- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.

TOTONI

Hyrje
Si t gjitha vendet e tjera n rajon, q po kalojn fazn e tranzicionit, edhe Shqipria ka liberalizuar ekonomin e vet dhe ka promovuar rritjen ekonomike nprmjet sektorit privat. Pas disa ulje ngritjeve t dekads s par t tranzicionit, ekonomia ka arritur t siguroj stabilitet makroekonomik dhe nj rritje ekonomike vjetore relativisht t lart. Progres i ndjeshm sht br edhe n reformat strukturore, sidomos n privatizimin e ndrmarrjeve t vogla e t mesme me pronsi shteterore. N t njjtn koh, qeveria ka vazhduar prpjekjet pr reformn legjislative. Kan hyr n fuqi nj numr i konsiderueshm ligjesh dhe proedurash q prbjn kuadrin ligjor pr sektorin financiar, sistemet e doganave dhe taksave dhe nj sr komponentsh t tjer t rndsishm pr nj ekonomi t orientuar nga tregu. Investimet direkte t huaja n Shqipri, ndonse t vogla, po rriten. Pas nj hapi prapa pas krizs s 1997, besimi i investitorve t huaj duket se ka ardhur n rritje kto vitet e fundit. Megjith progresin e br, Shqipria ende e ka t vshtir punn pr rritjen e mirqenies s popullsis dhe pr garantimin e nj rritjeje ekonomike t shpejt e t qndrueshme. Shqipria mbetet nj ndr prfituesit m t ult t investimeve t drejtprdrejta t huaja n Europ. Pr m tepr, tranzicioni ekonomik do ende koh t prfundoj, me shum ligje dhe proedura q kan hyr n fuqi, por ende nuk po zbatohen me efektivitet. Qeverisja, institucionet dhe sistemi ligjor i dobt, nuk po lejojn q ndrmarrjet informale t hyjn n sektorin formal. Ato gjithashtu dekurajojn hyrjen e investitorve stretegjik dhe afatgjat dhe kufizojn mundsin e publikut t gjer pr t prfituar nga rritja ekonomike. Pr t prshpejtuar rritjen ekonomike dhe pr t ulur varfrin, Qeveria Shqiptare ka adaptuar nj Strategji t Rritjes dhe Reduktimit t varfris. E mbshtetur nga Banka Botrore dhe donator t tjer, kjo strategji prfaqson nj shans pr reformat sistematike, forcimin e ligjit, luftn ndaj korrupsionit dhe prmirsimin e qeverisjes. Nj komponent i rndsishm i ksaj strategjie sht krijimi i nj mjedisi q favorizon rritjen e biznesit, trheq investime dhe krijon vende t reja pune. N mbshtetje t ktij synimi, qeveria ka vn theksin n rritjen e prpjekjeve pr eliminimin e barrierave administrative pr hyrjen e bizneseve t reja dhe automatizimin e proedurave administrative pr investimet. 1

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI 1.1 Pse jan t rndsishme proedurat administrative

Proedurat administrative jan mjete t rndsishme pr t mbshtetur politikat publike n shum fusha si psh taksat, siguria dhe mbrojtja mjedisore. N linja t prgjithshme, ato jan krkesa pr informacion q i lejojn qeverive t ushtrojn dhe t zbatojn objektiva regullatore, duke prfshir edhe monitorimin e respektimit t ktyre rregullave. Proedurat administrative mund t krijojn prfitime pr siprmarrjet nprmjet prcaktimit t strukturave t tregut dhe krijimit t nj mjedisi q favorizon konkurrencn, n t cilin mund t zhvillohen transaksionet tregtare. Prvoja e vendeve t tjera ka treguar se reformat n proedurat administrative si p.sh. shfuqizimi i disa proedurave administrative, - mund t jen hapa efektive pr nxitjen e efiencs dhe inovacionit sektorial, pr rritjen e fleksibilitetit dhe zhvillimit t ekonomis, dhe pr t rritur mirqenien dhe mundsin pr zgjedhje t konsumatorve.
far jan proedurat? Termi proedura i referohet pakets s instrumentave t ndryshme nprmjet t cilave qeverit prcaktojn krkesat q duhet t prmbushen nga bizneset dhe qytetart. Proedurat ndahen n tre grupe:

Proedura ekonomike, q ndrhyjn drejtprdrejt n vendimet e tregut si mimet, konkurrenca, hyrja n treg, ose dalja prej tij. Proedura sociale, q mbrojn interesat e publikut si psh shndetin, sigurin, mjedisin, dhe kohezionin social. Proedura administrative, q jan shkresa dhe formalitete administrative nprmjet t cilave qeverit grumbullojn informacion dhe ndrhyjne n vendimet individuale ekonomike.

Meqense proedurat jan br m komplekse dhe t varura nga informacioni, shum kosto proedurale kan kaluar tek qytetart dhe bizneset n formn e plotsimit t formularve, krkesave pr leje, sjelljes s informacionit, njoftimit t qeveris dhe ruajtjes s t dhnave. Efekti kumulativ i shum proedurave dhe rregullave administrative prej institucioneve dhe niveleve t shumfishta t qeverisjes, ngadalson prgjigjjen nga ana e bizneseve, devijon burimet nga investimet produktive, ul transparencn dhe besueshmrin,

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI pengon hyrjen n tregje, redukton novacionet dhe krijimin e vendeve t puns, dhe dekurajon siprmarrjen. Pr sa i prket kostove, proedurat administrative kan kosto direkte dhe indirekte. Kostot direkte prfshijn kohn dhe parat e shpenzuara pr shkresurinat dhe formalitetet q duhen kryer pr t qen n prputhje me rregullat. Kostot indirekte ose dinamike shkaktohen kur rregullat administrative ulin produktivitetin dhe novatorizmin e siprmarrjeve. Shumllojshmria dhe kompleksiteti i shkresave dhe proedurave formale administrative prbjne nj nga ankesat m t zakonshme t bizneseve dhe qytetarve n shum vende dhe mungesa e reagimit t shtetit ndaj ktyre ankesave, mund t ket ndikim t madh mbi autoritetin e tij ligjvns. N rast se barrierat administrative perceptohen si t paarsyeshme, niveli i prmbushjes s tyre do t bjer s bashku me nivelin e prgjithshm t respektit pr ligjin, duke rrezikuar efektivitetin prdorimit t proedurave si mjete pr t arritur objektiva politike. Duke i njohur kto probleme, qeverit e shum vendeve n kto 20 vitet e fundit jan prqendruar dukshm tek prpjekjet pr rishikimin dhe thjeshtimin e rregullave administrative, prmirsimin e efiencs s ndrveprimit me qytetart dhe bizneset, eliminimin e masave t vjetra ose kontradiktore dhe prezantimin e instrumentave t reja pr t reduktuar dhe matur impaktin e proedurave administrative. Ne kt punim, termi thjeshtim administrativ i referohet politikave qeveritare, instrumentave dhe praktikave q synojn thjeshtimin dhe lehtsimin e barrierave administrative q kan ndikim mbi bizneset, qytetart dhe sektorin publik. 1.2 Thjeshtimi i proedurave dhe eliminimi i barrierave pr investimet

Eliminimi i barrierave administrative pr investimet sht nj nevoj pr t ciln ndrgjegjsimi ka ardhur gjithnj n rritje. Firmat vendase dhe t huaja q operojn n Shqipri vazhdimisht kan shprehur shqetsimin e tyre pr vonesat, paparashikueshmrin dhe kostot e larta (t shoqruara me pagesa formale dhe informale) t pajisjes me liensa, leje dhe miratime t tjera qeveritare q jan t nevojshme pr t nisur dhe drejtuar nj biznes t ri. Situata me t ciln po prballet vendi yn nuk sht unike, sepse thuajse n t gjitha ekonomit n tranzicion, eliminimi i barrierave administrative sht br i nevojshm sa her q investimet private jan prballur me kufizime ligjore dhe proedurale. Veanrisht n 3

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI vendet ku shteti ka ndrhyr historikisht n vendimet ekonomike, ka proedura t mbivendosura t kontrollit administrativ q nnkuptojn shkresurina dhe vonesa t teprta, munges t besueshmris dhe prgjegjshmris institucionale dhe konflikte ndrmjet agjencive qeveritare. Kjo nxit shpeshher brjen e pagesave t jashtzakonshme prej atyre q duan t nisin dhe t vn n funksionim nj biznes t ri dhe prbn nj frenues serioz pr investitort e mundshm. Politikat e reja mjedisore pr biznesin dhe kuadri ligjor nuk do t funksionojn si duhet n.q.se zyrtart e t gjitha niveleve do ta vn veten n rolin e policit dhe jo n at t nj ofruesi shrbimesh dhe n rast se nuk zotrojn aftsit dhe burimet e nevojshme. N rastin m t keq, zyrtart mund ta shohin mjedisin e ri si nj burim shansesh pr t rritur t ardhurat pa e prmirsuar nivelin e shrbimit. Kta faktor mund t jen shum negativ n ato vende ku komunitetet ekzistuese t biznesit mund t ken lidhje politike, funksionojn pa nj struktur formale administrative t brendshme dhe nxiten nga motive afat-shkurtra spekullative. N rrethana t tilla vendet do t dshtojn n trheqjen e investitorve t vlefshm, t brendshm ose t jashtm qofshin. Sigurisht, eliminimi i barrierave administrative, nuk arrin ti kaprcej t gjitha pengesat q frenojn investimin privat, si mund t jen: mungesa e mekanizmave t besueshme t zgjidhjes s konflikteve ligjore tregtare, nevoja pr reforma n sektorin financiar, mungesa e nj infrastrukture efiente shrbimesh dhe mungesa e nxitjes efektive t investimeve. Megjithat, prpjekjet pr t thjeshtuar dhe automatizuar proedurat operacionale administrative jan t nevojshme pr t mbshtetur dhe ndihmuar reformat politike e ligjore. Reduktimi i kostove t prmbushjes s detyrimeve t rnduara nga burokracirat dhe rritja e transparencs pr vendimmarrjen administrative, sjell prfitime t konsiderueshme pr investitort. Eliminimi i ktyre barrierave shrben gjithashtu pr t rritur efiencn dhe efektivitetin e qeverisjes dhe shprndarjes s shrbimeve dhe, njkohsisht drgon sinjale pozitive pr investitort duke kontribuar ndjeshm n proeset e reforms s prgjithshme ekonomike. Pr kt qllim n vazhdim shqyrtohen nj numr instrumentash dhe praktikash t prdorura gjersisht n shum vende, shoqruar me nj vlersim t avantazheve dhe disavantazheve q ka donjra prej tyre, shoqruar me eksperiencn e iniciativave t ngjashme t ndrmarra n vendin ton.

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI

2. Mekanizmat e orientuara nga IT pr reduktimin e barrierave administrative.

2.1 Hyrje

Prdorimi i novacioneve t teknologjis s informacionit (IT) ka qen nj forc e madhe lvizse pr programet e thjeshtimit administrativ n shum vende. Shfrytzimi i IT n transaksionet brenda dhe ndrmjet njsive qeveritare dhe, ndrmjet ktyre njsive dhe bizneseve e qytetarve, sht mbase lehtsuesi m i rndsishm i proesit t thjeshtimit administrativ. IT prdoret n tre fusha kryesore: Pr t lehtsuar punn e sistemeve komplekse brenda agjencive qeveritare, si p.sh. ato q lidhen me programet e prfitimit, t mirqenies, taksave dhe liensimit. Pr t ndihmuar ndrlidhjen ndrmjet agjencive qeveritare. Pr t prmirsuar ndrfaqsit ndrmjet qeveris dhe qytetarve ose bizneseve private. Strategjit pr thjeshtimin administrativ t bazuara tek instrumentat e IT jan t shumta. Shumica e prparimeve t bra nprmjet prezantimit dhe prpunimit t ktyre strategjive duket n Websitet e agjencive qeveritare, q jan zhvilluar vrullshm kto vitet e fundit.

2.2
a.

Praktika dhe prvoja

Planet e e-qeverisjes.

Planet mbar-qeveritare pr t nxitur e-qeverisjen kan gjetur prhapje t gjer dhe kan si objektiva kryesore : a) b) c) Rritjen e prqendrimit tek klienti, duke i lehtsuar publikut aksesin n administratn Modernizimin e veprimtaris s sektorit shtetror nprmjet prdorimit t veprimeve Rritjen e shpejtsise dhe efektivitetit t komunikimit ndrmjet administratave, Kto objektiva shkojn n t njjtin kah dhe e ndihmojn proesin e thjeshtimit administrativ nprmjet prmirsimit t aksesit ndaj informacionit dhe krijimit t shrbimeve m t integruara qeveritare. 5 qeveritare, nprmjet Internetit. online duke reflektuar efienc dhe performanc m t mir. nprmjet zhvillimit t nj Intraneti t sigurt.

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI b. Portalet e Qeverisjes Qendrore.

Krijimi i portaleve t informacionit t qeverisjes qendrore, sht nj element ky n shum plane t e-qeverisjes. Portalet krijojn pika kontakti n t cilat qytetart ose siprmarrsit mund t gjejn informacion dhe t kryejne nj varg transaksionesh me qeverin. N versionet m t sofistikuara t ktyre portaleve, transaksionet administrative jan thjeshtuar dhe rinovuar p.sh. nprmjet krijimit t formularve q plotsohen automatikisht me informacionin q qeveria e ka patur q m par n lidhje me nj ndrmarrje t dhn. Prve ksaj, nj pik aksesi qendrore elektronike i mundson siprmarrsve t informacion t caktuar vetm nj her. c. Portale Qeveritare t specializuara. N shum vende prdoren portale m t specializuara, q synojn t ndihmojn nj nn-grup t veant klientsh t qeveris. Kto grupe prfshijn kryesisht bizneset e vogla dhe, n disa raste, bizneset q operojn n nj sektor ose industri t veant. Kto portale t specializuara jan t lidhura ngusht me portalet e qeverisjes qendrore, duke dashur t zgjerojn logjikn e ktyre t fundit nprmjet aplikimit t saj n nj gam grupimesh specifike. d. Regjistra t formaliteteve t bazuara tek Interneti. Teknologjia e Informacionit i ka br t mundur qeverive ta prdorin Internetin si nj platform pr regjistrat e formaliteteve t detyrueshme pr qytetart dhe bizneset. Ky instrument i mundson prdoruesve ti trheqin t gjith formulart e nevojshm online. e. Transaksione administrative t bazuara n Internet. N disa raste, regjistrat elektronik bjn t mundur pr prdoruesit plotsimin e disa formaliteteve administrative n mnyr elektronike. Kto iniciativa bazohen tek logjika e grumbullimit elektronik t informacionit n nj zyr qendrore ose one-stop shops pr efekt liensimi ose formalitetesh t tjera administrative. Nj prdorim i avancuar i ktyre transaksioneve, sht dhnia e miratimit kompjuterik pr bizneset, q automatizon dhe siguron nj pik t vetme kontakti pr aplikimet pr liensa biznesi, miratimet, dhe shtjet e lidhura me nj aktivitet biznesi ose sektor t caktuar. f. Regjistrat e rregullave dhe ligjeve me baz internetin : Nj iniciative e lidhur ngusht me regjistrat online t formaliteteve, sht krijimi i bazave t t dhnave online pr ligjet dhe procedurat. 6 njoftohen drejtprsdrejti dhe paraprakisht mbi shrbimet dhe detyrimet dhe ta raportojn nj

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI g. Transferimet Automatike t Informacionit t Standartizuar prej ndrmarrjeve tek qeveria. Kto projekte prqendrohen n transferimin e drejtprdrejt elektronik t te dhnave nga ndrmarrjet, tek autoritetet qeveritare dhe kan si synim reduktimin e t dhnave t ndrmarrjeve n elementet e tyre baz, n mnyr q do autoritet qeveritar t grumbulloje vetm t dhnat q i nevojiten pa duplikime. h. Numra identifikimi unik pr biznesin. Caktimi i nj numri unik identifikimi, lejon krijimin e nj sistemi regjistrimi pr bizneset t till q, n t gjitha marrdhniet me qeverin, bizneset t identifikohen me t njjtin numr. Kalimi i ktij sistemi online bn t mundur regjistrimin dhe krkimin elektronik nprmjet numrave ID. i. Prokurimet shtetrore elektronike Kto sisteme u lejojn njsive qeveritare q merren me blerjet t listojn t mirat, shrbimet, krkesat pr marrje me qera dhe krkesat pr pun publike n Internet. Kto lista i lejojn furnitorve dhe kontraktorve t identifikojn mundsit, t marrin pjes n tendera dhe me pas ta ndjekin t gjith proesin deri n prfundim n Internet.

2.3

Prfitime dhe probleme t mekanizmave t orientuara nga IT

IT i ofron qeverive nj mnyr pr t reduktuar barrierat administrative nprmjet lehtsimit t gjetjes s informacionit pr bizneset dhe qytetart, duke prmirsuar efiencn dhe efektivitetin e proeseve administrative. Ekzistojn nj varg problemesh q duhen mbajtur parasysh n lidhje me IT si nj instrument thjeshtimi administrativ. Nj problem ky sht ruajtja e perspektivs kosto-fitim. Pra prfitimet, prfshir ktu edhe prfitimet e prdoruesve t shrbimit, duhet t krahasohen me kostot e zhvillimit e mirmbajtjes s mekanizmave t prdorura n iniciativat me baz IT. Disa bizneseve (p.sh. SME-ve) ose grupeve t qytetarve mund tju duket e vshtir ose e pamundur t ken akses n shrbimet qeveritare t siguruara elektronikisht. sht vn re q prdorimi i IT shpesh krkon ndryshime t rndsishme n organizimin administrativ dhe natyrn e vendit t puns. Shrbimet e integruara online, psh, do t krkonin nj rivlersim t proeseve dhe organizimit administrativ brenda agjencive t interesuara. 7

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Kto programe shpesh gjenerojn krkesa m t mdha dhe detyra m ambicioze se mund t jet menduar n fillim. Publikimi i formularve dhe proedurave ekzistuese n Internet, n shum vende ka krijuar nj efekt ansor t paparashikuar. Krijimi i aksesit t drejtprdrejt n Internet pr formulart tepr burokratike q krkojn informacion n nj mnyr t paqart ose t prsritur ka shkaktuar reagime t fuqishme t drejtprdrejta nga prdoruesit dhe media, duke i shtyr autoritetet ti thjeshtojn formulart n fjal. Megjithat, prdorimi n rritje i teknologjis s informacionit nuk garanton se do t ket ndryshime pozitive n organizimin dhe proedurat administrative t prmendura m sipr. Iniciativa t tilla, ndonse n hapat fillestare kan nisur edhe n vendin ton me websitet e institucioneve te ndryshme qeveritare, q kan ende funksion prezantues dhe me websitin e Bashkis s Tirans, i cili sht aktualisht i vetmi q siguron ndrveprim me qytetarin.

3.

One-stop shops fizike pr qytetart dhe bizneset.

3.1 Hyrje

One-stop shops mund t prkufizohen si zyra ku aplikantt dhe individ t tjer t interesuar pr shrbimet qeveritare, mund t sigurojn t gjith informacionin e nevojshm n nj vend t vetm. Ato njihen me emrtime t tjera si service counter single indo ose kiosk informacioni. One-stop shops projektohen n radh t par pr t siguruar shrbime t sakta e t integruara, me sa m pak pika takimi, t thjeshta pr tu prdorur nga klientt. Qllimi i one-stop shops sht q t sigurojn kursime n kostot e krkimit t informacionit dhe transaksioneve pr prdoruesit n lidhje me nj sr marrdhniesh me qeverin. Prve shkurtimit t kohs dhe kostove pr aplikantt, ekzistojn prfitime edhe pr qeverin dhe stafin administrativ si: rritja e besueshmris, objektiviteti dhe marrja e vendimeve sa m afr qytetarve dhe bizneseve. Koncepti i one-stop shops ofron gjithashtu nj rrugdalje nga situatat e monopoleve t informacionit, ku agjencit qeveritare e mbajn t fsheht informacionin nga qytetart ose nuk i garantojn atyre akses t barabart ndaj tij.

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Me rritjen e eksperiencs s prdorimit t one-stop shops dhe prmirsimin e teknologjise, sht zgjeruar edhe gama e shrbimeve. Prdoruesit e one-stop shops mund t sigurojn lista me ligjet dhe proedurat e detyrueshme, informacion mbi kodet e praktikave dhe materiale t tjera udhzuese, si dhe informacion mbi liensat dhe lejet e krkuara nga nivele t ndryshme t qeverisjes. Mekanizmat e shprndarjes jan zgjeruar: nga mnyrat tradicionale, si p.sh. intervista ball pr ball, telefoni dhe posta, n prdorimin e instrumentave t bazuara n teknologjin e informacionit q prfshijen portalet Web, sistemet CD-ROM, kioskat ose automatet e informacionit.

3.2

Praktika dhe eksperienca

One-stop shops kan pr qllim t ndihmojn qytetart dhe bizneset. Shrbimet pr qytetart dhe shrbimet pr bizneset mund t ofrohen t ndar nga njri tjetri, por n shum raste, nj one-stop shop i caktuar si p.sh. zyrat e raportimit t te ardhurave dhe taksave mund ti sherbej t dy tipeve t klientve n t njjtn koh. N lidhje me fushn e shrbimeve q ofrojn, one-stop shops jan t specializuara ose t prgjithshme. One-stop shops t specializuara ndryshojn nga ato t prgjithshmet sepse i sherbejn vetm nj kategorie t veant t klientve t qeveris. S fundmi, one-stop shops mund t prdoren nga autoritetet kombetare, rajonale ose lokale nga njra an, dhe nga nj bashkpunim mes njsive publike dhe njsive private si p.sh shoqatat e biznesit apo t shoqerise civile, nga ana tjetr. 3.2.1 One-stop shops pr qytetart

N shum vende, njsit e qeverisjes lokale qen t parat q ofruan shrbime t tilla dhe, m pas, qen njsit e qeverisjes rajonale dhe qendrore q e uan me tej proesin e implementimit t projekteve one-stop shop. One-stop shops n dispozicion t qytetarve merren me s shumti me regjistrimet dhe liensat, si p.sh. ertifikatat e lindjeve dhe martesave dhe regjistrimet e automjeteve. Raportimi i taksave dhe t ardhurave, sigurimet shoqrore, shrbimet shndetsore dhe t mirqenies, ofrohen shpesh nprmjet ktyre institucioneve. Nj nga elsat pr t organizuar me sukses one-stop shops, sht prqendrimi tek krkesa, pra far duan konkretisht qytetart nga qeveria. E thn ndryshe, duhet q shrbimet t organizohen rreth episodeve t ciklit t jets dhe jo rreth departamenteve t qeveris. 9

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI 3.2.2 One-stop shops pr bizneset

One-stop shops po prdoren gjersisht pr t thjeshtuar ndrveprimin e qeveris me bizneset. Disa nga kto institucione merren m t gjitha llojet e bizneseve, t tjera prqendrohen n kompani t nj prmase t caktuar si p.sh. SME, ose q operojn n nj sektor dhe industri t caktuar. Specializimi i mtejshm prfshin dy kategori t one-stop shops: shrbime t liensimit t bizneseve dhe pika t shrbimit t bizneseve. Shrbimet e liensimit t bizneseve i prqendrojn aktivitetet e veta n dhnien e informacionit dhe mundsis pr t kryer veprime pr t marr lejet e nevojshme pr t zhvilluar nj aktivitet t caktuar biznesi. Pikat e shrbimit pr bizneset jan zyra ku siprmarrsit mund t prfitojn nj gam m t gjer shrbimesh nga autoritete t ndryshme publike. Avantazhi i tyre kryesor sht se ato sigurojn shrbime t integruara. N nj situate ideale, bizneset do t kishin vetm nj vend kontakti ku mund t prfitonin t gjitha shrbimet pr t cilat mund t ken nevoj. N shum raste kto qendra funksionojn n bashkpunim t ngusht me njsit qeveritare, pushtetin lokal dhe organizatat q prfaqsojn bizneset si p.sh. dhomat e tregtis dhe industris, punonjsit, profesionistt dhe shoqatat e sektorve. Nj nga tipet m t prhapura t one-stop shops t specializuara pr bizneset sidomos pr bizneset e vogla sht shrbimi i liensimit t biznesit. Kto shrbime jan ndr iniciativat e para t reduktimit t barrierave administrative t vna n jet nga qeverit dhe n disa raste njihet prdorimi i tyre q n mesin e viteve 80. Ato funksionojn si one-stop shops rregullatore dhe informacioni, q identifikojn liensat e rregullta dhe vn n dispozicion formular aplikimi, informacion dhe mundsi pr kontakt. N prgjithsi do shrbim i pajis klientt me paketa informacioni pr liensimin e bizneseve t personalizuara q prmbajn shumicn ose t gjith elementt e mposhtm.

Nj prmbledhje t liensave lokale dhe kombtare q krkohen pr nj biznes t caktuar. Informacion kontakti pr do agjenci q administron do liens (n rast se shrbimi nuk ofrohet nga vet one-stop shop). Formulart e aplikimit pr liensat, t kombinuara kur sht e mundur. Detaje n lidhje me tarifat pr liensat, kohzgjetjen dhe proedurat e rinovimit.

10

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Informacioni i liensimit t bizneseve redukton barrierat administrative pr bizneset duke reduktuar koston e krkimit t informacionit. Meqense kto qendra funksionojn si one-stop shops informacioni, ato eliminojn nevojn q kan bizneset pr t kuptuar funksionimin e aparatit qeveritar dhe hamendsimin e detyrimeve q duhet t prmbushin. N shum raste me rritjen e eksperiencs dhe prparimeve teknologjike, shtrihet edhe gama e shrbimeve q ofrohen si p.sh. dhnia e informacionit pr krkesat e liensimit n nivele shtetrore ose rajonale t qeverisjes dhe listimi i programeve mbshtetse t qeveris pr bizneset n fjal. Nj rruge e re zhvillimi sht ti jepet shrbimeve t liensimit t bizneseve aftsia pr t miratuar krkesat pr liensa, pr t autorizuar krkesat dhe regjistruar njsit e biznesit. Shrbimet e informimit dhe kshillimit q ofrohen nga do one-stop shop jan veanrisht t vlefshme n fazn e krijimit t bizneseve dhe kursejn koh dhe para. N kt mnyr ato mund t nxisin aktivitetet siprmarrse dhe t lehtsojn dinamikn dhe rritjen e ekonomive lokale dhe kombtare.

Prfitime dhe probleme t zbatimit t konceptit t one-stop shop.

Koncepti i one-stop shops sht zbatuar n nj numr t madh versionesh dhe kombinimesh. sht provuar s shumica e varianteve t ides baz kan qen t suksesshm n reduktimin e barrierave administrative ndaj bizneseve dhe publikut n prgjithsi. Kto prfitime kan dale n pah me shkurtimin e kohs dhe kostove t krkimit t informacionit, sidomos n proedurat e pajisjes me leje dhe liensa. Koncepti i one-stop shops sht nxitur dhe prshpejtuar nga ndryshimi teknologjik. Kto shrbime jan shndrruar n module ose aplikime specifike brenda portaleve m t mdhenj qeveritar t informacionit q jan n prdorim ose ende n zhvillim n shumicn e vendeve t OECD. Pavarsisht nga rritja e shpejt e one-stop shops t bazuara n Internet, one-stop shops fizike mbeten nj mjet i rndsishm pr reduktimin e detyrimeve administrative pr qytetart dhe bizneset, pr faktin s one-stop shops fizike gzojn disa cilsi si p.sh. mundsia pr kshillim dhe udhzim t personalizuar, apo nj nivel t lart besueshmrie q realizohet prmes angazhimit personal t shrbyesve civil q one-stop shops e bazuara n rrjet nuk mund ti ofrojn. 11

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Nga kndvshtrimi i aplikantve, prparsia m e madhe e ktyre shrbimeve sht se ato e organizojn informacionin qeveritar n baz t nevojave t aplikantve dhe kta t fundit nuk sht e nevojshme q t njohin dhe t kuptojn strukturen globale t qeverisjes q qndron pas informacionit, sa her q krkohet nj liens, leje apo miratim. Kjo i lejon klientt q t ndrveprojn me qeverin nprmjet nj qendre t vetme dhe jo nprmjet nj grupi agjencish individuale. Nj prfitim ky pr politikbrsit dhe t interesuarit e tjer sht se, duke bashkuar t gjith gamn e liensave dhe lejeve t krkuara pr nj biznes t caktuar, ato nxjerrin n drit ato pjes t proesit ku ka tepric informacioni, mbivendosje apo prsritje t tij dhe jan i vetmi mjet i vlefshm pr t inventarizuar t gjitha llojet e lejeve dhe liensave ekzistuese. Sidoqoft implementimi i one-stop shops ende mbart vshtirsi praktike t dukshme. Nj shqetsim i mundshm sht se one-stop shops n disa raste thjesht i transferojn detyrimet dhe nuk i zhdukin ato. Pr m tepr duhen zgjidhur problemet q lidhen me koordinimin ndrmjet one-stop shops dhe zyrave t brendshme t autoriteteve rregullatore. Ministrit n disa raste mund t ngurrojn pr t deleguar kompetencat dhe aktivitetet, meqense kjo do t nnkuptonte humbje t mundshme t pushtetit mbi burimet njerezore, ligjore dhe financiare.

Versione t modelit one-stop shop t aplikuara n vendin ton.

T gjitha angazhimet, reformat dhe iniciativat e Qeveris Shqiptare t mbshtetura edhe n rekomandimet e shum institucioneve ndrkombtare kan patur n themel t puns domosdoshmrin e rritjes s shkalls s informimit pr biznesin. Duke vlersuar rndsin e ksaj filozofie, Qeveria Shqiptare ka prfshir hapjen e zyrave t informimit t biznesit si pjes integrale e matrics pr sektorin privat n kuadrin e Strategjis Kombtare t Zhvillimit Ekonomik dhe Social. Hapja e ktyre zyrave, n zbatim t reformave t Qeveris pr heqjen e pengesave administrative t investimeve, do t rrit transparencn pr shrbimet e ofruara nga institucionet shtetrore, do t lehtsoj proesin informues dhe bashkpunues me komunitetin e biznesit, si dhe do te plotsoj nj domosdoshmri t biznesit pr tu informuar. Pr kt, mbshtetur n Urdhrin nr. 171, dat 16.12.2003 sht krijuar grupi i puns me ekspert nga: Ministria e Ekonomis, Ministria e Financave, Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit, Ministria e Shndetsis, Ministria e Industris dhe Energjitiks, Ministria e 12

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Rregullimit t Territorit dhe Turizmit, Ministria e Transportit dhe e Telekomunikacionit, Ministria e Pushtetit Vendor dhe Decentralizimit, Departamenti i Administrats Publike, Njsia e Anti Korrupsionit, Ministri i Shtetit pran Kryeministrit. Grupi u drejtua nga Zvendsiministri i Ekonomis dhe kishte si detyr: (1) prcaktimin e institucioneve shtetrore ku hapja e zyrave t informimit publik pr biznesin sht e domosdoshme, (2) studimin e mundsive reale brenda institucioneve shtetrore pr krijimin e ktyre zyrave, (3) vlersimin e kostove financiare, administrative dhe strukturore pr funksionimin e ktyre zyrave. N prfundim, grupi i puns parashtroi dy variante: (1) hapjen e zyrave t informimit t biznesit n do institucion qendror, dhe (2) hapjen e nj zyre t vetme n Ministrin e Ekonomis, me objektiv transferimin e aktivitetit tek njra nga agjencit. Grupi gjithashtu prcaktoi edhe kostot financiare pr hapjen e ktyre zyrave, avantazhet dhe disavantazhet, si dhe funksionet e zyrs. Avantazhet/disavantazhet e hapjes s nj zyre t vetme
Avantazhet
Mundson informimin e biznesit n mnyr t prqendruar duke minimizuar kohn dhe kostot pr marrjen e informacionit n secilin institucion; Lehtsi n grumbullimin e informacionit t nevojshm nga biznesi; Ka kosto m t lir se sa hapja e tyre n secilin institucion; sht shum pran filozofis pr t ciln sht ndrmarr nj proes i till duke vepruar si nj dritare e vetme informimi pr biznesin; Kjo praktik njihet sot si single indo dhe propozohet nga UNECE dhe institucione t tjera ndrkombtare Fluks m i madh n nj institucion t vetm;

Disavantazhet
Risku i vonesave kohore n rinovimin e informacionit;

Qllimi dhe funksionet e zyrs pr informimin e biznesit

13

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Objekti: Informimi i komunitetit t biznesit pr shrbimet e ofruara nga administrata e lart qendrore Qellimi: (1) Rritja e transparencs ndaj biznesit pr shrbimet e ofruara nga institucionet qendrore; (2) thjeshtimi i proedurave t informimit pr biznesin; (3) rritja e bashkveprimit midis institucioneve qendrore dhe biznesit privat

Funksionet 1. Informimi i biznesit pr shrbimet e ofruara, n do koh; 2. Prgatitja e formateve/modeleve t standartizuara pr proedurat pr do shrbim; Krkesat e detyrueshme pr do biznes; Dokumentacioni i nevojshm; Kostot dhe afati kohor pr secilin shrbim; Institucionet pr secilin sherbim; etj. 3. Krijimi dhe rinovimi i biblioteks s zyrs pr informim n prputhje me ndryshime n kuadrin ligjor dhe institucional; 4. Krijimi/rinovimi dhe mirmbajtja e faqes internetit q do t prfshij ndr t tjera edhe t gjitha informacionet e parashikuara n pikn 2; Prgatitja e broshurave, guidave apo materialeve informuese pr: zyrn dhe funksionet e zyrs, shrbime t ofruara n kt zyr, promovim t zyrs, etj. Puna e br nga Qeveria shkon n t njtin drejtim edhe me rekomandimet e shum organizmave ndrkombtare t cilt sugjerojn krijimin e one-stop-shop pr t lehtsuar lvizjen e informacionit nga institucionet shtetrore tek biznesi, si dhe pr t mundsuar thjeshtim t mtejshm t proedurave pr biznesin. Duke vlersuar informimin e biznesit si element shum t rndsishm pr t prmirsuar kanalet e informimit, Qeveria Shqiptare ka propozuar n kuadr t Llogaris s Sfids s Mijevjearit, projektin pr krijimin e nj Qendre Kombtare Biznesi sipas modelit t sportelit unik. Pr kt do t kryhet studimi i modeleve t qendrave t tilla npr bot (si p.sh. Irland, Malajzi, Turqi, Poloni). Modeli sporteli unik mendohet te aplikohet edhe n ministri dhe institucione t tjera, me qllim thjeshtimin dhe standartizimin e proedurave t shrbimeve t kryera nga administrata publike.

14

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI

4. Thjeshtimi i proedurave t liensimit

4.1 Hyrje

Liensimi sht aktiviteti i krkimit t nj aprovimi paraprak nga ana e autoriteteve qeverisse, pr krijimin dhe drejtimin e nj biznesi apo aktiviteti tjetr. Aprovimi bazohet n shqyrtimin e nj informacioni specifik, vlefshmria dhe besueshmria e t cilit vrtetohen (zakonisht n form t shkruar). T gjitha qeverit i prdorin liensat, ndonse n nivele t ndryshme (disa vende administrojn disa qindra lloje liensash dhe t tjera - disa mijra) dhe me objektiva t ndryshme: t mbrojn mjedisin, t sigurojn nj shprndarje t caktuar t tregut apo pr t mbrojtur konsumatoret. Liensimi i biznesit ka fuqi ta dmtoj seriozisht ekonomin, sepse ngre barriera reale dhe t perceptuara pr hyrsit e rinj, pengon risit dhe favorizon sjelljet antikonkurruese, meqense firmat ekzistuese jan t prirura pr t br lobbing me rregullatort, pr ti prdorur proedurat e liensimit si nj mjet pr t mbrojtur veten nga hyrsit e rinj. Problemi i aksesit n krkesat e liensimit ka dal n pah pr shkak se liensimi ndodh prpara prfshirjes s firms n nj biznes ose aktivitet ekonomik dhe pr shkak t shtimit, duplikimit dhe kontradiktave mes shum liensave t bizneseve. Kostot e krkimit t bizneseve pr identifikimin e t gjitha llojeve t liensave q duhet t sigurojn pr t ushtruar aktivitetin e parashikuar, jan t konsiderueshme, ashtu si edhe numri i autoriteteve rregullatore q jan prgjegjse pr administrimin e ktyre liensave. Garantimi i prmbushjes s t gjitha krkesave t nevojshme pr liensim, sht me interes si pr bizneset, ashtu edhe pr qeverin. Pr disa vende, n analiz duhet t prfshihen edhe efektet e korrupsionit, meqense liensimi prfshin ushtrimin e nj pushteti diskret, subjekt i gjykimit personal, nga ana e admininstratorve dhe, nj situate q v n kontakt t drejtprdrejte punonjsit e rangut t ult t shrbimit civil dhe bizneset e paduruara pr t filluar aktivitetin. Programet e thjeshtimit t lejeve dhe liensave kan pasur efekte t ndryshme. N disa raste liensat jan shfuqizuar, thjeshtuar ose shkrir me liensa t ngjashme. N raste t tjera fokusi sht vn n riinxhinieringun e proeseve, me pasoj thjeshtimin apo automatizimin e proedurave t brendshme, gje q ka uar n shkurtim t afateve t dhnis s lejeve. Vitet e fundit aplikimi i teknologjise s informacionit mbi proedurat e lejeve dhe liensave ka lehtsuar reduktimin e barrierave administrative dhe thjeshtimin e proedurave. 15

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Publikimi i liensave ekzistuese n Internet redukton detyrimet administrative duke lehtsuar aksesin dhe informacionin. Figura tregon prdorimin e strategjive t ndryshme t thjeshtimit t proedurave t liensimit dhe lejeve n 28 vende t OECD t marra nn vzhgim.

Programe t rishikimit dhe reduktimit te numrit t liensave dhe lejeve t krkuara nga qeveria Programe t koordinimit t rishikimit dhe reformave pr liensat dhe lejet n nivele te qeverisjes lokale Nj pik kontakti e vetme pr pranimin e njoftimeve dhe leshimit t liensave 15 11 16

Nj pik kontakti e vetme pr t marr informacion mbi liensat 0 5 10 15 20

21

25

4.2

Praktika dhe eksperienca

4.2.1 Strategji pr shqyrtimin e lejeve dhe liensave ekzistuese

Kater dallime t rndsishme mund t bhen ndrmjet strategjive t prdorura nga vendet e OECD pr rishikimin e liensave ekzistuese: 1. Strategjite variojn n terma t lidhjes me politika m t gjera reformuese, apo me kritere t prcaktuara n mnyr t centralizuar se si dhe kur duhet t prdoren liensat. Kto politika mund t prfshijn vendosjen e kritereve t prgjithshme s kur sht i prshtatshm prdorimi i liensave, udhzime pr krkesat administrative, rinovimin e liensave dhe/ose vendosjen e tarifave t prshtatshme. Politikat e qarta garantojn nj disiplin t fort pr procedurat si nj mjet pr t sfiduar regjimet e pabindura t liensimit q ofrojn nj cilesi m t ult shrbimi. Kriteret e politikave t liensimit t prdorura n vende t ndryshme t OECD prfshijn: 16

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Prdorimin e liensave vetm n ato raste kur mosprdorimi prbn rrezik pr publikun, kur ka lidhje me mnyrn e brjes s biznesit, apo ather kur shkaktohen probleme informimi pr konsumatort. Detyrim pr rinovim vetm ather, kur ekziston nevoja pr t verifikuar vazhdimsin e aftsis dhe kompetencs pr t ushtruar biznesin. Krkesa pr kualifikim q lidhen ngusht dhe n mnyr t drejtprdrejt me aftsin pr t ushtruar aktivitetin e biznesit pa rrezikuar publikun. Krkesat proedurale dhe t informacionit t prmblidhen n minimumin e domosdoshm pr t verifikuar sa u tha me lart. 2. Strategjite ndryshojn pr nga shtrirja. Rishikimi i liensave mund t jet i prgjithshm (prfshin t gjitha lejet dhe liensat) ose przgjedhs (prqendrohet n lloje t veanta lejesh). Pr sa i prket ktij t fundit, vende t ndryshme jan prqendruar n rishikimin e lejeve q krkohen me shpesh, lejeve pr krijimin e nj biznesi ose leje q lidhen me nj sektor t caktuar. 3. Strategjite variojn n terma t fokusit ose objektivave. Disa rishikime kan si objektiv reduktimin specifik sasior t parametrave t caktuar si p.sh. reduktimi n masn 25% i numrit t liensave, ose nj reduktim, n nj mas t caktuar, i kohs s proedurave pr nisjen e nj biznesi t ri. Kto objektiva sasiore shpesh krkohet t arrihen me an t prdorimit t rrugve shum t decentralizuara, sipas t cilave thjesht deklarohet s njsit administrative duhet t reduktojn numrin e liensave n masn e caktuar. Disa strategji prqendrohen n reduktimin e kufijve kohor pr prgjigjjen ndaj krkesave pr leje dhe liensa, ndrsa strategji t tjera prqendrohen n radh t par n shmangien e duplikimeve. Kjo e fundit mund t prfshij ose lirimin nga detyrimi pr t krkuar miratim nga autoritetet pr aktivitete t caktuara, ose ndryshimin e miratimeve ex-ante, n njoftime ex-post t autoriteteve, pasi ka nisur aktiviteti q duhet rregulluar. 4. S fundmi, rishikimet e lejeve variojn n varsi t strukturave organizative. Shpesh shqyrtimet kryhen nga autoritetet e reformave rregulluese q punojn n 17

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI bashkpunim me agjencit e administrimit t liensave. N raste t tjera, rishikimet kryhen nga njsi ose komitete t jashtme t prhershme, ose ad hoc (t posame). Skem e rishikimit t lejeve dhe liensave
Formaliteti i nenshtrohet rishikimit nga grupi

Po

A krkon prgjigjje?

Jo

sht i mundshm eliminimi?

Jo Mund t prdoret heshtja si prgjigjje? Shndrroje n njoftim

Po

Jo

Formaliteti eliminohet

Po Prcakto kufijt kohor pr aprovim/mohim A mund t eliminohet dokumentacioni /krkesa? Elimino dokumentacionin /krkesn

Po

Jo Pranimi n regjistrin themeltar t formaliteteve

4.3

Prfitime dhe probleme t programeve t reduktimit

Thjeshtimi i proedurave dhe programet e reduktimit ndryshojn nga shum prej politikave t tjera, sepse jan lehtsisht t matshme. Mbase ky sht edhe shkaku i popullaritetit t ktyre iniciativave. Shumica e ktyre programeve ka nisur me deklarimin e nj objektivi specifik sasior pr reduktimin e numrit t liensave. Disa vende kan raportuar shifra mbreslnse, shum leje jan shndrruar n njoftime, jan reduktuar ose thjeshtuar 18

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI krkesat pr dokumentacion, ose sht reduktuar koha e proedimit t aplikimeve duke reduktuar n mas t madhe barrierat administrative dhe kostot q i shoqrojn ato. Sidoqoft, treguesit e thjesht numerik q raportohen nga iniciativat e reduktimit t liensave, si numri ose prqindja e liensave t eliminuara, mund t ojn n rrug t gabuar. P.sh. n rastet kur reduktimet llogariten mbi nj baz statike, impakti i liensave q mund t jen krijuar rishtazi gjat jets s programit mund t mos merret n konsiderat. Pra, ndonse prpjekjet pr reduktimin e liensave kan nj funksion t rndsishm, ato mund t ojn n ndryshime thelbsore vetm n disa rrethana t caktuara. Nj arsye e mundshme pr rezultatet e dobta t ksaj lloj reforme n praktik, sht se, ndrsa programet koordinohen nga nj njsi specialistsh, vendimi pr ruajtjen ose heqjen e liensave individuale i mbetet n mnyr t pandryshuar ministrit dhe agjencis administruese prkatse. Ministrit e kan t vshtir t mbeten objektive n vlersimin e liensave t veta, kshtu q ndryshimet e mdha mund t realizohen vetm ather kur shkojn n t njjtin kah me programet dhe objektivat e ministris administruese. Sidoqoft, projektimi i kujdesshm i programit mund t rrit mundsin e nj reforme domethnse. Efektiviteti i thjeshtimit t liensimit prforcohet nga prdorimi i proedurave t hapura dhe transparente q lejojn thithjen efektive t inputeve dhe sugjerimeve nga publiku. Vet palt e interesuara jan nj burim i rndsishm n idenifikimin e fushave prioritare t reforms, pr t propozuar mjete m t lehta pr t prmbushur krkesat n rastin e pajisjes me leje ose liensa. Programet e reduktimit t liensave mund t shrbejn si nj hap i par n nj program reforme, duke arritur rezultate t dukshme n periudha t shkurtra kohe. N kt mnyr ato mund t ndihmojn pr mobilizimin e grupeve t interesit pr reformim. Ashtu si pr shum iniciativa reformash, zgjedhja e nj programi specifik pr thjeshtimin e proedurave t liensimit, varet nga rrethanat individuale q ndesh nj vend i caktuar. N disa raste kto programe kan qen m t suksesshme kur jan projektuar si nj prgjigjje ndaj nj krize ekonomike. N raste t tjera, kto programe mund t jen m t dobishme n fazat e para t programeve t reformave proedurale, madje mund t shrbejn si nj piknisje pr reforma m t gjera. N disa vende, logjika e prgjithshme e thjeshtimit dhe reduktimit t liensave sht aplikuar pr t gjitha proedurat q krkojn shkresa dhe dokumentacion.

19

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Eksperienca tregon s suksesi i tyre qendron m tepr n frenimin e rritjes s barrierave administrative, sesa n reduktimin e tyre.

5.

Asistenca pr bizneset e vogla dhe t mesme.

5.1 Hyrje

OECD n raportin e saj Pikpamja e biznesit mbi proedurat burokratike vlerson se kostot e barrierave administrative pr bizneset zn rreth 4% t GDP-s s sektorit t biznesit n t 11 vendet e vzhguara. Studime t shumta tregojn gjithashtu s barra e programeve rregullatore bie n mnyr t shprpjestuar mbi bizneset e vogla dhe t mesme (SME-t). Sipas ktij raporti, kostoja e detyrimeve administrative e llogaritur pr punonjs, sht mbi 5 her m e lart pr SME-t e vogla sesa pr ato t mdha. Pr pasoj, qeverit kan nisur nj sr programesh q kan patur pr qllim sektorin e SME-ve, duke dashur ta mbshtesin n prmbushjen e detyrimeve administrative.

5.2

Praktika dhe eksperienca

Pr kt shtje mund t dallojme tre modele: 1. I pari prpiqet t siguroj mbshtetje aktive pr bizneset e vogla, veanrisht pr t prmbushur proedurat administrative. 2. I dyti konsiston n modifikimin ose shfuqizimin e vet detyrimeve administrative, pr ti br ato m t lehta pr bizneset e vogla. 3. I treti sht m dinamik dhe prfshin vnien n pun t disa mekanizmave q garantojn q gjat projektimit t proedurave administrative, t merren m mir n konsiderat nevojat dhe shqetsimet e biznesit t vogl Shembuj t ktyre instrumentave dhe praktikave prfshijn llogaritjen e impaktit mbi biznesin e vogl, asistencn n prmbushjen e detyrimeve, prjashtimin nga gjobat, kshillim nga ekspertt, klauzolat shfuqizuese, vzhgime mbi kostot e plotsimit t detyrimeve administrative, etj. Agjenci t posame jan krijuar pr t mbikqyrur dhe mbrojtur kto programe.

20

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI One-stop shops t dedikuara, Portale Web dhe kshilltar e-ligjor. Si sht prshkruar n seksionin e mekanizmave t bazuara n teknologin e informacionit dhe one-stop shops fizike, nj ndihm e rndsishme pr bizneset e vogla sht shrbimi i ofruar nga portalet Web dhe one-stop shops t krijuara posarisht pr t mbuluar nevojat e veanta t bizneseve t vogla. Interneti ka lehtsuar gjithashtu kshillimin pr bizneset e vogla: instrumentat elektronike interaktive mund t japin kshilla t personalizuara, t qarta pr mnyrn e prmbushjes s krkesave proedurale. Udhzues pr ndjekjen e proedurave Nj instrument tjetr pr t lehtsuar prmbushjen nga ana e SME-ve t proedurave administrative sht prgatitja e udhzuesve t kuptueshm dhe proedurave t qarta pr tju prgjigjur nevojave pr informacion t bizneseve t vogla. Vlersimi i impaktit pr bizneset e vogla Kjo nnkupton q agjenci e caktuara, prpara se t hyj n fuqi nj norm q prek bizneset e vogla, t bjn nj vlersim t impaktit q do t ket norma e propozuar mbi biznesin e vogl. Kto vlersime shpesh duhet t prmbajn, ndrmjet t tjerave, nj prshkrim t alternativave t prmbushjes s objektivave t shpallura ndrkoh q minimizojn do impakt ekonomik t rregullit t propozuar mbi bizneset e vogla. Prve ksaj, mund t prdoren edhe metoda t tjera konsultuese q mbajn n konsiderat edhe pikpamjet e bizneseve t vogla pr shtje t caktuara. Hyrja graduale n fuqi e rregullave Garanton q ekziston nj periudh e prshtatshme kohe q nga njoftimi, deri n hyrjen n fuqi t masave ligjore dhe proedurale. Duke ju siguruar bizneseve nj koh m t gjat pr t prmbushur detyrimet, ju jepet atyre mundsia pr t gjetur mnyrn m kosto-efektive pr ta realizuar at. Koha e zgjatur mund t shrbej edhe pr t marr kshilla nga ekspertt. Kostot e asistencs s jashtme mund t mbahen n nj nivel t caktuar, duke shmangur situatn e rritjes s krkess pr nj shrbim t caktuar nse t gjitha bizneset do t krkonin kshillim pr t prmbushur detyrimet brenda nj koh t shkurtr.

21

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI

5.3

Prfitime dhe probleme

Qeverit kan kuptuar se SME-t luajn nj rol t rndsishm n prosperitetin ekonomik dhe s ato preken n mnyr t shprpjestuar nga rregullimet. Pr pasoj, nj element i rndsishm i programeve t reduktimit t barrierave administrative dhe thjeshtimit t proeseve, prqendrohet trsisht ose pjesrisht mbi kt sektor. Sidoqoft, sht e vshtir t zgjidhen probleme t tilla si: mnyra e organizimit t programeve speciale n ndihm t SME-ve, kur jan me prfitim programe t tilla si reduktimi i gjobave dhe prjashtimi nga detyrimi, apo edhe se cili duhet t jet kufiri ndars ndrmjet SME-ve dhe bizneseve m t mdha. Shpesh ekziston nj baze faktike e kufizuar pr vlefshmrin e projektimit t programeve speciale t mbshtetjes s SME-ve. N shumicn e vendeve t OECD sht br pak pun krkimore pr ndrveprimin ndrmjet biznesit t vogel dhe proedurave. Pr tju prgjigjur disa pyetjeve baz duhet t zotrohet m tepr informacion mbi barrierat faktike me t cilat ndeshen bizneset e vogla dhe efektivitetin e mekanizmave n fuqi pr ti mbshtetur ato. Diskriminimi pozitiv i SME mund t bhet penges, sepse i stimulon SME-t q t mos rriten prtej atij pragu q i siguron mbshtetje, apo t shprbhen n mnyr strategjike sapo kaprcehet pragu. Sidoqoft, me sa tregon materiali, sht e qart s vullneti politik pr t vazhduar dhe rritur kto programe sht i fort dhe po grumbullohet eksperienc pr implementimin e tyre.

6.

Matja e barrierave administrative

6.1 Hyrje

Pavarsisht nga iniciativat e shumta t thjeshtimit administrativ t nisura nga qeveri t ndryshme n dekadat e kaluara, n mnyr paradoksale, qeverit rrallher e kan t qart masn e barrierave administrative q i imponohen bizneseve dhe qytetarve. Kjo nnkupton se politikat krijohen n nj vakuum informativ dhe q masa aktuale e ktyre barrierave (ashtu si dhe prparimet ose pengesat n reduktimin e saj) mund t mbetet e pa vlersuar. Matja e barrierave ekzistuese mund t shrbej pr zhvillimin e nj politike efektive pr reduktimin e barrierave, t shrbej pr t vlersuar iniciativat politike t ndrmarra tashm, t rrit 22

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI ndrgjegjsimin e politikanve, si dhe t nxit grupet e interesit pr t krkuar ndryshime koston e madhe t barrierave administrative pr bizneset.

6.2

Praktika dhe eksperienca shqiptare

Teorikisht, pr t matur barrierat administrative, ose pr t vlersuar programet e reduktimit t tyre, hapi i par sht krijimi i nj metode pr matjen e nivelit aktual, si dhe ndikimin e hyrjes n fuqi t ligjeve dhe normave t reja. Duke dashur t vlersoj kostot dhe pengesat q i shkaktohen biznesit nga barrierat administrative, Qeveria Shqiptare i krkoi FIAS-it (Foreign Investment Assistance Service) ndrmarrjen e nj studimi pr barrierat administrative, pr shmangien e burokracis dhe proedurave administrative t panevojshme pr investitort. Projekti filloi n vern e vitit 2002 me nj sondazh n 500 kompani private lidhur me kostot administrative t biznesit pr ushtrimin e aktivitetit si dhe rreth 30 intervista me autoritetet shtetrore prgjegjse pr zbatimin e rregullave dhe krkesave ligjore. I gjith ky proes u krye nn drejtimin e FIAS dhe u mbshtet nga ekspert lokal. M tej, proesi u pasua nga analiza t detajuara t shtjeve kye te identifikuara nga sondazhi i lartprmendur dhe nga disa intervista me agjencit shtetrore duke kombinuar ekspertizn ndrkombtare me at lokale. Si rezultat FIAS finalizoi raportin Heqja e pengesave administrative nj komponent kritik i strategjis kombtare t zhvillimit duke identifikuar pengesat kryesore ndaj aktivitetit t biznesit n Shqipri n Mars 2003. Raporti shrbeu si nj guid pr Qeverin Shqiptare n kryerjen e reformave t suksesshme pr reduktimin e pengesave administrative. N emr t Qeveris Shqiptare, Ministria e Ekonomis ia shprndau raportin gjith t interesuarve; ministrive t prfshira dhe organizmave rregullatore, shoqatave t biznesit, shoqris civile, universiteteve, analistve ekonomik, etj. n mnyr q t gjith aktort e prfshir n proes t njiheshin me konkluzionet dhe rekomandimet e raportit. Sektort m problematik sipas raportit ishin tatimet, doganat, toka dhe ndrtimi, sistemi i ankimimit dhe liencimi. Raporti identifikoi pengesat kryesore dhe bri rekomandime konkrete per tu marr n konsiderat nga Qeveria Shqiptare n prmirsimin e klims s biznesit n Shqiperi.

23

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI 6.2.1 Vzhgimet e prdoruesve

Vzhgimi i realizuar FIAS synonte mbledhjen e t dhnave nga kompanit mbi kohn manaxheriale t harxhuar dhe kostot financiare q shkaktohen gjat eljes dhe operimit t nj biznesi, pr shkak t proedurave burokratike. Pyetjet e prdorura n vzhgimin pr Shqiprin ishin po ato q jan prdorur edhe gjetk, n mnyr q t gjeneroheshin t dhena t krahasueshme me vendet e tjera. Nj institucion i pavarur lokal vzhgues, Qendra pr Zhvillimin e Burimeve Njrezore (HRDC), u ngarkua me kryerjen e ktij vzhgimi. U morn n shqyrtim 500 kompani t sektorit privat me madhsi, pronsi dhe shprndarje gjeografike t till q t prfaqsonte sa m mir strukturn e sektorit privat n Shqipri. Me t gjitha firmat u prdor intervistimi ball pr ball. Firmave ju krkua t bnin nj vlersim t mjedisit administrativ, si n nivel t prgjithshm, ashtu edhe pr sektor specifik. N nivel t prgjithshm ata u pyetn n lidhje me masn e knaqsis nga natyra e proedurave n vetevete dhe nga administrimi i tyre burokratik, si dhe se cilat ishin fushat e proedurave administrative q prbnin pengesn m t madhe pr investimet. Pr do proedur specifike, firmave ju krkua t siguronin t dhna faktike t bazuara n eksperiencn e tyre p.sh. n lidhje me kohn e harxhuar pr t kryer proedurat, pagesat formale dhe shpshtsin dhe sasin e pagesave informale t krkuara. Kishte gjithashtu edhe pyetje m subjektive, si p.sh. si e vlersonin situatn korente n krahasim me at t dy dhe tre viteve t shkuara. Nga vzhgimi doli se 50% e t anketuarve ishin deri diku t paknaqur, t paknaqur , ose shum t paknaqur me krkesat proedurale dhe administrative n Shqipri. 59% ishin t shqetsuar pr sjelljen burokratike t autoriteteve t prgjithshme qeveritare q kan n ngarkim sisteme t ndryshme proedurale. N nj shkall nga 1-6 ku 6 ishte shkalla m e lart e paknaqesis, komuniteti i biznesit dha nj vlersim 3.7 pr krkesat proedurale administrative dhe 4.1 pr sjelljen burokratike. M posht jepen fushat proedurale q prbjn m shum shqetsim pr investitort:

24

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Fushat proedurale m shqetsuese pr investitort

Doganat (330) Administrimi i taksave (495) Trojet dhe ndertimet (395) Kushtet e qerase (395) Procedurat e cmimeve (445) Procedurat e licensimit (480) Certifikimi (345) Dokumentacioni (450) Regjistrimii (500) Procedurat e punes (480) Procedurat kunder zjarrit (415) Procedurat sanitare (390)

1,00 1 = Nuk ka pengesa

1,50

2,00

2,50

3,00

2 = Pengesa t vogla

3 = T moderuara

4 = Pengesa t mdha

Prfundimi m i rndsishm i vzhgimit ishte shtrirja dhe niveli i korrupsionit t vogl, si doli nga prqindja e lart e firmave q raportonin frekuencn dhe sasin e pagesave informale. N t dyja drejtimet, Shqipria qndron shum m dobt se vendet e tjera t rajonit dhe, pr m tepr, ky lloj korrupsioni sht i prhapur n t gjitha fushat proedurale, prfshir ktu edhe gjykatat. Dy nga fushat q rezultuan me nivelin m t lart t mitmarrjes, qen doganat (36%) dhe lejet e ndrtimit (32%). q t dy kta tregues jan m t lart se t gjth treguesit e mitmarrjes t njohur n rajon. uditrisht, firmat e vzhguara raportuan pak probleme n lidhje me numrin e proedurave dhe kohn e shpenzuar pr to. P.sh. numri mesatar i liensave t nevojshme pr 25

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI nj biznes n Shqipri sht 0.9, q sht shum m e ult se mesatarja e shum vendeve n rajon, ndrsa koha e proedurave t eljes s nj biznesi t ri sht 18 dit, gjithashtu m e ult se shum vende t tjera fqinj. Kjo evidenc prforcoi prfundimin e msiprm t vzhgimit, se ndonse ekzistojn proedura t shkruara, ato nuk zbatohen me rigorozitet, por injorohen ose anashkalohen me an t mitmarrjes. Prfundimisht tre pengesat kryesore t raportuara jan n fushen e: 1. 2. 3. Operacioneve doganore, Administrats s taksave Lejeve t shfrytezimit t trojeve dhe lejeve t ndrtimit.

Kjo duhet t prbj burim shqetsimi pr Qeverin Shqiptare, sepse kto jan pikrisht ato fusha (sidomos doganat dhe taksimi) ku ka patur prpjekje t fuqishme pr reforma t mbshtetura nga donatort. Pra, megjith punn e mir q sht br, kjo ka patur nj impakt shum t kufizuar n rast se gjykohet nga kndvshtrimi i bizneseve q ndrveprojn me kto agjenci. Prfundimet e vzhgimit duhet t interpretohen me kujdes, sepse si ndodh rndom me t tilla vzhgime, jo t gjitha fushat e eksperiencave proedurale mund t kuantifikohen dhe, pr m tepr, firmat kan tendence t ekzagjerojn disa eksperienca dhe t minimizojn disa t tjera, n varsi t pyetjeve. Pyetjet n lidhje me mitmarrjen jan veanrisht t ndjeshme pr bizneset dhe shum prej tyre mund t mos ken dshir t japin informacion t sakt pr arsye t kuptueshme. Pra prfundimet e vzhgimit nuk duhet t shihen si matje t sakta t realitetit, por si matje t prshtypjeve t firmave t intervistuara. Sidoqoft, vzhgimi siguron tregues sasior t prshtypjeve t sektorit privat, nj renditje t kujdesshme t problemeve brenda vendit dhe nxjerr n pah tendencat e reja q jan n zhvillim e sipr. Pr kto arsye vzhgimi transmeton sinjale t arsyeshme tek politikbrsit q krkojn t identifikojn fushat prioritare ku duhen prqendruar prpjekjet e reformave n t ardhmen. Nse prsritet n mnyre periodike, vzhgimi do t pasqyroj ndryshimet dinamike t perceptimeve t biznesit dhe do t prbj nj mjet shum t vlefshm pr matjen e progresit t reformave dhe impaktit t tyre. 6.2.2 Intervistat standarde me Agjencit Qeveritare

Paralelisht me vzhgimin e bizneseve, u intervistuan mbi 30 agjenci qeveritare prgjegjse pr proedurat e ndryshme t investimeve, mbi bazn e pyetsorve standard. 26

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Kto intervista kishin pr qllim t krijonin nj hart t proedurave t investimit ashtu si krkohen ato sot zyrtarisht. do agjencie ju krkua t prshkruante n detaje krkesat proedurale q kishin nn kompetenc dhe qllimin, bazn ligjore, proedurat dhe dokumentacionin e prfshir, masat n rast mosprmbushje, etj.. U krkuan t dhna operacionale n at shkall q ishte e mundur, n lidhje me numrin e stafit t prfshir, numrin e aplikimeve t marra dhe t pranuara gjat periudhave t caktuara kohore, kohn mesatare t proedimit t secilit rast, etj.. U krkua opinioni i do agjencie, prmes drejtuesit t saj n lidhje me fuqit dhe dobsit e proeseve dhe proedurave t veta administrative, si dhe sugjerime pr prmirsim. N prgjithsi agjencit q u kontaktuan ishin t gatshme t jepnin informacionin e krkuar, sidoqoft, ndrsa prshkrimet e ligjeve dhe proedurave baz ishin relativisht t thjeshta dhe t qarta, prshkrimet e proedurave dhe rregullave operacionale ishin t turbullta n shumicn e rasteve. Kjo ndodh pr shkak t faktit se shum ligje nuk jan ndjekur nga proedura zbatimi t detajuara, prandaj sistemi lejon prdorimin e gjykimit subjektiv personal nga ana e agjencive rregullatore dhe zyrtarve t tyre, duke patur si rezultat brjen e interpretimeve t pasakta, t cilave u mungon transparenca. Informacioni i siguruar nga agencit n lidhje me performancn e tyre, ishte n prgjithsi i varfr. Shum agjenci e kishin t vshtir t jepnin t dhna t tilla si: numri i aplikimeve t marra dhe t aprovuara gjat nj periudhe kohe, koha mesatare e proedimit t do aplikimi etj., sepse ato nuk mbajn statistika t sakta. Vlen t prmenden disa agjenci t cilat ishin n gjendje t jepnin disa statistika, dhe q prfshinin autoritetet prgjegjse pr mjedisin, lejet e puns, vizat, regjistrimin e toks, kthimin e toks dhe regjistrimin e patentave dhe markave tregtare. Disa agjenci nuk ishin t gatshme pr t bashkpunuar, nga frika se mos binin n kundrshtim me statistikat zyrtare. Me gjith kufizimet, mbledhja e ktyre t dhnave i siguron bizneseve nj udhzues pr krkesat dhe proedurat n Shqipri. 6.2.3 Probleme t identifikuara nga studimi

Shqetsimi kryesor q doli nga vzhgimi dhe intervistat qeveritare ishte se : ndrsa ligjet dhe proedurat ekzistuese nuk duken aspak t paarsyeshme, proedurat administrative n nivel operacional kan defekte t rnda : 27

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Ka mungesa serioze n zbatimit e proedurave dhe udhzuesve operacional. Ligjet e reja nuk mbshteten nga proedurat, kriteret, standardet dhe prgjegjsit e nevojshme pr nj zbatim efektiv. Kjo on n nj munges t plot t transparencs n zbatim dhe l hapsira t mdha pr subjektivizm. Kjo shkakton gjithashtu konfuzion ndrmjet investitorve n lidhje me t drejtat dhe detyrimet e tyre t ligjshme dhe me mjetet e prshtatshme pr prmbushjen e tyre. N mnyr sistematike ndjehet mungesa e strukturave institucionale efektive, t cilat nuk kan t prcaktuara qart as shkalln e besueshmris dhe prgjegjshmris dhe as shkalln e krkuar t bashkpunimit me njra-tjetrn. Investitort, shpesh nuk e din me saktsi se ku t shkojn dhe pr far, dhe vet autoritetet qeverisse jan konfuze n lidhje me faktin se kush sht prgjegjs dhe pr far. Pr investitort kjo do t thot humbje kohe dhe paparashikueshmri. Mungon forca detyruese e ligjit dhe proedurave. Investitort jan t shqetsuar gati pr t gjitha fushat e proedurave t biznesit, pr shkak t mekanizmave jo efektive t zgjidhjes s konflikteve, si brenda administrats publike, ashtu edhe n sistemin gjygjsor. Zyrtart q kan pushtet operacional mund t abuzojn me kt pushtet pa patur pasoja. Administrata dobsohet edhe m tepr nga mungesa e qndrimit t duhur dhe aftsive t prshtatshme t zyrtarve t t gjitha niveleve. N prgjithsi punonjsit e administrats nuk i besojn bizneset, shumica e tyre e shohin veten si polic dhe jo si ofrues t nj shrbimi dhe disa prej tyre abuzojn me pozitn e tyre pr prfitim personal. pr m tepr, shum autoritete nuk mbajn statistika t sakta pr performancn e tyre. Gati t gjitha autoritetet e intervistuara ankohen pr burime t kufizuara dhe asnjra nuk ka sisteme efektive t matjes s performancs pr punonjsit pr t prforcuar performancn e mir dhe pr t dekurajuar performancn e dobt.

28

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI T gjitha atyre q u than m lart i shtohet edhe nj faktor tjetr negativ q sht korrupsioni i cili identifikohet si faktori m serioz q pengon prpjekjet pr reforma. Evidencat e korrupsionit q dalin n drit nga vzhgimi, nuk jan t reja pr Shqiprin. Shum studime dhe diskutime t bra nga organizma vendase dhe ndrkombtare kan trhequr vmendjen mbi kt problem. Indeksi i Perceptimit t Korrupsionit (CPI) pr vitin 2004, e rendit Shqiprin t 107-n ndrmjet 145 vendeve t studiuara, me nj vlersim prej 2.05 piksh brenda kufijve 0 (shum i korruptuar) dhe 10 (shum i pastr). Korrupsioni shkaktohet nga faktor social-politik t rrnjosur thell, q dalin jasht fushs s studimit t barrierave administrative, megjithat, defektet operacionale t sistemit t proedurave administrative si subjektivizmi apo mungesa e transparencs dhe besueshmris, krijojn nj terren t prshtatshm pr lulzimin e korrupsionit. Qeverit serioze n luftn kundr korrupsionit duhet t nxitin thjeshtimin e proedurave administrative t investimit dhe t eliminojn subjektivizmin e panevojshm administrativ. Qeveria Shqiptare ka nisur nj fushat anti-korrupsioni t drejtuar nga nj Komitet i Posam q mbshtetet nga Zyra e Kryeministrit. Fushata do t kishte prfitime nga masat e marra pr eliminimin e barrierave administrative pr investimet, meqense kto t fundit do t prmirsonin transparencn dhe do t reduktonin mundsit pr korrupsion.

7. Vendosja e kufijve kohor pr marrjen e vendimeve

7.1 Hyrje

Nj faktor i rndsishm q prcakton shkalln e prmbushjes s detyrimeve administrative, sht koha gjat s cils merren vendimet, bhen dhe shqyrtohen apelimet pasi sht br nj aplikim. Kjo do t thot se barrierat administrative prcaktohen vetm pjesrisht nga dhnia e drejtprdrejt e inputit n formn e plotsimit t formularve dhe ndrveprimit me punonjsit e administrats. Prve ktyre, bizneseve dhe qytetarve i imponohen kosto t tjera q kan t bjn me vonesat dhe pasigurin, qoft n marrjen e informacionit, qoft n marrjen e prgjigjjeve pr aplikimet. Vendosja e kufijve kohor mund t oj jo vetm n reduktimin e kostove administrative pr qytetart dhe bizneset, por, n shum raste, rrit besueshmrin sepse i detyron autoritetet publike tju prgjigjjen qytetarve dhe bizneseve brenda nj kufiri t prcaktuar dhe detyrues kohor. 29

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI

7.2 Praktika dhe eksperienca

7.2.1 administrative N disa raste, kufijt kohor prcaktohen n ligjet e proedurs administrative, n raste t tjera, n pjese t legjislacionit q mbulon marrjen e vendimeve t caktuara. Zakonisht kufijt kohor q prcaktohen n ligjet e proedurs administrative, burojn nga kufizimet e afateve q parashikon legjislacioni prkats. Pra, nse nj proedur nuk i prcakton qartsisht kufijt kohor, kto afate do t prcaktohen nga ligjet q rregullojn proedurat administrative. 7.2.2 Prgjigjja e heshtur: rregullat heshtja sht pranim dhe heshtja sht mohim. Teknika e lejimit t interpretimit t heshtjes s nj agjencie si nj autorizim apo mohim i heshtur i aplikimit, prdoret n disa vende si nj prezumim i prcaktimit t afatit kohor pr vendimmarrjen administrative. Rregulli heshtja sht pranim ose mohim, e garanton m mir aplikantin s do t marr n koh prgjigjje pr krkesn e vet. Ai e v detyrimin pr t vepruar, mbi punonjsin e administrats. Punonjsi duhet t veproj prpara kufirit kohor dhe, kur sht e nevojshme, t krkoj shtyrje t afatit pr shqyrtim t aplikimit. N rast se ai nuk merr nj vendim aktiv prpara se t prfundoj koha, prgjegjsia pr vendimin q rezulton, automatikisht bie mbi vet punonjsin. N rastin e nj mohimi t heshtur, aplikanti mund ta apeloj menjher vendimin (n vend q t pres pr nj prgjigjje negative q mund t mos vij kurr, n rast se kufijt kohor nuk jan t prcaktuar dhe t detyrueshm). Kur aplikimet jan t formuluara keq dhe nuk sigurojn informacionin e duhur, lindin konflikte ndrmjet nevojs pr t marr nj vendimin bazuar n informacione t plota dhe t sakta, nga njra an dhe detyrimit pr t respektuar afatin kohor, nga ana tjetr. Vende t ndryshme i jan prgjigjur ksaj sfide duke u prpjekur t japin udhzime t qarta mbi nevojat pr informacion dhe duke i dhn kohn maksimale t nevojshme agjencis q merr aplikimin. Rregulli heshtja sht mohim mund t prdoret n disa situata kur aplikantt kan nevoj pr nj prgjigjje t shpejt. Nse administrata nuk vepron mbi nj aplikim 30 Baza ligjore pr vendosjen e kufijve kohor n vendimmarrjen

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI brenda nj kufiri kohor t caktuar, presupozohet s aplikimi nuk pranohet dhe s jan ezauruar t gjitha zgjidhjet administrative, kshtu q aplikanti mund ti drejtohet gjyqit.

Prfitime dhe probleme t vendosjes s kufizimeve kohore

N shum vende t OECD vendosja e afateve kohore pr vendimmarrjen administrative sht shum e rndsishme pr bizneset dhe ndikon n perceptimin e shrbimeve publike si t besueshme. Faktor ky pr performancn e kufizimeve kohore sht kultura e gjer administrative brenda s cils ato jan vendosur. N vendet ku traditat jan m pak t zhvilluara, vendosja e afateve ligjore mund t jet nj mjet veanrisht i rndsishm pr t reduktuar kostot administrative dhe pasigurin. Rregulli heshtja sht pranim siguron nj zgjidhje n ast t problemeve t aplikantve, t cilt, n rast se administrata dshton n marrjen e nj vendimi, nuk ka pse t apelojn. Vendosja e afateve kohore ligjore sht e vshtir pr tu zbatuar n praktik, sepse vendimet merren n nivele t ndryshme, kan shkalle t ndryshme kompleksiteti dhe pasoja t ndryshme n rast gjykimi t gabuar, prandaj ligjrisht ekzistojn kufij t gjer n kohn q duhet pr t gjykuar probleme t ndryshme administrative. Rregulli heshtja sht pranim nuk ka gjetur nj prdorim shum t gjer, dhe kjo reflekton faktin se efekti i miratimit t pashpallur t nj aplikimi, mund t jet tepr serioz dhe i kushtueshm kur lidhet me shtje si ato t siguris, ose me natyr financiare. Pra, n disa raste, dmet q mund t shkaktohen nga prdorimi i nj politike t till mund t jen m t larta se prfitimet q konsistojn n lehtsimin e detyrimeve administrative dhe rritjen e besueshmrise. N prgjithsi, mekanizmat q garantojn besueshmrin e administrats publike jan shum t rndsishm, sidomos n vendet ku nuk ekziston ndonj kultur e zhvilluar e prgjegjshmrise s administrats ndaj qytetarve. Mundsi t tjera pr t inkurajuar plotsimin e afateve kohore si p.sh. monitorimi dhe raportimi i performancs dhe vendosja e sanksioneve pr performancn e ult duhet t merren n konsiderat, sepse shkojn n prputhje me programet m t gjera qeveritare dhe fokusohen tek besueshmria, transparenca dhe prgjegjshmria ndaj qytetarve.

31

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI

8. Modelet organizative
Hyrje
N modelet organizative t prdorura nga vende t ndryshme pr t ndjekur politikat e thjeshtimit administrativ ekzistojn ndryshime t shumta. Kjo shumllojshmri reflekton ndryshimet n strukturat politike dhe administrative, ashtu si edhe n kulturn politike q qndron n themel t tyre, por edhe ndryshimet n mnyrn e konceptimit t detyrs s thjeshtimit administrativ. M posht, modelet organizative t prdorura pr t mbshtetur politikat e thjeshtimit administrativ, jan klasifikuar n 4 kategori: 1. Njsi t posame i referohet modeleve organizative ku nj agjencie, ose nj njsie, i caktohet si detyr e vetme nxitja e nj ose disa nn-elementeve t politikave t thjeshtimit administrativ si p.sh. reduktimi i detyrimeve pr grupe t veanta. 2. Agjenci t thjeshtimit administrativ i referohet modeleve organizative ku nj agjenci e veant qeveritare ka si objektiv t vetm, ose kryesor, nxitjen e politikave t thjeshtimit administrativ. 3. Agjenci t reformave proedurale i referohet modeleve organizative ku nxitja e politikave t thjeshtimit administrativ i caktohet agjencive t cilat jan prgjegjse pr probleme m t gjera t manaxhimit t cilesise s proedurave administrative. 4. Komitete t jashtme i referohet komiteteve t ngritura nga qeveria dhe t prbera nga nj shumic prfaqsuesish joqeveritar si akademik dhe organizata t bizneseve, me qllimin pr t kryer dhe koordinuar, nxitur, propozuar ose implementuar thjeshtimin administrativ. Prve ndarjes n kto kategori, duhet br nj dallim i rndsishm ndrmjet komiteteve apo njsive t prhershme dhe atyre t posame (ad hoc). Kto t fundit kan t bjn me situata ku njsit ose komitetet punojn vetm pr nj periudhe t caktuar kohe, ose deri n arritjen e nj rezultati t pritur si p.sh. hartimi i nj raporti q i jep rekomandime qeveris si ta realizoj m mir proesin e thjeshtimit administrativ. Ky klasifikim nuk sht as ekskluziv dhe as i plot, sepse vende t ndryshme shpesh mund ti kryejne aktivitetet e thjeshtimit administrativ nprmjet kombinimit t nj ose disa prej ktyre modeleve organizative t prmendura m sipr, ose mund t krijojn modele t tjera. 32

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI

8.2

Prfitime dhe probleme

Njsit e posame krijohen posarisht pr t nxitur nj mas t caktuar t thjeshtimit administrativ. Shum njsi t posame prqendrohen n bizneset e vogla dhe t mesme, pr shkak t problemeve t veanta q dalin nga efekti i shprpjestimit t detyrimeve administrative q bien mbi njsit e vogla t biznesit. Shpesh kto njsi jan t prhershme, fakt ky q dshmon se iniciativat e thjeshtimit administrativ duhet t ndrmerren jo vetm ndaj rregullave dhe proedurave t reja, por edhe ndaj atyre t vjetra. Avantazhi kryesor i modelit organizativ sht kujdesi dhe prqendrimi q tregohet pr fushn q sht n qendr t interesit. Njsit e posame sigurojn mundsi pr nj analiz t thelluar dhe pr krijimin e ekspertizs. Prqendrimi intensiv politik dhe administrativ n nj fush t caktuar t thjeshtimit administrativ, sidoqoft, mund ti shtrembroj politikat e thjeshtimit administrativ dhe reformat rregullatore drejt nj fushe t caktuar t programit. Pr t shmangur shtrembrime t tilla, proedurat dhe objektivat e njsive me qllim t posam duhet t integrohen me politikat m t gjera t thjeshtimit administrativ dhe reformave proedurale. Baza institucionale e ktij modeli siguron largpamsi dhe nxitje dhe mund t trheq lehtsisht burime dhe ekspertiz, por nga ana tjetr, ekziston rreziku i shtrembrimit t politikave t gjera cilsore drejt shtjeve t dors s dyt. Duke qen me s shumti nj politik fitim-fitim, politikat e thjeshtimit administrativ rrallhere ndeshin n rezistenc nga grupet e interesuara, si nga ana e biznesit, ashtu edhe nga ana e qeveris. Prdorimi i suksesshm i grupeve t jashtme kshilluese varet nga shkalla n t ciln grupi mbshtetet dhe udhhiqet politikisht nga qeveria. Edhe konceptet m t mira dhe m praktike pr reformat, q gjenerohen nga kto njsi, do t atrofizoheshin dhe do t vdisnin n rast se nuk do t ekzistonte vullneti politik pr ti zbatuar ato. Taskforcat shpesh prdoren pr t reduktuar karakterin kontradiktor q kan pasur prpjekjet e tjera. Shpesh kto taskforca kan inkurajuar vet-prmirsimin brenda departamenteve me qllim q t mbshtesin rrnjosjen e nj kulture m t mir t rregullave brenda shrbimit civil. Kjo pasqyron faktin se thjeshtimi administrativ nuk varet vetm nga prmbushja me detyrim e objektivave t vendosura n mnyr t centralizuar, por edhe nga nismat e departamenteve pr t zhvilluar praktikat m t mira. 33

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Avantazhi ky i prdorimit t taskforcave afatshkurtra sht se mund ti prgjigjjen me shpejtsi dhe prqendrim nj prioriteti politik. Nse prgjigjja sht e formuluar dhe e prqendruar n mnyrn e duhur dhe nse prmban plane zbatimi praktike dhe efektive, mund t jen me shum vler n implementimin e masave t thjeshtimit administrativ. Njsit e posame (ad hoc) prgjithsisht krijohen kur koncepti i thjeshtimit dhe reduktimit t barrierave administrative ka arritur nj nivel veanrisht t lart popullariteti politik. Sidoqoft, natyra ad hoc e ktyre njsive mund t prbje vshtirsi n garantimin e zbatimit dhe ndjekjes s proesit. Nj tjetr problem mund t dal n rastet kur prpjekjet e programeve t thjeshtimit administrativ jan tepr t personalizuara rreth nj figure qendrore. Kjo mund ta bj iniciativn tepr t varur nga personi q sht n krye, ose tepr t brisht dhe jo t besueshme n rast se drejtuesi e prfundon detyrn. Megjithat, nj model taskforce i qendrueshm nxjerr n pah prkushtimin e qeveris pr thjeshtimin administrativ dhe siguron nj fokus pr trheqjen e ideve pr reformim si nga brenda ashtu edhe nga jashte administrats. Ato gjithashtu mund t shrbejn pr t edukuar administratn n lidhje me shqetsimet e sektorit privat, metodat alternative t proedurave administrative dhe metodat e implementimit t iniciativave t reformave n fushat komplekse ose t vshtira politikisht. S fundmi, ato ndihmojn n edukimin e njsive t sektorit privat n lidhje me problemet dhe vshtirsit e zbatimit t masave t thjeshtimit administrativ. Kjo mund t lehtsoj t kuptuarin e natyrs dhe dinamiks s proeseve reformuese t qeveris.

9.

Situata aktuale n institucionet qendrore n Shqipri

Nga vlersimi i shrbimeve t ofruara n institucionet qendrore t analizuara, rezulton

se, n prgjithsi ato ofrojn shum shrbime pr biznesin, ndrsa pr publikun e gjer pothuajse fare. Kshtu n mnyr t pmbledhur mund t themi se: Ofrojn shrbime pr biznesin Ministria e Financave, (Drejtoria e Pergjithshme e Doganave; Drejtoria e Prgjithshme e Tatimeve) Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit, 34

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Ministria e Shndetsis, Ministria e Industris dhe Energjitiks, Ministria e Rregullimit t Territorit dhe Turizmit Ministria e Transportit dhe e Telekomunikacionit Ministria e Mjedisit Ofron shrbime pr publikun Ministria e Shndetsis, Nuk ofrojn shrbime Ministria e Pushtetit Vendor dhe Decentralizimit; Mbshtetur n politikat e decentralizimit t pushtetit t ndrmarr nga kjo ministri, pohohet se t gjitha shrbimet po delegohen n pushtetin vendor. Si i till, ky institucion nuk mund t ofroj shrbime. Institucione mbshtetse t proesit Departamenti i Administrats Publike, Njsia e Anti Korrupsionit, Ministri i Shtetit pran Kryeministrit, Institucionet q kan zyra t ngjashme me zyrat e propozuara. Ministria e Industris dhe Energjitiks, Ministria e Mjedisit, kan zyra informimi por q duhet t prshtaten me objektivin dhe funksionet e propozuara m sipr.

10. Prfundime dhe rekomandime

Prpjekjet pr t lehtsuar sistematikisht barrierat administrative kan vite q kan nisur n shumicn e vendeve t OECD. Politikat qeveritare t thjeshtimit administrativ shpesh promovohen n nj mjedis politik deri diku kontradiktor: Nga njra an qndrojn bizneset 35

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI dhe qytetart q ankohen pr detyrimet dhe formalitetet administrative dhe q ushtrojn nj presion t konsiderueshm politik mbi qeverit pr t reduktuar burokracin. Nga ana tjetr, t njjtat grupe t interesuara po krkojn gjithnj e m tepr nj qeverisje m t besueshme, efektive, t drejt e transparente dhe shumica e ktyre krkesave pr tu plotsuar krkon m shum informacion dhe rregulla e proedura t reja. Ky paradoks v n dukje s thjeshtimi administrativ sht nj sfid e vazhdueshme dhe dinamike pr manaxhimin e informacionit t qeverive. Qeveria Shqiptare ka qen dhe sht shum e angazhuar pr prmirsimin e situats aktuale n lidhje me barrierat administrative me qllim prmirsimin e klims s biznesit n vend. Si rrjedhoje ajo ka ndrmarr nj sr veprimesh pr vlersimin e barrierave administrative, q prbjn penges pr investimet dhe pr t ndrmarr masa konkrete pr ndryshim. Reduktimi i kostove t prmbushjes s detyrimeve t rnduara nga burokracirat dhe rritja e transparencs pr vendimmarrjen administrative, sjell prfitime t konsiderueshme pr investitort. Eliminimi i ktyre barrierave shrben gjithashtu pr t rritur efiencn dhe efektivitetin e qeverisjes dhe shprndarjes s shrbimeve dhe, njkohsisht drgon sinjale pozitive pr investitort duke kontribuar ndjeshm n proeset e reforms s prgjithshme ekonomike dhe duke ngushtuar hapsirat e korrupsionit. Nj sistem proedural m i thjesht, m transparent dhe m afr prdoruesit, do ti inkurajonte investimet e sektorit privat dhe do t rriste efektivitetin dhe besueshmrin e ligjeve dhe proedurave t krijuara pr t ruajtur interesin publik. N kt kontekst, duhet t vazhdojn prpjekjet pr prmirsimin e kapaciteteve institucionale, aktivizimin e dialogut ndrmjet sektorit publik dhe atij privat nprmjet prfshirjes s ktij t fundit n proesin e reforms dhe pr prmirsimin e kuadrit rregullator. Pr sa i takon iniciativave t ndrmarra tashm mund t themi se : Zyrat pr informimin e biznesit vlersohen si t domosdoshme dhe propozohet q ato t hapen n t gjitha institucionet qndrore. N t njjtn koh rekomandohet q shrbimet pr publikun t prfshihen brenda funksioneve t ktyre zyrave, n ato institucione q e ofrojn kt shrbim. Konceptimi i ktyre zyrave duhet t shtrihet jo vetm n funksion t biznesit por m gjer pr publikun. 36

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI Funksioni i zyrave t informimit nuk duhet keqkuptuar me institucionin e zdhnsit t shtypit apo zyrat e marrdhnieve me publikun. Funksioni i dyt mund ti shtohet ktyre zyrave, por qllimi parsor i tyre sht informimi. T merret n konsiderat prdorimi i krijimit t one-stop shops pr sigurimin e informacionit pr liensat. sht nj fakt shum domethns q nga 28 vende t OECD, 21 prej tyre kan zgjedhur si instrument t preferuar pr thjeshtiin e proedurave t liensimit krijimin e nj pike t vetme kontakti. Skema e propozuar n material pr rishikimin e proedurave t lejeve dhe liensave, m duket se ka nj vler dhe mundsi aplikimi m t gjer, pra jo thjesht pr rivlersimin e proedurave ekzistuese dhe vlersimin e proedurave t reja t lienisimit, por pr t gjitha llojet e proedurave administrative n prgjithsi. Ti kushtohet nj vmendje e veant reforms pr proedurat operacionale, si jan doganat dhe administrata e taksave, sepse ndryshe nga proedurat e nisjes s nj biznesi t ri, si p.sh. proedurat e regjistrimit, t cilat firma i kalon vetm nj her, proedurat operacionale ndikojn performancn e bizneseve n mnyr t vazhdueshme gjat gjith jets s tyre. Proedurat n kto fusha jan m t ndrlikuara dhe m t vshtira pr tu ndjekur, meqense ato prmbushin objektiva t shumfishta, fusin n loj shum lojtar dhe krkojn bashkpunimin e shum agjencive. Si prfundim, eliminimi i barrierave administrative, nuk arrin ti kaprcej t gjitha pengesat q frenojn investimin privat, megjithat, prpjekjet pr t thjeshtuar dhe automatizuar proedurat operacionale administrative jan t nevojshme pr t mbshtetur dhe ndihmuar reformat e gjera politike e ligjore.

37

- ELIMINIMI I BARRIERAVE ADMINISTRATIVE- A.TOTONI LITERATURA 1. From Red Tape to Smart Tape, Administrative Simplification in OECD countries, 2003. 2. Small and Medium Enterprise Outlook, OECD, Paris 2000. 3. Businesses views on Red Tape Administrative and Regulatory Burdens on Small and Medium-sized Enterprises, OECD, Paris 2001. 4. Regulatory Policies in OECD Countries from Interventionism to Regulatory Governance, OECD, Paris 2002. 5. The E government Imperative, OECD 2003 6. Albania, Removing Administrative Barriers to Investment: a Critical Component of the National Development Strategy, FIAS 2003 7. Shqiperia, Anketim mbi Kostot e Kuadrit Ligjor dhe ato t Sistemit Administrativ, HDPC, FIAS. 8. Raporti Vjetor i Ministris s Ekonomis, 2004

38