‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪا‬

‫‪Oct. 20. 2007‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ اﯼ ﺑﺮ ﻓﻬﻢ ﻣﺜﻨﻮﯼ‬
‫از ﺑﻴﺎﻧﺎت ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‬
‫‪11‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫در دﻧﺒﺎﻟﻪ ﯼ ﺑﺤﺚ از وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﻋﺮض ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺷﺌﻮن ﻣﻬﻢ وﻻﻳﺖ ﻧﺰد ﻋﺎرﻓﺎن و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺗﻔﮑﺮ دﻳﻨﯽ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ را در دو دﺳﺘﻪ ﯼ ﻣﻬﻢ ﻣﻴﺘﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮف ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ داﺷﺘﻪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻣﺤﻴﻂ و هﺮاس ﺁور ﺑﺮﺁﻧﺎن ﺗﺠﻠﯽ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺐ و ﻋﺸﻖ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ داﺷﺘﻪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻳﺒﺎ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ ﺑﺮﺁﻧﻬﺎ ﺗﺠﻠﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭽﮑﺪام از اﻳﻦ دو ﭼﻬﺮﻩ‪ ،‬ﭼﻬﺮﻩ ﯼ دﻳﮕﺮﯼ را ﻧﻤﻴﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‬
‫اﻣﺎ ﻣﻬﻢ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻋﺎرف در ﻣﻘﺎم ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﮐﺪام ﻳﮏ از ﭼﻬﺮﻩ هﺎﯼ ﺣﻖ ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ هﻢ ﺟﻠﻴﻞ اﺳﺖ هﻢ ﺟﻤﻴﻞ‪ ،‬هﻢ واﺟﺪ ﺻﻔﺖ ﺟﻼل اﺳﺖ ﮐﻪ هﻴﺒﺖ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و هﻢ واﺟﺪ ﺻﻔﺖ ﺟﻤﺎل‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮف ﻣﺎ اﺑﺘﺪاء از زهﺪ ﺁﻏﺎز ﮐﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻠﯽ ﺑﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺠﻤﻞ ﮔﺮاﻳﯽ ﯼ ﭘﺎرﻩ اﯼ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺷﺪن دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﻠﻔﺎﯼ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺗﺼﻮف در زهﺪ و ﺧﻮف ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ‪ .‬وﻟﯽ رﻓﺘﻪ‬
‫رﻓﺘﻪ دراﺛﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ و ﺗﻮﺟﻬﺎت ﺟﺪﻳﺪﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻋﺎرﻓﺎن ﭘﻴﺪا ﺷﺪ از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻄﺮف‪،‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﯼ ﺣﺒﯽ و ﻋﺸﻘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﯼ ﺧﻮﻓﯽ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﻟﺬا ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ در اﻳﻦ ﭼﻬﺮﻩ از هﺴﺘﯽ و ﺗﺼﻮر‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪﯼ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ هﻢ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻴﺴﺖ و هﻢ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را‬
‫دوﺳﺖ ﻣﻴﺪارد‪ .‬و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺻﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﺻﻔﺖ ﺟﻤﺎل اوﺳﺖ را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯼ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺣﺪ ﻳﮏ اﻣﺮ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻًﺎ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ در دﺳﺘﺎن ورزﻳﺪﻩ ﯼ‬
‫ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ اﺣﮑﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ او ﻓﺎش ﺷﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ هﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪاﯼ اﻣﺮ ﻣﮑﺸﻮف‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺪﻳﺪ ﺁورﻧﺪﻩ ﯼ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺻﻔﺘﯽ ﮐﻪ درﺑﺎب ﻋﺸﻖ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺁﻧﺮا ﺑﺎ ﻣﺎ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﻩ زهﺪ رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﻩ رﻳﺎﺿﺖ رﻓﺘﻦ ﮔﺮﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻨﺪ اﺳﺖ و ﻣﺎ راهﯽ‬
‫را اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ و ﻣﯽ ﭘﺴﻨﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺁﻓﺖ و ﺑﺎ ﺟﺮأت ﺗﻤﺎم ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬راهﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ و ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮﻳﻊ‬
‫و زود ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﻴﺪن‪ ،‬ﭼﻮن هﻢ راهﺰﻧﺎن درﮐﻤﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ و هﻢ اﺻﻨﺎف ﺁﻓﺎت در ﮐﻨﺎر ﺁدﻣﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ رهﺎﻳﯽ‬
‫از اﻳﻨﻬﺎ ﻳﮑﯽ راﻩ را ﺑﺎﻳﺪ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻧﻤﻮد و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﺳﺮﻋﺖ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫هﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدﯼ را ﮐﻪ ﻋﺎرﻓﺎن ﺻﻮﻓﯽ ﻣﺎ در ﺳﻠﻮﮎ ﺧﻮﻓﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻴﻦ هﻤﺎن را ﺑﺮ ﺳﻠﻮﮎ ﻓﮑﺮﯼ وﻓﻠﺴﻔﯽ هﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎدﯼ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ از درﻳﭽﻪ ﯼ ﭼﺸﻢ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺳﻠﻮﮎ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﯼ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﺣﮑﻴﻤﺎن در‬
‫ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﯽ داﺷﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻴﮕﻔﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﮔﺮﭼﻪ ﺁدﻣﯽ را ﺑﺨﺪا ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ از راﻩ دور و درازﯼ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻣﻴﺪهﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﻳﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻳﺎ ﻧﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻴﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺎرﻓﺎن ﮐﻪ ﭘﻴﺮوان راﺳﺘﻴﻦ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺁن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻮﯼ داﺳﺘﺎن ﺁن ﻓﻘﻴﺮ ﮔﻨﺞ ﻃﻠﺐ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ در ﻣﺜﻨﻮﯼ ﻣﺜﺎل ﻣﻴﺂورد ﮐﻪ ‪ :‬او هﻤﻴﺸﻪ‬
‫در ﺁرزوﯼ ﮔﻨﺞ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺒﯽ در ﺧﻮاب ﺑﺎو ﮔﻔﺘﻨﺪ در ﻧﻘﻄﻪ اﯼ در ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﺗﻴﺮﯼ در ﭼﻠﻪ ﯼ ﮐﻤﺎن‬
‫ﺑﻨﻬﺪ و رهﺎ ﮐﻨﺪ و هﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﻴﺮ اﻓﺘﺎد زﻣﻴﻦ را ﺑﮑﻨﺪ و ﮔﻨﺞ را ﺑﺮدارد‪ .‬او هﻢ ﺑﺎرهﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺮد و ﮔﻨﺞ را ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ در ﺧﻮاب ﺑﻪ او ﭘﻴﻐﺎم دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺗﻴﺮ را در ﭼﻠﻪ ﯼ ﮐﻤﺎن ﺑﮕﺬار و رهﺎ ﮐﻦ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮ هﺮﺑﺎر ﺗﻴﺮ‬
‫را ﮔﺬاﺷﺘﯽ و ﮐﺸﻴﺪﯼ و ﺁﻧﮕﺎﻩ رهﺎ ﮐﺮدﯼ و ﺗﻴﺮ را ﺟﺎﻳﯽ اﻧﺪاﺧﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﻨﺞ ﻧﺒﻮد‪ .‬از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻴﮑﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن هﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﺎن را ﮐﺸﻴﺪﻩ و ﺗﻴﺮ را ﺑﻪ دور دﺳﺖ ﻣﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﮔﻨﺞ را ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ و ﻳﺎ‬
 ‫دﺷﻮار ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻴﺪ ﻧﺰدﻳﮏ و ﺗﻮ دور اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬ ‫اﯼ ﮐﻤﺎن و ﺗﻴﺮهﺎ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫زان ﺗﻮهﻢ ﮔﻨﺞ را ﮔﻢ ﻣﻴﮑﻨﯽ‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﮔﻨﺠﺶ ﺗﻮهﻢ ﻣﻴﮑﻨﯽ‬
‫ﮔﻨﺞ درﺁﻧﺠﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻴﻤﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪهﻨﺪ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺴﯽ ﻧﺰدﻳﮑﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻋﺎرﻓﺎن راﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬
‫را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ راﻩ ﭘﺮ ﭘﻴﭻ و ﺗﺎب ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن را‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﺳﺖ ﺁدﻣﻴﺎن را ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ و‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ در دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ را از راهﻬﺎﯼ ﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮر ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎ و اﺑﻠﻴﺴﻬﺎ و راهﺰﻧﻬﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎد را ﮐﻪ در ﻣﺸﯽ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﯼ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن داﺷﺘﺪ در ﻣﺸﯽ ﺧﻮﻓﯽ‬
‫ﻻ زهﺪ‪ ،‬رﻳﺎﻳﯽ ﻣﻴﺸﻮد و ﺣﻘﻴﻘﯽ هﻢ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ‬ ‫رﻳﺎﺿﺘﯽ ﺳﺎﻟﮑﺎن و زاهﺪان هﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﮐﻪ او ً‬
‫رﻳﺎﻳﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮد ﻣﻮﻟﻮﯼ ‪:‬‬
‫ﭼﺎرﻩ ﻧﺒﻮد ﻋﺸﻖ را ﺧﻮد از ﭼﻨﻴﻦ رﺳﻮا ﺷﺪن‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺑﻮﯼ ﻣﺸﮏ دارد‪ ،‬زان ﺳﺒﺐ رﺳﻮا ﺷﻮد‬
‫ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ دروغ ﺧﻮد را واﺟﺪ ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻤﯽ دارد‪ ،‬اوﺻﺎﻓﯽ دارد ﮐﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮان رﻳﺎﮐﺎراﻧﻪ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺁن اوﺻﺎف ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ زهﺪ ورزﯼ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﻪ در او رﻳﺎﮐﺎرﯼ هﻢ راﻩ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﻳﺎ ﻗﻮﻣﯽ را‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻓﺮﻳﻔﺖ و ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﮐﺴﯽ اهﻞ زهﺪ اﺳﺖ و اهﻞ ﺳﻠﻮﮎ ﻣﻌﻨﻮﻳﺴﺖ‪ .‬از ﺁن ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫راﻩ زهﺪ و رﻳﺎﺿﺖ راﻩ ﻃﻮﻻﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺨﺺ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺪﺗﻬﺎﯼ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﻘﻴﻘﯽ و راﺳﺘﻴﻦ در اﻳﻦ ﺟﺎدﻩ ﮔﺎم‬
‫ﺑﺰﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎدش اﻧﺪر ﺟﺎﻣﻪ اﻓﺘﺎد و رهﻴﺪ‬ ‫ﮔﺮ ﺳﻌﻴﺪﯼ از ﻣﻨﺎرﻩ اوﻓﺘﻴﺪ‬
‫ﺗﻮ ﭼﺮا ﺑﺮ ﺑﺎد دادﯼ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬ ‫ﭼﻮن ﻳﻘﻴﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺁن ﺑﺨﺖ اﯼ ﺣﺴﻦ‬
‫درﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺳﺮ و ﺳﺮ ﺑﺎد داد‬ ‫زﻳﻦ ﻣﻨﺎرﻩ ﺻﺪ هﺰاران هﻤﭽﻮ ﻋﺎد‬
‫ﻣﯽ ﻧﮕﺮ ﺗﻮ ﺻﺪ هﺰار اﻧﺪر هﺰار‬ ‫ﺳﺮﻧﮕﻮن اﻓﺘﺎدﮔﺎن را زﻳﻦ ﻣﻨﺎر‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺁن ﻃﺮﻳﻖ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻮض از ﻣﺴﻴﺮ ﻋﺸﻖ وﻗﺘﯽ ﮐﺴﯽ‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬در ﺁﻧﺠﺎ راﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﺗﺎﻩ اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺴﻴﺎر زودرس اﺳﺖ و ﻋﻤﻴﻖ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ روح‬
‫هﻢ دﭼﺎر اﻋﻮﺟﺎج و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﯽ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﯽ از اﻧﺘﻘﺎدات ﺣﺎﻓﻆ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ زهﺪﯼ و ﺳﻠﻮﮐﻬﺎﯼ ﺧﻮﻓﯽ ﮐﻪ‬
‫اﻋﺘﺪال را از رواﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺘﻬﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ دﭼﺎر اﻋﻮﺟﺎﺟﺎت‪ ،‬دﭼﺎر ﻋﻘﺪﻩ هﺎﻳﯽ ﺑﺎﺻﻄﻼح اﻣﺮوز ﺑﺸﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻋﻤﺮﯼ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺮوم و‬
‫ﻣﻌﻮج ﺑﺪارد‪ .‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻋﺎﺷﻘﯽ از ﻧﻈﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎط ﺁور اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﯽ ﺁور اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮاﯼ ﺁدﻣﯽ را ﺑﻪ ﺟﺪﻳﺖ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ‬
‫و اﺑﺘﺤﺎﺟﯽ ﺑﺮاﯼ ﺁدﻣﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺂورد ﮐﻪ ﺳﺮاﭘﺎﯼ وﺟﻮد او را ﻓﺮا ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﺸﻪ او را ﻳﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺘﺪل‬
‫و ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ زﻳﻨﺖ ﻋﺎﺷﻘﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ درﻣﻘﺎم ﺗﺮﺑﻴﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺪﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺁدﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺤﺪﻳﺪ و ﺗﺮس ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻴﺸﻮد و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ؟ ﻧﻈﺮ ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻣﮑﺘﺐ واﻗﻌﯽ هﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻄﻌًﺎ در اﺛﺮ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ در اﺛﺮ ﻋﺎﺷﻘﯽ‪ ،‬روح اﻧﻀﺒﺎط و اﻧﺒﺴﺎط ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫و ﻧﺸﺎط ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻧﮑﺘﻪ هﺎﯼ اﺧﻼﻗﯽ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﯼ درﻣﻴﺎﺑﺪ و در درون دل ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽ ﻧﺸﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﺪﻳﺪ و ﻳﺎ ﺗﺮس‪ .‬اﮔﺮ از ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ در ﻣﺮاﺗﺐ اوﻟﻴﻪ ﭼﻪ ﺑﺮاﯼ ﮐﻮدﮐﺎن و ﭼﻪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ ﮐﺪام ﭼﻬﺮﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد ؟ و دﺳﺖ ﺁدﻣﻴﺎن را در دﺳﺖ ﮐﺪام ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻬﺎد ؟ ﺧﺪاﯼ‬
‫ﺟﺒﺎر ؟ ﺧﺪاﯼ هﺮاس اﻧﮕﻴﺰ ؟ و ﻳﺎ ﺧﺪاﯼ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ و ﺧﺪاﯼ زﻳﺒﺎ ؟ ﻗﻄﻌًﺎ ﺑﺸﻤﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁدﻣﯽ‬
‫را ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺐ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻤﻴﻞ اﺳﺖ و دوﺳﺘﺪار ﺟﻤﺎل اﺳﺖ ﺁﺷﻨﺎ ﮐﻨﻴﺪ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﭼﻬﺮﻩ ﯼ ﺟﺒﺎر او را هﻢ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ اﯼ اﻟﺤﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ وﺻﻒ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫از ﮐﺪام روزﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻏﺎز ﮐﺮد و ﮐﺪام ﭘﻨﺠﺮﻩ را ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ روﯼ ﺧﻮد ﮔﺸﻮد هﻤﻪ ﯼ ﺳﺨﻦ در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺰرﮔﺎﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺎن درﻣﻘﺎم ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﯽ هﻤﻨﺸﻴﻨﯽ ﺑﺎ اوﻟﻴﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ هﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن وﻻﻳﺖ‬
‫اﻟﻬﯽ در اوﻟﻴﺎء او ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻴﺸﻮد و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ در ﺧﻠﻮت و ﺑﺨﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ راﻩ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﻋﺸﻖ ﮐﺎرﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻮف هﺪاﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫زاهﺪ ار راﻩ ﺑﻪ رﻧﺪﯼ ﻧﺒﺮد ﻣﻌﺬور اﺳﺖ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻮف هﺪاﻳﺖ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﭙﺎﯼ ﺧﻮد ﻟﺰوﻣًﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫اهﻞ ﺟﺬﺑﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ دﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻋﻤﻮم ﭼﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻠﻮﮎ ﺑﮑﻨﻨﺪ و از ﮐﺴﯽ راهﻨﻤﺎﻳﯽ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راهﻨﻤﺎﻳﺎن هﻢ هﻤﻴﺸﻪ و هﻤﻮارﻩ ﮐﻪ زﻧﺪﻩ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮﺣﺎل ﺣﻀﻮر ﺟﺴﻤﯽ و ﻇﺎهﺮﻳﺸﺎن ﻋﻤﺮﯼ دارد و ﺑﭙﺎﻳﺎن‬
‫ﻣﻴﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ درﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ راهﻨﻤﺎﻳﺎن هﻴﭽﻮﻗﺖ ﻧﻤﯽ ﻣﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ روح ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ارﺷﺎد ﻣﻴﮑﻨﺪ و ﻧﻪ ﺟﺴﻢ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ روح هﺎ زﻧﺪﻩ و ﻣﺮدﻩ ﺑﺮﻧﻤﻴﺪارد‪ .‬و ﻟﺬا ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﮐﺴﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ اﻳﻨﻬﻤﻪ ارادﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﻣﻴﻮرزد و اﻳﻨﻬﻤﻪ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﮐﻪ در ﮐﻼم او ﻣﻴﺒﺎرد ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ‬
‫او وﻟﻴﯽ از اوﻟﻴﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﺑﺎرش اﻓﺎﺿﺎت او ﻗﺮار ﻣﻴﺪهﺪ و ﺑﺪرﺳﺘﯽ درﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ راهﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎم وﻻﻳﺖ اﻳﻦ را ﻋﺮض ﮐﺮدﻳﻢ ﮐﻪ هﺮﮐﺴﯽ ﺑﺎﻳﺪ وﻟﯽ ﺧﻮدش را ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺁن ﺣﻠﻘﻪ اﯼ و ﺁن واﺳﻄﻪ اﯼ ﮐﻪ دراﻳﻦ‬
‫زﻧﺠﻴﺮﻩ ﯼ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎو ﺁوﻳﺰان ﺷﻮد و از او ﮐﺴﺐ ﻓﻴﺾ ﺑﺒﺮد را ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( را ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و از او ﮐﺴﺐ ﻓﻴﺾ ﻣﻴﮑﺮد‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮاﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﺜﻨﻮﻳﺴﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎب‬
‫ﻓﺮاوان اﺳﺖ و اﺗﻔﺎﻗًﺎ ﻳﮑﯽ از ﺑﺨﺸﻬﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ و ﺷﻨﻴﺪﻧﯽ ﻣﺜﻨﻮﯼ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﺁن اﺑﺮاز ارادﺗﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﻴﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ درﻳﺎﻓﺘﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ از وﺟﻮد ﻣﺒﺎرﮎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﻣﮑﺎﺷﻔﺎت وﻳﮋﻩ و اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ او ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎم اﺣﻤﺪ ﺗﺎ اﺑﺪ ﺑﺮ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‬ ‫از درﻣﻬﺎ ﻧﺎم ﺷﺎهﺎن ﺑﺮ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺻﺪ ﺁﻣﺪ ﻧﻮد هﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﺎﺳﺖ‬ ‫ﻧﺎم اﺣﻤﺪ ﻧﺎم ﺟﻤﻠﻪ ﯼ اﻧﺒﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﺟﺰ ﺗﻮ اﯼ ﺷﻪ در ﺣﺮﻳﻔﺎن درﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻴﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻴﺴﺖ در دوران دﮔﺮ‬
‫ﮐﻪ ﻟﺐ ﻣﺎ ﺧﺸﮏ و ﺗﻮ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮرﯼ‬ ‫ﺧﻮ ﻧﺪارﻳﻢ اﯼ ﺟﻤﺎل ﻣﻬﺘﺮﯼ‬
‫زاﻧﭽﻪ ﺧﻮردﯼ ﺟﺮﻋﻪ اﯼ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺰ‬ ‫اﯼ ﻓﻠﮏ ﭘﻴﻤﺎﯼ ﭼﺴﺖ ﭼﺴﺖ ﺧﻴﺰ‬
‫ﮐﻴﻦ ﺑﺮهﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮد ﭘﻮﺷﺶ ﭘﺬﻳﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮ ﺧﻢ را ﺑﻪ ﮐﻬﮕﻞ در ﻣﮕﻴﺮ‬
‫ﺁﻧﭻ ﺑﺎزت ﺻﻴﺪ ﮐﺮدش ﺑﺎزﮔﻮ‬ ‫ﻟﻄﻒ ﮐﻦ اﯼ رازدان راز ﮔﻮ‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻳﮏ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﺮﻳﺪ ارادت ورزﻳﺴﺖ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺧﻼص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از اوﻟﻴﺎء ﺑﺰرگ اﻟﻬﯽ‪ ،‬و ﻗﻄﻌًﺎ‬
‫در او ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﺗﻌﺎرف ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و هﻤﻪ ﯼ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ در وﺟﻬﯽ دارﻧﺪ ﺳﻠﻮﮐﯽ ﻣﻴﻮرزﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﺑﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ در ﻇﻞ وﻟﻴﯽ از اوﻟﻴﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮔﺎم ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ اوﺻﺎف دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﺸﻖ ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ و ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎﯼ‬
‫روﺣﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‪ .‬در ﻣﻘﺎم ﺗﻤﺜﻴﻞ‪ ،‬وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﺷﻴﺌﯽ ﮐﻪ ﺁﻟﻮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ را از ﺁﻟﻮدﮔﯽ ﺑﺮهﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﺪ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻴﺘﻮان اﻗﺪام ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﺮا ﻣﻴﺘﻮان ﺑﺎ ﺁب ﺷﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﮎ هﻢ ﺳﺎﺋﻴﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ‬
‫ﺣﻼل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﯽ ﺧﻴﻠﯽ ﻗﻮﯼ ﺁن ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎ را ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺁب ﺷﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﮎ ﺳﺎﺋﻴﺪن هﻤﺎن ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﺳﻠﻮﮎ و ﻃﺮق‬
‫رﻳﺎﺿﺖ ﺁﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬راﻩ هﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﭘﺮﻣﺸﻘﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﯼ از ﻳﮏ ﺣﻼل ﻗﻮﯼ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﯽ هﻤﺎن ﺷﻴﻮﻩ ﯼ‬
‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻳﮏ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻗﻮﯼ را درﻣﻴﺎن ﺁوردن و ﺁن ذرات ﺁهﻦ ﮐﻪ درﺧﺎﮎ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ را‬
‫ﻳﮑﺒﺎرﻩ و ﺑﺴﺮﻋﺖ ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪن و ﺧﻮد را ﺧﻼص ﮐﺮدن‪ .‬ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫درﺟﺎدﻩ ﯼ وﻻﻳﺖ و ﻋﺸﻖ ﻗﺪم زدن ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺎﺻﻴﺘﯽ دارد و ﺑﺠﺎﯼ اﻳﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ‬
 ‫ﻣﺸﻘﺖ ﺁﻣﻴﺰ و ﺗﻮأم ﺑﺎ رﻳﺎﺿﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺪارد‪ ،‬ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻳﺎ ﻧﺮﺳﺪ ؟ اﮔﺮ در ﮐﻨﻒ ﻳﮏ ﻣﻌﺸﻮﻗﯽ ﺧﻮد را‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪهﺪ و ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺬﺑﻪ ﯼ ﻋﺸﻘﯽ داﻣﻦ او را ﺑﺴﻮزاﻧﺪ و دل او را ﻣﺴﺨﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬درﺁﻧﺼﻮرت ﺗﻤﺎم ﺁن‬
‫رذاﻳﻞ اﺧﻼﻗﯽ رﺧﺖ ﺑﺮﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ " ﻣﺎدر هﻤﻪ ﯼ رذاﻳﻞ " ﺧﻮدﺧﻮاهﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺁدﻣﯽ هﻤﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﮐﺲ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ ،‬در درﺟﻪ اول اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎرﯼ ﻣﺎدر ﺗﻤﺎم ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ رهﺎﻳﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﺮد‪ ،‬و هﻤﻴﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬درﺁﻧﺼﻮرت ﻧﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان را ﻣﺪاح ﺧﻮد ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﺎدم ﺧﻮد ﻣﻴﺨﻮاهﺪ‪ ،‬ﻧﻪ زﻳﺮ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﻴﺨﻮاهﺪ و ﻧﻪ ﺗﺤﮑﻢ ﮔﺰاف ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﺧﻮد هﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪﯼ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﮑﺒﺮ ورزﯼ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻪ اﺳﺘﻴﺼﺎل‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻃﻤﻊ ورزﯼ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎل ﺧﻮاهﺪ اﻧﺪوﺧﺖ و ﻧﻪ از دﻳﮕﺮان ﭼﻴﺰﯼ را ﺑﻪ ﻏﺼﺐ ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هﻤﻪ ﯼ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ و رذﻳﻠﺘﻬﺎﯼ اﺧﻼﻗﯽ را اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺴﺎب ﮐﻨﻴﺪ درﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﺧﻮد و ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ ﻣﻴﭽﺮﺧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺁدﻣﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد رهﺎﻳﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ هﻤﻪ ﯼ رذاﻳﻞ ﺑﮑﻠﯽ و ﻳﮑﻤﺮﺗﺒﻪ ﻓﺮو ﻣﯽ رﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺪون ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫زﺣﻤﺘﯽ از ﺁدﻣﯽ دور ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺎم ﻣﻬﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از هﻤﺎن ﻧﮑﺘﻪ ﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬هﻤﺎن رهﺎ ﺷﺪن از ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻴﺘﻮان ﺑﺎ ﺁب و روﺷﻬﺎﯼ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ رﻳﺎﺿﺖ اﺳﺖ از دﺳﺖ داد و‬
‫ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎد‪ .‬ﮐﺴﺎن زﻳﺎدﯼ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ هﻢ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در واﻗﻊ ﺳﺮﻳﻊ و ﺁﺳﺎن‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ‪ .‬ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﻋﺮﻓﺎن ﻳﺎ ﺗﺼﻮف ﻋﺸﻘﯽ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ دراﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺘﻮان از اﻳﻦ راﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ درس ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻓﻨﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺎﺷﻘﯽ در‬
‫ﻣﻌﺸﻮق ﺧﻮد ﻓﻨﺎ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻧﺎم او را ﻋﺎﺷﻖ ﻧﻤﻴﺘﻮان ﻧﻬﺎد‪ .‬اوﻟﻴﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ هﺪﻳﻪ اﯼ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺸﻮق ﺧﻮد‬
‫ﻣﻴﺪهﺪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد اوﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ از اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻴﺪارد‪ .‬ﺣﺮﮐﺎت او از ﺁن ﭘﺲ ﺣﺮﮐﺎت ﻣﺠﺬوﺑﺎﻧﻪ ﻣﻴﺸﻮد ﻧﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺎت واداراﻧﻪ‪ .‬و وﻗﺘﻴﮑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ و ﻣﻘﺎم ﻓﻨﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﺁن زوال ﺗﻌﻠﻘﺎت درﺧﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﻘﺎم زوال‬
‫ﺗﻌﻠﻘﺎت ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ رو ﺑﻪ اﻓﻮل ﺧﻮاهﺪ ﻧﻬﺎد و ﻓﻀﻴﻠﺘﻬﺎ ﺑﺠﺎﯼ او ﺧﻮاهﻨﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ‬
‫ﻋﺎﺷﻘﺎن دراﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ هﻴﭽﮑﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯽ ﻏﺮض ﮐﺎر ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر او هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻪ ﯼ اﻓﺮاد ﺑﺮاﯼ ﻏﺮﺿﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺼﻮدﯼ ﺣﺘﯽ ﻣﻘﺼﻮدهﺎﯼ ﻣﺸﺮوع ﻋﻤﻞ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻏﺮاض ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺮوع درﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻓﺎﻳﺪﻩ اﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺘﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﯼ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘًﺎ از ﻓﺎﻳﺪﻩ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻔﻠﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺮوع‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﺁن ﻧﺘﻴﺠﻪ را هﻢ ﺑﺮاﯼ ﮐﺲ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﮐﺴﯽ‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﻪ ﯼ زﺣﻤﺘﻬﺎ را ﺑﭙﺎﯼ او ﻣﯽ رﻳﺰﻧﺪ و ﺑﺮاﯼ او ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺧﻮدﺷﺎن دراﻳﻦ ﻣﻴﺎن هﻴﭻ ﻧﻘﺸﯽ‪ ،‬هﻴﭻ‬
‫ﺣﻈﯽ‪ ،‬هﻴﭻ ﺣﺴﺎﺑﯽ ﺑﺎز ﻧﻤﻴﮑﻨﻨﺪ و ﻗﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻮﮎ ﮐﻨﺪ ﺑﺮاﯼ‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬اﻳﻨﮑﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫ﺻﺪ ﺟﺎن ﻓﺪاﯼ ﻳﺎر ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻧﻴﻮش ﮐﻦ‬ ‫ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ در ﻋﻤﺮ و ﻣﺎل ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ در ﻋﻤﺮ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ در ﻣﺎل ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ را ﺁب ﺻﻔﺖ در اﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻣﺜﻞ درﻳﺎ‬
‫ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎن و ﺳﺨﺎوﺗﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺁﻧﺼﻮرت ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻧﻬﺎدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﮕﻮﺋﻴﻢ در ﻋﺎﺷﻘﯽ رﻳﺎﮐﺎرﯼ راﻩ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در زاهﺪﯼ ﮐﺴﯽ رﻳﺎ ﺑﻮرزد و ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻳﮏ زاهﺪ ﺗﺎرﮎ دﻧﻴﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﺎﺷﻘﯽ رﻳﺎﮐﺎرﯼ راﻩ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺟﻮاﻧﻤﺮد ﺑﺎش‬ ‫ﮔﺮم ﺷﻮ از ﻣﻬﺮ و ز ﮐﻴﻦ ﺳﺮد ﺑﺎش‬
‫ﺟﻮاﻧﻤﺮدﯼ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ ﯼ ﺑﯽ ﻏﺮض‪ ،‬ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮﯼ در ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در درﻳﺎ ﺑﻤﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺳﻤﺒﻠﯽ ﮐﻪ در ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺼﻠﺘﻬﺎﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ ﺑﯽ درﻳﻎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻳﮑﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻪ ﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و درﻳﻎ ﻧﻤﻴﮑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺑﺎران‪ ،‬ﺁﺳﻤﺎن ﺷﻮ اﺑﺮ ﺷﻮ ﺑﺎران ﺑﺒﺎر‪ ،‬ﻏﺮﺿﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﻠﻴﺪﯼ هﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﮐﯽ هﺎ ﻳﮑﺴﺎن‬
 ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﯽ ﺗﺎﺑﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎﻓﺮان را هﻤﺎﻧﻄﻮر روﺷﻦ ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن را‪ .‬درﻳﺎ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮔﻮهﺮ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﮐﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺎﮐﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺎﭘﺎﮐﺎن را دﻋﻮت ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ در ﺧﻮد ﺷﺴﺘﺸﻮ و ﺗﻄﻬﻴﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺎﮐﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﮔﺮم ﻣﻴﮑﻨﺪ و ﻣﯽ ﺳﻮزاﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻠﻴﺪﯼ هﺎ را ﺑﺰداﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از ﻧﮕﺎﻩ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ دوﺗﺎ ﺳﻤﺒﻞ‬
‫ﻋﺎﺷﻘﯽ را در اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﮑﯽ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ و ﻳﮑﯽ درﻳﺎ‪ .‬ﺁﻧﻘﺪر وﺻﻒ ﺁب و ﺑﺎران و درﻳﺎ در‬
‫ﻣﺜﻨﻮﯼ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﺳﺨﻦ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻼ ﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ( ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ اﻋﺘﻘﺎد او ﺑﻪ ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰﯼ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎم او‬ ‫) اﻟﺒﺘﻪ دروغ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺣﺮف و اﺻ ً‬
‫ﺷﻤﺲ ﺑﻮدﻩ‪ .‬و ﺷﻤﺲ ﻳﻌﻨﯽ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬و ﺁن ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﻴﺘﺮاﻳﯽ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺑﻪ ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻨﺎم ﺧﻮرﺷﻴﺪ او را ﺑﻄﺮف ﺷﻤﺲ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﺰﯼ ﻣﯽ ﮐﺸﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ هﻤﻴﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎ هﻢ ﻳﮏ درﺳﯽ درﺷﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫ﺁﻓﺘﺎب ﻣﺎ ز ﻣﺸﺮﻗﻬﺎ ﺑﺮون‬ ‫ﻣﺸﺮق ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮج ﻗﻴﺮﮔﻮن‬
‫هﻢ ز ﻓﺮ ﺷﻤﺲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺑﺎز ﮔﺮد ﺷﻤﺲ ﻣﻴﮕﺮدم ﻋﺠﺐ‬
‫هﻢ ازو ﺣﺒﻞ ﺳﺒﺐ هﺎ ﻣﻨﻘﻄﻊ‬ ‫ﺷﻤﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﺳﺒﺐ هﺎ ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﺻﺒﺮ دارم ﻣﻦ و ﻳﺎ ﻣﺎهﯽ زﺁب‬ ‫ﺗﻮ ﻣﺮا ﺑﺎور ﻣﮑﻦ ﮐﺰ ﺁﻓﺘﺎب‬
‫ﻋﻴﻦ ﺻﻨﻊ ﺁﻓﺘﺎﺑﺴﺖ اﯼ ﺣﺴﻦ‬ ‫ور ﺷﻮم ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻧﻮﻣﻴﺪﯼ ﻣﻦ‬
‫ورﻧﻪ ﻣﺎ ﺁن ﮐﻮر را ﺑﻴﻨﺎ ﮐﻨﻴﻢ‬ ‫ﻣﺎ زﻋﺸﻖ ﺷﻤﺲ دﻳﻦ ﺑﯽ ﻧﺎﺧﻨﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ارادت ورزﯼ ﺑﯽ درﻳﻎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯼ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯼ ﺑﻨﺎم درﻳﺎ‪ ،‬ﺁب‪،‬‬
‫ﺑﺎران‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺜﻨﻮﯼ ﻳﮏ درس ﻣﻬﻢ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻣﻮزد ﮐﻪ درﻳﺎ ﮐﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺸﻮﻗﺎﻧﻪ ﮐﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ هﻢ ﮐﺮﻳﻢ اﺳﺖ و ﻣﻌﺸﻮﻗﺎﻧﻪ ﮐﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯽ ﻏﺮض ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ دارد ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻴﺪهﺪ و از هﻴﭽﮑﺴﯽ ﺗﻮﻗﻊ ﭘﺎداش ﺗﻮﻗﻊ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﮑﯽ از اوﺻﺎف درﻳﺎ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮان هﻢ درﻣﻘﺎم ﻋﺎﺷﻘﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻴﮕﻮﺋﻴﻢ درﻋﺎﺷﻘﯽ رﻳﺎﮐﺎرﯼ راﻩ ﻧﺪارد ﺑﻬﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﺮﻳﻤﺎﻧﻪ و ﺑﯽ درﻳﻎ ﺑﯽ ﻏﺮض ﺁﻧﭽﻪ‬
‫را ﮐﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺪهﺪ و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان درﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺑﺨﻞ‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ ‪ ،‬ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫و ﺳﻮﯼ ﺧﻮد ﮐﺸﻴﺪن ﻣﻄﻠﻘًﺎ در ﻣﮑﺘﺐ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ درﺳﯽ ﮐﻪ ﻋﺎرﻓﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ دادﻩ اﻧﺪ درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎﯼ دﻳﻨﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮﺁن ﮐﺮﻳﻢ دارﻳﻢ ﮐﻪ " وﻣﻦ ﻳﻮق ﺷﺢ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﺎوﻟﺌﮏ هﻢ اﻟﻤﻔﻠﺤﻮن "‬
‫هﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ ﺧﻮﻳﺶ رهﺎﻳﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ اهﻞ رﺳﺘﮕﺎرﻳﺴﺖ‪ .‬ﻓﻼح و رﺳﺘﮕﺎرﯼ در ﮔﺮو ﺁزادﯼ از ﺑﻨﺪ‬
‫ﻧﻔﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ از ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ‪ ،‬از هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ .‬و ﻟﺬا اﻳﻦ را ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ ﺗﻌﺎﻟﯽ دادﻩ اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺑﻨﺎم ﻣﮑﺘﺐ ﻋﺸﻖ ﮐﻪ ﺿﺪ ﺧﻮدﺧﻮاهﻴﺴﺖ ﺑﻨﺎ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻓﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ درﻋﺎﺷﻘﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻨﺎ را واﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬واﻳﻦ " ﻓﻨﺎ " اﺛﺮ اﺧﻼﻗﻴﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺒﺮ را از ﺁدﻣﯽ ﻣﻴﺒﺮد‪ ،‬ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪﯼ را‬
‫و اﺳﺘﻴﺼﺎل را ﻣﻴﺒﺮد‪ ،‬هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻦ را از ﻣﻴﺎن ﻣﻴﺒﺮد‪ .‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁدﻣﯽ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻓﺮد‬
‫ﮐﻢ ﺗﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯽ ﺗﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺑﯽ ﻏﺮض ﻣﻴﮑﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﻪ ﯼ داﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﮐﺮﻳﻤﺎﻧﻪ‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻣﯽ ﻧﻬﺪ‪ ،‬و از هﻴﭽﮑﺲ ﺗﻮﻗﻊ ﭘﺎداش ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ وﺻﻒ هﻤﻪ ﯼ اوﺻﺎف دﻳﮕﺮ ﻋﺎﺷﻘﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﮑﯽ از اوﺻﺎف ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ هﻢ در ﺁﺛﺎر اﺣﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ هﺴﺖ و هﻢ در ﺁﺛﺎر ﻣﻮﻟﻮﯼ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﺁﺛﺎر ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺴﺖ ﺁن‬
‫دو ﺳﻮﻳﻪ ﺑﻮدن اﻣﺮ ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻟﻮﯼ دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻓﺮاوان ﻧﻬﺎدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻓﻘﻂ ﻧﺰد ﻋﺎﺷﻖ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺸﻮق هﻢ هﺴﺖ‪ .‬و ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ﻣﻮﻟﻮﯼ اﻳﻦ درﺳﯽ ﮐﻪ او ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﯼ‬
 ‫ﺷﺮﻳﻒ و ﻋﻈﻴﻤﯽ ﮐﻪ او ﮐﺸﻒ ﮐﺮدﻩ و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان درﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻩ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﮑﺸﻮف دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺎﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻼ ﺳﻌﺪﯼ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‬ ‫ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ هﻤﺰﻣﺎن ﻣﻮﻟﻮﯼ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬
‫ادﻳﺐ درﺟﻪ اول‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺳﺘﺎدان ﭘﺎرس‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﻴﮑﻪ درﻣﻘﺎم ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻣﻴﺨﻮاهﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎن ﺳﺨﻦ او اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯽ ﻧﻴﺎزﯼ‪ ،‬ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﻳﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻨﺎ از ﺁن ﻣﻌﺸﻮق اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺎز ﺑﺮدن ﺑﻪ درﮔﺎﻩ ﻣﻌﺸﻮق از ﺁن ﻋﺎﺷﻖ ‪:‬‬
‫ﺣﻴﻒ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻳﺎر ﻣﻦ و ﻣﻦ ﻳﺎر ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﯽ ﻣﺎﻳﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﮐﻪ ﺧﺮﻳﺪار ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻦ ﺁن ﻣﺎﻳﻪ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﺗﻮ ﻣﮕﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﻟﻄﻔﯽ ﺑﻪ ﺳﺮوﻗﺖ ﻣﻦ ﺁرﯼ‬
‫ﻣﮕﺮم هﻢ ﺗﻮ ﺑﺒﺨﺸﯽ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﻣﻦ ﭼﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺁﻧﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺧﻮاﻧﻢ و داﻧﻢ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﮐﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻣﺎ را ﭘﺮ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﭘﻴﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارد و ﺁن اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻌﺸﻮق از ﺣﺎل‬
‫ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻴﺨﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﻋﺎﺷﻖ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ و اون ﻣﻌﺸﻮق ﻣﻄﻠﻘًﺎ از ﺁن ﺷﺨﺺ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﻋﻤﺮﯼ را در ﺳﻮز و ﮔﺪاز ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻮﺻﺎل ﻣﻌﺸﻮﻗﯽ ﺳﭙﺮﯼ ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺁن ﻣﻌﺸﻮق ذرﻩ اﯼ‬
‫هﻢ ﺗﺮﺣﻢ‪ ،‬دﻟﺴﻮزﯼ‪ ،‬ﺷﻔﻘﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﺷﻖ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﯼ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮش هﺮ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ رﺳﻴﺪ ﺁواز ﭘﻨﻬﺎﻧﻢ‬ ‫ﺷﺒﺎن ﺁهﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻟﻢ ﻣﮕﺮ دردم ﻧﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﮐﻪ ﻓﺮاوان در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺪا ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬اوﺟﺶ در ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺎﻓﻆ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎزﻩ ﺑﻪ ﭘﺎﯼ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻧﻤﻴﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﺰل ﺑﺴﻴﺎر ﻟﻄﻴﻒ ﺣﺎﻓﻆ را ﮐﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫ﻣﻬﺮ ورزﯼ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﻬﺮﻩ ﺁﻓﺎق ﺑﻮد‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﺖ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﺸﺎق ﺑﻮد‬
‫ﺑﺤﺚ ﺳﺮ ﻋﺸﻖ و ذﮐﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﻋﺸﺎق ﺑﻮد‬ ‫ﻳﺎد ﺑﺎد ﺁن ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺐ هﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﻴﻦ ﻟﺒﺎن‬
‫دوﺳﺘﯽ و ﻣﻬﺮ ﺑﺮ ﻳﮏ ﻋﻬﺪ و ﻳﮏ ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻮد‬ ‫از دم ﺻﺒﺢ ازل ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﺷﺎم اﺑﺪ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ او ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻮدﻳﻢ او ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺘﺎق ﺑﻮد‬ ‫ﺳﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﻌﺸﻮق اﮔﺮ اﻓﺘﺎد ﺑﺮ ﻋﺎﺷﻖ ﭼﻪ ﺷﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ درهﺮﺧﻮان ﮐﻪ ﺑﻨﺸﺴﺘﻢ ﺧﺪا رزاق ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺮ در ﺷﺎهﻢ ﮔﺪاﻳﯽ ﻧﮑﺘﻪ اﯼ در ﮐﺎر ﮐﺮد‬
‫اﻳﻦ ﻗﻠﻪ ﯼ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺣﺎﻓﻈﯽ در اﻣﺮ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪﻳﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﺸﻮق ﻣﺸﺘﺎق ﻣﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ هﻢ ﻣﺤﺘﺎج‬
‫او ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬راﺑﻄﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﮑﺴﻮ ﺣﺎﺟﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز‪ ،‬از ﺳﻮﯼ دﻳﮕﺮ اﺷﺘﻴﺎق‪ .‬و در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﻐﻨﺎ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺨﻦ از اﺳﺘﻐﻨﺎﯼ ﻣﻌﺸﻮق ﻧﺰد ﺣﺎﻓﻆ هﻢ هﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻘﻂ در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻴﺶ از اﺳﺘﻐﻨﺎ هﻢ دﻳﺪﻩ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬و او ﻋﺒﺎرت از اﺷﺘﻴﺎق ﻣﻌﺸﻮق ﺑﻪ ﻋﺎﺷﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ز هﺮ در ﻣﻴﺪهﻢ ﭘﻨﺪش وﻟﻴﮑﻦ در ﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮد‬ ‫دﻟﻢ ﺟﺰ ﻣﻬﺮ ﻣﻪ روﻳﺎن ﻃﺮﻳﻘﯽ ﺑﺮ ﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮد‬
‫ﭼﻪ ﺳﻮد اﻓﺴﻮﻧﮕﺮﯼ اﯼ دل ﮐﻪ در دﻟﺒﺮ ﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮد‬ ‫ﺳﺨﻦ در اﺣﺘﻴﺎج ﻣﺎ و اﺳﺘﻐﻨﺎﯼ ﻣﻌﺸﻮق اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺲ ﻣﺮﻏﺎن وﺣﺸﯽ را ازاﻳﻦ ﺧﻮﺷﺘﺮ ﻧﻤﻴﮕﻴﺮد‬ ‫ﭼﻪ ﺧﻮش ﺻﻴﺪ دﻟﻢ ﮐﺮدﯼ ﺑﻨﺎزم ﭼﺸﻢ ﻣﺴﺘﺖ را‬
‫ﺳﺨﻦ در اﺣﺘﻴﺎج ﻣﺎ و اﺳﺘﻐﻨﺎﯼ ﻣﻌﺸﻮق اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻨﻄﺮف ﺣﺎﺟﺖ‪ ،‬ﺳﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬ﮔﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬و از ﺁﻧﻄﺮف ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﻳﯽ‬
‫ﻣﺤﺾ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻨﺎ و ﺑﯽ ﻧﻴﺎزﯼ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ درد اﮔﺮ درﺑﻨﺪ درﻣﺎﻧﻨﺪ درﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﻀﺮت ﭼﻮ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن ﻧﻴﺎز ﺁرﻧﺪ ﻧﺎز ﺁرﻧﺪ‬
‫از ﺁﻧﻄﺮف ﻧﺎز اﺳﺖ و از اﻳﻨﻄﺮف ﻧﻴﺎز‪ .‬ﻧﺎز ﮐﺮدن ﻳﻌﻨﯽ ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻋﺎﺷﻖ را ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺰﯼ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ او رو ﻧﺸﺎن ﻧﺪادن‪ ،‬او را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﮐﺮدن‪ .‬و در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ اﺷﺘﻴﺎق را دارﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ از‬
‫اﻳﻨﻄﺮف ﺣﺎﺟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺁﻧﻄﺮف اﺷﺘﻴﺎق اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﺷﻌﺮاﯼ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﺧﻮب در ﮐﺎر ﺣﺎﻓﻆ دﻳﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫ﭼﻪ در ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺑﺎران ﭼﻪ در ﺻﻼﺑﺖ ﺳﻨﮓ‬ ‫ﭼﻪ در ﺗﻼوت ﻗﺮﺁن ﭼﻪ در ﺗﺮاﻧﻪ ﯼ ﭼﻨﮓ‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﯼ اﺑﺮ ﺑﻬﺎر ﺑﻮﺳﻴﺪﯼ‬ ‫ﺗﻮ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻣﺮا زار زار ﺑﻮﺳﻴﺪﯼ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻦ و ﺗﻮ اﺣﺘﻴﺎج و ﻣﺸﺘﺎﻗﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﮕﺮ هﻨﻮز ز ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻘﻴﻴﺘﯽ ﺑﺎﻗﻴﺴﺖ‬
 ‫ﻣﻴﺎن ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق هﻴﭻ ﺣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫روم ﺑﻪ روم ﮐﻪ ﺷﻮق از ﻧﻴﺎز ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻧﻤﯽ ﭘﺴﻨﺪد راﺑﻄﻪ ﯼ ﺣﺎﻓﻈﺎﻧﻪ ﯼ ﺑﻴﻦ ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق را و ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻴﺮوم ﺑﻪ روم‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﭘﻴﺶ ﻣﻮﻟﻮﯼ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺎﻻ‬
‫ﻼ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻓﻘﻂ‬ ‫وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺼﻪ از اﻳﻦ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻴﺮود‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻋﺸﻖ دوﺗﺎ ﺁﻳﻨﻪ دارد‪ ،‬اﺻ ً‬
‫ﻧﺰد ﻋﺎﺷﻖ ﭘﻴﺪا ﺑﺸﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﺸﻮق از او ﺑﻴﺨﺒﺮ و ﺑﯽ ﻧﺼﻴﺐ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﯼ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺎﺷﻘﯽ ﺷﺄن ﻋﺎﺷﻖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺷﺄن ﻣﻌﺸﻮق‪ ،‬ﺷﺄن ﻣﻌﺸﻮق ﺑﯽ ﻧﺼﻴﺒﯽ از ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺷﻤﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻮﯼ‬
‫ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ دﻗﻴﻘًﺎ ﺑﺸﻤﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ‪:‬‬
‫اﻧﺪرﺁن دل دوﺳﺘﯽ ﻣﯽ دان ﮐﻪ هﺴﺖ‬ ‫ﭼﻮن درﻳﻦ دل ﺑﺮق ﻣﻬﺮ دوﺳﺖ ﺟﺴﺖ‬
‫هﺴﺖ ﺣﻖ را ﺑﯽ ﮔﻤﺎﻧﯽ ﻣﻬﺮ ﺗﻮ‬ ‫در دل ﺗﻮ ﻣﻬﺮ ﺣﻖ ﭼﻮن ﺷﺪ دوﺗﻮ‬
‫هﻤﻴﻦ ﮐﻪ ﻳﮑﻄﺮف ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻋﺸﻖ دوﭘﺎﻳﻪ و دوﺳﻮﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﻮﯼ دﻳﮕﺮ هﻢ ﻧﺼﻴﺒﯽ از اﻳﻦ‬
‫ﻋﺎﺷﻘﯽ هﺴﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻳﮑﺴﺮﻩ ﻧﻤﻴﺸﻮد‪ ،‬هﻤﺎن ﭼﻴﺰﯼ ﮐﻪ ﺑﺎﺑﺎﻃﺎهﺮ ﻋﺮﻳﺎن ﺁرزوﻳﺶ را ﻣﻴﮑﺮد و ﻣﻴﮕﻔﺖ ‪:‬‬
‫ﮐﻪ ﻳﮏ ﺳﺮ ﻣﻬﺮﺑﻮﻧﯽ دردﺳﺮ ﺑﯽ‬ ‫ﭼﻪ ﺧﻮش ﺑﯽ ﻣﻬﺮﺑﻮﻧﯽ هﺮ دوﺳﺮ ﺑﯽ‬
‫دل ﻣﺠﻨﻮن از او ﺷﻮرﻳﺪﻩ ﺗﺮ ﺑﯽ‬ ‫اﮔﺮ ﻟﻴﻠﯽ دل ﺷﻮرﻳﺪﻩ اﯼ داﺷﺖ‬
‫ﻼ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻳﮑﺴﺮﻩ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ هﻢ اون ﻧﺰد‬ ‫و ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻠﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻋﺎﺷﻘﯽ دوﺳﺮ ﺑﯽ‪ ،‬اﺻ ً‬
‫ﭘﺎرﻩ اﯼ از ﺑﻴﺨﺒﺮان از ﻋﺸﻖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻘﯽ را ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‬
‫و ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﺻﻠﯽ ﺗﺮﻳﻦ و ﮔﻮهﺮﯼ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ هﺎﯼ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻮﻟﻮﯼ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از دور ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ و ﺗﺼﻮر ﻣﻴﮑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﻄﺮف از ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻣﻴﻠﺮزد و ﻣﯽ ﻣﻴﺮد‪ ،‬و‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎ و ﺑﻴﺨﺒﺮ اﺳﺖ و ﺣﻈﯽ و ﻧﺼﻴﺒﯽ از ﻋﺸﻖ ﻧﺪارد‪ .‬و ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ‪:‬‬
‫از ﻳﮑﯽ دﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﯽ دﺳﺘﯽ دﮔﺮ‬ ‫هﻴﭻ ﺑﺎﻧﮓ ﮐﻒ زدن ﻧﺎﻳﺪ ﺑﺪر‬
‫ﻳﮏ دﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺪا ﻧﺪارد‪ ،‬ﺻﺪاﯼ ﻋﺎﺷﻘﯽ هﻢ وﻗﺘﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻴﺸﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ دودﺳﺖ ﺑﻪ هﻤﺪﻳﮕﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬
‫دو ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﻬﻢ ﺑﺨﻮرﻧﺪ ‪:‬‬
‫اﻧﺪرﺁن دل دوﺳﺘﯽ ﻣﯽ دان ﮐﻪ هﺴﺖ‬ ‫ﭼﻮن درﻳﻦ دل ﺑﺮق ﻣﻬﺮ دوﺳﺖ ﺟﺴﺖ‬
‫ﺁب هﻢ ﻧﺎﻟﺪ ﮐﻪ ﮐﻮ ﺁن ﺁب ﺧﻮار‬ ‫ﺗﺸﻨﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻟﺪ ﮐﻪ اﯼ ﺁب ﮔﻮار‬
‫ﻣﺎ از ﺁن او و او هﻢ ﺁن ﻣﺎ‬ ‫ﺟﺬب ﺁﺑﺴﺖ اﻳﻦ ﻋﻄﺶ در ﺟﺎن ﻣﺎ‬
‫ﮐﻮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ هﺴﺖ هﻢ اﻳﻦ و هﻢ ﺁن‬ ‫هﺮ ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻖ دﻳﺪﻳﺶ ﻣﻌﺸﻮق دان‬
‫ﺁب ﺟﻮﻳﺪ هﻢ ﺑﻌﺎﻟﻢ ﺗﺸﻨﮕﺎن‬ ‫ﺗﺸﻨﮕﺎن ﮔﺮ ﺁب ﺟﻮﻳﻨﺪ از ﺟﻬﺎن‬
‫ﮐﺮد ﻣﺎ را ﻋﺎﺷﻘﺎن هﻤﺪﮔﺮ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖ ﺣﻖ در ﻗﻀﺎ و در ﻗﺪر‬
‫ﻋﺸﻖ ﻣﻌﺸﻮﻗﺎن ﺧﻮش و ﻓﺮﺑﻪ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻟﻴﮏ ﻋﺸﻖ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﺗﻦ زﻩ ﮐﻨﺪ‬
‫ﻣﻴﻞ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﺎ دو ﺻﺪ ﻃﺒﻞ و ﻧﻔﻴﺮ‬ ‫ﻣﻴﻞ ﻣﻌﺸﻮﻗﺎن ﻧﻬﺎﻧﺴﺖ و ﺳﺘﻴﺮ‬
‫ﺑﻠﻪ ﺣﮑﻢ ﻋﺸﻖ ﻧﺰد ﻣﻌﺸﻮق ﺑﺎ ﺣﮑﻢ ﻋﺸﻖ ﻧﺰد ﻋﺎﺷﻖ ﻓﺮق ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻋﺸﻖ ﻋﺎﺷﻖ را زار و ﻧﺰار‬
‫ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﺸﻮق را ﺧﻮش و ﻓﺮﺑﻪ‪ ،‬زﻳﺒﺎ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ ﻣﻴﮑﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﯼ ﻋﺸﻖ ورزﯼ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ او ﺑﯽ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺎﺷﺪ از ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺸﻮق ﺑﻴﺨﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در‬
‫ﻳﮑﺠﺎ اﻳﻦ ﻋﺸﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮات دﻳﮕﺮﯼ هﻢ ﻣﻮﻟﻮﯼ در رﺑﺎﻋﻴﺎت ﺧﻮدش دارد‪ ) ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻋﺮض‬
‫ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ رﺑﺎﻋﻴﺎت در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و واﻗﻌًﺎ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ از ﺁن ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ( ﻋﻠﯽ اﯼ‬
‫اﻟﺤﺎل اﻳﻦ رﺑﺎﻋﯽ را ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺧﻴﻠﯽ رﺑﺎﻋﯽ ﮔﻮﻳﺎﺋﻴﺴﺖ ‪:‬‬
‫هﺮ ﭼﻴﺰ ﮐﻪ داﺷﺘﻢ ﻧﺜﺎرت ﮐﺮدم‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺠﺎن ﻧﺜﺎر ﮐﺎرت ﮐﺮدم‬
‫ﺁن ﻣﻦ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺑﯽ ﻗﺮارت ﮐﺮدم‬ ‫ﮔﻔﺘﺎ ﺗﻮ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﮐﻪ ﮐﻨﯽ ﻳﺎ ﻧﮑﻨﯽ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻴﺨﻮد ادﻋﺎ ﻧﮑﻦ ﮐﻪ ﻣﻦ اﺑﺘﺪا ﻋﺎﺷﻘﯽ و ﻋﺸﻖ ورزﯼ ﺑﻪ ﺗﻮ را ﺁﻏﺎز ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺁﻧﺴﻮ و از ﻣﻦ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪،‬‬
‫اون ﻣﻦ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺑﻴﻘﺮارت ﮐﺮدم‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺮﮐﺖ از ﺁﻧﺴﻮ ﺁﻏﺎز ﺷﺪﻩ‪ .‬و وﻗﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﺠﺬوﺑﻴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دﻟﺒﺮدﮔﯽ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪،‬‬
‫دﻳﺪﯼ ﻳﮏ ﭼﻴﺰﯼ هﻢ داﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻳﮏ دﻟﯽ هﻢ داﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮدﻧﺶ‪ .‬درﺳﺖ ﺷﺒﻴﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ داﻧﺪ ﺟﻮاهﺮﯼ درﺟﺎﻳﯽ‬
‫دارد‪ ،‬و وﻗﺘﻴﮑﻪ دزد زد و ﺁن ﺟﻮاهﺮ را ﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺎزﻩ ﭘﺲ از دزدﯼ ﻣﻴﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﻳﮏ ﮔﻮهﺮ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﻳﯽ هﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﻮهﺮ رﺑﻮدﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﻳﮑﯽ از اﻣﻮال ﻣﻐﻔﻮل و ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪﻩ در هﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ و او هﻢ در‬
‫ﮐﻤﺎل ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻴﺪاد‪.‬‬
‫دل ﻧﻴﺎﺑﯽ ﺟﺰ ﮐﻪ در دﻟﺒﺮدﮔﯽ‬ ‫اﯼ ﺣﻴﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎن در ﻣﺮدﮔﯽ‬
‫ﺧﻮن ﻋﺎﻟﻢ رﻳﺨﺘﻦ او را ﺣﻼل‬ ‫هﺮ ﺳﺘﺎرﻩ ش ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ ﺻﺪ هﻼل‬
‫ﺑﺸﺘﺎﻓﺘﻴﻢ‬ ‫ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻬﺎ و ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ رو رو ﺑﺮﻣﻦ اﻳﻦ اﻓﺴﻮن ﻣﺨﻮان‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ﺁﺧﺮ ﻏﺮق ﺗﺴﺖ اﻳﻦ ﻋﻘﻞ و ﺟﺎن‬
‫اﯼ دو دﻳﺪﻩ دوﺳﺖ را ﭼﻮن دﻳﺪﻩ اﯼ‬ ‫ﺁﻧﭻ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻩ اﯼ‬ ‫ﻧﺪاﻧﻢ‬ ‫ﻣﻦ‬
‫زاﻧﮏ ﺑﺲ ارزان ﺧﺮﻳﺪﺳﺘﯽ ﻣﺮا‬ ‫اﯼ ﮔﺮان ﺟﺎن ﺧﺎر دﻳﺪﺳﺘﯽ ﻣﺮا‬
‫ﮔﻮهﺮﯼ ﻃﻔﻠﯽ ﺑﻪ ﻗﺮﺻﯽ ﻧﺎن دهﺪ‬ ‫هﺮ ﮐﻪ او ارزان ﺧﺮد ارزان دهﺪ‬
‫و ﺁﺧﺮﻳﻦ‬ ‫اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﻋﺸﻘﻬﺎﯼ‬ ‫ﻏﺮق ﻋﺸﻘﯽ ام ﮐﻪ ﻏﺮﻗﺴﺖ اﻧﺪرﻳﻦ‬
‫ورﻧﻪ هﻢ اﻓﻬﺎم ﺳﻮزد هﻢ زﺑﺎن‬ ‫ﻣﺠﻤﻠﺶ ﮔﻔﺘﻢ ﻧﮑﺮدم زان ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻦ ﭼﻮ ﻻ ﮔﻮﻳﻢ ﻣﺮاد اﻻ ﺑﻮد‬ ‫ﻣﻦ ﭼﻮ ﻟﺐ ﮔﻮﻳﻢ ﻟﺐ درﻳﺎ ﺑﻮد‬
‫ﻣﻦ ز ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﮔﻔﺘﺎرم ﺧﻤﺶ‬ ‫ﻣﻦ ز ﺷﻴﺮﻳﻨﯽ ﻧﺸﺴﺘﻢ رو ﺗﺮش‬
‫ﻳﮏ هﻤﯽ ﮔﻮﻳﻢ ز ﺻﺪ ﺳﺮ ﻟﺪن‬ ‫ﺗﺎ ﮐﻪ در هﺮ ﮔﻮش ﻧﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫ﺗﻮ ﻣﮕﻮ ﮐﻮ ﻻﻳﻖ ﺁن دﻳﺪﻧﺴﺖ‬ ‫دل ﮐﻪ او ﺑﺴﺘﻪ ﯼ ﻏﻢ و ﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺴﺖ‬
‫او ﺑﺪﻳﻦ دو ﻋﺎرﻳﺖ زﻧﺪﻩ ﺑﻮد‬ ‫ﺁﻧﮏ او ﺑﺴﺘﻪ ﯼ ﻏﻢ و ﺧﻨﺪﻩ ﺑﻮد‬
‫ﺟﺰ ﻏﻢ و ﺷﺎدﯼ درو ﺑﺲ ﻣﻴﻮﻩ هﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎغ ﺳﺒﺰ ﻋﺸﻖ ﮐﻮ ﺑﯽ ﻣﻨﺘﻬﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﯽ ﺑﻬﺎر و ﺑﯽ ﺧﺰان ﺳﺒﺰ و ﺗﺮﺳﺖ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﯽ زﻳﻦ هﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮﺗﺮﺳﺖ‬
‫ﺷﺮح ﺟﺎن ﺷﺮﺣﻪ ﺷﺮﺣﻪ ﺑﺎزﮔﻮ‬ ‫دﻩ زﮐﺎت روﯼ ﺧﻮب اﯼ ﺧﻮب رو‬
‫ﺑﻨﻬﺎد داغ ﺗﺎزﻩ اﯼ‬ ‫ﺑﺮ دﻟﻢ‬ ‫ﻏﻤﺎزﻩ اﯼ‬ ‫ﮐﺰ ﮐﺮﺷﻢ ﻏﻤﺰﻩ اﯼ‬
‫ﻣﻦ هﻤﯽ ﮔﻔﺘﻢ ﺣﻼل او ﻣﯽ ﮔﺮﻳﺨﺖ‬ ‫ﻣﻦ ﺣﻼﻟﺶ ﮐﺮدم ار ﺧﻮﻧﻢ ﺑﺮﻳﺨﺖ‬
‫ﺷﮑﺮ ﻟﺒﻬﺎت را‬ ‫اﯼ ﺑﻬﺎﻧﻪ‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻬﺎﻧﻪ دادﯼ اﻳﻦ ﺷﻴﺪات را‬
‫از ﺗﻦ ﺑﯽ ﺟﺎن و دل اﻓﻐﺎن ﺷﻨﻮ‬ ‫اﯼ ﺟﻬﺎن ﮐﻬﻨﻪ را ﺗﻮ ﺟﺎن ﻧﻮ‬
‫ﺷﺮح ﺑﻠﺒﻞ ﮔﻮ ﮐﻪ ﺷﺪ از ﮔﻞ ﺟﺪا‬ ‫ﺷﺮح ﮔﻞ ﺑﮕﺬار از ﺑﻬﺮ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺎ ﺧﻴﺎل و وهﻢ ﻧﺒﻮد هﻮش ﻣﺎ‬ ‫از ﻏﻢ و ﺷﺎدﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺟﻮش ﻣﺎ‬
‫ﺗﻮ ﻣﺸﻮ ﻣﻨﮑﺮ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺑﺲ ﻗﺎدرﺳﺖ‬ ‫ﺣﺎﻟﺘﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ﮐﺎن ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫ﭼﺮخ در ﮔﺮدش ﮔﺪاﯼ هﻮش ﻣﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎدﻩ در ﺟﻮﺷﺶ ﮔﺪاﯼ ﺟﻮش ﻣﺎﺳﺖ‬
‫ﻗﺎﻟﺐ از ﻣﺎ هﺴﺖ ﺷﺪ ﻧﻪ ﻣﺎ ازو‬ ‫ﺑﺎدﻩ از ﻣﺎ ﻣﺴﺖ ﺷﺪ ﻧﻪ ﻣﺎ ازو‬
‫اﻳﻦ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﮐﺴﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻴﻘﺮارﯼ‪ ،‬اﻳﻦ دﻟﺒﺮدﮔﯽ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺠﺬوﺑﻴﺖ اﻳﻨﻬﺎ هﻤﻪ اش‬
‫ﻣﻌﻠﻮل ﺁن ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ از ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺮ دل او ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﺒﺮﯼ و دﻟﺮﺑﺎﻳﯽ ﺷﺄن ﻣﻌﺸﻮق اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﺸﻮق دل ﮐﺴﯽ را ﻣﯽ رﺑﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﯼ دﻟﺒﺮدﮔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ هﺮﮐﺴﯽ را‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ اﺑﺘﺪا ﺗﺠﻠﯽ ﻣﻌﺸﻮق اﺳﺖ و‬
‫ﺳﭙﺲ دﻟﺒﺮدﮔﯽ ﻋﺎﺷﻖ و راﺑﻄﻪ ﯼ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺸﻮﻗﺎﻧﻪ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق‪ ،‬هﻢ ﻋﺎﺷﻖ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻌﺸﻮق اﺳﺖ‪،‬‬
‫و هﻢ ﻣﻌﺸﻮق ﻋﺎﺷﻖ ﻋﺎﺷﻖ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﯼ ﺑﻴﻘﺮارﯼ و دﻟﺒﺮدﮔﯽ از هﺮ دو ﺳﻮﯼ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﺣﺘﯽ از ﺁن رواﻳﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ و در ادﺑﻴﺎت دﻳﻨﯽ ﻣﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ درﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﮐﻪ ﺗﮑﻴﻪ ﮔﺎﻩ دﻳﻨﯽ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ و ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﯼ ﺧﻮد ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﺸﻬﻮرﯼ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ هﻢ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ " ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻨﺖ ﮐﻨﺰًا ﻣﺨﻔﻴﺎ ﻓﺎﺣﺒﺒﺖ ان اﻋﺮف‪ ..‬ﻣﻦ ﮔﻨﺞ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮدم‬
‫و دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺁدﻣﻴﺎن را ﺁﻓﺮﻳﺪم ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ "‪ ،‬هﻤﻴﻦ " دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ "‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻠﻘﺖ از ﺣﺐ اﻟﻬﯽ ﺁﻏﺎز ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﻧﮕﻴﺰﻩ ﯼ ﺧﻠﻘﺖ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺗﺎ او‬
‫را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬و ﻟﺬا اﻳﻦ دوﺳﺘﯽ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﯼ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪﻧﺒﺎل او ﺁدﻣﻴﺎن ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ و در دل اﻳﻦ ﺁدﻣﻴﺎن‬
‫اﻳﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻘﻮل ﺣﺎﻓﻆ ‪:‬‬
‫ﺗﺎ ﺳﻌﺎدﺗﯽ ﺑﺒﺮﯼ‬ ‫ارادﺗﯽ ﺑﻨﻤﺎ‬ ‫ﻃﻔﻴﻞ هﺴﺘﯽ ﻋﺸﻘﻨﺪ ﺁدﻣﯽ و ﭘﺮﯼ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻨﺪﻩ را ﻧﺨﺮد ﮐﺲ ﺑﻪ ﻋﻴﺐ ﺑﯽ هﻨﺮﯼ‬ ‫ﺑﮑﻮش ﺧﻮاﺟﻪ و ازﻋﺸﻖ ﺑﯽ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺒﺎش‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﻃﻔﻴﻞ هﺴﺘﯽ ﻋﺸﻘﻨﺪ ﺁدﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر هﻤﻴﻦ رواﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر هﻤﻴﻦ اﻳﺪﻩ و ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ در ادﺑﻴﺎت دﻳﻨﯽ‬
‫ﻣﺎ و در ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻓﻘﻂ هﻢ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن هﻢ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺁدﻣﻴﺎن ﻃﻔﻴﻞ هﺴﺘﯽ ﻋﺸﻘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺧﺪا ﻣﻴﺨﻮاﺳﺘﻪ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ او را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺑﻮرزﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻳﮏ راﺑﻄﻪ ﯼ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻴﻦ ﺧﻮدش و ﻣﺨﻠﻮﻗﺶ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ‬
‫را ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ و ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﯽ را ﺁﻧﺠﺎ ﻧﺼﺐ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺬل ﮐﺮدﻩ و ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ‪ ،‬و ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻴﻘﺮارﯼ را در‬
‫دل ﺁﻧﻬﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﯼ ﻣﺤﺒﺘﯽ را ﺑﺎ او ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺎ ﺟﺰو‬
‫اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻇﺮﻳﻒ را ﮐﺸﻒ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﮎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﻳﮕﺮان هﻢ ﺗﻌﻠﻴﻢ دادﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ از او ﺗﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻴﺸﻮد او را هﻢ دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬و اﻳﻦ را ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان هﻢ ﺑﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ از دور ﺑﻪ او ﻧﮕﺎﻩ ﺑﮑﻨﺪ و ﻓﻘﻂ در ﺑﺮاﺑﺮ او از ﺗﺮس ﺑﺮﺧﻮد‬
‫ﺑﻠﺮزد‪ ،‬اﻳﻦ هﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻋﺸﻖ هﻢ ﺑﺮﺧﻮد ﻣﻴﺘﻮان ﻟﺮزﻳﺪ‪ .‬از ﺧﻮف او ﻣﻴﺘﻮان ﭘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و از ﺣﺐ او هﻢ ﻣﻴﺘﻮان‬
‫ﭘﺮ ﺷﺪ‪ .‬هﻢ ﺧﻮف او ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد و ﺣﻴﺎت ﺁدﻣﯽ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬هﻢ ﻣﺤﺒﺖ او ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد و ﺣﻴﺎت ﺁدﻣﯽ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ اهﻞ ﺧﻮف ﺑﻮدﻧﺪ از ﻣﺤﺒﺖ ﺣﻖ ﺑﯽ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺣﻴﺎت ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬هﺮﭼﻪ ﮐﻪ ﺁدﻣﯽ را ﭘﺮ ﺑﮑﻨﺪ و ﺁدﻣﯽ را ﻣﺸﺘﺎق ﺧﻠﻮط ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻴﺎت او ﻣﻌﻨﺎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻩ‬
‫ﺧﻮف اﻟﻬﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﺣﺐ اﻟﻬﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺴﻴﺐ ﺁدﻣﯽ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ و روزﯼ ﯼ او دراﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯼ ﺧﻮﺷﺎ ﺁن روز و روزﯼ اﯼ ﺧﻮﺷﺎ‬ ‫روز ﺁن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ روزﻳﻢ او ﺑﻮد‬
‫ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻣﺎ روز را از روزﯼ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻴﮑﻨﻴﻢ‪ .‬هﺮ روزﯼ ﮐﻪ او روزﯼ ﻣﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺮوز روز اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ‪.‬‬
‫ﻼ ﺗﺎرﻳﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬روز‬ ‫ﻼ ﺟﺰو ﻋﻤﺮﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﺻ ً‬ ‫اﮔﺮ هﻢ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﭘﺲ روز ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﺻ ً‬
‫ﺁن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ روزﻳﻢ او ﺑﻮد‪ .‬دوﺳﻮﻳﻪ ﺑﻮدن ﻋﺎﺷﻘﯽ‪ ،‬ﻧﮑﺘﻪ هﺎﯼ زﻳﺎدﯼ را ﺁﺷﮑﺎر ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ ﺑﻮدن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ ﺑﻮدن اﻳﻦ روﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﯽ وﻓﺎﻳﯽ را درﻣﻌﺸﻮق ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻴﮑﺸﻨﺪ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ هﻢ ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎ‪ ،‬هﻢ ﺑﯽ وﻓﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺧﻮدﺷﺎن‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﻧﮑﺘﻪ هﺎﯼ ﺧﻴﻠﯽ ﺟﺬاب ﺑﺮاﯼ ﮐﺴﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ‬
‫اﻳﻦ " وﻓﺎ " ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻳﮑﯽ از ﻗﺴﻤﻬﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ " ﻗﺴﻢ ﺑﻪ وﻓﺎﯼ ﻣﺮدان "‪.‬‬
‫ﻧﻤﯽ ﮔﻔﺖ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ وﻓﺎﯼ ﻣﺮدان‪ .‬وﻓﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺮﻳﻔﯽ ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ‬
‫او‪ .‬وﻓﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘًﺎ هﻢ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻓﻘﻂ در راﺑﻄﻪ ﯼ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻣﻌﻨﺎﯼ دﻗﻴﻖ ﺧﻮدش را ﭘﻴﺪا ﻣﻴﮑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﻋﺮض‬
‫ﮐﻨﻴﻢ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺰاج اﺷﻌﺮﯼ ﮐﻪ داﺷﺖ ﻳﻌﻨﯽ ﺗﻌﻠﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻼﻣﯽ ﺧﺎص‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻌﺸﻮق وﻓﺎ ﮐﺮدن را واﺟﺐ ﻧﻤﯽ دﻳﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻤﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ وﺟﻮب وﻓﺎ ﺑﺮﻣﻌﺸﻮق و اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﻌﺸﻮق ﺧﻮدش اهﻞ وﻓﺎ ﮐﺮدﻧﺴﺖ ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﺑﺎ هﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬در ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ دارﻳﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
 ‫ﮔﻔﺘﺎ ز ﺧﻮﺑﺮوﻳﺎن اﻳﻦ ﮐﺎر ﮐﻤﺘﺮ ﺁﻳﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ز ﻣﻬﺮورزان رﺳﻢ وﻓﺎ ﺑﻴﺎﻣﻮز‬
‫اﻳﻨﮑﻪ ﺧﻮﺑﺮوﻳﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺸﻮﻗﮑﺎن‪ ،‬اهﻞ وﻓﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻤﻪ ﯼ ادﺑﺎﯼ ﻣﺎ ﻣﻴﺰدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻳﮑﯽ‬
‫از ﻣﮑﺎﺗﺐ ﮐﻼﻣﯽ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻘﻮل ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺷﺎهﺪ ﺧﻮﺑﺮوﻳﺎن ﺧﻮدش اهﻞ وﻓﺎﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﺁﻧﭻ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻴﺮود ﺁﻧﻬﻢ ز ﻣﺎﺳﺖ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺷﺎﻩ ﻣﺎ هﻤﻪ ﺻﺪق و وﻓﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او اهﻞ وﻓﺎ هﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺧﻮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ وﻓﺎ ﮐﺮدن ﺑﺮاو واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻣﻴﺪﺑﺨﺸﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻴﺂورد‪ .‬اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺳﺨﻦ از ﺑﯽ وﻓﺎﻳﯽ ﻣﻌﺸﻮق ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺳﺨﻦ از ﺟﻔﺎﯼ ﻣﻌﺸﻮق ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ و ﻧﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺸﻮق ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺷﻤﺎ وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ‪،‬‬
‫دو ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻬﻢ ﺑﺸﻤﺎ ﻣﻴﺪهﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ اﻳﻨﮑﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﺎ هﻤﻪ ﺻﺪق و وﻓﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دوم اﻳﻨﮑﻪ ﻗﻬﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ) ﻣﻌﺸﻮق ( هﻢ هﻤﺎﻧﻘﺪر ﭼﺸﻴﺪﻧﯽ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻘﺪر ﻟﻄﻴﻒ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻘﺪر دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﺮ او‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ درﺁن ﻣﻘﺎم‬
‫ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دوﺗﺎ ﻧﻤﻴﺘﻮان و ﻧﻤﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﮐﺮد ‪:‬‬
‫ﮔﺮ ﻃﺮب را ﺑﺎز داﻧﯽ از ﺑﻼ‬ ‫ﭘﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ ﯼ وﺳﻮﺳﻪ ﺑﺎﺷﯽ دﻻ‬
‫اﮔﺮ در ﻣﻘﺎم ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻓﺮق ﺑﮕﺬارﯼ ﺑﻴﻦ ﻃﺮب و ﺑﻼ‪ ،‬ﭘﺎرﻩ ﭘﺎرﻩ ﯼ وﺳﻮﺳﻪ ﺧﻮاهﯽ ﺷﺪ‪ .‬اون وﺳﻮﺳﻪ ﺑﺠﺎن ﺗﻮ ﺧﻮاهﺪ‬
‫اوﻓﺘﺎد و اون ﻧﻌﻤﺖ ﻋﺎﺷﻘﯽ را از ﺗﻮ ﺧﻮاهﺪ ﺳﺘﺎﻧﺪ ‪:‬‬
‫ﺑﻮاﻟﻌﺠﺐ ﻣﻦ ﻋﺎﺷﻖ اﻳﻦ هﺮ دو ﺿﺪ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﻢ ﺑﺮ ﻗﻬﺮ و ﺑﺮ ﻟﻄﻔﺶ ﺑﺠﺪ‬
‫وز ﮐﺮم ﺁن ﺟﻮر را ﮐﻤﺘﺮ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻧﺎﻟﻢ و ﺗﺮﺳﻢ ﮐﻪ او ﺑﺎور ﮐﻨﺪ‬
‫هﻤﭽﻮ ﺑﻠﺒﻞ زﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻻن ﺷﻮم‬ ‫واﷲ ار زﻳﻦ ﺧﺎر در ﺑﺴﺘﺎن ﺷﻮم‬
‫ﺗﺎ ﺧﻮرد او ﺧﺎر را ﺑﺎ ﮔﻠﺴﺘﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺠﺐ ﺑﻠﺒﻞ ﮐﻪ ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ دهﺎن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎﺧﻮﺷﻬﺎ زﻋﺸﻖ اوراﺧﻮﺷﻴﺴﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﻠﺒﻞ اﻳﻦ ﻧﻬﻨﮓ ﺁﺗﺸﻴﺴﺖ‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻘﻮل ﺣﺎﻓﻆ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫ﻣﺎ زدﺳﺖ دوﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻳﻢ و ﺷﮑﺮ ﻣﻴﺸﻮد‬ ‫دﻳﮕﺮان را ﺗﻠﺦ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﺷﺮاب ﺟﻮر ﻋﺸﻖ‬
‫ﺑﯽ ﮔﻤﺎن ﺁن ﻣﻤﻠﮑﺖ در وﯼ ﻣﻘﺪر ﻣﻴﺸﻮد‬ ‫ﻋﺸﻖ داﻧﯽ ﭼﻴﺴﺖ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ هﺮﺟﺎ ﺧﻴﻤﻪ زد‬

‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺤﺚ ﻋﺸﻖ را ﻣﻴﮕﺬارﻳﻢ و در ﺟﻠﺴﺎت ﺑﻌﺪ اﻧﺸﺎاﷲ اداﻣﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ داد و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻠﺴﻪ ﯼ اﻣﺸﺐ‬
‫را ﺑﭙﺎﻳﺎن ﻣﯽ ﺑﺮﻳﻢ و ﻃﻠﺐ ﮔﺮﻣﺎﯼ ﻋﺸﻘﺶ را دردل هﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺁرزو ﻣﻴﮑﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫دﻣﻲ ﺧﻮش اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺼﻪ اش دراز ﮐﻨﻴﺪ‬ ‫ﻣﻌﺎﺷﺮان ﮔﺮﻩ از زﻟﻒ ﻳﺎر ﺑﺎز ﮐﻨﻴﺪ‬
‫و ان ﻳﮑﺎد ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و در ﻓﺮاز ﮐﻨﻴﺪ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺧﻠﻮت اﻧﺲ اﺳﺖ و دوﺳﺘﺎن ﺟﻤﻌﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﮔﻮش هﻮش ﺑﻪ ﭘﻴﻐﺎم اهﻞ راز ﮐﻨﻴﺪ‬ ‫رﺑﺎب و ﭼﻨﮓ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاو ﻧﻤﺮدﻩ ﺑﻪ ﻓﺘﻮاﯼ ﻣﻦ ﻧﻤﺎز ﮐﻨﻴﺪ‬ ‫هﺮﺁن ﮐﺴﻲ ﮐﻪ دراﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﻴﺴﺖ زﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﻋﺸﻖ‬

‫واﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﮑﻢ و رﺣﻤﺘﻪ اﷲ و ﺑﺮﮐﺎﺗﻪ‬