MATEMATIKI PODSETNIK

EKSPONENTI

1)

10
0

10 = 1

10 = 10
10 = 10 10 = 100
2
...

2)

10
:

1 = x 10

10

1 = 10

10

1 1 1 = 2 = = ... 10 10 100 10

3)

10 10
2 3

= 10
5

x +y

10 10 = 10

4)

(10 )
(10 )
2 3

x y

= 10
6

x y

= 10

5)

10 x y = 10 y 10
10 10
5 3

= 10

6)

10 = 10
1 2

10 = 10

GEOMETRIJA

Kvadarat: stranica duine a obim O = 4a povrina P = a2 dijagonala d = a 2

d a

Obe dijagonale su iste i seku se pod pravim uglom.

Pravougaonik: - stranice duina a i b obim O = 2a + 2b povrina P = ab dijagonala d = a 2 + b 2

Obe dijagonale su iste i seku se pod proizvoljnim uglom (koji nije prav, a zavisi od a i b).

Jednakostranini trougao: sve tri stranice duine - sva tri ugla jednaka - obim povrina - visina O = 3a
h= a 3
2

a h a a

P=

ah
2

preseci visina i teinih linija, centar upisane i centar opisane krunice su u istoj taki; ta taka deli visinu u razmeri 2:1 visine polove uglove i polove stranice.

Pravougli trougao - katete duina a i b hipotenuza duine c - vai Pitagorina teorema :

a2 +b2 =c 2

c b

obim O = a + b + c - povrina P =

ab
2

a sin = c

b cos = c

sin a tg = = cos b

Ravanski ugao

l = r

r r

Krug

poluprenik r - obim O =

2r

r
2

- povrina P =

Lopta

poluprenik r - povrina sfere P =

4r

4 3 r - zapremina V = 3

FUNKCIJE

ta je funkcija? Preslikavanje jednog skupa u drugi. Svakom elementu prvog skupa (koji se najee obeleava sa x) odgovara tano jedan element drugog skupa (koji se najee obeleava sa y).

Primer:

y = f (x ) = sin x
y

ta je linearna funkcija? Funkcija oblika y

= f (x ) = kx + n

gde su k i n realni brojevi.

k>0 n>0

n n

k>0 n<0

k<0 n>0

k<0 n<0

ta znai direktno obrnuto srazmerno?

srazmerno,

ta

Kod linearne funkcije

y = f (x ) = kx

promenljiva y je direktno srazmerna promenljivoj x, a konstanta srazmernosti je k.

Ako je

k =1

tada je y = x (y i x su jednaki).

Grafik ove funkcije je prava koja je nagnuta pod uglom od 45 (ili

/ 4 ) u odnosu na x osu.

za x = 1 , y = 1 za x = 2 , y = 2...

y
3 2 1

Ako je na primer

k =2

tada je

y = 2x
y
za x = 1 , y = 2 za x = 2 , y = 4...
4 3 2 1

k=2

Ako je na primer

k = 0,5

tada je

y = 0,5x
y
4

za x = 1 , y = 0.5 za x = 2 , y = 1...

3 2 1

k=0,5

Posmatrajmo funkciju dve promenljive promenljive su x i z

k1x y = k 2z

y je direktno srazmerno x, a to znai da koliko puta poraste promenljiva x toliko puta poraste promenljiva y. y je obrnuto srazmerno z, a to znai da koliko puta poraste promenljiva z toliko puta se smanji promenljiva y.

ta znai direktno srazmerno, a ta obrnuto srazmerno sa nekim stepenom (na primer sa kvadratom)?

Na primer, u funkciji

k1x y = 3 k 2z

y je direktno srazmerno x2, a obrnuto srazmerno z3.

SKALARI I VEKTORI

Skalari su brojne vrednosti. Vektori su usmerene dui. intenzitetom, pravcem i smerom. Intenzitet vektora (ili moduo vektora) je duina vektora.
y

Definiu

se

ay

a
x

r | a |=

r 2 r 2 | ax | + | ay |

ax

Pravac vektora je definisan uglom u odnosu na jednu od osa koordinatnog sistema (x ili y).

Svaki pravac moe imati dva smera, na primer: udesno ili ulevo, nagore ili nadole, ka ili od. Svaki vektor ima i sebi suprotan vektor. To je vektor istog intenziteta, istog pravca, a suprotnog smera.

-a

Jedinini vektor (ili ort) je vektor koji ima intenzitet jednak jedinici, a pravac i smer su zadati. Svaki vektor se moe prikazati proizvodom svog algebarskog intenziteta i jedininog vektora. Algebarski intenzitet je intenzitet koji moe biti pozitivan i negativan, za razliku od intenziteta koji je iskljuivo pozitivan.

Primer:

r0

jedinini vektor

a = 3r 0
intenzitet je 3 algebarski intenzitet je 3

b = 3r 0

intenzitet je 3 algebarski intenzitet je - 3

Vektori

su istog pravca, a suprotnog smera; istog intenziteta, algebarski intenziteti su im suprotnog znaka.

RAZLAGANJE VEKTORA NA OSE

Svaki vektor se moe razloiti u Dekartovom koordinatnom sistemu na svoju x i y komponentu

y j

ay

a
i

ax

a = ax + ay

a x =| a x | i =| a | cos i r r r r r a y =| a y | j =| a | sin j
gde je:

i
j

jedinini vektor x-ose (ima intenzitet jednak 1, pravac i smer x-ose) jedinini vektor y-ose (ima intenzitet jednak 1, pravac i smer y-ose)

intenzitet vektora

Za ove veliine vai da je:

| a x | + | a y | =| a |
2 2

| ay | = arctg r | ax |

SISTEMI LINEARNIH JEDNAINA

SISTEM JEDNAINA I DETERMINANTA DRUGOG REDA Sistem linearnih nezavisnih jednaina drugog reda je:

a 11 x + a 12 y = c 1 a 21 x + a 22 y = c 2

Glavna determinanta ovog sistema je:

a 11 a 12 = = a 11a 22 a 12a 21 a 21 a 22

Pojedinane determinante promenljivih su:

x =

c 1 a12 c 2 a 22

= c 1a 22 a 12c 2

y =

a11 c 1 a 21 c 2

= a11c 2 c 1a 21

Nepoznate u jednainama Kramerovim pravilima:

se

izraunavaju

x x =

y =

SISTEM JEDNAINA TREEG REDA

DETERMINANTA

Sistem linearnih nezavisnih jednaina treeg reda je:

a 11 x + a 12 y + a 13 z = c 1 a 21 x + a 22 y + a 23 z = c 2 a 31 x + a 32 y + a 33 z = c 3

Glavna determinanta ovog sistema je:

a 11 a 12 a 13 = a 21 a 22 a 23 = a 31 a 32 a 33
= a 11a 22a 33 + a 12a 23a 31 + a 13a 21a 32 a 13a 22a 31 a 11a 23a 32 a 12a 21a 33

Pojedinane determinante promenljivih su:

c 1 a 12
x = c2

a 13

a 22 a 23

c 3 a 32 a 33

a 11 c 1 a 13 y = a 21 c 2 a 23 a 31 c 3 a 33

a 11 a 12 c 1 z = a 21 a 22 c 2 a 31 a 32 c 3

Nepoznate u jednainama se izraunavaju Kramerovim pravilima:

x x =

y =

z z =

KOMPLEKSNI BROJEVI

ta je kompleksni broj? Broj koji ima svoj realan i svoj imaginaran deo u kompleksnoj ravni.

Koliko kompleksni broj ima oblika?

Tri

Im

Im [ A]

A
A

Re [A]

Re

analitiki

A = x + jy
A = Acos + jAsin

trigonometrijski

eksponencijalni

A = Ae

ta je j ?

j = 1

Analitiki i trigonometrijski oblik mogu se direktno prevoditi jedan u drugi.

Eksponencijalni i trigonometrijski oblik se mogu direktno prevoditi jedan u drugi. Veze izmeu ta dva oblika su moduo A i argument kompleksnog broja.

A = Re 2 [A ] + Im2 [A ] = x 2 + y 2

moduo je iskljuivo pozitivan

Im[A ] y = arctg = arctg Re[A ] x

argument moe biti i pozitivan i negativan

Ovo proistie iz Ojlerove formule:

= cos + j sin

ta je konjugovani broj kompleksnom broju? To je broj koji ima isti znak realnog dela a suprotan znak imaginarnog dela datog kompleksnog broja, odnosno broj koji ima isti moduo, a suprotan znak argumenta datog kompleksnog broja.

A = x jy = Ae

- j

Za kompleksne brojeve vai jo:

AA = A

= 1

j
j

= j
=1
= j

RAUNSKE OPERACIJE SA KOMPLEKSNIM BROJEVIMA

Sabiranje Zbir dva kompleksna broja je takoe kompleksni broj. Sabiraju se realan deo sa realnim i imaginaran sa imaginarnim.

A = x 1 + jy 1

B = x 2 + jy 2

C = A+B =(x1 + jy ) +(x2 + jy ) =(x1 +x2) + j(y1 +y2) =x3 + jy 1 2 3

Oduzimanje Razlika dva kompleksna broja je takoe kompleksni broj. Oduzimaju se realan deo od realnog i imaginaran od imaginarnog.

A = x 1 + jy 1
B = x 2 + jy 2

C = AB = (x1 + jy1) (x2 + jy2) = (x1 x2) + j (y1 y2) = x3 + jy3

Mnoenje Mnoenje dva kompleksna broja je takoe kompleksni broj. Mnoe se realni i imaginarni delovi kompleksnih brojeva, svaki lan sa svakim.

A = x 1 + jy 1
B = x 2 + jy 2
C = A B = (x1 + jy1 ) (x2 + jy2 ) = x1x2 + jx1y2 + jx2y1 + j 2y1y2 =
= (x1x2 y1y2) + j (x1y2 + x2y1) = x3 + jy3

Ili ako su kompleksni eksponencijalnom obliku:

brojevi

dati

A = Ae
B =B e

C = A B = A e j B e j = AB e j ( + ) = C e j

Deljenje Kolinik dva kompleksna broja je takoe kompleksni broj. Brojilac i imenilac kolinika pomnoimo sa konjugovano kompleksnim brojem imenioca.

A = x 1 + jy 1

B = x 2 + jy 2

A x1 + jy1 x 2 jy2 x1x 2 jx1y 2 + jx2y 1 j 2y 1y 2 C= = = = 2 2 2 B x 2 + jy2 x 2 jy2 x 2 + jx2y 2 jx2y 2 j y 2

(x1x2 + y1y2) + j (x2y1 x1y2) = x1x2 + y1y2 + j x2y1 x1y2 = x =

x +y
2 2 2 2

x +y
2 2

2 2

x +y
2 2

2 2

+ jy3

Ili ako su kompleksni eksponencijalnom obliku:

brojevi

dati

A = Ae

B =B e

A Ae A j ( ) j C = = = e =C e j B B e B

Za proraun sa kompleksnim brojevima korisno je znati

sin cos
tg

6 1 2
3 2

4
2 2
2 2

3
3 2

0 -1 0 -1 0 -1 0 -1

2
0 1 0 1

0 1 0 1

1 0

-1 0

1 2

1 3
3 1 +j 2 2

3 +

e j

2 1 3 + j (1 + j ) 2 2 2

Trigonometrijski krug je krug iji je poluprenik jednak 1, a centar se nalazi u koordinatnom poetku. Za dati ugao kosinus oitavamo na x osi, a sinus na y osi.
1 sin -1 1 0 - cos sin(-) -1

sin neparna funkcija

sin( ) = sin
cos parna funkcija

cos ( ) = cos

tg neparna funkcija

tg( ) = tg

INTEGRALI

ta je integral?

Moe se shvatiti kao suma beskonano mnogo beskonano malih veliina. Oznaka integrala je

Kakvi integrali postoje? Odreeni i neodreeni

ta je reenje neodreenog integrala? Funkcija.

Primer:

dx = x = f (x )

reenje ovog integrala je linearna funkcija.

ta je reenje odreenog integrala? Brojna vrednost.

dx = x | = B A = C
A A

Za integrale vai:

B
B

U matematici postoji nekoliko osnovnih integrala ija se reenja ue tablino. Mi emo koristiti:

dx = x

x dx =
1

dx = ln x

Pojam odreenog integrala se moe razumeti na primeru linijskog i povrinskog integrala.

Linijski integral Posmatrajmo liniju iju duinu elimo da odredimo.

l l l l ...

Podelimo liniju na male (elementarne) delove (neka ih ima n). duine l

Duina linije jednaka je zbiru duina svih malih delova l

l =

l i i
=1

Ako podelimo liniju na jako veliki broj ovih delova

n
duina ovih delova postaje jako mala

l 0
i piemo je kao dl, a sumu piemo kao linijski integral (ija je podintegralna funkcija jednaka 1):

l =

0 n

l = dl l l

Ako je linija zatvorena obino je obeleavamo sa C (zatvorena kontura), a oznaka linijskog integrala je

i oznaava integraljenje (sabiranje) po zatvorenoj konturi.

l = dl
C

Primer: Ako je zatvorena kontura C krug poluprenika r tada je linijski integral po konturi C jednak obimu kruga

l = dl = 2r
C

l l l

C
r

Povrinski integral Posmatrajmo povr iju povrinu elimo da odredimo. Podelimo povr na male delove (elementarne) povrine S (neka ih ima n). Ukupna povrina S jednaka je zbiru povrina svih malih delova S

S =

S i i
=1

Ako podelimo povr na jako veliki broj ovih delova

n
povrina ovih delova postaje jako mala

S 0
i piemo je kao dS, a sumu piemo kao povrinski integral (ija je podintegralna funkcija jednaka 1):

S =

0 n

S = dS S S

Ako je povr zatvorena oznaka povrinskog integrala je ,

i oznaava integraljenje (sabiranje) po zatvorenoj povrini.

S = dS
S

Primer: Ako je zatvorena povr S sfera poluprenika R tada je povrinski integral po sferi S jednak povrini sfere:

S = dS = 4r
S

Linijski i povrinski integral mogu biti vektorski. Svakom elementarnom delu dl dodeljuje se pravac koji se poklapa sa pravcem tangente na liniju l u posmatranoj taki, a smer po liniji se usvaja. Integral tada predstavlja vektorski zbir vektora

l = dl
l

r
l l l l ...

Svakom elementarnom delu dS dodeljuje se pravac koji se poklapa sa pravcem normale na povrinu S u posmatranoj taki, a smer se usvaja. Moe se napisati da je

dS = n dS

Ako je S zatvorena povrina usvojen je dogovor da je normala uvek usmerena iz povrine. Integral r tada predstavlja vektorski zbir vektora

dS

dS

n
S