ZEL EGE LKRETM OKULU

KAN GRUPLARI, KAN HASTALIKLARI VE KAN GRUBU TAYN

DANIMAN RETMEN : Adalet Doarolu ALIMA GRUBUMUZ : Begm Yazar rem alar Gne Aygn Asl Kurukafa zen Tekin Derya ensoy

Nisan 2001 Bornova/ZMR

NDEKLER
Teekkr.....................................................................................................1 nsz .........................................................................................................2 1.Kan A. Kan nedir?.......................................................................................... 3 B. Kann Yaps.....................................................................................3-4 C. Kan Dolam ...................................................................................4-5 D. Tansiyon ve Nabz ..............................................................................5 1. Tansiyon........................................................................................5 2. Nabz .............................................................................................5 E. Kan Uyumazl ..............................................................................5-6 F. Kan Nakli .............................................................................................6 G. Rportaj ..............................................................................................7 H. Kan Hastalklar.......................................................................... 8-9-10 Sonu .....................................................................................................11 Kaynaka................................................................................................. 12 Resimler ..............................................................................................13-14

TEEKKR Proje almalarmz srasnda bize yardmc olan; Fen retmenimiz Adalet DOAROLU na, Kzlay Kan Merkezinden Ahmet MEN ve Bahemire Bayan SNMEZ e teekkr ederiz.

NSZ
Bu projeyi almamzn amac; yaammzda byk bir nemi olan kan hakknda daha geni bilgi edinmek ve bu bilgiyi arkadalarmza aktarmakt. Bu projeyi hazrlarken bize yardmc olan anahtar szck kan oldu.

1. KAN
A. KAN NEDR?
Kan yaammzn devamn salayan organlarmzn fonksiyonunu yerine getirebilmelerini salayan,hayati svdr. Organlarmz grevlerini yerine getirebilmeleri iin gerekli olan enerjiyi ve besin maddelerini kandan alrlar. Normal bir erikindeki kan miktar 4-6 litredir. Bu miktar 3 dakikada bir vcudu dolanp bbreklerden szlr. Besinlerle aldmz karbonhidratlar enerji, proteinler, vitaminler, yalar, elementler (Ca-Mg-Fe-Cu-Zn-vs) mide ve ince barsaktan emilerek kana geerler. Kan yoluyla ihtiyac olan organlara iletirler. Btn organlara temiz kan iletildikten sonra toplar damarlarla kirli kan akcierlere gelir. Akcierlerde Co2li kan O2si zengin hale getirilir. Buradan kalbe dner. Kalpten en byk damarmz aort yardmyla tekrar vcudumuza dalr. Buradan bbree giden kandan gerekli maddeler geri emilip, sv fazlas ve zararl maddeler idrar olarak atlr. Vcudun dier bir temizleyici organmz karacierdir. Yine karaciere atardamarlarla gelen kan , karacierde szlr, gereksiz ve zararl maddeler atlr.

B. KANIN YAPISI
Kan sv ve hcrelerden oluan iki ksmdan meydana gelir. Sol ksmna plazma ad verilir. Plazma, proteinleri ve elementleri tar. Vcudumuzun %70i sudur. Bu suyun byk ksm plazmada, bir ksm da hcrelerde bulunur. Plazmada eit protem vardr: 1) Albumin: Albuum oluturduu younlukla hcreler aras madde geiini salar. 2) Globilin: Tayc grevi yapar. Hcreler aras tamada maddeler globiline balanarak tanr. Yine vcut bakln salayan antikorlar da globilin yapsnda bulunur. 3) Fibrinojen: Kann phtlamasn salayan faktrlerden biridir. Eksikliinde kanama bozukluklar meydana gelir. Kan hcreleri : Eritrosit, lkosit ve trombosittir. Eritrosit, 1 mm3te 4,5 - 5 milyondur. lkosit, 1 mm3te 5000 8000dir. Trombosit ise 1 mm3te 200- 400 bindir. Eritrositler, krmz kan hcreleridir. Alyuvarlardr. inde demir ve protemden oluan hemoglobini bulundururlar. Hemoglobin, oksijen ve atardamarlarda oksijenli, kirli damarlarda karbondioksitli hemoglobin vardr. Normal bir erikin erkekte hemoglobin dzeyi %16, kadnda %14tr. Eritrosit eksikliinde, kanszlk ortaya kar. Kanszlk durumunda organlarmz yeterince oksijen ve enerji alamadndan halsizlik, gszlk ortaya kar. Karbondioksit deiimini salar. Daha fazla kan organlara datmak amacyla kalbimiz de

daha fazla arpar ve arpnt meydana gelir. Eritrositlerin yaama sreleri 120 gndr. 120 gnde bir yenilenirler. Yinelenmede besinlerle alnmas arttr. Az alnmas durumunda demir eksikliine bal kanszlk meydana gelir. Demir alabileceimiz besinler balca; krmz et, dalak, cier, zm, pekmezdir. ay, besinlerle alnan demirin geri emilmesini engeller. O yzden, yemekten hemen sonra ay imemek gerekir. Lokositler, akyuvarlardr. Kann savunma hcreleridir. Alt gruplara ayrlr : - Natrofiller ; %, 50-70 orannda, - Lenfosiller ; % 20-40 orannda , - Monasiller; %2-8 orannda , Euzunofiller % 1-3 oranndadr. Artmas durumunda vcutta enfeksiyon olduunu gsterir. Hastaln iyileme durumundan hemen sonra ykselir. Natrofitler ani olan hastalklar ve iddetli kanamalardan hemen sonra veya kt huylu kanser varlnda ykselir. Lenfositler kan kanseri veya hastaln iyileme durumundan hemen sonra ykselir. Manositler veremde ve hotging adl kanserde ve bademcik iltihabndan sonra oluan bir hastalk olan kalp kas iltihaplar (bakteriyel supakut endokardit) nda ykselir. Euzonofitler alerjik reaksiyonlarda ykselir. Trombositler, kann phtlamasn salayan hcrelerdir. Birbirlerine yaparak phtlamay bekletirler. Eksikliinde kanama bozukluu ortaya kar. Bir yeri kanayan insann kanamas uzun sre durmaz.

C. KAN DOLAIMI
nsann ve omurgal hayvanlarn kan, damar denen kapal borularn iinde dolar ve olaan koullarda hibir zaman damarlarn dna kmaz. Buna kapal dolam denir. Oysa omurgasz hayvanlarn ounda ak dolam vardr. Bu sistemde, damarlardan karak dokularn arasndaki boluklara dolan kan madde alveriini yaptktan sonra yeniden damarlara dner. nsann ve stn yapl hayvanlarn dolam sisteminde kan harekete geiren ve damarlarn iinde srekli akmasn salayan organ kalptir. Bir pompa gibi alan bu organ kan byk bir basnla damarlara doru iter ve kllar, trnaklar gibi l dokular dnda vcudun btn hcrelerine ulatrr. Kan dolamn bugn bildiimiz biimiyle aklayan ilk tp bilgini William Harveydir. (1578-1657). Harvey, kann kalp araclyla atardamarlarda pompalandn ve hep tek ynde akarak toplardamarlar araclyla kalbe geri dndn, bylece kan dolamnn vcutta bir daire izdiini deneylerle gsterdi. stelik klcal damarlar grebilecei kadar gl bir mikroskobu olmadndan, atardamarlar ile toplardamarlar arasndaki bu balanty yalnzca varsaymla karmt.

Kan vcutta dolarken birbirinden tamamyla ayr iki yol izler. Bunlardan birinde yalnzca kalp ile akcierler, brnde kalp ile vcudun geri kalan blmleri arasnda dolar. Sol kalpten kan oksijen ykl ve ak krmz renkli temiz kann btn vcudu dolap sa kalbe dnmesine byk dolam denir. Tad oksijeni dokulara verip karbondioksit yklenmi olan koyu krmz renkli kirli kann sa kalpten kp akcierlere giderek oksijen yklendikten sonra sol kalbe dnmesi ise kk dolamdr.

D. TANSYON VE NABIZ 1. TANSYON

Tansiyon kalbin kaslmas srasnda en yksek, gevemesi srasnda en dk deerine ular. Dzenlenmesi art beyindeki sinir merkezleri tarafndan gerekletirilir. Normalden yksek olmas hipertansiyon, normalden dk olmas da hipotansiyon diye adlandrlr. Byk Tansiyon: 12 - 15 cm cva Kk Tansiyon: 7 - 9 cm cva

2. NABIZ
Kalbin kaslmasyla bir damarn iinde oluan ve ona parmakla bastrldnda duyulan kmldamadr. zellikle nkol atardamar stnde alglanan nabz at normalde dinlenme srasnda dakikada 70 - 80 vurutur. Heyecan, ate ykselmesi, zehirlenme gibi etkiler altnda hzlanabilir, yavalayabilir. Tkanma durumunda nabz ortadan kalkar.

E. KAN UYUMAZLII ( Rh UYUMAZLII )

Kocalar ile aralarnda Rh sistemi bakmndan kan uyumazl olan kadnlarn bebeklerinde grlen hastala tpta eritroblastosis fetalis ad verilir. Yakn zamanlara kadar bu ekilde hastala tutulan bebekler ya karn iinde lrler veya vcutlar imi, kansz, sarlkl ve beyin ekirdeklerinin sarl (kerikterus) sonucu sakat olarak doarlard. Bugn artk Rh uyumazl erkenden tehis edilmekte ve nlenmektedir. Hastaln nedeni Rh faktr bakmndan negatif olan annelerin Rh pozitif bir bebee gebe olmalar ile balar. Rh pozitif kan grubundan olan bir fetsn kan, baz nedenlerle (doum, forseps, elle halas gibi giriimler) annenin kan dolamna karabilir. Bu durumda fets eritrositlerinde bulunan D antijeni anneyi duyarl klar ve anne karnnda anti - D antikorlar meydana gelmeye balar. Bu ekilde Rh pozitif ocuk dourmak Rh

pozitif kan transfzyonu yaplm olmak gibi sebeplerle kannda anti - D immun globulinleri yani antikorlar meydana gelmi olan anne, eer ikinci kere Rh pozitif bebee gebe kalrsa bu antikorlar plasenta barajn aarak fetsn eritrositlerinin yzeyindeki antijinlere yaprlar. Bylece yeni doacak bebein alyuvarlarnn hcre ii metabolizmalar bozulur, ortalama yaam sreleri dier alyuvarlara oranla ksalr ve sratle harap olmaya balarlar. Paralanan alyuvarlar kanszlla ve aa kan artklardan olan bilirubin ise sarla neden olur. ocuk vaktinden erken dourtulmaz veya intrauterin olarak kan deitirilmezse karn iinde lmesi mmkndr. Baz ar vakalarda ise ocuk kansz, iri ve btn vcudu su ile imi demli olarak yani hidrops fetalis denilen bir ekilde doar. Bu bebeklerde dem, ar kalp yetmezliine bal olarak meydana gelmitir. lk kez Rh pozitif bir bebek douran veya dk yapan Rh negatif bir anneye doumdan veya dkten hemen sonra (en ge 72 saat iinde) anti - D globulini (Resus antikoru) inesi yaplr. Bylece anne alanm, yani anne kanna kararak duyarllk meydana getirilir. Alamann ikinci gebelik iin meydana gelecek iso - immnisationu ortadan kaldrmaktr. Ayrca sarlkl doan ocuklara k tedavisi uygulamak (Photoheraphie) suretiyle de kandaki bilirubin azaltlr. Serumdaki bilirubini azaltmann bir deiik yolu da anneye doumdan nce phenobarbital (Luminal) yapmaktr.

F. KAN NAKL
1900de Landsteiner tarafndan ABO sisteminin kefi ve bakl hemotolgisinin gelimesi sayesinde kanlarn uyuma kurallar saptanabildi ve bunlarn dikkatle uygulanmasyla kan naklinde etkinlik ve gvenlik saland. Seici ve aklc bir kan nakli tasarlamay ve gerekletirmeyi salayan teknolojinin evrimi evreye ayrlabilir. 1943ten nceki ilk evrede kullanlan yntem, koldan kola nakildi. Bu tarihte iki ingiliz aratrmac kann cam ielerde,4 derece C da yirmi bir gn saklanabilmesini salayan phtlama nleyici bir zelti gelitirdi. Bu sayede nakil iin vericileri baka yere gtrme zorunluluundan kurtuldular. Kan naklinin nc evresi, lastik torbalarn ve dk sl (-30 derece C ile 80 derece C aras) dondurucularn ortaya kmasyla balad. Kann plastik torbalara koyulmas bakterilerle bulama riskini kaldrd, merkez kalamayla da kann abuk bozulabilen eitli bileenlerine (alyuvarlar, trombositler,plazma,hemofilliyi nleyici A etmeni ieren krioyopresipite) ayrlmas olana saland. Bu son ikisi (plazma ve krioyopresipite) dk sda ayrca dondurularak saklanabilir. Bylece kan nakli istenilen biimlerde kullanlr hale geldi. Gnmzde bir hastaya sadece kendinde eksik olan bir kan esi ya da eleri (kanszlk eken bir hastaya deriik alyuvarlar) kk hacimde verilebilmektedir. Eskiden gereksiz hatta kimisi dayanlmaz olan elerle birlikte verilen tam kan dolama yk olma tehlikesi yaratyordu.

G. KAN HASTALIKLARI 1. KANSIZLIKLAR

1-Alyuvar D Nedenlerle Oluan Kanszlklar Soukta gelen kan ieme nbetleri hastaldr. 2-Alyuvar i Bozuklua Bal Hastalklar Kaltmsaldr. Hastann ocuklarnn %50si de hastala yakalanr. lalara ya da Zehirlere Bal Alyuvar Ykml Kanszlklar Saylar gnden gne oalmaktadr. Enzim eksiklii olan baz kiilerde birok ilacn alnmasnn bir alyuvar ykm oluturduunu biliyoruz. Mekanik Kkenli Alyuvar Ykml Kanszlklar Bozuk bir kalp kapann yerine yapay bir kalp koyulmas, alyuvarlarn ykmna yol aabilir. Baz hastalarda yeni bir cerrahi girim gerekebilir.

2. HASTALIKLAR
1- Addison-Biermer Hastal Folik asit ya da B12 vitamini yetersizliinden ortaya kar. Her iki cinste de ayn sklkta grlr. Ayn ailenin yeleri arasnda rastlanr. 2- Orak Hcre Kanszl ya da Hastal Hemoglobinde bozuklua bal bir alyuvar ykml kanszlktr. Siyah derililerde ve onlarn soyundan gelenlerde grlr. 3- Akdeniz Hastal Akdenizi evreleyen lkelerde zellikle Gney talyallar, Sardinyallar, Trkler ve Yunanllarda grlr. 4-Marhiafa-Miheli Hastal Buna nbetlerlegelen gece hemoglobin ieme hastal da denir. Nbetleri gece gelir. Hemoglobin kapsayan sidik arap rengini alr. Sk grlen bir hastalk deildir, ama son

derece ilgi ekicidir. zellikle ergenlik andakilerde ve ocuklarda grlr. Ama st ocuklarnda ve yal kiilerde de grlebilir. 5-Perfringens Septisemisi Bakterinin yapt genel bir enfeksiyondur. Gen kadnlarda ocuk drme iin harcanan abalardan sonra oluur. vegen bbrek yetmezliine yol aar. 6-Vaquez Hastal Birincil bir alyuvar artdr. Nedeni bilinmez. Her iki cinsten krk yana yakn ya da daha yal kiilerde grlr. lgi ekicidir. 7- Hodgkin Hastal Lenf dmlerinin ve teki lenf dokularnn ilerleyici bymesi ile nitelenir. Her yata grlr. zellikle gen erikinlerde ortaya kar. Erkeklerde kadnlara gre daha sk rastlanr. 8-Waldenstrm Hastal Gamagloblinlerin en bynn miktarnn kanda anormal lde artyla ve lenf sistemine yaylmasyla nitelenen bir globlin bozukluu hastaldr. 50-70 ya arasnda grlen bir hastalktr. 9-Multipi Miyelom ya da Kahler Hastal: Hastalk sinsi bimde balar.Kemik urlar grlebilir.Yorgunluk , zayflama , itahszlk grlr.ok ciddi bir hastalktr.Son yllarda bulunan tedavi yntemleriyle hafifletilip yaama sresini uzatma olan bulmutur. 10-Von Willebrand Hastal: Doultan bir kanama hastaldr.Kaltmla geer.Kadnlarda ve erkeklerde eit grlen bir hastalktr.Deride rkler ,adet kanamalarnn art belirtileridir. 11-Purpura: Kanda kan pulcuklar saysnda ki azalma , bu antikor niteliindeki maddelerin apanszn yklmalarndan ileri gelir. Kemik ilindeki yapm normal kalr.

3. KAN KANSERLER
1-vegen Kan Kanseri:

Kan kanserlerinin % 45ini olutururlar.Her yata ama zellikle 2-7 ya aras ocuklarda ve yal kiilerde grlr. 2-Sregen Kan Kanserleri: vegen kan kanserine gre % 55 daha yaygndr.ok tehlikelidir.En sk rastlanandr.Her yata ortaya kabilir.

H. RPORTAJ
Rportaj Yaplan Yetkililer : Ahmet imen Hemire Beyan Snmez Yer : Kzlay Kan Merkezi Kan vermesi gereken kiide olmas gereken zellikler nelerdir? Kan verecek kii salkl olmal. 18 yandan kk, 65 yandan byk olanlar kan veremez. Ayrca kan verecek kii 3 gn ncesine kadar ila imemi olmal. Buraya gnde ka kii kan vermeye geliyor? Kan veren kiiye dnr denir. Kan acemi birliklerden ve sivil halktan alnr. Kan ihtiyacnn %50-60 kadar acemi askeri birliklerden karlanyor. 1999 .......100.000 nite kan alnd. (Bu durum hedefleneni karlyor.) 2000 .......50.000 nite kan alnd. (Bu ise sknt yaratt.) Ayrca, gnde 3 torba hastanelere gnderiliyor. Kan grubu tayini nasl yaplr? Kan grubu tayini anti-serum ile yaplr. Anti- A, anti-B, anti- AB, anti- D vardr. Anti-D ile Rh faktrne baklr. Anti- D ile bakldnda Rh (+) kan, Anti -D ile bakldnda Rh(-) kan diyoruz. Sekiz eit kan grubu vardr: A Rh(+), A Rh(-), B Rh(+), B Rh(-), AB Rh(+), AB Rh(-) 0 Rh(-), 0 Rh(+) A Rh(+) iin Anti- A serumundan birer damla alp damlatlyor ve grup tespiti yaplm oluyor.

A : A antijeni var, B antikoru var. B : B antikoru var , A antijeni var. AB: Hem A hem B antijeni var, antikor yok. 0 : Hem A hem B antikoru var. Antijen yok.

KAYNAKA
Byk Laurousse(cilt12) stanbul: Milliyet Yaynclk

(1992)Salk Ansiklopedisi(cilt2-3-4) stanbul:Gzlem Yaynclk

www.yahoo.com