BYOETLLK Title

BYOETLLK
evrenizde hangi bitki ve hayvan trleri yaamaktadr?

TitleBu trler bulunduklar evrenin hangi zelliklerine gre yaama

imkn bulmutur?

BYOETLLK
Yaplan aratrmalar, canllarn toprak yzeyinden yaklak 10 m derinlie ve 120 m ykseklie kadar yaayabildiklerini gstermitir. Daha ykseklerde ise geici olarak yaayan ku, bakteri, virs vb. canl ve canl kalntlarna rastlanabilir. Deniz ve gllerde de canllarn byk bir blm su yzeyine yakn tabaka iinde yaamaktadr. Biyosferde deiik habitatlar ve bu habitatlarda yaayan ok eitli canl trleri vardr.

BYOETLLK

Canllarn yeryzndeki dal, corafi artlarla yakndan ilgilidir. Corafi artlar dnyann her yerinde ayn deildir. Canl trleri kendi yaam artlarna uygun alanlarda yayl gsterir.

BYOETLLK
Corafi artlarn deimesi durumunda canl trleri yeni ortama uyum salar ya da uygun yaam koullarnn olduu ortamlara g eder. G edemeyen ve yeni ortama uyum salayamayan canl trlerinin nesli nce azalr sonra da yok olur.

BYOETLLK

Biyoeitlilik yalnzca tr eitlilii olarak dnlmemelidir. Biyoeitlilik; bir blgedeki genlerin, trlerin, ekosistemlerin, ekolojik olaylarn oluturduu bir btndr. Bu btnn iinde uzun sreli etkileime dayal bir dzen, bir uyum vardr. Bu nedenle biyoeitlilii oluturan unsurlar arasndaki denge ekosistemin sreklilii bakmndan nemlidir.

BYOETLLK

Genetik
BYOETLLK

Tr eitlilii

Ekosistem eitlilii
Ekolojik Olaylar (Proses)
gibi gruplara ayrlr.

Ekosistemlerdeki biyoeitlilik zaman faktrne bal olarak deiiklikler gsterebilir. Buna bal olarak da ekosistemlerin dengesi deiebilir.

BYOETLLK
Ekosistem; canllarn, yer aldklar cansz evre ile olan ilikileri sonucunda oluan ve sreklilii bulunan ekolojik sistemdir. Ekoloji; canl evre ile cansz evre arasndaki likileri inceleyen bilim daldr. Habitat; hayvan ve bitki topluluklarnn doal olarak yaadklar ortam veya blgeye denir.

BYOETLLK

BUNLARI BLYOR MUSUNUZ?

lkemizdeki hayvan tr saysnn, tm Avrupa Ktasnda yaayan hayvanlarn 1,5 kat olduunu, Endemik bitki tr saysnn Anadolu'da 3000 iken Avrupa'da 2500 civarnda olduunu, Son yzylda dnyada 30 bin bitki trnn yok olduunu, Hayvan ve bitki trlerinden gnde 3 canl trnn neslinin tkendiini, Dnya yzeyinin % 6snn llemi, % 29'unun da llemekte olduunu, Byk bir kayn aacnn 72 kiinin gnlk oksijen ihtiyacn karladn biliyor muydunuz?

BYOMLAR
Canllarn yeryzne daln etkileyen faktrlere bal olarak farkl bitki ve hayvan topluluklarn barndran blgeler bulunur. Bu blgelerde eitli zelliklere sahip pek ok ekosistem vardr. Benzer bitki ve hayvan topluluklarn barndran bu blgelere biyom ad verilir.

BYOMLAR
Her biyomun kendine zg bitki ve hayvan trleri vardr. Karasal biyomlar, genellikle orada hkim olan bitki trne gre, su biyomlar ise suyun zelliklerine gre snflandrlr.

BYOMLAR
Yeryzndeki Byk Biyomlar

BYOMLAR

Biyom
Tropikal yamur ormanlar

Grld Alanlar
0-10 enlemleri arasnda grlr. Amazon ve Kongo havzalar En yaygn grld alanlardr.

Bitki rts Srekli yeil kalan, yayvan yaprakl aalardan oluan ormanlar, otsu ve ksa boylu bitkiler

Hayvanlar Fil, empanze, orangutan, yarasa, kartal, ylan, kertenkele, kurbaa, domuz, antilop, kaplan, jaguar, leopar, ylan, dier ku trleri, kelebek trleri, bcek trleri

BYOMLAR

Biyom

Grld Alanlar
10-20 enlemleri arasnda grlen biyomlardr.

Bitki rts Yksek boylu otlar, yer yer aalar, allar

Hayvanlar

Savan

Zebra, zrafa, babun, aslan, ita, Afrika vahi kpei, bizon, firavun faresi, deve kuu, timsah, geyik, antilop

BYOMLAR

Biyom

Grld Alanlar
Dnenceler evresi ve orta kuak karalarnn i kesimlerinde grlr.

Bitki rts Su tutabilen bitkiler (kakts vb.), allklar

Hayvanlar Deve, ylan, kertenkele, rmcek, yarasa, yer sincab, akbaba, karnca, l kurbaas, baz bcek ve ku trleri

BYOMLAR

Biyom
Ilman, yaprak dken ormanlar

Grld Alanlar
40-60 enlemleri arasnda grlr.

Bitki rts Sonbaharda yapraklarn Dken aalardan oluan ormanlar, orman alt floras

Hayvanlar Deve, ylan, kertenkele, rmcek, yarasa, yer sincab, akbaba, karnca, l kurbaas, baz bcek ve ku trleri

BYOMLAR

Biyom
Ilman ayrlar

Grld Alanlar
30-60 enlemleri arasnda yer alan karalarn i kesimlerindeki, yksek dalk alanlarda grlr

Bitki rts eitli otlar (step, ayr, preri)

Hayvanlar

Lama, bizon, antilop, zebra, zrafa, fil, geyik, kanguru, yrtc kular, bufalo, yabani at

BYOMLAR

Biyom
allk

Grld Alanlar
30-40 enlemleri arasnda grlr

Bitki rts allk ve bodur aalar

Hayvanlar

akal, yabani koyun, kei, tavan, kurt, alkuu, tilki, puma, kokarca, bcek ve ku trleri

BYOMLAR

Biyom
ne yaprakl ormanlar

Grld Alanlar
Kanada ve Sibirya gibi yksek enlemlere yakn lkelerde grlr. Ayn zamanda orta kuakta ve Ekvatoral blgelerin yksek dalk alanlarnda da grlr.

Bitki rts Tayga, boreal ormanlar

Hayvanlar

Samur, vizon, vaak, kunduz, geyik, ay, tilki, kartal, kurt, bayku, su samuru, kar tavan, kutup porsuu, ku ve bcekler

BYOMLAR

Biyom

Grld Alanlar
30-40 enlemleri arasnda grlr. Kanada ve Sibiryann kuzeyi Grnland yaygn olarak grld alanlardr.

Bitki rts Aasz, kaya yosunlar, likenler, otlar ve baz kk allar

Hayvanlar

Tundra

Kutup tilkisi, ren geyii, tilki, kar kular, misk kz, boz ay, kutup ays, karibu, palyao rdek, baz ku ve bcek trleri (yaz dnemi)

BYOMLAR

Biyom
Deniz biyomlar

Grld Alanlar

Bitki rts Bitkisel planktonlar

Hayvanlar eitli balk trleri, midye, yenge, balina, yunus, deniz anas, ahtapot, deniz yldz, hayvansal plankton vb.

BYOMLAR

Biyom
Tatl su biyomlar

Grld Alanlar

Bitki rts Saz, kam, nilfer gibi bitkiler ve bitki planktonlar

Hayvanlar Balklar, kurbaalar, baz bcek trleri, solucanlar, yumuakalar

BYOMLAR

Biyom

Grld Alanlar

Bitki rts Bitki rts yok

Hayvanlar Kutup ays, kutup tilkisi, penguen, fok

Kutuplar

BYOMLAR

Biyom
Da biyomu

Grld Alanlar

Bitki rts Dikey ynde deien ine yaprakl orman, bitki rtsnden yoksun alan

Hayvanlar Kartal, da keisi, tibet kz (yak), kar tavan, yrtc hayvanlar

CANLILARIN YERYZNE DAILIINI ETKLEYEN CORAF FAKTRLER

Fiziki Faktrler

Biyolojik Faktrler

Paleocorafya

a. klim b. Yer ekilleri c. Toprak

a. nsan b. Dier canllar

a. Ktalarn kaymas b. klim deiiklikleri

Fiziki faktrler a. klim Bitkilerin gelimesi ve bymesi iin belirli bir scakla ihtiya vardr. Bu nedenle scaklk bitki eitlilii ve bunlarn yayl alanlar zerinde etkilidir. Birok bitki tr iin snrlayc en alt ve en st scaklk -40 C ile +40 C arasndadr. Bitkiler, farkl scaklk isteklerine bal olarak ekvatordan kutuplara doru sralanmtr.

Fiziki faktrler a. klim Su, Title bitkiler iin hayati nem

tar. Bitkiler ihtiya duyduklar Lorem ipsum dolor sit amet, suyu ya, hava ve topran consectetur adipisicing elit. neminden elde eder. Ut enim ad minim veniam Bitkilerin ounun Quis nostrud exercitation bnyesindelaboris nisi ut aliquip Ullamco bulunmas gereken su miktar belli bir orann altna Ex ea commodo consequat. Duis dtnde bitkiler yaamsal aute irure dolor in reprehenderit in fonksiyonlarn kaybeder. voluptate velit esse. Bu nedenle yeryznn kurak ve yar kurak sahalarnda bitki rtsnn sk olmad Title grlr.

Fiziki faktrler a. klim Bitkilerin yeryzne dal, hayvanlarn daln dorudan etkiler. Her iklim kuanda bulunan bitki rts, kendine zg hayvan topluluklarn bnyesinde barndrr. Genel olarak scak iklimlerin etkili olduu alanlarda hayvan trleri, souk iklim blgelerine gre daha fazladr. rnein, Kanada'da 15 memeli hayvan tr varken bu say Orta Amerika'da 150ye ular.

Fiziki faktrler a. klim Bitki ve hayvan trleri yaamlarn devam ettirebilmek iin bulunduklar ortamn iklim koularna uyum salamak (adaptasyon) zorundadr. Dnyann farkl yerlerinde adaptasyonun nasl gerekletiini rneklerle inceleyelim.

Tropikal Yamur Ormanlar

Tropikal ormanlar uzun boylu, geni yaprakl ve sk aalardan meydana gelir. Burada yapraklar daima yeil kalan trler yaygndr. Yamur ormanlarnn varl, srekli ya ve yksek scaklklarla ilgilidir. Yamur ormanlarnn kendine has zellikleri buralarda farkl canl trlerinin yaamasna olanak salayan katmanlar oluturmutur.

Tropikal Yamur Ormanlarnn Katmanlar

50 mden yksek, k istekleri fazla olan aalarn yaprak ve dallarnn bulunduu katmandr. 30-40 m ykseklikteki aalarn ve sarmaklarn oluturduu katmandr. Ormandaki canllarn ou, gne ndan yararlanabildikleri iin bu katmanda yaar.

Daha az k alan, kk ve gen aalarn oluturduu katmandr. Birok bitki tr iin uygun ortam salar.
Otlardan, aa kkleri ve dklm yapraklardan oluan katmandr. Yerde yaayan canllar ve bcekler iin uygun ortam salar.

BLG NOTU
Ekvatoral yamur ormanlar dnyann en zengin doal yaam alanlardr. Bitki ve hayvan trlerinin % 50-70ini bu ormanlarn barndrdklar tahmin edilmektedir.
10 km lik yamur orman alan ortalama olarak: 15.000 tr iek 750 tr aa 400 tr ku 100 tr srngen 60 tr kurbaa 4000 tr bcek barndrmaktadr.

ller klim koullarna gre kurak ve yksek scakla sahip alanlara scak l, ar dk scaklktaki alanlara da souk l denilmektedir. Scaklk, k ve ya miktarnn bitki ve hayvan yaamndaki snrlayc zellii llerde belirgin biimde grlr. ller, etin iklim koullar nedeniyle fauna ve flora bakmndan fakir ortamlardr.

ller

Scak llerde suyun azl bitkiler ve hayvanlar iin ennemli sorundur. Bu nedenle l bitkilerinin bir ksm suyu bulduu zaman onu en yksek dzeyde kullanarak ksa srede filizlenir, meyve verir ve tohum saar. Tohumlar da su buluncaya kadar bekler.

ller

Baz l bitkilerinin su kaybn en aza indirmek iin topran stndeki blmleri ok kktr. Bunlarn toprak altnda yaygn kkleri vardr. Bazlar ise gne nn etkisini en aza indirecek kadar ince ve uzundur. rnein, Saguara kakts 15 m ykseklie ular.

ller

Kakts gibi bitkiler suyu gvdelerinde depolar. Yapraklarn yerini alan dikenler, nem kaybn azaltr.

ller

llerde yaayan birok hayvan trnn kendine has davransal ve yapsal zellikleri vardr. l hayvanlar fazla sy bedenlerinden uzaklatrmak iin deiik mekanizmalar kullanr. Birok l hayvannn rengi baka blgelerdeki hayvanlara kyasla daha aktr.

ller

Birok l hayvannn rengi baka blgelerdeki hayvanlara kyasla daha aktr. Pek ok l hayvan, su ihtiyalarn bitkilerden zellikle su depolayan kaktslerden temin eder. rnein, baz l kertenkeleleri, ounlukla hareket halindedir ve sadece glgede dinlenir. Yarasa, ylan, kemirgen, tilki, kokarca gibi hayvanlar geceleri ortaya kar, gndzleri serin bir oyuk ya da maarada uyur.

ller

Souk ller, buzlarla kapl olduu iin ya alan ky kesimleri dndaki yerlerde yaam pek mmkn deildir. Burada yaayan penguen, fok, kutup tilkisi, beyaz ay ve ku gibi hayvanlar besinlerini genellikle denizden salar.

ller Kutuplarda yaayan hayvanlar, dk scaklklar ve besin yetersizlii gibi artlara uyum salamak zorundadr. rnein, kutup aylar, souktan korunmak iin buzun iinde kazdklar yuvalarda k uyuyarak geirir.

Kutup blgelerindeki yaam koullarna uyum salam olan foklarn derilerinin altnda kaln bir ya tabakas mevcuttur. Bu tabaka souk sularda yaayan foklarn vcut ssnn abuk dmesini nler.

Fiziki faktrler b. Yer ekilleri

Yeryzndeki nemli da sralarnn yakn blgeler arasnda meydana getirdii iklim farkll canl yaam zerinde de eitliliklere neden olmutur. Dalarn denize bakan yamalarnda lman iklim artlarna bal olarak tr eitlilii fazla iken i kesimlerde azdr. rnein, Toroslar ve Kuzey Anadolu Sradalarnn kuzey ve gney kesimleri farkl bitki trlerinin yayld nemli jeomorfolojik birimlerdir.

Fiziki faktrler b. Yer ekilleri

Kara ve denizlerin dalm, canllarn yeryzne yayln etkiler. Denizler karalarda yaayan canllar iin, karalar ise denizlerde yaayan canllar iin yaylmaya engeldir. rnein, okyanuslardaki adalarda byk kara paralarnda olmayan bitki ve hayvan trleri grlr.

Fiziki faktrler b. Yer ekilleri Dier yandan doal olan ya da doal olmayan etkenler sonucunda meydana gelen baz deiimler kara ve denizler arasnda canl trlerinin geiine imkn salayabilir. rnein, Akdenizi Kzldeniz'e balayan Svey Kanal aldktan sonra Akdeniz, Kzldeniz ve Hint Okyanusu arasnda bitki ve hayvan tr geileri olmutur.

Fiziki faktrler c. Toprak Canllarn yaam alanlarn belirleyen nemli bir faktr de topraktr. Bitki ve hayvanlar yaamak iin topraa ihtiya duyar. Topran fiziksel yaps, kimyasal zellikleri, nem, scaklk ve canl organizmalar bitki ve hayvanlarn yaam alan seiminde etkili olur.

Fiziki faktrler c. Toprak rnein, kalkerli topraklar zerinde kolaylkla yayl gsteren baz bitkiler, silisli topraklar zerinde seyrekleir ya da yok olur. Salyangozlar, kireli topraklarn olduu alanlarda younluk gsterirken volkanik topraklarn bulunduu yerde saylar azalr. Tuzlu topraklara uyum salam bitkiler dier topraklarda grlmez.

Biyolojik faktrler nsan Biyolojik eitlilii tehdit eden insan kaynakl birok faktr vardr. nsan, endstriyel ve tarmsal faaliyetlerle evresini nemli lde deitirir. Bu deiiklikler de yeryzndeki canllarn yaam alann etkiler. inde bulunduumuz yzylda dnya nfusunun hzla artmas, sanayi ve teknolojideki gelimeler ekosistemdeki tr kayplarn olduka arttrmtr.

Biyolojik faktrler nsan Yaplan aratrmalarda gnmzdeki tr kayplarnn gemie gre 1000 ila 10 bin kat fazla olduu belirtilmektedir. Tr kayplar ekosistemdeki btn canllarn yaamn dorudan etkilemektedir. Her bir tr birbiri ile karlkl iliki iinde olduundan bir trn yok olmas ekosistemin dengesini bozmaktadr.

Biyolojik faktrler nsan

Nfus artna bal olarak ehirlerin yaylm alanlarnn gittike genilemesi birok canl trnn yaad evreyi daraltm ya da yok etmitir. Hayvan ve bitki trlerinin ok az ehir ortamna uyum salayabilmitir. rnein, sere genellikle insanlarn yaad yerlerde bulunan bir ku trdr, eskiden tahlla beslenirken gnmzde deien artlara gre ok farkl besinler yemeye almtr.

Paleocorafya a. Ktalarn Kaymas

Bitki ve hayvan trleri zerinde bugnk artlarla beraber gemi dnemlerde hkim olan evre artlar da byk lde etkilidir. Ktalarda ve iklimlerde meydana gelen deiiklikler, canllarn yeryzne daln nemli lde belirlemitir.

Paleocorafya a. Ktalarn Kaymas Yeryznde, tek byk kara paras olan Pangeadan bugnk grnmn alana kadar geen sre boyunca kara ve denizlerin dalnda byk deiiklikler meydana gelmitir. Ktalarn yaklamas ya da uzaklamas bitki ve hayvanlarn g yollarnn deimesine, daha nce bir arada bulunmayan trlerin birbirleriyle karlaarak etkileimlerine neden olmutur.

Biyolojik faktrler b. klim Deiiklii

klim deiiklikleri baz trlerin yok olmasnda, baz trlerin evreye uyum salamasnda veya g etmesinde nemli bir etkendir. klim deiikliine bal olarak deniz seviyesinde meydana gelen deiimler, kylarda yaayan baz trlerin kitlesel olarak yok olmasna neden olmutur. Buzul alarnda buzullarn kaplad alanlar geniledii iin kara hayvanlarnn yeryznde yayl alanlar daralmtr.

Biyolojik faktrler b. klim Deiiklii

Su seviyesindeki deiiklikler, okyanuslardaki habitatlarn ya tmyle yok olmasna ya da azalmasna neden olmutur. Bu deiimlerden en ok etkilenen yerler canl eitliliinin bol olduu mercan kayalklardr.

Biyolojik faktrler b. klim Deiiklii Ktalar birbirine balayan geitlerin sular altnda kalmas ve zaman zaman kara hline gemesi hayvanlarn glerini etkilemitir. rnein, Bering Boaznn kara hline gemesi Sibirya'dan Kuzey Amerika'ya olan gleri meydana getirmitir. Bu durum, her iki ktadaki hayvan trlerinin birbirine benzemesinde etkili olmutur.

www.cografyaforum.com