VIETNAM NATIONAL UNIVERSITY HCM CITY

Prof.Dr. Vu Tinh

TRIT HOC
Chng trinh dung cho
hoc vin cao hoc va nghin cu sinh
khng thuc chuynn nganh Trit hoc

Khai lc
LICH S TRIT HOC
PHNG NG
C - TRUNG AI

LICH S TRIT HOC

TRUNG QUC

Phn th nht
NHNG VN
CHUNG

I.

PHN KY LSTH TRUNG QUC

C - TRUNG AI

LSTH Trung Quc c trung ai co th chia

thanh 3 thi ky:
1. T thi Tam ai n nha Tn
(TK XXI TCN 221 TCN).
2. T thi nha Tn n thi Thp Quc
(T 221 TCN nm 960).
3. T thi Tng n cn ai
(T nm 960 TK XIX).

1. THI KY TH NHT
T Tam ai - nha Tn (XXI TCN 221 TCN)

Thi nha Ha, nhng t tng v m Dng,

Ngu hanh, Thng , v.v. a xut hin.
Nha Chu chia thanh 2 giai oan: Ty Chu va
ng Chu.
+ Thi Ty Chu xa hi n inh.
+ Thi ng Chu chin tranh trin min,
xa hi loan lac.

Nhu cu giai quyt nhng vn v binh, loan,

tri nc, mu hinh con ngi ly tng, mu
hinh xa hi ly tng, v.v. c t ra.

Nhiu hoc thuyt a ra i nhm giai quyt

nhng vn nay, tao nn hin tng Bach
gia ch t.

Tuy nhiu song cac

hoc thuyt chia thanh
6 phai ln, goi la Luc
gia, gm
1. Nho gia
2. Mc gia
3. ao gia
4. Danh gia
5. m - Dng gia
6. Phap gia

1.1. T tng c ban

cua Nho gia
Nho gia c sang lp
bi Khng T (551 TCN
479 TCN); c Manh T
(372 TCN 289 TCN);
Tun T (331 TCN 288
TCN) va cac triu Han,
ng, Tng, Minh,
Thanh b sung, hoan
thin.

Trit hoc Nho gia cp n nhiu ni dung

qua:
- Thuyt Thin mnh;
- Thuyt Chinh danh;
- Quan im v nhn tri, c tri, l tri;
- Quan im v qun t vi t cach la mu
ngi ly tng.
- V.v.

1.2. T tng c ban cua Mc gia

Mc gia c sang lp bi Mc T (479 TCN
381 TCN). T tng c ban cua Mc gia c
th hin qua:
- Thuyt Phi Thin mnh;
- Thuyt Kim ai;
- Thuyt Tam biu;
- Quan im thng ng, tit dung,
tit tang, v.v.

1.3. T tng c ban

cua ao gia
ao gia c sang lp bi
Lao T (TK th VI
TCN), sau o c
Dng T (395 TCN
335 TCN), Trang T
(369 TCN 286 TCN)
phat trin

T tng c ban cua

ao gia c th
hin qua
Hoc thuyt v ao;
Thuyt V vi.

1.4. T tng c ban

cua Danh gia

ai din cho Danh gia la

Hu Thi (370 TCN 310
TCN) va Cng Tn Long
(320 250 TCN)
Danh gia tuyt i hoa
tinh tng i cua van
vt va lp lun theo
dang nguy bin

1.5. T tng c ban

cua m - Dng gia
m - Dng gia la s
hp nht cua thuyt m
Dng va thuyt Ngu
hanh. Ca 2 thuyt nay
u xut hin vao thi
nha Ha.

Thuyt m Dng
chu yu cp n s vn
hanh cua vu tru. Theo
thuyt nay, t V cc n
Thai cc va moi bin i
trong vu tru u bt u
t s tng tac gia 2 th
lc va i lp, va
khng tach ri nhau la m
va Dng

Thuyt Ngu hanh

chu yu cp n c cu
cua vu tru. Theo thuyt nay,
Ngu hanh (5 cht u tin
cua vu tru) la Kim, Mc,
Thuy, Hoa, Th. Moi vt u
ng vi Ngu hanh. Ngu
hanh tng sinh, tng
thng tao ra qua trinh sinh
thanh, chuyn hoa, huy dit.

1.6. T tng c ban

cua Phap gia
Ngi khi xng ra
Phap gia la Quan Trong
(TK VI TCN) nhng ai
din tiu biu cho phai
nay la Han Phi T (280
TCN 233 TCN)

T tng c ban cua Phap gia la

dung hinh phap tri nc.
Theo Han Phi T
Phap tri la s tng hp gia phap, th, thut.
+ Phap la moi quy inh, lut l ma dn phai theo.
+ Th la th lc, quyn uy cua ngi cm quyn.
+ Thut la cach thc, thu thut tri vi t nc.

2. THI KY TH HAI
T nha Tn n ht
thi Ngu ai
(T 221 TCN 960)
Thi Tn Han t nc
Trung Quc thng nht.
Bach gia ch t tip tuc
phat trin nhng a co s
dung hp vi t tng
Pht giao t n du
nhp vao

3. THI KY TH BA
T nha Tng (960) n TK XIX
Thi Tng, Nho gia c cao. T tng
Nho, Pht dung hp vi nhau tao thanh Ly hoc.

Thi Thanh xut hin Thc hoc. Cac nha t

tng tin hanh tng kt cuc tranh cai v H
va V (ng va Tinh), Tm va Vt (Tri va Hanh).

II. MT S NHN INH V TRIT HOC

TRUNG QUC C - TRUNG AI

La nn trit hoc ht sc phong phu.

Mang tinh hng ni, Cac hoc thuyt tp trung
nhiu vao cac vn chinh tri xa hi, lun ly,
ao c.
S dung ngn ng nhiu tinh hinh trng, n du
din at t tng.

Phn th hai
NI DUNG C BAN
CUA
TRIT HOC NHO GIA

I. THIN MNH
Co mnh Tri, y Tri. Van vt trong vu tru vn
hanh theo mnh Tri, y Tri.

Co Quy, Thn. Quy, Thn do khi thing trong

tri t tao thanh. Quy Thn khng chi phi
cuc sng cua con ngi.
Con ngi phai hoc tp n lc, lam vic tn
tm con vic thanh, bai la thuc y Tri.

II. CHINH DANH

2.1. Danh va chinh danh

Danh
Tn goi cua mi vt, mi ngi trong mi mt
quan h nht inh.
Mi danh u co nhng yu cu v ca cai
c va cai phai cua no.

Chinh danh
Ngi nao, vt nao mang danh nao phai c
thc hin nhng yu cu ma danh y cho phep
va phai thc hin bng c nhng yu cu ma
danh y oi hoi; nu khng phai chuyn sang
mt danh khac cho tng ng vi kha nng,
tng ng vi iu kin cua minh.
i lp vi chinh danh la loan danh. Loan danh
xa hi se loan.

2.2. Ngu lun

5 mi quan h c ban phan anh quan h cua
cac danh c ban trong xa hi
1.
2.
3.
4.
5.

Qun
Phu
Phu
Huynh
Bng hu

Thn
T
Phu

2.3. Tam cng

3 mi quan h c ban cua Ngu lun.

1.
2.
3.
4.
5.

Qun
Phu
Phu
Huynh
Bng hu

Thn
T
Phu

V x va s trong Tam cng

1.
2.
3.
4.
5.

Qun
Phu
Phu
Huynh
Bng

Thn
T
Phu

Hu

Yu cu cua v S

1.
2.
3.
4.
5.

Qun
Phu
Phu
Huynh
Bng hu

Thn
T
Phu

Trung
Hiu
Tam tong, T c

TRUNG
Long thanh thc, tin
tng, trung chinh,
trung thanh tuyt i
vi Thin T

HIU

Long kinh trong, tun

thu, phung dng, gin
gi thanh danh phu mu
va duy tri noi ging.

TAM TONG
3 mi quan h ngi
con gai phai theo:
Theo cha, theo
chng, theo con

T C

4 c c ban cua
ngi phu n:
Cng Dung Ngn
Hanh.

2.4. Ngu thng

5 phm cht ma danh la ngi (nhn) cn tu
dng, ren luyn at c.
Khng T, Manh T, Tun T cp nhiu n
nhng phm cht ma con ngi cn co, nh:
Nhn, nghia, l, tri, tin, trung, hiu, dung, , v.v.
n i nha Han, cung vic a Tam cng vao
hoc thuyt, ng Trong Th a khai quat nhng
phm cht nay thanh Ngu thng:
Nhn - Nghia - L - Tri - Tin

NHN
Nhn mang nhiu nghia
nh: c tm, n hoa,
kinh, hiu, thun, v.v.
nhng nghia quan trong
nht cua nhn la yu
ngi (ai nhn).
Nhn la phm cht hang
u trong Ngu thng, la
gc r cua nhng phm
cht khac.

NGHIA

Nghia cung mang nhiu y

nghia, nh: Lam vic chinh
ai, thun theo mnh Tri,
ky cng, v.v. nhng khai
quat nht, nghia la t kim
ch minh lan theo nhng
iu phai lam mt cach hao
hip cho hp vi danh va
bn phn cua minh.

L
L c hiu la h thng
nhng quy tc, chun mc
i vi toan b cuc sng
cua con ngi nhm duy tri
trt t cac quan h.
L quan trong th hai, sau
nhn vi l c coi nh
phng tin thc hin
nhn

L c chia thanh 5 loai:

1). Cat l.
2). Hung l.
3). Tn l.
4). Gia l.
5). Qun l.

TRI

Tri la s hiu bit v

Thin ao va Nhn ao
co tri phai hoc
Sach khai sang tri la Ngu
kinh: Kinh Dich, Kinh Thi,
Kinh Th, Kinh L, Kinh
Nhac.

TIN

Tin la long thanh thc,

tin tng va gi li ha.
Tin la gc r cua tinh
ban, u mi cua s
thanh cng, rng ct
cua moi quan h.

III. TRI NC
Nho gia chu trng:
- Nhn tri, c tri, l tri.
- Nhng yu cu c ban ma ngi cm quyn
phai thc hin i vi quc gia:
+ Lng thc di dao;
+ Binh hung, tng manh;
+ Dn tin ng cp cm quyn.

IV. GIAO DUC

Nho gia chu trng:

- Hu giao v loai.
- Sach khai sang la Ngu kinh.
- Nguyn tc giao duc:
+ Lam gng.
+ Gi m.
+ Day theo i tng.
+ Hoc i i vi hanh.
+ V.v.

MT S NHN INH
V TRIT HOC NHO GIA

1. Trit hoc Nho gia la trit hoc hng ni.

2. Trit hoc Nho gia la trit hoc v ao c;
tuyt i hoa vai tro cua ao c i vi vic
tri nc, xy dng m hinh xa hi ly tng,
xy dng mu ngi ly tng.

3. Trit hoc Nho gia nng t tng vong c.

Phn th ba
NHO GIAO
VI VIT NAM

Nm 111 TCN nc ta bi nha Ty Han xm

lc.
Nm 23 nc ta chinh thc bi nha ng Han
h.
Han Vu a ngi Trung Quc sang ln
vi dn ta, cho dng trng day ting Han va
day l, nghia theo ni dung cua Nho gia

Thi Tam Quc (220 264), Trung Quc

chin tranh trin min nn nhiu danh sy chay
sang nc ta lanh nan. Ho dng nha ban
chuyn thi, th, l, nghia,v.v.
Dn ta thy nhiu ni dung thuc ao ly lam
ngi nn cung t dng trng, mi cac danh
sy day nhng t tng trn cho con em minh.

Tuy vy, t i nha Han cho n nha ng

(923 935), Ngu ai (907 960), Nho giao vn
cha phat trin nc ta.
Nm 938, Ng Quyn anh tan qun Nam Han,
nc ta c lp.
Nm 965, nc ta xay ra nan Thp nhi s
qun, inh B Linh dep tan loan, ly tn nc
la ai C Vit.

Vao cac i Ng inh Tin L, vic giao duc

nc ta cha c gii cm quyn quan tm
nhiu. Hiu t tng cua Nho gia chu yu vn
la cac nha s thuc tng lp tri thc.

i nha Ly, cac vi vua u thng thao kinh Pht

va gioi ch Han. T tng c tn thi ky nay
vn la Pht giao.

T tng cua Nho gia

chinh thc tr thanh ni
dung giao duc nc
ta khi Ly Thanh Tng
cho xy Vn Miu th
Khng T vao nm
1070; Ly Nhn Tng t
chc thi Nho hoc vao
nm 1075 va xy Quc
T Giam vao nm
1076. T o, Nho giao
bt u phat trin manh

Sau khi ln ngi, Gia

Long inh Hu,
ly Nho giao lam
quc giao; lp Vn
Miu cac tinh, Vn
Chi cac phu suy
tn Khng T, tao
iu kin cho Nho
hoc phat trin.

Nm 1862, Phap n sung chim Nam Ky.

Nm 1867, Phap bai bo Nho hoc Nam Ky.
Nm 1872, Phap anh chim Bc Ky.
Nm 1882, Phap anh chim Trung Ky.

Nm 1915,Phap bai bo Nho hoc Bc Ky.

Nm 1919, Phap bai bo Nho hoc Trung Ky.
Nho hoc chinh thc bi xoa khoi ngi quc giao./.