’u c„ Æ«y ÆÒ lµ nhã v◊ kh´ng ho∆c r†t ›t g©y thi÷t hπi,
th¯c ®n chÛng c„ th” sËng tı hai Æ’n ba trong khi ÆÈng Ɔt tı 7 ÆÈ r›ch-te trÎ l™n c„
tu«n tÔy theo loπi muÁi. N’u kh´ng ki’m kh∂ n®ng g©y ra thi÷t hπi lÌn.
Æ≠Óc th¯c ®n, chÛng c„ th” sËng kho∂ng
mÈt tu«n. MuÁi Æ˘c kh´ng hÛt m∏u ÆÈng vÀt Vi÷t Nam may mæn kh´ng nªm trong vÔng
mµ sËng bªng nh˘a c©y. N’u ph∂i nhfin ®n th≠Íng xuy™n x∂y ra ÆÈng Ɔt mπnh. Tuy
chÛng chÿ sËng Æ≠Óc kho∂ng hai Æ’n ba nhi™n, tı n®m 1900 Æ’n nay, Î n≠Ìc ta cÚng
ngµy th´i. Æ∑ x∂y ra kho∂ng 3.000 trÀn ÆÈng Ɔt lÌn
nh·. Trong Æ„, Æ∏ng chÛ ˝ lµ hai trÀn ÆÈng
Nhi÷t ÆÈ c¨ th” muÁi kh´ng Ên Æfinh mµ thay Ɔt x∂y ra tπi tÿnh c∏c tÿnh ßi÷n Bi™n n®m
ÆÊi tu˙ vµo nhi÷t ÆÈ xung quanh. V◊ vÀy, khi 1935 vµ Lai Ch©u n®m 1983 mπnh tÌi c†p 8
nhi÷t ÆÈ m´i tr≠Íng cao, c¨ th” cÒa muÁi (kho∂ng 6,8 Æ’n 7 ÆÈ r›ch-te).
trao ÆÊi ch†t mπnh vµ chÛng sinh tr≠Îng
nhanh n™n chÛng ta th†y r†t nhi“u muÁi.

Rıng Xanh 51
 Rıng xanh - b› »n vÔng C∏c-xt¨
C„ sˆ dÙng t≠ li÷u cÒa mÈt sË b∏o vµ tπp ch› kh∏c

Ban bi™n soπn: CË v†n khoa h‰c:

ßÁ H∂i Linh Trung t©m nghi™n c¯u Karst,
Phπm Ph≠¨ng Th∂o (Vi÷n nghi™n c¯u ßfia ch†t vµ Kho∏ng s∂n)
ßÁ Tr‰ng Hoµn Gs. V‚ Qu˝
VÚ Thfi Quy™n Ts. L™ Tr«n Ch†n
ß∆ng Minh Hµ Ts. Lπi Huy Anh
Tr«n V®n Mπnh Pgs. Tskh. Nguy‘n ßfich D¸
Nguy‘n ߯c Th‰ Ts. Tr◊nh N®ng Chung
Tr«n Thanh H≠¨ng Ts. Phπm V®n T◊nh
Nguy‘n Ph≠¨ng Dung
Tr«n B›ch Ng‰c H‰a s‹:
Tr«n Thfi ThÔy D≠¨ng Nghi™m Hoµng Anh (B◊a 1)
Nguy‘n Thfi Thu Hi“n Chu ßæc Vinh
Douglas Hendrie ßÁ Thanh S¨n
Tiffany Inglis Nguy‘n Kim ßi÷p

ChÛng t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n s˘ Æ„ng g„p vµ giÛp ÆÏ nhi÷t t◊nh cÒa:
* Tskt. Tr«n T©n V®n - Ph„ Vi÷n tr≠Îng Vi÷n nghi™n c¯u ßfia ch†t vµ Kho∏ng s∂n
* Ts. Nguy‘n H˜u T¯ - Phflng ßfia l˝ sinh vÀt, Vi÷n ßfia l˝, Vi÷n khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ Vi÷t Nam
* Ts. D≠¨ng ߯c Huy’n - Vi÷n Sinh th∏i vµ Tµi nguy™n sinh vÀt, Vi÷n Khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ Vi÷t Nam
* Gs.Tskh. BÔi V®n Ga - Gi∏m ÆËc ßπi h‰c ßµ NΩng
* Pgs. Hoµng Xu©n T˝
* Ths. C«m TÛ Lan - Trung t©m Khoa h‰c vµ S∂n xu†t l©m nghi÷p vÔng T©y Bæc
* Pgs. Ts. Nguy‘n Ng‰c Thu˚ - Vi÷n tr≠Îng Vi÷n VÀt l˝ Æfia c«u, Vi÷n Khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ Vi÷t Nam
* Gs. Ts. Mai ß◊nh Y™n - Tr≠Íng ßπi h‰c Khoa h‰c T˘ nhi™n, ßπi h‰c QuËc gia Hµ NÈi
* Ts. ß∆ng Thfi ß∏p
* Pgs.Ts. Nguy‘n V®n NhÀt - Gi∏m ÆËc Vi÷n Sˆ h‰c Vi÷t Nam
* Ts. L™ Xu©n HÓi - Khoa c´n trÔng, Vi÷n sËt rät vµ k˝ sinh trÔng Trung ≠¨ng
* Ts. Hu˙nh V®n Käo - Gi∏m ÆËc V≠Ín quËc gia Bπch M∑
* Nhπc s‹ ßÁ Anh HÔng - Ban Thi’u nhi, ßµi truy“n h◊nh Thµnh phË H Ch› Minh
* §ng BÔi ß®ng Phong - Trung t©m b∂o tÂn rÔa, V≠Ín quËc gia CÛc Ph≠¨ng
* §ng L™ ThÛc ßfinh - Phflng khoa h‰c, V≠Ín quËc gia Phong Nha - KŒ Bµng
* §ng VÚ Ng‰c Thµnh - Trung t©m nghi™n c¯u tµi nguy™n vµ m´i tr≠Íng
* §ng Nguy‘n QuËc D˘ng - Vi÷n Æi“u tra vµ quy hoπch rıng (FIPI)
* Bµ Phπm B›ch Ngµ - TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ (FFI)
* §ng Nguy‘n Quang Thµnh - TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ (FFI)
* Bµ Nguy‘n B›ch Hµ - TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ (FFI)
* Bµ V®n L÷ Hªng - Khoa Sinh h‰c, Tr≠Íng ßπi h‰c S≠ phπm Hµ NÈi
* §ng Trfinh Th®ng Long - D˘ ∏n v≠Ín rıng vÔng Æ÷m V≠Ín quËc gia Phong Nha - KŒ Bµng (FFI)
* Phflng khoa h‰c, V≠Ín QuËc gia Bπch M∑

ChÛng t´i Æ∆c bi÷t bi’t ¨n cË Ts Th∏i Duy K’, Gi∏m ÆËc Trung t©m nghi™n c¯u Karst, Vi÷n nghi™n c¯u ßfia ch†t
Kho∏ng s∂n Æ∑ nhi÷t t◊nh giÛp ÆÏ chÛng t´i trong qu∏ tr◊nh x©y d˘ng †n ph»m nµy.

NguÂn ∂nh theo th¯ t˘ tı tr™n xuËng vµ tı tr∏i sang

B◊a 2: ∂nh 1: ENV; ∂nh 2: Mark Deter; ∂nh 3,4,5: Vi÷n Nghi™n c¯u ßfia ch†t vµ Kho∏ng s∂n.
Trang 8, 9-∂nh 1,2,4,5,6,: Vi÷n Nghi™n c¯u ßfia ch†t vµ Kho∏ng s∂n; ∂nh 3: V≠Ín quËc gia Phong Nha-KŒ Bµng; ∂nh
7: Mark Deter (FFI). Trang 14, 15-∂nh 1, 2, 3, 6, 7, 8: V≠Ín quËc gia Phong Nha-KŒ Bµng; ∂nh 4,5: Vietnam
Pictoria. Trang 31, 32-∂nh 1, 4, 8: V≠Ín quËc gia Bπch M∑; ∂nh 2: V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n; ∂nh 3: Nguy‘n Tr«n V¸;
∂nh 5, 6, 7: L.E.O Braack. Trang 38-∂nh: ENV. Trang 39-∂nh: ENV. Trang 48-∂nh: WWF. Trang 49: ∂nh 1, 2: ENV.
H∑y c ¯ u n h˜n g
ng≠Íi bπ n G †u

1A,
Àn 5, 22
hµ thi’u nhi qu h› Minh
Ùc Y’n -
N ÂC
5, TP. H
Phπm Th g Bµng, F11, Q
HÂn

ßinh Nam ߯c - LÌp 12A23

Tr≠Íng THPT
Phan Ch©u Trinh, 154 L™ Lai
, TP. ßµ NΩng

THCS L™ LÓi,
Ph≠¨ng Tr©m - LÌp 7/10 Tr≠Íng
Mπc
S¨n, TP. ßµ NΩng
quÀn NgÚ Hµnh

uy‘n An Ninh,
≠Íng Ti”u h‰c Ng
Tπ Th∏i Duy - Tr TP . HÂ Ch› Minh
huy÷n H„c M´n,

Th∏i Thfi Thanh Th

Tr≠Íng THCS L™ ∂o - LÌp 9I
Mao, Vinh, Ngh÷
An

Nguy‘n Thfi Tuy’t Nhung - LÌp 9G, Tr≠Í

ng THCS H≠ng B◊nh, Vinh, Ngh÷ An
 ENV lµ mÈt tÊ ch¯c phi ch›nh phÒ hoπt
ÆÈng trong l‹nh v˘c gi∏o dÙc m´i
tr≠Íng. MÙc ti™u hoπt ÆÈng cÒa trung
t©m lµ nhªm n©ng cao ch†t l≠Óng vµ
hi÷u qu∂ cÒa c´ng t∏c gi∏o dÙc m´i
tr≠Íng tπi c∏c khu b∂o tÂn vµ v≠Ín
quËc gia th´ng qua c∏c ch≠¨ng tr◊nh
Ƶo tπo vµ gi∏o dÙc m´i tr≠Íng. C∏c
hoπt ÆÈng ch›nh cÒa ENV bao gÂm:
TÀp hu†n vµ Ƶo tπo nh˜ng ng≠Íi lµm
c´ng t∏c gi∏o dÙc m´i tr≠Íng.
Ph∏t tri”n vµ th˘c hi÷n c∏c ch≠¨ng
tr◊nh n©ng cao nhÀn th¯c cÈng ÆÂng
tπi Æfia ph≠¨ng.
N©ng cao nhÀn th¯c c´ng chÛng v“
c∏c v†n Æ“ m´i tr≠Íng.
Thi’t lÀp mπng l≠Ìi vµ hÁ trÓ k¸ thuÀt
cho nh˜ng ng≠Íi lµm c´ng t∏c gi∏o
dÙc m´i tr≠Íng tr™n th˘c Æfia.
Ph∏t tri”n nguÂn t≠ li÷u gi∏o dÙc m´i
tr≠Íng.

ßfia chÿ li™n h÷:

Hflm th≠ 222, B≠u Æi÷n Hµ NÈi
ßi÷n thoπi: 04 7753685
Email: env@fpt.vn
Website: www.thiennhien.org

ChÛng t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n s˘ hÁ trÓ cÒa ´ng Tony Whitten ÆËi vÌi †n ph»m Rıng Xanh sË 24