NDEX

Frigorifik Ara ve Ara Klimas Periyodik Bakm Talimatlar Frigorifik Ara Soutma Sistemi Gnlk Bakm Talimat --- sayfa 1 --- sayfa 3

Frigorifik Ara ve Ara Klima Soutma Sistemi Aylk Bakm Talimat --- sayfa 3 Frigorifik Ara ve Ara Klimasnn Aylk Bakm Talimat ----sayfa 20

FR GOR F K ARA VE ARA KL MASININ

AYLIK BAKIMINI YAPMAK

Gerek souk zincirde kullanlan frigorifik aralarn, gerekse klimal aralarn soutma sistemleri; ilk takld gndeki performans ve alma durumunu korumalar iin soutma sistemlerinin zelliine gre aylk, sezonluk ve yllk periyodik bakmlarnn yaplmas gerekir. Zamannda yaplan bakm; her eyden nce sistemin performansn yksek tutmakla beraber daha az enerjiyle, daha ekonomik ve uzun mrl bir alma salayaca da unutulmamaldr.

ekil 1.1: Midibs klimasnn ematik gsterimi

1.1 Frigorifik Ara ve Ara Klimas Periyodik Bakm Talimatlar

Frigorifik aralar ile klimal aralarda bulunan soutma sistemi hem yapsal olarak hem de alma prensibi asndan birbirine ok benzemektedir. Bunlar birbirinden farkl klan en nemli kriter hizmet ettikleri alandr. yle ki gda, ila vb. maddelerin, souk

zincir iinde bozulmadan tketiciye ulamasnda frigorifik aralar kullanlrken, insanlarn konforlu yolculuklarnda klimal aralardan yararlanlr.

ekil 1.2: Otomobil klimas ematik yaps

Frigorifik aralar tayacaklar rn cinsi ve miktarna gre tasarlanrlar. Bir frigorifik ara souk tamaclkta kullanlmak zere tasarlanm ise dondurulmu gda tamaclnda kullanlamaz. Aksi durumda hem souk zincirde tanan rn bozulabilir hem de aracn soutma sistemi ar ykten dolay arzalanabilir. Dier taraftan konfor tamaclnda kullanlan klimal aralarn soutma sistemleri de mevsimsel zelliklere gre yazn en yksek d ortam scaklnda, tam dolu bir arataki soutma ykn (gizli ve duyulur sy) karlayacak ekilde tasarlanrlar. Tabi ki bu tasarmda hem sistemin ilk yatrm maliyetinin dk olmas hem de kullanm sresince ekonomik ve uzun mrl bir hizmet vermesi beklenir. Ancak bu, uygun alma koullarnda ve zamannda yaplan periyodik bakmlarla salanabilir. te bu noktada her aracn zelliine ait periyodik bakm talimatlar nem kazanr.

Resim 1.1: Frigorifik aralardan rnekler

Periyodik bakm talimatlar aracn alma koullar, rnein; soutma sisteminin alma sresi, toplam servis s yk, tama mesafesi, alma sezonu vb. koullar dikkate alnarak, gnlk bakm, aylk bakm, sezonluk bakm ve yllk bakm eklinde dzenlenir. Bu dzenlemede o araca ait bakm ile ilgili yaplmas gerekenler maddeler halinde ncelik

srasna gre belirtilir. ou kez gnlk, aylk bakmlar, ara yetkili servisi dnda, ara sahibi veya kullanc tarafndan yaplan basit, fiziki kontrollerdir.

Resim 1.2: Frigorifik kamyonet

Dier taraftan ister frigorifik ara olsun ister ara klimasnn almas; aracn genel kondisyonuna da baldr. rnein; kompresr ara motorundan tahrikli sistemlerde aracn motor durumu, elektrik sisteminde; akmlatr, arj dinamosu ve konjektr, kontrol ve otomasyon sisteminde; sensrlerin (alglayclarn), basn anahtarlarnn vb. salkl almas soutma sisteminin istenilen performans vermesi asndan ok nemlidir. Ancak; ara soutma sistemleri bakm talimatlar genel zellikler itibaryla birbirine ok benzese dahi ayrntda birtakm o araca ait ihtisas ve zel eitim gerektiren iler olabilir. Bu noktada uygulamal eitim alnmadan sadece talimatla bakm ii yaplmamaldr.

1.1.1.Frigorifik Ara Soutma Sistemi Gnlk Bakm Talimat

Doru ve amacna uygun kullanm ve iyi bir bakm, soutma sisteminin gvenli almas, fonksiyonlarnn normal ilemesi ve verimli bir soutma salayabilmesi iin ok nemlidir. Frigorifik ara her ykleme ncesi soutma sistemi yeterli sre altrlarak: a.Kondenser fan/fanlarnn fonksiyonlarn yerine getirip getirmedii kontrol edilmelidir. b.Evaporatr fan/fanlarnn fonksiyonlarn yerine getirip getirmedii kontrol edilmelidir. c.Sistemin almasn izleyerek anormal bir ses karp karmad fiziksel olarak kontrol edilmelidir. .Soutma sistemini devreye aldktan ve yeterli bir sre sonunda soutma ileminin salkl olup olmad kontrol edilmelidir.

1.1.2.Frigorifik Ara ve Ara Klima Soutma Sistemi Aylk Bakm Talimat

Periyodik bakm talimatlar aracn alma koullar; soutma sisteminin alma sresi, toplam servis s yk, tama mesafesi, alma sezonu vb. koullar dikkate alnarak,

gnlk bakm, aylk bakm, sezonluk bakm ve yllk bakm eklinde yaplmas gerektiini ifade etmitik. Burada hemen belirtelim ki her aracn yapsal zellikleri ve kullanm artlar periyodik bakm srelerini belirleyecei gibi ayn zamanda bakmda o araca ait nelerin yaplmas gerektiini de belirtir. rnein; polen filtresi kullanlan aralarda filtrenin periyodik bakmlarda deitirilmesi gibi.

ekil 1.3: Tipik otomobil klimasnn devre elemanlar

1.Ara altrlmadan soutma sistemi genel olarak gz muayenesinden geirilir. Kaak phesi oluturabilecek soutma devresi zerindeki ya ve kir birikintileri gzlenir. Devre zerindeki paralarn genel durumu, montaj balantlar, paralarn korozif artlardan nasl etkilendiine baklr.

Resim 1.3: Otomobil klimas; kompresr, servis valflar, filtre-kurutucu ve hortumlar

Kontrol srasnda kondenser ve radyatr kanatklarna zarar vermemeye dikkat edilmeli kondenser ve kanallar zerindeki contalarn iyi durumda olduklarn kontrol edilmelidir.

ekil 1.4: Motor suyu soutma radyatr ve kondenser

Ara altrlp, motor sndktan sonra soutma sistemi devreye alnr. 2.Soutma sistemin genel durumu gzlenir. Bu gzlemde kondenser ve evaporatr fan motorlarnn almas, kard ses, balans durumu ve hava sirklasyonu izlenir.

Resim 1.4: Otomobil klimas kondenser fanlar

3.Soutma kompresrnn emme ve basma hatt basnlar llerek hem kompresrn hem de sistemin genel durumu hakknda bilgi sahibi olunur.

Resim 1.5: Klima soutma sisteminin basn deerlerinin llmesi

4.Scaklk ve basn anahtarlarnn almas kontrol edilir. Yksek ve alak basn hattna bal basn anahtarlarnn sistemde balca grevi vardr. Bunlar fan motor soketi karlarak ve i ortam scaklk sensr bir para buzla soutularak kontrol edilebilir. Basma hatt; yani kondenser basnc 15 bara ulatnda gazn kondense olabilmesi iin, kondenser fann devreye alr. Kondenser fan herhangi bir nedenden dolay devreye girmez veya akta tkanma olur ise basn ykselir. Bu basn deeri 25 bar ve zerine ktnda; kompresr kavramasn devre d brakr. Sistemde kaak olduunda veya i ortam scakl 10C altna dtnde basn deeri 2,5 bar altna iner ve kompresre sv ak olacandan kompresr devre d brakr. Resim 1.6: Alak ve yksek basn presostatlar Soutma sisteminin performansn iyiletirmek zere aadaki bakmlarn eksiksiz yaplmas gerekir.

5.Kondenser ve ara soutma suyu radyatr kontrol edilmeli, petek yzeylerinde tozlanma ve youn kir tabakas var ise uygun kimyasallar kullanlarak temizlenmeli, bol temiz su ile ykanmal ve hava tutularak kurutulmaldr.

ekil 1.5: Kondenser konumu itibariyle kir ve toz tutan paradr

ekil 1.6: Kondenser ve radyatr uygun kimyasallarla temizlenmelidir

6.Kondenser petek yzeyinde tozlanma az ise basnl hava ile temizleyiniz.

Kondenserin her zaman temiz olmasna dikkat ediniz.

7.Kondenser kanatklarn (fin/plaka) kontrol ediniz, eilmi kanatklar kanatk dzeltme taran (Fin comb) kullanarak dzeltiniz. Kondenser; sistemde toplam s ykn d ortama atmak zere tertiplenmi devre elemandr. Yapsnda s transfer yzeyini artrmak amacyla s iletim katsays yksek ve korozyona dayankl olduka ince bakr veya alminyum saclar kullanlr. Bu sac plakalarn her birine fin ad verilir. Fin/sac plaka ok ince ve yumuak bir malzeme olduundan hafif temaslarda, ta vb. cisimlerin arpmasnda eilip, bklebilir. Finlerin bu ekilde eilmesi hava akn zafiyete sokacandan bu blmde s transferi de azalacaktr. Eilmi, bklm finlerin hava geiine diren oluturmasn nlemek zere fin tara ile dzeltilmesi gerei vardr (ekil 1.6)
ekil 1.6: Kondenser fin tara

Resim 1.7de finleri eilmi, birbiri zerine katlanm kondenser grlmektedir. Finlerin bu ekilde eilmesi hava akn azaltacandan bu blmlerde s transferi de azalacaktr. Bakm srasnda bu kanatklarn dzeltilmesi gerekir.

Resim 1.7: Temas sonucu yzeyi eilerek deforme olmu kondenser

Resim 1. 8: Kondenser finlerinin/kanatklarnn dzeltilmesi ve kondenser tamiri

8.Evaporatr petei nndeki toz filtresi ykanp temizlenebilir tip ise ykaynz. Aksi halde yenisi ile deitiriniz.

Resim 1.9: Aracn n gslne davlumbaz iine yerletirilmi evaporatr

zellikle gnmz otomobillerinde toz, polen, duman vb. kk partiklleri tutmak zere tasarlanm polen filtreleri kullanlr. Bu filtreler kullanm artlar ve sresine gre zamannda deitirilmesi gerekir. Aksi halde, kirli ve tkal filtre yzeyleri hava akna ar diren gstereceinden ara iinde istenilen soutma etkisi de salanamaz.

Resim 1.10: Ara klimalarnda kullanlan filtrelerinden rnekler

ekil 1.7de hava hareketinin daha geni hacimden emilip baslmasn salayan davlumbaz yaps, fan motoru ve fanlar grlmektedir.

ekil 1.7: Otomobil klimasnda fan davlumbaz ve fanlarn konumu

10

9.Evaporatr kontrol edilmeli, petek yzeylerinde tozlanma ve youn kir tabakas var ise uygun kimyasallar kullanlarak temizlenmelidir.

Resim 1.11: Otomobil klimalarnda kullanlan kirlenmi bir evaporatr ve temizlik sonras grnm

zellikle toplu tamann yapld byk hacimli aralarda aylk periyotlarda evaporatr filtrelerinin ykanmas veya yenisi ile deitirilmesi gerekir. Ara klimalarnda evaporatr yzeyinde youan su beraberinde toz ve eitli partiklleri tutmaktadr. Bu birikinti, zamanla bakterilerin remesine ve neticesinde kt kokuya neden olmaktadr. Bakm periyotlarnda ara evaporatr, bakm talimatnda belirtilen kimyasallarla temizlenmelidir.

Resim 1.11: Otomobil klimalarnda kirlenmi bir evaporatrden kaynaklanan kt kokularn giderilmesinde kullanlan bakteri ve kf oluumunu engelleyici kimyasal uygulamas

zel olarak gelitirilmi uzatmal temizleme spreyinin tamamn partikl filtresi devresinden pskrtp ara fan motorunu dk devirde 5 dakika sre ile altrnz.. Klima fan motoruna (fan) zarar verecei iin temizleme rnn hava giriinden kesinlikle pskrtmeyiniz.

11

10.Evaporatr zerindeki youma suyunun tahliye kanalnn veya tahliye hortumunun tkal olup olmadn kontrol ediniz. Tkal olan delik ve kanallar temizleyerek anz.

ekil 1.8: Evaporatr drenaj ak tutulmaldr.

ekil 1.9: Evaporatr drenaj

12

11.Soutma sistemi boru devresini, tahliye hortumlarn, devre tespit elemanlarn ve elektrik kablolarnn fiziki durumlarn kontrol ediniz. Kablo ve hortumlarn keskin kelere, s youn blgelere ve metal malzemelerin yzeyine temas etmesini nleyiniz. Kablo ve hortumlar sallanmayacak ekilde plastik veya metal kelepe kullanarak sabitleyiniz. 12.Kompresr ve kasnak balantlarn kontrol ediniz. Boluk olumu ise gerekli somun ve vidalar skarak boluu gideriniz.

Resim 1.12: Kompresr kavramas sklnn sentille kontrol

13

13.Kompresr kay gerginliini kontrol ediniz. Boalma var ise talimatta belirtilen deere ayarlaynz.

ekil 1.10: Ara motorundan tahrikli kompresrlerde kullanlan kaylar

ekil 1.11: Ara motorundan tahrikli kompresrlerde kay gerginlik ayar

14

UYGULAMA
Ara klimasnn Sezon ncesi Bakmn Yapmak Tipik otomobil klimas ve devre elemanlar

neriler Not: Bakm iin gerekli olacak talimat ve talimatta yer alan Aada verilen ilemleri ara, gere ve donanm temin ediniz. srasyla gerekletiriniz. - gvenliine uygun ortam oluturunuz. 1.Ara soutma devresine -Ara motorunu altrmadan, ncelikle soutma devresinin ait tm balant noktalarn kontrol ncesi temizliini yapnz ve soutma sistemini gzden ve montaj vidalarn kontrol geiriniz. a.Soutma sistemine ait tm devre elemanlarnn montaj ediniz. durumunu gzden geiriniz. Herhangi bir geveme, sarkma var ise gideriniz. b.Elektrik kablo ve soket balantlarn gzden geiriniz. c.Devre zerinde kaak belirtisi olabilecek balant noktalarn gzden geiriniz.

lem Basamaklar

15

2.Ara motoru ve soutma kompresr kay-kasnak ve yataklar kontroln yapnz. 3.Ara klima kompresr manyetik kavramasnn ve elektriksel balantlarnn kontroln yapnz. 4.Kondenser ve kondenser fan/fan motorlarnn genel durumunu kontrol ediniz. Evaporatr ve evaporatr fan/fan motorlarnn genel durumunu kontrol ediniz.

a.Kayn fiziki durumunu, gerginliini kontrol ediniz. Eski, ypranm kaylar yenisi ile deitiriniz. b.Kay gerginliini talimatta belirtildii gibi yapnz. c.Motor ve kompresr kasnaklar yatak boluklarn elle kuvvet uygulayarak kontrol ediniz. Boluk var ise yata deitiriniz. a.Kompresr ve braket montaj balantlarn kontrol ediniz. b.Manyetik kavramann skln kontrol ediniz. c.Manyetik kavramann elektriksel balantlarn kontrol ediniz. .Manyetik kavramann bobinine akden direkt enerji vererek kavramann skln kontrol ediniz. a.Kondenser ar kirliyse uygun kimyasallar kullanarak temizleyiniz. Hafif toz birikintileri iin ou zaman basnl hava ile temizlik yeterli olacaktr. b.Kondenser fan/fanlarnn genel durumuna baknz. Herhangi bir deformasyon, ezilme veya arpma sonucu oluan para kopukluu var ise yenisi ile deitiriniz. c.Kondenser fan/fan motorlarna direkt akden enerji vererek alma sesini dinleyiniz. Grltl ses yatak boluklarna iarettir. Yenisi ile deitiriniz. .Kondenser fan/fanlarnn balans durumunu gzlemleyiniz. lk kalkta ve alma srasnda sarsnt durumunu gzlemleyiniz. Eer sarsnt var ise fan yenisi ile deitiriniz. Not : Benzer ilemleri evaporatr, evaporatr fan/fan motorlar iin gerekletiriniz. a.Soutma keskinlii tatmin edici ise genel durum itibaryla bir problem yoktur. b.Soutma yetersiz veya soutma etkisi hi gzlenmiyor ise sistem arzal olabilir. Arza takibi yapnz.

5.Ara motorunu altrp motor sndktan sonra AC tuuna basarak klimay devreye alnz. Ksa bir sre sonra soutma sisteminde fleme havas scakln lnz. Bu lm; ara klimasnn performansn belirlemede nemlidir. 6.Gzetleme camndan a.Soutucu akkan eksiklii sz konusu ise ncelikle kaak soutucu akn kontrol kontrol yapnz. ediniz. -ncelikle gaz arj manifoldunu servis valflarna balayarak basn deerlerini kontrol ediniz. Basn deerleri dk ise -Kompresre ait mekanik keeden gaz kaa olmu olabilir. -Rakor, hortum ve contal balantlar gzden geiriniz, kaak kontrol yapnz. b.Soutucu akkan kirlenmi veya nem ekmi ise yeniden gaz arj yaplmaldr.

16

7.Filtre/kurutucuyu kontrol a.Kurutucu filtre ara klimasnda devir daim eden soutucu ediniz. Gaz akn kontrol akkan nem ve kirlerden arndrr. Kurutucu filtre doyma ediniz. noktasna ulatnda, yani filtreleme ilevini yerine getiremeyecek kadar kirlendiinde, soutucu akkan da yeterince arndrlamaz. Yeterli derecede filtrelenmemi soutucu akkan ara klimasnn verimini drr. b.Ar kirli filtre/kurutucu soutucu akkan geiini de zorlatracandan soutma performans olduka decektir. Yenisi ile deitiriniz. c.Filtrenin giri ve k noktalarndaki scaklklar lnz farkl scaklk deeri gzlenirse filtre tkal olabilir; deitirilmelidir. 8.Ara klima kompresr a. Ara klima kompresrlerinde ya ve gaz kaan nlemede keesinin szdrmazln kullanlan mekanik keenin karmas halinde bir miktar ya; kontrol ediniz. kompresr zerinde kirlerin tutulmasna ve korozyona neden olacaktr. Kir tutulmas ksa srede olusa da korozyon uzun srede geliebilir. Bu gzlem kaan belirlenmesi asndan nemlidir. b.Tereddtte kaldnz zaman akkan kaak yntemlerini kullanabilirsiniz. c.Mekanik kee karyor ise yenisi ile deitirilmelidir. Dikkat: Gnmzde birok ara klima ve frigorifik soutma sisteminde R134a gaz kullanlmaktadr. R134a renksiz, kokusuzdur, havadan daha ardr. Oksijen ile yer deitirir ve daha alak seviyelere szabilir. Klima gaz sznts yetersiz havalandrmal mekn veya ara kanallarnda boulma riskini dourur. R134a klima gaz patlama tehlikesinin sz konusu olduu hibir ortamda kullanlmamaldr. R134a ile alrken meknda ate, ak aydnlatma bulundurulmamal ve sigara iilmemelidir. Kaynak ve lehim ilemleri yaplmamaldr. R134a yksek slarda veya UV nlarna maruz kaldnda kimyasal bozunmaya urar. Ortaya kan kimyasallar (bozunma rnleri) iddetli ksre ve bulantya yol aar.

17

Kontrol listesi
Uygulama : Ara klimasnn Sezon ncesi Bakmn Yapmak Gzlenecek Davranlar
Ara soutma devresine ait tm balant noktalarn ve montaj vidalarn kontrol ettiniz mi? Ara motoru ve soutma kompresr kay-kasnak ve yataklarn kontroln yaptnz m? Ara klima kompresr manyetik kavramasnn sklk, boluk ve elektriksel balantlarnn kontroln yaptnz m? Kavrama, manyetik bobine temas etmeden serbest dnyor mu? Kondenser ve kondenser fan/fan motorlarnn genel durumunu kontrol ettiniz.mi? Kondenser fan motoru yata boluk kontrol yaptnz m? Evaporatr ve evaporatr fan/fan motorlarnn genel durumunu kontrol ettiniz mi? Evaporatr fan motoru yata boluk kontrol yaptnz m? Ara motorunu altrp motor sndktan sonra AC tuuna basarak klimay devreye aldnz m? Soutma kompresrnn klik sesiyle devreye girdiini anladnz m? Gerekli lmleri yapmak zere yeteri srede klimay altrdnz m? Soutma sisteminde fleme havas scakln ltnz m? Gzetleme camndan soutucu gaz akn kontrol ettiniz mi? Soutucu akkann sistem iindeki genel durumu hakknda fikir sahibi olabildiniz mi? Soutucu akkann durumu ile ilgili saptamalarnz doru mu? Filtre/kurutucuyu kontrol ettiniz mi? Ara klima kompresr keesinin szdrmazln kontrol ettiniz mi? Bakm talimatnda yer alan btn ilemleri srasna uygun ekilde yapabildiniz mi? Aracn klima soutma performansn scaklk lerek test ettiniz mi? Bakm ilemleri srasnda gvenli alma ortamn oluturabildiniz mi? Deerlendirme Evet Hayr

18

FR GOR F K ARA VE ARA KL MALARININ AYLIK BAKIMLARI

Frigorifik ara soutma sistemi ile ara klimasnn periyodik bakmlarna ait genel prensipleri renerek aylk bakmlarn yapabileceksiniz.

2.FR GOR F K ARA ve ARA KL MASININ AYLIK BAKIMINI YAPMAK

zellikle ticari alanda kullanlan frigorifik aralar ve toplu tamaclkta kullanlan otobs, minibs vb. klimal aralarn soutma sistemleri alma artlar ve sreleri dikkate alndnda ilk gnk performanslarn koruyabilmeleri iin ciddi bir bakm ihtiyac ortaya kar. Bu bakmdan zellikle soutma yknn artt yaz aylarnda bakm ihtiyac daha da nem kazanr.

ekil 2.1: Toplu tamaclkta kullanlan ara klimalarnn bakmlar daha sk yaplr

2.1.Frigorifik Ara ve Ara Klimasnn Aylk Bakm Talimat

19

Ara altrlmadan soutma sistemi genel olarak gz muayenesinden geirilir. Kaak phesi oluturabilecek soutma devresi zerindeki ya ve kir birikintileri gzlenir. Devre zerindeki paralarn genel durumu, montaj balantlar, paralarn korozif artlardan nasl etkilendiine baklr. Kontrol srasnda kondenser ve radyatr kanatklarna zarar vermemeye dikkat edilmeli kondenser ve kanallar zerindeki contalarn durumu kontrol edilmelidir.

ekil 2.2: Frigorifik aralara kullanm artlarna bal olarak daha sk bakm gerekebilir

Resim 2.1: Frigorifik ara kondenseri

Ara altrlp, motor sndktan sonra soutma sistemi devreye alnr. Soutma sistemin soutma etkisi ve genel durumu gzlenir. Bu gzlemde kondenser ve evaporatr fan motorlarnn almas, fan motorlarnn kard ses, balans durumu ve hava sirklasyonu izlenir. Soutma kompresrnn emme ve basma hatt basnlar llerek kompresrn genel durumu hakknda bilgi sahibi olunur.

20

Soutma sisteminin performansn iyiletirmek zere aadaki bakmlarn eksiksiz yaplmas gerekir. ncelikle aylk bakm talimatnda yer alan ilemler uygulanmaldr. Bunlar srasyla : 1.Evaporatrdeki (hava geri dnteki) filtreleri temizleyiniz. Ykanabilir zellikte olan bu filtreleri lk su ve deterjanla ykayn. Eer filtrede yrtk ve anma varsa ykamanza ramen temizlenmiyorsa deitiriniz. Eskiyen polen filtresi sr gvenliini tehlikeye sokar. Alerjik bnyeli srclerin eitli salk sorunlaryla karlamasna ve aracn iinin kt kokmasna neden olur. Eskimi polen filtreleri zamannda deitirilmelidir.

ekil 2.3: Otomobil klimas evaporatr

Resim 2.2. Otobs klimalarnda kullanlan toz filtresi

zellikle gnmz otomobillerinde toz, polen, duman vb. kk partiklleri tutmak zere tasarlanm polen filtreleri kullanlr. Bu filtreler kullanm artlar ve sresine gre

21

zamannda deitirilmesi gerekir. Aksi halde, kirli ve tkal filtre yzeyleri hava akna ar diren gstereceinden ara iinde istenilen soutma etkisi de salanamaz. Dier taraftan hava geirgenliinin az olmas nedeniyle yakt sarfiyatnn artmasna ve klima kompresrnn zorlanmasna ve basn otomatiklerinin daha sk devreye girip kmasna neden olmaktadr.

Resim 2.3. Otomobil klimalarnda kullanlan toz filtrelerinden rnekler

Resim 2.4. Otomobil klimalarnda zamannda deitirilmeyen filtreler evaporatr zerinde bakteri, mantar ve kf oluumuna neden olur.

22

2.Evaporatr ve kondenser fanlarn gzden geiriniz; fan kanatklarnda ar kir tabakas varsa temizleyiniz. Kanatklar balans bozacak ekilde deforme olmu ise deitiriniz. Montajdan sonra fanlarn dn ynn kontrol ediniz.

Resim 2.5: Evaporatr, evaporatr fan motoru, fanlar ve TGV montaj konumlar

Otomobil klimalarnda kk hacimlerden emilen taze hava i ortam havas ile kartrlp filtreden geirilerek i ortama verilir. Resim 2.5te otomobil klimasnda evaporatr, evaporatr fan motoru ve evaporatr genleme eleman balants grlmektedir.

Resim 2.6: Otomobil klimas evaporatr fan motoru ve fanlar

23

Byk soutma yknn karland ara soutma sistemlerinde ve bazen de montaj zelliklerinden dolay bir kondenser iki kondenser fan ile desteklenmektedir

Resim 2.4: Otomobil klimas kondenser ve kondenser fanlar

ekil 2.5: Frigorifik ara evaporatr fan ve fan motorlar

24

3.Kondenserin durumunu kontrol ediniz, petek yzeylerinde tozlanma ve kirlenme varsa ykayp ve temizleyiniz. Petek kanatklarnda erilme varsa dorultunuz. Petek yzeylerinde tozlanma az ise hava ile temizleyiniz. Eer tozlanma fazla ve tkanma var ise alminyum ve bakr malzemeye zarar vermeyecek (korozif olmayan), yanc ve zehirli olmayan, ya ve kir birikintilerini ksa srede zebilen, bu ie zel temizleme maddeleri ile temizleyiniz. Kimyasal kullanmnda mutlaka uygulama yapacanz kimyasaln talimatn okuyup, uygun ortam salayarak gerekli tedbirleri alnz. Talimatta belirtilen kullanm miktarna ve uygulama sresine uyunuz. El ve gzlerinizi mutlaka koruyunuz ve asla teneffs etmeyiniz. Resim 1.2 de basnl tabancayla kpk eklinde tatbik edilmi kimyasal ile pas ve yal kirlerden arndrlm kondenser grlmektedir.
Resim 2.6: Kondenser temizleyici

Resim 2.7: Kimyasal temizleyiciler ile temizlenmi kondenser

Resim 2.8: Kirli evaporatr ve temizlik sonras durumu

25

4.Soutucu sistemde gaz kaak kontrol yapnz. Soutucu sistemden gaz kaa sistemin performansn drr.

ekil 2.6: Soutma devresinde sabun kp ile gaz kaa yeri belirlenebilir.

Soutma devresinin btn balant noktalarnda, 5 mm alglayc mesafesinde gaz kaak detektr kullanarak kaak kontrol yaplabilir. Bu kontrolde; kontrole balamadan nce cihazn pilini lerek ve detektr sensrn yapay bir soutucu akkan kaa ile test etmekte fayda vardr.

ekil 2.7: Ylda 12 g/yl gaz kaan lebilen detektrler gelitirilmitir.

26

Soutucu sistemde UV (ltraviyole) lamba ile gaz kaak kontrol yapnz.

ekil 2.8: Boyar madde soutma sistemine baslr

Son yllarda gelitirilen gaz kaa tespit yntemidir. Floresan (Boyar) bir madde ya ilk montajda ya da sonradan soutma sistemine baslr. Bu ilem her ne zaman yaplm ise arata grnen bir yere tarih yazlarak belirtilmelidir. Sistemdeki olas gaz kaa; beraberinde yalama yan ve boyar maddeyi de d ortama tar. Bu maddeye ltraviyole k tutulduunda kaak yeri farkl renk alr (ekil). Bylece kaak yeri belirlenmi olur.

ekil 2.9: UV lamba ile kaak aranr

27

Resim 2.9 : UV k ile klima devresinde soutucu akkan kaak yerinin aranmas

Resim 2.10: Soutucu akkan ve ya kaann kavrama ve boru zerindeki korozif etkisi

28

5.Soutucu sistem hortum ve rakorlar ile tm cvata ve somunlarn sklk kontrol yapnz. Boalm vidalar sknz.

Resim 2.12: Bakmda tm balantlar, boru ve hortum devresi gzden geirilmelidir

Resim 2.12: Boalm vida ve somunlar sknz.

29

6.Devrede gzetleme cam kullanlm ise gzetleme camndan, gaz geiini kontrol ediniz, gaz kirlenmise filtre kurutucuyu, ya ve soutucu akkan deitiriniz. Gzetleme camndan, gaz geiini kontrol ediniz. Bu amala ara motorunu orta devirde 1500 d/dk kompresr hzla dnecek ekilde 5 dakika altrnz. Sonra gzetleme camnn temiz olduunu ve gaz kabarcklarnn kaybolduunu gzleyiniz. Eer kabarcklar kaybolmuyorsa bu bir arzaya iarettir. rnein; a.Sistemden gaz kaa olmutur. b.Kompresr arzal olabilir. c.Elektromanyetik kavrama arzal olabilir. Kavrama bobini arzal veya kavrama syryor olabilir.

Resim 2.13: Frigorifik ve ara klimalarnn soutma sisteminde kullanlan gzetleme cam sistemin genel durumu hakknda daha salkl bilgi sahibi olmamz salar

Eer gzetleme camndaki grnt ok temiz, herhangi bir hareket gzlenmiyor ise, sistem ya dolu ya da bo anlam karlr. Sistemde kabarcklar veya kpk eklindeki kaynama bir sre sonra kayboluyorsa sistemde yeterli soutucu akkan bulunduu anlam karlr. Eer grntde kabarcklarn bulut eklindeki geileri kaybolmuyor ise sistemde yetersiz soutucu akkan bulunduu anlam karlr.

Resim 2.14: Soutma sisteminde kullanlan gzetleme cam

Eer gzetleme camnda izgi eklinde ya birikintileri veya geileri grlyorsa yalama ya kirlenmi ve soutucu akkanla karma zelliini kaybetmi anlam karlr. Ya ve soutucu akkan yenilenmek zere sistemden temizlenmeli ve filtre kurutucu deitirilmelidir.

30

Tablo 1.1 Sistemdeki soutucu akkann gzetleme camndan yaplan izlemeyle tespiti
Soutucu Grn akkan miktar Normal Karakteristik zellik Hemen hemen temiz bir grnm. Arada srada motor devrine bal olarak kpk oluumu gzlenebilir. Motor devrine bal olarak normal 14 18 kg/cm2 basnta kpk kaybolur ve sv eklinde ak devam eder. Dk, rlanti devrine yakn deerlerde, 2 3 kg/cm2 alak basnta birka kpk grlebilir. Kpk oluumu srekli olarak devam etmektedir. Cam dikkatli ekilde gzlendiinde soluk beyaz veya renksizdir. Motor devrinin deimesinde de grntde bir farkllk gzlenmez. nk basn oluturacak kadar soutucu akkan sistemde yoktur. Ak kck kpkler halinde veya sis eklinde grlebilir. Motor rlanti durumunda bile kpk oluumu grlmez. Srekli sv ak vardr. Ara pencereleri ak ve evaporatr fan yksek hzda alsa dahi sv ak devam eder. Bu durumda soutucu akkan miktar yksek, dolaysyla basnta yksektir. Eer gzetleme camnda izgi eklinde ya birikintileri grlyorsa yalama ya kirlenmi ve soutucu akkanla karma zelliini kaybetmi anlam karlr.

Eksiklik Hemen hemen bo ok fazla Kirli ya izgileri

Resim 2.15: Soutma sisteminde kullanlan gzetleme camna dier bir rnek

31

7.Filtre-kurutucuyu (Pislik tutucu-kurutucu) kontrol ediniz, grev yapmyorsa veya 6 aylk alma sresini tamamlam ise deitiriniz.

Resim 2.16: Filtre-kurutucunun otomobil klimasndaki konumu

Freon trevi (R 134a vb.) soutucu akkanlarn kullanld soutma sistemlerinde nem bulunmamaldr. Sisteme nem girerse de, uzaklatrabilmek iin kurutucu kullanlmaldr. Bu yardmc eleman, sv soutucunun iinden geecei bir muhafazadan oluur. Muhafazann iinde silika-jel, nem tutucu bir madde mevcuttur. Nem ykl soutucu akkan, kurutucudan geerken kurutucu madde nemin bir ksmn alr. Soutucu yeterince kuru olana veya kurutucu nem tutma kapasitesinin sonuna varana dek, kurutucudan her geite biraz daha nem alnr. Kurutucu kapasitesi dolduunda da deitirilmesi gerekmektedir. Kurutucu filtre; akan svdaki partiklleri de filtre edilerek ikinci bir grevi de yerine getirir. Pislik tutucu - kurutucu filtreler soutma sisteminde daima sv hattnda bulunur. Svnn hacmi gaznkinden ok daha kk olduundan, nispeten kk bir kurutucu kullanlabilir. Bu da maliyeti drmede nemli bir unsurdur. zellikle ara klimalarnda sv tank-kurucunun (Receiver-drier) bir arada bulunduu ekipman ok kullanlmaktadr.

Resim 2.17: Otomobil klimalarnda kullanlan filtre-kurutucunun yaps

32

8.Akmlatrn genel durumunu kontrol ediniz, ar korozyona uram akmlatr deitiriniz.

Resim 2.18: Otomobil klimasnda korozyona uram akmlatr

Emi akmlatr soutma sistemlerinde ok nemli bir grev yapan basit bir cihazdr. Sistemde zaman zaman bir miktar sv haldeki soutucu akkan evaporatrden emme hattna kaacaktr. Bu sv ak, kompresre zarar verebilir. te akmlatr, bu svy kompresre erimeden yakalayan bir kapandr. Bu fazla sv, kapanda kaynatlarak buharlatrlr ve gaz halde kompresrn emme hattna gnderilir.

33

Otomobil klimasnda akmlatr emme hattna konmak suretiyle kompresr olas sv tamalarna kar korur.

Resim 2.19: Otomobil klimasnda akmlatrn devre zerindeki konumu

Resim 2.20: Otomobil klimalarnda kullanlan emme akmlatrnn yaps

34

9.Genleme valflar soutma sistemlerinde istenilen s ykn karlamak zere evaporatrde uygun bir basn ve kaynama noktasn salayan ve ayrca soutucu akkann istenilen debide akmas salayan cihazlardr. Ara klimalarnda genleme eleman olarak TGV veya orifis tp (delikli tp) kullanlr. Orifis tp genleme valfn n ve arka ksmnda filtre grevi yapan ince rgler vardr. Genleme valfnn d tarafnda bulunan o-ring szdrmazl salar. Termostatik genleme valfnn grevini yapp yapmadn kontrol ediniz, gerekiyorsa temizleyiniz. Eer delikli tp (orifis) kullanlan sistem ise orifis tp yenisi ile deitiriniz.

ekil 2.10: Oto klimalarnda kullanlan genleme elemanlar

Resim 2.21: Otomobil klimalarnda kullanlan TGV

35

Resim 2.22: Ara klimasnda TGV nin konumu

Resim 2.23: Ara klimasnda kullanlan termostatik genleme elemanlarndan rnekler

36

Resim 1.2de Ara klimalarnda kullanlan termostatik genleme valfnn ve duyar ucunun evaporatr zerindeki durumu grlmektedir. Her farkl model araca ait klima sistemi yapsal olarak farkllklar gsterebilir. Bakm srasnda sklen, karlan veya yenisi ile deitirilen paralar montaj talimatnda belirtilen ekilde balanmaldr.

Resim 2.23: Ara klimasnda evaporatr ve genleme eleman

Resim 2.24: Ara klimasnda TGV nin konumu

37

Resim 2.25: Ara klimalarnda kullanlan termostatik genleme valfnn yaps

Resim 2.26: Termostatik genleme valf evaporatr giri ve k balants, montaj

38

Resim 2.27: Orifis tp genleme valf evaporatr giri ve k balants, montaj

Resim 2.28: Orifis tp (Kartu) rnekleri

39

10.Scaklk ve basn anahtarlarnn salaml fiziksel yapsna uygun olarak s uygulayarak, elektriksel diren lerek ve basn uygulayarak kontrol edilebilir.

Resim 2.29: Yksek basn hattnda kullanlan basn sensr (Basn Presostat)

Resim 2.30: Alak basn hattnda akmlatr zerinde kullanlan basn sensr (Basn Presostat)

40

ekil 2.11: Akmlatr zerinde alak basn sensr

Resim 2.31: Sensr ve devre zerindeki konumu

41

11.Kompresr manyetik kavramasnn almasnn kontrol ederek sklk ayarn yaplmas gerekir. Bu ayar iin bakm talimatnda yer alan mesafe deerleri kullanlmaldr. Ayar iin filer aksna (sentile) ihtiya duyulur.

Resim 2.32: Elektromanyetik kavrama ve kompresr

Manyetik kavrama sklk ayarnn bozulmas eitli arzalara neden olabilecei gibi ar yakt tketimine veya istenilen soutma yknn karlanamamasna neden olabilir.

Resim 2.33: Elektromanyetik kavrama ve kompresr

42

Manyetik kavrama ayar bakm talimatnda yer alan mesafe deerleri dikkate alnarak yaplmaldr.

Resim 2.34: Manyetik kavrama sklnn filer aks (Sentil) ile ayarlanmas

Resim 2.35: Manyetik kavrama sklnn filer aks ile ayarlanmas ve sklmas

43

12.Kompresr ve alternatr V kaylarnn gerginliini ve anmasn kontrol edin. Ypranm V kaylarn yenisi ile deitirin ve uygun ekilde geriniz. Genel olarak kaylarn 6 ayda bir ypranmasna baklmakszn deitirilmesi uygun olur.

Resim 2.36: Ypranm, anm kaylara rnekler

Resim 2.37: Kompresr kay-kasnak ayarnn yaplmas

44

ekil 2.12: Kay kasnak skl yataklarn bozulmasna, geveklii ise kaydrmaya yol aar

ekil 2.13: Baz modellerde kay kasnak zel bir yay sistemiyle srekli ayn gerginlikte tutulur

45

13.Klima cihazndaki fitilleri, hava ve su szdrmazln ve kapak kilitlerini kontrol ediniz.

Resim 2.38: Szdrmazlk salayan kap fitil ve contalarna rnekler

Eskimi, elastikiyetini kaybetmi fitil ve contalar deitirilmelidir. .

Resim 2.39: Szdrmazlk salayan kap fitillerinin yenilenmesi

46

14.Elektrik sistemini, balant devre elemanlarn soketleri, sigorta balantlarn kontrol ediniz.

ekil 2.14: Oto klimas devre elemanlar ve elektrik sistemi

16.Klima cihaz kumanda panelinin fonksiyonlarn test ediniz. -Scaklk kontrol -Fan kontrol -Termostat kontrol

47

15.Byk kapasiteli frigorifik ara ve otobs klimalarnda kullanlan pistonlu tip kompresrlerde soutucu akkan ve ya szdrmazln salayan mekanik keenin szdrma durumunu kontrol ediniz. Anan kee anma miktarna bal olarak yalama yan ve soutucu akkan szdrr. Kee; hareketli ve sabit iki blmden oluur. Grafit karbon bilezik, O-ring ve eksenel bask yay szdrmazln salanmasnda nemli rol oynar. Kompresr aft her bakmda kontrol edilmeli sznt grlrse mutlaka mekanik conta deitirilerek arza giderilmelidir. Szdrmazlk keesi zerinde bir takm olumsuz etkiler keenin zamanndan nce anmasna neden olur. Bunlar; Kay arpmas ve kayn ar gergin olmas Kay dnmesi Kompresr karterine sv halde soutucu akkan girmesi Yan kirlenmesi ve sonucunda antya neden olmas Kompresrn sk devreye girip kmas Kompresrn ok uzun sre devre d kalmas ve sonucunda conta yzeyinde kuruma ve buna bal anma Dryerin temiz tutulmas Yksek devirlerden kanlmaldr.

Resim 2.40: Frigorifik ara ve otobs klimalarnda kullanlan kompresrlerde ya ve soutucu akkan szdrmazln salayan mekanik karbon (grafit) kee

48

MODL DEERLEND RME

Frigorifik ara soutma sisteminin genel bakmn yapmak

lem Basamaklar
Frigorifik ara soutma sisteminin genel durumunu ve alma performansn test etmek..Ara motorunu sttktan sonra soutma sistemini devreye alnz. Not: Bakm; alan sistemin genel durumunu iyiletirmek zere yaplan ilemlerdir. Bu ilemler srasnda sistemin performansnn dk olduu ve sonucunda da buna bal bir arza tespit edilebilir. rnein; soutucu akkan kaa performans dklne neden olan bir arzadr ve giderilmesi gerekir. Benzer ekilde performans dklne neden olan birok arza tespit edilebilir.

neriler
a.D ortam ve kabin ii scaklk deerlerini lerek not ediniz. b.Frigorifik ara soutma sistemini altrnz ve sistemin genel durumunu gzden geiriniz. Bu size sisteme yaplmas gereken bakm hakknda bilgi verecektir. c.Soutma sisteminin otomatik yapma sresini kaydediniz. .Otomatik yapma anndaki kabin ii, evaporatr, kondenser ve d hava scaklk deerlerini doruluu nceden test edilmi olan dijital veya klasik termometre ile lerek kayt altna alnz.

49

Kompresr braketi ve ayaklarnn balant kontrol yapnz.

Tm vida, saplama ve somunlar elden geiriniz Kondenserin temizliini yapnz.

Kondenserin demontajn yaparak uygun kimyasalla temizleyip kurutunuz Kondenser fanlarnn kontroln yapnz. -Fan kanatklarn, -Fan motorlarnn almasn ve yatak sesini kontrol ediniz.

Kondenser fanlarnn dn ynlerini kontrol ediniz Fan motorlarndan kanatlarn skerek motor yatak seslerini dinleyiniz.

50

Evaporatr ve drenaj borusunun temizliini yapnz. Evaporatr ve davlumbaz temizlii sistemin verimi iin ok nemlidir. Davlumbaz vidalar sklerek evaporatr temizliini basnl hava kullanarak yapabilirsiniz Drenaj hortumunu davlumbaz balantsndan kartarak temizleyiniz. Evaporatr davlumbaz vidalarn contalara, borulara ve izolasyona zarar vermeden sknz.

Evaporatr yzeyindeki toz, kf ve yal kirleri arndrmak zere uygun kimyasal kullannz.

51

Evaporatr giri ve k hortumlarnn kontroln yapnz. Evaporatr fan motorlarnn alma kontroln yapnz. Evaporatr fan kanatklarnn kontroln yapnz. Evaporatr TGV balantsnn kontroln yapnz. Elektriksel devre elemanlarnn kontroln yapnz. Kondenser fan rlesi Kompresr manyetik kavrama rlesi Basn presostat

52

Alak basn otomatii akmlatr zerinde

Elektrik sistemini, balant devre elemanlarn soketleri, sigortalar kontrol ediniz. Manyetik bobin rlesini, scak gaz defrostlu sistemlerde Solenoid valf kontrol erdiniz.

53

Soutucu sistemde gaz kaak kontrol UV lamba ile kaak bulma setini temin ediniz. Aadaki ara ve gereci kullanarak ilem basamaklarn takip ediniz. Koruyucu gzlk ve eldiveni ileme balamadan nce kullannz. UV lambay temin ediniz. Servis valf akmlatr zerinde olan sisteme bu valf zerinden boyar madde arj yaplr.

Servis valf emme hatt zerinde bulunan sisteme bu hat zerinden boyar madde arj yaplr.

54

Boyar madde servis valfndan sisteme 5 sn sre ile verilir.

Frigorifik ara soutma sistemi 5 dakika kadar ara hareket halinde altrlr.

Sonra UV lamba ile btn soutma devresinde kaak aranr.

UV lambann mor tm soutma devresi zerinde gezdirilir.

UV lambann soutucu akkan kaak blgesinde UV lambann n sarya boyar. Bylece kaak tespiti yaplm olur.

55

Soutucu sistem hortum ve rekorlar ile tm cvata ve somunlarn sklk kontrol

Gzetleme camndan, gaz geiini kontrol ediniz. Eksik soutucu akkan tespit ettiyseniz kaak yerini araynz. Soutucu akkan tamamlaynz.

Filtre kurutucuyu kontrol ediniz, grev yapmyorsa deitiriniz. Ar kirlenmi filtrekurutucu basn dmne neden olmakta buda filtrekurutucunun giri ve k scaklklar arasnda fark yaratmaktadr. Yenisi ile deitirilmelidir.

Filtre kurutucu 6 aylk alma periyotlar sonras deitirilmesi nerilir. Resimde filtre-kurutucu ve sv tanknn birlikte yer ald ve balant ayaklar zerine montaj yaplan set grlmektedir.

56

Genleme valfnn grevini yapp yapmadn kontrol edin, gerekiyorsa temizleyin veya kartulu (orifis tpl sistem ise) kartuu yenisi ile deitiriniz. Soutma sistemlerinde farkl tip genleme valflar karnza kabilir. Bunun iin bakm ncesi bakm klavuzunun incelenmesi gerei vardr.

Soutma kompresrnn dnme skln ve kavrama balantlarn kontrol ediniz.

57

Kompresr manyetik kavramasnn almasn ve yataklarnn durumunu kontrol edin

58

V Kaylarnn gerginliini ve anmasn kontrol edin. Ypranm V kaylarn yenisi ile deitirin ve uygun ekilde gerin Yandaki resimde eski ve yeni kaylarn durumu grlmektedir.

V Kay kasnaklarn, rulmanlar ve yalanma durumlarn kontrol edin

Cihazndaki fitilleri, hava ve su szdrmazln ve kapak kilitlerini kontrol edin

Soutma sisteminin verimli alabilmesi iin soutulan kasa yaltmnn salam ve grev yapar durumda olmas gerekir. zellikle hava szntlar soutma sistemi zerinde ciddi yk oluturur ve soutma sistemi bu yk ou zaman karlayamaz. Bu nedenle kasa kapak fitilleri ile evaporatr montaj ve boru contalarnn salam olmas gereklidir. Eski fitil ve contalarn deitirilmesi nerilir.

59

Mahal scaklk sensrnn balant ve diren kontroln yapnz.

60

Kontrol
Uygulama: Frigorifik ara soutma sisteminin genel bakmn yapmak Deerlendirme Evet Hayr

Gzlenecek Davranlar
Bakm ncesi ara soutma sisteminin genel durumunu ve alma performansn tespit etmek zere gerekli hazrlklar yaptnz m? D ortam ve kabin ii scaklk deerlerini lerek not ettiniz mi? Soutma sisteminin otomatik yapma sresini kaydettiniz.mi? Otomatik yapma anndaki frigorifik kasa ii, evaporatr, kondenser ve d hava scaklk deerlerini doruluu nceden test edilmi termometre ile lerek kayt altna alabildiniz mi? Kompresr braketi ve ayaklarnn balant kontrol yaptnz m? Kondenserin temizliini yaptnz m? Kondenser fan kanatklarnn genel durumunu kontrol ettiniz mi? Kondenser fan motorlarnn yatak sesini kontrol edebildiniz mi? Evaporatrn temizliini yapabildiniz mi? Drenaj borusunun temizliini yapabildiniz mi? Evaporatr davlumbaz temizliini yapabildiniz mi? Evaporatr fan motorlarnn yatak sesini kontrol edebildiniz mi? Kondenser fan rlesinin kontroln yapabildiniz mi? Alak basn presostatnn kontroln yapabildiniz mi? Yksek basn presostatnn kontroln yapabildiniz mi? Kompresr manyetik kavrama rlesinin kontroln yapabildiniz mi? UV lamba ile kaak bulma setini temin edebildiniz mi? Koruyucu gzlk ve eldiveni kaak arama ileme balamadan nce kullandnz m? Servis valf zerinden boyar madde arj yapabildiniz mi? UV lamba ile kaak tespiti yapabildiniz mi? Soutucu sistem hortum ve rekorlar ile tm cvata ve somunlarn sklk kontroln yapabildiniz mi? Gzetleme camndan (sistemde var ise), soutucu akkan durumunu kontrol edebildiniz mi? Scaklk sensrnn balant ve diren kontroln yapabildiniz mi? Kasa izolasyonlarn kontrol edebildiniz mi?

61