TP TH CH O Th.S L Thanh Bnh Th.S Phng Vn Vui Th.S Dng Thanh An NHM BIN SON Th.

S Hong Th Thanh Nhn Th.S Nguyn Xun Dng TS. L Th Thu Hin Th.S Nguyn ng Thu Cc KS. Ng Xun Qu Th.S T Th Kiu Anh CN. Phan Bnh Minh

MC LC
LI NI U I. CNG NGH SINH HC Cu 1. Cng ngh sinh hc l g? Cu 2. Th no l vt cht di truyn? 1 3 3 5 7 8 15 20 21 23 27 27 28 29 31 33 35 36 37 39 43 45 46 46 47 48 52 55 57 58

DANH MC CH VIT TT
ADN ARN Acid deoxyribonuleic Acid ribonuleic Association of Southeast Asian Nation Hip hi cc quc gia ng Nam

II. SINH VT BIN I GEN Cu 3. Th no l sinh vt bin i gen? Cu 4. Cc phng php to sinh vt bin i gen? Cu 5. Sn phm ca sinh vt bin i gen gm nhng g? Cu 6. Lm th no nhn bit sinh vt bin i gen? Cu 7. Li ch v quan ngi ca sinh vt bin i gen? II. CY TRNG BIN I GEN Cu 8. Cy trng bin i gen l g? Cu 9. Li ch ca cy trng bin i gen? Cu 10. Mi quan ngi ca cy trng bin i gen? Cu 11. Tnh hnh cy trng bin i gen trn th gii Cu 12. nh hng nghin cu v pht trin cy trng bin i gen ti Vit Nam II. THC PHM BIN I GEN Cu 13. Th no l thc phm bin i gen? Cu 14. Li ch ca thc phm bin i gen? Cu 15. Mi quan ngi ca thc phm bin i gen? Cu 16. Nhng loi thc phm c s dng ph bin trn th gii? Cu 17. Loi thc phm bin i gen no c tiu th Vit Nam? III. AN TON SINH HC Cu 18. An ton sinh hc l g? Cu 19. Ti sao phi qun l an ton sinh hc sinh vt bin i gen? Cu 20. Th gii qun l an ton sinh hc nh th no? Cu 21. Vn qun l an ton sinh hc Vit Nam? Cu 22. Vai tr ca cng ng trong qun l an ton sinh hc? Cu 23. Nhng thng tin v an ton sinh hc c th tm thy u? TI LIU THAM KHO

ASEAN

ATSH CNSH

An ton sinh hc Cng ngh sinh hc

2 hc ti Vit Nam, trong B Ti nguyn v Mi trng l c quan u mi gip Chnh ph thc hin qun l nh nc v an ton sinh hc. Trong thi gian sp ti cc ging cy trng bin i gen s ln u tin c kho nghim v thng mi ha ti Vit Nam. Nhm nng cao nhn thc v sinh vt bin i gen cng nh vn qun l an ton sinh hc i vi sinh vt bin i gen, Cc Bo tn a dng sinh hc Tng cc Mi trng B Ti nguyn v Mi trng xin trn trng gii thiu cun sch s 1 Kin thc c bn v sinh vt bin i gen v an ton sinh hc i vi sinh vt bin i gen nm trong b ba cun sch v sinh vt bin i gen v qun l an ton sinh hc i vi sinh vt bin i gen. y l ln u tin b sch c xut bn nn khng th trnh khi nhng thiu st. Ban bin tp rt mong nhn c kin gp ca c gi cun sch c hon thin hn cc ln xut bn sau.
Trn trng cm n BAN BIN TP

Li ni u:
Vo nm 1973 sinh vt bin i gen u tin c to ra trn th gii l vi khun Escherichia Coli biu hin gen ca vi khun Salmonella. Nm 1996, ln u tin cy trng bin i gen c php trng ti Hoa K. Trong vng 14 nm t 1996 n 2009, din tch cy trng bin i gen ln ti 134 triu hec-ta ti 25 quc gia vi cc loi cy trng chnh l ng, bng, u tng, ci du ... Tuy nhin, vic nghin cu v pht trin sinh vt bin i gen cng gn lin vi nhng ri ro tim n c th gy ra bi sinh vt bin i gen n mi trng, a dng sinh hc v sc khe con ngi. Nhm m bo vic pht trin v ng dng sinh vt bin i gen mt cch an ton, cc quc gia trn th gii v ang thc hin nhiu bin php nhm qun l an ton sinh hc i vi cc sinh vt bin i gen bao gm vic nh gi ri ro k lng trc khi cho php thng mi ha cng nh thc hin qun l ri ro trong sut qu trnh nghin cu, kho nghim v thng mi ha sinh vt bin i gen. Vit Nam l mt trong cc quc gia trn th gii rt ch trng vn qun l an ton sinh hc i vi sinh vt bin i gen. T nm 2004, sau khi gia nhp Ngh nh th Cartagena v An ton sinh hc, Vit Nam ban hnh mt lot cc vn bn php l cng nh chnh sch v vn qun l sinh

I. CNG NGH SINH HC

Cu 1. Cng ngh sinh hc l g?

Theo T in Bch khoa ton th Vit Nam, cng ngh sinh hc (CNSH) l khoa hc k thut tng hp ly sinh hc lm c s, nghin cu cc phng php ng dng, cc khm ph v sinh hc sn xut quy m ln cc c th hu ch hoc sn phm ca chng. CNSH c ng dng trong nhiu lnh vc ca i sng nh cng nghip, nng nghip, y hc, bo v

mi trng, v.v... CNSH nh cc k thut ln men truyn thng, c s dng hng thp k lm bnh m, fomt hay bia. CNSH cng bao gm cc k thut lai to ging vt nui cy trng truyn thng nh lai, chn lc ng vt v thc vt vi cc c tnh nh cy trng c nng sut cao.

Cu 2. Th no l vt cht di truyn?
Vt cht di truyn l n v vt cht mang chc nng di truyn c truyn t th h ny sang th h khc thng qua sinh sn hu tnh v v tnh. Vt cht di truyn c sp xp trong cc cp nhim sc th quy nh cu trc v chc nng ca prtein. Tp hp cc nhim sc th ca sinh vt c gi l b gen. Axit deoxyribonucleic (vit tt ADN hay DNA) l mt phn t axit nucleic mang thng tin di truyn m ha cho hot ng sinh trng v pht trin ca cc dng sng bao gm c mt s virus. ADN thng c coi l vt cht di truyn cp phn t tham gia quyt nh cc tnh trng. Trong qu trnh sinh sn, phn t ADN c nhn i v truyn cho th h sau. Axt ribonucleic (vit tt ARN hay RNA) l mt trong hai loi axt nucleic, l c s di truyn cp phn t. mt s loi khng c ADN (nh mt s loi virt), th ARN ng vai tr l vt cht di truyn.

II. SINH VT BIN I GEN

Cu 3. Th no l sinh vt bin i gen?

Sinh vt bin i gen l sinh vt c cu trc di truyn b thay i bng cng ngh chuyn gen, (theo Lut a dng sinh hc, 2008).

Mt s v d v sinh vt bin i gen: Vi sinh vt bin i gen l cc vi khun, nm men v nm nhy mang thng tin di truyn c bin i bng cng ngh sinh hc hin i nh bin np, tip hp v ti np di tc ng ca con ngi. Vi sinh vt bin i gen c s dng trong lnh vc sn xut, ch bin cc cht ph gia thc phm, cc cht tng hng v v cc ha cht tinh khit. Vo nm 1997, C quan Bo v mi trng Hoa K ph chun vi khun bin i gen u tin c php s dng trong nng nghip. Vi khun ny thuc chng Rhizobium meliloti c mang cc gen phn lp t nm loi khc nhau v c bin i gen nhm tng kh nng cung cp m cho cc cy c linh lng trng cc nng tri.

9 Cy trng nng nghip bin i gen c s dng vi mc ch tng nng sut v cht lng cy trng, v d nh tng kh nng khng su bnh, thuc dit c i vi cy trng. Hin nay trn th gii, c ba tnh trng c s dng rng ri nhm tng sn lng v cht lng ging cy trng nng nghip: - Tnh khng su thu c bng cch tch hp gen sn sinh c tnh ca vi khun Bacillus thuringiensis (Bt) vo cy lng thc. c tnh ny ang c s dng nh mt loi thuc tr su v an ton cho con ngi. Cy trng bin i gen sn sinh c tnh ny t phi dng thuc tr su hn. Hin nay trn th gii c cc ging ng, bng, khoai ty v c chua chuyn gen khng su. - Tnh khng virut thu c thng qua vic chuyn gen t mt virut gy bnh vo cy trng. Tnh khng virut s lm thc vt t mn cm vi cc bnh gy ra bi virut v c sn lng cao hn. Hin nay trn th gii c cc ging u , b, mn v khoai ty khc virut.

10

CY TRNG NNG NGHIP BIN I GEN

- Tnh khng thuc dit c thu c thng qua vic chuyn gen t vi khun c kh nng khng li mt s thuc dit c vo cy trng. Tnh khng thuc dit c s gip cy trng bin i gen chng chu li thuc dit c. Hin nay, cc ging cy trng in hnh mang gen khng thuc dit c l ng, bng v u tng.

11

12

Cy lm nghip bin i gen

c s dng vi mc ch tng tc sinh trng ca cy, bin i cu trc g, thay i chu k ti sinh, tng tnh khng i vi mt s cht dit c nht nh Cc nghin cu sinh hc lin quan n cy lm nghip cn kh mi m so vi cy nng nghip, tuy nhin s lng cc th nghim ng rung ca cy lm nghip chuyn gen cng tng ln nhanh chng, ch yu tp trung vo cy dng lm nguyn liu sn xut giy.

13

14

ng vt bin i gen
c nghin cu nhm mc ch a vo nhng tnh trng tng trng nhanh, khng bnh v chng chu nhng iu kin nhit khc nhau. Cc ng vt bin i gen tip tc c nghin cu v a vo ng dng; v d, cc nh khoa hc nghin cu thnh cng c hi bin i gen c kh nng tng trng nhanh hn c hi trong t nhin; to ra cc loi c cnh bin i gen c kh nng pht sng trong bng ti.

15

16

Cu 4. Cc phng php to sinh vt bin i gen?

Cc phng php bin i gen: Cc phng php chuyn gen c th b hoc khng b gii hn bi cc kiu gen (genotype) khc nhau ca thc vt. Ty thuc vo mc ch ng dng, c th thit k cc phng thc chuyn np thch hp cho tng kiu gen. Mt s phng php chuyn gen thng c s dng: - Chuyn gen gin tip thng qua Agrobacterium tumefaciens dng chuyn gen vo thc vt. - Chuyn gen bng vi n: phng php ny dng cho chuyn gen vo ng vt v thc vt; y l phng php hin ang c s dng ph bin ti cc phng th nghim cng ngh sinh hc thc vt trong nc v trn th gii. - Phng php xung in: l phng php c hc c s dng a cc phn t phn cc vo trong t bo ch qua mng t bo. - Phng php vi tim l phng php chuyn ADN trc tip nht v c hiu qu cao, c s dng ch yu cho t bo ng vt.

Trn i tng thc vt, nhng phng php c s dng rng ri nht, c hiu qu v gi tr thc tin cao l phng php bin i gen thng qua vi khun A. tumefaciens v phng php bin i gen trc tip bng ha cht, xung in v sng bn gen. y l phng php hiu qu nht c p dng thnh cng trn nhiu loi cy hai l mm v mt l mm. A. tumefaciens l vi khun t c kh nng xm nhim thc vt v chuyn mt on ADN sang b gen thc vt. Ngoi ra, phng php bn gen cng l mt phng php c s dng ph bin cho nhiu loi cy mt l mm nh ng, la, la m. Nguyn l chnh ca phng php bn gen l ADN c bc ngoi bng cc ht nh vonfram hoc vng c ng knh 1 m bn trc tip vo t bo thc vt.

17

18

Quy trnh to ra sinh vt bin i gen

Giai on 4: Sau qu trnh chuyn gen, cc t bo cha gen mong mun s c chn lc s b trn mi trng c cha cc tc nhn chn lc nh c biu hin ng thi cc gen ch th chn lc v sng lc. Cc c th bin i gen sau khi chn lc c th c nui trng, theo di qua mt vi th h nhm m bo tnh bn vng v duy tr c cc tnh trng c a vo.

Cc bc to ra mt thc vt bin i gen qua k thut ti t hp. Thng thng, to ra sinh vt bin i gen mi thng qua k thut ADN ti t hp cn trin khai t nht 4 giai on. Giai on 1: Tm kim sinh vt cho vi tnh trng mong mun, v d: khng su, khng vi-rt, chu hn, chu mn....v xc nh mt gen (hoc c th nhiu gen) quy nh tnh trng ny. Giai on 2: Tin hnh phn lp cc gen mong mun t sinh vt cho hay tng hp nhn to. Giai on 3: Gen mong mun thng c a vo b gen ca sinh vt nhn thng qua cc phng php bin i gen nh cp trn.

19

20

Cu 5. Sn phm ca sinh vt bin i gen gm nhng g?

Sn phm ca sinh vt bin i gen l sn phm c cha ton b hoc mt phn thnh phn c ngun gc t sinh vt bin i gen, bao gm c mu vt di truyn ca sinh vt bin i gen khng c kh nng t to c th mi trong iu kin t 1nhin. Mt s sn phm ca sinh vt bin i gen gm vc xin, thuc, cht ph gia thc phm v nhiu loi thc phm bo qun, ch bin, ng lnh khc. Cc sn phm v cht chit xut t ng v u tng c s dng trong nhiu loi thc phm v hng ha phi thc phm nh: bt ng c s dng lm ba cacton v lm h dn, cn c s dng thay xng, cc vitamin, vc xin v cc dc phm, cc thc phm t nm men nh bia v bnh m.

1. Theo d tho ngh nh ATSH i vi sinh vt bin i gien, mu vt di truyn v sn phm ca sinh vt bin i gen.

21
Cu 6. Lm th no nhn bit sinh vt bin i gen?

22 - in di SDS (Sodium Dodecyl Sulfate): k thut dng trong ha sinh, di truyn v sinh hc phn t phn tch cc protein theo tnh linh ng in di ca chng (ph thuc vo chiu di hoc khi lng phn t ca chui polypeptide, cu hnh (xon) ca protein, cc bin i hu dch m v cc nhn t khc). in di SDS cho php phn ly cc phn t protein c khi lng khc nhau.

Trn thc t kh c th nhn bit c sinh vt bin i gen bng mt thng, m cn c quy trnh v cc phng php phn tch nhn bit. Phng php thng thng c s dng hin ny l phng php phn tch s dng cc k thut sinh hc phn t: - Phn tch phn ng chui trng hp (Polymerase Chain Reaction PCR) l k thut c s dng ph bin trong cng ngh sinh hc hin i v ng gp rt ln cho nhng tin b v sinh hc phn t. - Phn tch Southern blot : pht hin v xc nh cc chui nucleic acid c trng da vo s lai phn t (molecular hybridization), trong di cc iu kin thch hp hai chui nucleic acid n to thnh mt phn t lai. - Phn tch Northern blot: phn tch RNA l cng vic quan trng ca nhiu nghin cu v sinh hc phn t, v n c th cung cp thng tin v s biu hin ca gen trong c th sng.

- Phn tch Western blot: phn ng lin kt khng nguyn-khng th c tnh c hiu rt cao. V vy, c th p dng phn ng ny pht hin s c mt cng nh tinh sch protein. Khng th (antibody) c s dng trong k thut ny c th l nhng khng th a dng. - Phn tch (Enzyme-linked Immunosorbent Assay) l k thut ha sinh, cng da trn phn ng lin kt khng nguyn-khng th, c dng ch yu trong min dch hc pht hin s c mt ca khng th hoc khng nguyn trong mu.

23

24

CU 7: LI CH & QUAN NGI

CA SINH VT BIN I GEN

Cc ng dng ca cng ngh bin i gen nhm to ra sinh vt bin i gen gp phn mang li li ch trn nhiu mt ca i sng kinh t - x hi ca nhn loi nh: - Cung cp ngun lng thc cn thit cho tng lai: vi vic to ra cc cy trng bin i gen mang nhng tnh trng qu nh khng virus, khng su bnh, chu hn, chu mn, v.v chc chn trong tng lai nng sut cng nh cht lng ca cc ging cy lng thc s m bo c nhu cu thit yu v lng thc ca con ngi. - Tng cng cht lng thc phm: cc cy trng bin i gen vi cc tnh trng tng cng cht lng ngy cng c ng dng rng ri trn th gii nh cc ging la giu carotenoid (tin vitamin A), khoai ty bin i gen c pht trin n c cha nhiu hn 1/3 protein l cc cht dinh dng thit yu v c gi tr cao. - Loi tr thc phm c mang cc cht c hoc cc cht gy d ng nh cc cht caffein, nicotine. - To ra cy trng h tr qu trnh chuyn ha nng lng sau nui cy thu sinh khi chuyn thnh nng lng (nh cy liu) v nhin liu sinh hc (biodiesel v bioethanol) c th thay th c cc nhin liu ha thch v du khong. - Sn xut nhiu loi ha cht, trong ch yu l cc loi du chit t ht lanh, ci du v hng dng.

25

26

- To ra cc cht ha hc c bit nh cc dc phm, m phm v thuc nhum. - Sn xut cc hp cht sinh hc c bit nh si sinh hc tng hp (ch yu bt ngun t si gai du v si lanh); keo lignocellulose, cc cht tn sc, phn bn v ph gia; nha sinh hc, giy v ba c ngun gc t tinh bt. - Tng kh nng chm sc sc khe. - Sn xut ra cc dc phm c th chng c cc cn bnh c bit nhng bnh nhn nht nh, v d: sn xut insulin dnh cho nhng bnh nhn tiu ng. Bn cnh cng c nhiu quan ngi i vi sinh vt bin i gen bao gm: - i vi con ngi: gy c, d ng hoc i vi cc sinh vt bin i gen c cha cc gen khng sinh c th lm tng tnh khng khng sinh ca vi khun.

- i vi vic bo v a dng sinh hc: sinh vt bin i gen c th pht tn nhng gen bin np sang h hng hoang di ca chng, sang su bnh c nguy c lm tng tnh khng ca chng i vi c tnh chng chu su bnh ca cy trng chuyn gen hoc lm tng kh nng gy c ca cy trng chuyn gen i vi cc loi sinh vt c ch. - i vi mi trng sinh vt bin i gen c th lm nh hng ti chu trnh Nit v h sinh thi ca vi sinh vt t.

27

28

Cu 9. Li ch ca cy trng bin i gen.

II. CY TRNG BIN I GEN

Cu 8. Cy trng bin i gen l g?
Cy trng bin i gen l thc vt mang mt hoc nhiu gen c a vo khng thng qua lai to. Nhng gen c a vo (gen chuyn) c th c phn lp t nhng loi thc vt c quan h h hng hoc t nhng loi khc bit hon ton. Thc vt to ra c gi l thc vt bin i gen mc d trn thc t tt c thc vt u c chuyn gen t t tin hoang di ca chng bi qu trnh thun ho, chn lc v lai ging c kim sot trong mt thi gian di. cc nc pht trin vic ng dng cy trng bin i gen mang li nhng li ch r rt, bao gm: tng sn lng; gim chi ph sn xut; tng li nhun nng nghip; v ci thin mi trng. Nhng cy trng bin i gen th h th nht gm cy trng bin i gen khng su, khng virut v chng chu thuc dit c lm gim chi ph sn xut. Ngy nay, cc nh khoa hc ang hng n vic to ra nhng cy bin i gen th h th hai c c im tng gi tr dinh dng hoc c nhng tnh trng thch hp cho cng nghip ch bin. Li ch ca nhng cy trng ny hng trc tip hn vo ngi tiu dng. V d, la go giu vitamin A v st, khoai ty tng hm lng tinh bt, vacxin n c ng v khoai ty; nhng ging ng c th trng c trong iu kin ngho dinh dng; du n c li cho sc kho hn t u nnh v ci du

29

30

Cu 10. Mi quan ngi ca cy trng bin i gen?

i km vi nhng ng dng rng ri ca cy trng bin i gen, nhng quan ngi trong vic pht trin nhng k thut mi gm: Mi nguy him trong vic v tnh a nhng cht gy d ng hoc lm gim dinh dng vo thc phm. Kh nng pht tn nhng gen bin np trong cy trng sang h hng hoang di. Su bnh c nguy c tng cng tnh khng vi cc cht c tit ra t cy trng bin i gen. Nguy c nhng cht c ny tc ng ti sinh vt khng phi sinh vt cn dit.

31

32

Cu 11. Tnh hnh cy trng bin i gen trn th gii

Vo u th k 21, dn s th gii t 6,1 t vo nm 2000 v tin ti 9,2 t vo nm 2050 nn thch thc cho vic nhn i sn lng lng thc trong vng 50 nm l rt ln. Hin ti, hn 1 t ngi trn th gii ang phi i mt vi nn i v suy dinh dng. Cng ngh ha hn nht trong tng sn lng thc phm, thc n chn nui v bng si l vic to ra nhng ging cy trng vi cc tnh trng mi. Do , cy trng bin i gen hin ang c nghin cu v ng dng rng ri ti nhiu quc gia trn th gii. Trong vng 14 nm qua, do thu c nhiu li ch bn vng v kinh t v mi trng, ngy cng c nhiu nng dn cc quc gia pht trin v ang pht trin trng cy bin i gen. Trong nm 2009, ln u tin hn 3 phn 4 (77%) trong tng s 90 triu ha u tng c trng trn ton cu l u tng bin i gen. i vi bng, con s ny l 49% trong tng s 33 triu ha ton cu, ng l 26% trong tng s 158 triu ha v cui cng l ci du vi 21% trong tng s 31 triu ha.

33

34

Cu 12. nh hng nghin cu v pht trin cy trng bin i gen ti Vit Nam

i vi vic ng dng cy trng bin i gen, B Nng nghip v Pht trin nng thn ban hnh Thng t s 72/2009/TTBNN&PTNT ngy 17 thng 11 nm 2009 v vic ban hnh danh mc loi cy trng bin i gen c php kho nghim nh gi ri ro i vi a dng sinh hc v mi trng cho mc ch lm ging cy trng Vit Nam gm ng, bng v u tng. Trong qu II nm 2010, cc ging cy trng bin i gen u tin s c kho nghim ti Vit Nam.

Hin nay, vic nghin cu v pht trin cy trng bin i gen ti Vit Nam v ang nhn c s quan tm ng h ca Chnh ph. Vic nghin cu sinh vt bin i gen Vit Nam tp trung vo phn lp, tuyn chn cc gen qu c gi tr ng dng cao tin ti s dng chuyn vo sinh vt nhn nhm to nn nhng ging l tng. Mt s gen c gi tr nng nghip c tuyn chn bao gm gen chu hn, lnh, khng bnh la; gen cry v vip m ha cc protein c t c hot tnh dit cn trng ca vi khun Bacillus thuringiensis (Bt), gen m ho protein bt hot ho ribosome cy mp ng v gen m ho -amylase ca cy u c ve c hot tnh dit cn trng; gen m ha protein v ca virus gy bnh m vng cy u ; gen m ha khng nguyn v ca cc chng virus di... Trn c s , cc nghin cu chuyn gen c gi tr vo sinh vt ni chung v cy trng ni ring v ang c tin hnh trn nhiu i tng vi nhiu ngun gen khc nhau. i vi thc vt, gen Xa21 khng bnh bc l do vi khun la gy ra v gen cry khng cn trng c chuyn vo la; gen khng virus m vng c chuyn vo cy u ; gen cry v gen chu hn c chuyn vo cy bng; gen cry v gen bar khng thuc dit c c chuyn vo cc cy thuc l, u xanh, ci, c tm, cy bng, cy ng.

35

36

II. THC PHM BIN I GEN

Cu 13. Th no l thc phm bin i gen?

Thc phm bin i gen l nhng thc phm c ngun gc t sinh vt bin i gen. Hin nay, trn th gii mi ch c thc phm c ngun gc t cc cy lng thc bin i gen c php thng mi ho trn th gii.

37

38

Cu 14. Li ch ca thc phm bin i gen?

Trn th gii, thc vt bin i gen (ch yu l ng, u tng v ci du) ang c s dng lm thc phm nhiu ncv n nay cha c bng chng khoa hc c th v tc ng c hi. Cc nh khoa hc ng rng cc sn phm bin i gen c th mang li mt s li ch v mt sc kho cho ngi tiu dng nh sau: - Li ch trc tip l do s tng cht lng dinh dng v lm gim cc cht c v cht gy d ng mt s thc phm nht nh. - Li ch gin tip n sc kho l vic gim thuc tr su, gim su hi v gim bnh thc vt, tng sn lng thc phm, loi b cht c ra khi t.

39

40

Cu 15. Mi quan ngi ca thc phm bin i gen?

Cc sinh vt bin i gen cha cc gen khc nhau c chuyn vo theo cc cch khc nhau. iu ny c ngha l s an ton ca thc phm bin i gen phi c nh gi trn tng trng hp c th v khng th c cu tr li chung chung v s an ton ca tt c cc thc phm bin i gen. Thc phm bin i gen hin ang c mt trn th trng quc t nhng cha c bng chng khoa hc v tc hi ca thc phm bin i gen n sc kho con ngi. Tuy nhin, vic thiu bng chng v tc ng bt li khng c ngha l cc thc phm bin i gen khng c ri ro. Kh nng v tc ng lu di ca thc vt bin i gen khng th loi tr v phi c kim tra theo tng trng hp. Nhng tc ng ca thc phm bin i gen gm:

- c t v cht gy d ng c th xut thc phm thng thng v c tc ng bt li n sc kho con ngi do dn n lo ngi thc phm c ngun gc t thc vt bin i gen c th lm tng thm mc c t hoc d ng. Nhng th nghim trn phm vi rng cc thc phm bin i gen hin c mt trn th trng chng minh iu ny cha xy ra. Vic s dng gen t cc cy trng c cht gy d ng khng c khuyn khch v nu mt cy trng bin i gen c gy ra d ng th s b loi b. Tt c cc thc phm mi bao gm thc phm ca sinh vt bin i gen phi c nh gi k lng.

41

42

- Mt trong nhng lo ngi khc v s an ton thc phm l kh nng chuyn gen t thc phm sang t bo ca ngi hoc sang vi sinh vt trong c th ngi. Nhiu loi cy trng bin i gen c to ra c s dng gen khng khng sinh lm ch th chn lc. Do , ngoi nhng tnh trng mong mun, cc cy trng bin i gen cn cha c cc gen khng khng sinh. Nu nhng gen ny chuyn vo cc t bo ngi hoc vi khun qua thc n th s pht trin tnh khng khng sinh cc chng vi khun. Mc d cc nh khoa hc

cho rng xc sut xy ra s chuyn gen ny cc k thp th vic s dng cc gen khng khng sinh cng khng c ng h. Ngy nay cc phng php c pht trin m bo mt lng ti thiu cc ADN chuyn gen c mt trong thc phm bin i gen. Mt s k thut loi b hon ton cc gen ch th trong qu trnh chn lc.

43

44
Bng 1. Danh sch cc thc phm c ngun gc t cy trng bin i gen
Cy trng Ng Tnh trng Khng su
Khu vc/ quc gia ph chun Argentina, Canada, Nam Phi, Hoa K, Lin minh chu u Khng thuc dit c Argentina, Canada, Hoa K, Lin minh chu u Khng thuc dit c Argentina, Canada, Nam Phi, Hoa K, Lin minh chu u (ch dng lm nguyn liu ch bin) Khng thuc dit c Canada, Hoa K, Nht Bn, Trung Quc, M hi c, Nam Phi Khng thuc dit c Lin minh chu u (ch dng lm thc n chn nui) Khng virut Canada, Hoa K Khng su/ khng thuc dit c Canada, Hoa K

Cu 16. Nhng loi thc phm c s dng ph bin trn th gii?

Hin nay, cc thc phm bin i gen c s dng trn th gii ch l cc thc phm c ngun gc t cy trng bin i gen v d nh du n, u ph t u tng bin i gen, bt ng t ng bin i genTt c cy trng bin i gen c thng mi ho trn th gii u c mt trong ba c tnh c bn sau: khng su, khng vi rt v khng thuc dit c.

u tng

Ci du Rau dip B Khoai ty

45

46

III. AN TON SINH HC

Cu 18. An ton sinh hc l g?

Cu 17. Loi thc phm bin i gen no c tiu th Vit Nam?

An ton sinh hc l cc bin php qun l an ton trong cc hot ng: nghin cu khoa hc, pht trin cng ngh v kho nghim; sn xut, kinh doanh v s dng; nhp khu, xut khu, lu gi v vn chuyn cc sinh vt bin i gen; sn phm, hng ho c ngun gc t sinh vt bin i gen.

Hin nay, cha c sinh vt bin i gen no c php thng mi ho trn th trng Vit Nam. Theo quy nh ti Ngh nh ca Chnh ph v an ton sinh hc i vi sinh vt bin i gen, mu vt di truyn v sn phm ca sinh vt bin i gen, sinh vt bin i gen s c php s dng v lu thng trn th trng sau khi c cp giy xc nhn iu kin s dng lm thc phm v thc n chn nui.

47

48

Cu 19. Ti sao phi qun l an ton sinh hc sinh vt bin i gen?

Cng ngh sinh hc ni chung v cng ngh gen ni ring mang li nhng li ch v hiu qu kinh t khng th ph nhn, tuy nhin, nghin cu v sinh vt bin i gen l cha nhiu v vic ng dng vo sn xut mi pht trin trong 14 nm tr li y. Thi gian nh vy cn t c th khng nh c tnh u vit ca cng ngh gen trong vic to ra cc sinh vt bin i gen i vi sc kho con ngi v mi trng sinh thi. Mt khc, mi sinh vt bin i gen l sn phm ca cc phng php chuyn gen khc nhau v t cc gen c ngun gc khc nhau do , cn phi c nh gi ri ro y theo tng trc hp c th trc khi ra quyt nh gii phng ra mi trng hay s dng lm thc phm, thc n chn nui.

Cu 20. Th gii qun l an ton sinh hc nh th no?

Cng c a dng sinh hc c hon thin ti Nairobi vo thng 5/1992 v a ra cc nc xem xt k kt trong Hi ngh ca Lin hp Quc v Mi trng v Pht trin (UNCED) ti Rio de Janero ngy 05/6/1992. Ti cuc hp ln th hai c t chc thng 11/1995, Hi ngh cc bn tham gia cng c thnh lp nhm Cng tc Ad-hoc m rng v An ton sinh hc xy dng d tho Ngh nh th An ton sinh hc, tp trung ch yu vo s vn chuyn xuyn bin gii cc sinh vt sng bin i do cng ngh sinh hc hin i, c th tc ng tiu cc n bo tn v s dng bn vng a dng sinh hc. Ngh nh th c tn gi l Ngh nh th Cartagena v An ton sinh hc ca Cng c a dng sinh hc, c hon thin v thng qua ti Montreal ngy 29/01/2000. Ngh nh th m ra nhiu li ch to ln cho cc Bn tham gia qua vic cung cp mt b quy tc lin quan n cc sinh vt sng bin i gen c kh nng c chp nhn rng ri trn ton cu. Trong c bit quan trng l Ngh nh th m bo s r rng trong vn chuyn xuyn bin gii cc sinh vt sng bin i gen v vic p dng tho thun thng bo trc i vi vn nhp khu. ng thi, Ngh nh th xy dng mt c cu t chc thc y vic trin khai thc hin v tip tc trao i hp tc c hiu qu. Mc tiu chung v li ch thu c l a ra vn bn php l cht ch trong lnh vc qun l an ton sinh hc.

49

50

51

52

53

54

Hin nay, vn bn c tnh php l cao nht quy nh vn qun l ATSH i vi sinh vt bin i gen l Lut a dng sinh hc (2008). Lut bao gm 4 iu quy nh vic qun l ri ro do sinh vt bin i gen, mu vt di truyn ca sinh vt bin i gen gy ra i vi a dng sinh hc. Lut quy nh nhng iu khon chung v trch nhim qun l ri ro; Lp, thm nh bo co nh gi ri ro, cp giy chng nhn an ton i vi a dng sinh hc; Cng khai thng tin v mc ri ro v bin php qun l ri ro; v Qun l c s d liu v sinh vt bin i gen, mu vt di truyn ca sinh vt bin i gen. Mt vn bn khc khng km phn quan trng trong qun l ATSH i vi sinh vt bin i gen l Lut Bo v mi trng (2005). Tuy nhin, Lut ch quy nh mt iu chung chung (iu 87) v qun l ATSH i vi sinh vt bin i gen.

Ngy 27 thng 10 nm 2009, B Nng nghip v Pht trin nng thn ban hnh Thng t s 69/2009/TT-BNNPTNT v Quy nh kho nghim nh gi ri ro i vi a dng sinh hc v mi trng ca ging cy trng bin i gen. y l vn bn hng dn chi tit trnh t, th tc cho vic kho nghim nh gi ri ro ging cy trng bin i gen. Trong nm 2009, B Ti nguyn v Mi trng c Chnh ph giao ch tr xy dng Ngh nh ca Chnh ph v an ton sinh hc i vi sinh vt bin i gen, mu vt di truyn v sn phm ca sinh vt bin i gen. D kin, Ngh nh s c ban hnh vo nm 2010 v s l cn c php l c th cho tt c cc hot ng lin quan n sinh vt bin i gen Vit Nam.

55

56

Cu 22. Vai tr ca cng ng trong qun l an ton sinh hc?

Vit Nam, vai tr ca cng ng trong qun l an ton sinh hc ang dn c khng nh. Cc chng trnh nng cao nhn thc, ta m v chng trnh truyn hnh c thc hin nhm cung cp nhng thng tin c bn cho cng ng v qun l an ton sinh hc cng nh sinh vt bin i gen. Thm vo , B Ti nguyn v Mi trng cng xy dng trang web nhm cung cp thng tin cho cng ng.

Ngay t giai on u ca vic xy dng v vn hnh h thng qun l an ton sinh hc, cc quy nh php l cp quc t v quc gia u nhn mnh n tm quan trng ca cng ng trong qun l an ton sinh hc. Ngh nh th Cartagena v an ton sinh hc yu cu cc quc gia tham gia tng cng v to iu kin nng cao nhn thc ca cng ng v an ton sinh hc, thit lp c ch t vn vi cng chng trong cc qu trnh ra quyt nh v an ton sinh hc ng thi n lc cung cp thng tin thng qua trang web v an ton sinh hc. i vi nhiu cc quc gia trn th gii nh Hoa K, Australia, Lin minh chu u..., qu trnh ra quyt nh v an ton sinh hc u phi tri qua qu trnh t vn ca cng chng.

57

58

Cu 23. Nhng thng tin v an ton sinh hc c th tm thy u?

Nhng thng tin v an ton sinh hc c th tm thy trn trang thng tin in t v an ton sinh hc ca Vit Nam. Website: http://www.antoansinhhoc.vn - y l trang thng tin chnh thc ca Vit Nam v cc hot ng lin quan n sinh vt bin i gen. Ngoi ra cc thng tin c lin quan c th tm thy trn cc trang website: http://bch.cbd.int/, www.agbiotech.com.vn.

TI LIU THAM KHO

Ti liu ting Vit: Lut a dng sinh hc, 2008 Thng t s 72/2009/TT-BNNPTNT ngy 17 thng 11 nm 2009 v vic ban hnh danh mc loi cy trng bin i gen c php kho nghim nh gi ri ro i vi a dng sinh hc v mi trng cho mc ch lm ging cy trng Vit Nam. Thng t s 69/2009/TT-BNNPTNT v Quy nh kho nghim nh gi ri ro i vi a dng sinh hc v mi trng ca ging cy trng bin i gen. Ti liu ting Anh: 20 Questions on Genetically modified (GM) foods World Health Organization (WHO). Cohen, Stanley N.; Chang, Annie C.Y.; Boyer, Herbert W.; Helling, Robert B. (1973). "Construction of Biologically Functional Bacterial Plasmids In Vitro". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 70 (11): 32403244. FAO, The state of Food and Agriculture 2003-2004, Food and Agriculture Organization of the United Nations. J. Clives, Hin trng cy trng bin i gen trn th gii, 2009. ISAAA. Rachel Asante Owusu - GM technology in the forest sector WWF International, Gland 1999.

Thit k ba v in ti Cng Ty CP TM & Dch v In Quang Hng. In xong v np lu chiu qu IV nm 2009